-BİROL YETİMOĞLU- İLK TÜRK-İSLAM DEVLETLERİ

Transkript

1 -BİROL YETİMOĞLU- İLK TÜRK-İSLAM DEVLETLERİ

2

3 TÜRK-MÜSLÜMAN İLİŞKİLERİ Hz.Ömer döneminde Türklerle Araplar komşu oldu Nihavend savaşı ile Sasaniler yıkıldı ve İran Müslümanlarca fetih edildi. Hz.Osman döneminde ilk Türk-Arap savaşları başladı Emeviler döneminde çatışmalar yoğunlaştı. Hazarlarla Kafkasya da (Belencer savaşı) Emeviler; Hazarlar-Türgişler ve Göktürklerle savaştılar. Emevilerin Mevali (Arapçı) politikası Türklerin tepkisini çekti. Abbasiler döneminde ise Türkler ilk kez İslam devletinin hizmetine girmeye başladı. Yönetici ve asker olarak

4 TALAS SAVAŞI (751) NEDEN? GELİŞİMİ SONUÇLARI Göktürklerin yıkılmasıyla Orta Asya ya hakim olmak isteyen Çinliler ile Araplar (Abbasiler) karşı karşıya geldi. Karlukların Araplara desteğiyle savaşı Araplar kazandı Çin dışında ilk kağıt Şehirlerin Şahı Semerkant ta üretildi İslamiyet Türkler arasında yayıldı, Orta Asya İslamlaştı ve Türk- İslam tarihi başladı Türkler Abbasi hizmetine girmeye başladı Kağıt, matbaa, barut ve pusula Çinlilerden Müslümanlara geçti.

5 TÜRKLER VE İSLAMİYET İSLAMİYETE GEÇİŞİ KOLAYLAŞTIRAN ETKENLER Gök tanrı dini ile İslam dini arasındaki benzerlikler Ahlaki benzerlikler Savaşçı ruh Ruhban sınıfının olmaması İSLAMA HİZMETLERİ İslam dünyasının koruyuculuğunu üstlendiler. İslam dinini yaydılar. İslam kültür-uygarlığına katkıda bulundular. Abbasilerin hoşgörü politikası

6 İSLAMİYETİ KABUL EDEN TÜRKLER İlk Türk boyu İlk Türk devleti KARLUKLAR İTİL BULGARLARI İlk Orta Asya Türk devleti İlk Orta Asya Türk devleti TOLUNOĞULLARI KARAHANLILAR

7 TÜRK-İSLAM DEVLETLERİ İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ Karahanlılar Gazneliler Selçuklular MISIRDA KURULANLAR Tolunoğulları İhşidler (Akşidler) Eyyubiler Memlükler (Kölemenler) DİĞERLERİ Harzemşahlar Cengiz Türk-Moğol İmparatorluğu Timur İmp. Akkoyunlular Karakoyunlular Babürler Safeviler

8

9 Hakaniye KARAHANLILAR ( ) Bilge Kül Kadir Han Satuk Buğra Han Ebu Nasr Ahmed Yusuf Kadir Han Devletin kurucusu. Karluk, Yağma,Çiğil boyları kurucu unsurlar Abdülkerim adını alarak İslam ı resmi din ilan etti. Abbasi Halifesince İslam Hükümdarı tanınan ilk Karahanlı Hükümdarı En parlak dönem. Ölümü ile devlet ikiye bölündü

10 KARAHANLILAR ( ) Batı Karahanlılar Doğu Karahanlılar Ahmet Arslan Han liderliğinde. Harzemşahlar yıktı İkili teşkilat, Türk devlet anlayışının etkisiyle bölündü Tabgaç Buğra Han liderliğinde. Karahitaylar yıktı Kutadgu Bilig kendisine sunuldu

11 KARAHANLILARIN ÖNEMİ İLK Orta Asya da kurulan Türk-İslam devleti Türk-İslam sentezini oluşturdular Türk-İslam mimari ve edebi eserler Kutadgu Bilig Divanı Lügatit Türk Divanı Hikmet Atabetül Hakayık MİLLİ KİMLİK ÖN PLANDA Resmi dil Türkçe Uygur alfabesini kullandılar Türk devlet felsefesi etkin

12 KARAHANLILARIN ÖNEMİ Bimarhane kurdular. Hastahane İlk kez burslu eğitim sistemini geliştirdiler. Tabgaç Buğra Han Medresesi nde Ribatların ilk örneklerini yaptılar. Kervansaray Türk-İslam tarihinde ilk posta teşkilatını kurdular. Gulam sistemini ilk kez kullandılar. Semerkant, Kaşgar, Buhara kültür merkezine döndü.

