2013 Dünya Ekonomisi ve Küresel Kriz

Transkript

1 2013 Dünya Ekonomisi ve Küresel Kriz 2013 Dünya Ekonomisi ve Küresel Kriz 2012 yılında yüzde 3 lük büyüme ile toparlanmaya başlayan dünya ekonomisinde 2013 yılında kırılganlık ve belirsizliğin devam etmesi, büyüme oranının 2012 nin üzerine çıkması bekleniyordu (TEBA: 2012/YILLIK RAPOR-Küresel Kriz) yılında küresel lider ABD de ve Euro bölgesi ülkelerinde uygulanan eş zamanlı parasal genişleme ve ekonomiyi canlandırma paketleri adeta aşağı yönlü giden küresel ekonomiyi yılın son çeyreğinde yukarı yönde iyileşmeye doğru çevirdi de gelişmiş ülkelerin güven göstergeleri iyileşti, ekonomik göstergelerde belirginleşen bir toparlanma başladı, Euro bölgesi ülkelerindeki faizlerin yükselen yönü tersine çevrilerek azalmaya yüz tuttu. Ancak yine de küresel ekonomik büyüme oranının, 2013 de, IMF, DB ve BM nin tahminlerinin altında kaldığını görüyoruz. Küresel ekonomiyi izleyen Birleşmiş Milletler (BM) Teşkilatı, IMF, OECD ve Dünya Bankası gibi ekonomik sistemin kayıtlı uluslararası kuruluşlarının 2013 Aralık ve 2014 Ocak tarihli son raporlarına baktığımızda, başta küresel ekonominin lideri ABD olmak üzere, gelişmiş ve gelişmekte olan ekonomilerde 2013 ün özellikle son çeyreğinde yaşanan iyileşmelerle, küresel ekonomik görünümün iyileşmeye başladığını görmekteyiz ün özellikle son çeyreğinde toparlanma başladı, yine de aşağı yönlü riskler var: 2013 ün ikinci yarısından itibaren küresel ekonominin özellikle gelişmiş ülkeler bazında toparlanmaya başladığı, yine de aşağı yönlü risklerin önemini Küresel ekonominin büyüme oranı 2013 de, IMF, DB ve BM nin tahminlerinin altında kaldı.-küresel lider ABD nin 2013 ün 3. çeyreğinden sonra büyüme oranındaki artış, 2013 de yaşanan küresel krizde son dönemde iyileşme belirtileri olarak kaydedildi. Buna rağmen küresel krizde aşağı yönlü riskler önemini koruyor.-6 çeyrektir üst üste daralan Euro Bölgesi, 2013 ün 3. çeyreğinde resesyondan çıksa da büyüme oranı cılız kalırken, en önemli sorun işsizlik yerinde saydı koruduğu, genel olarak 2013 ün son çeyreğinden itibaren göstergelerin kademeli olarak iyileşmeye başladığı, bu dönemde gelişmekte olan ülkelerde ise büyüme hızının bir miktar yavaşladığını görüyoruz. Bu dönemde Avrupa Merkez Bankası nın ekonomik aktiviteyi destekleme yönünde parasal genişlemeci politikalara devam edeceğini açıklaması, Euro Bölgesi açısından olumlu bir gelişme olarak değerlendiriliyor. Ancak Euro bölgesinde 2013 de işsizliğin yüksek seviyede seyretmeye devam etmesi ve banka bilançoları ile özel sektörün yükleri de düşünüldüğünde, kırılganlıkların halen devam etmekte olduğu görülüyor yılına ABD de yaşanan önemli olaylar damgasını vurdu: 2013 yılında küresel kriz bir miktar azalma belirtisi gösterirken, yıla ABD de yaşanan önemli olaylar damgasını vurdu de ABD Merkez Bankası FED in izlediği politikalar ve Senatoda yaşanan bütçe krizi sonucunda ABD Hükümeti nin kapanması tarihte krizin yeni boyutları olarak yer alırken, 2013 de Avrupa ekonomisindeki toparlanmanın ise zayıf kaldığı görülüyor. ABD Merkez Bankası FED in Temmuz 2013 de tahvil alımlarını yıl sonunda azaltmaya başlayacağını açıklaması ve 2013 Aralık ayında 10 milyar Dolar indirerek, aylık 75 milyar Dolar a düşürmesi ve Senato daki bütçe krizi nedeniyle ABD Hükümeti nin 17 yıl aradan sonra ilk kez resmi olarak kapanması küresel piyasaların gündemini belirleyen en önemli olaylar olarak kaydedildi. 1

2 2013 Dünya Ekonomisi ve Küresel Kriz Küresel kriz Euro Bölgesindeki borçların ve işsizliğin azalmasına imkan vermedi: Euro bölgesi ekonomisi 2011 yılından bu yana süren uzun durgunluk döneminden sonra ilk kez 2013 yılının ikinci çeyreğinde düzelme belirti leri göstermeye başlarken, ekonomideki toparlanma çok cılız kaldı. Euro bölgesi ekonomisindeki küçülme 2011 in son çeyreğinde başlamış olup, 6 çeyrek boyunca kesintisiz devam etmişti ün ikinci çeyreğinde ekonomide başlayan yüzde 0,3 lük büyüme, üçüncü çeyrekte yine yüzde 0,1 e düştü. Öte yandan, Euro Bölgesi ekonomideki cılız toparlanma işaretlerine rağmen, görülmemiş rekorlar kıran işsizlik sorunu nedeniyle maalesef yerinde saymaktaydı. Euro bölgesinde ekonomik toparlanmanın diğer gelişmiş ülkelerin gerisinde kalmasının en önemli nedenleri, bölgesinde Kuzey ve Güney ülkeleri arasındaki rekabet gücü ayrışması ve yüksek kamu borçları gibi önemli sorunları ve bankacılık sektöründeki batık kredileri oldu. Euro bölgesinde alınan yoğun kemer sıkma tedbirleri Avrupa Birliği nde (AB) kamu borçlarındaki rekor artışı sadece yavaşlatabilmiş, ancak işsizlik ve büyümeye hiçbir olumlu etkisi olamamıştı küresel krizinden en az etkilenen ülkeler Çin ve Rusya oldu: Dünya ekonomisinin yeni lokomotifi Çin Halk Cumhuriyeti nde ise 2013 yılı yine başarılı bir büyüme hızıyla kapanırken, Çin in yabancı ülkelerdeki yatırımlarının daha da artmakta olduğu gözlendi büyümesi yüzde 7,5 olan Çin in, Asya ülkelerinde gücü doruğa çıkarken, Asya ülkeleri, AB, ABD, Rusya ve Japonya da yaptığı yatırımlar 58 milyar Dolar ı buldu. Çin den sonra dünyanın önde gelen ekonomilerinden biri olan Rusya Federasyonu nun ise AB ülkelerindeki olumsuz gidişten etkilendiği ve 2013 yılında büyüme hızında önemli bir yavaşlama oluştuğu görüldü. Nitekim Eylül 2013 de Rusya nın St. Petersburg şehrinde yapılan G-20 zirvesinde konuşan Rusya Devlet Başkanı Putin, küresel ekonomik krizin geri dönmesinden endişe duyduğunu belirtmiş ve ekonomik kriz şartlarını daha tam olarak geçmediğini ifade etmişti. Putin, Euro sahasında devam eden durgunluğun endişe verici olduğunu bildirmişti yılında yüzde 4,3 lük ekonomik büyüme elde eden Rusya nın, büyüme oranında kademeli olarak düşüş devam etmiş, BM raporuna göre, 2012 yılında yüzde 3,4 e inen büyüme oranı 2013 yılında en alt seviye olan yüzde 1,5 e düşmüştü. Küresel krizden çıkış tedbirlerinin görüşüldüğü en önemli küresel toplantılar olan G-8 ve G-20 zirveleri yine 2013 yılında da yapıldı. Haziran 2013 de Kuzey İrlanda da yapılan G-20 zirvesinde çıkan sonuçta, çok uluslu şirketlere, faaliyet gösterdikleri her ülkeye ne kadar vergi ödediklerine ilişkin bildirimde bulunmak yükümlülüğünün getirilmesinin hedeflenmesi ilk önemli adım oldu. Ancak bu yükümlülüğün ne zaman yürürlüğe konulacağı henüz bilinmiyor. Temmuz 2013 de Moskova da yapılan G-20 Maliye Bakanları toplantısında ise küresel krize yönelik Ekonomik Büyüme ve İstihdam öncelikli hedefler olarak belirlendi. Küresel ekonomide şüphesiz 2014 ü etkileyecek en önemli olaylardan birisi ise ABD de yeni Bütçe Tasarısı nın, Senato dan 16 Ocak 2014 tarihinde onaylanarak kabul edilmiş olmasıydı. Böylece ABD devletinin bir kez daha çalışamaz duruma düşmesi olasılığı 9 ay kadar ertelenmiş oldu. Dünya ekonomisinde 2013 yılında yaşanan önemli olayları ve küresel krizin yeni boyutlarını yıl içerisinde TEBA da verdiğimiz haberleri de dikkate alarak aşağıda sizlere sunmaya başlıyoruz. FED Başkanı Bernanke nin Yarı Yıl Para Politikası Raporu sunumu: ABD de Mart başında yasa gereği yürürlüğe girecek harcama kesintilerinin, ekonomide nasıl bir etki yaratacağı tartışılırken, ABD Merkez Bankası (FED) Başkanı Bernanke nin ABD Kongresi nde 26 Şubat 2013 tarihinde yaptığı Yarı Yıl Para Politikası Raporu nun sunumu tüm dünyada merakla izlendi. Bernanke yaptığı konuşmada, iş piyasasının halen zayıf durumda olduğunu vurgulayarak, şunları söyledi; Yüksek işsizliğin çok ciddi bedelleri vardır. İşsizliğin getireceği üretimin düşmesi ve kazanç kaybı aynı zamanda hükümet gelirlerini ve harcamalardaki artışı düşürecektir ki bu da daha çok açık ve daha yüksek düzeyde borç demektir. Kongre ve yönetim, keskin harcama kesintilerini, bütçe açığını kısa dönemde daha az düşürecek, ama uzun dönemde daha sürdürülebilir yapacak politikalarla değiştirmeyi düşünmelidir. Bernanke, 2012 yılında GSYH nın yüzde 7 si oranında olan bütçe açığının 2015 mali yılında yüzde 2 civarına kadar inmesine yönelik planın yürüdüğünü, sonuç olarak federal borcun, önümüzdeki 10 yıllık dönemin çoğunda GSYH nın yüzde 75 i civarında seyretmesinin öngörüldüğünü belirtti (TEBA: 1602/4 Mart 2013). Başbakan Yardımcısı Babacan, G-20 toplantılarında ulusal borç seviyelerinin düşürülmesi için sert hedefler konulmasına ihtiyaç görülmedi : ABD nin başkenti Washington da 20 Nisan 2013 tarihinde sonuçlanan G-20 ve IMF-Dünya Bankası bahar toplantılarına katılan Ekonomi den Sorumlu Başbakan Yardımcısı Ali Babacan, 2

