ANT K ÇA DA ANADOLU TOPLUMUNDA KUTSAL SU MOT F VE NUM ZMAT K

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "ANT K ÇA DA ANADOLU TOPLUMUNDA KUTSAL SU MOT F VE NUM ZMAT K"

Şebnem Önder
8 yıl önce
İzleme sayısı:

1 ANT K ÇA DA ANADOLU TOPLUMUNDA KUTSAL SU MOT F VE NUM ZMAT K ÜKRAN SEV ML 1, M.ZEK SEV ML 2 1 Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi 2 Eczacıba ı /Ankara ÖZET Antik ça da Anadolu da kentler nehir kenarlarına veya su kaynaklarına yakın yerlere kurulmu tur. Bu durum rasyonel gereksinimler paralelinde gerçekle mekle birlikte dönemin yorumbilgisi çerçevesinde kutsal olarak kabul edilmi ve bu durum kent devletlerinin ve imparatorlukların bastıkları paraların üzerindeki nehir tanrıları motifiyle betimlenmi tir. Anahtar Sözcükler: Antik Ça, Anadolu, Nehir Tanrıları, Kutsal ABSTRACT The rivers and sources of fresh water were very important in the Ancient world. It s appears cannot be overstated. Antiquity cities usually sited on the banks of major rivers. Antiquity people; city-states and empires also provided rich alluvial plains to grow and to irrigate crops. Consequently, it was natural, that the ancients accorded rivers with respect. They have used a lot of images river gods on their coinage. Keywords: Ancient time, Anatolia, River Gods, sacred G R Anadolu insanları ya amın dirim kayna ı olan suyu dolayısıyla nehirlerin kutsal oldu u dü üncesiyle nehrin tanrısı fikrini kabul etmi lerdir. Anadolu nun tarih öncesi dönemine ait arkeolojik bulgular bu ba lamda net bir fikir elde edilmesine olanak tanımamakla birlikte, yazılı döneme ait arkeolojik bulgular; (1) tabletler, (2) numizmatik, (3) nehir tanrısı heykelleri aracılı ıyla toplumların su ile ilgili de erlendirmeleri hakkında bilgi edinilmektedir 2,3,4,5. Numizmatik kent devletlerinin ve imparatorlukların tinsel ve fiziksel de erleri hakkında bilgi vermesi ve belge niteli i ta ıması bakımından önemlidir. Anadolu co rafyasına ait arkeolojik bulgular de erlendirildi inde yon kolonilerinde ve Helenistik dönemde nehir tanrılarının yer verildi i sikkeler görülmektedir. Anadolu Toplumunun Suya Yakla ımının Evreleri Anadolu toplumunun tarih öncesine ait arkeolojik bulguları su ile ilgili yorumbilgisi içermemesi nedeniyle bilgi edinilmemektedir 1. kinci evrede ise, toplumlar dönemlerinin bilgi birikimine paralel olarak tanrılar-tanrıçalar düzeni içinde su kaynaklarını, nehirleri kutsal saymı ve nehir tanrılarının hakemli ine ba vurmu lardır 1. Üçüncü evre, Anadolu toplumları rasyonel dü ünce çerçevesinde su hem fizyolojik gereksinimler içinde rasyonel olarak yer almı hem de tinsel anlamda önemi devam etmi tir 1. Dördüncü evre, Anadolu toplumlarının tek tanrı kavramına geçmelerine paralel olarak tinsel önemi tüm su kaynaklarına olmaktan çıkmı bazı özel kaynaklarda tinsel önemi devam etmi ve rasyonel öneminde herhangi bir de i iklik olmamı tır 1. Antik ça da Anadolu da yer alan kutsal su kavramı incelendi inde kent devletlerinin ve imparatorlukların ticari gereksinimlerini için bastıkları bronz, gümü ve altın paralarda nehir tanrısı motifine yer vermi lerdir. Eski Yunanlılar Mısır, Hurri, Luwi, Likya, Sümer ve Hititlerde oldu u gibi antropomorfik panteonlara sahipti. Bu yakla ımda "tanrı"nın antropomorfik oldu u kabul edilmi tir. Tanrıların antropomorfik özellikleri nedeniyle insan etkinlikleriyle bizzat ilgilendikleri, insanlarla konu up görü tükleri ve hatta insanlardan e bile seçtikleri kabul edilmi tir 2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12,13. Romalı asker-mimar Vitrivius un bu dönemi özetleyen ifadesi u ekildedir. Sonuçta, Mısır tarikatlarının rahipli ini yapanlar da her eyin sıvı maddesinin gücüne dayandı ını ifade ederler. Bu nedenle, su kabı, tapınak ve yöresine suyla dolu olarak geri getirildi i zaman, kutsal töreler uyarınca kendilerini yere atarlar ve ellerini gö e kaldırarak bu tanrısal nimetin yaratılı ı için te ekkür eder. Fizikçiler, filozoflar ve rahiplerin tümü her eyin suyun gücüne ba lı oldu una inandıklarından, ben de, önceki yedi kitapta yapılanların kurallarının açıklanması gibi, bu kitapta da su bulma yöntemlerim ve suyun yörelerin özelliklerinden kaynaklanan özel yararlarını anlatmayı gerekli görüyorum. Çünkü su, ya amın, mutlulu un ve güncel kullanımın temel gereksinimidir 14." Su kaynakları ve nehirler bu nedenle kutsanmı tır 15,16. Nehir Tanrısı Motifinin genel özellikleri: (1) Erkek olarak tasvir edilmi tir. (2) Nehir tanrısı bir çok sikkede yüzerken tasvir edilmi tir. (3) Genellikle bedeninin yarısı su içindedir. (4) kararlı bir yüz ifadesi ta ıyan bir ba tasviride olabilmektedir. MATERYAL YÖNTEM Antik ça ile ilgili arkeolojik bulgular de erlendirilmi tir. Bunların içinden örnek olarak seçilenlere yer verilmi tir. 223

