Farklı Yetiştirme Ortamlarının Kaya Sümbülü (Hyacinthus orientalis subsp. chionophilus.) nün Bazı Bitkisel Özellikleri Üzerine Etkileri

Transkript

1 Arştırm Mklesi / Reserh Artile Iğdır Üni. Fen Bilimleri Enst. Der. / Iğdır Univ. J. Inst. Si. & Teh. 7(4): , 2017 Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi Iğdır University Journl of the Institute of Siene nd Tehnology Frklı Yetiştirme Ortmlrının Ky Sümülü (Hyinthus orientlis susp. hionophilus.) nün Bzı Bitkisel Özellikleri Üzerine Etkileri Ali Rhmi KAYA 1, Ömer Süh USLU 1, Çğrı Özgür ÖZKAN 2, Hı KALINKÜTÜK 3 ÖZET: Bu çlışm, frklı rkımlrd yetişen ky sümüllerinin zı morfolojik gelişimi üzerine etkilerini elirlemek için Khrmnmrş Sütçü İmm Üniversitesi Göksun Meslek Yüksek Okulu Uygulm Bhçesi ısıtmsız plstik ser, Göksun Doğ Korum ve Milli Prklr Şefliği Bhçesi ve Khrmnmrş Kpıçm Attürk Tit Prkı nd, kış-ilkhr-yz döneminde gerçekleştirilmiştir. Arştırmd, tittn temin edilen yklşık 4.00 m çpındki çiçek soğnlrı, itkisel mteryl olrk kullnılmıştır. Çlışm, tesdüf prselleri deneme desenine göre üç yerde kurulmuş, her tekerrür için 15 det sümül soğnı kullnılmıştır. Soğnlr 6.00 m derinliğe dikilerek itki oyu, yprk genişliği, yprk syısı ve çiçek syısı ölçümleri ypılmıştır. Elde edilen verilere vryns ve korelsyon nlizi uygulnmıştır. Anlizler sonuund, rkımın; itkinin yprk genişliği ile deti ve çiçek syısı üzerine frklılık oluşturduğu tespit edilmiştir. Bitki oyunun m rsınd, yprk syısının det, yprk genişliğinin mm ve çiçek syısının ise det, rsınd değiştiği sptnmıştır. Bu çlışmnın mı, ky sümülünün Khrmnmrş ilinin yrk türü olmsı dolyısıyl frklı rkımlrd yetişen ky sümüllerinin zı morfolojik özellikleri hkkınd ilgi vermektir. Anhtr Kelimeler: Hyinthus orientlis susp. hionophilus, Khrmnmrş, Ky sümülü, morfoloji, rkım The Effets of Different Cultivtion Environments on the Chrteristis of Rok Hyinth (Hyinthus orientlis susp. Chionophilus) Cilt/Volume: 7, Syı/Issue: 4, Syf/pp: , 2017 ISSN: , e-issn: DOI: /jist ABSTRACT: This reserh ws rried out in unheted green-house t in Khrmnmrş Sutçu İmm University Goksun Votionl High Shool Applition Grden,Goksun Nture Conservtion nd Ntionl Prks Conservtion Grden nd Khrmnmrs Kpım Atturk Nture Prk in winter-spring-summer period to determine the effets on some morphologil development of rok hyinths growing t different ltitudes. The uls with 4.00 m dimeter nd tken from nture of Hyinthus orientlis susp. hionophilus s plnt mteril were used in this study. The experiment ws designed s rndomized plot design with 3 replites nd 15 hyinth were used for eh replite. All uls were plnted in depth of 6.00 m. Plnt size, lef width, numer of leves nd numer of flowers were otined nd these dt were tested with vrine nd reltion test. As result of the nlyzes, it ws found the ltitude of the plnt is different on lef width, piee nd numer of flower. As result of the nlyzes, ltitude; It ws determined tht the plnt hs differene on lef width piee nd numer of Flowers. It ws determined tht the plnt ws etween m, the numer of leves ws , the lef width ws mm nd the numer of flowers ws