13 GAZNELİLER ( ) Alp Tigin Sebük Tigin Gazneli Mahmut Gazne şehrinde devleti kurdu Samanoğullarından bağımsızlığını aldı En ünlü SULTANı Devlet adını şehirden, coğrafyadan aldı

14 GAZNELİ SULTAN MAHMUT ( ) Karahanlılarla birlikte Samanoğulları nı yıktı. Abbasi Halifesini Şii Büveyhoğulları na karşı korudu ve SULTAN ünvanını halifeden aldı Hindistan a 17 sefer düzenledi ve Kuzey Hindistan ı fetih ederek İslam ı yaydı Utbi Tarih-i Yemin eserini, Firdevsi Şehname eserini Sultan Mahmut a sundu. İlk Türk Sultandır. İslam aleminin siyasi liderliği Türklere geçti Hindistan Fatihi Mahmut; Pakistan ve Bangladeş in temelleri atıldı

15 Dandanakan Savaşı (1040) Gazneliler (Gazneli Mesut) Selçuklular (Tuğrul-Çağrı Beyler) Savaşı kaybeden Gazneliler yıkılış sürecine girdi Savaşı kazanan Selçuklular kuruluş sürecini tamamladı Afganistan a çekilen Gazneliler, Afgan yerlileri Gurlular tarafından 1187 de yıkıldı

16 Gaznelilerin Özellikleri Gazneliler birden fazla etnik gruba hakim bir imparatorluktur. Hem gücün göstergesi, hem de güç kaybına binaen çöküşün temel nedenidir. DİL Saray ve Ordu Resmi dil Bilim-Edebiyat Türkçe Farsça Arapça/Farsça Bu dil karmaşası Türkçe nin gelişimini olumsuz etkiler Firdevsi (Şehname), Utbi (Tarihi yemin) Gazne dönemine ait.

17 BÜYÜK SELÇUKLU İMPARATORLUĞU ( ) Oğuzların Üç Ok Kolunun Kınık Boyu 1038 Nişabur da Hutbeyi adına okuttu Selçuk Bey Arslan Yabgu Tuğrul ve Çağrı Beyler Gaznelilere karşı Nesa (1035) Serahs (1038) Ve Dandanakan (1040) Zaferleri Ve kuruluş tamamlandı

18 TUĞRUL VE ÇAĞRI BEYLER DÖNEMİ ( ) İkili teşkilata uygun beraber yönettiler. Sultan Tuğrul. Anadolu için ilk savaş. Bizans/Gürcü ordusu yenildi Anadolu Akınları Çağrı Bey liderliğinde başladı Pasinler Savaşı Aynı coğrafyada Siyasi güç Sultan da Dini güç Halife de Laiklik 1055 te Bağdat a gelen Tuğrul Bey Şii Büveyhoğullarını yıkarak Halifeyi himayesi altına aldı. Halife Tuğrul beyi Doğunun ve Batının Sultanı ilan etti İslam aleminin lideri Selçuklu

19 ALPARSLAN DÖNEMİ ( ) Nizamülmülk ü vezir atadı 1067 Bağdat ta Nizamiye Medresesini açtı Kars ve Ani yi fetih etti. Halife, Ebul Feth ünvanı verdi Kılıç Hakkı; Fethedilen yer fetheden komutanın idaresine bırakılır. Teşvik amaçlıdır. Ama Feodalleşmeye neden olur Malazgirt Zaferi nde Bizans ı yendi Bizans İmp. Esir alındı. Anadolu nun kapıları açıldı. Anadolu da ilk Türk devletleri kuruldu. (Kılıç hakkıyla) Haçlı Seferlerini tetikledi

20 MELİKŞAH DÖNEMİ ( ) Her alanda zirve dönemdir. Ömer Hayyam güneş yılını esas alan Celali takvimi ni Melikşah adına yaptı Batinilerle mücadele edildi. İlk kez ikta sistemi uygulandı BATİNİLİK (Haşhaşiler) Hasan Sabbah liderliğinde, Selçukluyu yıkıp coğrafyayı Şiileştirmek amacı ile mücadele eden, tarihte sistematik şekilde terörizmi yöntem olarak ilk defa kullanan harekettir. Selçukluya ciddi zararlar vermiş yıkılışta etkili olmuşlardır.

21 İKTA SİSTEMİ Bir yerin vergi toplama hakkının, İlk örnek Hititler, İslam tarihinde Hz.Ömer dir hizmet karşılığında yöneticilere/komutanlara atlı asker yetiştirmek şartıyla bırakılmasıdır.

22 İKTANIN FAYDALARI İDARİ İkta sahipleri aynı zamanda yönetici ASKERİ Hazır bir ordu ASAYİŞ Güvenlik sağlanır OTORİTE En ücra noktaya devlet ulaşır MALİ Maaş ödenmez Vergiler toplanır EKONOMİK Tarımsal üretimin devamlılığını sağlar.

