K TLESEL FELAKETLERDE SA LIK H ZMETLER REHBER

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "K TLESEL FELAKETLERDE SA LIK H ZMETLER REHBER"

Transkript

1

2

3 K TLESEL FELAKETLERDE SA LIK H ZMETLER REHBER Düzenleyen: Prof. Dr. Mehmet fiükrü Sever Katk da bulunanlar (soyad s ras na göre) Prof. Dr. Nahit Çakar Doç. Dr. Levent Eralp Prof. Dr. Serdar Erdine Prof. Dr. Cemalettin Ertekin Prof. Dr. Recep Gülo lu Prof. Dr. Sedat Özkan Prof. Dr. Halit Özsüt Prof. Dr. Mehmet fiükrü Sever Prof. Dr. Korhan Tavilo lu Op. Dr. Hakan Yanar

4

5 çindekiler Önsöz I. Felaketler ertesinde sa l k personeli Felaket oldu; nas l davranmal y m? II. Sahada (Birinci Basamak) sa l k hizmetleri Hasta enkaz alt nda iken Hasta enkazdan ç kar ld ktan sonra lk giriflimler K r k, ç k k, burkulmalar ve tedavileri Sonraki giriflimler III. Hasta nakli Nakil öncesinde bak m Nakil s ras nda bak m IV. Hastaneye baflvuruda ( kinci Basamak) sa l k hizmetleri Hastan n karfl lanmas Baflvuru s ras nda genel yaklafl m Yan klar n tedavisi Donmalar n tedavisi Medikal tedavi Hiperpotasemi tedavisi S v tedavisi A r tedavisi Hipokalsemi tedavisi Yo un bak m indikasyonlar n n saptanmas V. Klinik seyirde (Üçüncü Basamak) sa l k hizmetleri Yara bak m nfeksiyonlar n tedavisi Akut böbrek yetersizli inin tedavisi Önceden bulunan kronik hastal klar n tedavisi Psikolojik sorunlar n tedavisi VI. Tarifler, tan mlamalar Birincil yaklafl m kincil yaklafl m Triyaj

6

7 Önsöz Kitlesel felaketlerin (özellikle depremlerin) ard ndan hem sahada, hem de tüm ülkede yo un üzüntü, karmafla, telafl ve panik yaflan r. Felaket merkez üssündeki ve yak n çevredeki hastaneler ço u kez y k lm fl veya hasara u ram flt r; ayakta kalanlara ise çok k sa bir süre içinde yüzlerce hasta baflvurur. Bu koflullar alt nda, enkazdan ç kar labilen pek çok felaketzede uygun tedavi yap lamad ndan veya yanl fl tedaviler sonucunda kaybedilir. Marmara depremi sonras nda gözledi imiz bu durum yaln zca ülkemiz için de il, afetlerin çok s k görüldü ü geliflmifl ülkeler için de geçerlidir. Elinizdeki kitapç k söz konusu erken dönem yanl fllar n en aza indirgemek amac yla, hem pratisyen hekimler, hem de hemflire ve kurtarma ekibi elemanlar için yaz ld. Yaz m s ras nda (zaten önceden bilinen, ancak panik içinde net hat rlanamayan) pek çok temel t bbi giriflim uygulama talimatlar fleklinde aç k ve net olarak anlat ld ; tart flmalardan özenle kaç n ld. Ayr ca, günlük hayatta çok s k uygulanmayan, ancak büyük afetlerde olabildi ince fazla can kurtarmak için çok kritik bir uygulama olan triyaj hakk nda temel bilgiler verildi. Bir noktan n alt n çizmek istiyorum: Bu kitapç kta anlat lan prensiplerin bir k sm (sahadaki a r yaral lar n terkedilmesi, kardiyopulmoner resüsitasyon ile u rafl lmamas vb.) yaln zca yaral lar n çok fazla, sa l k personelinin ise çok yetersiz kald kitlesel felaketler için geçerlidir. Küçük çaptaki felaketlerde, hele yeterli say da sa l k personeli de varsa, genel t bbi prensiplere göre her bir hasta ile ayr nt l bir flekilde u rafl lmas flartt r. Bu kitapç a katk da bulunan ve k sa yazman n en zor yazmak oldu u bilincinde olan de erli meslektafllar m sunulan özet bilgilerin olabildi ince net ve eksiksiz olmas için emek sarfettiler. Kendilerine teflekkür borçluyum. Kitab n bas m Eczac bafl laç Pazarlama n n katk lar yla gerçekleflti. Bu kuruma ve de erli Uzman Ürün Yöneticileri Dr. Gökhan Pilli ye teflekkür borçluyum. Bu kitapç kta sunulan bilgilere hiç bir zaman gereksinim duyulmamas n diliyorum. Prof. Dr. Mehmet fiükrü Sever Ataköy, stanbul, 2006

8 Bu kitaptaki bilgiler: Türk Nefroloji Derne i Ulusal Travma ve Acil Cerrahi Derne i Türk Mikrobiyoloji ve nfeksiyon Hastal klar (Klimik) Derne i Yo un Bak m Derne i Konsültasyon Liyazon Psikiyatri Derne i Türk Algoloji - A r Derne i taraf ndan onaylanm flt r.

9 I. FELAKETLER ERTES NDE SA LIK PERSONEL Felaketler ertesindeki erken dönemde sa l k personelinin davran fl flekli pek çok de iflkene ba l d r: 1. Felaketin tipi, yeri, zaman ve özellikle de fliddeti, 2. Sa l k personelinin bulundu u yerin felaket merkez üssüne yak nl, 3. Olay gerçekleflti i anda bulunulan yer (ev, hastane, bir di er kapal ortam veya d flar s ), 4. Sa l k personelinin kendisinin veya bir aile ferdinin felaketten etkilenme düzeyi, 5. Felaketin merkez üssündeki sa l k altyap s, 6. Çevrede bulunan kurtarma ve sa l k personelinin say s, 7. Sa l k personelinin felaket ertesinde hastaya yaklafl m konusunda bilgi ve deneyimi, 8. Kurumuyla veya di er meslektafllar yla kuraca iletiflim ve çal flt kuruma ulaflabilme imkanlar. Özetle, felaket sonras erken dönemde tüm sa l k personeli için geçerli olabilecek standart bir görev tan mlamas yoktur. Bu kitapç kta önerilen davran fl flekilleri ve protokollar deneyimsiz bir sa l k personelinin herhangi bir pozisyonda üstlenebilece i görevleri anahatlar ile tarif etmektedir. Ancak, büyük bir felaket ertesinde kendisine, aile bireylerine ve sisteme en fazla nas l katk da bulunabilece i konusunda her sa l k personeli kendi insiyatifini kullanmal d r. Karmaflay en aza indirgeyebilmek için mümkün olan en k sa zamanda önceden çal fl lan sa l k kurumuna ulaflmak en ak lc yaklafl md r. 7

10 FELAKET OLDU; NASIL DAVRANMALIYIM? Olay n hemen sonras nda kendinize bir hareket planlamas yap n z; buna göre davran n z. E er felakete evde yakaland ysan z bina d fl na ç kar ç kmaz: 1. Kendinizin ve ailenizin sa l n kontrol ediniz. 2. Herhangi bir sorununuz varsa, en az ndan o aflamada görev yüklenemeyece inizi (ulaflabilirseniz) kurumunuza bildiriniz; kendinizin ve ailenizin sorunlar n çözmeye u rafl n z. 3. Bir sa l k sorunu yoksa ailenizin yiyecek ve bar nma ihtiyac n karfl lad ktan sonra h zla kurumunuza ulafl n z; e er kurumunuza ulaflamazsan z yak n çevrenizde kurtarma ve sa l k hizmetlerine bafllay n z. Verece iniz sa l k hizmeti görev yapaca n z yere göre (saha, hastane acil servisleri / karantina veya hastane servisi) de iflkenlik gösterebilir. Bu kitapç kta: FELAKET SAHASINDA (kurtarma ifllemi, kurtarma ekiplerine refakat veya sahra hastaneleri) çal fl yorsan z yapaca n z ifller: 1. Basamak Sa l k Hizmetleri ; HASTANE AC L ÜN TELER veya KARANT NADA çal fl yorsan z yapaca n z ifller: 2. Basamak Sa l k Hizmetleri ; HASTANE SERV SLER NDE çal fl yorsan z yapaca n z ifller: 3. Basamak Sa l k Hizmetleri bafll klar alt nda tarif edilmifltir. Hasta nakli nde dikkat edece iniz noktalar ayr ca vurgulanm flt r. Hekimlerin bizzat kurtarma (enkazdan hasta ç karma) çal flmalar nda görev almalar ak lc de ildir. Bu ifllem hem daha deneyimli, hem de daha az kalifiye (hekim olmayan) personel içeren kurtarma ekipleri taraf ndan gerçeklefltirilmelidir. 8

11 II. SAHADA SA LIK H ZMETLER (1. BASAMAK TEDAV LER) Bu protokol felaketlerin hemen erken döneminde, felaket sahas nda veya burada kurulmufl basit sahra hastanelerinde uygulanacak tedavileri tarif eder. Ço- u kez laboratuvar imkan olmayaca için tedavi giriflimleri klinik bulgulara göre, empirik olarak yönlendirilir. HASTA ENKAZ ALTINDA KEN: Depremlerin üzerinden 5 gün geçmesine ra men enkaz alt ndan çok say da canl insan n ç kar labilece ini unutmay n z. Felaketzedelerin ço- unda h zla müdahaleyi gerektiren penetran veya künt travmalar vard r; bunlar n ard ndan ezilme sendromu geliflebilir. Bu nedenle öncelikle hastay hayatta tutmak, daha sonra da renal ve di er sistemik komplikasyonlar önlemek için enerjik davranmal s n z. Bu aflamada afla daki kurallar uygulay n z: 1. Canl bir hasta ile karfl laflt n zda y k nt alt nda bile olsa serbest olan ekstremitelerinden birisine ulaflmaya çal fl n z ve en k sa sürede damar yolu açarak saatte 1 litre (çocuklar için ml/kg/saat) gidecek flekilde izotonik NaCl infüzyonuna bafllay n z. 2. Hastan n vücudunun tamamen ç kart labilmesi için genellikle 45 ile 90 dakika geçer; kurtarma çal flmalar s ras nda da bu solüsyonu vermeye devam ediniz. Kurtarma ifllemi daha uzun sürerse (bazen 4-8 saat) s v tedavisini (hastan n genel durumunu, yafl n, yaralanma fleklini, kanamas olup olmad n, mevsimi ve hava koflullar n dikkate alarak) her hasta için ayr ayr de erlendiriniz. HASTA ENKAZDAN ÇIKARILDIKTAN SONRA: 1. LK G R fi MLER H zla fizik muayene yap n z ve vital bulgular, di er bir deyimle (ABC- DE yi) kontrol ediniz (Bkz. sayfa-51). Hasta sözel-a r l uyaranlara cevap vermiyorsa ve görünürde ölümcül ve penetran bir travmas yoksa uygun pozisyon vererek hava yolunun korunmas n sa lay n z (fiekil-1). 9

12 fiekil-1. Havayolunun aç k kalmas - n sa layacak boynun hiperekstansiyon pozisyonu. Bir elinizle enseden desteklerken, di- er elinizle al ndan iterek hastan n bafl n geriye düflürünüz. Daha sonra, ensenin alt na çevrede bulaca n z herhangi bir yükseltici materyali (tafl, tahta, ceket vb.) koyarak nefes yolunun aç k kalmas n sa lay n z. Bu arada felaketzedenin durumuna uygun tedaviye bafllay n z: - Travmatik kanama varsa o aflamada mevcut olan en uygun yöntem ile [kanayan bölgeye ve/veya daha proksimaldeki uygun noktalara bask uygulamas (fiekil-2), ekstremiteyi kalp hizas ndan yukar kald rma, kompresyon bandajlar, turnike uygulamas (fiekil-3)] kanamay durdurmaya çal fl n z. Bu dönemde yatrojenik yaralanma olas l nedeniyle klemp, hemostat vb. gereçlerle kanayan damarlar tutmaya çal flmay n z. fiekil-2. Travmatik kanaman n kompresyon ile durdurulmas. Kompresyon için tek kemikli noktalar seçiniz. E er mevcut ise eldiven kullanarak (kanaman n flekline ve fliddetine göre) parmaklar n z veya avuç içiniz ile kanayan noktaya kuvvetle bask uygulay n z. 3-4 dakikal k uygulama sonras nda kanaman n durup durmad n kontrol ediniz. Varsa, çevrenizdeki halktan, paramediklerden veya hafif yaral lardan kompresyona devam etmeleri için yard m isteyiniz. Bu arada siz di er yaral lar tedavi etmek için zaman kazanabilirsiniz. 10

13 Tüm bu yöntemler içinde turnikeyi en sona saklay n z; çünkü turnike uygulamas risklidir. Usulüne uygun yap lmad zaman (bazen usulünce yap lsa bile) ekstremitede anoksi, nekroz ve amputasyon gereksinimine yol açabilir. Bu durum özellikle uzun süreyle uygulanan turnikeler için geçerlidir. Turnike uygulayacak olursan z: - Kanayan bölgeye en yak n, ancak ekstremitenin tek kemikli bölgesine uygulay n z. - Kanaman n durdurulabildi i en düflük bas nc n üzerine ç kmay n z (turnikeyi sürekli s k flt rmay n z). - Her dakikada bir 5-10 saniye gevfletiniz. Mümkün ise bir saatten daha uzun süre uygulamay n z. -D flar dan görülebilmesi için üzerini kapatmay n z. Uygulama saatini bir ka da yaz p yaral n n elbisesine (kolayca görünecek flekilde) i neleyiniz. - Turnike uygulanm fl hastalar triajda ön s ralara alarak bir an önce sahadan gönderiniz. A B C fiekil-3. Travmatik kanaman n durdurulmas D için turnike uygulamas. Özel turnike materyalini felaket sahas nda bulmak mümkün olmayabilir. Çevreden bulaca - n z sopa, dal parças, boru gibi uzun bir materyali s k flt r c olarak kullanabilirsiniz. Turnike uygularken: ince malzemeleri (kablo, tel, ip vb) de il, kal n ve genifl materyalleri (kemer, mendil, kravat vb.) kullan n z. Yaln zca dirsek ve diz yukar s na (tek kemikli bölgelere) uygulay n z. Kol veya baca a 2 kez sard ktan sonra yüksek bir dü üm at n z; sopa, kalem veya benzeri materyali araya dü ümleyiniz. Kanama iyice durana kadar sopay (veya di er materyali) çeviriniz. Turnikeyi tespit ederek geri boflalmas n önleyiniz. 11

