PROJE UYGULAMA EL KİTABI

Transkript

1 f MURAT NEHRİ HAVZASI REHABİLİTASYON PROJESİ PROJE UYGULAMA EL KİTABI Mart 2013, ANKARA i

2 İÇİNDEKİLER SAYFA PARA BİRİMİ EŞDEĞERLERİ AĞIRLIK VE ÖLÇÜ BİRİMLERİ KISALTMALAR vi vi vii BÖLÜM A: PLANLAMA 1 I. Giriş 2 II. Proje Çerçevesi 4 a. Öğeler 4 b. Proje Hedef Kitlesi 5 III. Uygulayıcı Taraflar ve Sorumluluklar 5 a. Sağlayıcılar ve Finansörler 5 b. Uygulayıcı Taraflar ve İşbirliği Tarafları 6 BÖLÜM B: UYGULAMA İLKELERİ VE PROSEDÜRLERİ 7 I. Projeye Yönelik Uygulama Düzenlemeleri 8 A. Merkezi Uygulama Birimi 9 b. Saha Faaliyetleri Birimi 9 c. Proje İl Ekipleri 10 d. Proje Yürütme kurulu 11 II. Proje Masraflarının Finansmanı 11 a. Proje Maliyetleri ve Finansman 11 b. Özel Hesap 13 c. Fon Akışı 14 d. IFAD Ödeme Prosedürleri 15 e. Kredi Çekme Başvuruları 15 ii

3 f. Mali Denetim Prosedürleri 16 g. Mali İzleme Raporları (MİR ler) 16 h. Mali Yönetim Denetimi 17 i. Projenin Tamamlanması 17 III. Yıllık Çalışma Planları ve Bütçe 19 IV. Öğelere Göre Ayrıntılı Faaliyet Tanımı ve Uygulama Süreci 19 Öğe 1. Doğal Kaynaklar ve Çevre Yönetimi 20 a. Giriş 21 b. Farkındalık Yaratma 22 c. MH Seçme Süreci 23 d. MH Planı Kavramı 25 e. Katılımcı Araç ve Süreç 26 f. Uygulama Düzenlemeleri ve Tedarik 27 Öğe 2. Doğal Kaynaklara Yönelik Yatırımlar 31 a. Giriş 32 b. Yatırım Menüsü 33 Toprak Koruma 33 Bozuk Ormanların Rehabilitasyonu 34 Bozuk Otlakların Rehabilitasyonu 36 Otlatma Alanı Altyapısına Yönelik Yatırımlar 36 c. Uygulama Düzenlemeleri ve Tedarik 39 Öğe 3. Geçim Koşullarının İyileştirilmesine yönelik Yatırımlar 41 a. Giriş 42 b. Etkiler ve Bağlantılar 42 c. Yatırım Menüsü 43 Buğday ve arpa veriminin arttırılması 44 Yem mahsullerinin altındaki alanın genişletilmesi 44 Ahır koşullarının iyileştirilmesi 45 iii

4 Modern meyveliklerin kurulması 45 Sebze üretiminin geliştirilmesi 45 Su depolama havuzları 46 Mevcut sulama altyapısının rehabilitasyonu 47 Tarla içi Düşük Basınçlı Damla Sulama 47 Sözleşmeli fide üretimi 48 Enerji tasarruflu teknolojilerin teşvik edilmesi 49 d. Bilgi ve Becerinin Geliştirilmesi 50 e. Uygulama ve Tedarik Düzenlemeleri 55 BÖLÜM C: RAPORLAMA, İZLEME, DENETLEME VE DEĞERLENDİRME 57 I. Giriş 58 II. İlerleme Raporlaması 58 III. İzleme ve Değerlendirme 59 VI. Başlangıç Değerlendirmesi 62 V: Proje Etkilerinin Değerlendirilmesi 62 BÖLÜM D: IFAD DENETİM MİSYONLARI 64 I. Giriş 65 II. Saha Ziyareti 66 III. Misyon Raporu (Aide Memoire) 70 VI: Ek Bilgiye yönelik Referanslar 71 TABLOLAR Tablo 1. Merkezi Uygulama Biriminin Yapısı 9 Tablo 2. TUB/Elazığ Yapısı (TUB) 10 Tablo 3. Kredi Anlaşması Ek II 12 Tablo 4. Öğelere göre Finansman Planı 12 Tablo 5. Gider Hesaplarına göre Finansman Planı 13 ŞEKİLLER iv

5 Şekil 1. Proje Organizasyon Şeması 8 Şekil 2. Fon Akışı 14 Şekil 3. KUTULAR Kutu 1. Kutu 2. EKLER Sonuçlar ve Etkinin Ölçülmesi MH Seçimine Yönelik Kriterler MH Plan Hazırlama Adımları Ek 1. İş Tanımı Sekreter/Tercüman 72 Ek 2. İş Tanımı- Proje Yöneticisi Yardımcısı 73 Ek 3. İş Tanımı- Proje İl Ekipleri (PİE ler) 75 Ek 4. Kredi Alana Mektup 78 Ek 5. Ödeme Dönemleri ve Hükümet Nakit Akışı 79 Ek 6. Kredi Çekme Başvurularına yönelik Kontrol Listesi 80 Ek 7. Mali Bilanço Formatı 82 Ek 8. Denetmenlere Yönelik İş Tanımı 83 Ek 9. YÇPB Formatı 88 Ek 10. Katılımcı ve Bütünleşik MH Planlarının Hazırlanmasına yönelik Kılavuz İlkeler 89 Ek 11. SOR-SAP-ÇÖZ 96 Ek 12. İş Tanımı- MH Planlama Ekibi (MHPE) 99 Ek 13. Başarılı Örnek Uygulamalara yönelik Kılavuz İlkeler 102 Ek 12. Mantıksal Çerçeve 109 v

6 PARA BİRİMİ EŞDEĞERLERİ (Mart, 2013) Para Birimi = Türk Lirası TL 1 USD (ABD Doları) = 1.8 TL 1 TL = 0.56 USD AĞIRLIK VE ÖLÇÜ BİRİMLERİ 1 kilogram (kg) = pound kg = 1 metrik ton (mt) 1 kilometre (km) = 0.62 mil 1 metre (m) = 1.09 yarda 1 metre kare (m 2 ) = fit kare 1 dekar (da) = 0.1 hektar (ha) 1 hektar (ha) = 2.47 akr vi

7 KISALTMALAR AD AGM FMPSPÇ BD CBS ÇEM DKY GB GTHB HBA HH HZ İ&B İ&D PİE TİM KİK KÖO MUB MH MHP MHPE MİR MNHRP MNHKP Ara Değerlendirme Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Genel Müdürlüğü Faydalanıcı Merkezli Problem Sayımı Problem Çözümü Bireysel Danışman (tedarik yöntemi) Coğrafi Bilgi Sistemi Çölleşmeyle Mücadele ve Erozyon Kontrolü Genel Müdürlüğü Doğal Kaynak Yönetimi Gider Beyanı Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Hane Halkı Bütçe Araştırması Hane Halkı Havza İşletme ve Bakım İzleme ve Değerlendirme Proje İl Ekibi Tarım İl Müdürlüğü Kamu İhale Kanunu Kamu-Özel Ortaklığı Merkezi Uygulama Birimi Mikro-Havza Mikro-Havza Planı Mikro-Havza Planlama Ekibi Mali İzleme Raporu Murat Nehri Havzası Rehabilitasyon Projesi Murat Nehri Havzası Kalkınma Projesi vii

