Eğitimcilerin Eğitimi Bölüm 4:Belirsizlik Değerlendirmesi, Prosedürler ve Risk Analizi. Elif Özdemir , ANTALYA

Transkript

1 Eğitimcilerin Eğitimi Bölüm 4:Belirsizlik Değerlendirmesi, Prosedürler ve Risk Analizi Elif Özdemir , ANTALYA

2 Sunum İçeriği Belirsizlik Değerlendirmesi Prosedürler Risk Analizi

3 Belirsizlik Tanım: Belirsizlik; ölçülen değerlerin dağılımını niteleyen, tesadüfi ve sistematik faktörlerin etkisini içerecek şekilde yüzde olarak ifade edilen ve değerlerin dağılımındaki olası asimetrikliği de dikkate alarak elde edilen değerlerin %95 oranında doğru olduğunu tanımlayan parametreyi ifade eder. Ölçüm Belirsizliği: Yapılan ölçüme ilişkin elde edilen sonuç gerçek ve doğru değer değildir, değer tahminidir. Belirsizlik Ölçüme ilişkin şüphe payı

4 Belirsizlik İzlenen emisyonların doğru değerlendirilebilmesi, sunulan verilerin güvenirliğine bağlıdır. Verinin güvenilirliği Gerçeğe olan yakınlık Aynı ölçüm cihazı aynı miktarı ölçse bile ölçümlerin sonucu farklılık gösterebilir. Bu fark ise cihazlarının hassasiyetinden yani belirsizliğinden kaynaklanmaktadır. Ölçüm sonucundaki farklılık BELİRSİZLİK Bu yüzden de emisyon verilerinin kalitesi için ölçüm cihazlarından kaynaklanan belirsizliğin belirli bir seviyede tutulması gerekmektedir. Belirsizliğin kalitesi KADEME

5 Kimler Belirsizlik Değerlendirmesi Yapmaz? Düşük Emisyonlu Tesis İ&R Tebliği Madde 45 Belirsizlik Değerlendirmesi Hesaplama Faktörleri ve Faaliyet Verisinin İlgili Olduğu Kademelere Uygun Olduğuna Dair Bilgi ve Belgeler

6 Belirsizlik Faaliyet/Kaynak Akışı Tipi Belirsizliğin Uygulanacağı Parametre Yakıtların yanması ve proses girdisi olarak kullanılan yakıtlar Kademe 1 Kademe 2 Kademe3 Kademe4 Ticari standart Yakıt miktarı [t] ± % 7.5 ± % 5 ± % 2.5 ± % 1.5 yakıtlar veya [Nm 3 ] Diğer gaz & sıvı Yakıt miktarı [t] ± % 7.5 ± % 5 ± % 2.5 ± % 1.5 yakıtlar veya [Nm 3 ] Katı yakıtlar Yakıt miktarı [t] ± % 7.5 ± % 5 ± % 2.5 ± % 1.5 Erişilen Belirsizlik Kademenin Gerektirdiği Belirsizlik

7 Hesap Temelli Yöntem Hesaplama Temelli Yöntemde Faaliyet Verisinin Belirlenmesi Sürekli Ölçüm İle Stok Değişikliği Dikkate Alınarak İşletmenin Kontrolü Altındaki Ölçüm Sistemleri İşletmenin Kontrolü Dışındaki Ölçüm Sistemleri

8 Hesap Temelli Yöntem Sürekli Ölçüm Sistemleri İşletmenin Kontrolü Altında İşletmenin Kontrolü Dışında Mevzuatta Yer Alan Mevzuatta Yer Almayan Mevzuatta Yer Alan Azami İzin Verilebilir Hata Azami İzin Verilebilir Hata Kalibrasyondan Gelen Belirsizlik x İhtiyatlı Ayarlama Faktörü

9 Hesap Temelli Yöntem İşletmenin Kontrolü Dışında Mevzuatta Yer Alan Mevzuatta Yer Almayan İzin Verilebilir Hata Belirtilen Kademe Azami İzin Verilebilir Hata İzin Verilebilir Hata Belirtilen Kademe Ticari Ortağın Bilgi ve Belgeleri

