Koyunculuk Yapan İşletmelerde Hayvansal Üretimin Değerlendirilme Biçimleri Üzerine Bir Araştırma: Van İli Örneği

Transkript

1 Türkiye V. Tarım Ekonomisi Kongresi Eylül 2002 Erzurum Koyunculuk Yapan İşletmelerde Hayvansal Üretimin Değerlendirilme Biçimleri Üzerine Bir Araştırma: Van İli Örneği Ahmet ŞAHİN1 İbrahim YILDIRIM2 'Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, İzmir. 2Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, Van. e-posta; ÖZET: Hayvansal üretim, bitkisel üretimde kullanılamayan bir kısım işgücünün değerlendirilmesi, düzenli bir nakit akışının sağlanması ve kârlı bir işletme organizasyonunun kurulması açısından önemli bir faaliyettir. Koyunculuk, işgücü potansiyelinin göreli olarak yüksek olduğu, mer aya dayalı ve kuru tarım koşullarında faaliyet gösteren işletmelerde alternatif bir faaliyet durumundadır Van yöresi, sayılan bu özellikler açısından uygun bir ortama sahiptir İlde toplam hayvansal üretim değerinin % 61 9 unu koyunculuk üretim değeri oluşturmaktadır Çalışmanın başlıca amacı. Van ili Merkez ilçede koyunculuk yapan işletmelerin elde ettikleri hayvansal ürünlerin değerlendirme biçimlerini araştırmaktır Bu amaçla, tabakalı tesadüfi örnekleme yöntemi ile seçilen 63 adet işletmeden toplanan veriler değerlendirilmiştir İncelenen işletmelerde, koyunculuk üretim dalında brüt üretim değerinin % 67 8 i kuzu üretim değerinden oluşmaktadır Bunu sırasıyla % 15 4 ile yaşlı koyun satış değeri ve % 14.4 ile süt üretim değeri izlemektedir. Toplam sütün işletmeler ortalamasında % 61 9 u koyun sütünden ve % 38.1 'i inek sütünden oluşmaktadır Toplam sütün % 74.1 i peynir (otlu peynir) ve tercyağına işlenmektedir Sütün % 19.6*ı evde tüketilmekte ve sadece % 6.3 ü satılmaktadır Bu yapının oluşmasında, taze sütün Fiyatının göreli olarak ucuz olması, pazarlamadaki sorunlar, süt ürünlerinin (otlu peynir ve tereyağı) fiyatının göreli olarak yüksekliği ve üreticilerin öz tüketim zorunlulukları gibi nedenler sayılabilir. Süt ve et ürünlerinin daha iyi değerlendirilmesinde, üreticilerin örgütlenmesi, pazarlamaya ilişkin önlemlerin alınması ve yörede et ve süt ile ilgili sanayilerin geliştirilmesi yararlı olacaktır. Anahtar Kelimeler: Koyunculuk İşletmeleri, Süt ve Et Ürünleri Değerlendirme Biçimleri A Research on the Types of Evaluation of Livestock Production in Sheep Farms. A case Study of Van Province. ABSTRACT: Livestock production has special place in regard to the evaluation of abundance labor that could not othervvisc used in plant production, a balanced cash movement and more profıtably farm organization. Sheep production is an altemative activity especially where lahor is abundance and where farming is based on pasture and arid conditions are available to a great extent. These characteristics are true for the examined farms. Sheep production value consists of 61.9 % of total livestock production in Van province. The majör aim of this study was to investigate the types of evaluation of sheep produet in sheep farms of Çenter town of Van province. İn this context, the data were collected from 63 sheep farms chosen