8 MZ OBM ODOÜ OGM OİM ORKÖY OSİB PTD/ED PUEK PY SEYS TUB SİD SOR-SAP-ÇÖZ STK TAB TD UKKP UKKS UKSMS ULRDİ URDİ UY YÇPB Mutabakat Zaptı Orman Bölge Müdürlüğü Odun Dışı Orman Ürünleri Orman Genel Müdürlüğü Orman İşletme Müdürlüğü Orman-Köy İlişkileri Dairesi Başkanlığı Orman ve Su İşleri Bakanlığı Proje Tamamlama Değerlendirmesi/Etki Değerlendirmesi Proje Uygulama El Kitabı Proje Yılı Sonuç ve Etki Yönetimi Sistemi Taşra Uygulama Birimi Standart İhale Dokümanı Sorunlar Saptamalar Çözümler Sivil Toplum Kuruluşu Tıbbi ve Aromatik Bitki Teknik Destek Ulusal Kırsal Kalkınma Planı Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi Uluslararası Kamu Sektörü Muhasebe Standartları Ulusal Rekabete Dayalı İhale Uluslararası Rekabete Dayalı İhale Uygulama Yılı Yıllık Çalışma Planı ve Bütçe viii

9 BÖLÜM A PLANLAMA 1

10 I. GİRİŞ 1. Mevcut Murat Nehri Havzası Kalkınma Projesi (MNHKP) tasarımı, başta sürdürülebilir doğal kaynak yönetiminin kırsal yoksulluğun azaltılmasında gerekli bir unsur olduğu yönünde önemle vurgulanmış beyan olmak üzere, 2006 Sonuç Temelli Ülke Stratejik Fırsatlar Programı (COSOP) ve bu programın Eki nde ortaya konulan hedefler ile uyum içindedir yılında yayımlanan COSOP, IFAD ın sağladığı desteğin, uygulanabilir olduğu hallerde esasen ekonomik faaliyetlerde iş olanakları yaratabilen ve yoksul kırsal halkın gelirlerini arttırabilen daha geniş tabanlı büyümeyi teşvik etme amaçlı öz hedefleme önlemleri ile yoksul köylerde yaşam kalitesini iyileştirmek üzere tasarlanan hedeflenmiş müdahaleleri birleştirmeyi amaçladığını belirtmektedir Eki temelde 2006 COSOP ile ilgili güncel bilgiler ve analizler sağlamada ve bozuk ormanlar ve tarım arazilerinin katılımcı rehabilitasyonuna ve yoksul orman sakinlerine yönelik gelir sağlayıcı fırsatlara özellikle vurgu yapmakla birlikte, IFAD ülke programı odağını doğal kaynak yönetiminin daha iyi hale getirilmesine doğru kaydırmada yardımcı olmuştur. 2. MNHKP Kredi Anlaşması 5 Kasım 2012 de imzalanmıştır. Projenin sona erme tarihi ve finansmanın sona erme tarihi dır. 3. Projenin genel hedefi, Murat nehri havzasının yüksek kesimlerinde yerleşik olan bölge halkları arasında yoksulluğun azaltılmasıdır. Hükümetin havza bozulmalarını kontrol etme ve yüksek kesimlerdeki köylerde geliri arttırma ve geçim koşullarını iyileştirme yöntemi olarak doğal kaynak temelini geliştirme çabalarına destek verilmesi hedeflenmektedir. Proje, yüksek kesimlerde yerleşik bölge halkları arasında güçlü bir sahiplik anlayışı yaratır ve böylelikle yatırımların sürdürülebilirliğini sağlarken, özellikle köy sakinlerinin mevcut doğal kaynakların rehabilitasyonu ile ilgili uygulama süreçleri ve karar alma süreçlerinde yer almalarına odaklanacaktır. 4. MNHKP nin tasarımını şekillendiren unsurlar şunları içerir: (i) hükümetin Uzun Vadeli Stratejisi ( ), Dokuzuncu Kalkınma Planı ( ), Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi ( ), Ulusal Orman Programı ( ) ve Çölleşmeyle Mücadele Ulusal Eylem Planı ve Ulusal İklim Değişikliği Stratejisi ( ) başta olmak üzere, hükümet stratejileri ve politikalarına uyum (ii) Stratejik Çerçeve ; Hedefleme Politikası Yoksullara Ulaşma; Toplumsal Cinsiyet Stratejisi; Orta Gelirli Ülkeler ile Anlaşma; İklim Değişikliği Stratejisi; Çevre ve Doğal Kaynak Yönetimi Politikası; Denetim ve Uygulama Desteğine ilişkin Politika; ve Çevresel ve Sosyal Değerlendirme Prosedürleri dahil olmak üzere IFAD stratejileri ve politikaları ile uyum; iii) IFAD ın Türkiye ye yönelik 2006 Ülke Stratejik Fırsatlar Belgesi (COSOP) ve Eki; (iii) yüksek düzeyde çevresel kötüleşme ve yüksek kesimlerdeki köylerde yaygın olarak görülen yoksulluk ile karakterize Murat Nehri havzasındaki kırsal yoksulluk ve doğal kaynak bozulumu arasındaki kısır döngüyü kırma yönündeki acil ve iyi bilinen ihtiyaç; iv) bölge halkının ifade edilen ihtiyaçlarının yanı sıra seçilen faaliyetlerin fiziksel ve ekonomik uygulanabilirliği; vi) proje müdahalelerinin kriter temelli hedeflemesi; v) dışarıya göçün azaltılması ve belki de tersine 2