10 Hesap Temelli Yöntem Stok Değişikliği Dikkate Alınarak Faaliyet Verisinin Belirlenmesi Tesislerinin Depolama Kapasitesinin Yıllık Kullanılan İlgili Yakıt veya Malzemenin Miktarının En Az %5 Olduğu Durumda Belirsizlik Değerlendirmesine Dahil Edilir Kullanılan Yakıt Miktarı = (1 yıl boy. satın alınan yakıt 1 yıl boy. satılan yakıt) + (1 Ocak ta stokta bulunan yakıt- 31 Aralık ta stokta bulunan yakıt)

11 Hesaplama Faktörleri Kademe Belirsizlik Eşiğine Dayanmaz Varsayılan Değer Analize Dayanan Değer TS EN ISO

12 Ölçüm Temelli Yöntem Sürekli Emisyon Ölçüm Sistemlerinin Güvenilirliği Sürekli Emisyon Ölçüm Sistemleri Tebliği Kalite Güvece Standardı Kalite Güvence Gereksinimleriyle İlgili Uyumsuzluk Durumunda Bakanlığa bildirilir ve önlem alınır

13 Ölçüm Temelli Yöntem Ölçüm cihazlarına ilişkin belirsizlik değeri üç farklı yolla belirlenebilir: 1 Cihaz Metrolojik Kontrole İlişkin Mevzuata tabi ise Mevzuatta belirtilen azami izin verilebilir hata alınır 2 Cihazın spesifikasyonunda yer alan değer 3 Kalibrasyon

14 Asgari Yöntem İ&R Tebliği Madde 20 Bütün Parametrelere Ait Belirsizlik Değerlendirmesi Bütün Tesise Ait Belirsizlik Değerlendirmesi A %7,5 B %5,0 C %2,5

15 Belirsizlik Değerlendirmesi Korelasyonlu (Birbirine Bağlı) Korelasyonsuz (Birbirinden Bağımsız) Belirsizlik Toplamın Belirsizliği Çarpımın Belirsizliği

16 Belirsizlik Değerlendirmesi Belirsizlik Toplamın Belirsizliği (Y=X 1 +X 2 + +X n ) Çarpımın Belirsizliği (Y=X 1 *X 2 ) Korelasyonlu Girdi Miktarı

17 Korelasyonlu Girdi Miktarı ÖRNEK : Proses buharının üretimi için yakıt olarak ısıtma gazı kullanan bir buhar kazanı çalıştırılmaktadır. Kullanılan ısıtma gazı, kazana on farklı boru ile sağlanmaktadır. Gazın miktarı, on adet debi ölçer ile belirlenmektedir. Buhar kazanı için ısıtma gazının yıllık tüketiminin belirlenmesi ile ilgili belirsizlik aşağıdaki formül ile hesaplanır: Korelasyonsuz girdi miktarı + Toplamın belirsizliği

18 Korelasyonsuz Girdi Miktarı Korelasyonsuz girdi miktarı + Çarpımın belirsizliği Doğalgaz ölçümü için kullanılan, birden fazla ölçüm cihazı olması durumunda oluşacak belirsizlik hesaplaması: Hacim Sıcaklık Basınç %4 %1 %2 Hacim ölçümü Sıcaklık sensörü Basınç sensörü Belirsizlik Kaynak %4 Üretici tarafından %1 belirlenen özellikler %2

19 Korelasyonlu Girdi Miktarı Örnek : Yanma kaybını belirlemek için yanma süreci öncesi ve sonrasında aynı tartı ile ürün tartılır. Yanma kaybının tespit edilmesi ile ilgili belirsizlik aşağıdaki denklem ile hesaplanmaktadır: Korelasyonlu girdi miktarı

20 Etkileşimli Oturum 4 Tesis A.Ş. nin büyük kaynak akışlarından biri kömür kaynak akışıdır. Tesise kömür girişi olduktan sonra bu kaynak akışı iki farklı kazanda yakılmaktadır. Tesis girişinde toplam kömür miktarını ölçen bir kantar olmayıp kazan girişlerinde birer kantar bulunmaktadır. Tesiste toplam 250,000 ton kömür tüketimi vardır. Kazan 1: Yılda 100,000 ton kömür tüketimi vardır. Bu kazanda kullanılan kömür miktarının ölçüldüğü kantarın belirsizliği %1.5 olarak belirtilmiştir. Kazan 2: Yılda 150,000 ton kömür tüketimi vardır. Bu kazanda kullanılan kömür miktarının ölçüldüğü kantarın belirsizliği %1 olarak belirtilmiştir. Yukarıdaki bilgilere göre kömür kaynak akışının belirsizliğini tespit ediniz.

