Bu kitapta neler var?

Transkript

1 Bu kitapta neler var? Her bölümün başında kısa, pratik bilgilerle konuyu kavramanızı hedefleyen >> Haydi Öğrenelim Yol gösteren, öğretici >> Çözümlü Sorular Eğlenerek çözeceğiniz pekiştirici etkinlikler >> Antrenman Zamanı Kazanım odaklı >> Konu Kavrama Testleri ŞİMDİ FEN BİLİMLERİ DÜNYASINA KAPAK AÇMA ZAMANI Bilgilerinizi derinlemesine sorgulayan >> Ünite Tarama Testleri Okul sınavlarına yardımcı >> Yazılıya Hazırlık Soruları Yeni sisteme uygun yeni tarz sorular >> Artıbir Sınav Özel AD, SOYAD: OKUL: SINIF: NUMARA:

2 FEN BİLİMLERİ DÜNYAM - 8 Yayını Hazırlayan Baskı Karatay/KONYA Tel: Eylül ISBN ARTIBİR YAYINLARI Büsan Sanayi Sk. KTM İş Merkezi No: 14 Karatay / KONYA Tel: Gsm: Bu k yayın hakları; 1ARTIBİR YAYINLARI r. K k ö u, ya ve yazarının y r k, mek k, fot ya da başk şek çoğaltılması, yayımlanması ve dağıtılması yasaktır.

3 İSTİKLAL MARŞI Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak. Bastığın yerleri toprak diyerek geçme, tanı: Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı. Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı: Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı. Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl. Hakkıdır Hakk a tapan milletimin istiklâl. Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda? Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda! Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Huda, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda. Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım. Ruhumun senden İlâhî, şudur ancak emeli: Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli. Bu ezanlar -ki şehadetleri dinin temeli- Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli. Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar, Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, Medeniyyet dediğin tek dişi kalmış canavar? O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım, Her cerîhamdan İlâhî, boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır ruh-ı mücerret gibi yerden na şım; O zaman yükselerek arşa değer belki başım. Arkadaş, yurduma alçakları uğratma sakın; Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. Doğacaktır sana va dettiği günler Hakk ın; Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl! Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl. Ebediyyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl; Hakkıdır hür yaşamış bayrağımın hürriyyet; Hakkıdır Hakk a tapan milletimin istiklâl! Mehmet Âkif ERSOY

4 ÖNSÖZ Sevgili Öğrenciler, Bu kitap, tecrübeli yazarlarımız tarafından özverili bir şekilde yazılmış, özgün bir dizgi/tasarım ile yayına hazırlanmıştır. Kitap hazırlanırken Milli Eğitim Bakanlığı tarafından en son belirlenen Fen Bilimleri müfredat kazanımları dikkate alınmıştır. Kitapta, konuya ait önemli noktaların vurgulandığı kısa bir konu anlatımının yanı sıra, her biri kazanım odaklı pek çok etkinlikle karşılaşacaksınız. Ayrıca zengin test soruları ile test yeteneğinizi geliştirebileceksiniz. Özellikle bursluluk ve özel okul sınavlarına yönelik hazırladığımız artıbir özel testleriyle, sınavlara daha iyi hazırlanabileceksiniz. Elbette ki okul başarınızda önemli bir pay sahibi olan yazılılarınızı da unutmadık. Yıl içinde gireceğiniz her bir yazılı için birer adet yazılı örneğini sizler için kitabımızın içine yerleştirdik. Elinizdeki kitapta yer alan her bir ünitede aşağıdaki bölümler bulunmaktadır. Hadi Öğrenelim: Konunun ana hatlarının kısaca anlatıldığı, konu ile ilgili bir sorunun çözümü ile birlikte verildiği bölümdür. Antrenman Zamanı: Kazanımların kavranması ve konunun daha iyi anlaşılması için farklı etkinlik örneklerinin bulunduğu bölümlerdir. Konu Kavrama Testi: Her bölümden sonra, konuyu kavratmayı ve pekiştirmeyi hedefleyen, kazanım odaklı, çoktan seçmeli soruların olduğu bölümdür. Ünite Tarama Testi: Her ünitenin sonunda, konuları bir bütün olarak ele alan, konu kavrama testlerinden daha kapsamlı, çoktan seçmeli soruların olduğu bölümdür. Artıbir SINAV Özel: Haziran 2018 de yapılan Liselere Geçiş Sınavı soruları dikkate alınarak hazırlanan; yorumlama, karşılaştırma, sonuca varma, tablo ve grafik okuma gibi becerileri ölçmeyi ön plana çıkartan, sınava özel bölümdür. Yazılıya Hazırlık Soruları: Okuldaki yazılı sınavlarında başarınızı artırmayı hedefleyen, bu sınavlarda çıkabilecek sorulara benzer soruların olduğu bölümdür. Her bir aşaması ile sizlere artı bir değer katmayı hedefleyen kitabımızı tamamladığınızda başarılı olacağınızı umuyoruz. Öğrenim için ayırdığınız zamanların kalıcı ve eğlenceli olması temennisiyle... Fen Bilimleri Yayın Kurulu