23 MÜLKİYET Devletin İKTA SİSTEMİNDE TOPRAK ORGANİZATÖR İkta sahibi Çift bozan vergisi Toprak elinden alınır Toprağı ekmezse KİRACI Köylü

24 SELÇUKLU DA FETRET ( ) Ülke hanedanın ortak malıdır anlayışının yarattığı kaotik dönemdir SENCER DÖNEMİ ( ) Sultan Sencer taht kavgasını kazansa da iç karışıklıklar devam etmiş, bazı emirler ve atabeyler bağımsızlıklarını ilan ederek devleti zayıflatmıştır. Sencer, Katvan Savaşı nda (1141) Moğol kökenli Karahitaylara mağlup oldu Sencer, 1153 te ise Oğuz İsyanı nda esir düştü. Esaretten kurtulan Sencer, 1157 de ölünce Selçuklu Devleti yıkıldı.

25 BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ NİN YIKILIŞ NEDENLERİ Türk veraset sistemi gereği yaşanan taht kavgaları, Siyasi güçlerini kaybeden Abbasi Halifelerinin Selçuklulara karşı olumsuz faaliyetleri, Merkezi otoritenin zayıflaması ile atabeylerin ayrılıkçı hareketleri, Batinilik faaliyetleri, Gulam Sistemi nin etkisine tepki gösteren Oğuzların isyanı, Katvan mağlubiyetinin yarattığı sarsıntı, Haçlı Seferlerinin yarattığı sosyo-ekonomik sarsıntılardır.

26 BÜYÜK SELÇUKLU YIKILDIKTAN SONRA KURULAN DEVLETLER Anadolu Selçuklu Suriye Selçuklu Kirman Selçuklu Irak Selçuklu Horasan Selçuklu ATABEYLİKLER Zengiler (Musul atabeyliği) Börililer (Şam atabeyliği) İldenizoğulları(Azerbaycan Atabeyliği) Salgurlular(Fars atabeyliği) Beg-Teginoğulları(Erbil atabeyliği)

27 MISIRDA KURULAN TÜRK-İSLAM DEVLETLERİ TOLUNOĞULLARI ( ) İHŞİDLER (AKŞİTLER) ( ) EYYUBİLER ( ) MEMLÜKLER (KÖLEMENLER) ( ) Bu devletlerde; Halk =Arap Kurucu =Türk Yönetici sınıf =Türk Ordu =Türk Devlet felsefesi =Türk Baharat yoluna hakimler ekonomik yönden güçlüler

28 TOLUNOĞULLARI ( ) KURUCU Abbasi valisi Tolunoğlu Ahmet Mısır-Suriye-Filistin-Lübnan bölgesine hakim. Abbasiler tarafından yıkıldı. ÖNEMİ -Mısır/Afrika da kurulan ilk Türk devleti -Maristan (Hastahane) -Sosyal Devlet (Ücretsiz sağlık ve ilaç hizmeti) -Tolunoğlu Ahmet Camii

29 Beyaz Güneş anlamında İHŞİDLER(AKŞİTLER) ( ) KURUCU Abbasi Valisi Muhammed Bin Togaç ÖNEMİ -Kutsal topraklara (Hicaz) hakim olan ilk Türk devleti Mısır-Filistin-Lübnan ve Hicaz bölgesine hakim. Fatimiler tarafından yıkıldı.

30 EYYUBİLER ( ) Haçlılarla mücadele ettiler Kudüs Fatihi KURUCU Selahaddin Eyyubi Mısır-Suriye-Filistin-Musul- Hicaz bölgesine hakim. Memlükler tarafından yıkıldı. ÖNEMİ -Selahaddin Eyyubi 1187 Hıttin Savaşı nda Haçlıları mağlup ederek Kudüs ü geri aldı.

31 MEMLÜKLER (KÖLEMENLER) ( ) KURUCU İzzeddin Aybeg Mısır-Suriye- Filistin-Hicaz bölgesine hakim. Osmanlılar tarafından yıkıldı. İSLAM ALEMİNİ KORUDULAR -Haçlılara karşı Mansura (1254) zaferi -Moğollara karşı Aynı Calud (1260) ve Elbistan (1277) zaferi -Moğolların 1258 de yıktığı Abbasi Halifeliğini Mısır da koruma altına aldılar. Sultan ve Halife ayrı kişiler VERASET -Her emir (Komutan) sultan olabilir. Taht kavgaları yoğundur Türk tarihinden farklı olarak birden fazla hanedan iş başına geldi Laik devlet yorumu yapılabilir

32 DİĞER TÜRK-İSLAM DEVLETLERİ Harzemşahlar Cengiz Türk-Moğol İmparatorluğu Timur İmparatorluğu Akkoyunlular Karakoyunlular Babürler Safeviler

33 HARZEMŞAHLAR ( ) Kurucu Anuş Tigin Adını kurulduğu yerden aldı. B.Selçuklu yıkılınca bağımsız oldu ve B.Selçuklunun mirasçısıyız iddiasında bulundular Moğolların gönderdiği ticaret kervanını imha ederek Otrar faciasına (1218) neden oldular Celaleddin Harzemşah zamanında Anadolu Selçuklulara Yassıçemen de (1230) yenildiler ve yıkıldılar.