21 Etkileşimli Oturum 4 Toplam ton kömür/yıl Kazan 1 Kazan ton kömür/yıl ton kömür/yıl % 1 Belirsizlik % 1,5 Belirsizlik Korelasyonsuz girdi miktarı + Toplamın belirsizliği

22 Etkileşimli Oturum 4 Korelasyonsuz girdi miktarı + Toplamın belirsizliği U kantar,1 x 1 = * %1.5 U kantar,2 x 2 = * %1 U toplam = % 0.85 x 1 + x 2 =

23 Prosedürler Eksiksiz, tutarlı ve kanıtlanabilir bir izleme planı hazırlanabilmesi için, Yapılacak değişikliklerin kolayca izleme planına aktarılabilmesi için, Yapılan işlemlerin Bakanlık tarafından kolayca anlaşılabilmesi için, Doğrulama sürecini kolaylaştırmak için prosedürler hazırlanır.

24 Hazırlanması Gereken Prosedürlerin Listesi Her izleme planında olması gereken prosedürler Hesap temelli yöntem için hazırlanması gereken prosedürler Ölçüm temelli yöntem için hazırlanması gereken prosedürler Asgari yöntem ve PFC emisyonları için hazırlanması gereken prosedürler N2O emisyonları için hazırlanması gereken prosedürler Dahili CO 2(eşd) veya transfer edilen CO 2(eşd) için hazırlanması gereken prosedürler

25 Asgari Olarak Hazırlanması Gereken Prosedürlerin Listesi Tesiste sera gazlarının izlenmesi ve raporlanması için sorumlulukların belirlenmesine yönelik prosedür İzleme planının uygunluğu ve izleme yönteminin iyileştirilmesi için olası önlemlerin belirlenmesi için kullanılacak prosedür Veri akış faaliyetlerinin yönetildiği prosedürler ve veri akış şeması Dahili risk ve kontrol risklerini değerlendirmek için kullanılan prosedür Ölçüm ekipmanlarının kalite güvence işlemleri için prosedürler Veri akış faaliyetleri için kullanılan bilgi teknolojileri sistemlerinin kalite güvence işlemleri için prosedür Düzenli dâhili gözden geçirme (iç tetkik) ve veri doğrulama prosedürü Düzeltici faaliyetlerin uygulanması için kullanılan prosedür

26 Hesap Temelli Yöntem İçin Asgari Olarak Hazırlanması Gereken Prosedürlerin Listesi Bakanlıktan yeterlik belgesi almış laboratuvarın kullanımının teknik olarak elverişli olmadığının Bakanlığa belgelenmesi durumunda kullanılan laboratuvarın TS EN standardının değer gereksinimlerini karşıladığına dair yazılı prosedür Analizler için uygulanan örnekleme planı prosedürü Örnekleme planının revizyonu için kullanılacak prosedür Raporlama yılının başındaki ve sonundaki stokları belirlemek için uygulanan prosedür Faaliyet verisini belirlemek için kullanılan cihazları takip etmek için kullanılacak prosedür

27 Ölçüm Temelli Yöntem İçin Asgari Olarak Hazırlanması Gereken Prosedürlerin Listesi Uygulanan standartlara ilişkin ve standartlardan sapma olursa kullanılacak yöntemlere ilişkin prosedür Veri toplamak ve her bir emisyon kaynağının yıllık emisyonunu belirlemek için kullanılan hesaplama formüllerine yönelik prosedür Her bir parametre için geçerli saatlerin veya daha kısa referans dönemlerinin hesaplanmasını belirlemek için ve kayıp verinin tamamlanması için yöntem belirlemeye yönelik prosedür Baca gazı debisinin hesaplama ile elde edildiği hallerde, ölçüm temelli yöntem kullanılarak izlenen her bir emisyon kaynağına yönelik bu hesaplama için prosedür Emisyonların hesaplama temelli yöntem ile teyit hesaplarının yapılmasına yönelikprosedür Biyokütleden gelen CO 2(eşd) nasıl belirleneceğine ve biyokütleden gelen CO 2(eşd) nin ölçülmüş CO 2(eşd) emisyon miktarından nasıl çıkartılacağına ilişkin yöntemin tarifine yönelik prosedür

