MEASUREMENT AND EVALUATION OF ELECTROMAGNETIC DENSITY ON GSM 900 MHZ FREQUENCY BAND FOR DIFFERENT TIME PERIODS OF A DAY

Transkript

1 GSM 900 MHZ FREKANS BANDINDAKİ ELEKTROMANYETİK YOĞUNLUĞUN GÜNÜN FARKLI ZAMAN DİLİMLERİ İÇİN ÖLÇÜLMESİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ MEASUREMENT AND EVALUATION OF ELECTROMAGNETIC DENSITY ON GSM 900 MHZ FREQUENCY BAND FOR DIFFERENT TIME PERIODS OF A DAY Mehmet BİLİM 1, İbrahim DEVELİ 2, Yasin KABALCI 1 1 Elektrik-Elektronik Mühendisliği A.B.D. Fen Bilimleri Enstitüsü Erciyes Üniversitesi {mehmetbilim, yasinkabalci}@gmail.com 2 Elektronik-Elektronik Mühendisliği Bölümü Erciyes Üniversitesi develi@erciyes.edu.tr ÖZET Bu çalışmada, GSM 900 MHz frekans bandı yoğunluğunun günün farklı zaman dilimleri içerisinde gösterdiği değişim detaylı olarak incelenmiştir. Bu değişimi belirlemek için Spectran HF-6065 markalı portatif RF spektrum analizöründen faydalanılmıştır. Ölçümler gün içerisinde GSM 900 frekans bandı yoğunluğunun en çok ve en az olduğu zaman dilimlerini kapsayacak şekilde gerçekleştirilmiştir. Ölçüm sonuçlarına göre GSM kullanımının olduğu bir bölgede, yukarı yönlü bağlantıya ait frekans bandındaki elektromanyetik yoğunluğun, gece saatlerine kıyasla gündüz saatlerinde daha belirgin olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Anahtar Kelimeler: Hücresel haberleşme, GSM 900, Spektrum analizör, elektromanyetik yoğunluk. 1. GİRİŞ Her alanda gelişme gösteren teknoloji, son dönemlerde haberleşme yöntemlerinin en önemli unsurlarından biri olan kablosuz haberleşme alanında da hızla gelişmektedir. Bu gelişmeyle birlikte, günlük hayatta kullanımı aşırı seviyede benimsenen çeşitli cihazlar ortaya çıkmıştır. Bu cihazların başında da geniş kullanım alanına sahip cep telefonları gelmektedir. Cep telefonları her yaştan ve her meslek grubundan insanın iş ve özel yaşantıları için kullanımı lüks olan bir cihaz olmaktan çıkmış, adeta sıradan bir cihaz haline gelmiştir. Teknolojik gelişmeler sonucunda meydana gelen bu cihazların kullanıcılara sağladığı avantajların yanı sıra bazı dezavantajları da bulunmaktadır. Bu dezavantajlar ise şu şekilde sıralanabilir: insanlar üzerindeki biyolojik etkileri (elektromanyetik dalgaların çeşitli hastalıklar üzerindeki etkisi), diğer birçok canlıyı tehdit eden elektromanyetik kirlilik ve oluşan elektromanyetik kirliliğin diğer elektronik cihazlarda oluşturduğu girişim. Literatür incelendiğinde cep telefonlarının olumsuz etkilerini konu alan çok sayıda çalışmanın olduğu görülmektedir. Bunlar; GSM telefonlarının yayınımlarının ölçülmesi, cep telefonlarından yayılan elektromanyetik radyasyon ölçümleri ve maruz kalma standartlarının değerlendirilmesi, GSM baz istasyonlarından yayılan elektromanyetik radyasyonun ölçümü olarak özetlenebilir [1-3]. Bu ve benzeri çalışmaların yanı sıra çeşitli bölgelerde yapılan elektromanyetik kirliliğin ve çeşitli frekans bandlarındaki hat meşguliyet süresinin araştırılması, ölçülmesi ve analiz edilmesi gibi çalışmalar da mevcuttur [4-9]. Bu çalışmalarda, çeşitli frekans bandlarındaki elektromanyetik kirlilik ölçülmüş ve analiz edilmiştir. [6] da ise belirli bir bölgedeki TV/Radyo vericilerinden kaynaklanan elektrik alan şiddeti ölçümü yapılmış ve değerlendirilmiştir. Bir başka çalışmada ise güç spektrumlarının ölçümleri