34 CENGİZ TÜRK-MOĞOL İMPARATORLUĞU ( ) Timuçin (Cengiz Han) tarafından kuruldu. Tarihin en büyük imparatorluğu Bütün Türkleri hakimiyetleri altına alarak 3. ve son kez Türk birliğini sağladılar. DİKKAT! Türk-Moğol diye anılmasının nedeni nüfusun çoğunluğunun Türklerden oluşması ve Uygurlar kanalı ile bürokrasi ve orduda Türk kültürünün etkin olmasıdır.

35 -Rusların güneye inmesini engellediler -Timur İmp.yıkılışa sürükledi Cengiz Han ölmeden Türk devlet anlayışına uygun bir şekilde devleti oğulları arasında paylaştırmış ve devlet parçalanmıştır. TÜRKLEŞİP İSLAMLAŞTILAR -Abbasileri yıktılar -Kösedağ Savaşıyla Anadoluyu istila ettiler -Moğol kaldılar -Marco Polo seyahatnamesinde bu dönemi anlatır

36 Timur Orta Asya da Çağatay Hanlığını yıkarak kurdu. Timur batı Türklüğüne zarar verdi. Uluğ Bey Ali Şir Nevai ve Hüseyin Baykara TİMUR İMPARATORLUĞU ( ) Altınordayı yıkılışa sevk etti. Ruslar güneye indi. Ankara Savaşıyla Osmanlıyı fetrete sürükledi. Hükümdar bilim adamı. Astronomi. Semerkant rasathanesi (O.Asya da ilk) Muhakemetül Lügateyn (Dillerin kıyaslaması). Türkçenin zenginliğini ispatladı

37 KARAKOYUNLULAR ( ) Bayram Hoca tarafından Erciş merkezli kuruldu. D. Anadolu ve Azerbaycan da faaliyet gösterdiler. Azerbaycan ın Türkleşmesinde etkili oldular. Akkoyunlu Uzun Hasan tarafından yıkıldı.

38 Kara Yülük Osman Bey tarafından kuruldu. En ünlü hükümdarı Uzun Hasan dır Otlukbeli Savaşı nda Osmanlıya mağlup olarak yıkılış sürecine girdiler. Dede Korkut hikayelerini yazılı hale getirdiler AKKOYUNLULAR ( ) Kuran-ı Kerim i ilk kez Türkçeye çevirtti.

39 Timur un torunlarından Babür Şah tarafından kuruldu. Hint tarihinde ilk defa Hindistan siyasi birliğini sağladılar. İngilizler tarafından yıkıldı. BABÜRLER ( ) Tac Mahal Babür Hükümdarı Şah Cihan tarafından hanımı Mümtaz hatun için yaptırdığı bir anıt mezardır.

40 Şah İsmail tarafından İran da kurulan bir devlettir Osmanlının doğuda en önemli rakibidir. Temel mücadele nedeni mezhep (Şii-Sünni) kavgasıdır. İran, Safevilerden sonra da Türk hanedanı olan Afşarlar ve daha sonrada Kaçarlar tarafından 1925 e kadar yönetilmiştir. SAFEVİLER ( )

41

42 DEVLET YÖNETİMİ Eski Türk hakimiyet anlayışı aynen devam etmiştir. Kut anlayışı Veraset Sistemi (Ülke hanedanın ortak malıdır) Taht kavgası Kısa sürede yıkılış MEMLÜKLER istisnadır. Her komutan Sultan olabilir

43 HÜKÜMDAR Han Gazi Hakan Bey HÜKÜMDAR ÜNVANLARI Emir Sultan Şah Padişah DİĞER ÜNVANLAR İlig Kara Kadir Arslan Yabgu Tigin Melik Şahinşah Sultanül Azam Sultanül Alem Sultanül Mağrib Sultanül Maşrık

44 Halife onayı Bando Nevbet Menşur Para Hutbe HÜKÜMDARLIK SEMBOLLERİ Tuğ Tuğra Otağ Taht Bayrak Alem Sancak Hilat (Elbise-Hediye) Tıraz (Elbise) Çetr (Şemsiye) Asa (Baston)