The purpose of this study is to give informtion out morphologil developments of the rok hyinths whih grow t different ltitudes, the rok hyinth whih is the flg type of Khrmnmrs Keywords: Altitude, Hyinthus orientlis susp. hionophilus, Khrmnmrs, morphology, Rok hyinth 1 Ali Rhmi KAYA( ), Ömer Süh USLU( ), Khrmnmrş Sütçü İmm Üniversitesi, Zirt Fkültesi Trl Bitkileri, Khrmnmrş, Türkiye 2 Çğrı Özgür ÖZKAN( ), Khrmnmrş Sütçü İmm Üniversitesi, Göksun Meslek Yüksekokulu, Bitkisel ve Hyvnsl Üretim Bölümü, Khrmnmrş, Türkiye 3 Hı KALINKÜTÜK( ), Ormn ve Su İşleri Bknlığı, Khrmnmrş İl Şue Müd., Doğ Korum ve Milli Prklr, Khrmnmrş, Türkiye Sorumlu yzr/corresponding Author: Ali Rhmi KAYA, lirhmiky@ksu.edu.tr Geliş trihi / Reeived: Kul trihi / Aepted:

2 Ali Rhmi KAYA ve Ark. GİRİŞ Khrmnmrş ili itki çeşitliliği çısındn oldukç zengin oğrfyy shiptir. İlin üç frklı fitooğrfik ölgenin kesişim noktsınd yer lmsı, yine frklı iklim tiplerinin görülmesi ve deniz seviyesinden 568 m gii yükseklikte olmsı ilin itki çeşitliliğine ktkı sğlmktdır. Türkiye florsınd yklşık itki tksonu yer lmktdır ve endemik tkson syısı 3750 den fzldır (Avı, 2005). Türkiye de det tkson soğnlı, rizomlu, yumrulu itki türü yer lmktdır (Khrmn, 2015). Geofit olrk dlndırıln ky sümülü gii u itkiler; gövde, yprk, çiçek gii toprk üstü orgnlrı gelişme mevsimini tmmldıktn sonr kuruyrk yz ylrınd yşmlrını toprk ltınd devm ettirirler (Altn, 1985; Aksu ve rk., 2002; Zenirkırn, 2002; Avı, 2005). Doğl çiçek soğnlrıyl d nıln geofitler, her yıl ülkemizin ihrtın ktkı sğlmktdır (Khrmn, 2015). Doğl çiçek soğnlrının her şekilde toplnmsı ynınd, üretimi ve ihrtı Doğl Çiçek Soğnlrının Sökümü, Üretimi ve Tiretine İlişkin Yönetmelik ile düzenlenmektedir. Her yıl ilimizin Göksun ve Andırın ilçesinde inlere sümül soğnı herhngi ir izin lınmdn yöre hlkı trfındn doğdn sökülerek toplnmktdır. İlimizde toplnn ky sümülü (Hyinthus orientlis susp. hionophilus) tmmıyl Ülkemize hs ir lt tür olup Ort Andolu ve Doğu Toroslr d Adn, Khrmnmrş, Kyseri, Mlty, Sivs ve Tuneli illerinde, genel olrk metrenin üzerindeki dğlrd yetişmektedir. Kr seven gii yöresel dl d ilinen ky sümülü, güzel kokusu ve güzel çiçekleri ile süs itkisi olrk kullnılmktdır. Ky sümülleri doğl yyılış ortmlrınd tohumlr ile çoğlmktdırlr. Tohuml elde edilen itkilerin çiçek çk soğn üyüklüğüne gelmesi için yklşık 2-3 yıl ihtiyç vrdır. Bu uzun sürenin ynınd itkinin doğdn sökümüyle yeni oluşn fidelerin ve henüz olgunlşmmış soğnıklrın d sökümü nedeniyle sümül vrlığı günden güne zlmktdır. Bu nedenle T.C. Ormn ve Su İşleri Bknlığı Doğ Korum ve Milli Prklr Genel Müdürlüğü, Khrmnmrş ilinde yrk tür olrk seçmiş ve doğ eylem plnın lmıştır. Bu çlışm, doğl yyılış lnlrı dışınd ky sümülü soğnlrının, kontrollü ir şekilde yetiştiriiliğinin ypılilirliğini ve frklı rkımlrın itki çiçek ve yprk syısın ne gii etkileri olduğunu elirlemek için ypılmıştır. MATERYAL VE YÖNTEM Çlışm yıllrı rsı, sonhr kış yetiştirme döneminde Khrmnmrş Sütçü İmm Üniversitesi Göksun Meslek Yüksekokulu Uygulm Bhçesi ısıtmsız plstik ser d, Göksun Meteoroloji Binsı ve Khrmnmrş Kpıçm Attürk Tit Prkı