by strafcd random method. Lamb production value consisted of 67.8 % of total production value follovved by 15.4 % and 14.4 % for sale of older sheep and milk production value, respeetively. Sheep milk made up 61.9 % total milk. Of total milk 74.1 % werc procsscsed to the chccse and butter, 19.6 % werc consumed at home and 6.3 % vvere sold. Among the reseans for this combination vvere the relatively low price of milk, relatively higher price of milk produets (eheese and butter) and the consumption of some part of milk and milk produets at home. In order to better evaluation ofmeat and milk produets; the organization among the farmers, mcasures relating to the milk marketing and developing the meat and milk enterprises is necessary. Key VVords: Sheep Farms, the Types of Evaulation of Meat and Milk producs GİRİŞ Hayvansal üretim, işgücünün etkin kullanımı, daha dengeli bir işletme organizasyonun kurulması ve işletmeye devamlı ve düzenli nakit girişi sağlaması açısından büyük önem arz etmektedir. Ayrıca, çiftlik gübresi vasıtası ile toprak verimliliğini artırması ve işletmede riski azaltarak dengeli bir gelir elde edilmesini sağlaması da hayvansal üretimin avantajları arasında sayılmaktadır (İnan, 1998). Bu açıdan, Hayvansal üretim optimum kaynak kullanımına yardımcı olmaktadır (Oktay, 1988). Koyun; et, yapağı ve süt gibi kombine ürün veren bir hayvandır Koyun sütü tarım işletmelerinin önemli bir gelir kaynağını, yapağı ise dokuma sanayiinin ana hammaddesini oluşturmaktadır (Açıl ve Demirci, 1977). Koyunculuk Van ilinin sahip olduğu iklim ve tabiat koşulları nedeniyle ayrı bir öneme sahiptir. İlin büyük kısmında iklimin kurak olması ve ekilebilir arazilerin azlığına (% 18.97) bağlı olarak fakir step meraları geniş alanlar kaplamaktadır. Bu nedenlerle, koyunculuk ilin önemli bir geçim kaynağı durumundadır (Anonim,2000). İlde toplam hayvansal üretim değerinin % 61.9 unu koyunculuk üretim değeri oluşturmaktadır. (Anonim, 1999). İşletmelerin temel amacı, kârlarını mümkün olan en yüksek düzeye çıkarmaktadır. Bu amacın

2 Koyunculuk Yapan İşletmelerde Hayvansal Üretimin Değerlendirilme Biçimleri Üzerine Bir Araştırma: Van İli ömeg sağlanmasında ise, işletmelerde üretilen ürünlerin uygun şekilde değerlendirilmesi ve pazarlanması önemlidir. Bu çalışmanın başlıca amacı, Van ili Merkez ilçede koyunculuk yapan işletmelerde hayvansal ürünleri değerlendirme biçimlerini araştırmaktır. M ATERYAL VE YÖNTEM Çalışmanın verileri Van ili Merkez ilçede, koyunculuk yapan 63 işletmeden anket yoluyla toplanmıştır. Veriler üretim yılına ait bulunmaktadır. Koyunculuğun yoğun olarak yapıldığı köylerin seçiminde, Tarım ti Müdürlüğü Hayvan Sağlığı Şubesi teknik elemanlarının görüşlerine başvurulmuştur. Bu bağlamda, 12 köy belirlenmiş ve çerçeve tespiti yapılmıştır. Buna göre 514 adet koyunculuk yapan işletme araştırmanın ana kitlesini oluşturmuştur. örnek hacminin belirlenmesinde, basit tesadüfi tabakalı örnekleme yöntemi kullanılmıştır. İşletmeler sahip oldukları koyun sayısına göre 1-30 baş koyuna sahip işletmeler, baş koyuna sahip işletmeler, baş koyuna sahip