45 ATABEYLİK SİSTEMİ MELİK (Selçuklu Prensi) İlk atabey Nizamülmülk ATABEY (Tecrübeli devlet adamı-melik Hocası) Melik, atabey nezaretinde eyaletlerde valilik yaparak devlet yönetimi konusunda tecrübe kazanır Merkezi otorite zayıflayınca atabeyler bağımsızlıklarını ilan ettiler

46 Karahanlılar Kapu der SARAY Selçuklular Bergah/Dergah der Hacip Emiri Candar Camedar Çaşnigir Serhenk Kıssadar Emiri Hares Emiri Şikar Bazı Görevliler Sultan ile hükümet ve halk arasındaki ilişkileri düzenler Muhafız birliği komutanı Elbiselerden sorumlu Yemek işlerinden sorumlu Sultanın yolunu açar Dilekçeleri sultana sunar Sultanın verdiği cezaları uygular Sultanın av işlerinden sorumlu

47 HÜKÜMET Selçukluda devlet işlerinin görüşülüp karara bağlandığı kurula Divan-ı Saltanat denirdi. Sultan olmadığı zamanlar vezir başkanlığında toplanan divan danışma organı niteliğindedir. Divan aynı zamanda sultan başkanlığında Divan-ı Mezalim adını alarak yüksek mahkeme olarak da görev yapardı. Divanın güvenliğinden Emir-i Şemşir sorumludur.

48 VEZİR (Sultanın Mutlak Vekili) Vezirin kendine ait divanı Divan-ı Vezaret SELÇUKLU KARAHANLILAR GAZNELİLER Sahibi Divan-ı Devlet Yuğruş Hace-i Buzurg

49 KARAHAN GAZNE SELÇUKLU Divan-ı Ali (Karahanlılar) Divan-ı Vezaret (Gazneliler) DİVAN-I SALTANAT (Selçuklu) YAZIŞMA MALİYE TEFTİŞ ASKERİYE DİVAN-I TUĞRA DİVAN-I İSTİFA DİVAN-I İŞRAF DİVAN-I ARZ Tuğra-i Müstevfi Müşrif-i Memalik Emir-i Arz Başkan DİVAN-I RİSALET DİVAN-I VEKALET DİVAN-I İŞRAF DİVAN-I ARZ Sahibi Divan Vekil-i Has Müşrif-i Memalik Emir-i Arz Başkan DİVAN-I TUĞRA DİVAN-I İSTİFA DİVAN-I İŞRAF DİVAN-I ARZ Tuğra-i Agıcı Müşrif-i Memalik Emir-i Arz Başkan

50 DİVANI SALTANAT DIŞINDA İDAREDE BAZI ÖZEL DİVANLAR Divan-ı Mezalim Divan-ı Berid Divan-ı Has Divan-ı Evkaf-ı Memalik Yüksek mahkeme. İdareciler hakkındaki şikayetleri de karara bağlar. Haberleşme ve istihbarat faaliyetleri Sultana ayrılan has arazilerle ilgilenir Vakıfları denetler

51 Eyalet yapısı Melik Selçuklu prensi. Eyaletlerde vali olarak görevlendirilir. ÜLKE YÖNETİMİ BAZI GÖREVLİLER Muhtesip Şıhne Askeri validir. Subaşı Amid Amil Şehirlerde idari işlerden sorumludur. Şehirlerde mali işlerden sorumludur. Sahib-i Şurta Ulak Esnafı denetleyen ve belediye işlerinden sorumludur. Şehirlerde güvenlik işlerinden sorumludur. Eyaletlerin güvenliğinden sorumlu Posta işleri Kadı Yargıç Dizdar Kale komutanıdır.

52 HAS TOPRAK Geliri hükümdara ve ailesine bırakılan topraklardır. İKTA TOPRAK İkta sisteminin uygulandığı geliri, hizmet karşılığı ve asker yetiştirmek kaydı ile ordu görevlilerine ve devlet memurlarına bırakılan topraklardır. DİKKAT! Toprağın büyük kısmının mülkiyeti devlete aittir. Özel mülkiyet var, ama gelişmemiştir. TOPRAK SİSTEMİ MÜLK TOPRAK Mülkiyetin kişilere geçtiği, kişilerin istediği gibi tasarruf edebildiği topraklardır. Kişilerin evi, evinin önündeki bahçesi gibi topraklardır. Yine devlet, üstün hizmetlerde bulunan görevlilerine ödül olarak toprak verebiliyordu. Öşrü toprak Müslümanların Haraci toprak Gayrı Müslimlerin VAKIF TOPRAK Geliri sosyal yardım kurumları için ayrılan topraklardır.