11 çevrilmesi; vii) Türkiye deki süregelen iki IFAD tarafından finanse edilen projenin [(Sivas- Erzincan Kalkınma Projesi (SEKP) ve Diyarbakır, Batman ve Siirt Kalkınma Projesi (DBSKP)] tamamlayıcıları ve bunlardan çıkartılan dersler, 4. MNHKP ye yönelik bu Proje Uygulama El Kitabı (PUEK), önemli paydaşların sorumlulukları, proje stratejisi, operasyonel faaliyetler, adımlar ve prosedürleri ortaya koymaktadır. PUEK aynı zamanda bir İzleme ve Değerlendirme (İ&D) operasyonel planını da içermektedir. 5. IFAD 1982 den bu yana Türkiye de sekiz projeyi desteklemiştir. Genel uygulama kaydı karıştırılmıştır. Yüksek düzeyde merkezileşmiş ve bürokratik devlet idaresi tabiatı ve gelişime yönelik arza dayalı tutumun mevcut olması nedeniyle zorluklar ortaya çıkmıştır. Geçmişte söz konusu sorunlara değişken ve olumsuz makro ekonomik koşullar eşlik ederken, son dönemlerde ekonomide sağlanan istikrar ve hızlı büyümenin yanı sıra yapılan mali ve yapısal reformlar genel yatırım ve kalkınma iklimini önemli derecede iyileştirmiştir. Bununla birlikte, bürokratik prosedürler, projelerin sorunsuz ve başarılı bir şekilde uygulanmasını kısıtlamaya devam etmektedir. Buna karşın, son altı yılda söz konusu zorluklar şunlar dahil olmak üzere bir dizi önlem ile ele alınmıştır: fonların tedariki ve akışında destek için UNDP ile işbirliği; IFAD tarafından verilen doğrudan denetim ve uygulama desteği; daha hedefe odaklı yatırım tasarımı ve proje uygulamasına yönelik net bir şekilde tanımlanmış usuller ile kurumsal sorumluluk. Söz konusu girişimler, etkinlik beyanı için gerekli olan sürede azalma ve hali hazırda uygulanmakta olan üç projeye yönelik ödemelerin hızlandırılması ile sonuçlanmıştır. Belirli sorunlar, projelerin etkinlik beyanlarında gecikmelerin olması, düşük ödeme hızı ve fon akışının yönetilmesinde yaşanan zorlukları kapsamıştır. Bazı durumlarda, portföyün yeniden yapılandırılması, kısmı kredi iptali veya kaynakların yeniden tahsisi gerekli olmuş; bunlar da proje idaresi sisteminde ve kredi anlaşmalarında düzenlemelerin yapılmasına yol açmıştır. 6. Türkiye de teknik veya finansal uygulanabilirlik veya ürünlerin pazarlanabilirliğine ilişkin endişeye dayanmayan tarihsel bir arza dayalı kalkınma ve gerekli bürokratik prosedürlerden dolayı IFAD projelerinin uygulanmasında bir takım kısıtlarla karşılaşılmıştır. Yalnızca Türkiye de 1982 den beri sekiz projeye destek veren IFAD değil, Dünya Bankasının da içinde bulunduğu diğer bazı kurumların da yaşadığı zorluklar şunları kapsamaktadır: (i) proje etkinliğinin ilan edilmesinde yaşanan büyük gecikmeler; (ii) düşük ödeme hızı ve (iii) fon akışının muhafaza edilmesinde zorluklar. Aynı zamanda başarılı uygulamaların önündeki engelleri azaltmak için yeni projelerde uygulanması gereken bazı dersler çıkartılmıştır. PUEK te kilit paydaşların sorumlulukları ile uygulama adımları ve prosedürlerinin tanımlanmasında şu dersler göz önünde bulundurulmuştur: i) idarenin bir kolunu projenin uygulanmasının gözetlenmesi ile görevlendirerek kurumsal sorumluluğu düzene koymak ve böylece devlet aygıtı içerisinde koordinasyona yönelik ihtiyacı asgari düzeye indirme gerekliliği; ii) uygulama ile ilgili karar alma konusunda belirli yetkilere sahip olacak şekilde proje yönetiminin il düzeyine indirgenmesi gerekliliği ve iii) Türkiye de Fon tarafından finanse edilen projelerin sık takibini ve uygulama taraflarına destek verilmesini gerekli kılması. 3

12 II. PROJE ÇERÇEVESİ 7. MNHKP üç öğeden oluşur: (i) Doğal Kaynaklar ve Çevre Yönetimi; (ii) Çevresel Varlıklar ve Doğal Kaynaklara yönelik Yatırımlar ve (iii) Geçim Koşullarının İyileştirilmesine yönelik Yatırımlar. a. Öğeler 8. Öğe 1: Doğal Kaynaklar ve Çevre Yönetimi (yaklaşık 3.18 milyon USD): Bu öğe, doğal kaynakları planlama ve yönetme kabiliyetine ve çevre bilincine sahip bölge halklarının oluşturulmasını teşvik etmeyi amaçlamaktadır. Planlama ve yönetimi daha insan odaklı hale getirme ve Türkiye nin doğu bölgesinde yüksek kesimlerde yer alan havza yatırımlarına yönelik programlarına mülkiyet ve sürdürülebilirlik unsurlarını dahil etme çabalarında devlet kurumlarına yardım sağlamaya odaklanır. Projenin en önemli öğesi yaklaşık 25 adet uygulanabilir ve yinelenebilir mikro-havza planının üretilmesi, müzakere edilmesi, hazırlanması ve uygulanmasıdır. Proje, köy halkının geçim stratejilerinin kamu/paylaşımlı doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımı ve geliştirilmesi ile uyumlaştırıldığı katılımcı ortaklaşa yönetim usullerini teşvik etmeye çalışacaktır. Sözleşmeli Mikro-Havza Planlama Ekipleri (MHPE), seçilen MH lerdeki köylülerin bozuk doğal kaynaklarını (kısa vadede) rehabilite etme ve onları sürdürülebilir şekilde yönetme (orta ve uzun vadede) konusunda OGM ile çalışma konusunda bilgiye dayalı kararlar vermelerine yardım edecektir. Katılımcı planlama, gerek DKY yönetimi gerekse geçim koşullarının geliştirilmesi meselelerini ele alan köy planlarının hazırlanması ile sonuçlanacaktır. Köy planları orman arazisi, mera, tarım arazisi, su ve enerjiye yönelik alt planları içeren bir bütünleşik Mikro-Havza Planının yapı taşlarını teşkil etmektedir. 9. Öğe 2: Çevresel Varlıklar ve Doğal Kaynaklara yönelik Yatırımlar (yaklaşık 15.6 milyon USD). Bu öğe, kamu arazilerindeki (otlatma alanlarını da kapsayan orman olarak tescillenmiş arazi) bozuk alanların rehabilitasyonu ve korunmasına yönelik MHP lerde belirtildiği şekilde gerçekleştirilen faaliyetler aracılığıyla yatırımlar yapacaktır. Bozulmanın tersine çevrilmesi ve erozyon kontrolü, yüksek kesimlerde yaşayan bölge halklarında sürdürülebilir ekonomik kalkınma ve yoksulluğun azaltılması yönünde bir temel teşkil edecektir. Köy halklarından yardım almak suretiyle Orman Genel Müdürlüğü (OGM) yönetiminde doğal kaynaklar rehabilitasyonu önlemleri uygulanacaktır. Arazi, bitki örtüsü ve su yönetimine yönelik yatırımlar şunları kapsayacaktır: (i) toprak koruma yatırımları; (ii) bozuk ormanların rehabilitasyonu; (iii) bozuk otlak/otlatma alanlarının rehabilitasyonu ve sürdürülebilir yönetimi ve (iv) hayvansal sulama yapıları. 10. Öğe 3: Geçim Koşullarının İyileştirilmesine yönelik Yatırımlar (yaklaşık 18.5 milyon USD). Özel arazide küçük ölçekli mahsul ve hayvan üretimi yoluyla yaşam koşullarının iyileştirilmesi bu öğenin çıktısıdır. Proje, rehabilitasyon faaliyetlerinin daha fazla benimsenmesini sağlayarak MH bölgesi halkının gelirini arttırmak üzere maliyet paylaşımı temelinde fırsatlar sunacaktır. Sözleşmeli çok disiplinli Proje İl Ekipleri (PİE ler), faaliyetlerin uygulanmasında köylülere yardım edecektir. Orman İşletme Müdürlüğünden (OİM) bir 4

