ANMED. ANADOLU AKDENİZİ Arkeoloji Haberleri News of Archaeology from ANATOLIA S MEDITERRANEAN AREAS. (Ayrıbasım/Offprint)

Transkript

1 ANMED ANADOLU AKDENİZİ Arkeoloji Haberleri News of Archaeology from ANATOLIA S MEDITERRANEAN AREAS (Ayrıbasım/Offprint) Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Suna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations

2 Isparta Bölgesi Arkeolojik Yüzey Araştırması 2011: Konane (Conana) Antik Kenti ve Çevresi Archaeological Surveys in the Isparta Region in 2011: The Ancient City of Konane (Conana) and its Environs Bilge HÜRMÜZLÜ Kay KOHLMEYER Paul A. IVERSEN Arzu İNAN Pervin ŞENOL Uygar HECEBİL Isparta ve ilçeleri yüzey araştırması 2011 yılı çalışmaları, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü nün sağladığı izinle, 12 Temmuz-5 Ağustos 2011 tarihleri arasında Bakanlık temsilcisi D. Derici nin katılımı ile gerçekleşmiştir. Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Isparta Süleyman Demirel Üniversitesi, Berlin-Almanya HTW (University of Applied Sciences Wirtschaft) Üniversitesi ve Suna İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü nün (AKMED) desteğiyle, uluslararası ve disiplinler arası bir ekiple Konane (Conana) antik kenti ve çevresinde Isparta Arkeolojik Surveyi (IAS) araştırmaları sürdürülebilmiştir (Res. 1). The surveys in the province of Isparta in 2011 were carried out from 12 July to 5 August with the permit granted by the General Directorate of Museums and Cultural Heritage of the Ministry of Culture and Tourism with the participation of the state representative D. Derici. The Isparta Archaeological Surveys (IAS) were conducted in and around the ancient city of Konane (Conana) by an international interdisciplinary team with the financial support of the General Directorate of Museums and Cultural Heritage, Süleyman Demirel University in Isparta, the University of Applied Sciences HTW Berlin, and the Suna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations (AKMED) (Fig. 1). Kale Tepe Çalışmaları Projenin 2009 yılından bu yana araştırma alanı olarak seçilmiş olan Konane (Conana) antik kenti Hellenistik Dönem yerleşmesinin, Kale Tepe üzerinde yer aldığı daha önceki raporlarda belirtilmiştir yılı çalışmalarının öncelikli amaçlarından birini Kale Tepe de konumlanmış olan Hellenistik Dönem e ait savunma sisteminin detaylı olarak araştırılması oluşturmuştur. Yürütülen araştırmalar, 1656 m. yükseklikte ve Gönen in 2 km. kuzeyinde yer alan Kale Tepe nin İ.Ö. 2. yy. da kurulmuş, müstahkem bir kale olduğunu ortaya koymaktadır. Kale Tepe de, içerisinde sivil yapıların ve cadde sistemlerinin izlenebildiği bir çekirdek yerleşme alanı bulunmaktadır yılında öncelikle bu çalışmanın tamamlanması amaç edinilmiştir. Savunma sisteminin içerisinde kalan yerleşme alanı ve tümülüslerin bulunduğu kent dışındaki kısmın (yaklaşık olarak m 2 ; çevresi 3311 m.) topografik planı tamamlanmıştır. Work at Kale Tepe The Hellenistic settlement of Konane (Conana), which has been the focus of the IAS since 2009, was previously reported by us to be located on Kale Tepe. One of the foremost goals of the 2011 campaign was to study in detail the Hellenistic defence system on Kale Tepe. Surveys since 2009 have shown that Kale Tepe at an altitude of 1656 m. located 2 km. north of Gönen municipality was a fortified site founded in the 2 nd century B.C. Within Kale Tepe is a core settlement in which civic buildings and a street system can be traced. It was planned to complete the study of them in The topographic map of the fortified settlement and the surrounding area containing tumuli (ca. 670,599 sq. m. with a perimeter of 3311 m.) was completed. The impressive fortifications and gate were photographed in detail; GPS measurements were taken and then marked on a Quickbird 2006 space photo. Thus detailed 169