53 ORDU HASSA ORDUSU Sultana bağlı Türk askerlerinden oluşan atlı birliklerdir. GULAM ORDUSU Farklı etnisiteden seçilen sultana bağlı maaşlı askerlerdir. İKTA ORDUSU (Eyalet=Sipahi Ordusu) İkta Sistemi neticesinde ortaya çıkan ordudur. Tüm ihtiyaçları ikta sahiplerince karşılandığından maaş almazlar. Tamamen Türklerden oluşan atlı birliklerdir. YARDIMCI KUVVETLER Bağlı Devlet ve Beyliklerden gelen askerler Türkmenler (Akıncı ve gönüllüler)

54 GULAM SİSTEMİ İlk Karahanlılarda Farklı etnisitenin kullanıldığı Gulam sisteminde Selçuklular ağırlıklı İranlı (Fars) çocukları kullanmıştır. Gulamhane de verilen eğitim sonrasında zeki olanlarının yöneticikomutan yapılmış diğerleriyse asker olarak kullanılmıştır. Bistegani denilen maaş alırlar Bu uygulama ile Fars halkını yönetime dahil ederek devlete olan bağlılıklarını arttırma ve merkezi otoriteyi güçlendirme amaçlanmıştır. Bu sistem ile Selçuklularda Farsça ve Fars kültürünün etkisi artacaktır. Gulam ile yetişen Farslı yöneticiler Selçukluda Oğuz Türklerine zulmedecekler, bu da Oğuz isyanına neden olacaktır.

55 Yargı bağımsız Cemaat Mahkemeleri (Gayrı müslimlerin) HUKUK SİSTEMİ Hukuk birliği yok Şeri Hukuk Kadil Kudat sorumlu Temeli İslam hukukuna dayanır. Kadılar davaları görür Sosyo-ekonomik konular şeri hukuk çerçevesinde çözülürdü. Yargı kararına itiraz durumunda kadılardan oluşan bir kurul durumu görüşür ve karar verirdi. Divan-ı Mezalim Yüksek Mahkeme. Aynı zamanda ağır siyasi suçlara baktı. Emiri Dad sorumlu Örfi Hukuk Temeli Türk töresine gelenek ve göreneklerine dayanır. Askeri ve idari alanlarda uygulanır. Selçuklularda askeri davlara bakan görevli Kadı asker (Kad-i leşker) dir.

56 SOSYAL HAYAT Türk-İslam devletlerinde toplumsal alanda herhangi bir sınıflaşma yoktu. Halk yönetenler ve yönetilenler olmak üzere ikiye ayrılırdı. Yönetenler askeri ve sivil idarecilerden; yönetilenler ise köylüler, şehirliler, göçebeler diye tasnif edilirdi. Bu ayrım tamamen yapılan iş ile ilgili olup, yetenekli kişiler en üst düzeye kadar yükselebilir veya tam tersi yapılan hataya bağlı olarak tüm yetkisini ve gücünü kaybedebilirdi. Dikey hareketlilik diye ifade edilen bu durum sınıf ayrımı olmadığının açık göstergesidir.

57 EKONOMİK HAYAT Ekonomik yaşamda; tarım, demircilik, dokumacılık, el sanatları, hayvancılık ve ticaret etkindi. Türk-İslam devletleri için ticareti geliştirmek devlet politikası haline gelmiştir. Özellikle Mısır da kurulan devletler baharat yolu sayesinde zenginleşmiştir. Şehirlerde ise ekonomiyi yönlendiren esnaf örgütü Selçuklularda Fütüvvet Teşkilatı idi.

58 Büyük Selçuklunun ilk parasını Tuğrul Bey bastırdı. Devlet hazinesine Hazine-i Amire ; hükümdar hazinesine ise Hazine-i Hassa denir. BAZI KAVRAMLAR Dinar Altın para Kapan Dirhem Gümüş para Arasta Aynı cins malın depolandığı yer Tek cins malın satıldığı pazar Fels Bakır para Cabi Vergi memuru

59 DEVLETİN GELİRLERİ ÖŞÜR Müslüman çiftçilerden 1/10 oranında alınan ürün vergisidir. HARAÇ Gayr-ı Müslim çiftçilerden 1/5 oranında alınan ürün vergisidir. CİZYE Askerlik yapmadıkları için askerlik çağındaki Gayr-ı Müslim erkeklerden yıllık alınan vergidir. Çocuklardan, bayanlardan, ihtiyarlardan, engellilerden, din adamlarından alınmaz. AĞNAM Hayvancılık yapanlardan alınan vergidir. -Gümrük vergileri -Maden, tuzla gelirleri -Ganimetler -Bağlı devlet ve beyliklerin gönderdikleri vergiler.