yapılarak, çalışmada gösterildiği üzere belirli zaman ve durumlarda güç seviyelerinin arttığı veya belirgin değişikliklerin olduğu gözlemlenmiştir [9]. Bu çalışmada ise Erciyes Üniversitesi yerleşkesinde GSM 900 MHz frekans bandındaki elektromanyetik kirliliğin ölçümü ve analizi yapılarak çeşitli sonuçlar elde edilmiştir. Verilen sonuçlarla band yoğunluğun en fazla, en az ve normal düzeyde bulunduğu saatleri içeren ölçümler gösterilmeye çalışılmıştır. Çalışmada ölçümlerin gerçekleştirilmesi için Spectran HF-6065 markalı portatif RF spektrum analizörü kullanılmıştır. Çalışmanın yapıldığı bölgede GSM 900 frekans bandındaki elektromanyetik kirliliğin günün farklı zamanlarına göre değişip değişmediğinin incelenmesi hedeflenmiştir. Dolayısıyla gün içindeki kullanıcı talebinin günün farklı zamanlarındaki değişimine göre spektrumun gösterdiği faklılıklar da gözlemlenmiştir Hücresel Sistem 2. GSM SİSTEMİNİN GENEL YAPISI GSM haberleşme sistemleri; gezgin birim ile baz istasyonu arasındaki elektromanyetik (EM) etkileşim üzerine kuruludur. Her BTS (Base Transmitter Station-Baz istasyonu alıcıvericisi) anteninin yaydığı EM dalgalar hücre adı verilen belirli bir alanı kapsar. Şekil 1 de benzetim olarak bir hücre ve kapsadığı alan gösterilmiştir. Şekil 1: Bir Baz İstasyonunun temsili kapsama alanı. 195

2 Elektrik-Elektronik ve Bilgisayar Sempozyumu 2011 Bu hücreler belirli coğrafik bölge içerisinde bir araya gelerek Şekil 2 de gösterildiği gibi hücre demetlerini oluştururlar. Hücre demetleri, dört hücreli desen veya diğer tercihlerden oluşabilir. Tipik hücre demetleri; 4, 7, 12 veya 21 hücreyi kapsayabilir [11]. Şekil 2: Bir Hücre Demetinin sembolik gösterimi. GSM, en başarılı ve en yaygın kullanım alanına sahip ikinci nesil haberleşme sistemidir. GSM, aslında bir Avrupa standartı olarak tasarlanmış ve çok hızlı olarak tüm dünyaya adapte edilmiştir. Şekil 3 te görüldüğü üzere GSM sisteminin genel yapısı, gezgin istasyon (MS, Mobile Station-Gezgin Birim İstasyon), baz istasyonu alt sistemi (BSS-Base Station Subsystem) ve şebeke anahtarlama alt sistemi (NSS-Network Subsystem) olmak üzere yapısal olarak üç ana bileşene ayrılabilir. MS, kablosuz haberleşme için kullanılması gerekli olan cep telefonu ve SIM kartı birimlerinden oluşmaktadır. Abone kimlik doğrulama modülü olarak bilinen SIM (Subscriber Identity Module-Abone Tanımlama Modülü) kartında, şebeke tarafından tanımlanmış ve şebekeye giriş için kullanılan aboneyle ilgili bilgiler bulunmaktadır. BTS, hava arayüzünde bulunan MS ile BSC (Base Station Controller-Baz İstasyonu Kontrolörü) bağlantısını gerçekleştirir. BSC, güç kontrolü ve frekansla ilgilenen ayrıca baz istasyonlarının kontrolünü sağlayan merkezdir. MSC (Mobile Switching Center-Mobil Anahtarlama Merkezi), MS işaretleşmesi, MS konumunun güncellenmesi, BSC ler arası geçiş denetimi işlevlerinden sorumlu olan birimdir. GMSC (Gateway MSC-Ara MSC), geçiş santrali olarak bilinmektedir. Her MSC de diğer şebekelerle arabağlantı yapabilmesi için ekonomik olarak maliyetli olduğundan tüm MSC ler bu arageçit santrallerine bağlanmaktadır. Bir diğer ifadeyle, şebekelerle arabağlantı buradaki birimde gerçekleştirilmektedir [11]. HLR (Home Location Register-Abone Bölge Kaydı) birimi, telefonun hangi MSC de olduğunu haber vermektedir. VLR (Visitor