içerisindeki küçük lnlrd yürütülmüştür. Çlışmd itkisel mteryl olrk ky sümülü türüne it soğnlr kullnılmıştır. Denemede kullnıln soğnlr; doğl çiçek soğnlrı ile ilgili 19/07/2012 trihli ve syılı Resmi Gzete de yyımlnn Doğl Çiçek Soğnlrının Üretimi, Doğdn Toplnmsı ve İhrtın İlişkin Yönetmeliğin 7. Mddesine göre; ihrt yönünden ypıln sınıflndırmd elirtilen tüm çiçek soğnlrı için ilimsel rştırm mıyl doğdn rştırm mteryli toplnmsı Bknlığın iznine tidir ilgili yönetmelik mddesi gereği lınn izinle Göksun ilçesi sınırlrındn doğl olrk topltılmıştır. Denemede kullnılk oln soğnlrın morfolojik özelliklerinin ynı olmsın dikkt edilerek seçilmiştir. Seçilen soğnlr hstlıklr krşı %1 Cptn + %0.5 Benomyl içeren solüsyon içinde 20 dkik ekletilmiş, sonr ilçlı suyun süzülmesi ve soğnlrın kurumsı için tel kslr konulrk gölge ve serin ir yerde muhfz edilmiştir (Aksu ve rk., 2002). Denemede, Göksun Ormn İşletme Müdürlüğü Tekir Fidnlığındn temin edilen toprk kullnılmıştır. Soğnlr, 15 Arlık 2015 trihinde, m çpınd ve 7.50 m derinliğindeki plstik sksılr sksı derinliğinin 1/3 yetiştirme ortmı ile doldurulduktn sonr her sksıy 1 (ir) det sümül soğnı dikilmiş ve dh sonr soğnlrın üzeri yetiştirme ortmı ile kptılmıştır. Deneme 244 Iğdır Üni. Fen Bilimleri Enst. Der. / Iğdır Univ. J. Inst. Si. & Teh.

3 Frklı Yetiştirme Ortmlrının Ky Sümülü (Hyinthus orientlis susp. hionophilus.) nün Bzı Bitkisel Özellikleri Üzerine Etkileri tesdüf prselleri deneme desenine her tekerrür için 15 det kullnılmış olup,; her sksı, ir prseli oluşturmuştur. Bitkilerdeki su ihtiyı fertigsyon şeklinde dml sulm sistemiyle krşılnmış, drenj ise sksı ltlrındki 18 det drenj delikleri rılığıyl sğlnmıştır. İşlem, itkilerin gelişimini tmmlyıp, yprklrın kuruduğu 31 Myıs 2016 trihinde sonlndırılmıştır. Çlışmd her prseldeki itkinin oyu, yprk syısı, yprk genişliği ve çiçek syısın it ölçümleri lınmıştır. Denemeden elde edilen verilere IBM SPSS 22.0 isttistik progrmı kullnılrk vryns nlizi ve korelsyon testi uygulnmıştır. BULGULAR VE TARTIŞMA Bulunduğumuz yerin deniz seviyesinden yüksekliği rkım olrk dlndırılmktdır. Rkım frklılığı ererinde iklim ve toprk değişikliğini de getirmektedir. Aynı zmnd değişiklikler frklı flor ve funlrın oluşmsın neden olmktdır. Rkım çoğu zmn ir yerin iklimini tnımd yeterli olmz. Çünkü rkım ve ölgedeki su irikintilerinin vrlığı gii fktörler iklimde değişikliğe neden olur (Anonymous, 2004). Bu nedenle herhngi ir lnd, yetiştiriiliği ypılk itkinin endemik olrk yetiştiği rkım ve iklim ihtiyçlrı irlikte düşünülmelidir. Genel olrk Ky sümülleri, metrenin üzerindeki dğlrd ve krsl iklimin hkim olduğu lnlrı terih etmektedir. Bu nedenledir ki; irçok ölgede Kr Seven gii yöresel dl d ilinmektedir. Denemeden elde edilen verilere it ortlmlr ve u ortlmlr it zı nliz sonuçlrı Çizelge1. de, inelenen itki özellikleri rsındki ilişkilere it korelsyon ktsyılrı Çizelge 2. de verilmiştir. Çizelge 1.Yetiştirme ortmlrının ky sümülü soğnı ve gelişimine etkileri Yetiştirme ortmlrı (m) Yprk Syısı (det) Yprk Genişliği Çiçek Syısı (det) GMYO Isıtmsız Plstik Ser Ss ±1.938 ±1.206 ±1.521 ±0.640 Göksun