13 orman uzmanı, OİM, PİE ve yerel topluluklar arasında sağlanacak irtibat için odak noktası olarak her bir PTE ye atanacaktır. Proje illerindeki valilikler, yaygınlaştırma ve eğitim desteği için Proje ile Tarım İl Müdürlüklerinin (TİM ler) kaynakları arasında gerekli koordinasyon ve bağlantıları sağlayacaktır. Geçim koşullarının iyileştirilmesine yönelik yatırımlar şunları hedefleyecektir: (ii) yem mahsulü üretimi; (iii) ahırların iyileştirilmesi; (iv) meyvelik tesisi; (v) sebze üretiminin iyileştirilmesi; (vi) küçük ölçekli sulama; (vii) sözleşmeli fide üretimi ve viii) enerji tasarruflu teknolojilerin teşviki. Seçilen yatırım alanları her bir köydeki tarımsalekolojik ve sosyo-ekonomik koşulların yanı sıra, MH planına yönelik köy planında ifade edildiği şekilde çiftçilerin kaynak, ihtiyaç ve isteklerini temel alacaktır. b. Proje Hedef Kitlesi 11. MNHRP nin temel hedef kitlesini Elazığ, Bingöl ve Muş illerinde yer alan seçilmiş MH lerin yüksek kesimlerde yaşayan yoksul kadın ve erkek küçük toprak sahipleri oluşturmaktadır. İkincil hedef kitleyi ise, mikro havzadaki fiziksel çevre ve yaşam standartlarındaki iyileştirmelerden yarar sağlayacak olan bölgedeki diğer tarım dışı paydaşlar teşkil etmektedir. Bu gruplar birlikte genellikle hedeflenen MH lerde ikamet eden tahmini çok yoksul potansiyel doğrudan faydalanıcıya ( hane halkı) ulaşmaktadır. Çoğunluk Türkiye içinde ve dışına kalıcı olarak göç etmek veya yerel olarak yeterli düzeyde ek gelir kazanmak suretiyle yoksulluktan kurtulma olanaklarına sahip değildir. Üçüncül dolaylı faydalanıcılar da nehrin aşağı kesimlerinde yaşayan genel nüfustur. 12. Yaşadıkları yere, yerel doğal kaynak temelinin durumuna ve hane halkının yoksulluğuna istinaden tüm köy halkı arasında nesnel bir seçim yapılması kapsamında, müteakip tüm Proje müdahaleleri talebe dayalı ve öz hedeflemeli olacaktır. Yüksek kesimlerde yaşayan tüm köylüler kamu mallarına yapılan önemli yatırımlardan, bazıları da hane halklarına yönelik bireysel enerji tasarruflu teknolojilerinin temininden yarar sağlarken, küçük ölçekli tarım teşvikine katılım tamamen bireysel ve gönüllülük esasına dayalı olacaktır. III. Uygulayıcı Taraflar ve Sorumluluklar a. Sağlayıcılar ve Finansörler 13. MNHKP nin başlıca sağlayıcıları/finansörleri: i) IFAD ve ii) Türkiye Hükümeti (aynı zamanda kredi alan). Söz konusu taraflar, yerel faydalanıcılar ile istişarede bulunmak suretiyle proje kavramını işbirliği içerisinde geliştirmiştir. Daha sonra, ayrıntılı proje tasarımı taahhüt edilmiştir. Köylerde gerçekleştirilen Odak Grup Toplantıları ve yerel paydaşlarla 5

14 yapılan bireysel görüşmeler, kendi bakış açılarından kırsal geçim kaynaklarının potansiyeli ve darboğazları konusunda bilgiler sağlamıştır. 14. Proje, yalnızca IFAD ve Türkiye Hükümeti değil, aynı zamanda Proje faydalanıcıları tarafından da finanse edilecektir. IFAD, Türkiye Cumhuriyetine sırasıyla yaklaşık 27.2 milyon USD ve US$ tutarında kredi ve hibe vermiştir. İkinci finansman olarak Türkiye Hükümetinin katkısı nakdi şekilde yaklaşık 1.5 milyon USD ye ve IFAD finansmanını içine alan tüm proje girdileri ile ilintili vergi ve harçları karşılamak üzere de yaklaşık 6.4 milyon USD ye denktir. 15. MNHKP desteğinin faydalanıcı katkısına oranı öğeler ve öğe faaliyetlerine göre değişiklik gösterir. Nakdi veya ayni (iş veya arazi) olabilir ve faaliyetlere bağlı olarak %5 ve %30 arasında değişiklik gösterir. 16. Finansman ayrıntıları II numaralı başlıkta Proje Masraflarının Finansmanı- yer almaktadır. b. Uygulayıcı ve İşbirliği Tarafları 17. MNHKP nin uygulayıcı tarafları: i) merkez ve il düzeyinde Orman ve Su İşleri Bakanlığı (OSİB) aracılığıyla Türkiye Hükümeti ve ii) faydalanıcılar. OSİB de iki genel müdürlük uygulamadan sorumludur: o o Orman Genel Müdürlüğü (OGM) Altı departman aracılığıyla: i) Ağaçlandırma; ii) Toprak Koruma ve Havza Rehabilitasyonu; iii) Orman- Köy İlişkileri; iv) Strateji Geliştirme; v) Veri İşlem ve vi) Fidanlık ve Tohumlama Faaliyetleri. Çölleşme ile Mücadele ve Erozyon Kontrolü (ÇEM) Genel Müdürlüğü: Havza Planlama ve Arazi Rehabilitasyonu Departmanı aracılığıyla. 18. Merkezi Uygulama Birimi (MUB) ve Saha Faaliyetleri Birimi (TUB) ile OSİB nin rolü ve sorumluluklarına ilişkin ayrıntılar Bölüm B de yer almaktadır. 19. Projenin Bakanlık ve faydalanıcılar tarafından uygulanma sürecinde IFAD krediyi yönetecek, projeyi denetleyecek ve proje uygulamasında destek sağlayacaktır. 20. Denetim: Proje doğrudan IFAD tarafından denetlenecektir. IFAD denetim misyonları (bir uzman ekibi) yılda en az bir kere veya arzu edildiğinde daha sık olarak gerçekleştirilecektir. Bu konudaki ayrıntılar bu El Kitabının D Bölümünde yer almaktadır. 6

15 BÖLÜM B UYGULAMA İLKELERİ VE PROSEDÜRLERİ 7

16 I. PROJEYE YÖNELİK UYGULAMA DÜZENLEMELERİ 21. MNHKP yi yönetme ve uygulama sorumluluğu OGM aracılığıyla OSİB ye ait olacaktır (Şekil 1). MNHKP önderliğinde aşağıdaki yönetim yapısı tesis edilecektir: i) Merkezi Uygulama Birimi; ii) Saha Faaliyetleri Birimi ve iii) Proje Yürütme kurulu. OSİB Proje Yönlendirme Komitesi MUB Sözleşmeli hizmet sağlayıcılar TUB MHPE İON PİE İON PİE İON PİE Faaliyetler/yatırımlar Faydalanıcılar Şekil 1. Proje organizasyon şeması 8