Location Register Misafir Bölge Kaydı), abone yer değiştirdikçe güncellenmekte ve aboneye ait aktif işlemleri gerçekleştirmede kullanılan geçici bir kütüktür. Yapı olarak HLR nin kopyasıdır. Bağlı olduğu MSC nin hizmet verdiği alanda bulunan abonelerin konum, geçici gezgin abone kimliği (Temporary Mobile Subsciriber Identity, TMSI) numarası gibi bilgileri tutmaktadır. EIR (Equipment Identity Register - Cihaz Tanımlama Kaydı), kayıp, çalıntı veya kaçak MS lerin listesini tutar. Telefon üreticisi tarafından atanan ve bir çeşit cihaz seri numarası olan IMEI (Uluslar arası Gezgin İstasyon Kimlik Numarası) şebeke işletici tarafından burada saklanır [10,11] GSM Frekans Bandı Şekil 3: GSM Şebekesinin Genel Yapısı. İlk olarak ortaya çıkış biçimi ile GSM, 900 MHz bandını kullanmaktadır (GSM 900). GSM sistemi Şekil 4 te görüldüğü gibi, 890 ile 915 MHz arasındaki frekansları yukarı yönlü bağlantı için (uplink), 935 ile 960 MHz arasındaki frekansları da aşağı yönlü bağlantı için (downlink) kullanmaktadır. Şekil 4: GSM 900 frekans bandı. RF taşıyıcıları 200 khz aralıklarla yer alırlar, bu da 124 taşıyıcının kullanılmasına imkân tanımaktadır. 917 MHz ile 935 MHz arasındaki frekanslar, GSM dışındaki hücresel sistemler tarafından kullanılmaktadır. 20 MHz lik bir koruma bandı 915 ile 935 MHz arasında bırakılır ve yukarı-aşağı yönlü frekanslar arasında meydana gelebilecek bir girişimi önleme amacı taşımaktadır. Yukarı yönlü ve aşağı yönlü frekanslar birbirinden 45 MHz uzakta bulunmaktadır. Bu sabit frekans boşluğu, girişim ihtimalini düşürmektedir. GSM 900 sisteminin temel özellikleri Tablo 1 de özetlenmektedir. Ayrıca GSM in birkaç değişik çeşidi de vardır. Bunlardan en önemlileri; GSM 1800 ve GSM 1900 olarak bilinmektedir. Yeni frekans bandına ihtiyaç 196

3 duyulmasının temel sebebi, 900 MHz deki kapasite yetersizliğidir MHz bandı, çok daha fazla kullanıcı sayısını destekleyebildiği için kullanıcı yoğunluğunun fazla olduğu yerlerde kullanımı çok cazip olmaktadır [10, 11]. Frekans Bandı Tablo 1: GSM 900 ün temel özelikleri Bir TDMA Çerçevesindeki Zaman Aralığı Sayısı Kanal Aralığı Kanal Kapasitesi Modülasyon tekniği Modülasyon Hızı Konuşma Kodlama Hızı En Yüksek Veri Hızı Çoklu Erişim Yöntemi Hücre Yarıçapı Gezgin İstasyon Çıkış Gücü Baz İstasyon Çıkış Gücü MHz (Uplink) MHz (Downlink) 8 Adet 200 KHz 124 Kanal GMSK 271 Kbps 13 Kbps >150 Kbps (GPRS ile) TDMA/FDMA km 2-8 W W Literatürde GSM 900 MHz veya herhangi bir başka sisteme ait bu konuyla ilgili yapılan çalışmalara göz atılırsa: Malaric ve arkadaşları tarafından yapılan çalışmada, GSM in kullanımının artık hayatın her anında olduğu vurgulanmış ve GSM telefonlarından yayılan radyasyonun seviye ölçümleri yapılarak, bu seviyelerin bir elektromanyetik uyumluluk sorunu oluşturduğuna dikkat çekilmiştir [1]. Bir başka çalışmada ise cep telefonlarından yayılan elektromanyetik radyasyonun cep telefonun çeşitli kullanım durumlarına (bekleme, arama, aranma, kısa mesaj gönderme, konuşma vs gibi durumlar) göre elde edilen ölçüm sonuçları sunulmuştur [2]. [3] te yapılan çalışmada ise GSM baz istasyonlarından yayınlanan elektromanyetik radyasyonun ölçümü gerçekleştirilmiştir. Diğer bir çalışmada, güç spektrumları ölçümlerinin 2006 dünya kupasında oynanan ve çalışmada belirtilmiş olan maçlar sırasındaki değişimi ele alınmıştır [9]. İncelenilen bir başka çalışma ise Chicago da yapılmış olup, çeşitli ölçüm yöntemleriyle bu bölgedeki spektrum yoğunluğu belirlenmeye çalışılmıştır [7]. Son olarak spektrum yoğunluğu çalışmalarına bir örnek de Singapore da yapılmış olup, bu çalışmada 80 MHz ile 5850 MHz frekans bandındaki 24 saatlik spektrum kullanım modeli yani hat meşguliyeti çıkarılmıştır [8]. 