işletmeler ve 101 baş ve daha fazla koyuna sahip işletmeler olarak 4 gruba ayrılmıştır. Grupların belirlenmesinde frekans dağılımından yararlanılmıştır. Ana kitleyi optimum düzeyde temsil edecek örnek hacminin belirlenmesinde aşağıdaki formül uygulanmıştır (Yamane, 1967; Erkuş ve ark., 1996, Erkan ve ark. 1991). N * Z Nb*S» n " n 2 * d 2 + n h*s2 Ana kitleyi temsil edecek örnek hacmi % 10 hata payı ve % 90 güven sınırları içinde 63 işletme olarak bulunmuştur baş koyuna sahip işletmelerden 24 işletme, baş koyuna sahip işletmelerden 19 işletme, baş koyuna sahip işletmelerden 12 işletme ve baştan fazla koyuna sahip işletmelerden 8 işletme tesadüfi olarak seçilmiştir. Verilerin analizinde basit oranlar ve tartılı ortalamalardan yararlanılmıştır. ARAŞTIRMA BULGULARI İncelenen işletmelerde elde edilen ürünlerin değerlendirme biçimleri bu çalışmanın başlıca amacı olmakla birlikte, işletmelerin nüfus ve eğitim, işgücü kullanımı, sermaye bileşimi, hayvansal üretim hasılasının toplam hasıla içindeki durumu konusunda da kısa bilgiler verilmesi yararlı görülmektedir. Nüfus ve Eğitim işletme başına ortalama olarak 9.98 nüfus düşmektedir yaş grubu nüfus, toplam nüfusun yarısına yakınını (% 44.49) oluşturmaktadır, Nüfusun % 35.l i okuma-yazma bilmemektedir. Ancak, okuma yazma bilmeyen nüfusun % 80.5 ini kadın nüfus oluşturmaktadır. İşletme Yöneticilerinin Bazı Özellikleri İşletme yöneticileri ortalama olarak 46 yaşında olup, koyunculukta 27 yıllık deneyime sahip bulunmaktadır. İşletme yöneticilerinin % 23,8 i okuma yazma bilmemekle ve % 42.9 u ilköğretim mezunudur. İşgücü Varlığı ve Kullanım Durumu İşletmeler ortalama olarak Erkek İş Günü aile işgücü potansiyeline sahiptir. Ancak, bu potansiyelin % 2 1. l i kullanılabilmektedir işletmelerde kullanılan toplam işgücünün % 63 9 u koyunculukta kullanılmaktadır. Yabancı işgücü kullanım oranı ise % 13.4 düzeyindedir Hayvan Varlığı ve Hayvansal Üretim Durumu İşletmeler ortalama olarak Büyük Baş Hayvan Birimine (BBHB) sahip bulunmaktadır. Bu hayvan varlığının % ü küçükbaş hayvanlardın oluşmaktadır. Hayvan varlığı toplam aktif sermayenin ( milyon TL) % 33.6 I ini oluşturmaktadır. Hayvansal üretim hasılası toplam gayri safi hasılanın (4.511 milyon TL) % 64.4'ine karşılık gelmektedir. Toplam hayvansal üretim hasılası içinde en yüksek payı % ile kuzu satışları almaktadır Bunu, % ile süt ve ürünleri hasılası, % ile yaşlı koyun satışı hasılası izlemektedir, Koyunculuk üretim dalında, işletme başına düşen brüt üretim değerinin (3.361 milyon TL) % 67.8 i kuzu üretim değerinden elde edilmektedir Bunu sırasıyla, % 15.4 ile yaşlı koyun satışı ve % 14,4 ile süt üretim değeri izlemektedir, işletme başına ortalama olarak adet kuzu, kg süt, kg yapağı ve 2.4 M kg tezek düşmektedir. Hayvansal Ürünler Üretimi ve Değerlendirme Biçimleri Süt Üretimi Çizelge l de işletme başına düşen süt üretim miktarları verilmiştir. Ortalama olarak işletme başına düşen süt miktarı litredir. Bu miktar işletme büyüklüğüne göre litre ile litre arasında değişmektedir. Toplam süt üretiminin % 61.9 u koyun sütünden oluşmaktadır. 52