3 2013 Dünya Ekonomisi ve Küresel Kriz kamuoyuna yaptığı değerlendirmede, krizin aynı şiddette hüküm sürdüğü bu dönemde uluslararası toplantılarda bu sefer görüş ayrılıklarının oluştuğunu ifade ederek, 2013 yılının belirsizliklerle dolu olacağını vurguladı. Babacan, G-20 toplantılarının en önemli amacının özellikle gelişmiş ülkelerdeki yüksek borç miktarlarının azaltılabilmesi için alınacak tedbirlerin kesintisiz sürdürülebilmesi olduğunu hatırlattı ve şu değerlendirmeleri yaptı: Nitekim gelişmiş ülkeler bu konuda daha esnek olunması gerektiğini kaydederken, gelişmekte olan ülkeler yüksek borç yüküne sahip gelişmiş ülkelerin biran önce ekonomik önlemlerin uygulamaya konulmasını istemekteydiler. Ancak, Washington da yapılan G-20 Ekonomi Bakanları toplantısında, bu sefer liderler, ulusal borç seviyelerinin düşürülmesi için sert hedefler koyulmasına ihtiyaç olmadığı yönünde mutabakata vardılar (TEBA: 1610/29 Nisan 2013). Ali Babacan, alınan kararlardan memnun olmadığını dile getirmekteydi. Nitekim Türk Hükümeti IMF ve Dünya Bankası nın da önerileriyle geçen yıl kamu borç stoğunu adeta eritecek şekilde hareket etmiş ve Maastrich kurallarını en iyi şekilde yerine getiren ülke olarak övünmüştü. Oysa Türkiye eski dönemlerde Borç yiğidin kamçısıdır yaklaşımı ile kamu borçlarını ödeyebilecek noktada sürdürmüştü. Şimdi ise başta ABD de yüzde 80 lere varan kamu borç stokları bulunan gelişmiş ülkelerde daha borç ödemelerinde esnek hareket edilmesi kararı alınmaktaydı. Kamu borç yükünün sıfırlandığı bu dönemde Türkiye de, altyapı yatırımlarında Kamu- Özel Sektör İşbirliği (KÖİ) modelini ve özelleştirmeleri yoğun bir şekilde uygulayan Hükümet, özel sektörün daha çok yurtdışından aldığı kredilerle dövizle borçlanmasına imkan yaratmış, şimdi de TL de oluşan yüzde 30 lara varan enflasyon ile ülkenin çıkış gücünü yaratacak özel sektör, bir çıkmaza girmişti. FED, tahvil alım programının 2014 de sonuçlandırabileceğini ilk kez 22 Mayıs ta açıklıyor: ABD Merkez Bankası Başkanı Bernanke, 22 Mayıs 2013 de dünyada yankılar uyandıracak önemli bir açıklama yaptı. Bernanke, FED in teşvik programını sonlandırmak için çok erken olduğunu belirterek, şunları söyledi: Para politikasında zamanından önce daralmaya gitmek, faiz oranlarının geçici yükselmesi ve ekonomik toparlanmanın önemli ölçüde azalması veya durması riskini beraberinde getirir. Bernanke, böylece Eylül 2012 den bu yana uyguladığı parasal genişleme programının 2013 sonuna kadar azaltılacağını ve 2014 yılında ancak sonlandırılabileceğini ifade et mekteydi. FED ilk kez aylık olarak yaptığı 85 milyar Dolar lık tahvil alımında azaltmaya gidebileceğini duyurmaktaydı. Bu açıklamadan sonra küresel piyasalar 2013 yılının ikinci yarısını Tapering (tahvil programının azalması) endişeleriyle sürdürdü yılında küresel kriz az da olsa hızını keserken, yılın olaylarına küresel lider ABD de yaşanan önemli gelişmeler damgasını vurdu.-fed in Temmuz 2013 de varlık alımlarını yıl sonunda azaltmaya başlayacağını duyurması ile, Aralık 2013 de aylık 75 milyar Dolar a düşürmesi ve Senato daki bütçe krizi nedeniyle ABD Hükümeti nin kapanması küresel piyasaların gündemini belirleyen en önemli olaylar oldu OECD nin Ekonomik Görünüm Raporu: 2013 de OECD içinde en çok büyüyen ülke ABD olacak Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) beklenen Küresel Ekonomik Görünüm Raporu nu 2013 Mayıs sonunda yayımladı. Rapora göre, gelişmiş ekonomilerde 2013 ortalarında, 2014 e doğru, uyumlu para politikaları ve finansal piyasaların durumunun gelişmesi ve güvenin yeniden sağlanmasıyla birlikte, büyümenin yavaş yavaş artması bekleniyordu. Tüm OECD ülkeleri arasında en çok ABD nin büyüyeceği, iş gücü piyasalarının ABD ve Japonya da sağlamlaşacağı, ancak Euro Bölgesinde yüksek işsizliğin sorun olmaya devam edeceği vurgulanmaktaydı. Euro bölgesinde para politikasının gevşetilmesi önerilmekte ve yapısal reformlarla işsizliğin düşürülmesi istenmekteydi (TEBA: 1615/3 Haziran 2013). G-8 zirvesinde lider ülkeler vergi kaçakçılığı ile birlikte mücadeleyi hedefliyor: Bu arada İngiltere nin dönem başkanlığını yürüttüğü G-8 zirvesi, Kuzey İrlanda da Haziran 2013 tarihlerinde yapıldı. Zirveye dünyanın en büyük ekonomileri İngiltere, ABD, Rusya, Fransa, Almanya, Kanada, Japonya, İtalya ve Avrupa Birliği katılmaktaydı. Zirve de küresel ekonomi, vergilendirme, ticaret, şeffaflık, terör ve Suriye krizi ele alındı. Zirvede, çok uluslu şirketlere, faaliyet gösterdikleri her ülkeye ne kadar vergi ödediklerine ilişkin bildirimde bulunma yükümlülüğünün getirilmesi hedeflendi (TEBA: 1618/24 Haziran 2013). 3

4 2013 Dünya Ekonomisi ve Küresel Kriz FED Başkanı Bernanke, ABD ekonomisinin halen düşük faiz politikasına ihtiyacı var : ABD Merkez Bankası Başkanı Bernanke, Temmuz 2013 de yaptığı bir konuşmada ise ABD ekonomisinin halen düşük faiz politikasına ihtiyacı olduğunu vurgulamaktaydı. Bernanke, işsizliğin halen yüksek olduğunu, enflasyonun ise FED in hedefinin altında kaldığını belirtmişti. Yüksek vergi oranları ve federal bütçe kesintileri nedeniyle ekonominin halen istenilen seviyeye gelmediğini dile getiren Bernanke, parasal genişleme politikasının devam etmesi gerektiğini ifade etmişti. Bernanke nin bu konuşması üzerine, FED in Eylül veya Aralık aylarında bir karara varmasının beklendiği ve Eylül ayında parasal genişlemeyi azaltacağı yorumları yapılmaya başlandı (TEBA: 1622/22 Temmuz 2013). G-20 Maliye Bakanları toplantısında St. Petersburg aksiyon planı hazırlanması kararı alınıyor: Küresel ekonomide söz sahibi 20 ülkenin Maliye Bakanları Moskova da 19 Temmuz 2013 de yine küresel krize yönelik önemli bir toplantı yapmaktaydı. Maliye Bakanları özellikle küresel ekonomik büyümedeki kırılganlık ve dünya çapındaki işsizliği masaya yatırmışlardı. Nitekim G-20 Maliye Bakanları toplantısı bittiğinde şu sonuç bildirgesi açıklandı: -Büyümeyi sağlamak ve istihdamı yaratmak önceliğimiz olacak ve ekonomiyi yeniden güçlendirmek ve istihdam yaratacak bir büyümeyi sağlamak üzere karar verici adımlar atacağız. -Küresel ekonomi halen çok zayıf seyrediyor ve iyileşmede kırılganlık devam ediyor. Birçok ülkede işsizlik çok yüksek seyretmeye devam ediyor. ABD ve Japonya da güçlendirici faaliyetler görülüyor. Euro bölgesinde istikrar işaretleri gözükse de resesyon devam ediyor ve yükselen ekonomilerde büyüme devam etse de bu eskiye nazaran biraz daha yavaş seyrediyor. -Küresel ekonomiyi daha güçlü, istikrarlı ve sürdürülebilir bir çizgiye oturtmak için politika uygulamalarımızı yoğunlaştıracağız ve kapsamlı bir St. Petersburg aksiyon planı hazırlayacağız. Kısa dönemli önceliğimizin istihdamı ve büyümeyi arttırmak olduğu konusunda uzlaştık. Finansal piyasalardaki bölünmeyi daha da azaltacağımız, Avrupa da Bankalar Birliği ne yönelik kararlı bir şekilde reformlar uygulayacağımız, gerektiğinde mali destek vereceğimiz, gelişmiş ülkelerde orta vadeli para politikaları uygulamaya devam edeceğimiz ve yükselen piyasalarda büyümeyi ve istikrarı destekleyici adımlar atacağımız konusunda anlaştık. St. Petersburg aksiyon planı, verimliliği, iş gücüne katılımı ve istihdamı arttırıcı kapsamlı reformlar içerecektir -Gelişmiş ülkelerde daha güçlü ve sürdürülebilir bir iyileşme sağlamak ve aynı zamanda mali sürdürülebilirliği korumak kritik öneme sahip. Fazla veren ekonomilerde büyümenin yerel kaynaklarının arttırılması, açık veren ekonomilerde ise ulusal tasarrufların arttırılması ve rekabetin güçlendirilmesi gerekiyor. Her türlü korumacılıktan kaçınacağız ve piyasalarımızı açık tutacağız (TEBA: 1623/29 Temmuz 2013). Kongre de bütçe konusunda anlaşamayan ABD Hükümeti, 16 gün resmi olarak kapanıyor: 2013 e şüphesiz damgasını vuran en önemli olaylardan biri de Ekim 2013 de bütçe krizine bir çözüm bulamayan ABD Hükümeti nin tüm çalışmalarını durdurduğunu gösteren kapanması oldu. Kongre de bütçe konusunda anlaşamayan Cumhuriyetçiler ile Demokratlar, 17 yıl aradan sonra ilk kez ABD Hükümeti nin resmi olarak kapanmasına yol açtı. Bu durum küresel ekonomi tarihinde yeni bir kriz daha yaratmaktaydı. Kongre de Hükümeti temsil eden Demokratlar, ödemelere devam edilmesi yönünde 6 haftalık kısa vadeli bir bütçe çıkarmayı teklif etmişlerdi. Cumhuriyetçiler ise bu teklifi ancak geçen yıl yasalaşan Sağlık Reformu nun durdurulması ya da iptal edilmesi koşuluyla kabul edeceklerini bildirdiler. Bu durumda çıkış yolu bulamayan Hükümet, Ekim ayının ilk günlerinde aldığı bir kararla kapandığını açıkladı. Bu kriz, 16 gün sürdü. Uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu Fitch, borçlanma sınırı üzerine gerçekleştirilen kongre müzakerelerinde bir sonuca varılamaması nedeniye 15 Ekim de ABD nin AAA notunu negatif izlemeye aldığını açıkladı. Fitch in bu açıklamasından sonra, 17 Ekim de borç tavanı yükseltilerek kriz kısmen aşılmış oldu. Nitekim sonuçta 12 Aralık 2013 de biraraya gelen Demokratlar ile Cumhuriyetçiler, 2015 e kadar yapılacak harcamalar konusunda anlaşmaya vardılar. Böylece yaklaşık 3 yıldır süren ve ekonomiye büyük sıkıntı yaşatan bütçe krizi sona ermiş oldu. FED tahvil alım miktarını 10 milyar $ azaltacağını duyuruyor: ABD li FED, 17 Aralık 2013 tarihinde yaptığı yılın son Açık Piyasa Komitesi (FOMC) toplantısında, piyasalar tarafından endişeyle beklenen kararı nihayet aldı. FED açıklamasında, tahvil alım miktarını Ocak 2014 den itibaren 10 milyar Dolar azaltacağını duyurdu. Böylece FED, Eylül 2012 den bu yana her ay uygulamış olduğu 85 milyar Dolar lık tahvil alım miktarını, Ocak 2014 den itibaren 75 milyar Dolar a indireceğini beyan etmekteydi. FED in Aralık 2013 de mali bilançosu her ay yaptığı 4