3. PORTATİF RF SPEKTRUM ANALİZÖRÜ Yapılan çalışmada daha öncede bahsedildiği gibi elektromanyetik kirliliğin ölçülmesi amacıyla Şekil 5 te gösterilen Spectran HF-6065 markalı portatif RF spektrum analizörü kullanılmıştır. Bu spektrum analizör 10 MHz ile 6 GHz arasındaki tüm frekans bandını inceleyebilmekte, 60 db ye kadar yüksek duyarlılığa ve 100X e kadar hızlı örnekleme zamanına sahiptir. Cihazın yönlü anteni yardımıyla sadece ilgilenilen hüzmedeki elektromanyetik alan şiddeti belirlenebilmektedir. Cihaz yönlü anten kullanımıyla; yansıma, kırılma, kırınım ve saçılma kayıplarının neden olduğu olumsuz etkilerin önüne geçerek en doğru ölçümü belirleyebilme imkânı sunmaktadır. Kullanılan spektrum analizör hem kendi ekranında hem de USB bağlantısı ile bilgisayar ekranında, inceleme yapılan GSM 900 frekans bandında nasıl bir değişim olduğunu, frekans ve zaman eksenindeki görünümlerini gösterebilmektedir. Ayrıca ölçülen elektromanyetik alanları elektrik alan, manyetik alan ve güç yoğunluğu gibi birbirine dönüştürülebilen büyüklükler cinsinden görebilme imkânı sunmaktadır. Cihazın sağladığı bu özelliklerden dolayı detaylı ölçüm ve analizler yapılabilmektedir [12, 13]. Şekil 5: Spectran HF-6065 Spektrum Analizörü. Cihaz ekranının kısıtlı görüntü sunmasından dolayı ölçülen frekans bandı kısmen görülebilmektedir. Bu sebeple incelemelerde, görüntüsünde herhangi bir kısıtlama olmayan bilgisayar ekranına aktarılan görüntülerin kullanılması daha avantajlıdır. Dolayısıyla, çalışmada yapılan ölçümlerin gösterildiği dördüncü bölümde, bilgisayar ekranına aktarılan ölçümler kullanılmıştır. 4. ÖLÇÜM SONUÇLARI Tüm ölçümler, resmi gazetede tarihli 10 KHz-60 GHz Frekans Bandında Çalışan Sabit Telekomünikasyon Cihazlarından Kaynaklanan Elektromanyetik Alan Şiddeti Limit Değerlerinin Belirlenmesi, Ölçüm Yöntemleri ve Denetlenmesi Hakkındaki Yönetmelik kapsamında yapılmıştır [12]. Ölçümler, Şekil 6 da gösterilen deney düzeneğinde görüldüğü gibi USB bağlantısı ile bilgisayar ekranına aktarılmış görüntülerin analizi ile yapılmaktadır. Bu ölçümler günün hemen hemen her anı için yapılmış olup, haberleşme yoğunluğunun çok fazla olduğu saatler (11:00-17:00 arası) ve haberleşme yoğunluğunun nispeten daha az olduğu saatleri de kapsamaktadır. Kullanıcı talebiyle doğru orantılı olarak artış gösteren band yoğunluğunun en fazla, en az ve normal seviyede olduğu saatleri içeren sonuçlar sunulmaktadır. Buna göre haberleşme yoğunluğunun maksimuma ulaştığı mesai saatleri içerisinden saat 11:00 de ve iş çıkışı yoğunluğun gösterilmesi amacıyla saat 17:00 de yapılan ölçüm sonuçları gösterilmektedir. Ayrıca band yoğunluğunun normal düzeyde olduğu zamanı göz önüne almak için saat 22:00 da elde edilen ölçüm sonucu gösterilmektedir. Son olarak da bu çalışmada vurgulamak istediğimiz noktalardan biri olan; spektrum yoğunluğunun, gece ile gündüz farkını gözlemlemek için sırasıyla saat 02:00 ve 06:00 da elde edilmiş sonuçlar ifade edilmektedir. Şekil 7-11 aynı bölgede ve tarihlerinde farklı saatlerde yapılmış olan ölçümleri göstermektedir. Bu şekiller incelendiği zaman ve MHz bandında hizmet veren bir GSM baz istasyonuna oldukça 197