3 documentation was made (Fig. 2). Potsherds collected at this time mostly point to the Hellenistic period (Fig. 3). There were also fragments collected within the fortifications that point to a date earlier than Hellenistic period, but they could not be identified clearly. Study continues on these pieces, which possibly point to earlier phases (2 nd millennium B.C.?) of the Kale Tepe settlement. Res. 1 Kuzeybatı Pisidia Fig. 1 Northwest Pisidia Etkileyici bir şekilde tahkim edilmiş olan Kale Tepe yerleşmesinde savunma sistemi ve kente giriş kapısı detaylı olarak fotoğraflanmış, GPS kodları alınarak Quickbird 2006 uzay fotoğrafı üzerine noktalar yerleştirilerek dokümantasyonları detaylı olarak yapılmıştır (Res. 2). Bu çalışma sırasında toplanan seramik parçaları genel olarak Hellenistik Dönem e işaret etmektedir (Res. 3). Sur duvarlarının içerisinde kalan alanda toplanan bu seramik parçaları arasında, Hellenistik Dönem öncesine ait olması gereken ancak niteliği tam olarak anlaşılamayan parçalara da rastlanmıştır. Muhtemelen Kale Tepe yerleşmesinin erken dönemlerine (İ.Ö. 2. bin?) işaret eden bu seramikler üzerindeki çalışmalarımız devam etmektedir. Another work undertaken was to retrieve a 3D plan of Kale Tepe using the Leica Scanstation 2 (Fig. 4). This was initiated in 2001 by a team led by K. Kohlmeyer of HTW Berlin University in order to prepare a 3D plan of the city gate and its surrounding area and then transfer it to paper. The city gate was scanned in detail, and its plan and cross section were retrieved. Kale Tepe yerleşmesinde yürütülen diğer bir çalışma ise Leica Scanstation 2 cihazı ile Kale Tepe nin üç boyutlu planını çıkartılmasıdır (Res. 4). Bu çalışmaya 2011 yılından itibaren Berlin HTW (University of Applied Sciences Wirtschaft) Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. K. Kohlmeyer başkanlığında oluşan bir ekiple başlanmış olup amaç, kente giriş kapısı ve çevresindeki alanın ölçülerek, üç boyutlu olarak kağıt üzerine aktarılmasıdır. Kente giriş kapısı detaylı bir şekilde taranmış, kesit ve planı elde edilmiştir. Kepeci Tepe Çalışmaları Yürütülen yüzey araştırmalarının önemli bir ayağını Konane (Conana) antik kentinin kırsal yerleşim alanlarının mahiyetini anlamaya yönelik yüzey araştırmaları oluşturmaktadır. Günümüzde yerel halkın Yayla olarak adlandırdığı Kepeci Tepe nin güney yamacında Res. 2 Kale Tepe savunma duvarı Fig. 2 Defence wall, Kale Tepe 170

4 Res. 3 Kale Tepe Hellenistik Dönem seramikleri Fig. 3 Hellenistic pottery, Kale Tepe Res. 4 Kale Tepe giriş kapısı (Leica Scanstation 2 cihazı) Fig. 4 Gate (Leica Scanstation equipment), Kale Tepe 2010 yılında tespit edilmiş olan nekropolis alanı, muhtemelen bir kaç yüz metre kuzeyindeki küçük yerleşim yeri ile bağlantılı olmalıdır. Kepeci Tepe yerleşmesinin sınırları ve hangi dönemden itibaren kullanılmış olduğu henüz bilinmemektedir. Bununla birlikte, tepenin kuzeyinde bulunan Kalkolitik Dönem e ait seramik parçaları bölgenin erken süreçten itibaren yerleşim görmüş olabileceğini göstermesi açısından önem taşımaktadır yılı çalışmaları sırasında nekropolis alanının kuzeyinde, muhtemelen kentin sınırını gösteren kayaya kazılmış bir yazıt ile karşılaşılmıştır (Res. 5). Kayanın yüzeyi oldukça pürüzlüdür ve üzerinde büyüyen yosunlar yazıtı kaplamaktadır. Yazıtın harfleri kabaca şekillendirilmiştir ve okunmaları güçtür. Fakat metnin Yunanca olduğu anlaşılmaktadır: Α ϹΓ [--] Λ Ο[- - -] Yazıtın tarihi ve neye işaret ettiğini anlamak güçtür. Gönen İlçe Merkezi Gönen ilçe merkezinde 2009 yılından bu yana yürütülen çalışmalarda çok sayıda yazıt, mimari parça ve arkeolojik buluntu ile karşılaşılmıştır. Gönen ilçesi modern yerleşme alanında çeşitli noktalarda Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerine ait çok sayıda seramik parçaları ile yazıt, mimari parça ve yapı kalıntılarına rastlanmıştır. Ayrıca, Gönen in TOKİ alanından hâlâ Isparta Müzesi nde korunmakta olan İ.S. 3. yy. a ait mezar taşlarının ele geçtiği de bilinmektedir. Tüm bunlardan hareketle, her yıl olduğu gibi, 2011 yılı çalışmaları sırasında da, ilçesi merkezinde sistematik olarak tarama çalışmaları yürütülmüştür. Böylelikle çeşitli nedenlerle açığa çıkan mimari kalıntılara ait taşların veya mezar stellerinin kayıt altına alınması amaçlanmaktadır. Work at Kepeci Tepe An important part of the IAS was its aim to survey the rural area of Konane (Conana) in order to understand the character of the rural settlements. On the south slope of Kepeci Tepe, which is called Yayla (i.e. highland pastures) by the locals, is a necropolis area identified in 2010, which probably should be related to the small settlement located a few hundred meters north. The limits and first settlement time of the Kepeci Tepe settlement are not known yet; however, potsherds of the Chalcolithic period attested on the north side of the hill may point to a very early settlement in the area. An inscription engraved on rock was identified in the northern part of the necropolis area in 2011 (Fig. 5); it may point to the border of the city. The surface of the rock is quite rough and concealed under moss. The letters were roughly shaped only and difficult to read but they are in Greek: Α ϹΓ [--] Λ Ο[- - -] It is difficult to ascertain the date and content of this inscription. Town of Gönen Surveys in the town of Gönen itself since 2009 have brought to our attention numerous inscriptions, architectural fragments and archaeological finds. At various points within the town centre of Gönen we have identified numerous potsherds from the Roman, Byzantine, Seljuk and Ottoman periods as well as inscriptions, architectural fragments and building remains. In addition, it is known that gravestones of the 3 rd century A.D., now housed at the Isparta Museum, were found at the 171