Bu durum rasyonel gereksinimler paralelinde gerçekle mekle birlikte dönemin yorumbilgisi çerçevesinde kutsal olarak kabul edilmi ve bu durum kent devletlerinin ve imparatorlukların bastıkları

2 SONUÇ Günümüzün rasyonel bilgi birikimi çerçevesinde gerçekle tirilen çalı malar antik ça Anadolu toplumlarının da tinsel unsurlar öne sürülerek gerçekle tirilmeye çalı ıldı ı ve dönemin yorumbilgisi ba lamında basılan paralar üzerinde de motif olarak yer almı tır. Bu ba lamda insanın bili sel evrimine paralel bir geli me söz konusudur. KAYNAKLAR Sevimli. Anadolu Uygarlıklarında Temizlik Kavramı ve Uygulamalarının Evrimi. Yayımlanmamı Doktora Tezi. Adana, 2005 Günbattı C. Eski Anadolu da Su Ordali Archıuum Anatolıum-Anadolu Ar ivleri-volume 4 Ankara:Ankara Üniversitesi Yayınevi, Adil A. Hurri Hukukunda ntifa Hakkı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi,1994: 247 Süel A. Hitit Kaynaklarında Tapınak Görevlileri le lgili Bir Direktif Metni, Ankara: A.Ü.Dil ve Tarih Co rafya Fakültesi Yayınları, Otten H. Eski Anadolu Kültlerinin Devamlılı ı le lgili Bazı Dü ünceler, Uluslararası 1. Hititoloji Kongresi Bildirileri, Ankara (1992) (25-32). Çorum-Türkiye Temmuz,1990. Karagöz. Küçük Asya ya Özgü bir Tanrıça: Hekate, Anadolu Ara tırmaları XVI, stanbul: stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Hititoloji, Prehistorya ve Önasya Arkeolojisi ve Eskiça Anabilim Dalları Yayınları,2002. Tosun M. ve Yalvaç K. Sumer, Babil, Asur kanunları ve Ammi- aduqa Fermanı, kinci Baskı, Ankara:Türk Tarih Kurumu Basımevi, Estın C. Laporte H. Yunan ve Roma Mitolojisi, 6. Basım, Ankara: Tubitak Popüler Bilim Yayınları, Cook J.M. The Greeks in Ionia and The East, London: Printed Ofset in Great Britain, Göney S. Büyük Menderes Bölgesi, stanbul: stanbul Üniversitesi Yayınları, Çelgin G. Örneklerle Helenistik Ça iiri, stanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, Hesiodos Eseri ve Kaynakları, (Çev: Sabahattin Eyubo lu ve Azra Erhat), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, Price F.S.R. Ritüel ve ktidar. (Çeviren:T.Esin) Ankara: mge Yayınevi, Vitrivius. Mimarlık Üzerine On Kitap, Vitrivius The Ten Books On Architectura, (Çev.S. Güven) Üçüncü Baskı, stanbul, evki Vanlı Mimarlık Vakfı, Laertios D. Ünlü Filozofların Ya amları ve Ö retileri (Çev:C. entuna), stanbul:yapı ve Kredi Yayınları, Tekin O. River - Gods in Cilicia, in The Light of Numismatic Evidence, Varia Anatolica XIII, Paris: De Boccard Edition,2000, La Cilivie: Espaces et Pouvoırs Locaux, Actes de La Table Ronde Internationale D Istanbul, 2-5 Novembre 1999 Nehir Tanrısı Motiflerinden Örnekler: Klikya, Hieropolis-Kastabala. M.Ö.2-1.yy Æ 22mm. Tyche nin büstü sa da / solda, nehir tanrısı Pyramos yüzüyor ve sa eli ile kartalı tutuyor. (Kastabala Adana'ya 110 km. uzaklıktadır.) 224