4 Elektrik-Elektronik ve Bilgisayar Sempozyumu 2011 yakın olunduğu sonucuna ulaşılmaktadır. (Şekil 7-11 de gösterilen sırasıyla 1, 2, 3 ile belirtilmiş olan noktalar kastedilmiştir.) Şekil 6: Deney Düzeneği. Burada gösterilmiş olan grafikler aynı ölçüm sonucunun farklı iki gösterimini içermektedir. Verilen ölçüm sonuçları dbm cinsinden gösterilmiştir [12]. Yapılan gösterimlerde şekillerin üst bölümünde bulunan grafikler MHz cinsinden frekansın dbm ye göre değişimini göstermektedir. Şekillerin alt taraflarındaki kısımlarda ise, bu kısımların hemen yan tarafında verilmiş olan ölçeklerde belirtildiği gibi, dbm cinsinden elektromanyetik kirliliğin yoğunluğu gösterilmiştir. Şekil 8: Tarihli Saat 17:00 de yapılan ölçüm Şekil 8 de ise yine aynı bölgedeki incelemeye devam edilmiş ve akşam saatlerindeki ölçüm sonucu verilmiştir. Bu grafik incelediğinde yine GSM 900 frekans bandının yukarı ve aşağı yönlü bağlantı kısımlarındaki yoğunluğun devam ettiği kolaylıkla görülebilir MHz de, yani 3 no lu nokta ile gösterilen yerde, ulaşılan değer dbm olarak elde edilmiştir. Şekil 7: Tarihli Saat 11:00 de yapılan ölçüm Şekil 7 de inceleme yapılan bölgede haberleşme yoğunluğunun en fazla olduğu saatler olarak bilinen mesai saatleri içerisinden saat 11:00 de elde edilen ölçüm sonucu gösterilmiştir. Bu sonuç incelendiğinde her iki gösterimde de GSM 900 frekans bandının yukarı ve aşağı yönlü bağlantı kısımlarındaki yoğunluk gözle görülür bir şekilde ortaya çıkmaktadır. Özellikle şeklin alt kısmında bulunan alandaki kirliliğe dikkat edilirse bu fark görülebilmektedir. Verilen grafik incelendiğinde MHz de, yani 1 no lu nokta ile gösterilen yerde, ulaşılan değer dbm olarak ölçülmüştür. Şekil 9: Tarihli Saat 22:00 de yapılan ölçüm Şekil 9 da ise aynı gün içerisinde yapılan ölçümlere devam edilmiş ve saat 22:00 de elde edilen sonuçlar aktarılmıştır. Bu sonuçlar incelendiğinde ise yoğunluk fark edilecek derecede azalmış ve spektrum kirliliği elektromanyetik radyasyon üreten çeşitli kaynakların kullanımının azalmasıyla orantılı bir şekilde düşüş göstermiştir. Bununla beraber spektrumun tamamen temiz olduğundan bahsetmek yine de mümkün değildir. Şekil 10 ve Şekil 11 de ise, GSM bandındaki yoğunluğun azalışını göstermek için sırasıyla gece yarısı saat 02:00 de ve sabaha karşı saat 06:00 da elde edilen sonuçlar gösterilmektedir. Bu sonuçlar incelendiğinde, gündüz saatlerindeki ölçümlere kıyasla GSM 900 frekans bandının 198

5 daha temiz olduğu görülebilir. Bunun da sebebi, tahmin edilebileceği gibi gece GSM trafiğinin gündüz GSM trafiğine göre çok daha az olması ve radyasyon üreten çeşitli kaynakların kullanımının azalması olarak gösterilebilir. Şekil 10: Tarihli Saat 02:00 da yapılan ölçüm Şekil 11: Tarihli Saat 06:00 da yapılan ölçüm Elde edilen bu ölçüm sonuçları ile gece ve gündüz arasındaki kullanım yoğunluğu farkını gözlemlemek oldukça kolaydır. Çalışmada bu zaman dilimlerindeki sonuçların seçilmesinin nedeni: ilk olarak, deney sonucunda elde edilen tüm sonuçların gösterilmesinin imkânsız olmasıdır. İkinci neden ise yapılan çalışmada daha öncede bahsedildiği gibi kullanım yoğunluğunun en fazla olduğu saat 11:00 ve 17:00 de, kullanım yoğunluğunun normal seviyelerde seyrettiği saat 22:00 de ve haberleşme yoğunluğunun en az olduğu saat 02:00 ve 06:00 da elde edilen örneklemeler kıyaslanmıştır. 