17 a. Merkezi Uygulama Birimi (MUB) 22. Birim, Ankara da OGM bünyesinde kurulacaktır. Projenin uygulanmasında ve günlük ve genel yönetiminde yardım sağlamaktan sorumlu olacaktır. 23. MUB nin temel işlevleri: i) planlama, programlama, bütçeleme, izleme ve dokümantasyon süreci dahil olmak üzere geniş tabanlı yönetim desteği sağlamak; ii) yürütme kurulu aracılığıyla öğrenilmiş dersleri ve deneyimleri politika düzeyine çıkarmak; ve iii) Bakanlık düzeyinde, genel müdürlük düzeyinde ve IFAD a raporlama yapmak. 24. MUB yapısı: bir Proje Yöneticisi, bir Merkezi Odak Noktası (MON), teknik ekip ve bir sekreter/tercümandan oluşur (Tablo 1). Tablo 1: Ankara daki Merkezi Uygulama Biriminin (MUB) Yapısı Projedeki Pozisyon OGM deki Pozisyon İşe Alım Şekli Proje Yöneticisi (PY) Genel Müdür Yardımcısı Atama Merkezi Odak Noktası (MON) Başkan, Ağaçlandırma Departmanı Atama Teknik Personel Yüksek Orman Mühendisi Tedarik Uzmanı Tüm OGM orman İ&D Uzmanı mühendisleri ve idari personel Atama Tedarik Yetkilisi Finans Yetkilisi Sekreter/Tercüman - Sözleşme 25. Teknik personel (atanan) zamanının yaklaşık %20 sini (yıllık ortalama) MUB ile ilintili işlere harcayacaktır. MUB ye yönelik uygun iş yerleri ve altyapı OGM tarafından sağlanacaktır. Sekreter/tercümana yönelik İş Tanımı Ek 1 de yer almaktadır. 26. MUB, Ağaçlandırma, Toprak Koruma ve Havza Departmanı (1. ve 2. öğeler) ve Orman-Köy İlişkileri Departmanı (ORKÖY) (3. öğe) aracılığıyla teknik destek alacaktır. Her iki departman da Genel Müdürlüğe raporlama yapan OGM nin bağlı birimleridir. b. Taşra Uygulama Birimi (TUB) 27. IFAD tarafından yapılacak ön incelemeye dayanılarak ve ulusal bir rekabete dayalı işe alım süreci sonunda istihdam edilecek bir Proje Yöneticisi Yardımcısından destek alınmak suretiyle, OBM den atanacak personel ile Orman Bölge Müdürlüğünde (OBM) kurulacaktır. 28. TUB nin temel işlevleri: (i) saha düzeyinde yönetim sağlamak; (ii) Ankara da OGM, OBM ve Orman İşletme Müdürlükleri (OİM) arasında yapılacak raporlama ve planlamayı koordine etmek ve (iii) projenin uygulanmasını ve günlük yönetimini idare etmek. TUB, saha 9

18 faaliyetleri ile ilintili tüm inşaat işleri, mal ve hizmetler ile teknik desteğin tedarikinde önderlik yapacaktır. 29. TUB nin yapısı: Bir idari ekip (Tablo 2), her bir il için Odak Noktalar, Proje Saha Yöneticisi (PSY) ve Proje Yöneticisi Yardımcısından (PYY) oluşur. Tablo 2: TUB/Elazığ yapısı Projedeki Pozisyon OBM/Elazığ daki Pozisyon İşe Alım Şekli Proje Saha Yöneticisi (PSY) Bölge Müdürü Yardımcısı Atama Proje Yöneticisi Yardımcısı (PYY) TUB ve MUB ye destek Sözleşme İl Odak Noktaları (İON ler) OİM orman mühendisleri Atama İdari Personel Yüksek Orman Mühendisi İ&D Uzmanı Finans Yetkilisi Tedarik Yetkilisi Tüm OBM orman mühendisleri ve idari personel Atama 30. Proje Saha Yöneticisi (PSY): Elazığ daki OBM Bölge Müdürü Yardımcısı PSY pozisyonunu üstlenir. Kendisine sözleşmeli PYY destek sağlar. 31. Proje Yöneticisi Yardımcısı (PYY): Görev yeri Elazığ olacak ve PSY ye destek sağlayacaktır; ancak Ankara da MUB ile sık sık çalışmalar yapacaktır. Ankara daki MUB nin PY si ve baş denetmen olarak PSY ye raporlama yapar. PYY nin İş Tanımı Ek 2 de yer almaktadır. Kendisi danışman niteliklerine dayalı hizmet alımı yöntemiyle istihdam edilecektir. 32. İl Odak Noktaları (İON ler): Her bir OİM de bir orman mühendisi İON olarak atanacak ve kendi OİM lerinde görev yapmaya devam edecektir. Görevleri şunlar arasında koordinasyon sağlamaktır: i) kendi OİM leri ve Elazığ daki PYY ii) 3. öğenin uygulanması için yerel halk, OİM ve Proje İl Ekipleri (PİE). 33. İdari personel (atanan) zamanının yaklaşık %20 sini (yıllık ortalama) MUB ile ilintili işler için harcayacaktır. c. Proje İl Ekipleri (PİE ler) 34. Ekiplerin görev yeri Elazığ, Bingöl ve Muş OİM leri olacak ve ekipler, onaylanan MH planlarına göre OİM ye gerekli desteği sağlamak üzere Elazığ daki Orman Bölge Müdürlüğüne (OBM) düzenli ziyaretler gerçekleştireceklerdir. 35. Ekip yapısı: her bir ekip bir orman mühendisi, bir ziraat mühendisi (arazi ve su yönetimi alanlarında kapasiteye sahip bilimsel tarım uzmanı) ve bir hayvancılık uzmanını (zooteknisyen veya veteriner) içerecektir. 10

19 36. Temel görevler: İş Tanımı Ek 3 te belirtildiği üzere şunları kapsar: i) projenin tasarım ve Türkiye Hükümeti (OSİB/OGM) ve IFAD ile yapılan anlaşmalara uygun bir şekilde uygulanmasını sağlamak; ii) Proje İ&D Sistemine yönelik girdi olarak kullanılmak üzere ilgili veri ve bilgileri toplamak; iii) MH planlama süreci başlamadan önce farkındalık yaratma kampanyasını başlatmak; iv) katılımcı süreç sürecinde MHPE ye teknik ve lojistik destek vermek; v) 3. Öğenin ve belirli ölçüde 2. Öğe (bozuk otlakların rehabilitasyonu) ve 1. Öğenin (çiftçi değişim ziyaretleri) etkili ve verimli bir şekilde uygulanmasına yönelik MH planlarına dayanarak her bir köy için eylem planları geliştirmek ve vi) çok sektörlü, müşteri odaklı, eşgüdümlü, talep temelli ve katılımcı danışmanlık hizmetleri aracılığıyla MH planlarında yer alan proje faaliyetlerini gerçekleştirmek. d. Proje Yürütme Kurulu (YK) 37. OSİB bünyesinde kurulacak ve başkanlığını Ormancılık Müsteşar Yardımcısı yapacaktır. 38. YK nin Yapısı: Üyeler OGM Genel Müdürü ile aşağıdaki departmanların başkanlarından oluşur: (i) Ağaçlandırma; (ii) Toprak Koruma ve Havza; (iii) Orman-Köy İlişkileri; (iv) Strateji Planlama; v) Veri İşlem ve (vi) Fidanlık ve Tohumlama Faaliyetleri. PYY sekreter olarak hareket edecek ve kararların yayılmasından ve takipten sorumlu olacaktır. 39. YK nin rolü: i) genel politika rehberliği ve gözetimi sağlamak, ii) Yıllık Çalışma Planı ve Bütçeleri ile Program Uygulama Planını onaylamak ve iii) genel proje çalışmalarının Hükümet ile IFAD tarafından üzerinde mutabakata varılan yasal ve teknik çerçeve kapsamında olmasını sağlamak. 40. Üç öğeye yönelik ayrıntılı uygulama düzenlemeleri bu belgenin Ek IV ünde şu başlık altında yer almaktadır: Öğeye Göre Ayrıntılı Faaliyetler ve Uygulama Prosedürleri. II. PROJE MASRAFLARININ FİNANSMANI a. Proje Maliyetleri ve Finansman 41. Proje IFAD, Hükümet ve Proje faydalanıcıları tarafından finanse edilecektir. Tablo 3, IFAD Kredisi ve IFAD Hibesi tarafından finanse edilecek Uygun Masraf Kategorilerini, her bir kategori için tahsis edilen IFAD Kredisi ve IFAD Hibesi meblağını ve her bir Kategoride finanse edilecek kalemlere yönelik masraf oranlarını ortaya koymaktadır. 11