Anadolu Uygarlıklarında Temizlik Kavramı ve Uygulamalarının Evrimi. Yayımlanmamı Doktora Tezi. Adana, 2005 Günbattı C.

3 Klikya. Marcus Aurelius un karısı Mopsus. Faustina. Augusta nın büstü, solda nehir tanrısı Pyramos yüzüyor. M.S Æ 18mm. Olbia, Thrace, solda Nehir tanrısı Borysthenes in ba ı ve sa da balta Limyra Limyrus (Düden-Suyu). M.Ö. 2. yüzyıl, ans tanrısı Athena Tych nin ba ı ve nehir tanrısı yüzüyor. 225

Olbia, Thrace, solda Nehir tanrısı Borysthenes in ba ı ve sa da balta Limyra

4 Tisna, Aiolis, M.Ö BC. Solda nehir tanrısının Beardless in ba ı / TIS NAION bir vazo. Metropolis Teselya (M.Ö ) Dalgalı saçlı, kısa sakallı erkek ba ı Thessaly, Metropolis nehir tanrısı olma ihtimali yüksek. Di er tarafta bir kaya, a aç. Hekate ve nehir tanrısı C Efes Artemisinin etrafında Maeander, Marsyas, Orgas, and Therma nehir tanrıları yer almaktadır. "Marsyas söylencesi: Marsyas, Büyük Menderes in kaynadı ı yer yakınında Kelainai de do mu. Kybele, Pan ve Diyonizos tanrılarına ilahiler ve Frigya havaları yakarmı, de i ik sesler çıkarmak için kamı a de i ik delikler açarak, flütün ve kavalın atasını yapmı. Marsyas ın muhte em müzi inden yoksun kalan pınarlar ve göl perileri Büyük Menderes e karı an Marsyas çayını olu turmu lar..." 226

"Marsyas söylencesi: Marsyas, Büyük Menderes in kaynadı ı yer yakınında Kelainai de do mu.

5 Efes kenti: Domitian M.S ve Marnas Nehir Tanrısı Efes kenti : Gordianus III M.S AD Kaystros (Küçük Menderes) Nehir Tanrısı her zaman genç bir erkek olarak tasvir edilmi tir. 227

Benzer belgeler

Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Eskiçağ Dilleri ve Kültürleri (Sumeroloji) Anabilim Dalı, 2001.

Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Eskiçağ Dilleri ve Kültürleri (Sumeroloji) Anabilim Dalı, 2001. ÖZGEÇMİŞ YRD. DOÇ. DR. ESMA ÖZ I. Adı Soyadı Esma ÖZ E-posta: (kurum/özel) eoz@ybu.edu.tr; esmao443@gmail.com Cep Telefonu: 0506 934 32 13 İş Adresi: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Esenboğa Merkez