Ülkemizin CERN yedek üyeliğinden etkin yararlanabilmesi için ne yapmalıyız

Transkript

1 CERN-TR 30 Haziran 2015 Ülkemizin CERN yedek üyeliğinden etkin yararlanabilmesi için ne yapmalıyız (beyin fırtınasına giriş slaytları) Prof. Dr. Saleh Sultansoy TOBB ETÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Fizik Birimi Azerbaycan Elmler Akademiyası Fizika İnstitutu ATLAS, CLIC and LHEC, CERN TAEK-CERN Bilim Komitesi üyesi TAC-ISAC üyesi 2005 yılında Profesör Engin ARIK önderliğinde Türk YEF çilerinden oluşan 15 kişilik bir grubun Başbakanımıza yazdığı Müracaat ile başlayan süreç 2015 yılında ülkemizin CERN asosiye üyeliği ile sonuçlandı. Bu aşamada hepimizin üzerine düşen görev: ülkemizin CERN den azami şekilde yararlanabilmesi için elimizden geleni yapmalıyız. 30 Haziran

2 Konular 1. Temel araştırmalar: bir sonraki toplantıda Sezen 2. Teknoloji transferi 3. İhaleler 4. Türkiye de altyapı 5. CERN de (ve genel olarak YEF te) Türkler veri tabanı 6. Yeni gelenlere destek 7. Ek 1: LHC FCC dönemi (2030 lara doğru) Ek 2: Ulusal Lab önerisi TAC projesi 30 Haziran

3 1. Temel araştırmalar: bir sonraki toplantıda Sezen Mayıs 1997 de düzenlenen ATLAS Week te 1 saatlik bir sunum yapmıştım. Bu sunumun 2015 yılına ayarlanmasında yarar var. Ankara Üniversitesi 1998 yılında ATLAS deneyine katıldı 30 Haziran 2015 Saleh@CERN-TR 3

4 2. Teknoloji transferi ve 3. İhaleler Ağustos 2014 te TOBB için hazırladığımız Bilgi Notu ndan alıntılar: CERN hızlandırıcı, detektör ve bilişim teknolojileri alanlarında en üst düzey deneyime sahiptir. Bu teknolojilerin ülkemiz açısından kritik öneme sahip uygulamalarından bazıları aşağıda sıralanmıştır: Hızlandırıcı: Hadron terapi, Hızlandırıcı sürümlü Toryum yakıtlı nükleer enerji,... Detektör: Pozitron Emisyon Tomografisi, Tetikleme ve Veri algılama sistemleri,... Bilişim ve kontrol: www, GRID, veri akış ve işleme sistemleri,... CERN ihalelerine katılabilecek firmaların uzman olması gereken alanlardan bazıları: Elektrik-elektronik Makina Bilişim Kontrol Malzeme 30 Haziran

5 Diğer ülkelerdeki yapılanmayı incelediğimizde: Üye ülkelerin mevcut kurumlarından birinde CERN ile ilgili İrtibat Ofisi (Liaison Office) CERN'de çalışan ülke vatandaşları arasından İrtibat Kişisi (Contact Person) mevcuttur. Bazı ülkelerde (Finlandiya, Macaristan) CERNTECH firmaları kurulmuştur. İrtibat Ofisinin amacı: CERN'de geliştirilmiş teknolojilerin Türk firmalarına tanıtımı ve transfer imkanlarının araştırılması. Türk firmalarının CERN ihaleleri ile ilgili bilgilendirilmesi ve katılım imkanlarının araştırılması. Önemli Not: CERN İrtibat Ofisi görevi TOBB a verilmiştir. Bu konuda CERN projelerinde yer alan bilim insanlarımız ve mühendislerimizden destek bekliyoruz. 30 Haziran 2015 Saleh@CERN-TR 5

6 4. Türkiye de altyapı Etkin sistem Etkin yapılanma 2000 lerin başlarında E. Arık, M. Arık, A. Çelikel, S.A. Çetin, S.Sultansoy, G. Ünel vb: KEK INFN (Japonya İtalya) karışımı 1 adet Büyük Ulusal Lab (TAC??) + Bölgesel Lab lar + Üniversite vb lab ları. Bu konunun (CERN dahil) BTYK gündemine taşınması şarttır!!! Önemli örnek: yıllarında TAEK-CERN Bilim Komitesi. CERN üyeliği sürecine ve TAEK projelerine istisnai katkıda bulundu BTYK dokümanlarında yer aldı. Maalesef, 2010 dan itibaren toplanmıyor. 30 Haziran 2015 Saleh@CERN-TR 6