5 Res. 5 Nekropolis alanının kuzeyinde kaya üzerindeki yazıt Fig. 5 Inscription engraved on rock in the northern part of the necropolis Modern pazar yerinin kuzeydoğusunda açılmış olan bir hafriyat alanında kesitte gözlemlenen Roma Dönemi ne ait bir mezara rastlanmıştır (Res. 6). Modern yürüme zemininin 134 cm. altında ve zeminden 120 cm. yükseklikte karşılaşılan mezara ait insan kemik parçaları ile çatı kiremidi parçaları, seramik parçaları ve cam kadeh parçası ele geçmiştir yılı çalışmaları sırasında aynı alanda, taş yığınları arasında tespit edilen mezar stelleri Isparta Müzesi ne teslim edilmişti. Tüm bu buluntular Roma Dönemi ne ait bir mezarlık alanının varlığına açıkça işaret etmesi açısından önemlidir. Gönen Kültür Envanteri Projesi (GİKEP) Süleyman Demirel Üniversitesi (SDÜ), Şehir Bölge ve Planlama Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. P. Şenol başkanlığında yürütülen bu projenin amacı, Gönen in her yönüyle (arkeoloji, sanat tarihi ve yakın tarih) araştırılması, taşınmaz ve taşınabilir kültür varlıklarının tespiti, envanterlenmesi ve korunmalarına yönelik risk analizlerinin saptanmasıdır. Projenin temel ayaklarından birini Konane (Conana) ve çevresindeki kırsal yerleşimlerin Antik Dönem de nasıl olduğu, günümüz kırsalı ile arasındaki benzerlik ve farklılıklarının anlaşılmasına yönelik araştırmalar oluşturmaktadır. Geçmiş çağlardan bugüne kadar uzanan kültür varlıklarının kendilerinden önceki dönemlerle etkileşim halinde oldukları açıktır. Ancak, Antik Dönem toplumlarının üretmiş oldukları kültürün yeniden anlaşılabilmesinde ve günümüz insanı ile arasında bağ kurulabilmesinde arkeoloji tek başına yetersiz kalmaktadır. Kırsal yerleşim alanlarında insanların çeşitli açılardan yaşamları yeniden canlandırılmaya çalışıldığında, etnografik değerlerin önemi ortaya çıkmaktadır. Tüm bu değerlerin açıklanabilmesi için yerleşim yerlerinin arkeolojik ve etnografik anlamda incelemesinin yanı sıra, geleneksel özelliklerin bölge insanları tarafından sürdürülüyor olması da önem Res. 6 Gönen ilçe merkezi pazar yeri Roma Dönemi mezarı Fig. 6 Roman tomb in the market area of Gönen town centre TOKİ construction site. Thus, systematic surveys were conducted in the town centre in 2011 (as before) in order to document any architectural remains or gravestones exposed due to various reasons. In the course of our surveys in Gönen we noticed a tile tomb of the Roman period in the profile of a construction excavation site to the north of the modern market place (Fig. 6). Human bone fragments of the tomb located 120 cm. above its ground level and 134 cm. below the modern walking level as well as roof tile fragments, potsherds and glass goblet fragment were recovered. Tomb stelae found at the same area amidst piles of stones in 2009 had already been turned over to the Isparta Museum. These are of importance for they point to the presence of a Roman period necropolis site here. Gönen Cultural Inventory Project (GİKEP) Another work underway is the Gönen Cultural Inventory Project (GİKEP) that is preparing the cultural inventory of the Gönen District. This project, initiated by P. Şenol of the Urban and Regional Planning Department of Süleyman Demirel University, aims to identify portable and non-portable cultural heritage (archaeological, art history and modern history) of the Gönen District in all 172