3 A. ŞAHİN, I. YILDIRIM Çizelge 1. İncelenen İşetmelerde Süt Üretim Miktarı (litre) ve Oransal Dağılımı (%) İşletme Grupları 1-30 Baş Baş Baş 101-+Baş Ortalama 24 İşletme 19 İşletme 12 İşletme 8 İşletme 63 İşletme İt % İt % İt % İt % İt % İnek sütü Koyun sütü Toplam süt Süt Verimi İşletmelerde ortalama koyun sayısı adettir. İşletme başına koyun sütü üretim miktarı ise litredir (Çizelge 2). Koyun başına günlük süt verimi gr/baş olarak hesaplanmıştır. Bu miktar 1-30 baş koyuna sahip işletmelerde gr/baş ile en yüksek ve 352 gr/baş ile baş koyuna sahip işletmelerde ise en düşüktür (Çizelge 2). İşletmeler genelinde ortalama sağım süresi gün olarak belirlenmiştir. Bu miktar 1-30 baş koyuna sahip birinci grup işletmelerde gün ile en yüksek ve baş koyuna sahip üçüncü grup işletmelerde ise gün ile en düşüktür. Sağım süresine kuzuları emzirme dönemi dahil edilmemiştir. Bir sağım döneminde koyun başına süt verimi kg/baş dır. Bu miktar 1-30 baş koyuna sahip işletmelerde kg/baş ile en yüksek, baş koyuna sahip işletmelerde kg/baş ile en düşüktür (Çizelge 2). Van ilinin Çatak ilçesinde yapılan bir araştırmada koyun başına süt verimi kg olarak saptanmıştır (Yıldırım, 1993). İşletme grupları arasında koyun başına süt verimi ve sağım süreleri arasındaki farklılıkları açıklayan başlıca faktörler arasında; işletmelerin ağırlığı kuzu yetiştirmeye mi, yoksa süt üretimine mi verdikleri sayılabilir. Küçük işletmeler daha çok geçimlik üretim yaptıklarından süt üretimine ağırlık verirken büyük işletmeler kuzu üretimine ağırlık vermektedir. Ayrıca büyük işletmeler süt ihtiyaçlarını ağırlıklı olarak ineklerden de sağlayabilmektedir. Verim düşüklüğünün nedenleri arasında, köylerde görülen su yetersizliği ve mevsimin kurak geçmesi meraya dayalı beslenen koyunların yeterince beslenememesi sayılabilir. İşletmelerde inek başına süt verimi 720 litredir. Süt veriminin bu derece düşük olmasının nedenleri arasında, verimi düşük kültür ırklarının fazlalığı ve yetersiz bakım ve beslenme sayılabilir. Süt Değerlendirme Biçimleri Toplam sütün % yöreye özgü otlu peynire ve % ll i ise tereyağına olmak üzere % 74 ü işlenmektedir. Sütün % 19.6 sı öz tüketime ayrılırken, sadece % 6.3*ü taze süt olarak pazarlanın aktadır (Çizelge 3). Ortalama olarak litre sütten 1 kg peynir ve litre sütten 1 kg tereyağı elde edilmektedir. Sütün taze olarak pazarl an ama m asının nedenleri arasında; koyun sütü fiyatının göreli olarak ucuz olması, süt pazarlama organizasyonu konusundaki sorunlar ve otlu peynir ve tereyağı fiyatlarının göreli olarak yüksek olması sayılabilir. Ayrıca, çiftçi ailesinin taze süt, otlu peynir ve tereyağı öz tüketimleri de etkili olmaktadır. Çizelge 2. İncelenen işletmelerde Ortalama Koyun Sayısı, Süt Üretim ve Verim Durumu İşleteme Grupları 1-30 Baş Baş Baş 101 +Baş Ortalama 24 İşletme 19 İşletme 12 İşletme 8 İşletme 63 İşletme Ortalama Koyun Sayısı (baş) Koyun Başına Günlük Süt Verimi (gr/baş) Ortalama Sağım Süresi (gün) Bir Sağım Döneminde Süt Verimi (kg/baş) İşletme Başına Süt Üretimi (kg)