14 Hastay enkazdan ç kard ktan ve ilk müdahaleyi yapt ktan sonra uygun bir yere tafl y n z. Bu aflamada çevrede bir yard mc n z olabilir veya olmayabilir. Yard mc n z yoksa en pratik yöntem hastay elbiselerinden çekerek (yerde sürükleyerek) tafl makt r (fiekil-4). fiekil-4. Hastan n elbisesinden çekilerek olay yerinden uzaklaflt r lmas. Özellikle fliflman hastalar n tafl nmas için yararl bir yöntemdir. Hastay sürükledi iniz hizada sivri ve kesici herhangi bir materyalin bulunmad na dikkat ediniz. E er bir yard mc n z varsa tafl ma ifllemi daha kolay olabilir. Bu durumda tafl ma arac olarak çevrede tesadüfen bulunan herhangi bir eflyadan (örne in; bir sandalyeden) yararlanabilirsiniz. Ancak, hastada vertebral kolon travmas flüphesi varsa (medulla spinalisi travmatize etmemek için) boyun, s rt ve bel hizas nda bükülmeler olmamas na dikkat ediniz (fiekil-5). fiekil-5. Hastan n 2 kifli taraf ndan tafl nmas. Boyun, s rt ve bel bölgelerinden travmaya u ram fl hastalarda vertebral kolonun bükülmemesine özen göstermek flartt r. 12

15 Bir sonraki aflamada hastan n sedyeye al narak daha uzak bir noktaya ya da ambulansa tafl nmas gerekebilir. Bu s rada hastay koltuk alt ve bacaklar ndan tutarak karga-tulumba fleklinde tafl may n z. Böylece, omurilik yaralanmalar na ve ömür boyu kalacak sakatl klara yol açabilirsiniz. Benzer yanl fl hastay sedyeye al rken de yapmamaya dikkat ediniz (fiekil-6). fiekil-6. Hastan n YANLIfi flekilde tafl n p sedyeye al nmas. Boyun ve bel hizas nda vertebral kolonun nas l büküldü- üne dikkat ediniz. Sedyeye hastan n yerlefltirilmesi s ras nda acele etmeyiniz; boyun, s rt ve bel bölgesini ellerinizle destekleyerek hastay yere paralel gelecek flekilde tutarak sedyeye yerlefltiriniz (fiekil-7). fiekil-7. Hastan n DO RU flekilde sedyeye al nmas. Bu s rada en az iki, daha da iyisi, üç veya daha fazla personelin bulunmas omurili in travmatize edilmemesi bak m ndan önem tafl r. Hastay tam sedyeye yerlefltirirken yere paralel tutmaya dikkat ediniz. Sedyeyi yana e erek hastan n belinin alt na sokman z ve daha sonra hastayla birlikte döndürmeniz hata ihtimalinizi en aza indirgeyecektir. 13

16 Deprem felaketleri s ras nda en s k rastlanan travmalar k r k, ç k k ve burkulmalard r. Söz konusu lezyonlar uygun flekilde tedavi ediniz. 2. KIRIK, ÇIKIK, BURKULMALAR ve TEDAV LER K r klar (fraktürler) K r k kemik bütünlü ünün bozulmas d r; basit veya parçal olabilir. K - r k de erlendirilmesinde ilk önce üstteki deri ve yumuflak dokunun bütünlü ünü kontrol ediniz. Aç k k r kta üstteki deri de yaralanm flt r; yara küçük bir delikten, alttaki kemiklerin görüldü ü genifl bir defekte kadar de iflik büyüklükte olabilir. Bu tip k r klar kapal olanlara göre çok daha fazla risk tafl r ve acil t bbi durum olarak de erlendirilmelidir. K r klar n bulgu ve belirtileri: Travmatize, afl r a r l bir hastada k r k varl ndan flüpheleniniz. Deriden ç kan k r k uçlar ve büyük deformasyonlar kolayca tan koydurdu u halde, baz k r klar n tan s güçtür. Tan için yedi bulgunun varl n kontrol ediniz: 1. Deformasyon, 2. Hassasiyet, 3. Ekstremiteyi kullanamama (koruma), 4. fiiflme ve ekimoz, 5. K r k uçlar n n aç kta olmas, 6. Krepitasyon (Ç t rt ) ve 7. Yalanc hareket ve flekil bozuklu u (fiekil-8). lk befl bulgu spontan saptanabilir; son iki bulgu ekstremite hareket ettirildi inde bulunur. Krepitasyon ve yalanc hareket çok a r l d r; yaln zca bu bulgular araflt rmak için ekstremiteyi hareket ettirmeyiniz. fiekil-8. K r k ekstremitede flekil bozuklu u. Hastan n sa baca ndaki deformiteye ve sa aya n fizyolojik pozisyondan sa yana do ru rotasyon gösterdi ine dikkat ediniz. Bu durumdaki hasta fliddetli a r duyacak ve aya n hareket ettiremeyecektir. Ço u kez k r k bölgesinde belirgin olan ödem ve ekimoz da ortaya ç kacakt r. 14

17 Ç k klar (dislokasyonlar) Ç k k, eklem bütünlü ünün bozulmas d r; böylece kemik uçlar birbiri ile temas etmez. Ç k klar eklemi destekleyen ligament ve kapsülde y rt lma varsa ortaya ç kar. Ç kmaya en yatk n eklemler parmak, omuz, dirsek, kalça ve ayak bile- idir. Ç k k bir eklemde görülen bafll ca bulgu ve belirtiler: 1. Eklemde belirgin flekil bozuklu u, 2. Eklem bölgesinde fliflme, 3. Eklemde a r, herhangi bir hareket ile a r n n fliddetlenmesi, 4. Eklemin normal hareketinin tamamen kayb ve 5. Palpasyonla eklem etraf nda hassasiyettir. Burkulmalar (torsiyonlar) Burkulma durumunda eklem k smen, geçici olarak ç k p spontan redükte olmufl ve destek sa layan ba lar n bir k sm gerilmifl veya y rt lm flt r. Eklemin normal hareket s n r n n ötesine bükülmesi veya zorlanmas sonucunda kapsül ve ligamentlerin gerilmesi veya y rt lmas ile ortaya ç - kar. Daha çok ayak bile inde görülür. Bulgular : 1. Hassasiyet, 2. fiiflme ve ekimoz ve 3. Uzvu kullanamama d r. Burkulmalarda kal c ç k k görülmez. Kas ve/veya kemik yaralanmas n n muayenesi Öncelikle hastan n genel durumunu de erlendiriniz; vital fonksiyonlar risk alt nda ise "ABCDE " uygulamas ile solunum ve dolafl m sa lay n z. Hastan n durumu stabilize olduktan sonra ortopedik muayeneye geçiniz. Muayenede yaral ekstremiteyi sa lam taraf ile karfl laflt r n z; giysileri tamamen ç kararak: 1. Aç k k r k veya ç k k, 2. Deformasyon, 3. fiiflme ve 4. Ekimoz varl n aray n z. Travmatize ekstremitede distal damar ve sinir fonksiyonlar n (1. Nab z, 2. Kapiller dolum, 3. His, 4. Motor fonksiyonlar) mutlaka de erlendiriniz. Ekstremiteye yap lan herhangi bir giriflim (atelleme gibi) sonras nda da nörovasküler bulgular kontrol ediniz; çünkü, atelleme s ras nda sinir veya damara zarar vermifl olabilirsiniz. 15

18 Kas ve/veya kemik yaralanmas n n tedavisi mkan varsa bütün aç k yaralar önce üzeri kuru, steril pansuman maddesiyle örtünüz, hemen sonra kanama kontrolu yap n z. Aç k k r k varsa, üzerini steril pansuman ile kapatt ktan sonra, kapal k - r k gibi atelleyiniz. Atelleme Hastan n hayat tehlikede de ilse, nakil etmeden önce her k r k, ç k k ve burkulmay mutlaka atelleyiniz. Atel k r k kemiklerin, ç k k eklemin, yaral yumuflak dokunun hareketini önler ve a r y azalt r; hastan n transportunu kolaylaflt r r (fiekil-9). fiekil-9. Ön kol k r nda atelleme ve vücuda sabitleme. Bulabildi iniz bir üçgen sarg materyali veya kumafl ile ön kolu yere paralel olacak flekilde boyuna as n z. Bu materyali sabitleyiniz. Vücuda fikse ediniz. Atellemede öncelikle sert materyali tercih ediniz; bu tür ateller, yanlara, öne ve arkaya uygulan r; böylece yaral ekstremitenin hareketini önler. Afet flartlar nda çevreden bulabildi iniz tahta parças, herhangi bir plastik veya metal materyal ya da katlanm fl mukavvay bu amaçla kullanabilirsiniz (fiekil-10). 16

19 fiekil-10. Atelleme iflleminin de iflik aflamalar. 1. Öncelikle hastan n muayenesini yap n z. 2. Travmatize bölgedeki giysileri kesiniz. 3. Kanama varsa lokal tedavisini yap n z. 4. Ateli (imkan varsa) bir yard mc ile uygulay n z. 5. Yard mc n z yaral ekstremiteyi desteklesin ve gerekirse hafif traksiyon uygulas n; atelleme tamamlanana kadar da bu iflleme devam etsin. 6. Siz sert ateli ekstremitenin alt na veya yan na yerlefltiriniz. Bu aflamada atelin içine yumuflak maddeler yerlefltiriniz, kemik ç k nt lar n temas etti i yere özellikle dikkat ediniz. Daha sonra ateli ekstremiteye sa lam olarak tutturacak bantlar sar n z. Atellemenin ard ndan distal damar ve sinir fonksiyonlar n kontrol ediniz. Travmatize hastalarda yumuflak ateller (flekillendirilmifl, fliflirilebilir, plastik haval ateller) uygun de ildir. Afet flartlar nda hem bulunmalar zordur; hem de s farklar ndan önemli ölçüde etkilenirler. Travmaya yönelik bu ilk giriflimleri yapt ktan sonra hastay en yak n sa l k kurulufluna ulaflt rabilmek için yard m ça r n z. Genellikle izole kas ve kemik yaralanmalar nda hastaneye çok acil nakil ihtiyac olmaz; ancak ekstremitede nab z yoksa aciliyet ortaya ç kar. 17

20 3. SONRAK G R fi MLER Bilinci yerinde olmayan hastalara nas l yaklafl laca konusunda sayfa - 9 ve 53 de bilgi verilmiflti. Hastan n bilinci yerinde, konuflabiliyor, oryante ve dört ekstremitesini de hareket ettirebiliyorsa yeterli bir hava yolunun bulundu unu, yeterli düzeyde soludu unu, beyin dokusunun yeterli düzeyde oksijenlendi ini ve hastan n majör nörolojik travmas n n olmad n varsayabilirsiniz. Bu noktada ABCDE kontrol edilmifltir; rutin tedaviye afla da belirtildi i flekilde bafllay n z: - Hastan n idrar ç kar p ç karamad n kontrol ediniz. E er üriner kanal ve/veya pelvis travmas yoksa, miksiyon hissi varsa ve rahatça idrar yapabiliyorsa sonda takmadan idrar miktar n izleyiniz. Bu koflullar n tersi geçerli ise Foley kateteri tak n z. Kateter bulamaz veya takamaz iseniz hastan n iç çamafl r n yoklay n z. E er bir slakl k tespit ederseniz idrar yapt - n varsayabilirsiniz. Islakl n koklanmas da idrar olup olmad n n netlefltirilmesinde yard mc olabilir. - Az miktarda bile idrar ç karsalar, bu yaral lara 1 litre/saat h z nda i.v. yoldan s v vermeye bafllay n z veya almakta ise tedaviye devam ediniz. Bu aflamada tercih edilecek s v hipotonik (%0,45 lik) NaCl dür. kinci ya da üçüncü litreye 50 meq (50 ml = 5 ampul) sodyum bikarbonat eklerseniz idrar alkali hale getirir ve ezilme sendromuna ba l akut böbrek yetersizli ini ço u kez önleyebilirsiniz (bir günlük bikarbonat ihtiyac toplam meq d r). - Etkin (20 ml/saat ten fazla) idrar ak m saptanan hastalarda 1 litrelik solüsyona 50 ml %20 mannitol ekleyiniz (mannitol-alkali solüsyonu). [Mannitol alkali solüsyonu 1 litre hipotonik NaCl içinde 50 ml sodyum bikarbonat ve 50 ml %20 mannitol içeren solüsyondur]. Mannitol ü 1-2 gr/kg/gün (toplam 120 gr/gün) dozunda ve saatte 5 gr h z nda uygulayabilirsiniz. Ancak, hiç idrar ç karamayan hastalara mannitol vermeyiniz. - drar olmayan hastalarda (Foley kateteri takamam flsan z) idrar retansiyonu olup olmad n (glob vesikal) araflt r n z. Retansiyon yoksa önce- 18

21 likle hipovolemi bulgular n (hipotansiyon, filiform nab z, so ukluk, terleme, siyanoz ve soluk ekstremiteler) kontrol ediniz. Bunlar varsa, hipovoleminin sebeplerini araflt r n z. - Kanamal hastalarda bir yandan kanamay durdurunuz (Bkz. sayfa- 10) ve en uygun tedavi olarak da (bulursan z) kan veriniz. Kan bulamazsan z plazma veya human albümin; bu ürünlerin hiçbirisini bulamazsan z izotonik NaCl veya bulabildi iniz herhangi bir s v y veriniz. Serum elektrolitlerini kontrol edemedi iniz hallerde hiçbir flekilde potasyum içeren s v lar empirik olarak vermeyiniz. - Kompartman sendromu geliflen yaral lar n ekstremitelerinde afl r miktarda s v birikebilece ini dikkate al n z. Bu durumdaki hastalara di er travma hastalar na k yasla çok daha fazla s v veriniz ve h zla bir sa l k kurumuna nakletmeye çal fl n z. - Kas travmas olan hastalarda en s k görülen ve ölümcül olan bir komplikasyon hiperpotasemidir. Pek çok hasta felaket sahas nda veya hastaneye baflvurunun ilk dakikalar nda hiperpotasemi sonucunda kaybedilir. Bu komplikasyon riskini azaltabilmek için özellikle a r travmal erkek hastalara empirik olarak günde 3 kez 5-10 gr. aras kayeksalat (Anti-potassium veya Resonium-A toz) bafllay n z. - Sa l k kuruluflu olarak imkanlar n za göre sahra hastanelerini, dispanserleri veya tam teflekküllü hastaneleri göz önüne alabilirsiniz. Hastalar n büyük ço unlu unda yerel hastanede yap lacak t bbi yard m yeterli olur; ileri basamaklar nadiren gerekir. Ancak ciddi yaralanmalarda hastay h zla tam teflekküllü bir sa l k kurulufluna nakletmek gerekli olur. Hastan n nakline karar verdiyseniz tan ya yönelik araflt rmalar (peritoneal lavaj vb.) ile zaman kaybetmeyiniz. 19