5 2013 Dünya Ekonomisi ve Küresel Kriz 85 milyar Dolar lık tahvil alımlarıyla birlikte ilk kez böylesine büyük bir miktar olan 4 Trilyon Dolar a ulaşmıştı. Oysa finansal krizden önceki 2007 yılında FED in bilançosu 900 milyar Dolar olmaktaydı. AB Bakanları, 135 milyar luk 2014 bütçesinde uzlaştı: Kasım 2013 de AB nin bütçeden sorumlu bakanlarınca yapılan bütçe görüşmeleri sonuçlandı ve AB nin 2014 bütçesi üzerinde anlaşıldı. Görüşmelerde, harcamalar için uzlaşma sağlanan rakam 135 milyar Euro oldu. Bu rakam, 2013 bütçesiyle kıyaslandığında yüzde 9,4 azalış kaydediyor. AB bakanlarının Genel Taahhütler için anlaştığı rakam ise 142,6 milyar Euro oldu. Buna göre, genel taahhütler de 2013 bütçesine oranla yüzde 9,5 oranında düşmüş oldu yılı bütçesi üzerinde anlaşmanın sağlanmasıyla, AB nin dönemini kapsayacak uzun vadeli bütçenin onaylanmasının da önü açılmış oldu. Böylece küresel krize karşı önemli bir tedbir olarak düşünülen harcamaların kısılması için AB bütçesinde beklenen karar alınmaktaydı (TEBA: 1637/18 Kasım 2013). AB liderlerinin Aralık 2013 deki zirvesinde Bankacılık Birliği ne onay verilirken, banka zararlarını üstlenecek olan 55 milyar Euro luk ortak fonun 11 yıllık uzun bir geçiş sürecinden sonra 2025 yılında tam kapasiteyle faaliyete başlayacak olması ise beklentileri karşılamaktan uzak kalmıştı. Euro bölgesi 2013 yılında da küresel krizin aşağı yönlü risklerinden kurtulamamış, en büyük sorun olan işsizlik genç nüfusta önlenemez boyutlara çıkmıştı. Oysa 2012 Mart ayında yeni Hükümetlerarası Anlaşma yı imzalayan AB ülkeleri, bankalara doğrudan sermaye takviyesine başlamışlar, Yunanistan dan sonra İspanya Kurtarma Paketi ne onay verilmiş, IMF ye göre AB nin çöküş ihtimali geride kalmıştı (TEBA: 2011/YIL- LIK RAPORU-Küresel Kriz). Bu dönemde gelişmekte olan ülkelerde büyümenin bir miktar yavaşladığı görülürken, dünyanın 2. büyük ekonomisi olan Çin ise 2013 yılını %7,5 luk yüksek bir büyüme ile kapattı.- Çin, yine dünyanın en çok yabancı sermaye çeken ve dışarıya yabancı yatırım yapan ülkesi oldu. AB Komisyonu nun hazırlamış olduğu program, 2012 de yüzde 0,7 olan Euro bölgesi ekonomisi küçülme oranının 2013 de yüzde 0,4 de kalmasını ve ekonominin 2014 de yüzde 1,1 büyümesini öngörmekteydi. Euro bölgesinde 2013 de rekor seviyelere ulaşan işsizlik en büyük sorun olarak durmaktaydı. Ekim 2013 itibarıyla Euro Bölgesinin ortalama işsizlik oranı yüzde 11 ile son yılların en yüksek düzeyinde bulunuyor. İşsizlik en yüksek düzeyde yüzde 27,3 le Yunanistan ve yüzde 26,7 ile İspanya da görülürken, İtalya da yüzde 12,5, Fransa da yüzde 11, İngiltere de yüzde 7,5 ve Almanya da yüzde 5,5 oluyor. Euro bölgesinde daha acil bir sorun olarak görülen genç işsizlik oranı Yunanistan da yüzde 58, İspanya da yüzde 57,4 oluyor. Öte yandan, Euro bölgesinin 2011 de yüzde 83 e varan kamu borcunun GSYH ya oranı 2012 de yüzde 86,6 ya, 2013 sonunda yüzde 90 a ulaştı. Kamu borcunun GSYH ya oranının 2014 de yüzde 90,2 olması bekleniyor. Kamu borcunun 2015 den sonra düşüşe geçmesi planlanıyor. AB Komisyonu 2008 den 2013 sonuna kadar 48 bankanın yeniden yapılandırıldığını, bunların içinde 25 inin tasfiye olduğunu ve sektöre 592 milyar Euro luk kamu kaynağı aktarıldığını bildiriyor. En çok kaynak aktaran ülke 82 milyar Euro ile İngiltere olurken, bunu 64 milyar Euro ile Almanya, 63 milyar Euro ile İspanya izliyor. ABD de Bütçe Tasarısı Senato dan geçti: ABD Bütçe Tasarısı nihayet 16 Ocak 2014 tarihinde Senato da onaylandı. ABD Hükümeti ne mali yılın sonuna kadar 1,1 trilyon Dolar lık harcama imkanı veren Tasarı nın kabul edilmesiyle birlikte devletin bir kez daha çalışamaz duruma düşmesi olasılığı en azından 9 ay için ortadan kalkmış olmaktaydı. Mali yılın bitimi olan 30 Eylül e kadar Hükümetin yürüttüğü binlerce programı finanse etmesine imkan veren Yasa, Senato daki Demokrat ve Cumhuriyetçi üyelerin çoğunluğunun desteği ile, 76 oyla kabul edilmişti. Kongre nin bundan sonra önündeki en önemli mali konu 17 trilyon Dolar olan harcama limitinin yükseltilmesi olarak vurgulanmaktaydı (TEBA: 1646/20 Ocak 2014). Yabancı yatırımlarda Çin, dünyanın merkezi konumunda: Dünyanın 2. büyük ekonomisi 2013 yılında da yabancı yatırımların merkezi konumunu sürdürdü yılında Çin e yapılan doğrudan yabancı yatırımlar bir önceki yıla göre yüzde 6 civarında artış kaydederek 110 milyar Dolar ı geçti. AB ülkelerinden bu ülkeye gelen yatırımlardaki artış oranı yüzde 20 leri bulurken, ABD den gelen yatırımların oranındaki artış ise yüzde 10 ları buldu. AB ülkelerinden gelen yatırımlar 7 milyar Dolar ı, ABD den gelen yatırımlar ise 4 milyar Dolar ı geçti. Aynı dönemde 4 Asya ülkesinden gelen yatırımlar ise 90 milyar Dolar ı geçti. Çin Hükümeti komşularıyla ticaretinde ABD Dolar ı yerine kendi para birimi Yuan ın kullanımı için girişimlerini arttırıyor. 5

6 2013 Dünya Ekonomisi ve Küresel Kriz Rusya 2013 yılında 150 milyar $ ı aşan ticaret fazlası verdi: Son dönemde dış politikada etkinliğini arttıran, ticari anlaşmalar ve uluslararası kuruluşlara katkısıyla ekonomisini geliştiren, petrol ve doğalgaz ticaretinde dünyanın en büyük ülkelerinden biri olan Rusya nın ekonomideki büyüme hızı 2013 yılında, özellikle Euro bölgesindeki küresel krizin olumsuz etkileriyle, 2012 yılına göre düşüş kaydetti. Buna rağmen Rusya nın bu dönemde 150 milyar Dolar ı aşan bir ticaret fazlası verdiği görüldü. Rusya nın büyüme oranının ise Euro bölgesindeki iyileşme beklentilerine bağlı olarak 2014 de artması bekleniyor. Küresel krizde 2014 beklentileri: Uluslararası kuruluşların Ocak 2014 de yayımladıkları raporlarda 2014 yılında dünya ekonomik büyümesiyle birlikte küresel krizde iyileşme beklentileri umut ediliyor. Ancak bu beklentilerin özellikle küresel lider ABD nin ve resesyondan çıkışını sürdürmeye çalışan AB nin izleyeceği programlarına bağlı olacağı kaydediliyor. Bu aynı zamanda gelişmekte olan ülkelerin sürdürecekleri yapısal reformlar ve G-8 ile G-20 toplantılarında alınan kararların uygulanmasına bağlı olacak. Yoksa daha önce de 2013 için tahmin edilen ancak tutturulamayarak küresel kriz risklerinin artmış olduğu bu dönemin, 2014 de de yaşanılması kaçınılmaz olacak. Dünya Bankası nın yayımladığı Ocak 2014 Küresel Ekonomik Görünüm Raporu nda Bu yıl dünya ekonomisinin, gelişen ülkeler ve yüksek gelirli ülkelerde büyüme verileri ile güçleneceği öngörülürken, 5 yıllık küresel finansal krizin ardından nihayet dönüşün başladığı görülüyor deniliyor yılında yüzde 2,4 olarak gerçekleşen küresel ivmenin 2014 yılında yüzde 3,2 olarak gerçekleşeceği tahmin edilen raporda, FED in parasal teşvikte çekilmeye gitmesi sonucu, global faizlerin yükselmesine bağlı olarak büyüme-lerde dalgalanmalar yaşanabileceği uyarısında bulunuldu. Raporda, gelişmekte olan ülkelerin hızının ise düşeceği, 2014 de ortalama büyüme hızının yüzde 5,3 olacağı bildiriliyor de yüzde 1,8 büyüyen ABD nin, 2014 de yüzde 2,8 ekonomik büyüme gerçekleştireceği ifade ediliyor yılında Euro bölgesinin yüzde 1,1, Çin in ise yüzde 7,7 büyüyeceği belirtiliyor (TEB: 1646/2 Ocak 2012). IMF nin Ocak 2014 de güncellediği son Küresel Ekonomik Görünüm Raporu na göre ise 2012 de yüzde 3,1 olan küresel ekonomik büyümenin 2013 yılında yüzde 3 olması ve 2014 yılında yüzde 3,7 ye çıkması bekleniyor. Gelişmekte olan ülkelerin 2012 yılında yüzde 4,9 olan ekonomik büyümesinin 2013 yılında yüzde 4,7 olarak gerçekleşmesi, bu ülkelerin 2014 ekonomik büyümesinin ise yüzde 5,1 olmasının beklendiği kaydediliyor. IMF nin raporunda, 2012 yılında yüzde 1,4 büyümüş olan ABD ekonomisinin, 2013 yılında yüzde 1,3 oranında büyüdüğü, 2014 yılında ise yüzde 2,2 oranında büyüyeceği bildiriliyor. Aynı şekilde 2012 yılında yüzde 0,7 civarında AB ülkelerindeki resesyondan olumsuz etkilenen dünyanın diğer önemli gücü Rusya nın ise 2013 de ekonomik büyümesi 2012 dekinin altında kalırken, 2014 de Euro bölgesindeki iyileşme beklentilerine bağlı olarak daha yüksek oranda büyümesi bekleniyor yılında, küresel ekonomik büyümenin BM Raporuna göre yüzde 3 e, IMF Raporuna göre ise yüzde 3,7 ye çıkması bekleniyor daralan Euro bölgesi ekonomisinin 2013 yılında yüzde 0,4 oranında daraldığı ve 2014 yılında ilk kez yüzde 1 lik bir ekonomik büyüme yakalayacağı tahmin ediliyor. Birleşmiş Milletler in (UN DESA) hazırladığı Öngörü Raporu nda (World Economic Forecasting Model) ise, küresel ekonomik büyüme 2012 yılında yüzde 2,4 oranında gerçekleşirken, 2013 yılında 2012 nin altında yüzde 2,1 e indiği görülüyor yılında ise küresel ekonomik büyümenin tekrar yüzde 3 e çıkması bekleniyor. Rapora göre, ABD de 2012 yılında yüzde 2,8 olan ekonomik büyümenin, 2013 yılında yüzde 1,6 ya düştüğü ve 2014 yılında yüzde 2,5 a çıkmasının bekleneceği görülüyor. Euro Bölgesinde ise 2012 yılında yüzde 0,4 olan ekonomik daralmanın 2013 yılında yüzde 0,1 e geldiği, 2014 yılında ise yüzde 1,4 e varan bir ekonomik büyüme yaşanması bekleniyor. Gelişmekte olan ülkelerde ise 2012 yılında yüzde 4,7 olan ekonomik büyümenin 2013 yılında yüzde 4,6 ya düşeceği, 2014 yılında ise yüzde 5,1 e çıkacağı tahmin ediliyor. 6