28 Asgari Yöntem ve PFC Emisyonları İçin Asgari Olarak Hazırlanması Gereken Prosedürlerin Listesi ASGARİ YÖNTEM Yıllık emisyonlar için belirsizlik analizinin yapılmasına yönelik prosedür PFC EMİSYONLARI Tesise özgü emisyon faktörlerinin (Eğim Emisyon Faktörü-EEF CF4, veya Aşırı Gerilim Katsayısı-AGK ve C 2 F 6 Ağırlık Oranı-F C2F6 ) belirlenmesine yönelik ölçümlerin tarihleri ve bu belirlemenin gelecekteki tekrarları için zaman çizelgesine yönelik prosedür En az 72 saat olacak şekilde, ölçülmüş ve ölçülecek değerlerin birbirine yakınlaştığını gösterecek şekilde ölçümlerin yeterince uzun bir zamanda gerçekleştiğini gösteren, CF 4 ve C 2 F 6 için tesise özgü emisyon faktörlerinin belirlenmesine yönelik kullanılan prosedür Kaçak emisyonlar için toplama verimliliğini belirlemeye yönelik prosedür

29 N2O Emisyonları İçin Asgari Olarak Hazırlanması Gereken Prosedürlerin Listesi Üretim prosesinde kullanılan malzeme miktarını ve tam kapasitede kullanılan azami malzeme miktarını belirlemek için kullanılan yöntem ve parametreleri tanımlayan prosedür Her bir emisyon kaynağı için baca gazında bulunan N 2 O konsantrasyonunu, işletme aralığını ve belirsizliğini belirlemek için kullanılan yönteme ve parametrelere ilave olarak konsantrasyonların işletme aralığının dışında kaldığı durumlarda ve bu durumların oluşabileceği hallerde uygulanacak alternatif yöntemin detaylarına yönelik prosedür Her bir emisyon kaynağına ilişkin yıllık N 2 O emisyonlarını ve bu emisyonlara karşılık gelen CO 2(eşd) değerlerini belirlemek için kullanılan yöntem ve hesaplama formüllerine yönelik prosedür Normal işlemlerden sapan proses koşulları hakkında bilgi, bu sapmaların potansiyel sıklık ve süresi, baca gazı arıtma ekipmanı arızası gibi proses koşullarının sapması sonucunda ortaya çıkan N 2 O emisyonlarının hacminin belirlenmesi için prosedür

30 Prosedürün İçeriği Prosedür Açıklama Prosedür Başlığı Prosedür Referansı Prosedürün Kısa Açıklaması Prosedürden ve Üretilen Her Tür Veriden Sorumlu Kişinin Unvanı Kayıtların Tutulduğu Yer Kullanılan IT Sisteminin adı TS EN veya uygulanan diğer standartların listesi

31 Örnek Prosedür

32 Risk Analizi Risk analizi, tehlikeler ve bu tehlikelerin sonucu ortaya çıkabilecek etkilerin değerlendirilmesi temeline dayanmaktadır. Risk analizi, belirlenen risk öğelerine dair kontrol önlemlerinin etkili olmasını ve yeni tehlikelere yol açmayacak bir yapısal sistemin oluşturulmasını sağlamalıdır.