22 III. HASTA NAKL Nakledilen hastalar n prognozu, sa l k kurumuna en k sa zamanda ulaflmas na ba l d r. Hastay göndermeden önce gerekli müdahaleyi yap - n z, hayat tehdit eden yaralanmalar, imkanlar n za göre, operatif veya nonoperatif olarak tedavi ettikten ve hastaya stabilize ettikten sonra sevk ediniz. Spesifik yaralanmas olan, politravmal hastalar (özellikle de kafa travmas olanlar ) bir travma merkezine gönderiniz. Hastan z n durumunu ve nakil arac n n imkanlar n düflünerek en uygun nakil fleklini tercih ediniz. Hastay tafl yacak olan ambulans yeterli araç/gereç içermeli; personeli deneyimli olmal d r. Yolda geliflebilecek sorunlar en aza indirgemek için afla daki bafll klar göz önüne al n z: A. NAK L ÖNCES NDE BAKIM (Hastay gönderen hekim iseniz): Nakil s ras nda zarar görmemesi için hastan z uygun pozisyonda tafl - y n z / tafl t n z. Bu amaçla k r k(lar) veya ç k k(lar) olan hastalarda: 1) Uygun atel veya traksiyon uygulay n z (fiekil-11). Ateller nakil s ras nda sars nt y, dislokasyonu, a r ve ödem geliflmesini en aza indirgeyecek, tedavinin sonraki aflamalar için avantaj sa layacakt r. (Atellenen lezyon bölgesine so uk uygulamas ile ödem azalt labilir. Ancak, so uk materyali do rudan cilde uygulamay n z; sert veya yumuflak atel malzemelerinin üzerine so uk uygulaman n yarar olmayaca na dikkat ediniz). fiekil-11. A r, ödem ve dislokasyonu önlemek için alt ekstremitelere atel uygulamas. E er bir ekstremiteyi destekleyecek 2 ateliniz yoksa, tek ateli ortaya koyarak stabiliteyi sa layabilirsiniz. 20

23 2) Hastan n pozisyonunu yaralanman n tipine göre kararlaflt r n z. Alt ekstremite yaralanmalar nda hastay s rt üstü yat r n z; ödemi azaltmak için baca 15 cm kadar kald r n z. zole üst ekstremite yaralanmalar nda hasta yatmaktan çok yar oturur pozisyonda rahat eder. Yaral ekstremitenin sedyeden düflmemesine veya afla ya sarkmamas na dikkat ediniz; en iyisi hastay sedyeye sabitleyiniz (fiekil-12). fiekil-12. Hastan n sedyede stabilize edilmesi. Afet koflullar nda tafl ma arac ve flekli ideal olmayabilir; hastaya refakat edecek kimse de bulunamayabilir. O nedenle, hastay sedyeye çok dikkatli bir flekilde sabitlemeniz gereklidir. Nakil öncesinde elinizde mevcut olan en iyi imkan kullanarak hastay stabilize etmeye çal fl n z. Örnek; kan transfüzyonu gereken bir hasta için uygun grup kan bulamazsan z "0-Rh(-)" grubundan kan veya izotonik NaCl veriniz; o da yoksa bulabilece iniz baflka bir uygun s v y kullan n z). Hastaya uygun pozisyon verilmesinin ard ndan flu bafll klar kontrol ediniz: 1. Solunum 1) Havayolu veya entübasyon tübü koyunuz. 2) Aspirasyon riskini ortadan kald rmak için nazogastrik sonda yerlefltiriniz; 3) Aspirasyon ve mekanik ventilasyon yap n z. 4) Verilecek oksijenin miktar ve h z n ayarlay n z. 2. Dolafl m 1) Varsa eksternal kanamay durdurunuz. 2) ki adet genifl çapl intravenöz kateter yerlefltiriniz ve izotonik veya hipotonik NaCl kristalloid infüzyonunu sürdürünüz. 3) Kan kay plar için kan veya bulabildi iniz uygun bir s v y veriniz ve nakil süresince devam ediniz. 4) Foley sondas takarak idrar ç k fl n gözleyiniz. 5) Kalp tepe at m ve ritmini monitorize ediniz. 21

24 3. Merkezi sinir sistemi 1) Kafa travmalar nda gerekirse, mannitol ve diüretikler veriniz. 2) Kafa, servikal, dorsal ve lomber vertebralar stabilize ediniz; Medulla spinalis travmas n önleyebilmek amac yla boyunluk uygulay n z (fiekil-13). fiekil-13. Hastaya boyunluk tak lmas. Nakil s ras ndaki sars nt lara ba l olarak servikal, torakal veya lomber vertebralarda travmalar ortaya ç kabilir. Bu bölgeler içerisinde servikal bölge özel bir önem tafl r; servikal omurilik travmas kuadripleji ile sonuçlanabilir. Uygun tarzda tak lm fl boyunluk bu riski önler. 4. Yaralar 1) Temizleyiniz ve gazl bezle kapat n z. 2) Tetanoz toksoidi yap n z. 3) Gere inde tetanoz immunglobulini yap n z ve antibiyotik uygulay n z. B. NAK L SIRASINDA BAKIM (Hastaya refakat eden hekim iseniz): 1) Kardiyorespiratuvar deste e devam ediniz. 2) S v ve, gerekiyorsa, kan transfüzyonu yapmaya devam ediniz. 3) Vital bulgular kaydediniz. 4) Sorumlu hekim taraf ndan önerilen ilaçlar protokolde belirlenen flekilde uygulay n z. 5) Nakil s ras nda bir hekim veya sa l k kurumu ile irtibat sa lay n z. 6) Tuttu unuz kay tlar n kesin ve aç k olmas na dikkat ediniz. Kay tlarda dikkat edece iniz noktalar Tablo-1 de özetlenmifltir. 22

25 Tablo-1. T bbi kay tlarda belirtilmesi gereken detaylar (hepsini kaydetmek pek çok hastada mümkün olmayabilir) 1. Hasta konusundaki ilk izlenim 2. Hastan n ad, adresi, yafl, birinci derece yak n n n ad, adresi ve telefonu 3. Enkaz alt nda kalma süresi 4. Olay yerindeki ve nakil s ras ndaki durumu 5. Nakil s ras nda uygulanan tedaviler 6. Verilen s v lar n tip ve miktarlar 7. Sa l k merkezine kabul an ndaki durumu Nakil s ras nda baz hatalara s kl kla rastlanmaktad r. Bu hatalar ve çözümleri Tablo-2 de özetlenmifltir. Tablo-2. Hasta nakli s ras nda s k yap lan hatalar ve çözümleri. HATA ÇÖZÜM Hava yolu aç l rken boynun sabitlenmemesi Boyun tespit edilmeden hastan n sedyeye al nmas ya da araçtan ç kar lmas Ekstremite fraktürlerinde tespit yap lmamas Hastan n iki ya da daha fazla kifli taraf ndan karga tulumba yöntemi ile sedyeye al nmas Boyun di er bir kiflinin iki eli aras nda stabilize edilebilir, boyunluk tak labilir. Önce boyunluk tak lmal d r. Basit veya geliflmifl ateller ile tespit yap lmal d r. Hasta çevrilerek yere paralel flekilde sedyeye al nmal d r. Nakil edilmifl hastay kabul eden hekim iseniz 2. Basamak Tedaviler bafll alt nda tarif edilen prensipleri göz önüne al n z. 23

26 IV. HASTANEYE BAfiVURUDA SA LIK H ZMETLER (2. BASAMAK TEDAV LER) kinci basamak sa l k hizmetleri acil polikliniklere veya karantinaya baflvuru s ras ndaki ve hemen sonras ndaki tedavileri tarif eder. Baflvurunun ilk dakika ve saatlerinde laboratuvar imkan olmayabilir; o nedenle (bu aflamada) tan için hem klinik bulgulardan, hem de h zla çekilecek EKG den yararlanacaks n z. K sa bir süre geçince laboratuvar imkan da sa lanaca için sonraki tedavileri daha objektif bulgulara dayand r n z. kinci basamak sa l k hizmeti flu ana bafll klar alt nda incelenir: 1. HASTANIN KARfiILANMASI Hasta ile karfl lafl nca kendisinden veya getirenlerden çok k sa bir anamnez al n z; anamnezde (bilinmekte ise) hastan n kimli ini, nereden geldi ini, enkaz alt nda ne kadar süreyle kald n, gelmeden önce herhangi bir tedavi uygulan p uygulanmad n sorunuz. mkan varsa, önceden bir hastal olup olmad n ve kulland ilaçlar ö reniniz. H zla fizik muayene yap n z. Muayenede vital bulgular (solunum, nab z, kan bas nc ) kontrol ediniz. Hastada ciddi penetran veya künt travma varsa hemen cerrahi konsültasyon isteyiniz. Her hasta için bir kart ç kartmaya ve (imkan varsa) kimlik tespiti yapmaya özen gösteriniz. fiuuru kapal olan ve üzerinden kimlik ç kmayan hastalar k saca tarif ederek (örnek: yafl nda, orta boylu, b y kl, sa femur ve kafatas fraktürlü hasta) takibinin daha kolay olmas n sa lay n z. Kart n üzerine hastan n kan grubunu ve özet olarak hastan n durumunu, muayene bulgular n ve uygulanan tedavi yöntemlerini kaydediniz. Bu amaçla t p ö rencilerinden, hemflirelerden veya di er sa l k personelinden yararlanabilirsiniz. 2. BAfiVURU SIRASINDA GENEL YAKLAfiIM Hastalar n ço unda vücudun farkl bölgelerine travma vard r. Bu nedenle politravma hastalar nda uygulanan genel prensipler felaketzedelerin ço u için geçerlidir. Bunlar k saca tekrarlayal m: 24

27 Anamnezi ald ktan sonra h zla fizik muayene yap n z ve "ABCDE" yi kontrol ediniz (Birincil yaklafl m) (Bkz. sayfa-51). Muayene s ras nda hipovolemiye sebep olan önemli bir kanama tespit ederseniz en k sa sürede lokal bask, kompresyon bandaj, turnike vb. yöntemler ile kanamay durdurunuz (Bkz. sayfa-10) ve hemen cerrahi konsültasyon isteyiniz. Bu aflamada cerrahi branfl hekimi vasküler kanamaya proksimal ve distal bölümünden kompresyon uygulayacak, atravmatik vasküler klemplerle kanamay kontrol alt na alacak, ard ndan da onar m yapacakt r. Cerrahi deneyiminiz yoksa bu iflleme giriflmeyiniz. Kan transfüzyonuna da en k sa sürede bafllay n z. Kan ve kan ürünleri bulam yorsan z ön planda izotonik NaCl (bulamazsan z hipotonik NaCl) kullan n z. Birincil yaklafl m bitirmeden ve hastan n vital bulgular n stabilizasyonundan emin olmadan ikincil yaklafl ma geçmeyiniz. Baz hastalar için birincil yaklafl m çok zaman alabilir ve ikincil yaklafl m çok gecikebilir; hatta hiç mümkün olmayabilir. kincil yaklafl mda (ayr nt l flekilde hikaye alma, fizik muayene, radyolojik incelemeler ve laboratuvar testleri) felaketzedenin elbiselerini tamamen ç kart n z; gerekirse hastan n çamafl rlar n kesiniz; böylece vücut yüzeyinde bulunan bütün yaralanmalar görebileceksiniz. Fizik muayenede önce pupillalar kontrol ediniz, daha sonra da servikal bir yaralanmay tespit için boyun muayenesi yap n z. E er medulla spinalis hasar riski mevcutsa (omurga hizas nda travma izi varsa), hastan n boynunu hemen sabitleyiniz. Nefes darl ve gö üs duvar nda fliddetli a r s olan toraks travmal hastalarda pnömotoraks akla getiriniz. Palpasyonla kostalarda hassasiyet ve krepitasyon bu tan y destekler. Bu hastalarda kalbi de dikkatle dinleyiniz; kalp seslerinin derinden gelmesi hemoperikardiyum ya da perikard tamponad n n bir bulgusu olabilir. Kar n muayenesinde intraabdominal organ yaralanmas na ait semptom ve bulgular araflt r n z. Dikkat ediniz: bulgular n normal olmas, viseral organ hasar ihtimalini ortadan kald rmaz! Paralizi ve parezi medulla spinalis hasar n n göstergeleri olabilir. Ancak ezilme sendromunda s kça gözlenen periferik nöropati de ben- 25

28 zer bulgular verebilir. Medulla spinalis yaralanma riski kesinlikle ekarte edilinceye kadar omurgay mutlaka stabilize ediniz. Delici yaralanmas olan hastalarda radyolojik görüntüleme yap lmas zorunludur. Bu ifllemler s ras nda hastaya resüsitasyon gerekebilir. Bu nedenle hastaya her zaman için efllik ediniz. fliniz çok yo un ise baflka bir sa l k personelini görevlendiriniz. Aç klanamayan hipotansiyonu olan ve kar n muayenesinde patolojik bulgu tespit edilen hastalarda h zla ultrasonografi yapt r n z. Semptom ve bulgular gizleyebilece i için analjezikleri dikkatlice kullan n z. T bbi, sosyal ve yasal sebeplerle felaketzedelerin kay tlar n n tutulmas hayati önem tafl r. Hastan n kimlik belgelerine ek olarak her an uygulanan t bbi ifllemleri k saca kay t ediniz. 3. YANIKLARIN TEDAV S Depremlerin ard ndan s kl kla yang nlar da ç kar; feleketzedelerde a r yan klar görülebilir. Yan k tedavisini: A. Genel önlemler; B. Yan k yaras tedavisi ve C. S v tedavisi olarak planlay n z. A. Genel önlemler: 1. Birincil yaklafl m daki prensiplere uyunuz. 2. Elbise ve tak lar hemen ç kararak, pansumana bafllay n z. 3. Periferik damar yolu açarak biyokimyasal inceleme için kan örne i al n z. 4. Nazogastrik sonda tak n z. 5. So uk ortamlarda hipotermiyi önleyiniz. 6. A r y kesiniz. 7. Tetanoz profilaksisi aç s ndan de erlendiriniz. 8. Özellikle elektrik çarpmalar na ba l yan klarda rabdomiyoliz, myoglobinüri, fatal hiperpotasemi ve kardiyak aritmilerin s k olaca n unutmay n z; bu hastalar ezilme sendromunun tedavisine benzeyen bir s v protokolu ile tedavi ediniz. 9. Ciddi yan kl hastalar yo un bak m ünitelerinde izleyiniz. B. Yan k yaralar n n tedavisi: 1. Yaray bol l k serum fizyolojik veya akan musluk suyu ile y kay n z, ancak yaraya buz veya buzlu su uygulamay n z. 2. Yaran n geniflli ini ve derinli i belirleyiniz; s kayb ve buharlaflmay önlemek için yaray kapat n z. 3. Yan k yaras bafllang çta steril kabul edildi inden, profilaktik amaçla sistemik antibiyotik bafllamay n z; 26