20 Tablo 3. Kredi Anlaşması Çizelge II (SDR) Kategori Tahsis edilen IFAD Kredi Meblağı (SDR cinsinden) Tahsis edilen IFAD Hibe Meblağı (SDR cinsinden) Finanse edilecek Masrafların % si (vergi hariç) 1. İnşaat İşleri Vergiler, faydalanıcı ve Hükümet katkısı hariç net % Taşıtlar, Ekipmanlar ve Mallar 3. Teknik Destek, Eğitim, Çalışmalar ve Çalıştaylar 4. Tekrarlanan Maliyetler a. maaşlar b. tekrarlanan maliyetler b. diğer işletim masrafları Vergiler ve faydalanıcı katkısı hariç net % Vergiler ve Hükümet katkısı hariç net % Net faydalanıcı katkısı ve vergiler hariç net % Vergiler ve Hükümet katkısı hariç net %100 TOPLAM Tablo 4 ve 5, sırasıyla öğelere ve gider hesaplarına göre finansman planını sunmaktadır. 43. IFAD Katkısı: 27.2 USD lik IFAD kredisi, 1. Öğenin (Doğal Kaynaklar ve Çevre Yönetimi) maliyetlerinin %75 ini, 2. Öğenin (Doğal Kaynaklar ve Çevresel Varlıklara yönelik Yatırımlar) maliyetlerinin 74.8 ini ve 3. Öğenin (Geçim Koşullarının İyileştirilmesine Yönelik Yatırımlar) maliyetlerinin %68.2 sini finanse etmek için kullanılacaktır. Diğer taraftan Kredi, Yürütme Birimi ile ilgili harcamaların %81.4 ünü finanse edecektir. Yaklaşık USD tutarındaki IFAD Hibesi, teknik destek, çalışmalar ve çalıştaylar için tahsis edilmiştir. Tablo 4. Öğelere göre Finansman Planı (bin USD) Öğeler 1. Doğal Kaynak ve Çevre Yönetimi IFAD IFAD Hibesi Hükümet: Bütçe Hükümet: Vergiler Faydalanıcılar Toplam Meblağ % Meblağ % Meblağ % Meblağ % Meblağ % Meblağ % Döviz 2, , Doğal 11, , , Kaynaklar ve Çevre Varlıklarına yönelik Yatırımlar 3.Geçim Koşullarının İyileştirilmesine yönelik yatırımlar 12, , , , Yürütme Birimi Toplam Maliyeti 1, , Proje 27, , , , ,

21 Tablo 5. Gider Hesaplarına Göre Finansman Planı (bin USD) A. İnşaat İşleri 1. Bozuk araziyi iyileştirmeye yönelik inşaat işleri Alt toplam inşaat işleri B. Taşıt, Ekipman ve Mallar 1. Çoğu taşıt, ekipman ve mallar IFAD IFAD Hibe Hükümet: Bütçe Hükümet: Vergiler Faydalanıcılar Toplam Meblağ % Meblağ % Meblağ % Meblağ % Meblağ % Meblağ % 15, , , , , , , , , , Enerji tasarruflu ekipman ve materyaller Alt toplam Taşıt, 6, , , , Ekipman ve Mallar C. Teknik Destek, 4, , Eğitim, Çalışma ve Çalıştaylar D. Tekrarlanan maliyetler 1. Maaşlar Diğer işletim masrafları Alt toplam , tekrarlanan maliyetler Toplam PROJE 27, , , , , MALİYETLERİ 44. Hükümet katkısının vazgeçilen vergi ve harçlar şeklinde yaklaşık 1.5 milyon USD olduğu tahmin edilmektedir. IFAD kredisi gelirlerinden vergi ve harçların finanse edilmemesi ilkesi gereğince, gelecekte vergi ve harçların yapıları ve oranlarında gerçekleşecek herhangi bir değişiklik geçerli olacak ve dolayısıyla vazgeçilen gelirlerin meblağını etkileyecektir. 1. Öğenin yaklaşık %7 si (1.5 milyon USD) Hükümet tarafından finanse edilecektir. Söz konusu oran 2. Öğe için %0.7 dir. Yürütme Biriminin harcamaları için, Hükümet katkısı %9.5 oranındadır. 45. Öncelikli Faydalanıcı Katkısı: faydalanıcılar yaklaşık 3.0 milyon USD sağlayacaktır. Söz konusu katkı nakdi veya ayni (iş veya arazi) olabilecek ve öğelere veya öğe faaliyetlerine göre değişiklik gösterecektir: 1. Öğe: faydalanıcılar tarafından katkı yapılmaz 2. Öğe: ortak kullanıma yönelik basit barınaklar, hayvan su içme yapıları ve geçici kapatma dahil olmak üzere bozuk otlakların rehabilitasyonu için oran %5 tir, 3. Öğe: i) su depolama havuzları ve toprak kanallarının rehabilitasyonu için oran %5 tir ii) geriye kalan yatırımlar için oran %30 dur. b. Özel Hesap (ÖH) 13

22 46. Kredi Hesabından proje uygulamasını desteklemek üzere avans likidite alma amacıyla Merkez Bankasında Hükümet (Hazine Müsteşarlığı) tarafından ABD Doları (USD) cinsinden bir Özel Hesap (ÖH) açılacaktır. OGM nin Strateji Dairesi (SD) bu hesabı işletme yetkisine sahip olacaktır. SD, onaylanmış Yıllık Çalışma Planı ve Bütçelerine (YÇPB) dayanarak OGM nin kurumsal hesabı aracılığıyla fonları yöneltecek ve özel olarak atanmış kodlar yoluyla fonları takip edecektir. 47. ÖH açıldıktan sonra, kredi alanın talebi üzerine, IFAD bir Kredi Hesabından bütün olarak bir veya daha fazla sayıda çekim yapar. ÖH, Genel Hükümlerin (Özel Hesap) 4.08 Bölümüne uygun şekilde idare edilecek ve talep üzerine zaman zaman IFAD ın tebligat yoluyla Kredi Alan a belirtebileceği asgari meblağlarda takviye edilecektir. c. Fon Akışı 48. Fon akış düzeni Şekil 2 de yer almaktadır. Hükümet Katkısı IFAD Kredisi Faydalanıcı Katkıları OGM Özel Hesabı YB TUB TD için tedarikçilere doğrudan ödemeler İş Sözleşmeleri Taşıtlar Fonlar Kontrol/İzleme Figure2. Flow of funds - Mallar - Ekipmanlar 14