60 DİL VE EDEBİYAT KARAHANLILAR KUTADGU BİLİG (Yusuf Has Hacib) DİVAN-I LÜGAT İT TÜRK (Kaşgarlı Mahmut) DİVAN-I HİKMET (Hoca Ahmet Yesevi) ATABET ÜL HAKAYIK (Edip Ahmet Yükneki) - Mutluluk veren bilgi anlamında -İlk Türk İslam eseri -Siyasetname -Uygur alfabesi ve Hakaniye lehçesiyle yazıldı -Tamgaç Buğra Han a sunuldu -İlk Türkçe sözlük -Arapçaya karşı Türkçenin zenginliği -İlk Türk Dünyası haritası -Çoğunluğu Arapça -Abbasi Halifesi Muktedi Bi- Emrillaha sunuldu -Türk tasavvuf edebiyatının ilk eseri -Dini ve ahlaki öğütler içerir -Karahanlı Türkçesiyle yazıldı - Hakikatlerin eşiği anlamında -Ahlaki öğütler içerir -Uygur alfabesiyle yazıldı -Karahanlı hükümdarı Sipehsalar Mehmet Bey e sunuldu

61 GAZNELİLER ŞEHNAME (Firdevsi) -İran-Turan mücadelesini anlatan destan -İranlıları över -Farsça -Alp Er Tunga, Afrasyab adıyla geçer -Gazneli Sultan Mahmut a sunuldu TARİH-İ YEMİN (Utbi) -Gurlular, Gürcistan, Harezmşâhlar ve Afganlılar, Samaniler ve Gazne tarihi hakkında bilgi içerir. -Gazneli Sultan Mahmut a sunuldu

62 SİYASETNAME (Nizamül Mülk) -Devlet yönetimiyle ilgilidir -Farsça -Sultan Melikşah a sunuldu SELÇUKLULAR RUBAİLER (Ömer Hayyam) -Fars saray yaşantısının anlatıldığı şiirleridir. -Farsça DİVANI ENVERİ (Enveri) -Dönemin kasideleriyle en ünlü şairi Enveri nin divanıdır.

63 Timur İmp. MUHAKEMETÜL LÜGATEYN (Ali Şir Nevai) -Türkçe, Arapça, Farsça ve Hintçe dillerini kıyaslayarak, Türkçenin Farsçadan ve Hintçeden üstün olduğunu ifade etti -Çağatay Türkçesiyle yazıldı DİĞER BAZI EDEBİ ESERLER Harzemşahlar KANGLI LÜGATI (Muhammed Bin Kays) -Türkçe-Farsça sözlüktür -Celaleddin Harzemşah a sunuldu. Harzemşahlar KEŞŞAF TEFSİRİ (Mahmut Zemahşeri) -Kuranı Kerim in dil yapısı ve inceliklerini üstünlüklerini ortaya koyduğu ve islam aleminde büyük şöhret sahibi bir tefsirdir.

64 MEDRESE Müderris: Hoca Muid: Müderris yardımcısı Fakih: Medrese rektörü BİLİM VE DÜŞÜNCE HAYATI Karahanlılar döneminde Semerkant ta açılan Tamgaç Buğra Han medresesi modern anlamda Türk-İslam tarihini ilk medresesidir. Selçukluların ilk medresesi Tuğrul Bey zamanında Nişabur medresesi. Selçukluların Nizamiye Medresesi ise dönemin en önemli eğitim kurumlarıdır. Burslu eğitim ve idari-akademik özerklik mevcut idi. Finansman vakıflarca karşılanmakta.

65 TÜRK-İSLAM İLİM ADAMLARI FARABİ ( ) Avrupa Al-Pharablus der. Muallimi Sani (2.Öğretmen) diye anılır. Aristo ve Yunan düşünürlerini İslam alemine tanıttı. İslam aleminde pozitif bilimlerin kurucusu kabul edilir. İhsaül Ulum (İlimlerin sayımı) kitabında bilimleri ilk kez sınıflandırdı. Medinet-ül Fazıla (Erdemli şehir) kitabında hükümdarların özelliklerini anlattı. İslam aleminde müzik kitabı yazan ilk bilgin. Çeşitli müzik aletleri yaptı. Uluslararası kuruluştan bahsederek Birleşmiş Milletlerin fikri temelini attı Eğitimde ikna ve yaparak öğrenme modelini savundu.

66 İBN-İ SİNA ( ) Avrupa Avicenna der. Tıbbın Hükümdarı diye anılır. Kitabü s Şifa (Şifa kitabı) ve El Kanun-u Fit Tıb ( Tıbbın kanunu) uzun yıllar Avrupa da okutuldu Küçük kan dolaşımını buldu. Ruh hastalıkları için müziği tedavi olarak kullandı. Felsefe, müzik, botanik, zooloji fizik, astronomi alanlarında da çalıştı

67 BİRUNİ ( ) Gazneli Mahmut Sarayımın en değerli hazinesi der. Astronomi ve fizik alanında çalıştı. Enlem ve boylamı tespit ederek, ekvatorun uzunluğunu hesapladı Asar ül Bakiye kitabında Asyalı halklar hakkında bilgi verdi. Kitab ül Cevahir kitabında 16 maddenin özgül ağırlığını tespit etti. Kitabüt Telfihim kitabında güneş ve ay tutulmalarını gösterdi.