29 yaln zca antibiyotikli yan k kremlerini tercih ediniz. 4. Günümüzde yaralar n bak m nda vazelinli steril gazl bez (tülgire) veya hidrokolloid, hidrofilik özellikli sentetik örtüler kullan labilir. Nitrofurantoin (Furacin), %1 lik gümüfl sulfadiazin (Silverdin, Silvaden) veya %0.5 lik povidon iyodür (Betadine, Batticon) ile pansuman da uygulanabilir. 5. Pansuman s ras nda yanan bölgeye uygun pozisyon verilmesi önemlidir; el yan n tenis topu tutar pozisyonda ve parmak aralar aç k olacak flekilde, kapal pansumanlarla, elevasyonda takip ediniz. Lokalizasyon olarak yüz, el, ayak, kulak, eklem ve perine yan klar n ; etyolojik olarak elektrik, kimyasal ve inhalasyon yan klar n h zla hastaneye gönderiniz. C. S v tedavisi: Yan klarda afl r s v kaybedildi inden dolay ço u kez parenteral s v tedavisi gerekir. ntravenöz s v miktar n hastan n kilosu ve yanm fl vücut yüzeyine göre hesaplay n z (9 lar kural ) (fiekil-14). fiekil-14. Yan kl hastalara verilecek s v miktar n n tayininde 9 lar kural. Bu kurala göre; bafl ve kollar %9, gövde, s rt ve bacaklar ise %18 olarak kabul edilir; verilecek günlük s v miktar (4 ml x kg x yan k yüzdesi) formülüne göre hesaplan r. %4.5 %4.5 %18 %4.5 %4.5 %4.5 %18 %1 %9 %9 %9 %9 %4.5 S v tedavisinde ilk gün kristalloidleri (izotonik NaCl, -hiperpotasemisi yoksa-laktatl Ringer, vb.) seçiniz; total s v n n yar s n ilk 8 saatte, kalan - n ise sonraki 16 saatte veriniz. kinci gün hem kolloidleri (taze donmufl plazma, Dextran, Haemaccel ve Gelofusin), hem de eriflkinlerde %5 Dextroz, çocuklarda ise %5 Dextroz - %0.45 NaCl solüsyonlar n veriniz [Verilecek kolloid miktar : 0.5 ml x kg x yan k yüzdesi formülünden hesaplanabilir. Kristalloid olarak da 1.5 ml x kg x yan k yüzdesi kadar %5 dextroz vermek ço u kez uygun olacakt r]. Hafif yan klarda a zdan s v replasma- 27

30 n da yeterli olabilir. Uygun düzeyde vital organ perfüzyonunun en güvenilir göstergesi idrar miktar n n çocuklarda 1 ml/kg/saat, eriflkinlerde ise 0,5 ml/kg/saatin üzerinde olmas d r. S v tedavisinde en güvenli yol ise santral venöz bas nç ölçümleridir. 4. DONMALARIN TEDAV S So uk k fl mevsiminde olan depremlerde felaketzedeler enkaz alt nda uzun süre kal rlarsa hipotermi (vücut s s n n 35 C alt na düflmesi) geliflir. Vücut s s 28 C alt na düflünce doku oksijenizasyonu bozulur. Hastalarda cilt so uk ve siyanotiktir. Beyin ödemi, fluur kayb, hipotansiyon, taflikardi, atrial ve ventriküler fibrilasyon ve ölüm gözlenir. Tedavide slak veya donmufl giysileri ç kart n z; hastay s cak battaniyelere sar n z; yün eldiven ve bafll k giydiriniz. Ortam s s n 28 C civar na ç kart n z; dokular ovmay n z; hastay yürütmeyiniz; kuru pansumanla kademeli olarak s t n z. Bunun için infüzyon s v lar n s t n z, termofor kullan n z, s t lm fl oksijen solutunuz, bulabilirseniz hastay 40 C l k küvete dald r n z. Hastaya alkolsüz, s t lm fl, flekerli s v lar içiriniz ve tetanoz profilaksisi aç s ndan de erlendiriniz. 5. MED KAL TEDAV A. H PERPOTASEM TEDAV S Kas travmas bulunan hastalarda fatal hiperpotasemi böbrek yetersizli i olmaks z n da geliflebilir ve her an (tam baflvuru aflamas nda da) ortaya ç kabilir. O nedenle, fizik muayeneyi yapt ktan sonra hemen EKG çekiniz (Tablo-3, fiekil-15). Tablo-3. Hiperpotasemide elektrokardiyografik bulgular. Serum potasyum düzeyi EKG BULGULARI (Bkz. fiekil-15) 6-7 meq/l yüksek, sivri, dar T dalgalar, 8 meq/l p dalgalar n n kayb veya QRS ile iliflkisini kaybetmesi 10 meq/l genifl aberran QRS kompleksleri 11 meq/l bifazik defleksiyonlar (QRS-ST-T dalga kar fl m ) 12 meq/l ventriküler fibrilasyon veya kardiyak arrest 28

31 Tabloda say lan bulgulara ek olarak baz hastalarda psödoinfarkt görünümleri, di erlerinde ise dal blo u veya atriyoventriküler dissosiasyon bulgular görülebilir. Söz konusu tüm bulgular hiperpotasemi geçtikten sonra kaybolur. Öte yandan, yukar daki bulgular hiperpotasemi için her zaman spesifik de ildir. Yüksek T dalgalar sa l kl kimselerde, miyokard infarktüsünde, intrakranyal kanamalarda ve kardiyak rüptür ve hemoperikard s ras nda da ortaya ç kabilir. fiekil- 15. Hiperpotasemide elektrokardiyografik bulgular. Bulgular flematize edilerek gösterilmifltir; bazen daha düflük veya yüksek serum potasyum düzeylerinde de benzer de ifliklikler ortaya ç kabilir. EKG de hiperpotasemi bulgusu saptayacak olursan z laboratuvar sonuçlar n beklemeden empirik antihiperpotasemik tedaviye bafllay n z (Tablo-4). Tedavi fleklinin seçiminde hastan n aciliyetini ve kullan lacak ilac n etki bafllama zaman n göz önüne al n z. Hastay diyalize almaya karar verseniz bile (diyaliz bafllayana kadar) medikal antihiperpotasemik tedaviye h zla bafllay n z. 29

32 Tablo-4. Hiperpotaseminin acil tedavisi* laç Etkinin bafllamas / etki süresi Etki tarz Uygulama Not Kalsiyum glukonat / glubionat (Calcium Sandoz amp, 10 ml, %10 luk) 1-2 dakika/ 1-2 saat Miyokard n uyar lma efli- ini düflürür. %10'luk solüsyondan ml, 2 ile 5 dakika süresinde i.v. verilir; uygulama s ras nda EKG ile yak n takip gerekir. Hiperpotasemi bulgusu geçince infüzyon kesilir. Serum potasyumu 8 meq/l den yüksek olan ve/veya EKG de ifliklikleri olan hastalara uygulan r. Digitalize hastalarda kontrindikedir. Sodyum bikarbonat amp. (10 ml, %8.4 lük) saat/ 1-2 saat Potasyumu hücre içine sürükler. 50 ml sodyum bikarbonat ml %5 dekstroz veya izotonik NaCl ile suland r l p saat içinde verilir. Volüm yüklenmesi yapabilir; hipokalsemik belirtilere yol açabilir. Kalsiyum içeren s v lara eklenmemelidir. nsülin ve dekstroz Beta-2 adrenerjik agonistler Furosemid 1 saat/ 4-6 saat 0.5-1saat/ 2-4 saat 1-2 saat/ de iflken Potasyumu hücre içine sürükler. Potasyumu hücre içine sürükler. Potasyumu vücut d fl na att r r. Her 3-5 gr dekstroz için 1 ü. kristalize insülin hesab yla haz rlanan solüsyon**, (hastan n kardiyak tolerans n da gözeterek) 250ml/ saat h z nda ve büyük bir venaya verilir. 10 mg salbutamol (Ventolin amp., 1 mg) veya albuterol 5 ml izotonik NaCl içine konur; 15 dakika süresince nebulizör ile inhale edilir veya 0.5 mg l k amp. 100 ml %5 Dextroz içine konarak 15 dakikada i.v. verilir mg i.v. yoldan yavafl olarak, bolus verilir. Ezilme sendromlu hastalarda etkisiz kalabilir. nfüzyon ani olarak kesilmez. Hipertonik tedaviden sonra insülinsiz %5 dekstroz uygulan r; aksi halde hipoglisemi geliflebilir. Taflikardi ve angina pektorise yol açabilir; kalp hastalar nda tercih edilmez. Oligürik hastalarda etkisizdir. Hemodiyaliz Periton diyalizi 0.5 saat/ 5-6 saat 3-4 saat / diyaliz süresince Potasyumu vücut d fl na atar. Potasyumu vücut d fl na atar. Diyaliz ekibi taraf ndan uygulan r. Deneyimli bir hekim taraf ndan uygulan r; bir hemflire veya t p ö rencisi taraf ndan izlenir. * Tüm bu tedavilerin sonucunu izlemek için s k olarak EKG kontrolleri yap n z. ** Örnek: 500 ml %20 lik Dekstrozda 100 gr. dekstroz var; bu seruma 100/5 = 20 ünite kristalize insülin ekleyeceksiniz. En etkin tedavi yöntemidir. Gerekirse ayn gün içinde bir kaç kez diyaliz yap labilir. Ezilme sendromlu hastalarda yetersiz kalabilir. 30

33 B. SIVI TEDAV S Hasta, baflvurdu unda s v infüzyonu yap lmakta ise, bu s v n n türünü kontrol ediniz; e er potasyum içeren bir solüsyon ise infüzyonu hemen durdurarak yerine afla da bahsedilecek olan bir s v y bafllay n z. E er herhangi bir s v verilmiyorsa damar yolu aç n z ve hastan n durumuna uygun bir kolloid veya kristalloid vermeye bafllay n z. Uygun s v n n seçiminde flu noktalara dikkat ediniz: - Hasta normotansif ise ideal s v hipotonik NaCl dür; hipotansif ise altta yatan sebebi araflt r n z; hipotansiyona herhangi bir kanama (cerrahi veya medikal) yol aç yorsa kan veya plazma veriniz. Bu solüsyonlar bulamazsan z bir yandan izotonik NaCl uygulay n z, öte yandan transfüzyon için kan aray n z. - Hastaya verilecek s v miktar n n tayini amac yla (mümkünse) santral venöz bas nç (SVB) kateteri tak n z. - Foley kateteri için seçici davranmal s n z; bilinci yerinde olan hastalara mutlaka Foley sondas takmak gerekmez, ancak bilinci yerinde olmayan veya travmaya (örne in; femur k r ) ba l olarak hareketi k s tlanan ya da infravesikal obstrüksiyon ihtimali bulunan hastalara mutlaka sonda uygulay n z. - Etkin (20 ml/saat ten fazla) idrar ak m saptanan hastalarda sahada mannitol-alkali solüsyonu (Bkz. sayfa-18) bafllanm flsa bu tedaviyi sürdürünüz; bafllanmam flsa uygulay n z. (Dikkat ediniz: hiç idrar ç - karamayan hastalara mannitol vermeyiniz). - Bu solüsyonun verilmeye baflland andan itibaren hastan n idrar ç - k fl n yak ndan izleyiniz veya bu amaçla bir hemflireyi ya da bir hasta yak n n görevlendiriniz. Hedef, idrar ak m n n 300 ml/saatten daha fazla olmas d r. drar yan t al nan 75 kg a rl ndaki genç bir eriflkine, bir gün içinde bu solüsyondan 12 litreye varan dozlarda veriniz. Genelde, 12 litrelik solüsyon için 8 litreye varan diürez yan t beklenir. Ezilme sendromlu hastalarda daima pozitif s v bilançosu flartt r; çünkü hasara u ram fl kaslar içinde afl r miktarda s v sekestre olabilir. Bu nedenle 24 saatlik süre içinde, s v dengesi yönünden litre kadar önde olmay hedefleyiniz. 31

34 Öte yandan, (felaket flartlar ndan dolay ) e er hastay yak ndan izleyemeyecek iseniz, mannitol-alkali solüsyonunu bu derece enerjik de il, ancak 3-6 litre civar nda uygulay n z, aksi takdirde idrar ç karamayan hastalarda (özellikle de yafll larda) s v yüklenmesine ve sol kalp yetersizli ine yol açabilirsiniz. Dikkat ediniz: Parenteral s v lar hiç idrar ç karamayan hastalara 3-6 litreden de az veriniz. En iyisi, verilecek s v miktar n her hasta için ayr ayr de erlendirmeniz ve bu hastalara ilk f rsatta SVB kateteri yerlefltirerek izlemenizdir; uygulanacak olan s v miktar n SVB ölçümlerine göre tayin ediniz. Mannitol-alkali solüsyonu uygulamas na genellikle miyoglobinüri ortadan kalkana (idrar rengi iyice aç lana) kadar (yaklafl k travmadan sonraki ilk 3 gün) devam ediniz; ancak, duruma göre 36. saatten itibaren bikarbonat uygulamas n azaltarak kesebilirsiniz. Ezilme sendromuna ba l akut böbrek yetersizli i (ABY) profilaksisinde dopamin verilmesinin bir yarar yoktur; furosemid uygulamas da tart flmal d r. Böbrek yetersizli i tam olarak yerlefltikten sonra güvenilebilecek tek tedavi yöntemi diyalizdir. C. A RI TEDAV S Travma hastalar ndaki fliddetli a r lar ço u kez kaslar ve kemiklerden kaynaklan r. A r l hastalar dikkatle muayene ediniz; özellikle omurga bölgesinde hareketle artan fliddetli a r varsa hastay yerinden oynatmay n z. Kesin tan konulmam fl bafl ve bat n bölgesi a r lar nda afl r dozda a r kesici vererek olay maskelemeyiniz. Öte yandan, tan sorunu yoksa h zla ve etkin flekilde analjezi sa lay n z. Bu amaçla, Dünya Sa l k Örgütü taraf ndan belirlenen üç basamakl merdiven sistemini uygulay n z. Buna göre: 32