23 d. IFAD Ödeme Prosedürleri 49. IFAD ın (yaklaşık 27.2 milyon USD) Özel Çekme Hakkı (ÖÇH) tutarındaki Kredisi 7 yılda ödenecektir. Kredinin kapanış tarihi projenin yürürlüğe girdiği tarihin 7. yıldönümüdür. Projenin sona erme tarihinden sonra mallar, hizmetler veya yapılan diğer masraflar ile ilgili olarak krediden ödeme yapılamaz. 50. Tüm Yürütme Birimleri (MUB ve TUB) ile ilgili masraflar, MUB ve TUB nin çalışmaları için gerekli olan ek maliyetler de dahil olmak üzere IFAD Kredi Gelirleri ve Hükümet katkılarından ortak olarak finanse edilecektir. IFAD kredisinin, arazi satın alımı ve gümrük vergileri veya harçları ödemesi için kullanılamayacağını unutmayınız. 51. Kredi Anlaşması Ek 2 ye göre, kredi gelirleri Bölüm I in 1. paragrafında gösterildiği üzere ödenecektir. IFAD tarafından gönderilen Borçluya Gönderilen Mektup (Ek 4), fonları çekmeye başlamak için Borçlu nun yapması gereken eylemleri ve mali rapor ve denetim raporu gerekliliklerinin yanı sıra fonların çekilmesi ve malların, işlerin ve danışmanlık hizmetlerinin tedarik edilmesine yönelik prosedürleri ve yöntemleri açıklamaktadır. 52. IFAD kredisi yedi yıllık bir sürede ödenecektir. Hükümet nakit akışı ve dönemlere göre ödemeler Ek 5 te yer almaktadır. Ek kredi ve. USD den düşük harcamalara yönelik IFAD ödemeleri, onaylanmış gider beyanları karşılığında yapılacaktır. PYB ilgili belgeleri muhafaza edecek ve denetim misyonları ve denetmenler tarafından yapılacak denetim ve incelemeler için hazır bulunduracaklardır.. USD yi aşan sözleşmeler tam dokümantasyon gerektirecektir. IFAD kredi gelirlerinden hiçbir vergi ve harç finanse edilmeyecektir. Özel Hesap fonları tüm IFAD ödemesi kategorilerini finanse edebilir. 53. Merkezi düzeyde oluşan maliyetler için, OGM deki Yürütme Birimi (YB) ödemelerin onaylanması ve çıkartılmasından sorumludur. İl düzeyinde satın alınan işler, mallar ve hizmetlere yönelik ödemeler, saha uygulamasından sorumlu olan Orman Bölge Müdürlüğü (OBM) tarafından gerçekleştirilecektir. İl düzeyinde yapılan ödemelere (OİM ler), onaylanmış çalışma planları ve ilgili bütçeler karşılığında Hükümet tarafından finanse edilen projelere yönelik uygulama doğrultusunda Valilik tarafından izin verilecektir. 54. Finansmanın çekilmesi için dört adet standart ödeme prosedüründen yararlanılabilir: i) avans çekme; ii) doğrudan ödeme; iii) özel taahhüt ve iv) geri ödeme. e. Kredi Çekme Başvuruları 55. Uygulanan prosedür ne olursa olsun, ödeme Kredi Alan tarafından yapılacak olan kredi çekme başvurusuna bağlı olacaktır. Her bir kredi çekme başvurusu iki bütünleşik kısımdan meydana gelir. Bunlardan ilki, çekilecek olan toplam meblağı belirten ve gerekli beyanlar ve anlaşmanın yanı sıra Kredi Alanın imzasını içeren mektup şeklindeki kredi çekme başvurusunun kendisidir. İkincisi ise uygun yardımcı dokümantasyon ile birlikte bir veya daha 15

24 fazla icmal tablosunu içerir. Kredi Çekme başvurusuna yönelik kontrol listesi Ek 6 da yer almaktadır. 56. IFAD geri ödemeler, doğrudan ödemeler ve özel taahhütlere yönelik kredi çekme başvurularını kabul edecektir. Özel Hesabın IFAD daki kredi hesabından takviye edilmesi, MUB tarafından hazırlanan, Maliye Bakanlığı tarafından tasdik edilen ve onay ile ödeme için IFAD a gönderilen uygun dokümantasyon veya onaylı gider beyanları ile desteklenen kredi çekme başvuruları yoluyla gerçekleşecektir. f. Mali Denetim Prosedürleri 57. Finansal tablolar, Proje nin başlangıcından itibaren mevcut raporlama dönemi ve kümülatif döneme yönelik faturaları, ödemeleri (ödeme kategorisine göre) ve fon bilançosunu yansıtan Uluslararası Denetim Standartları (ISA) gereğince muhasebe tahakkuk esasına göre hazırlanacaktır. Finansal Tablolara ilişkin format Ek 7 de yer almaktadır. 58. Projeye yönelik yıllık finansal tablolar, IFAD ile üzerinde mutabakata varılan İş Tanımı kapsamında ve Uluslar arası Denetim Standartlarına uygun bir şekilde Hazine Müsteşarlığı tarafından denetlenecektir. Denetimler aynı zamanda Proje illeri tarafından yapılan masrafları kapsayacak ve her bir ilin mali yönetim düzenlemelerine yönelik belirli görüşleri içinde barındıracaktır. 59. Denetmenler, illerdeki hesaplar da dahil olmak üzere, finansal tablolar, MİR ler ve belirlenen hesabın yönetimini kapsayan ayrı ayrı görüşler hazırlayacaktır. IFAD ın Mali Denetmen İş Tanımına yönelik genel şablonu rehberlik amacıyla Ek 8 de yer almaktadır. 60. Denetlenen finansal tablolar ile mali denetim raporları IFAD a ve Hükümete ibraz edilecektir. Mali denetim raporları finansmanın kapanış tarihinden sonra ve her bir mali yılın sonunda altı ay içerisinde IFAD a ibraz edilecektir. Buna ilaveten, herhangi bir iç kontrol zafiyetini ortaya koyan yönetim mektupları mali denetmen tarafından hazırlanır. g. Mali İzleme Raporları (MİR ler) 61. MİR ler muhasebe tahakkuk usulünde yararlanılarak MUB tarafından yarı yıllık bazda hazırlanacaktır. MİR ler izleme aracı olarak kullanılacağından dolayı şunları özetleyecektir: i) proje ilerlemesi ve belirlenen bütçe-gerçek sapma analizi; ii) fon kaynakları ve kullanımına ilişkin mali bilançolar; iii) projenin mali konumu; iv) planlarla kıyaslandığında harcamalar ve fiziksel ilerleme; v) satın alım ve sözleşme izleme raporları. Bu tür raporlar zamanında hazırlanacak ve ilk ödemenin yapıldığı tarihten başlayarak her bir 6 ayın tamamlanmasının ardından 45 gün içerisinde MUB tarafından IFAD a ibraz edilecektir. 62. Yıllık finansal tablolar bireysel olarak TUB ler tarafından hazırlanıp, MUB tarafından bütünleştirilecektir. Projeye yönelik yıllık mali bilançolar, bir dış mali denetmen tarafından yıllık denetime tabi tutulur. 16