5 İÇİNDEKİLER 1. ÜNİTE: mevsimler ve iklim BÖLÜM: mevsimlerin oluşumu ANTRENMAN ZAMANI KONU KAVRAMA TESTİ BÖLÜM: iklim ve hava hareketleri ANTRENMAN ZAMANI KONU KAVRAMA TESTİ ÜNİTE TARAMA TESTİ ARTIBİR sınav ÖZEL ÜNİTE: DNA ve genetik kod BÖLÜM: DnA ve GENETİK KOD ANTRENMAN ZAMANI KONU KAVRAMA TESTİ BÖLÜM: kalıtım ANTRENMAN ZAMANI KONU KAVRAMA TESTİ BÖLÜM: mutasyon ve modifikasyon ANTRENMAN ZAMANI KONU KAVRAMA TESTİ BÖLÜM: adaptasyon ANTRENMAN ZAMANI KONU KAVRAMA TESTİ... 54

6 İçindekiler 5. BÖLÜM: biyoteknoloji ANTRENMAN ZAMANI KONU KAVRAMA TESTİ YAZILIYA HAZIRLIK SORULARI ÜNİTE TARAMA TESTİ ARTIBİR sınav ÖZEL ÜNİTE: basınç BÖLÜM: katı ve sıvı basıncı ANTRENMAN ZAMANI KONU KAVRAMA TESTİ BÖLÜM: gaz basıncı ve basınç uygulamaları ANTRENMAN ZAMANI KONU KAVRAMA TESTİ ÜNİTE TARAMA TESTİ ARTIBİR sınav ÖZEL ÜNİTE: MADDE VE endüstri BÖLÜM: periyodik sistem ANTRENMAN ZAMANI KONU KAVRAMA TESTİ BÖLÜM: fiziksel ve kimyasal değişimler ANTRENMAN ZAMANI KONU KAVRAMA TESTİ BÖLÜM: kimyasal tepkimeler ANTRENMAN ZAMANI KONU KAVRAMA TESTİ

7 4. BÖLÜM: asitler ve bazlar ANTRENMAN ZAMANI KONU KAVRAMA TESTİ BÖLÜM: maddenin ısı ile etkileşimi ANTRENMAN ZAMANI KONU KAVRAMA TESTİ BÖLÜM: türkiye de kimya endüstrisi ANTRENMAN ZAMANI KONU KAVRAMA TESTİ YAZILIYA HAZIRLIK SORULARI ÜNİTE TARAMA TESTİ ARTIBİR sınav ÖZEL İçindekiler 5. ÜNİTE: basit makineler BÖLÜM: basit makinelerin genel özellikleri ve kaldıraçlar ANTRENMAN ZAMANI KONU KAVRAMA TESTİ BÖLÜM: makaralar ANTRENMAN ZAMANI KONU KAVRAMA TESTİ BÖLÜM: eğik düzlem, çıkrık ve diğer basit makineler ANTRENMAN ZAMANI KONU KAVRAMA TESTİ ÜNİTE TARAMA TESTİ ARTIBİR sınav ÖZEL ÜNİTE: enerji dönüşümleri ve çevre bilimi BÖLÜM: besin zinciri ANTRENMAN ZAMANI KONU KAVRAMA TESTİ

8 İçindekiler 2. BÖLÜM: enerji dönüşümleri ANTRENMAN ZAMANI KONU KAVRAMA TESTİ BÖLÜM: madde döngüleri ANTRENMAN ZAMANI KONU KAVRAMA TESTİ BÖLÜM: sürdürülebilir kalkınma ANTRENMAN ZAMANI KONU KAVRAMA TESTİ YAZILIYA HAZIRLIK SORULARI ÜNİTE TARAMA TESTİ ARTIBİR sınav ÖZEL ÜNİTE: ELEKTRİK yükleri ve elektrik enerjisi BÖLÜM: elektrik yükleri ve elektriklenme ANTRENMAN ZAMANI KONU KAVRAMA TESTİ BÖLÜM: ELEKTRİK yüklü cisimler ANTRENMAN ZAMANI KONU KAVRAMA TESTİ BÖLÜM: ELEKTRİK enerjisinin dönüşümü ANTRENMAN ZAMANI KONU KAVRAMA TESTİ YAZILIYA HAZIRLIK SORULARI ÜNİTE TARAMA TESTİ ARTIBİR sınav ÖZEL CEVAP ANAHTARI