35 Birinci basamakta paracetamol (Panadol, Minoset, Vermidon vb.), metamizol (Novalgin) gibi basit ilaçlara baflvurunuz. Nonsteroid antiinflamatuarlar vermekten kaç n n z. Bu ilaçlar hem a r y etkin flekilde dindirmez, hem de gastrointestinal kanama ve böbrek yetersizli i gibi sorunlara yol açabilir. A r geçmedi i taktirde ikinci basamakta (birinci basamak ilaçlar na ek olarak) hafif etkili morfin benzerlerine geçiniz. Bu basamakta kodein kafle veya ço u kez parasetamol ile kombine flekilde kodein içeren preparatlar [(Geralgine-K; 3X10 mg) veya (Doloadamon-P 3X15 mg)] ya da tramadol (Contramal; 2X50 mg) gibi ilaçlar kullanabilirsiniz. A r yine geçmezse üçüncü basamakta morfin türevlerine geçiniz. Bu grupta en az yan etkili ilaç morfindir (M-eslon tablet; 2X30 mg). Parenteral morfin (Morphine amp.) inatç a r larda bile h zla etki eder; düflük dozlar tercih edilir, ancak gere inde 4 saate bir 10 mg sc. veya im. yolla verilebilir; bu dozun 1/4 ü ile 1/2 si yavafl i.v. yoldan injeksiyon (dakikada 2 mg) fleklinde uygulanabilir. Morfin d fl nda fentanil i de kullanabilirsiniz (Duragesic transdermal flaster mcg/saat, 3 günde 1 adet). Afl r dozlarda (bazen de terapötik dozlarda) morfin türevlerinin solunum depresyonu, bulant, kusma, kab zl k gibi sorunlara yol açabilece ini unutmay n z. A r kesicileri kullan rken afla daki ilkeleri dikkate al n z: 1. Öncelikle oral yolu deneyiniz, yetmedi i takdirde subkütan veya intramüsküler yola baflvurunuz. 2. A r kesicileri düzenli aral klarla veriniz. 3. A r kesicileri her seferinde a r bafllay nca de il, ancak düzenli olarak a r bafllamadan veriniz; böylece çok daha az dozda ilaçla a r y kontrol alt na alabileceksiniz. A r travmal olgularda a r y kontrol alt na alamazsan z hastay daha ileri a r kontrol yöntemlerinin uygulanabilece i algoloji uzmanlar na yönlendiriniz. Bu durumda sinir bloklar ve epidural bölgeye yerlefltirilen kateterler ile a r dindirilebilir. A r tedavisinde hasta yak nlar ndan da yararlan n z; onlar hastaya verilecek ilaçlar ve hastan n takibi konusunda e itiniz. 33

36 D. H POKALSEM TEDAV S Ezilme sendromu geliflmifl felaketzedelerde s k rastlanan bir elektrolit dengesizli i de hipokalsemidir; ancak aritmi riski olmad sürece, serum kalsiyumunu normale getirmeye çal flmay n z. Acil durumlarda kullan labilecek olan ve ülkemiz ilaç piyasas nda yayg n olarak bulunan bir preparat kalsiyum glubionatt r. Kalsiyum glubionat (Calcium Sandoz amp, %10), 10 ml lik ampuller halinde mevcuttur; bir ampul 90 mg elemanter kalsiyum içerir. Tetani, aritmi gibi hipokalsemik bulgular n varl nda 1 ampul kalsiyumu, 4 dakikay aflan bir süre içinde do rudan intravenöz injeksiyon fleklinde verebilirsiniz. Bu uygulamay kalsiyum içeren solüsyonlar n infüzyonu izlemelidir. Kalsiyumlu solüsyon haz rlarken, 100 ml seruma 200 mg dan (2 ampul) daha fazla kalsiyum eklemekten (bir baflka deyimle çok yo un solüsyonlar haz rlamaktan) kaç n n z. 10 ampul (100 ml) kalsiyum glubionat n 900 ml %5 dekstroz solüsyonuna kat lmas ile haz rlanan bir solüsyon 1 litrede 900 mg kalsiyum içerir. nfüzyona 50 ml/saat h z nda bafllay n z; böylece saatte 45 mg veya yar m ampul kalsiyum vereceksiniz. Semptomlar düzelmeyen hastalarda infüzyon h z n art rabilirsiniz (örne in; 10 ampul kalsiyum içeren bu solüsyonu 4-6 saatlik bir süre içinde verebilirsiniz). Semptomlar geçince tekrar 50 ml/saat h z na düflünüz.15 mg/kg elemantel kalsiyum vermekle 70 kg a rl ndaki bir erkek hastan n serum kalsiyumunu 2-3 mg/dl yükselteceksiniz; bu art fl hiç de ilse bir süre için hipokalsemik semptomlar önleyecektir. Kan transfüzyonu s ras nda karfl lafl lan sitrat toksisitesine ba l hipokalsemiyi önlemek için 1 saat içinde ml'den daha fazla banka kan uygulamay n z. Her 1500 ml kan için 10 ml kalsiyum glubionat vererek transfüzyona ba l hipokalsemileri önleyebilirsiniz. Digitalize hastalarda intravenöz yoldan kalsiyum verilmesinin kontrindike oldu u hat rlay n z. 34

Okumufl / Mete (Ed.) Anne Babalar için Do uma Haz rl k / Sa l k Profesyonelleri için Rehber 16.5 x 24 cm, XIV + 210 Sayfa ISBN 978-975-8882-31-1

Okumufl / Mete (Ed.) Anne Babalar için Do uma Haz rl k / Sa l k Profesyonelleri için Rehber 16.5 x 24 cm, XIV + 210 Sayfa ISBN 978-975-8882-31-1 Deomed Medikal Yay nc l k Okumufl / Mete (Ed.) Anne Babalar için Do uma Haz rl k / Sa l k Profesyonelleri için Rehber 16.5 x 24 cm, XIV + 210 Sayfa ISBN 978-975-8882-31-1 Birinci bask Deomed, 2009. 62

Detaylı

SAĞLIK HİZMETLERİ REHBERİ

SAĞLIK HİZMETLERİ REHBERİ 1 KİTLESEL FELAKETLERDE SAĞLIK HİZMETLERİ REHBERİ Düzenleyen: Prof. Dr. Mehmet Şükrü Sever 2 İçindekiler: I. Felaketler ertesinde sağlık personeli... 3 - Felaket oldu; nasıl davranmalıyım?... 4 II. Sahada

Detaylı

MYOLOGIA CRUSH SENDROMU. Dr. Nüket Göçmen Mas

MYOLOGIA CRUSH SENDROMU. Dr. Nüket Göçmen Mas MYOLOGIA CRUSH SENDROMU Dr. Nüket Göçmen Mas Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Anatomi AD Kas hücresi ve kas dokusu Kısalma özelliğini taşıyan hücreye kas hücresi denir. Bunların oluşturduğu dokuya

Detaylı

K TLESEL YARALANMALARDA HASTA NAKL : SIK RASTLANILAN HATALAR

K TLESEL YARALANMALARDA HASTA NAKL : SIK RASTLANILAN HATALAR Eğitimi Etkinlikleri.Ü. Cerrahpafla T p Fakültesi Sürekli T p E itimi Etkinlikleri Kitle Yaralanmalar ve Afet Hekimli i Sempozyumu 9-10 Mart 2000, stanbul, s. 39-44 Sürekli Tıp İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi

Detaylı

İLKYARDIM TEMEL EĞİTİMİ TEORİ SINAV SORULARI-4

İLKYARDIM TEMEL EĞİTİMİ TEORİ SINAV SORULARI-4 İLKYARDIM TEMEL EĞİTİMİ TEORİ SINAV SORULARI-4 1) İlkyardımla ilgili yazılanlardan doğru olan hangisidir? a) İlkyardım esnasında ilaç kullanılır. b) İlkyardım eldeki mevcut araç gereçlerle yapılır. c)

Detaylı

İLKYARDIM TEMEL EĞİTİMİ TEORİ SINAV SORULARI-3

İLKYARDIM TEMEL EĞİTİMİ TEORİ SINAV SORULARI-3 İLKYARDIM TEMEL EĞİTİMİ TEORİ SINAV SORULARI-3 1) Dış kalp masajı hangi bölgeye uygulanır? a) Göğüs kemiğinin 1/3 üst kısmına b) Göğüs kemiğinin 1/3 alt kısmına c) Göğüs kemiğinin 2 parmak üst kısmına

Detaylı

ÇOCUKLUK ve ERGENL KTE D YABETLE YAfiAM

ÇOCUKLUK ve ERGENL KTE D YABETLE YAfiAM ÇOCUKLUK ve ERGENL KTE D YABETLE YAfiAM D YABETLE YAfiAMAK Bu kitapç n içeri i Çocuk Endokrinolojisi ve Diyabet Derne i nin web sitesinden faydalan larak haz rlanm flt r. www.cocukendokrindiyabet.org Diyabet,

Detaylı

Venöz Tromboembolizmin Önlenmesinde Antitrombotik Tedavi (Birincil Koruma)

Venöz Tromboembolizmin Önlenmesinde Antitrombotik Tedavi (Birincil Koruma) .Ü. Cerrahpafla T p Fakültesi Sürekli T p E itimi Etkinlikleri Kanama ve Tromboza E ilim Sempozyum Dizisi No: 36 Kas m 2003; s. 185-189 Venöz Tromboembolizmin Önlenmesinde Antitrombotik Tedavi (Birincil

Detaylı

HASTA TRANSFER PROSEDÜRÜ

HASTA TRANSFER PROSEDÜRÜ REVİZYON DURUMU Revizyon Tarihi Açıklama Revizyon No 08.11.2012 Acil Servis Hemşire İzlem Formu ifadesi kaldırıldı. 01 Yerine Acil Servis hasta Değerlendirme ve Gözlem Formu ndaki hemşire izlem notları

Detaylı

www.mercedes-benz.com.tr Mercedes-Benz Orijinal Ya lar

www.mercedes-benz.com.tr Mercedes-Benz Orijinal Ya lar www.mercedes-benz.com.tr Mercedes-Benz Orijinal Ya lar Kazand ran Güç Mercedes-Benz orijinal ya lar arac n z üreten uzmanlar taraf ndan, gelifltirilmifltir. Mercedes-Benz in dilinden en iyi Mercedes-Benz

Detaylı

BALIK YAĞI MI BALIK MI?

BALIK YAĞI MI BALIK MI? BALIK YAĞI MI BALIK MI? Son yıllarda balık yağı ile ilgili kalp damar hastalıklarından tutun da romatizma, şizofreni, AIDS gibi hastalıklarda balık yağının kullanılmasının yararları üzerine çok sayıda

Detaylı

Diyabet te Sağlık Önerileri. Diyabet

Diyabet te Sağlık Önerileri. Diyabet Diyabet te Sağlık Önerileri Diyabet BR.HLİ.041 Diyabette Sağlık Önerileri Her sağlıklı birey gibi diyabetli birey de bireysel bakımını sağlamalı; diyabete bağlı gelişen özellikli durumlarda gereken uygulamaları

Detaylı

BEZMİÂLEM. Horlama ve Uyku. Apne Sendromu VAKIF ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HASTANESİ. Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı.

BEZMİÂLEM. Horlama ve Uyku. Apne Sendromu VAKIF ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HASTANESİ. Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı. Horlama ve Uyku Apne Sendromu BEZMİÂLEM VAKIF ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HASTANESİ Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı Uyku Polikliniği rtibat : 0212 453 17 00 GH-02 V;01/2010 Horlama ve Uyku Apne Sendromu

Detaylı

Deomed Medikal Yay nc l k

Deomed Medikal Yay nc l k Deomed Medikal Yay nc l k Schiltenwolf / Henningsen Muskuloskeletal A r lar Biyopsikososyal Yaklafl mla Tan ve Tedavi Türkçe Editörü / M. Sar do an Çeviri / A. Kasabal gil 16.5 x 24 cm, XVI + 320 Sayfa

Detaylı

ÜN TE V SOSYAL TUR ZM

ÜN TE V SOSYAL TUR ZM ÜN TE V SOSYAL TUR ZM Bu ünitede turizmin çeflitlerinden biri olan sosyal turizmi daha ayr nt l bir flekilde ö renip, ülkemizdeki sosyal turizmin geliflimi hakk nda bilgiler edinece iz. Ç NDEK LER A. S

Detaylı

LENFOMA NEDİR? Lenfoma lenf dokusunun kötü huylu tümörüne verilen genel bir isimdir.

LENFOMA NEDİR? Lenfoma lenf dokusunun kötü huylu tümörüne verilen genel bir isimdir. LENFOMA LENFOMA NEDİR? Lenfoma lenf dokusunun kötü huylu tümörüne verilen genel bir isimdir. LENF SİSTEMİ NEDİR? Lenf sistemi vücuttaki akkan dolaşım sistemidir. Lenf yolu damarlarındaki bağışıklık hücreleri,

Detaylı

KALÇA VE ALT EKSTREMİTE KIRIK ÇIKIK VE BURKULMALARI Hazırlayan NESLİHAN GÖÇMEN

KALÇA VE ALT EKSTREMİTE KIRIK ÇIKIK VE BURKULMALARI Hazırlayan NESLİHAN GÖÇMEN KALÇA VE ALT EKSTREMİTE KIRIK ÇIKIK VE BURKULMALARI Hazırlayan NESLİHAN GÖÇMEN Kalça ve alt taraf kemiklerinin kırık, çıkık ve burkulmaları, üst taraf kemiklerinde olduğu gibi düşme, çarpma ya da trafik

Detaylı

KULLANMA TALĐMATI. CALCIUM PICKEN %10 Ampul Damar ve kas içine uygulanır.

KULLANMA TALĐMATI. CALCIUM PICKEN %10 Ampul Damar ve kas içine uygulanır. KULLANMA TALĐMATI CALCIUM PICKEN %10 Ampul Damar ve kas içine uygulanır. Etkin madde: Her bir ampul 225 mg kalsiyum glukonat monohidrat ve 572 mg kalsiyum levülinat dihidrat içerir. Yardımcı madde (ler):

Detaylı

BÖLÜM 19 Yaralanma, zehirlenme ve dış nedenlerin bazı diğer sonuçları (S00-T98) Kafa yaralanmaları (S00-S09) Yüzeysel kafa yaralanması Başın açık

BÖLÜM 19 Yaralanma, zehirlenme ve dış nedenlerin bazı diğer sonuçları (S00-T98) Kafa yaralanmaları (S00-S09) Yüzeysel kafa yaralanması Başın açık S00 S01 S02 S03 S04 S05 S06 S07 S08 S09 S10 S11 S12 S13 S14 S15 S16 S17 S18 S19 S20 S21 S22 S23 S24 S25 S26 S27 S28 S29 S30 S31 S32 S33 S34 S35 S36 S37 S38 S39 BÖLÜM 19 Yaralanma, zehirlenme ve dış nedenlerin

Detaylı

Yönetici tarafından yazıldı Perşembe, 08 Ekim 2009 05:19 - Son Güncelleme Perşembe, 08 Ekim 2009 05:22

Yönetici tarafından yazıldı Perşembe, 08 Ekim 2009 05:19 - Son Güncelleme Perşembe, 08 Ekim 2009 05:22 Çocuğumun Sık Sık Başı Ağrıyor Ne Yapabilirim? Başağrısı toplumun büyük kesiminde görülebilen ve insanların büyük çoğunluğunun hayatlarının değişik dönemlerinde karşılaştığı ve çare aradığı bir problemdir.