Meteoroloji Binsı Ss ±1.960 ±1.033 ±1.831 ±0.640 Kpıçm Tit Prkı Ss ±0.775 ±0.734 ±1.897 ±0.345 Ortlm CV% LSD % Ypıln vryns nlizi sonuund, inelenen özellikler çısınd denemelerin yürütüldüğü ortmlr rsınd isttistiksel olrk çok önemli (P<0.01) frklılıklrın olduğu tespit edilmiştir. Ky sümülü üzerine ypıln u çlışmd yetiştirme ortmlrının itki oyu üzerine etkisinin isttistiksel olrk önemli (P<0.01) olduğu ve itki oyunun m rsınd değiştiği elirlenmiştir. En üyük itki oyun ship oln sümül Göksun ilçesi Meteoroloji Binsı içerisinde ypıln denemede, en kıs itki oyun ship oln ky sümülü ise Khrmnmrş Kpıçm Attürk Tit Prkındki yetiştirme lnındn elde edilmiştir (Çizelge 1 ve Şekil 1). Rkımın rtmsıyl irlikte, UV rdysyonu ve ışık Cilt / Volume: 7, Syı / Issue: 4,

4 Ali Rhmi KAYA ve Ark. yoğunluğu rtmkt nk oksijen gii tmosfer ileşenleri zldığındn (Rieger, 2007) rtn ışık yoğunluğu fotosentezin ikinil metolizmsının rttırmsın neden olmktdır. Fkt rkımın yüksek olduğu ölgelerde vejetsyon döneminin oldukç kıs sürmesinden dolyı itki gelişiminin rkımın yükselmesiyle irlikte hızlndığı ilinmektedir. Bu çıdn, denemeden elde edilen sonuçlr Rieger (2007) nin tespitiyle örtüştüğü görülmektedir (m) Çiek Syısı (det) Yprk Syısı (det) Yprk Genişliği GMYO Isıtmsı Plstik Ser Göksun Meteoroloji Binsı Kpıçm Tit Prkı Şekil 1. Denemenin yürütüldüğü loksyonlrd inelenen özelliklere it oluşn gruplr Yprk Syısı Frklı yetiştirme ortmlrının itkideki yprk syısını önemli (P<0.01) dereede etkilediği ve yprk syısının det rsınd değiştiği elirlenmiştir (Çizelge 1). En çok yprk syısın ship oln sümüller Göksun ilçesi Meteoroloji insı içerinde ypıln denemeden, en z yprk syısın ship oln ky sümülleri ise Khrmnmrş Kpıçm Attürk Tit Prkındki yetiştirme lnındn elde edilmiştir (Şekil 1). Yprk Genişliği Çizelge 1 in inelenmesinden nlşılğı üzere, yetiştirme ortmlrının yprk genişliği üzerine etkisinin isttistiksel olrk çok önemli(p<0.01) olduğu ve yprk genişliğinin m rsınd değiştiği elirlenmiştir. En üyük yprk genişliğine ship sümüllerin Khrmnmrş Sütçü İmm Üniversitesi Göksun Meslek Yüksekokulu Uygulm Bhçesi plstik ısıtmsız sersınd ypıln denemede, en kıs itki oyun ship itkilerin ise Khrmnmrş Kpıçm Attürk Tit Prkındki yetiştirme lnındn elde edilmiştir (Şekil 1). Nitekim, fizyolojik çıdn u çlışmnın sonuçlrıyl uyumlu olduğu görülen Polt ve rk., (2003) iki frklı rkımd yetiştirdikleri çilek çeşitlerinde düşük rkımd yetiştirilen fidelerin dh geniş yprk lnlrın ship olduğunu elirlemişlerdir. Çiçek Syısı Çizelge 1 den yetiştirme ortmlrının çiçek syısı üzerine oln etkisinin çok önemli (P<0.01) olduğu görülmektedir. Bitkideki çiçek syısının det rsınd değiştiği elirlenmiştir. Çlışmd en fzl çiçek syısın ship oln sümül itkileri Göksun ilçesi meteoroloji insı içerinde ypıln denemeden, en z çiçek syısın ship oln sümüller ise Khrmnmrş Kpıçm Attürk Tit Prkındki yetiştirme lnındn elde edilmiştir (Şekil 1). Sıklıkl çiçek syısı rsınd ters ir orntının olduğu gözlenirken, rkıml çiçek syısı rsınd ise doğru ir orntının olduğu elirlenmiştir. 246 Iğdır Üni. Fen Bilimleri Enst. Der. / Iğdır Univ. J. Inst. Si. & Teh.