9 1. ÜNİTE Mevsimler ve İklim

10 1. BÖLÜM Mevsimlerin Oluşumu HADİ Ö ĞRENELİM MEVSİMLERİN OLUŞUMU Güneş ten ısı, ışık alma süresi ve dolayısıyla iklim koşulları yönünden farklılık gösteren, yaklaşık üçer ay olarak kabul edilen, ilkbahar, yaz, sonbahar ve kış olarak adlandırılan yılın dört bölümünden her birine mevsim adı verilir. Güneş ışığının birim yüzeye düşen miktarı mevsimlerin oluşmasında etkili olur. Dünya nın, Güneş etrafında her bir dolanımında dört mevsim gözlenir. Sonraki donanımlarında bu mevsimler tekrarlanır. Dünya nın Şekli Dünya nın Dönme Ekseni Sýcaklýk düþük Sýcaklýk düþük Sýcaklýk yüksek Eðik gelen ýþýnlar Dik gelen ýþýnlar Eðik gelen ýþýnlar YAZ KIÞ KIÞ YAZ 23,3 21 Haziran 23,3 21 Aralýk Dünya küre şeklindedir. Bu durum, güneş ışınlarının yeryüzüne farklı açılarla ulaşmasına neden olur. Güneş ışınlarının eğik ulaştığı bölgelerde sıcaklık fazla yükselemez iken dik ulaştığı bölgelerde ise sıcaklık artışı fazla olur. Dünya nın dönme ekseni ile Güneş etrafındaki yörünge düzlemi arasında yaklaşık 23,3 derecelik açı vardır. Dünya kendi etrafında dönerken Güneş etrafında da dolanır. Bu durum, yılın bir bölümünde güneş ışığının kuzey yarım küreye, diğer bölümünde güney yarım küreye dik ulaşmasına neden olur. Güneş ışınlarının dik olarak ulaştığı yarım kürede yaz, eğik olarak ulaştığı yarım kürede kış mevsimi yaşanır. Dünya, Güneş etrafında saat ibresinin tersi yönünde dolanır. Kuzey yarım kürede sırasıyla yaz, sonbahar, kış ve ilkbahar mevsimleri yaşanır. 21 Mart ve 23 Eylül tarihlerinde güneş ışınları ekvatora dik gelir. Bu tarihlerde gece gündüzsüreleri birbirine eşittir. Çözümlü Soru.. Güneş ışınlarının öğlen vakti dik olarak geldiği bir bölge için, I. Mevsimlerden yazdır. II. Kuzey yarım kürededir. III. Aylardan temmuz ya da ağustosdur. ifadelerinden hangileri kesinlikle doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) II ve III Çözüm.. Güneş ışınları, yaz mevsiminde dik olarak yeryüzüne ulaşır. Yaz mevsimi yaşanan bu nokta kuzey yarım kürede ise aylardan haziran, temmuz, ağustos olabilir. Eğer bu nokta güney yarım kürede ise aylardan aralık, ocak, şubat olabilir. Bu durumda II ve III. öncülün kesin doğru olduğu söylenemez. Cevap A 10

11 ANTRENMAN ZAMANI 1. BÖLÜM Mevsimlerin Oluşumu 1 ANTRENMAN // Doğru - Yanlış Aşağıda verilen bilgileri doğru (D) ya da yanlış (Y) olarak cevaplayınız. a. Dünya nın farklı yerleri, yılın farklı zamanlarında farklı miktarlarda güneş ışığı alır. b. Dünya nın Güneş etrafında dolanması ve ekseninin eğik olması mevsimlerin oluşmasına neden olur. c. Yeryüzüne eğik gelen güneş ışınları, dik gelenlerden daha çok ısıtır. d. Dünya nın dönme ekseni ile Güneş etrafındaki dolanma düzlemi birbirine diktir. e. Ekvator yakınlarındaki bölgelerde mevsimler arası sıcaklık farklılıkları çok azdır. f. Haziran ayında her iki yarım küre de yaklaşık olarak eşit miktarda güneş ışığı alır. 2 ANTRENMAN // Boşluk Doldurma Aşağıda verilen metinlerdeki boşlukları uygun sözcüklerle doldurunuz. farklı yaz fazladır kış ekseni dik a. Dünyanın dönme yaklaşık 23,3 derece eğiktir. b. Güneş ışınlarının yeryüzüne dik geldiği yerlerde mevsimi yaşanır. c. Kuzey ve güney yarım kürlerde aynı tarihlerde mevsimler yaşanır. d. Dünya nın Güneş e yakın olduğu dönemlerde ülkemizde mevsimi yaşanır. e. Yaz mevsiminde birim yüzeye düşen güneş ışığı miktarı diğer mevsimlere göre daha. f. Dünya nın Güneş etrafındaki hareketinden dolayı güneş ışınlarının düştüğü bölgeler sürekli değişir. 11