Detaylı

elero SoloTel Kullan m talimat Lütfen kullan m k lavuzunu saklay n z!

elero SoloTel Kullan m talimat Lütfen kullan m k lavuzunu saklay n z! SoloTel elero Kullan m talimat Lütfen kullan m k lavuzunu saklay n z! elero GmbH Antriebstechnik Linsenhofer Str. 59 63 D-72660 Beuren info@elero.de www.elero.com 309400 Nr. 18 101.5401/0305 çerik Güvenlik

Detaylı

Tablo 2.1. Denetim Türleri. 2.1.Denetçilerin Statülerine Göre Denetim Türleri

Tablo 2.1. Denetim Türleri. 2.1.Denetçilerin Statülerine Göre Denetim Türleri 2 DENET M TÜRLER 2.DENET M TÜRLER Denetim türleri de iflik ölçütler alt nda s n fland r labilmektedir. En yayg n s n fland rma, denetimi kimin yapt na ve denetim sonunda elde edilmek istenen faydaya (denetim

Detaylı

T bbi Makale Yaz m Kurallar

T bbi Makale Yaz m Kurallar .Ü. Cerrahpafla T p Fakültesi Sürekli T p E itimi Etkinlikleri Araflt rmalar ve Etik Sempozyum Dizisi No: 50 May s 2006; s. 7-11 T bbi Makale Yaz m Kurallar Dr. Sebahattin Yurdakul ÖZGÜN ARAfiTIRMA USULE

Detaylı

OYUNCU SAYISI Oyun bir çocuk taraf ndan oynanabilece i gibi, farkl yafl gruplar nda 2-6 çocuk ile de oynanabilir.

OYUNCU SAYISI Oyun bir çocuk taraf ndan oynanabilece i gibi, farkl yafl gruplar nda 2-6 çocuk ile de oynanabilir. OYUNCA IN ADI Akl nda Tut YAfi GRUBU 4-6 yafl OYUNCU SAYISI Oyun bir çocuk taraf ndan oynanabilece i gibi, farkl yafl gruplar nda 2-6 çocuk ile de oynanabilir. GENEL KURALLAR Çocuklar n görsel belle inin

Detaylı

KULLANMA TALİMATI SOMATOSTATİN EUMEDICA 250 µg i.v. İnfüzyon için Liyofilize Toz içeren Flakon Damardan uygulanır. Etkin madde: Her flakonda etkin madde olarak, 250 µg somatostatine eşdeğer miktarda hidratlanmış

Detaylı

D- BU AMELİYATIN RİSKLERİ Bu ameliyatın taşıdığı bazı riskler/ komplikasyonlar vardır. Ameliyattaki riskler:

D- BU AMELİYATIN RİSKLERİ Bu ameliyatın taşıdığı bazı riskler/ komplikasyonlar vardır. Ameliyattaki riskler: Mikro TESE Sayın Hasta, Sayın Veli/Vasi, Mikroskopik TESE ameliyatı genel, veya bolgesel anestezi altında yapılabilir. Skrotum (torba) orta hattan 4 cm lik bir kesi yapılırak testislere ulaşılır ve testisler

Detaylı

Ekip Yönetimi çin Araçlar 85. Ekip olarak karfl laflt m z en büyük meydan okuma: Ekip olarak en büyük gücümüz:

Ekip Yönetimi çin Araçlar 85. Ekip olarak karfl laflt m z en büyük meydan okuma: Ekip olarak en büyük gücümüz: Yorumlar: Ekip olarak karfl laflt m z en büyük meydan okuma: Ekip olarak en büyük gücümüz: Ekibin yapt n görmekten en çok hoflland m fley: Ekip Yönetimi çin Araçlar 85 EK P K ML DE ERLEND RMES Ekibinizin

Detaylı

ORTOPEDİK YARALANMALARDA İLKYARDIM

ORTOPEDİK YARALANMALARDA İLKYARDIM ORTOPEDİK YARALANMALARDA İLKYARDIM Doç. Dr. Ufuk Talu İstanbul Tıp Fakültesi Ortopedi ve Travmatoloji ABD Ortopedik Acil =? 1. Gerçek acil: Hemen tedavi edilmezse kalıcı sorun bırakan 2. İlk yardım sonrasında

Detaylı

SB Sakarya E itim ve Araflt rma Hastanesi Asinetobakterli Hastalarda DAS Uygulamalar ve yilefltirme Çabalar

SB Sakarya E itim ve Araflt rma Hastanesi Asinetobakterli Hastalarda DAS Uygulamalar ve yilefltirme Çabalar SB Sakarya E itim ve Araflt rma Hastanesi Asinetobakterli Hastalarda DAS Uygulamalar ve yilefltirme Çabalar Hmfl. Özlem SANDIKCI SB Sakarya E itim ve Araflt rma Hastanesi, nfeksiyon Kontrol Hemfliresi,

Detaylı

Okumufl / Mete (Ed.) Anne Babalar için Do uma Haz rl k / Sa l k Profesyonelleri için Rehber 16.5 x 24 cm, XIV + 210 Sayfa ISBN 978-975-8882-31-1

Okumufl / Mete (Ed.) Anne Babalar için Do uma Haz rl k / Sa l k Profesyonelleri için Rehber 16.5 x 24 cm, XIV + 210 Sayfa ISBN 978-975-8882-31-1 Deomed Medikal Yay nc l k Okumufl / Mete (Ed.) Anne Babalar için Do uma Haz rl k / Sa l k Profesyonelleri için Rehber 16.5 x 24 cm, XIV + 210 Sayfa ISBN 978-975-8882-31-1 Birinci bask Deomed, 2009. 142

Detaylı

KurtarMa OperasyOnLarı: EnKAzDAn YARALı ÇıKARmA

KurtarMa OperasyOnLarı: EnKAzDAn YARALı ÇıKARmA BÖLÜM 59B GİRİŞ KurtarMa OperasyOnLarı: EnKAzDAn YARALı ÇıKARmA Dr. Cantürk KOCALAR İnsanoğlunun varoluşundan bu yana afetler hayatımızın bir parçası olmuştur. Yüzyıllar önce insanlar bu doğal afetlerin

Detaylı

Girifl Marmara Üniversitesi Eczac l k Fakültesi Farmakoepidemiyoloji Araflt rma Birimi (MEFEB) Ecz. Neslihan Güleno lu

Girifl Marmara Üniversitesi Eczac l k Fakültesi Farmakoepidemiyoloji Araflt rma Birimi (MEFEB) Ecz. Neslihan Güleno lu G R fi Girifl Bu kitapç k Marmara Üniversitesi Eczac l k Fakültesi Farmakoepidemiyoloji Araflt rma Birimi (MEFEB) taraf ndan, befleri t bbi ürünlerin güvenlili inin izlenmesi ve de erlendirilmesi hakk

Detaylı

EZİLME ( CRUSH ) SENDROMU

EZİLME ( CRUSH ) SENDROMU 1 EZİLME ( CRUSH ) SENDROMU Amaç Prof. Dr. Mehmet Şükrü SEVER Afet tıbbı hakkında genel bilgi sahibi olmak Ezilme sendromu gelişmesi ihtimali olan hastaları tanımak, bu sendromun ortaya çıkmasını önlemek,

Detaylı

ÇOCUK ve ERGENL KTE GUATR

ÇOCUK ve ERGENL KTE GUATR ÇOCUK ve ERGENL KTE GUATR GUATR NED R? Bu kitapç n içeri i Çocuk Endokrinolojisi ve Diyabet Derne i nin web sitesinden faydalan larak haz rlanm flt r. www.cocukendokrindiyabet.org Tiroid bezi Guatr Tiroid

Detaylı

İKİNCİ BASAMAK SAĞLIK KURUMLARININ (HASTANELERİN) ACİL SERVİSLERİNDE ÇALIŞAN SAĞLIK PERSONELİNİN GÖREV TANIMLARI*

İKİNCİ BASAMAK SAĞLIK KURUMLARININ (HASTANELERİN) ACİL SERVİSLERİNDE ÇALIŞAN SAĞLIK PERSONELİNİN GÖREV TANIMLARI* İKİNCİ BASAMAK SAĞLIK KURUMLARININ (HASTANELERİN) ACİL SERVİSLERİNDE ÇALIŞAN SAĞLIK PERSONELİNİN GÖREV TANIMLARI* Derleyen: Dr. Cem Oktay Türkiye Acil Tıp Derneği Yönetim Kurulu Başkanı Görev tanımları:

Detaylı

Sizinle araştırmalar bir adım daha ileriye gidecek. Hastalara ait veri ve tahlillerin kullanılması hakkında bilgiler

Sizinle araştırmalar bir adım daha ileriye gidecek. Hastalara ait veri ve tahlillerin kullanılması hakkında bilgiler Sizinle araştırmalar bir adım daha ileriye gidecek Hastalara ait veri ve tahlillerin kullanılması hakkında bilgiler Sayın hast, Hastalıkların teşhisi ve tedavisinde son on yılda çok büyük gelişmeler kaydedildi.

Detaylı

ULUSLARARASI KATILIMLI VI. ULUSAL ÇOCUK AC L TIP ve YO UN BAKIM KONGRES

ULUSLARARASI KATILIMLI VI. ULUSAL ÇOCUK AC L TIP ve YO UN BAKIM KONGRES ULUSLARARASI KATILIMLI VI. ULUSAL ÇOCUK AC L TIP ve YO UN BAKIM KONGRES www.cayd.org.tr www.catyob2009.org De erli meslektafllar m z, Çocuk Acil T p ve Yo un Bak m Derne i'nin düzenleyece i, Uluslararas

Detaylı

T bbi At k Kontrolü P80-P82. 7. Ulusal Sterilizasyon Dezenfeksiyon Kongresi - 2011 673

T bbi At k Kontrolü P80-P82. 7. Ulusal Sterilizasyon Dezenfeksiyon Kongresi - 2011 673 T bbi At k Kontrolü P80-P82 7. Ulusal Sterilizasyon Dezenfeksiyon Kongresi - 2011 673 P80 Son Dört Y ll k Kontamine Kesici Delici Alet Yaralanmalar Sürveyans Melek Meltem Göksel, Özgül Taflp nar, Fatma

Detaylı

Zihinden fllem Yapal m, Yuvarlayal m, Tahmin Edelim

Zihinden fllem Yapal m, Yuvarlayal m, Tahmin Edelim 3.2 Zihinden fllem Yapal m, Yuvarlayal m, Tahmin Edelim Zihinden Toplayal m ve Ç karal m 1. Afla da verilen ifllemleri zihinden yaparak ifllem sonuçlar n yaz n z. 50 YKr + 900 YKr = 300 + 300 = 998 100

Detaylı

İLK YARDIM KURSUNUN KONULARI ZEH RLENMELER

İLK YARDIM KURSUNUN KONULARI ZEH RLENMELER İLK YARDIM KURSUNUN KONULARI ZEH RLENMELER Zehirlenme Nedir? Vücuda toksik bir maddenin girmesi ile normal fonksiyonlar n n bozulmas d r. Vücudun ya amsal fonksiyonlar na zarar verebilece inden vücuda

Detaylı

EVOK Güvenlik in hedefi daima bu kalite ve standartlarda hizmet sunmakt r. Hasan ERDEM R. Mustafa AL KOÇ. Yönetim Kurulu Baflkan.

EVOK Güvenlik in hedefi daima bu kalite ve standartlarda hizmet sunmakt r. Hasan ERDEM R. Mustafa AL KOÇ. Yönetim Kurulu Baflkan. EVOK Güvenlik, ülkemizde büyük ihtiyaç duyulan güvenlik hizmetlerine kalite getirmek amac yla Mustafa Alikoç yönetiminde profesyonel bir ekip taraf ndan kurulmufltur. Güvenlik sektöründeki 10 y ll k bilgi,

Detaylı

ÖNLEMLER DEVAM ETMEDEN ÖNCE LÜTFEN DİKKATLE OKUYUN. AC adaptörü için

ÖNLEMLER DEVAM ETMEDEN ÖNCE LÜTFEN DİKKATLE OKUYUN. AC adaptörü için Türkçe ÖNLEMLER DEVAM ETMEDEN ÖNCE LÜTFEN DİKKATLE OKUYUN AC adaptörü için UYARI Bu AC adaptörü yalnızca Yamaha cihazlarıyla kullanılmak üzere tasarlanmıştır. Başka bir amaçla kullanmayın. Yalnızca iç

Detaylı

11. SINIF KONU ANLATIMLI. 2. ÜNİTE: KUVVET ve HAREKET 4. KONU AĞIRLIK MERKEZİ - KÜTLE MERKEZİ ETKİNLİK ÇÖZÜMLERİ

11. SINIF KONU ANLATIMLI. 2. ÜNİTE: KUVVET ve HAREKET 4. KONU AĞIRLIK MERKEZİ - KÜTLE MERKEZİ ETKİNLİK ÇÖZÜMLERİ 11. SINIF KNU ANLATIMLI 2. ÜNİTE: KUVVET ve HAREKET 4. KNU AĞIRLIK MERKEZİ - KÜTLE MERKEZİ ETKİNLİK ÇÖZÜMLERİ 2 2. Ünite 4. Konu 3. A rl k Merkezi - Kütle Merkezi A nn Çözümleri su 1. BM fiekil I fiekil

Detaylı

Hasta Rehberi Say 6. KONJEN TAL ADRENAL H PERPLAZ Kolay okunabilir rehber

Hasta Rehberi Say 6. KONJEN TAL ADRENAL H PERPLAZ Kolay okunabilir rehber Hasta Rehberi Say 6 KONJEN TAL ADRENAL H PERPLAZ Kolay okunabilir rehber Konjenital Adrenal Hiperplazi - Say 6 (A ustos 2006 da güncellenmifltir) Bu rehber Reading Üniversitesi, Sa l k Bilimleri Enstitüsü,

Detaylı

GENÇ YET fik NLERDE BÜYÜME HORMONU EKS KL

GENÇ YET fik NLERDE BÜYÜME HORMONU EKS KL Hasta Rehberi Say 7 GENÇ YET fik NLERDE BÜYÜME HORMONU EKS KL Orta kolayl kta okunabilir rehber Genç Yetiflkinlerde Büyüme Hormonu Eksikli i - Say 7 (A ustos 2006 da güncellenmifltir) Bu rehber Reading

Detaylı

DR. ERGÜN ÇİL. www.erguncil.com

DR. ERGÜN ÇİL. www.erguncil.com DR. ERGÜN ÇİL www.erguncil.com TAŞİARİTMİLER BURSA TABİP ODASI 2014 2 TAŞİARİTMİLER BURSA TABİP ODASI 2014 3 DR. ERGÜN ÇİL www.erguncil.com Taşiaritmiler: Dar QRS li ( 0.08 sn) taşikardi Sinüzal taşikardi

Detaylı

TÜRK YE B L MSEL VE TEKNOLOJ K ARAfiTIRMA KURUMU DESTEK PROGRAMLARI BAfiKANLIKLARI KURULUfi, GÖREV, YETK VE ÇALIfiMA ESASLARINA L fik N YÖNETMEL K (*)