4 Koyunculuk Yapan İşletmelerde Hayvansal Üretimin Değerlendirilme Biçimleri Üzerine Bir Araştırma Van İli örneği Çizelge 3. İncelenen İşletmelerde Üretilen Sütün Değerlendirilme Biçimleri İşletme Grupları 1-30 Baş Baş Baş 101-+Baş Ortalama 24 İşletme 19 İşletme 12 İşletme 8 İşletme 63 İşletme kg % kg % kg % kg % kg % İşlenen süt Peynir Tereyağı , Evde tüketilen Süt olarak Yoğurt olarak Satılan süt Toplam süt Süt Ürünleri Değerlendirilme Biçimleri İşletme başına düşen ortalama 274 kg otlu peynirin % 62.8 i satılmakta ve geriye kalan kjsmı öz tüketime ayrılmaktadır. Satılan peynir oranı 1-30 baş koyuna ve baş koyuna sahip işletmelerde sırasıyla % ve % iken, bu oranlar baş ve baştan fazla koyuna sahip işletmelerde sırasıyla % 70.9 ve % 77.0 e ulaşmaktadır. İşletmeler ortalamasına göre, işletme başına düşen toplam 27 kg tereyağınm sadece % 29.6 sı satılmaktadır. 100 baştan fazla koyuna sahip olan işletmelerde işletme başına düşen 36 kg tereyağının %51.4 ü satılmaktadır. İşletmeler ortalamasında tereyağının % 70.4*0 evde tüketilmektedir (Çizelge 4). Kuzu Üretimi ve Verim Durumu İncelenen işletmelerde koyun başına kuzu verimi 0.94 adettir. Bu miktar işletme büyüklüğüne paralel olarak azalmaktadır baş koyuna sahip işletmelerde koyun başına kuzu verimi I iken, bu miktar baştan fazla koyuna sahip işletmelerde 0.92 dir. Van ilinin Çatak ilçesinde yapılan bir araştırmada kuzulama oranı 0.79 olarak saptanmıştı: (Yıldırım, 1993). İşletme başına doğan kuzu sayısı adettir. Zayiat oranı % 6.15 olup işletme büyüklüğüne paralel bir şekilde artmaktadır. Bu oran 1-30 baş koyuna sahip işletmelerde % 0,48 iken, 100 baştan fazla koyuna sahip olan işletmelerde % 944 düzeyinde bulunmaktadır (Çizelge 5). Çizelge 4. İncelenen İşletmelerde Süt Ürünlerinin Değerlendirilme Biçimleri İşletm e G rupları 1-30 Baş Baş Baş 101-+B aş Ortalama 24 İşletm e 19 İşletm e 12 İşletm e 8 İşletm e 63 İşletme Kg % Kg % Kg % Kg % Kg % Peynir Evde tüketilen Satılan S Tereyağı Evde tüketilen Satılan Çizelge 5. İncelenen İşletmelerde Kuzu Üretimi ve Verim Durumu 1-30 Baş 24 İşletm e Baş 19 İşletm e İşletem e G r u p la r ı Baş 12 İşletm e 101-+Baş 8 İşletm e Ortalımı 63 İşletme Ortalama Koyun Sayısı Doğan Kuzu Sayısı Ölen Kuzu Sayısı (Zayiat) Koyun Başına Kuzu Verimi Zayiat Oram (%)

5 A. ŞAHİN, t. YILDIRIM Kuzu Üretimi Değerlendirme Biçimleri incelenen işletmeler ürettikleri kuzuların yarıdan fazlasını (% 56.11) satmakta ve % unu sürüde tutmaktadır baş koyuna sahip işletmelerde pazarlanan kuzu oranı % iken, bu oran 100 baştan fazla koyuna sahip işletmelerde % düzeyinde kalmaktadır (Çizelge 6 ) baş koyuna sahip işletmelerin sürülerini büyütme isteğine sahip olduğu söylenebilir. Çizelge 6. İncelenen işletmelerde Kuzu Üretiminin Değerlendirme Biçimleri 1-30 Ba? 24 İşletme Baş 19 İşletme İşletme Gruplıırı Baş 12 İşletme 101+Baş 8 İşletme Ortalama 63 İşletme Baş % Baş % Baş % Ba, % Baş % Satılan Kuzu Sayısı Sürüde Tutulan Kuzu Sayısı 12, Toplam Kuzu Sayısı SONUÇ ve ÖNERİLER incelenen işletmelerde 6 yaşın üstündeki toplam nüfusun % 35.1 i okuma-yazma bilmemekte, okuma yazma bilmeyen nüfusun ise %80.5 ini kadın nüfus oluşturmaktadır. Bölgede özellikle kadın nüfus için okuma-yazma oranının