12 1. BÖLÜM ANTRENMAN ZAMANI Mevsimlerin Oluşumu 3 ANTRENMAN // Sıra Sende Dünya, Güneş çevresinde şekildeki konumlarda bulunduğu zamanlarda, kuzey yarım kürede yaşanan mevsimleri kutulara yazınız ANTRENMAN // İşaretleme Türkiye de yaz mevsimi yaşandığı bir dönemde Dünya nın aydınlanma durumu aşağıdakilerden hangisi gibidir?

13 ANTRENMAN ZAMANI 1. BÖLÜM Mevsimlerin Oluşumu 5 ANTRENMAN // Eşleştirme Ülkemizdeki ilkbahar, yaz ve kış ayları ile ülkemize ulaşan güneş ışınlarını eşleştiriniz Yaz İlkbahar Kış 6 ANTRENMAN // Açık Uçlu Soru Aşağıda verilen soruların cevaplarını kutulara yazınız. 1 2 Kuzey ve güney yarım kürede aynı tarihlerde farklı mevsimlerin yaşanmasının nedeni nedir? Dünya, Güneş e ocak ayında temmuz ayına göre daha yakın olmasına rağmen neden ülkemizde ocak bir kış ayıdır? 13

14 Mevsimlerin Oluşumu KONU KAVRAMA TESTİ 1. Oya Taner Mevsimlerin oluşumunda en önemli etkenlerden biri Dünya nın eksen eğikliğidir. Güneş ışınları eğik açıyla geldiği için kutuplar soğuktur. 3. Bir bölgedeki mevsimsel sıcaklık farkı, güneş ışınlarının geliş açısına bağlıdır. Geliş açısı arasındaki fark ne kadar çok olursa, mevsimler arası sıcaklık farkı da o kadar çok olur. Bu nedenden dolayı... bölgesinde yıl boyu sıcaklık değişimi en az olur. Pelin Kuzey yarım küre yaz ayını yaşarken, güney yarım küre kış ayını yaşar. Yukarıdaki metinde boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? Cenk Dünya Güneş e yaklaştığında ülkemizde yaz mevsimi yaşanır. Hangi öğrenci mevsimler ile ilgili yanlış bilgiye sahiptir? A) kutup B) ekvator C) göller D) buzullar A) Oya B) Taner C) Pelin D) Cenk 4. Aşağıda, belli tarihlerde Dünya nın Güneş çevresinde bulunduğu konumlar verilmiştir. 21 Mart 2. Dünya nın Güneş çevresindeki hareketi sırasında,... eğikliği nedeniyle Güneş ışınları Dünya yüzeyindeki farklı bölgelere... açılarda gelir. Işığın... geldiği yüzeye bıraktığı ısı enerjisi... geldiği yüzeye bıraktığı enerji miktarından fazladır. Yukarıdaki metinde boş bırakılan yerlere sırasıyla gelmesi gereken kavramlar aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? 21 Haziran Güneþ 23 Eylül 21 Aralýk Bu tarihlerde ülkemiz için aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) eksen - farklı - dik - eğik B) düzlem - aynı - eğik - dik C) ekvator - aynı - dik - eğik D) eksen - farklı - eğik - dik A) 21 Mart: Gece - gündüz süresi eşit B) 21 Haziran: En uzun gün C) 23 Eylül: Günlerin uzamaya başladığı tarih D) 21 Aralık: En kısa gün 14