TÜRK YE B L MSEL VE TEKNOLOJ K ARAfiTIRMA KURUMU DESTEK PROGRAMLARI BAfiKANLIKLARI KURULUfi, GÖREV, YETK VE ÇALIfiMA ESASLARINA L fik N YÖNETMEL K (*) TÜRK YE B L MSEL VE TEKNOLOJ K ARAfiTIRMA KURUMU DESTEK PROGRAMLARI BAfiKANLIKLARI KURULUfi, GÖREV, YETK VE ÇALIfiMA ESASLARINA L fik N YÖNETMEL K (*) Amaç ve Kapsam Madde 1- Bu Yönetmelik, Türkiye Bilimsel

Detaylı

Kaç çeşit yara vardır? Kesik Yaralar Ezikli Yaralar Delici Yaralar Parçalı Yaralar Enfekte Yaralar

Kaç çeşit yara vardır? Kesik Yaralar Ezikli Yaralar Delici Yaralar Parçalı Yaralar Enfekte Yaralar YARALANMALAR YARA NEDİR? Bir travma sonucu deri yada mukozanın bütünlüğünün bozulmasıdır. Aynı zamanda kan damarları, adale ve sinir gibi yapılar etkilenebilir. Derinin koruma özelliği bozulacağından enfeksiyon

Detaylı

Ders 3: SORUN ANAL Z. Sorun analizi nedir? Sorun analizinin yöntemi. Sorun analizinin ana ad mlar. Sorun A ac

Ders 3: SORUN ANAL Z. Sorun analizi nedir? Sorun analizinin yöntemi. Sorun analizinin ana ad mlar. Sorun A ac Ders 3: SORUN ANAL Z Sorun analizi nedir? Sorun analizi, toplumda varolan bir sorunu temel sorun olarak ele al r ve bu sorun çevresinde yer alan tüm olumsuzluklar ortaya ç karmaya çal fl r. Temel sorunun

Detaylı

BİYOEŞDEĞERLİK ÇALIŞMALARINDA KLİNİK PROBLEMLERİN BİR KAÇ ÖZEL OLGUYLA KISA DEĞERLENDİRİLMESİ Prof.Dr.Aydin Erenmemişoğlu

BİYOEŞDEĞERLİK ÇALIŞMALARINDA KLİNİK PROBLEMLERİN BİR KAÇ ÖZEL OLGUYLA KISA DEĞERLENDİRİLMESİ Prof.Dr.Aydin Erenmemişoğlu BİYOEŞDEĞERLİK ÇALIŞMALARINDA KLİNİK PROBLEMLERİN BİR KAÇ ÖZEL OLGUYLA KISA DEĞERLENDİRİLMESİ Prof.Dr.Aydin Erenmemişoğlu 3.Klinik Farmakoloji Sempozyumu-TRABZON 24.10.2007 Klinik ilaç araştırmalarına

Detaylı

KULLANMA TALİMATI. Etkin madde: Her saşe1200 mg asetilsistein içerir. Yardımcı maddeler: Beta karoten, aspartam, sorbitol ve portakal aroması içerir.

KULLANMA TALİMATI. Etkin madde: Her saşe1200 mg asetilsistein içerir. Yardımcı maddeler: Beta karoten, aspartam, sorbitol ve portakal aroması içerir. KULLANMA TALİMATI ASİST 1200 mg toz içeren saşe Ağızdan alınır. Etkin madde: Her saşe1200 mg asetilsistein içerir. Yardımcı maddeler: Beta karoten, aspartam, sorbitol ve portakal aroması içerir. Bu ilacı

Detaylı

KONJEN TAL ADRENAL H PERPLAZ

KONJEN TAL ADRENAL H PERPLAZ Hasta Rehberi Say 6 KONJEN TAL ADRENAL H PERPLAZ Orta kolayl kta okunabilir rehber Konjenital Adrenal Hiperplazi - Say 6 (A ustos 2006 da güncellenmifltir) Bu rehber Reading Üniversitesi, Sa l k Bilimleri

Detaylı

İLK YARDIMIN TEMEL UYGULAMALARI...1

İLK YARDIMIN TEMEL UYGULAMALARI...1 İÇİNDEKİLER Bölüm I: İLK YARDIMIN TEMEL UYGULAMALARI...1 A. İLK YARDIM İLE İLGİLİ KAVRAMLAR...1 1. İlk Yardım ve Acil Bakımın Özellikleri...2 B. KORUMA...12 1. Olay Yerinin Değerlendirilmesi...12 2. Olay

Detaylı

P-1 Anatomik Boyun Yast Büyük. P-2 Anatomik Boyun Yast Küçük. Anatomik Yast klar. P-3 Anatomik Boyun Yast Çocuk

P-1 Anatomik Boyun Yast Büyük. P-2 Anatomik Boyun Yast Küçük. Anatomik Yast klar. P-3 Anatomik Boyun Yast Çocuk P-1 Anatomik Boyun Yast Büyük Sürekli elastik ve fleklini koruyabilen poliüretan köpükten üretilen yast k özel tasarlanan ergonomik flekliyle omuz ve boyun bölgesinin gevflemesini sa lar. Fermuarl, kolayl

Detaylı

KULLANMA TALİMATI. ONDAREN 8 mg/4 ml I.V. enjeksiyonluk çözelti içeren ampul Damar içine uygulanır.

KULLANMA TALİMATI. ONDAREN 8 mg/4 ml I.V. enjeksiyonluk çözelti içeren ampul Damar içine uygulanır. KULLANMA TALİMATI ONDAREN 8 mg/4 ml I.V. enjeksiyonluk çözelti içeren ampul Damar içine uygulanır. Etkin madde: Her bir ml çözelti 2 mg ondansetron baza eşdeğer miktarda ondansetron hidroklorür dihidrat

Detaylı

4/B L S GORTALILARIN 1479 VE 5510 SAYILI KANUNLARA GÖRE YAfiLILIK, MALULLUK VE ÖLÜM AYLI INA HAK KAZANMA fiartlari

4/B L S GORTALILARIN 1479 VE 5510 SAYILI KANUNLARA GÖRE YAfiLILIK, MALULLUK VE ÖLÜM AYLI INA HAK KAZANMA fiartlari 4/B L S GORTALILARIN 1479 VE 5510 SAYILI KANUNLARA GÖRE YAfiLILIK, MALULLUK VE ÖLÜM AYLI INA HAK KAZANMA fiartlari Mustafa CER T* I. G R fi Bu yaz da 1479 say l yasaya göre yafll l l k, malullük ve ölüm

Detaylı

N-3 Diz Sabitleyici (Posterior Sheel)

N-3 Diz Sabitleyici (Posterior Sheel) N-3 Diz Sabitleyici (Posterior Sheel) Laminasyon tekni i ile kaplanm fl 1 cm lik özel süngerli kumafltan yap lan dizli in sa ve sol yanlar nda 1'er adet arkada ise 3 adet cep içine yerlefltirilmifl sert

Detaylı

UÜ-SK ORGAN VE DOKU NAKLİ PROSEDÜRÜ

UÜ-SK ORGAN VE DOKU NAKLİ PROSEDÜRÜ Rev. No : 01 Rev.Tarihi : 13 Haziran 2012 1/ 1. Amaç: UÜ-SK da organ ve doku nakli hizmetlerinden yararlanacak hastaların ve/veya canlı vericilerinin başvuru kriterlerinin ve organ bekleme listelerine

Detaylı

Romatizmal Ateş ve Streptokok Enfeksiyonu Sonrası Gelişen Reaktif Artrit

Romatizmal Ateş ve Streptokok Enfeksiyonu Sonrası Gelişen Reaktif Artrit www.printo.it/pediatric-rheumatology/tr/intro Romatizmal Ateş ve Streptokok Enfeksiyonu Sonrası Gelişen Reaktif Artrit 2016 un türevi 1. ROMATİZMAL ATEŞ NEDİR? 1.1 Nedir? Romatizmal ateş, streptokok adı

Detaylı

KULLANMA TALİMATI FERICOSE

KULLANMA TALİMATI FERICOSE KULLANMA TALİMATI FERICOSE 100mg/5ml İ.V. Enjeksiyonluk Çözelti İçeren Ampul Damar içine uygulanır. Etkin madde: 5 ml lik her bir ampul, 100 mg (20 mg/ml) elementer demire eşdeğer 2700 mg demir hidroksit

Detaylı

YOĞUN BAKIM EKĐBĐNDE HEMŞĐRE ve REHABĐLĐTASYON. Yrd. Doç. Dr. Nilay Şahin Selçuk Üniversitesi, Meram Tıp Fakültesi Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon AD.

YOĞUN BAKIM EKĐBĐNDE HEMŞĐRE ve REHABĐLĐTASYON. Yrd. Doç. Dr. Nilay Şahin Selçuk Üniversitesi, Meram Tıp Fakültesi Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon AD. YOĞUN BAKIM EKĐBĐNDE HEMŞĐRE ve REHABĐLĐTASYON Yrd. Doç. Dr. Nilay Şahin Selçuk Üniversitesi, Meram Tıp Fakültesi Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon AD. Rehabilitasyonun Tanımı Fizyolojik veya anatomik yetersizliği

Detaylı

ACİL SERVİSTE NÖBET YÖNETİMİ UZ DR SEMRA ASLAY YDÜ HASTANESİ ACİL SERVİS MART 2014

ACİL SERVİSTE NÖBET YÖNETİMİ UZ DR SEMRA ASLAY YDÜ HASTANESİ ACİL SERVİS MART 2014 UZ DR SEMRA ASLAY YDÜ HASTANESİ ACİL SERVİS MART 2014 Nöbet Beyin hücrelerindeki aşırı ve anormal elektrik deşarjına bağlı olarak serebral fonskiyonların baskılanması ile sonuçlanan bir durum Epilepsi

Detaylı

Uygulama Önerisi 1110-2: ç Denetim Yöneticisi- Hiyerarflik liflkiler

Uygulama Önerisi 1110-2: ç Denetim Yöneticisi- Hiyerarflik liflkiler Uygulama Önerileri 59 Uygulama Önerisi 1110-2: ç Denetim Yöneticisi- Hiyerarflik liflkiler Uluslararas ç Denetim Meslekî Uygulama Standartlar ndan Standart 1110 un Yorumu lgili Standart 1110 Kurum çi Ba

Detaylı

2. Projelerle bütçe formatlar n bütünlefltirme

2. Projelerle bütçe formatlar n bütünlefltirme 2. Projelerle bütçe formatlar n bütünlefltirme Proje bütçesi haz rlarken dikkat edilmesi gereken üç aflama vard r. Bu aflamalar flunlard r: Kaynak belirleme ve bütçe tasla n n haz rlanmas Piyasa araflt

Detaylı

GÖRÜfiLER. Uzm. Dr. Özlem Erman

GÖRÜfiLER. Uzm. Dr. Özlem Erman GÖRÜfiLER Uzm. Dr. Özlem Erman Son y llarda dünyadaki h zl teknolojik geliflmeye paralel olarak t p alan nda da h zl bir de iflim yaflanmakta, neredeyse her gün yeni tan, tedavi yöntemleri, yeni ilaçlar

Detaylı

CO RAFYA KONUM. ÖRNEK 2 : Afla daki haritada, Rize ile Bingöl il merkezlerinin yak n ndan geçen boylam gösterilmifltir.

CO RAFYA KONUM. ÖRNEK 2 : Afla daki haritada, Rize ile Bingöl il merkezlerinin yak n ndan geçen boylam gösterilmifltir. CO RAFYA KONUM ÖRNEK 1 : Aralar nda 1 lik fark bulunan iki paralel aras ndaki uzakl k de iflmezken, aralar nda 1 lik fark, bulunan iki meridyen aras ndaki uzakl k Ekvator dan kutuplara gidildikçe azalmaktad

Detaylı

Tarifname KRONİK YORGUNLUK SENDROMUNUN TEDAVİSİNE YÖNELİK BİR KOMPOZİSYON

Tarifname KRONİK YORGUNLUK SENDROMUNUN TEDAVİSİNE YÖNELİK BİR KOMPOZİSYON 1 Tarifname Teknik Alan KRONİK YORGUNLUK SENDROMUNUN TEDAVİSİNE YÖNELİK BİR KOMPOZİSYON Buluş, kronik yorgunluk sendromunun tedavisine yönelik oluşturulmuş bir kompozisyon ile ilgilidir. Tekniğin Bilinen

Detaylı

Genel Bilgiler. Dünyada Ölümler. 1.Koroner Arter Hastalıkları 2.Travma (1-44 yaş arası 1. sırada) 3.İnme sendromları

Genel Bilgiler. Dünyada Ölümler. 1.Koroner Arter Hastalıkları 2.Travma (1-44 yaş arası 1. sırada) 3.İnme sendromları Doç. Dr. Onur POLAT Genel Bilgiler Dünyada Ölümler 1.Koroner Arter Hastalıkları 2.Travma (1-44 yaş arası 1. sırada) 3.İnme sendromları 2 Mortalite - Morbidite %50'si ilk bir kaç dakikada... ciddi damar,

Detaylı

ÜN TE II L M T. Limit Sa dan ve Soldan Limit Özel Fonksiyonlarda Limit Limit Teoremleri Belirsizlik Durumlar Örnekler

ÜN TE II L M T. Limit Sa dan ve Soldan Limit Özel Fonksiyonlarda Limit Limit Teoremleri Belirsizlik Durumlar Örnekler ÜN TE II L M T Limit Sa dan ve Soldan Limit Özel Fonksiyonlarda Limit Limit Teoremleri Belirsizlik Durumlar Örnekler MATEMAT K 5 BU BÖLÜM NELER AMAÇLIYOR? Bu bölümü çal flt n zda (bitirdi inizde), *Bir

Detaylı

T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI TEMEL SAĞLIK HİZMETLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ EĞİTİMCİ EĞİTİMİ DÜZENLEME YETKİ BELGESİ

T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI TEMEL SAĞLIK HİZMETLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ EĞİTİMCİ EĞİTİMİ DÜZENLEME YETKİ BELGESİ (EK-1) T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI TEMEL SAĞLIK HİZMETLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Belge No : EĞİTİMCİ EĞİTİMİ DÜZENLEME YETKİ BELGESİ Eğitimci Eğitimi Veren Kuruluşun: ADI : ADRESİ ve TEL : BELGE GEÇERLİLİK TARİHİ

Detaylı

256 = 2 8 = = = 2. Bu kez de iflik bir yan t bulduk. Bir yerde bir yanl fl yapt k, ama nerde? kinci hesab m z yanl fl.