5. SONUÇ Bu çalışmada öncelikle, GSM in genel yapısı ve çalışması hakkında bilgi verilmiş, ardından GSM 900 frekans bandının haberleşme yoğunluğuna bağlı olarak kirliliği detaylı bir biçimde incelenmiştir. Elektromanyetik kirliliğin ölçülmesi amacıyla Spectran HF-6065 markalı portatif RF spektrum analizörü kullanılmıştır. Yapılan incelemeler doğrultusunda gün boyu GSM kullanımının yoğun olduğu mesai saatlerinde, GSM 900 frekans bandının kullanım yoğunluğunun arttığı ve dolayısıyla elektromanyetik kirliliğin de artış gösterdiği görülmektedir. Sonuç olarak GSM şebekesinin bulunduğu herhangi bir bölgede, gece ile gündüz saatleri arasında GSM bandındaki yoğunluğun fark edilebilir bir değişim gösterdiği ölçüm sonuçlarına dayalı olarak gözlenmiştir. 6. KAYNAKLAR [1] Malaric, K. Bartolic, J and Malaric, R. Measurement of GSM Phone Emission, IMTC 2004-Instrumentation and Measurement Technology Conference, Italy, [2] Firengiz, A. Kavas, A. Cep Telefonlarından Yayılan Elektromanyetik Radyasyon Ölçümleri ve Maruz Kalma Standartlarının Değerlendirilmesi, İletişim Teknolojileri Ulusal Sempozyumu, 65-70, ITUSEM, Adana, Kasım [3] Hamid, R. et al, Measurement of Electromagnetic Radiation From GSM Base Stations IEEE International Symposium on Electromagnetic Compatibility, , Vol.2, 2003 [4] Cerezci, O. Seker, S. Determining of Electromagnetic Pollution in Bursa Nilufer District and Recommending a Sample Model to Decrease Exposure Levels IEEE Conferences, Electrical Electronics and Computer Engineering (ELECO), 1-5, Bursa, 2-5 Dec [5] Özgümüş, B. Kurtuluş, S. G. Saraç, Z. Özer, M. Zonguldak Kent Merkezinin 100 khz-3 GHz Frekans Bandında Elektromanyetik Kirliliğin Araştırılması IEEE Conferences, Electrical Electronics and Computer Engineering (ELECO), , Bursa, 2-5 Dec [6] Eyüboğlu, E. Kaya, H. Trabzon-Boztepe Bölgesi nde TV/Radyo Vericilerinden Kaynaklanan Elektrik Alan Şiddetinin Ölçümü ve Sonuçlarının Değerlendirilmesi IEEE Conferences, Electrical Electronics and Computer Engineering (ELECO), , Bursa, 2-5 Dec [7] McHenry, M. et al., Chicago Spectrum Occupancy Measurements & Analysis and A Long-Term Studies Proposal, Proc. ACM TAPAS, Aug [8] Islam, M.H. et al. Spectrum Survey in Singapore: Occupancy Measurements and Analyses Cognitive Radio Oriented Wireless Networks and Communications, 1-7, Singapore, May [9] Holland, O. et al. Spectrum Power Measurements in 2G and 3G Cellular Phone Bands during the 2006 World Cup in Germany, New Frontiers in Dynamic Spectrum Access Networks, , 2007 [10] Büyükbaş, A. CDMA ve UMTS: Üçüncü Nesil Mobil Haberleşme Teknolojilerinin Karşılaştırılması, Türkiye Önerisi, Uzmanlık Tezi, Telekom. Kurumu, [11] Develi, İ. Kablosuz ve Gezgin Haberleşme, Lisans Ders Notları, Erciyes Üniversitesi, [12] Uygunol O. Coğrafi Bilgi Sistemi Yardımıyla GSM Baz İstasyonlarında Elektromanyetik Alan Kirliliğinin Tespiti ve Konya Örneği, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, [13] Spectran HF-6065 RF spektrum analizörü kataloğu, m_analyzer_spectran_hf-6000-serie.pdf. 199