15 Mevsimlerin Oluşumu KONU KAVRAMA TESTİ 5. Dünya nın dönme ekseni ve dönme yönü, aşağıdakilerden hangisinde doğru modellenmiştir? 7. (Kesikli kırmızı düz çizgi, Dünya nın Güneş etrafındaki dolanma düzleminin kesitini göstermektir.) K L M A) B) N Güneş ışınlarının Dünya ya şekildeki gibi ulaştığı bir dönemde hangi noktada kış mevsimi yaşanıyordur? A) K B) L C) M D) N C) D) 8. Bir bölgeye dört farklı mevsimde öğlen vakti gelen güneş ışınlarının yüzeyle yaptığı açılar şekilde gösterilmiştir. K mevsimi L mevsimi 6. Güneş ışığının yeryüzüne gelme açısı birim yüzeye düşen enerji miktarını etkilemez. Öğlen vakti güneş ışığının dik ulaştığı yerlerde yaz mevsimi yaşanır. Dünya nın kendi ekseni etrafındaki dönüşü gece ve gündüz oluşumuna sebep olur. Dünya nın ekseni eğik bir şekilde Güneş etrafında dolanması, bir bölgeye yıl boyu güneş ışınlarının farklı açılarla gelmesine neden olur. Yukarıda verilen ifadelerden doğru olanlarının "" ile işaretlenmiş hâli aşağıdakilerden hangisidir? 60 M mevsimi N mevsimi 50 Buna göre, L harfi ile gösterilen mevsim aşağıdakilerden hangisidir? A) Yaz B) Kış C) Sonbahar D) İlkbahar A) B) C) D) Nasıl Hissediyorsun? Mükemmel Daha iyi olmalıyım İyiyim İyi olacağım 15

16 2. BÖLÜM İklim ve Hava Hareketleri HADİ Ö ĞRENELİM İKLİM VE HAVA HAREKETLERİ Hava olayları ve iklim hayatımızı etkileyen faktörlerdendir. Karşılaştığımız hava olaylarını tanıyarak, yaşadığımız bölgenin iklimi konusunda bilgi sahibi olup hayatımızı kolaylaştırabiliriz. Sıcaklığın artması ile birlikte hava moleküllerinin hareketi artar. Hızlanan moleküller birbirinden uzaklaşır. Ve bu bölgede hava basıncı düşer. Bu alana alçak basınç alanı denir. Sıcaklığın düşmesi sonucu ise hava tanecikleri yavaşlar ve bu bölgede basınç artar. Bu alana yüksek basınç alanı denir. Rüzgar, yüksek basınç alanlarından alçak basınç alanlarına doğru oluşur. Hava olaylarından bazıları rüzgâr, yağmur, dolu, sis ve kırağıdır. Hava olayları; sıcaklık, nem ve hava basıncının değişmesiyle günden güne, bölgeden bölgeye değişebilir. Hava Durumu Hava durumu, belirli bir yerde ve kısa bir süre içinde etkin olan atmosfer koşullarıdır. Atmosfer içinde oluşan sıcaklık değişmelerini ve buna bağlı olarak oluşan hava olaylarını inceleyerek hava tahminleri yapan bilim dalına, meteoroloji denir. Meteoroloji bilimi ile uğraşan uzmanlara, meteorolog denir. İklim İklim, geniş bir bölgede, uzun yıllar devam eden atmosfer olaylarının ortalamasıdır. İklimden bahsedilirken kurak, yağışlı, soğuk, sıcak gibi ifadeler kullanılır. İklimlerin özelliklerini inceleyen bilim dalına klimatoloji (iklim bilimi) denir. İklim alanında çalışan bilim insanlarına klimatolog (iklim bilimci) denir. Küresel Isınma Küresel ısınma, küresel çapta iklim değişikliğine neden olmaktadır. Küresel ısınmanın en önemli nedeni sera etkisidir. Sera etkisi ile Dünya nın yüzey sıcaklığı artmaktadır. Sera etkisi, atmosferde biriken atık gazların güneş ışınlarının tekrar uzaya yansımasını engellemesidir. Ormanlık alanların azalması, fosil yakıt kullanımının artması var olan doğal sera etkisini kuvvetlendirmektedir. Çözümlü Soru.. I. Hava olayı tahminleri gözlemler sonucunda yapılır. II. Farklı iklimlerin etkili olduğu bölgelerde aynı hava olayları gözlenebilir. III. Bir bölgedeki hava olayları günlük, iklim ise haftalık olarak değişebilir. İklim ve hava olayları ile ilgili yukarıda verilen bilgilerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III Çözüm.. Sıcaklık, nem ve basınç gibi hava gözlemleri soncunda hava durumu tahminleri yapılır. Hava olayları, günlük değişebilir ancak iklimler yıllık süreçlerin ortalama sonuçları olduğundan kısa sürede değişmez. Aynı hava olayı (örneğin yağmur) farklı iklimlerin yaşandığı bölgelerde gözlenebilir. Cevap C 16