256 = 2 8 = = = 2. Bu kez de iflik bir yan t bulduk. Bir yerde bir yanl fl yapt k, ama nerde? kinci hesab m z yanl fl. Bölünebilme B ir tamsay n n üçe ya da dokuza tam olarak bölünüp bölünmedi ini anlamak için çok bilinen bir yöntem vard r: Say - y oluflturan rakamlar toplan r. E er bu toplam üçe (dokuza) bölünüyorsa,

Detaylı

Yrd. Doç. Dr. Olcay Bige AŞKUN. İşletme Yönetimi Öğretim ve Eğitiminde Örnek Olaylar ile Yazınsal Kurguları

Yrd. Doç. Dr. Olcay Bige AŞKUN. İşletme Yönetimi Öğretim ve Eğitiminde Örnek Olaylar ile Yazınsal Kurguları I Yrd. Doç. Dr. Olcay Bige AŞKUN İşletme Yönetimi Öğretim ve Eğitiminde Örnek Olaylar ile Yazınsal Kurguları II Yay n No : 2056 Hukuk Dizisi : 289 1. Bas Kas m 2008 - STANBUL ISBN 978-975 - 295-953 - 8

Detaylı

Endüstri Mühendisliğine Giriş. Jane M. Fraser. Bölüm 2. Sık sık duyacağınız büyük fikirler

Endüstri Mühendisliğine Giriş. Jane M. Fraser. Bölüm 2. Sık sık duyacağınız büyük fikirler Endüstri Mühendisliğine Giriş Jane M. Fraser Bölüm 2 Sık sık duyacağınız büyük fikirler Bu kitabı okurken, büyük olasılıkla öğreneceğiniz şeylere hayret edecek ve varolan bilgileriniz ve belirli yeni becerilerle

Detaylı

Travma. Ülkemizde travma nedeniyle ölümlerde trafik kazaları birinci sırada yer alırken; iş kazaları 2. sırada yer almaktadır.

Travma. Ülkemizde travma nedeniyle ölümlerde trafik kazaları birinci sırada yer alırken; iş kazaları 2. sırada yer almaktadır. Doç. Dr. Onur POLAT Travma Ülkemizde travma nedeniyle ölümlerde trafik kazaları birinci sırada yer alırken; iş kazaları 2. sırada yer almaktadır. 2 Altın Saat Ölümlerin yaklaşık %30 u ilk birkaç saat içinde

Detaylı

Yoga. Beden Ruh ile Bulufluyor

Yoga. Beden Ruh ile Bulufluyor Beden Ruh ile Bulufluyor Düzenli bir flekilde Yoga Hareketleri (Asanalar) yapan bir insan sadece her bir kas n esnetip güçlendirmekle kalmaz ayn zamanda daha iyi uyur metabolizmas n gelifltirir ve ideal

Detaylı

Prioderm losyon prospektüsü

Prioderm losyon prospektüsü Prioderm losyon sayfa 1 / 5 önceki versiyon.1.1 tarih: 05/94 Prioderm losyon prospektüsü Sizin için önemli bilgiler içeren bu prospektüsü dikkatlice okuyun. Bu ilaç doktor tavsiyesini gerektirmeyen hafif

Detaylı

İLK YARDIM KURSUNUN KONULARI LKYARDIMDA TEMEL UYGULAMALAR AC L SA LIK H ZMETLER UBES E T M B R M

İLK YARDIM KURSUNUN KONULARI LKYARDIMDA TEMEL UYGULAMALAR AC L SA LIK H ZMETLER UBES E T M B R M İLK YARDIM KURSUNUN KONULARI LKYARDIMDA TEMEL UYGULAMALAR 1 LKYARDIM NED R? Herhangi bir hastal k veya kaza sonucu ya am tehlikeye girmi olan ki iye, Olay yerinde, sa l k görevlilerinin yard m sa lan ncaya

Detaylı

Çoklu Travma Hastasına Yaklaşım. Travma Merkezleri. Travma Merkezleri. Travma Merkezleri. Travma Merkezleri. Dr.Erkan Göksu Acil Tıp A.D. I.

Çoklu Travma Hastasına Yaklaşım. Travma Merkezleri. Travma Merkezleri. Travma Merkezleri. Travma Merkezleri. Dr.Erkan Göksu Acil Tıp A.D. I. Çoklu Travma Hastasına Yaklaşım Dr.Erkan Göksu Acil Tıp A.D. Çoklu Travma sonrası mortalite üç dönemde Hastane öncesi Major kafa yada vasküler yaralanma Halk sağlığı önlemleri Travmadan dakikalar,saatler

Detaylı

HEMODİYALİZDE SIK KARŞILAŞILAN KOMPLİKASYONLAR ve YÖNETİMİ. Dr. Lale Sever

HEMODİYALİZDE SIK KARŞILAŞILAN KOMPLİKASYONLAR ve YÖNETİMİ. Dr. Lale Sever HEMODİYALİZDE SIK KARŞILAŞILAN KOMPLİKASYONLAR ve YÖNETİMİ Dr. Lale Sever Intradiyalitik Komplikasyonlar Sık Kalıcı morbidite Mortalite Hemodiyaliz Komplike bir işlem! Venöz basınç monitörü Hava detektörü

Detaylı

Haz rlayan: Halime Ayd n Kartal E itim ve Ara rma Hastanesi Stoma ve Yara Bak m Hem iresi

Haz rlayan: Halime Ayd n Kartal E itim ve Ara rma Hastanesi Stoma ve Yara Bak m Hem iresi Haz rlayan: Halime Ayd n Kartal E itim ve Ara rma Hastanesi Stoma ve Yara Bak m Hem iresi *Ac badem Üniversitesi 2. Geleneksel Bilgi Güncelleme Sempozyumunda Sunulmu tur 1-BASINÇ YARASI Tan m Evreleri

Detaylı

Kocaeli Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Ö retim Üyesi. 4. Bas

Kocaeli Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Ö retim Üyesi. 4. Bas 1 Prof. Dr. Yunus Kishal Kocaeli Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Ö retim Üyesi Tekdüzen Hesap Sistemi ve Çözümlü Muhasebe Problemleri 4. Bas Tekdüzen Muhasebe Sistemi Uygulama Tebli leri

Detaylı

standartlar Standartlar ve Sertifikalar sertifika

standartlar Standartlar ve Sertifikalar sertifika standartlar Standartlar ve Sertifikalar sertifika Standartlar ve Sertifikalar.1. Genel Önceki bölümlerde paslanmaz çeliklere ait pek çok özellikler, standartlar ve karfl l klar hakk nda baz bilgiler verilmiflti.

Detaylı

Ard fl k Say lar n Toplam

Ard fl k Say lar n Toplam Ard fl k Say lar n Toplam B u yaz da say sözcü ünü, 1, 2, 3, 4, 5 gibi, pozitif tamsay lar için kullanaca z. Konumuz ard fl k say lar n toplam. 7 ve 8 gibi, ya da 7, 8 ve 9 gibi ardarda gelen say lara

Detaylı

İlk Değerlendirme İşlemleri

İlk Değerlendirme İşlemleri Doç. Dr. Onur POLAT İlk Değerlendirme İşlemleri Mutlak yaşamı (ya da ekstremiteyi) kurtaracak tüm terapötik prosedürlerin oluşturduğu travma resüsitasyonu ile birlikte yapılmalıdır. 2 Uygun Travma Bakım

Detaylı

Merkezi Sterilizasyon Ünitesinde Hizmet çi E itim Uygulamalar

Merkezi Sterilizasyon Ünitesinde Hizmet çi E itim Uygulamalar Merkezi Sterilizasyon Ünitesinde Hizmet çi E itim Uygulamalar Hmfl. Sevgili GÜREL Emekli, Ac badem Sa l k Grubu Ac badem Hastanesi, Merkezi Sterilizasyon Ünitesi, STANBUL e-posta: sgurkan@asg.com.tr H

Detaylı

HASTA VE ÇALIŞAN GÜVENLĐĞĐ RĐSK DEĞERLENDĐRME PROSEDÜRÜ

HASTA VE ÇALIŞAN GÜVENLĐĞĐ RĐSK DEĞERLENDĐRME PROSEDÜRÜ Sayfa No: / 5. AMAÇ: Bu Prosedürün amacı Sakarya Yenikent Devlet Hastanesinde yapılan faaliyetlerde "Hasta ve Çalışan Güvenliği" açısından oluşabilecek tehlikeleri tanımlayarak, bu tanımlamalar neticesinde

Detaylı

İÇİNDEKİLER BİRİNCİ BÖLÜM: İLKYARDIMIN TEMEL İLKELERİ

İÇİNDEKİLER BİRİNCİ BÖLÜM: İLKYARDIMIN TEMEL İLKELERİ İÇİNDEKİLER BİRİNCİ BÖLÜM: İLKYARDIMIN TEMEL İLKELERİ I. İLKYARDIMIN TEMEL UYGULAMALARI...3 A. İLKYARDIM İLE İLGİLİ KAVRAMLAR...3 1. İlkyardımın Tanımı...3 2. Acil Tedavinin Tanımı...3 3. İlkyardım ve

Detaylı

HEPATİT C SIK SORULAN SORULAR

HEPATİT C SIK SORULAN SORULAR HEPATİT C SIK SORULAN SORULAR Hepatit C nedir? Hepatit C virüsünün neden olduğu karaciğer hastalığıdır. Hepatit C hastalığı olarak bilinir ve %70 kronikleşir, siroz, karaciğer yetmezliği, karaciğer kanseri

Detaylı

KULLANMA TALİMATI. Bu ilacı kullanmaya başlamadan önce bu KULLANMA TALİMATINI dikkatlice okuyunuz, çünkü sizin için önemli bilgiler içermektedir.

KULLANMA TALİMATI. Bu ilacı kullanmaya başlamadan önce bu KULLANMA TALİMATINI dikkatlice okuyunuz, çünkü sizin için önemli bilgiler içermektedir. KULLANMA TALİMATI CASODEX 150 mg film tablet Ağız yoluyla alınır. Etkin madde: 150 mg bikalutamid Yardımcı maddeler: Laktoz monohidrat, magnezyum stearat, polividon, sodyum nişasta glikolat, hipromelloz,

Detaylı

Şeker Hastaları için Genel Sağlık Önerileri

Şeker Hastaları için Genel Sağlık Önerileri ÖNEMLİ! İlaçlarınızı düzenli kullanmanız çok önemlidir. Kilonuza dikkat ediniz. Ani bir kan şekeri düşmesi (hipoglisemi) durumuna karşı yanınızda her zaman birkaç adet şeker bulundurunuz. Mutlaka egzersiz

Detaylı

Doç. Dr. Orhan YILMAZ

Doç. Dr. Orhan YILMAZ Yazar Ad 151 Doç. Dr. Orhan YILMAZ İnsanda iletişimin en önemli araçlarından biri olan ses, kişinin duygusal yapısını yansıtan bir olaydır. Yaş ilerledikçe tüm organlarda görülebilen yaşlanma konuşma

Detaylı

C. MADDEN N ÖLÇÜLEB L R ÖZELL KLER

C. MADDEN N ÖLÇÜLEB L R ÖZELL KLER C. MADDEN N ÖLÇÜLEB L R ÖZELL KLER 1. Patates ve sütün miktar nas l ölçülür? 2. Pinpon topu ile golf topu hemen hemen ayn büyüklüktedir. Her iki topu tartt n zda bulaca n z sonucun ayn olmas n bekler misiniz?

Detaylı

6 MADDE VE ÖZELL KLER

6 MADDE VE ÖZELL KLER 6 MADDE VE ÖZELL KLER TERMOD NAM K MODEL SORU 1 DEK SORULARIN ÇÖZÜMLER MODEL SORU 2 DEK SORULARIN ÇÖZÜMLER 1. Birbirine temasdaki iki cisimden s cakl büyük olan s verir, küçük olan s al r. ki cisim bir

Detaylı

2- Ağır bir yükü kaldırmayı denemeyin. Kaldırmak zorundaysanız başkalarından yardım isteyin.

2- Ağır bir yükü kaldırmayı denemeyin. Kaldırmak zorundaysanız başkalarından yardım isteyin. Belinizden rahatsızlığınız varsa, uymanız gereken 40 da kural var Uzmanlar bel sağlığını korumak isteyen ya da fıtık veya başka bir sebebe bağlı bel rahatsızlığı bulunan herkesin günlük yaşamda dikkat

Detaylı

Uluslararas De erleme K lavuz Notu, No.11 De erlemelerin Gözden Geçirilmesi

Uluslararas De erleme K lavuz Notu, No.11 De erlemelerin Gözden Geçirilmesi K lavuz Notlar Uluslararas De erleme K lavuz Notu, No.11 De erlemelerin Gözden Geçirilmesi 1.0 Girifl 1.1 Bir de erlemenin gözden geçirilmesi, tarafs z bir hüküm ile bir De erleme Uzman n n çal flmas n

Detaylı

Alt n Öneriler Basit baz önerileri dikkate alarak can ve mal güvenli inizi etkin bir flekilde artt rabilirsiniz.

Alt n Öneriler Basit baz önerileri dikkate alarak can ve mal güvenli inizi etkin bir flekilde artt rabilirsiniz. Alt n Öneriler Basit baz önerileri dikkate alarak can ve mal güvenli inizi etkin bir flekilde artt rabilirsiniz. Gazl cihazlar n za ba lad n z gaz hortumu boyunun maksimum 150cm. olmas na ve hortum ba

Detaylı

İş Sağlığı İş Sağlığı nedir? Çağdaş İş Sağlığı anlayışı nedir?

İş Sağlığı İş Sağlığı nedir?    Çağdaş İş Sağlığı anlayışı nedir? İş Sağlığı İş sağlığı denilince, üretimi ve işyerini içine alan bir kavram düşünülmelidir. İşyerinde sağlıklı bir çalışma ortamı yoksa işçilerin sağlığından söz edilemez. İş Sağlığı nedir? Bütün çalışanların

Detaylı

dan flman teslim ald evraklar inceledikten sonra nsan Kaynaklar Müdürlü ü/birimine gönderir.

dan flman teslim ald evraklar inceledikten sonra nsan Kaynaklar Müdürlü ü/birimine gönderir. TÜB TAK BAfiKANLIK, MERKEZ VE ENST TÜLERDE ÇALIfiIRKEN YÜKSEK L SANS VE DOKTORA Ö REN M YAPANLARA UYGULANACAK ESASLAR (*) Amaç ve Kapsam Madde 1- Bu Esaslar n amac ; Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araflt

Detaylı

KAVRAMLAR. Büyüme ve Gelişme. Büyüme. Büyüme ile Gelişme birbirlerinden farklı kavramlardır.

KAVRAMLAR. Büyüme ve Gelişme. Büyüme. Büyüme ile Gelişme birbirlerinden farklı kavramlardır. KAVRAMLAR Büyüme ve Gelişme Büyüme ile Gelişme birbirlerinden farklı kavramlardır. Büyüme Büyüme, bedende gerçekleşen ve boy uzamasında olduğu gibi sayısal (nicel) değişikliklerle ifade edilebilecek yapısal

Detaylı

GAZLAR ÖRNEK 16: ÖRNEK 17: X (g) Y (g) Z (g)

GAZLAR ÖRNEK 16: ÖRNEK 17: X (g) Y (g) Z (g) ÖRNEK 16: ÖRNEK 17: X (g) Y (g) Z (g) Sürtünmesiz piston H (g) He Yukar daki üç özdefl elastik balon ayn koflullarda bulunmaktad r. Balonlar n hacimleri eflit oldu una göre;. Gazlar n özkütleleri. Gazlar

Detaylı