33 Risk Analizi 1 Hataya sebep olabilecek olayların belirlenmesi 6 Kontrol tedbirlerinin belirlenmesi 2 Bu olaylardan kaynaklanabilecek risk türlerinin belirlenmesi 7 Alınan kontrol tedbirlerinden sonra oluşabilecek olayın olasılığının belirlenmesi 3 Olayın olasılığının belirlenmesi 8 Alınan kontrol tedbirlerinden sonra oluşabilecek olayın etkisinin belirlenmesi 4 Olayın etkisinin belirlenmesi 9 Riskin belirlenmesi 5 Dahili riskin belirlenmesi

34 Risk Analizi Risk: yanlış bildirimin olasılığı ve bu yanlış bildirimin emisyon verilerine etkisidir. Olasılık veya etkiden birinin artışı riski de arttıracaktır. Olasılık: sera gazı emisyonlarının izlenmesi ve raporlanmasında oluşabilecek risklerin gerçekleşme derecesini belirtir. Olasılık için kesin bir sayısal değer verilmesine gerek yoktur. Etki: yarı niceliksel değerlerle, her bir ünitenin koşullarına uygun olarak olayın etkisi için tanımlanmalıdır.

35 Risk Analizi

36 Örnek Risk Analizi Adım 1 ve 2: Hataya Sebep Olabilecek Olayların Belirlenmesi ve Hatadan Kaynaklanacak Risk Tiplerinin Belirlenmesi Faaliyet Olay Risk Tipi Kömür ölçüm sistemi Yanlış Faturalandırma Faaliyet Verilerinin Yanlış Belirlenmesi

37 Örnek Risk Analizi Adım 3: Olayların Gerçekleşme Olasılığının Belirlenmesi Olasılık Kategorisi Olasılık Sayısal Değeri Olasılık Aralığı Çok Düşük 1 Yılda bir yada birden az olabilir Düşük 2 Yılda en fazla 4 kez olabilir Makul 3 Yılda en fazla 12 kez olabilir Yüksek 4 Yılda en fazla 24 kez olabilir Çok Yüksek 5 Yılda 24 den fazla olabilir

38 Örnek Risk Analizi Adım 4: Olayların Gerçekleşme Olasılığının Belirlenmesi Faaliyet Olay Risk Tipi Olasılık Kömür ölçüm Yanlış Faturalandırma Faaliyet Verilerinin Makul sistemi Yanlış Belirlenmesi

39 Örnek Risk Analizi Adım 4: Olayların Etkilerinin Belirlenmesi Etki Kategorisi Etki Sayısal Değeri Etki Aralığı Çok Düşük 1 Ölçülen parametre üzerinde gözle görülür bir etki yok Düşük 2 Etki en fazla ± 50 ton CO 2(eşd) sapmaya neden olur Makul 3 Etki en fazla ± 250 ton CO 2(eşd) sapmaya neden olur Yüksek 4 Etki en fazla ± 500 ton CO 2(eşd) sapmaya neden olur Çok Yüksek 5 Etki en fazla ± 500 ton CO 2(eşd) den daha fazla sapmaya neden olur

40 Örnek Risk Analizi Adım 4: Olayların Etkilerinin Belirlenmesi Faaliyet Olay Risk Tipi Olasılık Etki Kömür ölçüm Yanlış Faaliyet Verilerinin Makul Yüksek sistemi Faturalandırma Yanlış Belirlenmesi

41 Örnek Risk Analizi Adım 5: Dahili Risklerin Belirlenmesi Faaliyet Olay Risk Tipi Olasılık Etki Dâhili Risk Kömür Yanlış Faaliyet Makul Yüksek ölçüm sistemi Faturalandırma Verilerinin Yanlış Belirlenmesi

42 Örnek Risk Analizi Adım 6: Kontrol Faaliyetlerinin Belirlenmesi Faaliyet Olay Olasılık Etki Dahili Kontrol Faaliyetleri Risk Kömür ölçüm sistemi Yanlış Faturalandır ma Makul Yüksek Yüksek Okuma Değeri İle Karşılaştırma

43 Örnek Risk Analizi Önlem Sonucu Risk Faaliyet Olay Olasılı Etki Dahili Kontrol Faaliyetleri Olasılık Etki Risk k Risk Kömür Yanlış Makul Yüksek Yüksek Okuma Değeri İle Çok Yüksek Düşük ölçüm Faturalandır Karşılaştırma Düşük sistemi ma

44 TEŞEKKÜR EDERİZ Elif Özdemir