5 Frklı Yetiştirme Ortmlrının Ky Sümülü (Hyinthus orientlis susp. hionophilus.) nün Bzı Bitkisel Özellikleri Üzerine Etkileri Çizelge 2. Ky sümülü itkisinin zı gelişim özellikleri rsındki ilişkiler (m) Yprk Syısı (det) Yprk Genişliği Çiçek Syısı (det) (m) ** ** ** Yprk Syısı (det) ** Yprk Genişliği Çiçek Syısı (det) 1 *:P<0.05, **: P<0.01 İnelenen Bitki Özellikleri Arsındki İlişkiler Ky sümülünün zı itki gelişim özellikleri rsındki ilişkilere it sptnn Person korelsyon ktsyılrı Çizelge 2. de sunulmuştur. Çizelgenin inelenmesinden nlşıldığı üzere, itki oyunun itkideki yprk syısı, yprk genişliği ve çiçek syısı ile çok önemli (P<0.01) pozitif doğrusl ilişkilerin (r=0.478, r=0.607, r=0.601) olduğu tespit edilmiştir. Yprk syısı ile yprk genişliği rsındki ilişki isttistiksel olrk önemsiz (P>0.05) ulunurken çiçek syısı ile rsınd çok önemli (P<0.01) pozitif doğrusl ir ilişkinin olduğu gözlenmiştir. Yprk genişliği ile çiçek syısı rsınd isttiksel olrk önemsiz (P>0.05) fkt pozitif doğrusl ir ilişkinin olduğu sptnmıştır (Çizelge 2). nedenle özenle korunmlıdır. Bu süs itkilerinin ilimizde en önemlisi oln ky sümülün önelikle genetik kynğının korunmsı ve doğdn soğnlrının toplnmmsı mıyl yöresinde sistemli olrk çoğltılmsı ve değerlendirilmesi; hem doğl çevreye ve ülke ekonomine doğrudn ktkı sğlyktır. Frklı yetiştirme ortmlrının denendiği u çlışmd; Ky sümülünün Göksun İlçesi sınırlrınd norml koşullrd üretilmesi hem çiçek syısı, itki oyu ve yprk syısı kımındn rtış göstermiştir. Bu çlışmd; elde edilen veriler değerlendirildiğinde, ky sümülü yetiştiriiliğinin ypılmsı için en uygun ortmın Göksun Doğ Korum ve Milli Prklr Şefliği hçesi olduğunu söyleyeiliriz. SONUÇ Sonuç olrk; doğl kynklr düny geleeği için değerli ir hzine olup; u hzinede süs itkileri her zmn önemli ir py ship olklrdır. O TEŞEKKÜR * Bu mkle KSU Bilimsel Arştırm Birimi Bşknlığı 2016/23-83 M nolu projeden üretilmiştir. KAYNAKLAR Aksu E, Eren K, Ky E, İhrtı Ypıln Doğl Çiçek Soğnlrı. Attürk Bhçe Kültürleri Arştırm Enstitüsü,,Yyın No:84, Ylov, 39s. Altn T, Tiri önemi oln zı doğl geofitlerin ülkemizdeki potnsiyeli, unlrdn yrrlnm içimi ve dış stım sorunlrı. Türkiye de Sertifiklı ve Kontrollü Tohumluk Üretim ve Dğıtım Sorunlrı Sempozyumu, İzmir, s. Anonymous, The Reltionship Between Temperture, Het nd Energy. generlhortiulture.tmu. edu/letsupl/temp/temp.html. (Erişim trihi:30.mrt, 2017). Avı M, Çeşitlilik ve endemizm çısındn Türkiye nin itki örtüsü. İstnul Üniversitesi Fen Edeiyt Fkültesi Coğrfy Dergisi. İstnul, 13: Khrmn, Ö., Frklı yetiştirme ortmlrının Toros Krdeleni (GlnthuselwesiiHook.) nin Soğn Performnsı Üzerine Etkileri. ÇOMÜ Zir. Fk. Derg. (COMU J. Agri. F.) 3(1): Polt İ, Özkn CF, Ky H, Eski H (2003) Toprksız kültür üzüm yetiştiriiliğinde frklı ortmlrın erkenilik, klite ve verime etkisi. Türkiye IV. Ulusl Bhçe Bitkileri Kongresi, Antly, s Rieger, T., Exploring High Altitude Vitiulture. Prt One. Vineyrd&Winery Mngement. Nov/De pp Zenirkırn M, Geofitler. Uludğ Rotry Derneği Yyınlrı. Burs No:1, 105s. Cilt / Volume: 7, Syı / Issue: 4,