7 Türkiye Ekonomisi Türkiye Ekonomisi 2013 Raporu ve 2014 Beklentileri 2013 yılında Türkiye nin iç talebinde görülen güçlü artış, yüksek seyreden petrol fiyatları ve bölgedeki jeopolitik gerginlikler ekonomik performansın olumsuz etkilenmesine neden oldu. Ekonominin dış finansman ihtiyacı yine yüksek boyutta devam etti, özel sektörün altyapı projeleri ve özelleştirme ihalelerinin finansmanı için sağladığı dış kredilerle kısa vadeli dış borçlarda belirgin bir artış gözlendi yılında Türk Lirası da özellikle ABD li FED in 22 Mayıs ta yaptığı tahvil alım programını düşürebileceğine ilişkin açıklamasından olumsuz etkilenerek değer kaybına uğramaya başladı. Türk Lirası nda değer kaybına rağmen Hükümetin baskısı altındaki Merkez Bankası nın yıl içinde faiz artışına gitmediği görüldü. Enflasyon aşağıya düşürülemedi, aksine arttı: Küresel krizin devam ettiği 2013 yılında, Türkiye ekonomisinde iç talebin kısılarak tasarrufların arttırılması, cari açık ile bütçe açığının aynı oranda kalması ve enflasyonun daha da aşağıya yüzde 5,3 lere indirilmesi planlanıyordu (TEBA: 2012/ YILLIK RAPOR-Türkiye Ekonomisi). Ancak uluslararası petrol fiyatlarında ve yurtiçi temel ürünlerde fiyat artışları nedeniyle enflasyonun 2013 de artmaya devam ettiği görülüyor. Böylece 2013 de enflasyon hızı aşağıya düşürülemediği gibi, aksine artış göstermiştir. Bütçe açığı 2013 hedefinin altında gerçekleşiyor: Hükümet Orta Vadeli Program daki (OVP) 2013 yılı makro hedeflerinde, ekonomik büyümenin dış talebe dayandırılarak 2012 deki yüzde 3 olan gerçekleşmenin biraz üzerine çıkarak yüzde 4 olmasını öngörmüştü. Ancak daha sonra Hükümet, yıl içinde büyüme tahminini yenilemek zorunda kalmış, hedefi yüzde 3,2 ye çekmişti. Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, 2013 de ekonomideki büyüme oranını OVP de öngörüldüğü şekilde yüzde 4 olarak beklediklerini söylemişti (TEBA: 1607/8 Nisan 2013). Tüm bu beklentiler üzerine 2013 sonuna gelindiğinde, ekonominin büyüme oranının yüzde 4 lük hedefin altına düşerek, 2013 hedefinin tutturulamadığı görülüyor de Hükümetin ekonomideki en önemli başarısı ise bütçe performansında görüldü. Bütçe gelirlerinde önemli bir artış sağlanarak, bütçe açığı 2013 hedefinin altına çekildi. Bütçede verilen faiz dışı fazla ile Hazine nin borç ödeme programına önemli bir katkı sağlandı ama iç borçların artışı önlenemedi. Bu dönemde vergilerde yüzde 17 oranında önemli bir artış sağlandı. Böylece bütçede daha büyük bir faiz dışı fazla yaratıldı. Vergi barışından beklenen geliri elde edemeyen Hükümet, bu dönemde yine dolaylı vergilere yüklendi. Cari açığın aynı kalması ve büyüme oranının arttırılarak, enflasyonun düşürülmesi için hazırlanan ekonomik programa göre, Türkiye Ekonomisi 2013 yılında hedefe yakın bir büyüme yakaladı, cari açık hedefini tutturmasına rağmen, enflasyonda hedefini yarı kat aştı 7

8 Türkiye Ekonomisi Faizler artıyor, TL nin değeri düşüyor: 2013 Türkiye ekonomisinin şüphesiz diğer dikkati çeken bir gelişmesi ise, enflasyonla birlikte Hazine faizlerinde görülen artış ve Türk Lirası nda yaşanan değer kaybı oldu. Hükümetin baskısı ile Merkez Bankası nın yıl içinde gecelik faiz oranlarında artışa gitmemesi, piyasada kurun aşırı dalgalanmasını beraberinde getirdi. Dış finansmana aşırı bağımlı olan Türkiye ekonomisi, ABD Merkez Bankası nın (FED) Mayıs ayında tahvil alım programını düşüreceğini açıklamasıyla olumsuz etkilendi. Ülkeye sıcak para girişinde yılın 2. yarısından sonra belirgin bir düşüş gözlenirken, altın ihracatında artış başladı. Yıl sonuna gelirken piyasalarda artan tedirginlik ve 17 Aralık ta yaşanan yolsuzluk operasyonunun yarattığı siyasi gerginlik, Türk Lirass nın değer kaybını arttıracak, 2013 ün tüm ekonomik dengelerini alt-üst edecekti. Nitekim 17 Aralık operasyonu sonucu kabinesinden 4 Bakanı nı yitiren Başbakan Erdoğan, başkalarının Post Modern Darbe diye nitelendirdikleri 17 Aralık operasyonunun Dost Modern Darbe olarak tanımlamaktaydı. Şimdi sizlere TEBA da sunduğumuz siyasi içerikli önemli ekonomik haberlerimizi dikkate alarak Türkiye ekonomisinin 2013 değerlendirmesini ve 2014 beklentilerini sunuyoruz. Türkiye ekonomisi büyüme oranı %2,2 ile sert bir düşüş yaptı: 2010 yılında yüzde 9 ile dünyanın en çok büyüyen ekonomilerinin başında gelen Türkiye ekonomisi, 2011 yılında küresel krizin yarattığı resesyon döneminde büyüme hızını yüzde 8 e indirmiş, 2012 yılında ise sert bir inişle yüzde 3 lere kadar düşürmüştü (TEBA: 2012/YILLIK RAPOR-Türkiye Ekonomisi) nin Türkiye ekonomisi büyüme hızı TÜİK in Nisan ayı başında açıkladığı 4. çeyrek GSYH sonuçlarıyla netleşmekteydi. Ancak açıklanan oranla, 2012 sonunda tahmin edilen yüzde 3 ler bile hayal olmuş, bu sefer sert düşüş tam anlamıyla gerçekleşmişti. Buna göre GSYH 2012 yılının dördüncü 3 aylık çevreğinde bir önceki döneme göre sabit fiyatlarla sadece yüzde 1,4 artabilmiş, böylece 2012 nin tamamında ekonominin büyümesi ortalama yüzde 2,2 olmuştu. Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, TÜİK in bu açıklamasından sonra yaptığı değerlendirmede, ABD deki kriz ve yüksek seyreden petrol fiyatlarına rağmen, Türkiye nin 2012 de yüzde 2,2 büyümesini bir başarı olarak nitelemişti (TEBA: 1607/8 Nisan 2012). Hatırlanacağı gibi Hükümet hedeflerinde 2012 için büyüme oranını önce yüzde 4 olarak belirlemiş, daha sonra yüzde 3,2 ye çekmişti. Bakan Şimşek, 2013 de ise büyüme oranını Orta Vadeli Program da (OVP) öngörüldüğü şekilde yüzde 4 olarak beklediklerini söylemişti (TEBA: 1607/8 Nisan 2012). IMF de Nisan ayında yayımladığı Ekonomik Görünüm Raporu nda Türkiye nin ekonomik büyüme tahminini 2012 Ekim ayında açıkladığı yüzde 3,5 tan yüzde 3,3 e çekmişti (TEBA: 1609/22 Nisan 2013). Başbakan Erdoğan, 16 Mayıs da Beyaz Saray da ABD Başkanı Obama ile görüşüyor: Mayıs ayına gelindiğinde, daha önce iki kez ABD yi ziyaret etmiş olan Başbakan Erdoğan, Suriye deki iç krizin sürdüğü ve Ortadoğu da barış ihtimalinin azaldığı, Irak taki yeni yapılanma ile bu bölgeden çıkarılacak petrol ve doğalgazın güzergahında önemi artan Türkiye ile ABD arasında ilişkilerin yoğunlaştığı bu dönemde yine bir ABD gezisi yapmaktaydı. Bu sefer 6 Bakan ve 50 nin üzerinde iş adamıyla Washington u ziyaret eden Başbakan Erdoğan, ABD Başkanı Obama ile 16 Mayıs ta Beyaz Saray ın Oval ofisinde biraraya geldi. Beyaz Saray daki görüşmenin önemli gündem maddesi Suriye krizi olmuştu. Ancak, Türkiye açısından diğer önemli gündem maddeleri; ABD ile yürütülen Serbest Ticaret Anlaşması nın arttırılması ve özellikle Irak yeniden yapılanırken enerji yatırımlarında Türkiye nin daha çok yer almasını sağlamak olmaktaydı. Başbakan Erdoğan ın gezisine katılan iş adamları arasında, Mustafa Koç, Bülent Eczacıbaşı, Ferit Şahenk, Nihat Özdemir, Hamdi Akın, Yıldırım Demirören, Haluk Dinçer, Ali Sabancı, Ahmet Kocabıyık, Ahmet Çalık, Mehmet Kutman, Ethem Sancak, İbrahim Çeçen, Fettah Tamince, Cemal Kalyoncu, Ali Kibar, Akın İpek, Mehmet Nafiz Günal, Fuat Tosyalı, Süreyya Ciliv, Mehmet Ali Yalçındağ, Bekir Okan ve Cüneyt Zapsu dikkat çekmekteydi. Başbakan Erdoğan, ABD Başkanı Obama ile görüşmesinden sonra yaptığı basın toplantısında; Suriye de kanlı sürecin sonlandırılması, halkın meşru taleplerini karşılayan yeni bir yönetimin inşası konusunda ABD ile tam bir mutabakat içindeyiz diyerek, iki ülke arasında Suriye konusunda tam bir anlaşma yaşandığı izlenimini ortaya koymaya çalıştı. Başbakan Erdoğan, Türkiye ve ABD olarak terörle ortak mücadelemizi sürdürme konusunda son derece kararlıyız. Türkiye ve ABD, Ortadoğu dan Balkanlar a, Doğu Akdeniz den Kafkaslar a, terörle mücadeleden enerji arz güvenliğine kadar çok geniş bir alanda güç birliği sergiliyorlar değerlendirmesinde bulundu. 8