7 5. Veri Tabanı a) CERN çalışmalarına katılanlar b) diğer: i) Türkiye ii) Türk Cumhuriyetleri iii) Yurtdışı a) Fenomenoloji b) Detektör c) Hızlandırıcı Ad-Soyad, Çalıştığı Kurum, Çalıştığı konular, Veri Tabanı gerekli durumlarda önemli konularda etkin Çalışma grupları oluşturmamıza imkan sağlayacaktır Web sayfası vb: ihaleler, patentler ve yeni teknoljik gelişmeler dahil 30 Haziran

8 AB ve TÜRKİYE Avrupa Birliği ortalaması göz önünde tutularak, 65 milyon nüfuslu Türkiye de, Yüksek Enerji Fiziğinin ana alanlarında olması gereken ve mevcut doktoralı eleman sayısı Tablo 1 de verilmiştir: Kaynak: S. Sultansoy Parçacık Hızlandırıcıları: Dün, Bugün, Yarın (UPHUK-1, Ekim 2001, TAEK) Soru: Mevcut, 2015? Cevap: Veri Tabanı 30 Haziran 2015 Saleh@CERN-TR 8

9 6. Yeni gelenlere destek CERNTR fikri, 2007 yazı oluştu ve forum aynı yılın sonbaharında kuruldu. Bu fikrin temelinde, artan Türk CERN kullanıcılarına yönelik olarak ortak bir haberleşme ortamı oluşturmak ve tecrübeli araştırmacılardan genç araştırmacılara bilgi ve tecrübe aktarımı sağlamak idi. Bilim (ve genel olarak Bilgi) paylaştıkça artan bir nesnedir. Seminerler bu paylaşımın en önemli araç-gereçlerinden biridir. Başarılı örnekler: Bormotuha adlı gece seminerleri ( ; IHEP, Protvino, Moscow region). Moskova dan, Dubna dan ve hatta Leningrad dan bilim insanları gelip yeni fikirleri serbest ve önyargısız ortamda paylaşıyordu. Çıktılardan bazıları: VLEPP-UNK bazında elektron-proton ve foton-proton çarpıştırıcıları (şimdi LHeC projesine dönüştü);; CompHEP/CalcHEP; TeV skalasında ek boyutlar;; Ankara YEF seminerleri ( ;; Ankara Üniversitesi). AÜ YEF grubunun başarısında önemli rol oynadı. Çıktılardan bazıları: AÜ-DESY işbirliği;; AÜ nün ATLAS a katılması;; THERA projesi ( ); SM4; Preon modelleri; REGAS/APOLLON projesi ( );; 30 Haziran 2015 Saleh@CERN-TR 9

10 Ek 1: LHC FCC dönemi (2030 lara doğru) 30 Haziran

11 LHC ve FCC temelli ep çarpıştırıcıları ERL: Energy Recovery Linac; OPL: One Pulse Linac; OPERL: One Pulse Energy Recovery Linac Tablodaki ışınlık değerleri pp ve ep modlarının eşzamanlı çalışmasını öngörmektedir. LHC ve FCC nin ep moduna ayarlanmış durumunda OPL opsiyonu için ışınlık değerleri en az bir mertebe artırılabilir. Bu konuda çalışmalarımız devam etmektedir. Önemli Not: LHeC projesinin tüm aşamalarında ve tüm kısımlarında (hızlandırıcı, detektör, fizik) Türk bilim insanları önemli katkılarda bulunmuştur. 30 Haziran

12 Bu slayt bir çok yerde gösterildi (EPS HEP Conference 2003, PAC 2005 vb) ve LHeC projesinin kabul edilmesinde kritik rol oynadı. Bunun benzerini FCC, CLIC ve Linac-FCC için hazırlamalıyız! 30 Haziran

13 Ek 2: Ulusal Lab önerisi TAC projesi 30 Haziran

14 30 Haziran