yükseltilmesine yönelik çalışmalara özel bir önem verilmelidir. işletmelerin aile iş gücü potansiyeli işletmeler ortalamasında Erkek Iş Günü dür. Ancak, aile işgücü potansiyelinin sadece dörtte birine yakını (%21.1) kullanılabilmektedir. Kullanılan aile işgücünün % 63.9 u ise koyunculukta değerlendirilmektedir. Bu durum, işletmelerde açık ve gizli bir işsizliğin mevcut olduğunu göstermektedir. Yörede, koyunculuktan elde edilen ürünlerin değerlendirilmesi ile ilgili olarak kurulacak olan tarıma dayalı sanayilerle, hem üretim teşvik edilmiş olacak hem de atıl işgücünün bir kısmına iş bulunabilecektir. Ayrıca, halı ve kilim dokumasının yörede yaygınlaştırılması ve pazarlanması ile ilgili organizasyonların kurulmasına öncülük edilmesi özellikle kadın işgücünün değerlendirilmesi ve belirli ölçüde gelir etmesi açısından önem kazanmaktadır. İncelenen işletmeler ortalama olarak Büyük Baş Hayvan Birimine (BBHB) sahip bulunmaktadır. BBHB cinsinden işletmelerde bulunan hayvanların % ü küçükbaştan oluşmaktadır. Bu hayvan varlığı ile çiftçi ailelerinin geçimleri sağlayacak yeterli bir gelire sahip olmadıkları söylenebilir. işletmeler ortalamasında toplam süt miktarının % 38.l i inek sütünden, % 61.9 u koyun sütünden oluşmaktadır, işletmeler ortalamasında koyun başına günlük süt verimi gr/baş olarak belirlenmiştir baş ve baş koyuna sahip olan işletme grupları süt üretimine ağırlık vermektedir. Ancak, bu işletmeler süt üretimini genellikle geçimlik olarak yapmaktadır. Koyun başına elde edilen süt veriminin düşüklüğü ve süt fiyatının göreli olarak ucuzluğu işletmelerde elde edilen gelir düşüklüğünün başlıca nedenleri arasında sayılabilir. Koyun sütünün önemli bir bölümü otlu peynir, tereyağı ve yoğurt yapımında kullanılmaktadır. İnek sütü ise genellikle içme sütü olarak kullanılmaktadır, inek sütü aynı zamanda pazarlama imkanına da sahip bulunmaktadır. Toplam sütün % 63. T i otlu peynir yapımında, % ll.o ı tereyağı yapımında kullanılmakta, % 19.6 sı evde çiftçi ailesi tarafından tüketilmekte ve % 6.3 ü ise satılmaktadır. Bu kompozisyonun oluşmasının nedenleri arasında; koyun sütünün satılamaması, sütün piyasada ucuz olması ve pazarlama sorununun bulunması yanında; diğer ürünlerin (otlu peynir ve tereyağı) fiyatının göreli olarak yüksek olması ve çiftçi ailesinin öncelikle kendi öz tüketimini düşünmesi gibi nedenler sayılabilir. İşletmeler ortalamasında, üretilen otlu peynirin % 37.2 si evde tüketilmekte ve % 62.8 i ise satılmaktadır. Üretilen 27 kg tereyağının % 70.4 ü satılmakta ve % 29.6 sı öz tüketime gitmektedir. Hayvansal ürünler öz tüketiminin oranının yüksek olmasının bir nedeninin de üretim miktarının düşüklüğü olduğu söylenebilir. Koyun başına kuzu verimi 0.94 baştır, işletmelerde zayiat oranı % 6.15 tir. Bu oranın yüksek olmasının nedenleri arasında yaz mevsiminin sıcak ve kurak geçmesi yanında yaylaların kullanılamaması nedeniyle aşırı sıcaktan hayvanların zayi olması sayılabilir.. incelenen işletmeler ürettikleri kuzuların yarıdan fazlasını (% 56.11) satmakta ve % unu sürüde tutmaktadır. Küçük işletmeler sürülerini büyütme eğiliminde olduklarından daha az kuzu satmaktadırlar. Toplam brüt üretim değerinin % 83.2 gibi büyük bir çoğunluğunu et üretim değeri oluşturmaktadır, özellikle baştan fazla hayvana sahip olan işletmeler et üretimine ağırlık vermektedir. işletmelerin özellikle pazarlama konusunda ciddi sorunları bulunmaktadır. Sütü değerlendirecek her hangi bir mandıra mevcut değildir. Sütün tek elde 55