9 Türkiye Ekonomisi ABD Başkanı Obama da görüşmeden sonra yaptığı basın açıklamasında, Suriye deki Esad Rejimi üzerindeki baskıya devam edeceklerini ve muhaliflerle birlikte çalışacaklarını ifade ederek, şunları söyledi; Beşer Esad olmaksızın bir demokratik Suriye ye dönüşümü desteklemeye yönelik uluslararası çabalarda Başbakan Erdoğan ön saflarda yer alıyor. Rejim ve muhalefet temsilcileri önümüzdeki haftalarda Cenevre de bir araya gelirken, Türkiye önemli bir rol oynayacak. Başbakan Erdoğan ve ben Suriye Devlet Başkanı Esad ın iktidardan gitmesi gerektiği konusunda aynı fikirdeyiz. Bu krizi çözmenin tek yolu Esad ın gitmesi, ne kadar kısa süreli olursa o kadar iyi. Asıl soru bunun ne şekilde olacağı, bunları konuştuk (TEBA: 1613/20 Mayıs 2013). Hükümet, 10. Kalkınma Planı nı ( ) TBMM ye sunuyor: Haziran ayına gelindiğinde, Hükümet, akademisyen, bürokrat ve özel sektör temsilcilerinden oluşan Özel İhtisas Komisyonu nca Haziran 2012 de çalışmaları resmen başlatılan, Kalkınma Bakanlığı koordinasyonunda hazırlanan, Yıllık ( ) Kalkınma TBMM ye sundu. Türkiye de bu dönemde uygulanacak makro politikaları belirleyen planda, 5 yıllık süreçte ekonominin yıllık ortalama yüzde 5,5 büyümesi öngörülmekteydi de yüzde 2,2 olan GSYH büyüme oranının, 2018 de yüzde 5,9 a çıkması hedeflenmekteydi de 786 milyar Dolar olan GSYH nın 2018 de 1 trilyon 285 milyar Dolar a çıkması, kişi başı milli gelirin ise Dolar dan Dolar a çıkması öngörülmekteydi yılında yüzde 9,2 olan işsizlik oranı, Plan dönemi sonunda 2018 de yüzde 7,2 düzeyine inecekti yılında 152 milyar Dolar olarak gerçekleşen ihracatın, yıllık ortalama yüzde 11,9 artışla 2018 de 277 milyar Dolar a ulaşması planlanıyordu. Buna karşılık 2012 de 236 milyar Dolar olan ithalatın ise yıllık ortalama yüzde 9,9 büyüme ile 2018 de 404 milyar Dolar a çıkması öngörülmekteydi. Böylece 2012 de 84 milyar Dolar olan dış ticaret açığının, 2018 de 127 milyar Dolar a çıkması ve dış açığın GSYH ya oranının da dönemin sonunda yüzde 9,9 olması hedeflenmekteydi de yüzde 6,2 olarak gerçekleşen TÜFE bazıda yıllık enflasyonun 2018 de yüzde 4,8 e düşürülmesi, dönem ortalamasında enflasyonun yüzde 4,8 olarak gerçekleşmesi beklenmekteydi (TEBA: 1618/24 Haziran 2013). 11. Ulaştırma Şurası 5-7 Eylül tarihlerinde İstanbul da yapılıyor: Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanı Binali Yıldırım, her üç sektörde mevcut durumun değerlendirildiği ve ileriye dönük yatırım stratejilerinin anlatıldığı Ulaştırma Şurası öncesinde bir Tanıtım Toplantısı düzenledi. Şura ya dünyanın imrenerek izlediği dev projelerin damgasını vuracağını ifade eden Bakan Yıldırım, dünyanın ekonomik krizle boğuştuğunu hatırlatan Bakan Yıldırım, Türkiye nin büyük projeleri birbiri ardına hayata geçirdiğini vurgulamaktaydı (TEBA: 1627/2 Eylül 2013). Türkiye nin Karayolu, Demiryolu, Denizcilik, Havacılık ve Haberleşme sektörlerine ait 2023 ve 2035 yılları hedeflerinin belirlendiği 11. Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Şurası, Cumhurbaşkanı Abdullah Gül ün de katılımı ile 5 Eylül 2013 tarihinde İstanbul da başladı. Bakan Yıldırım, 2023 hedeflerinde yer alan demiryolu projelerinin tamamlanmasıyla birlikte, Türkiye nin 1 yılda sağlayacağı tasarrufun 1 milyar TL nin üzerinde olacağını belirtti. Yıldırım, İstanbul Üçüncü Havalimanı nın tamamlanmasıyla birlikte İstanbul un yıllık 150 milyon yolcu kapasiteli yeni bir havalimanına kavuşacağını vurguladı (TEBA: 1627/2 Eylül 2013). Başbakan Yrd. Babacan, ABD li FED in sürekli yön değiştirmesi dalgalanmalara sebep oluyor : Ekonomi den Sorumlu Başbakan Yardımcısı Ali Babacan, yaklaşık iki hafta önce G-20 zirvesi ve onun arkasından Çin deki Dünya Ekonomik Forumu toplantılarına katıldıktan sonra, 19 Eylül 2013 tarihinde İstanbul da düzenlenen Finans Zirvesi ne katıldı ve küresel ekonomi ve Türkiye ekonomisi hakkında önemli açıklamalarda bulundu. Babacan, 5 yıldır küresel krizin fazlar değiştirerek devam ettiğini ifade ederek, şunları kaydetti. ABD de bir toparlanma var, ancak bu toparlanmayı maliyetinin piyasaya sürülmüş trilyonlarca dolarlık fazla likidite ve çok büyük bir kamu borç stoğu olarak görüyoruz. 5 yıldır arka arkaya yüksek bütçe açığı vererek, borç stoğu biriktirerek, öbür yandan olağanüstü para politikası uygulamasıyla yeni bir taporlanmaya gidildiğini görüyoruz. Bu toparlanmanın istihdam boyutu önemli. Yönetim ve kongre arasındaki uyumsuzluk, borç tavanı ile ilgili tartışmalar ABD ekonomisi ile ilgili belirsizliği sürekli gündemde tutuyor. Babacan, ABD Merkez Bankası FED in gelecek dönemde izleyeceği politikanın henüz netleşmemiş olmasının ve açıklamaların sürekli gelişmelere göre yön değiştirmesinin, küresel ekonomide ve piyasalarda dalgalanmalara sebep olduğunu söyledi. 22 Mayıs tan itibaren başlayan dalgalanmanın birçok 9

10 Türkiye Ekonomisi ülkeyi olduğu gibi Türkiye yi de etkilediğini ifade eden Babacan, Gelişmekte olan ülkelerde sermaye çıkışının sınırlı, varlıkların yeniden yapılandığı bir dönemdeyiz. Türkiye gibi cari açığı olan ülkelerin bu son dalgalanmadan daha çok etkilendiğini görüyoruz. Şimdi herkes FED in ne açıklayacağını merak ediyor. Aslında FED in gelecek 2-3 yıllık sürede ne yapacağı az çok belli. Yapacağı hiçbir şey sürpriz değil, ama ne zaman ve hangi dozajda bunların yapılacağı tartışılıyor. Dalgalanma bir süre daha devam edecek. Bütçe disiplini gelecek dönemde de devam edecek. Bizim cari açığımız yüksek, buna bir de bütçe açığını eklersek, Türkiye nin ekonomik ve finansal istikrarı zarar görebilir dedi (TEBA: 1630/23 Eylül 2013). IMF nin IV. Madde konsültasyonu Türkiye Değerlendirme Raporu: Reel faiz oranları arttırılmalı IMF her ne kadar Türkiye ekonomisinin sıkı denetimini bırakmışsa da IV. Madde konsültasyon görüşmeleri başlığı altında, ekonomiyi yılda iki kez olsun ayrıntılı bir incelemeye tabi tutmakta ve önerilerini sıralamaktaydı. IMF nin Ekim ayı başında başta Hazine olmak üzere Türkiye deki kamu kuruluşlarıyla yapmış olduğu görüşmeler sonucunda Türkiye ekonomisi için hazırladığı ilk değerlendirme raporunda, 2012 yılının ikinci yarısından itibaren ekonomide canlandırıcı politika sayesinde işsizliğin düşük seviyede kalmış olduğu bildiriliyordu. Yurtiçi talebin güç kazanmış olmasıyla birlikte 2013 yılı ekonomik büyümesinin yüzde 3,8 olarak gerçekleşmesinin beklendiği ifade ediliyordu. Öte yandan IMF raporunda, Türkiye ekonomisinin halen cari açık ve dış finansmana olan bağımlılığı dile getiriliyordu. IMF ye göre Türkiye ekonomisinde dış finansmana olan bağımlılık birkaç yıl daha yüksek kalacaktı. Bu durumda dış kaynak girişinin zayıflaması ya da sıcak para çıkışı ihtimali Türkiye ekonomisi için temel bir zorluk olarak ortaya çıkacaktı. Raporda IMF önerilerini de dile getiriyor, öncelikle maliye politikasının, harcamaların kısılması yoluyla sıkılaştırılması gerektiğini ifade ediyordu. IMF para politikasında da enflasyon hedefine uyumlu olacak şekilde hareket edilmesini önermekte, bu konuda şunları öne sürmekteydi. Para politikasında ilave sıkılaştırmaya ihtiyaç duyulmaktadır. Yüksek kredi büyümesi, enflasyonun yüzde 5 in üzerinde seyretmesi, yüksek ve artan cari işlemler açığı, başta bir haftalık repo faiz oranlarında olmak üzere, pozitif reel politika faiz oranını gerektirmektedir. Bu olmaksızın enflasyonu indirmek zor olacaktır. IMF nin diğer bir önerisi ise Merkez Bankası döviz satışlarına yönelikti. Merkez Bankası nın döviz rezervlerinden yapılan satışlara sadece aşırı dalgalanmaları gidermek amacıyla başvurması, kısa dalgalanmalarda döviz satmaktan vazgeçmesi önerilmekteydi. Türk Hükümeti IMF nin raporundaki önerilerin bir kısmını yaptı. Merkez Bankası devamlı döviz satmaktan vazgeçti ama Hükümetin de etkisiyle, reel faizleri yükseltmedi. Bütçede sıkılaştırmayı, harcamaları azaltmaktan ziyade, dolaylı vergileri daha fazla arttırarak gelirleri yükseltmek yoluyla sağladı. Sonuçta IMF nin dediği gibi enflasyon düşmedi, aksine arttı ve piyasalardaki tedirginliğin neticesinde yıl sonunda daha fazla değer kaybetmeye başlayan Türk Lirası nda görülen önemli devalüasyonu durdurmak için sonunda Merkez Bankası faizleri arttırmak zorunda kaldı (TEBA: 1633/14 Ekim 2013). Hükümet 3 yıllık Orta Vadeli Programı nı (OVP) açıklıyor: Ekim ayında makro programa yönelik bir diğer önemli açıklama da Hükümetten geldi. Ekonomi nin kurmayları olarak bilinen, Başbakan Yardımcısı Ali Babacan, Kalkınma Bakanı Cevdet Yılmaz ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek dönemine ilişkin 3 yıllık OVP nin yeni serisini, 8 Ekim 2013 tarihinde yaptıkları basın toplantısıyla açıkladılar. Yeni OVP nin temel amacı, bir yandan cari açığı tedrici olarak düşürmek, diğer yandan büyümeyi arttırmak olmaktaydı. Bunun için yurtiçi tasarrufların arttırılması, mevcut kaynakların üretken alanlara yönlendirilmesi, ekonominin verimlilik düzeyinin yükseltilmesi, istihdamın arttırılması, enflasyonun düşürülmesi ve mali disiplinin sağlanması OVP nin öncelikleri olmaktaydı. OVP de bir diğer önemli konu da, Türkiye nin Yapısal Reformları nı geciktirmeden gerçekleştirmeye hedeflenmesi olmaktaydı. Küresel krizin had safhaya vardığı 2013 de dünya ekonomisi küçülür ve ticaret daralırken, Türkiye ekonomisi de OVP ile küçülecekti. Yeni OVP de ekonomik büyüme biraz daha aşağıya çekilirken, artarak tahminlerin üzerine çıkmış olan enflasyon hedefinin önceki OVP ye göre bu sefer biraz daha yükseldiği tespit ediliyor. Aynı şekilde daha önceki OVP deki hedefe göre yeni OVP de işsizliğin artmış, dış ticaret açığının yükselmiş olduğu görülüyordu için öngörülen yüzde 4 lük ekonomik büyüme oranı, yeni OVP de yüzde 3,6 ya çekilmekteydi için daha önce hedeflenen yüzde 5 lik büyüme yüzde 4 e düşürülmekteydi için öngörülen yüzde 5,3 lük enflasyon, yeni OVP de yüzde 6,8 e çıkarılmaktaydı. 10