68 GAZALİ ( ) Selçuklular döneminde Kelam alanında çok önemli bir filozoftur. Nizamiye medreselerinde müderrislik yaparak batiniliğe karşı önemli çalışmalarda bulundu. Tehafüt (Tutarsızlık) ve İhya-ül Ulumiddin (Fıkıh kitabı) önemli eserleridir.

69 İBN-İ RÜŞT ( ) Avrupa da Averreos diye bilinen arap bilgindir Endülüs Emevi döneminde İspanya da yaşadı Tıp, felsefe ve astronomiyle ilgilendi Aristo yu Avrupa ya tanıttı Aklı inancın önüne geçirmiştir Gazaliyle fikri çatışma içerisindedir. Tehafütüt Tehafüt (Tutarsızlığın tıtarsızlığı) ünlü eseridir

70 HAREZMİ ( ) Cebir, Matematik, coğrafya ve astronomi alanında çalıştı. Cebirin temellerini attı. 0 (sıfır) rakamını buldu. Logaritmanın kurucusudur. Kitabül Cebr vel Mukabele en önemli eseri

71 ÖMER HAYYAM ULUĞ BEY EL RAZİ İBNİ TÜRK ABDULLAH BARANİ CABİR BİN HAYYAM BUHARİ Selçuklu Sultanı Melikşah adına yapılan Celali Takvimini hazırladı. Astronomi ve Edebiyat. Timur un torunu. Hükümdar bilim adamı. Astronomi. Zic (astronomi cetveli)eseri ünlü. Kimya. Sülfirik asidi buldu. Cebir alanında çalıştı. Trigonometrinin kurucusu. Kimyanın babası.ilk kimya laboratuvarını kurdu Hadis alimi. Kütüb-i Sitte ünlü hadis kitabıdır.

72 İslam dininde resim ve heykel yasak olduğundan özellikle hat ve minyatür sanatlarında faaliyet gösterilecektir. SANAT Minyatür Derinlik ve perspektifin olmadığı kitaplara yapılan resim.ustasına; Nakkaş-Musavver denir Seramik/Çini süsleme sanatı. Keramik Sanat Dalları Hat Güzel yazı yazma sanatı.ustasına; Hattat denir Alçıyla duvarı kabartıp süsleme.ustasına; Kalemkar denir Malakari Cam süsleme Vitray Tezhip Kitap kenarlarını süsleme sanatı. Ustasına; Müzehhip denir

73 Yaş alçıya resim yapma Oymacılık Ahşap oyma sanatı Kapı süsleme Fresk Sanat Dalları Kakmacılık Ahşap, metal üzerine değerli taş/maden gömme Portal Ahşap parçaları birbirine geçirip bağlama Kündekari Telgari Altın-Gümüş işçiliği

74 Türk işi Anıtmezar Kümbet Türbe MİMARİ Külliye Cami merkezli toplu yapı Bedesten AVM (çarşı) Hastahane Şifahane Bimarhane Bimaristan Mimaride Mekanlar Arasta Tek tip mal satan dükkanlar topluluğu Aşevi İmarethane Konukevi Tabhane Kervansaray Ribat Konaklama yeri

75 İŞLEVİNE GÖRE MİMARİ DİNİ MİMARİ SİVİL MİMARİ ASKERİ MİMARİ Cami Medrese Türbe Kümbet Külliye Tekke Zaviye Saray Köşk Darüşşifa-Bimarhane- Bimaristan Kervansaray-Ribat Bedesten-Han- Hamam-Köprü- İmarethane Kale Sur Burç Kışla

76 Mimari eserlerde ahşap, alçı, çini, kerpiç, tuğla, taş, mermer, maden yoğun olarak kullanılacaktır. Süsleme motifi olarak ise; geometrik şekiller, yazılar, bitki motifleri, hayvan figürleri, az da olsa insan ve melek figürleri de kullanılmıştır.

77 Mescidi Cuma (İsfehan) SELÇUKLU MİMARİSİ İmam Hanefi Türbesi (Bağdat) Nizamiye Medresesi (Bağdat)

78 Arap Ata Türbesi KARAHANLI MİMARİSİ Ribatı Melik (ilk Türk ribatı) Ayşe Bibi Türbesi

79 Zafer Kuleleri GAZNE MİMARİSİ Leşker-i Bazar Ulu Camii

80 Tac Mahal Babürler Timur Yesevi Türbesi DİĞER ESERLER Babürler Agra Kalesi Tolunoğlu Ahmet Camii Tolunoğulları