6 Koyunculuk Yapan İşletmelerde Hayvansa] Üretimin Değerlendirilme Biçimleri Üzerine Bir Araştırma: Van ili Örneği toplanması ve süt fabrikalarına ulaştırılması konusunda bir organizasyon kurulamamıştır. Kuzuların çiftlik avlusunda satılması durumunda rekabet ortamından yararlan damam ak la, çiftçinin bireysel olarak az sayıda kuzuyu il merkezine getirmesi ulaşım ve barınma masrafları dolayısıyla birim kuzu başına maliyeti yükseltmektedir. Çiftçilerin bu konuda kuracakları bir organizasyon gelirlerinin artırılmasına katkıda bulunacaktır. Yörede bulunan ct ve süt sanayilerinin, sözleşmeli tarımı yaygınlaştırmaları üreticiler açısından yeni açılımlar getirecektir Yüksek verim alabilmek için ot dışında yem bitkileri ekiminin yaygınlaştırılması ve yaylaların kullanıma açılması yararlı olacaktır. Ancak yayla döneminde elde edilecek sütün işlenmesi veya toplanması konusunda yeni teknikler ve organizasyonlara gereksinim duyulmaktadır Geleneksel bir üretim olan otlu peynirin pazar payının artırılarak yaygınlaştırılması için hijyenik şartların iyileştirilmesi gerekmektedir. Bu amaçla yayım faaliyetleri yararlı olacaktır. Ekstansif şekilde yapılan koyunculuk üretim faaliyetinden elde edilen ürünlerin verim kalite ve pazarlama durumunu düzelterek üreticilerin daha yüksek bir gelir elde etmeleri sağlanabilir, ööylece toplum beslenmesine, sanayi sektörüne vc sonuç olarak ülke ekonomisine katkıda bulunulmuş olur KAYNAKLAR Açıl.F.Demirci.R, 1977 Türkiye Koyunculuk Ekonomisi n Orta Anadolu Koyun İşletmeleri Şark Matbaası, Ankara 98s Anonim, 1999 Ekonomik ve Sosyal Göstergeler (Van). DİE, Yi) No Ankara 323s Anonim Van Tarım İl Müdürlüğü Kayıtları Van Erkan, O. Orhan, O, Budak, F, Şengül, M, 1991 Aşağı Mardın- Ccylanpınar Ovalarındaki Tarım İşletmelerinin Ekonomik Analizi vc İleriye Dönük Planlamacı Doğa, Tr. Journal of Agriculure and Forestry, Erkuş, A, Eliçin, A, Özçelik, A Turan, A., Tanrıvcmus, H, Gündoğmuş. E, 1996 Tekirdağ İÜ Tarım işletmeleri mit ithal ve Kültür Melezi Süt Sığırları İle Üretim Yapan İşletmelerde Süt Sığırcılığı Faaliyetlerinin kartlaştırılmalı Ekonomik AnallzL Ziraat Yüksek Mühendisleri Birliği ve Vakfı Yayınları No:14, Ankara, I38s. İnan, H.,1998. Tarım Ekonomisi ve IşUtmeciliğL Trakyı Üniversitesi. Tekirdağ Ziraat Fakültesi. Tarım Ekonomisi Bölümü, Genişletilmiş Dördüncü Baskı, Tekirdağ 275j Oktay, E., 1988 Tarım İşletmeciliği Den Sodan (Teksir.basılmamış). E. 0,. Ziraat Fak, Tarım Ekonomisi Bölümü, Bornova, İzmir. 73s Yamane, T., Elementary Sampling Theory, Prinücc-Hall ine, Eng!ewood Clifls, N.T., 405s. Yıldırım, I,1993 Van İli Çatak İlçesi Koyunculuk İşletmeierİAin Üretim Ekonomisi (Doktora Tezi Yayınlanmamış). E 0.Fen Bilimleri Enstitüsü, Bornova, İzmir 56