11 Türkiye Ekonomisi 2014 için belirlenen yüzde 5 lik büyüme hedefi ise yüzde 5,3 e yükseltilmekteydi. Daha önce 2013 için öngörülen yüzde 8,9 luk işsizlik oranı, yeni OVP de yüzde 9,5 e çıkarılırken, 2014 için hedeflenen yüzde 8,8 lik oran ise yüzde 9,4 e yükseltilmekteydi için daha önce 60 milyar Dolar ı geçmemesi hedeflenen cari açığın yeni OVP de 58,8 milyar Dolar a çekilmesi ve 2014 yılında 55,5 milyar Dolar olması hedeflenmekteydi (TEBA: 1633/14 Ekim 2013). Hükümet 2014 yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu Tasarısı nı TBMM ye sunuyor: Erdoğan Hükümeti, 2014 yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu Tasarısı nı 11 Ekim 2013 akşamı TBMM Başkanlığı na sundu Bütçe Kanunu Tasarısı nda; bütçe giderlerinin 436,3 milyar TL, bütçe gelirlerinin 403,2 milyar TL, bütçe açığının 33,2 milyar TL ve faiz dışı fazlanın 14,8 milyar TL olması öngörüldü. Hükümet 2014 yılı makro ekonomik hedeflerini ise, OVP de açıklandığı gibi, büyüme hızını yüzde 4, yıl sonu TÜFE enflasyonunu yüzde 5,3 ve GSYH büyüklüğünü 1 trilyon 719 milyar TL olarak belirtti (TEBA: 1634/28 Ekim 2013). Hazine 2013 yılında 183 milyar TL toplam borç ödemesi yaptı, 2014 yılında ise 176,7 milyar TL borç ödeyecek: Hazine Müsteşarlığı, 2013 yılı finansman gerçekleşme tahmini ile 2014 yılı finansman progrmını Kasım ayında açıkladı. OVP nin öngörüleri esas alınarak açıklanan programa göre, 2013 yılında toplam 183 milyar TL lik borç ödemesi yapılmıştı yılında 189 milyar TL borçlanma yapacağını açıklayan Hazine, böylece 2013 yılında 6 milyar TL daha az borç ödeyerek yılı kapatmıştı yılında ise Hazine nin toplam 177 milyar TL borç ödemesi bulunmaktaydı. Hazine 2013 yılında borç ödeme programını gerçekleştirebilmek için 154 milyar TL yeni borç almıştı programında 164 milyar TL yeni borçlanma yapılması hedeflenmişti. Böylece Hazine 2013 yılında 10 milyar TL daha az yeni borç almıştı. Hazine nin 2014 yılı programında ise borçlarını ödeyebilmesi için almayı hedeflediği yeni borç miktarı 149 milyar TL olmaktaydı. Böylece Hazine nin 2013 yılında yüzde 85,1 e düşmüş olan toplam iç borç çevirme oranı, 2014 yılında yeniden yükseltilmesi hedeflenerek yüzde 86 olarak programlanmıştı (TEBA: 1635/4 Kasım 2013). Başbakan Yrd. Babacan, 17 Aralık operasyonunu ve sonrasındaki süreci değerlendiriyor: Türkiye de Aralık ayına geldiğimizde terör ve yolsuzluk konularına yönelik birbiri ardısıra düzenlenen operasyonların daha da arttığını ve 17 Aralık 2013 tarihinde ise Hükümetteki 4 Bakanı da içine alarak ülke genelinde büyük bir siyasi gerginlik yarattığını görüyoruz. 17 Aralık operasyonu sonucu kabinesinden 4 Bakanını yitiren Başbakan Erdoğan, başkalarının Post modern darbe diye nitelendirdikleri 17 Aralık operasyonunun Dost modern darbe Vergi gelirlerindeki büyük artışla bütçe açığı düşürülürken, böylece kesilen özelleştirme gelirlerinin yerine kullanılan faiz dışı fazla gelirleriyle Hazine 2013 de toplam borç ödemelerini sorunsuz aştı, 10 milyar TL daha az borçlandı.-buna rağmen Merkezi Yönetim borç stoğu %10 artarak yıl sonunda 586 milyar TL ye çıktı olarak tanımlamaktaydı. Nitekim bu durum oldukça tedirgin olan piyasalar kanalıyla ekonomiye son derece olumsuz yansımaktaydı. Başbakan Yardımcısı Ali Babacan, 17 Aralık 2013 operasyonu ve sonrasındaki süreci şöyle değerlendirmekteydi. Borsada 13 Aralık akşamı piyasa kapandıktan sonra 17 Ocak a kadarki 5 haftalık sürede halka açık şirketlerimizin toplam değeri 46 milyar 540 milyon Dolar düşmüştür. Sadece Türkiye nin halka açık şirketlerine baktığımızda 270 milyar Dolar dan 224 milyar Dolar a bir değer kaybı bulunmaktadır. Bazıları Bu olup bitene karşı kriz tabirini kullanalım mı kallanmayalım mı diyor. Kesinlikle öyle bir ortam yok. Biz bunların hepsini aşarız. Onu aşacak gücümüz, birikimimiz, tedbirlerimiz var. Ekonomi üzerinde kalıcı bir hasar oluşmasına asla izin vermeyiz. Oysa, siyasi gerğinliğin had safhaya vardığı bu dönemde piyasalarda dalgalanmaya başlayan döviz kuru ve ABD li FED in tahvil alım programını da düşürmesi ile birlikte Türk Lirası ndaki değer kaybı birden yükselmiş ve tüm dengeler alt üst olmuştu. Merkez Bankası nın son anda yaptığı önemli faiz artışına rağmen, Türk Lirası nın kaybettiği değer tekrar geri alınamamıştı. Böylece tüm dünyada görülmekte olan ve hızı 2013 sonunda artan ekonomik krizin en şiddetlisini Türkiye yaşamıştı. 11

12 Türkiye Ekonomisi Erdoğan kabinesinde 10 Bakan değişiyor: Başbakan Erdoğan, Mart ayında yapılacak yerel seçimlere hazırlık niteliğinde yapması beklenen kabine değişikliğini Yolsuzluk operasyonu ve ilgili bakanların istifası üzerine öne çekerek, Cumhurbaşkanı Gül ile yaptığı görüşmenin ardından, 27 Aralık 2013 tarihinde kabinede 10 Bakan değişikliği yaptı. Başbakan Yardımcılığı na TBMM Dışişleri Komisyon üyeliği yapan Emrullah İşler getirilirken, Başbakan Yardımcısı Bekir Bozdağ ise Adalet Bakanlığı na kaydırıldı. Ekonomi Bakanlığı na Nihat Zeybekçi, Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı na 2007 yılında DPT Müsteşar Yardımcısı iken AK Parti den Milletvekili seçilen Lütfü Elvan, İçişleri Bakanlığı na ise Başbakan a en yakın bürokrat olarak bilinen Başbakanlık Müsteşarı Efkan Ala, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı na ise İdris Güllüce atandı. Ana muhalefet partisi CHP bu durumu, Hükümette revizyon yapılmadı, Hükümet düşmüş, yeni bir Hükümet kurulmuştur şeklinde eleştirdi (TEBA: 1643/30 Aralık 2013). TBMM de 2014 bütçesine yönelik muhalefetin eleştirileri: Hükümetin 2014 yılı Merkezi Bütçesi Aralık ın son haftasında TBMM Genel Kurulu nda görüşülürken, ana muhalefet partisi CHP adına yaptığı konuşmada Genel Başkan Kemal Kılıçdaroğlu, önemli eleştirileri birbiri ardısıra sıraladı. Erdoğan Hükümeti nin arasında yüzde 4,8 büyüme için toplam 1 trilyon 678 milyar Dolar kaynak kullandığına dikkat çeken Kılıçdaroğlu, bu dönemde Hükümetin 133 milyar Dolar iç borç ve 238 milyar Dolar dış borç kullandığını, 2013 ün Kasım ayı itibarıyla 50,5 milyar TL özelleştirme yaptığını kaydetti. Kılıçdaroğlu, Ekim 2013 itibarıyla 1 trilyon 257 milyar Dolar vergi toplandığını, böylece yüzde 4,8 büyümek için kullanılan toplam kaynağın 1 trilyon 678 milyar Dolar a ulaştığını vurguladı. Türkiye nin yılları arasında geometrik ortalamaya göre ortalama büyüme hızının ise yüzde 5,1 olduğuna işaret eden Kılıçdaroğlu, döneminde ise söz konusu büyüme için kullanılan kaynağın sadece 775 milyar Dolar olduğunu hatırlattı. Kılıçdaroğlu, iktidarın 11 yılda aldığı yanlış ekonomik kararlar nedeniyle sanayi tabanının eridiğini söyledi. Sanayi girdilerinin sürekli arttığını, bunun da sanayiciyi zor durumda bıraktığını belirten Kılıçdaroğlu, sanayicinin rekabet gücünün kalmadığını, çiftçinin dünyanın en pahalı akaryakıtı, gübresini kullandığını belirtti. İcra Dairesi sayısının ikiye katlandığını, esnafın borç batağı içinde olduğunu öne süren Kılıçdaroğlu, Türkiye de vatandaşın bankalara olan borcunun 2002 yılında 6,6 milyar TL den 2013 Ekim ayında 322 milyar TL ye çıktığını belirtti (TEBA: 1642/23 Aralık 2013). Başbakan Yrd. Babacan ın TBMM de yaptığı bütçe konuşması: Ana muhalefet partisi lideri Kılıçdaroğlu nun eleştirilerine Ekonomi den Sorumlu Başbakan Yardımcısı Ali Babacan, TBMM Genel Kurulu nda cevap verdi. Başbakan Yardımcısı Babacan, Türkiye nin ekonomik başarısının artık dünya tarihinde tescil edildiğini belirterek Artık bunlar kayda geçmiştir. Türkiye bir başarı örneği olarak ifade edilmektedir dedi. Babacan, Türkiye ekonomisinin, serbest ticareti, serbest sermaye hareketleri, artan ihracat hacmi ve finansman hareketleriyle dünyaya son derece entegre bir ekonomi olduğunu vurguladı. Muhalefetin dönemindeki Türkiye ekonomisini son 11 yılda AK Parti dönemi ile kıyasladığını hatırlatan Babacan, Eğer mukayese yapacak olursak, yi değil, dönemine bakmamız lazım, yani Mustafa Kemal Atatürk ün vefatından sonra, Türkiye nasıl bir büyüme sergilemiş ve son 11 yılda neler olmuş dan 2002 ye kadarki dönemde Türkiye nin ortalama büyüme hızı, geometrik ortalama yüzde 3, arasında yüzde 4,87. Yani neredeyse Cumhuriyet tarihi ortalamasında tam bir puan her yıl üst üste Türkiye daha yüksek büyümüş dedi. Bankacılık alanında çok önemli yasalar çıkardıklarını, kendi dönemlerinde daha önceki dönemlerin bankacılık yükünün fiili ödemesini yaptıklarını ifade eden Babacan, özel tertip Hazine kağıdı borçlarının ödenmesini kendilerinin yaptığını hatırlattı. Bu dönemde Türkiye nin tüm kamu borcunun, milli gelire oranının yüzde 62 den yüzde 15 e düştüğünü bildiren Babacan, Merkez Bankası rezervlerinin 135 milyar 638 milyon Dolar a ulaşarak tarihi bir rekor kırdığını vurguladı (TEBA: 1642/23 Aralık 2013) Aralık ayı Merkezi Yönetim Bütçe Gerçekleşmeleri: Hükümetin 2013 de çok az sayıda olan ve en başarılı olarak görülen ekonomik verilerini oluşturacak 2013 Merkezi Yönetim Bütçe Gerçekleşmeleri, 2014 Ocak ayında Maliye Bakanı Mehmet Şimşek tarafından açıklandı. Mehmet Şimşek, 2013 bütçe 12