6 taşımaktadır. Etnografya, doğal çevrenin kırsal ekonomileri üzerindeki etkisini değerlendirme, devlet öncesi ve devlet toplumlarında köy topluluklarının örgütlenmesinin büyüklüğünü saptamada oynadığı rol bakımından önemli bir araçtır. Göçebe ya da yarı göçebe toplulukların, uyguladıkları ekonomik faaliyetlerin başarısı geçmişten günümüze değişim sürecinin anlaşılmasında da önemli bir rol oynamaktadır. Günümüzde devam eden veya kısa bir süre önce bırakılmış ancak hâlâ bölge insanı tarafından hatırlanan ve kırsal yaşamın ekonomisine işaret eden geleneksel değerler, Gönen de kısmen GİKEP çalışmalarında tespit edilebilmiştir. İlçe merkezine bağlı, Tınaz Tepe-Kepeci Tepe mevkiinde, bugün Kızılcık köyünün yaylası olarak kullanılan Yuğacık Yaylası bulunmaktadır. Günümüz yayla yaşam kültürüne örnek oluşturmakta olan bu yayla, hâlâ devam etmekte olan hayvancılık faaliyetleri ile de geleneksel üretim sistemini yansıtmaktadır. Gönen in bütününde kültürel değerler arasında sayılması gereken önemli unsurlardan biri kerpiç konut üretimidir. Pisidia Bölgesi nde Neolitik Dönem den itibaren görülen kerpiç konut mimarisinin geçmiş dönemlerde kullanılan tekniklerle günümüzde de devam ediyor olduğu görülmektedir. Gönen in Kızılcık ve İğdecik köyleri yerleşim alanı içinde GİKEP kapsamında yürütülen araştırmalarda doğal malzeme olan, kerpiç yapının kullanımı, inşa süreçleri açısından geleneksel konut üretim süreçlerinin yakın geçmişe dek sürdürüldüğünü göstermektedir. aspects as well as to inventory, analyse and determine their risks for conservation and preservation. One of the main branches of the project covers the condition of the ancient city of Konane (Conana) and its rural settlements during antiquity, as well as their comparison with modern rural areas. It is clear that cultural assets are in communication and interaction with the times that precede them. However, archaeology alone is not powerful enough to understand the cultures produced by ancient peoples and to establish a connection between modern and ancient peoples. An effort to reconstruct the lives of ancient people in rural areas brings forth the importance of ethnographic values. To be able to explain all these values, it is important that settlement sites are studied both archaeologically and ethnographically in relation to the continuation of traditions by the local people. Ethnography is a very important tool in the assessment of the natural environment s influence on rural economies and in the identification of the organisational size of village societies in pre-state and state periods. The success of the economic activities of nomadic or semi-nomadic groups plays a great part in understanding the process of change through the ages. Traditional values still in use or recently abandoned but remembered in Gönen could be partly identified through our GİKEP studies. In the Tınaz Tepe-Kepeci Tepe Mevkii of the town centre is Yuğacık Yaylası, which serves as the highlands pastures of Kızılcık village. An example of modern yayla life culture, this yayla reflects the traditional system of production for ongoing animal husbandry. Another important traditional feature still alive in the Gönen District is the construction of mud-brick houses. Mud-brick architecture, known since the Neolithic period in Pisidia, has continued with ancient techniques still in use. Surveys within the scope of GİKEP show that the traditional mud-brick construction process has continued until recently in the settlement areas of the Kızılcık and İğdecik villages where mud brick is an abundant natural material. 173