13 Türkiye Ekonomisi açığının başlangıç hedefine göre 15,5 milyar TL aşağıda gerçekleştiğini ifade etmekte ve bunun çok ciddi bir başarı olduğunu belirtmekteydi de Merkezi Yönetim bütçe giderleri 407,9 milyar TL, Merkezi Yönetim bütçe gelirleri ise 389,4 milyar TL olarak gerçekleşmişti yıl sonunda bütçe açığı 33,9 milyar TL olarak hedeflenmesine rağmen, yıl sonunda 18,4 milyar TL gerçekleşmişti yılında 19 milyar TL faiz dışı fazla hedeflenmesine rağmen, yıl sonunda 31 milyar TL faiz dışı fazla elde edilmişti yılında bütçedeki bu iyileşme, vergi gelirlerinin yüzde 17 gibi büyük bir oranda artması sonucunda, bütçe gelirlerinin de yüzde 17 oranında artmasıyla elde edilmişti. Özellikle akaryakıt, elektrik, doğalgaz, tütün ve içki gibi mamullere gelen dolaylı vergilerdeki yüksek artışlar ile orta sınıfın gelir dağılımından 2013 de değer kaybını sürdüren Türk Lirası, 17 Aralık operasyonuyla piyasada tedirginliğin artması ve FED kararlarının yarattığı baskıyla Ocak 2014 de belirgin bir devalüasyona uğradı.merkez Bankası nca alınan faiz kararı da Türk Lirası ndaki değer kaybını önleyemedi aldığı pay düşmüştü. Buna karşılık Hükümet bütçede özellikle personel harcamalarını arttırmaya devam etmişti. Bütçe giderlerindeki toplam artış ise yüzde 12,7 olmuştu (TEBA: 1646/20 Ocak 2014). Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, 2013 bütçe sonuçları üzerine yaptığı değerlendirmesinde, ülkedeki siyasi gerginlik ve 17 Aralık operasyonu sonucu oluşan piyasalardaki tedirginliğe de değinerek, Türk Lirası ndaki değer kaybını vurgulamış ve şunları söylemişti. Siyasi operasyonlar nedeniyle bir belirsizlik, bunun bir yansıması olacaktır. Vatandaşımıza maalesef bunun bir yansıması söz konusu. Ama bunun geçici olacağı kanısındayız. Son dönemde gerek Amerikan Merkez Bankası nın parasal sıkıştırma politikası ki bunun 2014 yılında hızlanarak devam etmesi olasıdır, 17 Aralık sonrasında başlayan siyasi operasyonların büyümeye yönelik aşağı yönlü riskleri arttırdığı ortadadır. Ama yine de büyümede bir yavaşlama olsa da bunun biz geçici olacağı kanısındayız. Son dönemde Türk Lirası nda bir değer kaybı yaşanmıştır. AB bir toparlanma sürecindedir. Bütün bunlar cari açığı 2014 yılında olumlu yönde etkileyecektir. Cari açıkta çok ciddi bir daralma söz konusu olabilir. Öte yandan Mehmet Şimşek, kısa vadeye denk düşen reel sektörün döviz pozisyon açığının (döviz borcunun) 14 milyar Dolar ın altında bulunduğunu ve bu rakamın da GSYH ın yüzde 2 sinden daha az olduğunu vurguladı. Piyasalardaki tedirginlik ve FED in olumsuz etkisini, Merkez Bankası faiz kararı da karşılayamadı: Piyasalardaki tedirginlik ve FED in ikinci kez tahvil alım programını azaltmış olmasının etkisiyle, Türk Lirası Ocak ayının ikinci yarısından itibaren hızla değer kaybetmeye başlamıştı. 27 Ocak 2014 tarihinde Dolar kurunun TL nin üzerini görmesi üzerine, Merkez Bankası nın yürürlüğe koymuş olduğu faiz arttırımı da TL deki değer kaybını önleyemedi. Böylece 17 Aralık öncesinden, 31 Ocak 2014 e kadar toplam 46 günde TL nin değer kaybı yüzde 11,25 oldu. Merkez Bankası repo faiz oranlarını yüzde 6,75 den yüzde 11,50 ye, gecelik borçlanma faiz oranını ise yüzde 3,5 den yüzde 8 e yükseltmişti. ABD li FED ise Ocak ayının son günlerinde yaptığı Komite toplantısında parasal genişleme olarak bilinen aylık tahvil alım programını ikinci kez düşürmüştü. FED in aldığı kararla aylık tahvil alımı 75 milyar Dolar dan 65 milyar Dolar a inmişti (TEBA: 1648/3 Şubat 2014). Hükümetin 2013 yılı ekonomi sınavı: Hükümetin 2013 ekonomi sınavını izlediğimiz 12 ayrı veri çerçevesinde incelediğimizde, bir önceki döneme göre 6 verinin olumlu, 6 verinin ise olumsuz olduğunu görüyoruz. Makro ekonomik dengeler yapılırken, ana hedefler enflasyon ve ekonomik büyüme olarak ele alındığında ve işsizlik verisinin önem kazandığı düşünüldüğünde, ekonomi sınavında bu 3 verinin ağırlığı önem teşkil ediyor yılında olumsuz verileri incelediğimizde, bu veriler içerisinde ana veriler olarak enflasyon, büyüme hızı ve işsizliğin yer alması, Hükümetin karnesindeki dengeyi aşağıya doğru zorluyor. Üstelik bu veriler içinde bir önceki dönemde olumlu veriler içinde yer alan enflasyonun, 2013 de olumsuz veriler içinde yer aldığını görüyoruz. 13

14 Türkiye Ekonomisi 2013 ün olumsuz ekonomik verileri: 2013 ün olumsuz ekonomik verilerinin başında bir önceki yıl olduğu gibi hedefin altına düşmüş olan ekonomideki büyüme hızı geliyor deki resesyon dönemiyle daralan Türkiye ekonomisinin 2013 yılında yüzde 4 lük bir büyüme oranını yakalaması hedeflenmişti. İç talepteki artışa rağmen 2013 de beklenen ekonomik büyümenin elde edilemediği, büyüme oranının yüzde 3,6 da kaldığı görülüyor ün kuşkusuz en olumsuz gelişmesi ise enflasyonda yaşanıyor programında temel amaçlardan biri yıl sonu TÜFE enflasyonunun, 2012 deki yüzde 6,2 gerçekleşmesinden, 2013 sonunda yüzde 5,3 aşağıya çekilmesi olmaktaydı. Ancak 2013 de enflasyon hızının daha da artarak yüzde 7,4 e çıktığı görülüyor. Enflasyona bağlı olarak Hazine nin yaptığı ihalelerdeki faiz oranları da yıl içinde artış gösteriyor sonunda yüzde 6-6,5 larda seyreden Hazine nin yıllık bileşik ortalama faiz oranlarının 2,5-3 puanlık artış ile yüzde 8-8,5 lara çıkmış olduğu gözleniyor. Yıl içinde Hazine faizlerinin yükselmesi ve enflasyonun artması beraberinde uygulanmakta olan serbest kur politikasını da olumsuz etkiliyor ve Türk Lirası nın ABD Dolar ı ve Euro kurlarının yükselmesine neden oluyor. Kamu yatırımlarının bütçeye oranı 2013 hedefinin 2 puan üstünde %10 olarak gerçekleşmesine rağmen, küresel krizde asıl önemli gösterge olan işsizlik oranı maalesef %10 u geçti. Bu dönemde Merkez Bankası rezervleri yıl sonu itibarıyla 133 milyar $ ile tarihi rekora ulaştı Böylece Türk Lirası da 2013 yılı içerisinde olumsuz göstergelere katılıyor ortalaması 1,73 TL olan Türk Lirası nın ABD Dolar ı kuru 1 yılda yaklaşık yüzde 3,5 değer kaybına uğruyor. Aslında bu oran düşük bir değer kaybı olarak kaydediliyor. Ancak yıl sonuna gelindiğinde değer kaybı burada kalmıyor ve beklenen olumsuz sonuç,17 Aralık yolsuzluk operasyonunun piyasalardaki tedirginliği tetiklemesiyle geliyor. 16 Aralık 2013 den, 31 Ocak 2014 tarihine kadar olan 46 günde Türk Lirası nın değer kaybı yüzde 11,25 i buluyor Ocak ayında Türk Lirası nda beklenmedik bir değer kaybı ve Merkez Bankası nın almak zorunda kaldığı faiz arttırımı kararının etkileri Hükümetin Ekim 2013 tarihinde ilan etmiş olduğu OVP deki ve 2014 makro ekonomik dengelerinin önemli göstergelerini bozmuş oluyor. Hükümetin ekonomiden sorumlu kurmayları Mart 2014 mahalli seçimlerinden sonra, başta TL nin 2014 ortalama Dolar kuru tahmini ve büyüme hızı ile GSYH miktarı olmak üzere, bazı göstergelerinde revizyon yapılacağını belirtmek zorunda kalıyorlar ün şüphesiz en önemli göstergesi olan işsizlik oranı da olumsuz göstergeler içerisinde yer alıyor yılında bir önceki yıl olan yüzde 9,1 oranını koruyan işsizlik oranının 2013 yılında yüzde 9,7 ye çıkmış olduğu görülüyor. Türkiye ekonomisinde devamlı artan toplam borç stoğunun 2013 yılında da yine aynı şekilde artmış olduğu tespit ediliyor Aralık ayında 532 milyar TL olarak gerçekleşen toplam borç stoğu, 2013 Aralık ayında yüzde 10 artışla 586 milyar TL ye çıkıyor. Toplam borç stoğunun yüzde 85 i olan 500 milyar TL sini iç borçlar, yüzde 15 i olan 85 milyar TL sini dış borçlar oluşturuyor ün olumlu ekonomik verileri: 2013 ün olumlu ekonomik verilerinin başında Hükümetin en başarılı olduğu gösterge olan bütçe verileri geliyor. Önceki yılda olumlu göstergelerin başında gelen bütçenin, yine 2013 yılında toplanan yüksek vergi gelirleriyle yüksek faiz dışı fazla vermesi ve bütçe açığında önemli bir düşüş yaratması sağlanıyor yılında 370 milyar TL olarak kaydedilen bütçe gelirleri yüzde 17 oranında bir artış göstererek, 12 aylık dönemde 389 milyar TL ye çıkıyor. Böylece 34 milyar TL olarak hedeflenen bütçe açığı 18,4 milyar TL ye inmiş oluyor de 19 milyar TL olarak hedeflenen faiz dışı fazla, hedefin yüzde 68 üzerinde 31,5 milyar TL olarak gerçekleşiyor. Bütçede faiz dışı fazladaki bu artış ile Hazine nin borç ödeme programı daha da rahatlamış oluyor. Böylece Hazine 2013 için yeni borç hedefinin altında bir borçlanma yapabiliyor. Hazine nin toplam ödeyeceği borç miktarı hedefi 188,6 milyar TL iken enflasyonun altında seyreden faizler nedeniyle 183 milyar TL ye düşüyor. Böylece Hazine, 2013 de 10 milyar TL daha az olmak üzere toplam 154,4 milyar TL yeni iç borçlanma yapıyor. Küresel kriz döneminde sıcak paraya bağımlı olarak ekonomisini yürüten Türkiye için

15 Türkiye Ekonomisi yılında hazırlanan ekonomik programın amacı ekonominin küçültülerek cari açığın düşürülmesiydi. Nitekim 2012 nin sonunda ekonominin büyüme hızı yüzde 2,2 ye inmiş 65 milyar Dolar olarak hedeflenen cari açıkta 47,8 milyar Dolar a düşürülmüştü de hazırlanan yeni OVP de ise cari açığın 58,8 milyar Dolar a düşürülmesi hedeflenmişti yılı sonunda cari açığın hedefin altında olarak 58 milyar Dolar civarında gerçekleşmesi bekleniyor. Hükümet 2014 için piyasadaki iç talebi kısmaya devam ederek büyüme hızını biraz yukarıda olarak %4, enflasyonu biraz aşağıda olarak %5,3 hedefledi.ancak dengelerin yeniden, halen aşırı dalgalanan kurun nedeniyle, revize edilmesi gerekecek 2013 ün ekonomik göstergelerinde kamu yatırımları için ayrılan kaynağın bütçe ödeneğine göre artmış olduğunu görüyoruz yılında başlangıç ödeneği olarak kamu yatırımları için bütçeden ayrılan ödeneğin oranı yüzde 8,1 idi yılı sonuna geldiğimizde kamu yatırımları için bütçeden yapılan harcama oranının yüzde 10 u geçtiğini görüyoruz. Hükümet özellikle demiryolu ulaştırması ağırlıkta altyapı yatırımları ile eğitim sektörü projelerine bütçeden daha fazla kaynak aktarıyor. Bu dönemde Hükümetin küresel krizde dış kaynağa bağımlı olan ve sıcak para ile götürülmeye çalışılan Türkiye ekonomisinde piyasada oluşacak spekülatif döviz hareketine karşılık bir tedbir olarak düşündüğü uluslararası rezervlerin arttırılması politikasına devam ettiği görülüyor. Merkez Bankası nın 2012 yılı sonunda 120 milyar Dolar ı geçen uluslar arası toplam döviz ve altın rezervlerinde tarihi bir rekorun kırıldığı, 2013 sonu itibarıyla rezervlerin 132 milyar Dolar ı geçtiği görülüyor. Merkez Bankası nın 2013 yılında da vadesi gelmiş olan dış borç ana para ve faiz ödemelerini geciktirmeden zamanında yapmış olduğu görülüyor. Merkez Bankası nın 2013 yılında yapmış olduğu toplam borç ödemeleri miktarının bir önceki yıla göre azalmış olduğu tespit ediliyor yılı sonu itibarıyla toplam 52,7 milyar Dolar lık ödeme yapan Merkez Bankası nın, 2013 sonu itibarıyla toplam borç ödeme miktarını 49,6 milyar Dolar a indirmiş olduğu tespit ediliyor. Hükümetin 2013 yılı ekonomi sınavı ile 2013 yılı önemli göstergelerini ve 2014 yılı hedeflerini sizlere yazımızın sonundaki tablolarda sunuyoruz yılı ekonomik beklentileri: Hükümetin küresel kriz ve Türkiye deki gelişmeleri gözeterek hazırladığı OVP ile 2014 ün makro ekonmik dengeleri, cari açığın tedricen düşürülmesi, büyümenin arttırılması ve enflasyonun azaltılması olarak kuruldu. Böylece 2014 de yüzde 7,4 e çıkan TÜFE enflasyonunun yıl sonunda yüzde 5,3 e çekilmesi, yüzde 3,6 olan ekonomideki büyümenin yüzde 4 e çıkarılması, 58,8 milyar Dolar olan cari açığın ise 55,5 milyar Dolar a düşürülmesi hedeflenmişti. Ancak küresel kriz ve ABD li FED in kararlarından olumsuz etkilenen Türkiye ekonomisinde, Haziran 2013 halk direnişiyle başlayan piyasalardaki tedirginliğin 17 Aralık yolsuzluk operasyonuyla büyük bir siyasi gerginliğe dönüşmesi yıl sonunda 30 Mart 2014 yerel seçim sonuçlarının genel seçim etkisi yaratacağı Türkiye de ekonomi; içeride siyasi belirsizlik ve finansman açığı, dışarıda küresel kriz, FED kararları ve Euro Bölgesi resesyonundan etkilenecek Türk Lirası nda önemli bir değer kaybına neden oldu. Türk Lirası ndaki değer kaybı tüm makro ekonomik dengeleri altüst ederken, Hükümetin ekonomi kurmayları 30 Mart yerel seçimlerinden sonra makro dengeleri yeniden revize edeceğini açıklamak zorunda kaldı. Hükümetin 2013 için büyümenin arttırılması, buna karşılık enflasyonun düşürülmesi programında başarı elde edememiş olmasına rağmen, aynı programı 2014 için de kurgulayacağını açıklaması, bu programın da başarı endişelerini arttırıyor. 15

16 Türkiye Ekonomisi Hükümetin 2013 Yılı Ekonomi Sınavı 2012 Gerçekleşme 2013 Program 2013 Gerçekleşme 2014 Program Enflasyon (Yüzde) TÜFE (Yıl Sonu) Yüzde 6,2 5,3 7,4 5,3 Milli Gelir (GSMH) Büyüme Hızı (GSMH %) 2,2 4 3,6 4 Milyon TL Milyon Dolar Fert Başına Gelir(Dolar) Konsolide Bütçe (Cari Milyon TL) Bütçe Geliri Bütçe Gideri Faiz Harcamaları Bütçe Açığı Faiz Dışı Fazla Hazine Borç Ödeme Programı Toplam Borç Ödeme (Milyar TL) 141,6 188,6 183,2 176,7 Toplam Borçlanma (Milyar TL) ,3 154,4 149,3 Dış Borçlanma (Milyar TL) 11,9 13,7 12,1 14,8 İç Borçlanma (Milyar TL) 102,2 150,6 142,3 134,6 Merkezi Yönetim Toplam Borç Stoku (Milyar TL) ,7 İç Borç Stoku (Milyon TL) 437,9 431,7 Dış Borç Stoku (Milyon Dolar) 81,6 85,6 Ödemeler Dengesi (Milyon Dolar) Dış Ticaret Açığı Cari İşlemler Açığı Faizler Bono, Yıllık, Bileşik % 6,20 (Ocak 2013) 8,87 (Aralık 2013) ABD Dolar Kuru (TL) DPT Yıllık Ortalama 1,73 1,79 1,98 Kamu Yatırımları (DPT) Yatırımlar/Bütçe Yüzde Oranı 9,4 8, ,3 Merkez Bankası Rezervleri (Milyon Dolar) Yıl Sonu İtibarıyla Dış Borç Ana Para ve Faiz Ödemeleri (Özel Sektör Dahil) (Milyon Dolar) (Merkez Bankası) Yıl Sonu İtibarıyla (Aralık sonu) (Kasım Sonu) İstihdam ve İşsizlik Oranı (TÜİK) İşgücüne Katılma Oranı (Yüzde) 51 50,8 (Ekim) İşsizlik Oranı (Yüzde) 9,1 9,7 (Ekim) 1.Gerçekleşme veya Gerçekleşme Tahmini 2.Program 16

17 Türkiye Ekonomisi Hükümetin 2014 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Dengesi 2013 (I) Program 2013 (II) 2014 (III) Program (Milyon TL) 2014 (IV) HARCAMALAR ,3 01. Personel Giderleri ,2 02. Sosyal Güvenlik Kurumlarına ,2 Devlet Primi Giderleri 03. Mal ve Hizmet Alımları ,9 04. Faiz Giderleri Cari Transferler ,6 06. Sermaye Giderleri ,5 07. Sermaye Transferleri ,3 08. Borç Verme Yedek Ödenekler GELİRLER ,1 01. Genel Bütçe Gelirleri ,7 - Vergi Gelirleri ,1 - Vergi Dışı Gelirler ,4 - Sermaye Gelirleri ,5 - Alınan Bağış ve Yardımlar ,1 02. Özel Bütçeli İdareler ve Düz ,2 Den. Kurumlar Gelirleri BÜTÇE DENGESİ ,6 BİLGİ İÇİN - Faiz Dışı Harcamalar ,9 - Faiz Dışı Bütçe Dengesi ,4 - Program Tanımlı Faiz Dışı Bütçe ,6 Dengesi Not: - Merkezi yönetim bütçesi genel bütçeli, özel bütçeli ve düzenleyici ve denetleyici kurumlar toplamından oluşmaktadır. - Düzenleyici ve denetleyici kurumların gelir fazlaları genel bütçe vergi dışı gelirlerinden düşülmüştür. (1) Program (2) Gerçekleşme Tahmini (3) Program (4) Yüzde Artış 17

18 Türkiye Ekonomisi Türkiye nin 2014 Yılı Ödemeler Dengesi 2012 Gerçekleşme 2013 Program 2013 Gerçekleşme (Milyon $) 2014 Program CARİ İŞLEMLER DENGESİ I. DIŞ TİCARET DENGESİ İhracat (FOB) İhracat (FOB) Bavul Ticareti ve Diğer Mallar İthalat (FOB) İthalat (CIF) Navlun Sigorta ve Diğer Mallar II. HİZMETLER DENGESİ (NET) Turizm (Net) Gelir Gider III. GELİR DENGESİ (NET) Yatırım Geliri Dengesi (Net) Doğrudan Yatırımlar (Net) Portföy Yatırımları (Net) Diğer Yatırımlar (Net) Faiz Geliri Faiz Gideri Uzun Vade IV. CARİ TRANSFERLER

19 Türkiye Ekonomisi Makroekonomik Büyüklüklerdeki Gelişmeler Sektörler (I) 2013 (II) 2014 (III) BÜYÜME HIZLARI (YÜZDE) TARIM 3,1 3 4,1 3.0 SANAYİ 1,9 4 2,3 4,4 HİZMETLER 2,4 4,2 4,5 4,1 GSYH 2,2 4 3,6 4.0 GSYH NİN SEKTÖREL DAĞILIMI TARIM SANAYİ HİZMETLER GSYH 8,8 9,2 8,4 8,1 21,8 22,4 21, ,4 68,4 70,2 70, GSYH (CARİ FİYATLARLA, MİLYON TL) GSYH (CARİ FİYATLARLA, MİLYON $) NÜFUS (YIL ORTASI, BİN KİŞİ) FERT BAŞINA GSYH (CARİ FİYATLAR. $) GSYH DEFLATÖRÜ (YÜZDE ARTIŞ) TÜFE YIL SONU (YÜZDE ARTIŞ) (I) Program (II) Gerçekleşme Tahmini (III) Program 6,8 5,3 6, ,2 5,3 6,8 5,3 19

20 Serbest Elektrik, Doğalgaz ve Petrol Piyasaları Serbest Elektrik, Doğalgaz ve Petrol Piyasaları 2013 Yılı Gelişmeleri 2013 yılı, Serbest Elektrik, Doğalgaz ve Petrol Piyasalarında Yeni Elektrik Piyasası Kanunu nun yürürlüğe alınması ile gerçek yatırımcıların önünü açmayı hedefleyen mevzuat düzenlemelerinin yapıldığı ve Türk Petrol Kanunu nun yürürlüğe girdiği bir yıl oldu yılı Şubat ayında yapılan atama ile 6 yıllık görev süresi dolan Hasan Köktaş ardından 2013 yılında devreye alınan özel sektör santrallarında rekor kırılarak, 7 bin MW lık 222 özel sektör santralı devreye alındı... EPDK nın yeni başkanı ise uzun süredir İkinci Başkanlık görevini yürüten Mustafa Yılmaz oldu. Küresel krizin başladığı 2008 yılından itibaren devreye alınan santrallarda yaşanan belirgin düşüşün 2013 yılında yerini artışa bıraktığı belirlendi yılında devreye alınan özel sektör santrallarında rekor kırılarak, yaklaşık 7 bin MW lık 222 özel sektör santralı devreye alındı. Böylece MW lık santralın devreye alındığı 2012 yılına göre, yaklaşık yüzde 90 lık artış yaşanmış oldu yılında devreye alınan santrallar ile birlikte serbest elektrik sektöründe 2003 yılından bu yana yaklaşık MW lık özel sektör santralı devreye alınmış oldu. Ancak, önceki yıllarda da olduğu gibi, maliyetlerin artması sonucunda özel sektör enerji yatırımları için finansman temininde güçlük yaşmaya devam etti. Önemli yatırımcı gruplar dışında piyasaya giren yeni oyucuların projelerinde önemli gelişme kaydedilemediği görüldü. Ayrıca yeni mevzuat kapsamında başvuru sahiplerine verilen süre zarfında birçok başvurunun geri çekilmiş olduğu, bunların arasında doğalgaz santrallarının başta geldiği görüldü. Bazı yatırımcıların da doğalgaz santrallarını kapatma kararı aldıkları belirlendi yılı sonu itibarıyla Türkiye de kurulu güç MW a ulaşırken, santral sayısı 910 a yükseldi. Kurulu güçte doğalgazın payı yüzde 31,7 ye ulaştı yılında serbest elektrik sektöründeki en önemli gelişme, 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu nun (Mart ayında) yürürlüğe alınması oldu. Kanun, ikincil mevzuatlar ve önlisans uygulaması ile, çantacıların engellenmesi, yalnızca gerçek yatırımcıların lisans alması sağlanmaya çalışıldı. Yeni uygulamaya geçiş sürecinde EPDK, bir süre lisans vermeden önlisans uygulamasına hazırlık yaptı. Yeni düzenlemeler ile ilgili açıklamalarda bulunan Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız, Çantacılar maden, elektrik ve yenilenebilir enerji sektöründe, petrol piyasasında artık çantalarını alıp, dışarı doğru gitmek durumundadırlar dedi. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu Başkanı Hasan Köktaş ise, önlisans uygulaması ile yatırımların gerçekleşmelerinin daha sağlıklı bir zemine oturtularak, arz 6 yıllık görev süresi dolan EPDK Başkanı Hasan Köktaş yerine, 2. Başkan Mustafa Yılmaz atandı... güvenliğinin geleceği g ü ç l e n d i r e c e ğ i n i kaydetti. Köktaş, Artık, bugüne kadar hesapsız kitapsız, eski alışkanlıkları ve iş yapma tarzı ile devam etmek isteyen şirketlerin bu yeni yapıda varlıklarını sürdürebilmesi çok daha zordur değerlendirmesini yaptı (TEBA: 1610/29 Nisan 2013). Serbest elektrik üretim şirketlerinin 2013 yılında da Türkiye toplam elektrik üretimindeki artışı devam ederken, Türkiye elektrik üretimindeki toplam payları yüzde 35 e yükseldi. Görüşlere açılan 4646 sayılı Doğalgaz Piyasası Kanunu Tasarısı nın 2014 yılı Şubat ayı itibarıyla halen TBMM ye sunulamadı. 20