25 63. Dünya Bankası tarafından finanse edilen Anadolu Havzası Rehabilitasyon Projesi kapsamında hazırlanan Mali Yönetim El Kitabı, MNHRP için de kullanılacaktır. Söz konusu el kitabı, IFAD a gönderilecek olan yarı yıllık proje raporlarına dahil edilecek Mali İzleme Raporlarına (MİR ler) yönelik formatları içerir. İlgili rehberlik, başlangıç eğitimi şeklinde sağlanacak; ancak aynı zamanda Borçluya Gönderilen Mektupta da ayrıntılı olarak belirtilecektir. 64. MİR lere destek niteliğindeki tam dokümantasyon, Finansmanın Kapanış Tarihinden itibaren en az on yıl OGM tarafından muhafaza edilecektir. Söz konusu bilgiler, özellikle MİR ödemelerinin uygunluğu ve ilintili kayıt tutma kalitesi konusunda yorum yapılması gereken yıllık mali denetimler ile IFAD personeli tarafından gerçekleştirilen denetim sırasında yapılan incelemeler için hazır bulundurulacaktır. h. Mali Yönetim Denetimi 65. Bu, mali yönetim düzenlemelerine yönelik risk temelli denetim ile uyumlu hale getirilecektir. Her yıl en az bir ya da gerekli görüldüğünde daha fazla sayıda yerinde güven odaklı ziyaret gerçekleştirilecektir. i. Projenin Tamamlanması 66. Son uygulama yılında, IFAD tarafından gerekli kılınan Proje Tamamlama Raporunun (PTR) hazırlanmasının bir parçası olarak, uygulama sırasında toplanan İ&D verileri, özellikle doğal kaynaklar konusunda belgelendirilen gelişmelerin yanı sıra hedeflenen MH alanlarında yaşayan köylülerin geçim koşullarındaki değişiklikler bakımından da proje edinimlerine ilişkin genel değerlendirmenin temelini teşkil edecektir. 67. Paydaş Çalıştayı: PTR süreci, paydaşların kendilerine performans değerlendirmesi yapma, hesap verilebilirliği teşvik etme, sürdürülebilirliği geliştirecek olan etmenleri belirleyip bunları ayrıntılandırma ve kilit başarı ve eksiklikleri ortaya koyma fırsatı sağlamak için her bir proje iline bir çalıştay dahil edecektir. Farklı ilgi gruplarının eşit bir şekilde temsili teşvik edilmelidir ve paydaş çalıştayında kadınların temsil edilmesi zorunludur. Gerekli olması halinde, kadın paydaşlar ayrı bir değerlendirme sürecine sahip olabilirler. 68. Proje Etkisinin Değerlendirilmesi: Yıllık raporlamada yer alan izleme verilerine dayalı olacaktır. İzleme verileri, program öncesi erozyon seviyesi ve yaşam koşullarına ilişkin mikrohavza planlarında yer alan veriler ile mukayese edilecektir. Proje sonrası mukayese yapmaya olanak sağlamak için projenin son yılında önceki yılların uygulamasından seçilen köylerde bir etki çalışması yapılacaktır. Yalnızca Proje faaliyetlerinin dördüncü uygulama yılına kadar başlamış olduğu köyler mukayese amacıyla kullanılacaktır. Temsili olarak proje-sonrası etki değerlendirmesi, bu üç ilin her birinde Projenin desteklemediği bir mikro-havzayı (MH) kapsayacaktır. 17

26 69. Planlama evresinde toplanacak ve Proje etkisini değerlendirmek üzere kullanılacak temel bilgi kategorileri MH Planı kılavuz ilkelerinde ayrıntılı bir şekilde ortaya konulmuştur. Söz konusu kategoriler, bunlarla sınırlı olmamak kaydıyla aşağıdakileri içerir: (a) Sosyo-ekonomik özellikler: köydeki hane sayısı, hane halklarının yapısı, istihdam ve göç verileri, hane halkının gelir ve gider düzeni (özellikle yiyecek ve enerji konusunda); (b) Fiziksel özellikler: köyün yeri (boylam ve enlem), il merkezine uzaklık ve erişim, konut ve çatı malzemeleri, sağlık hizmetleri ve içme suyu; (c) Tarım ve Hayvancılık: Köylülerin sahip olduğu hayvan sayısı (hane başına ortalaması ve tipi), otlak/otlatma alanı büyüklüğü, işler durumdaki hayvan su içme noktası ve gölgelik yapı sayısı, hayvan üretkenliği, yağmur suyuyla beslenen alan (mahsule göre), sulanan alan (mahsule göre), hane arsalarının boyutu (sulanan ve yağmur suyuyla beslenen), mahsul verimi, (d) Doğal kaynaklar: ormanlık alan, erozyona uğramış arazi ve otlak/otlatma alanının durumu. Tamamlamanın ardından seçilen MH için CBS haritaları hazırlanacak ve planlama evresinde hazırlananlar ile karşılaştırılacaktır. Bunlar doğal kaynakların iyileştirilmelerine ilişkin delil sağlamaktadır. Tamamlayıcı bir yöntem olarak, yazılı bilgilere ek olarak tarih/saat ve GPS koordinatlarının işaretlenmiş olduğu fotoğraflar belirli aralıklarla çekilmeli ve CBS sistemiyle ilişkilendirilmelidir. 70. Bitki örtüsü, akarsu oyuğu, toprak kayması ve MH deki fiziksel değişiklikleri tespit etmek üzere kullanılabilen hava fotoğrafları ile birleştirilen bütünleşik GPS işlevli kameralar gibi yenilikçi izleme yöntemlerinin kullanımı öngörülmektedir. Tipik MH özelliklerini barındıran birkaç yerde fotoğraflar çekilmelidir. Fotoğraflar mümkün olduğunca yılın aynı zamanında çekilmelidir. 64. O zaman kapatılabilecek olan PYB adına hareket eden TÜKGM, IFAD a Proje Tamamlama Raporu/Etki Değerlendirmesini (PTR/ED), projenin sona erme tarihi olan 30 Eylül 2015 ten itibaren en geç altı ay içerisinde sunacaktır. Söz konusu rapor, uygulama süreci ile projenin nihai sonuçlarını inceler. Dolayısıyla, projenin hem başarılı hem de başarısız yönlerini resmi olarak belirlemede yardım sağlar. IFAD, kredi verme operasyonlarının başarısını değerlendirmek amacıyla, kendi iç proje değerlendirme süreci ile birlikte proje tamamlama raporunu kullanır ve çıkartılan dersleri yeni kredi verme faaliyetlerinde uygular. PTR nin asgari olarak şunları ele alması gerektiği belirtilmelidir: i) i) proje maliyeti ve faydaları; ii) hedeflerin gerçekleştirilmesi; iii) TUGEM ile İ/İLTM lerin performansı iv) çıkartılan dersler. 71. Proje uygulama döneminde toplanan İ&D verileri, özellikle ilgili öğelerin hedeflediği faydalanıcıların gelir ve geçim statüsünde yaşanan değişiklikler ve kalkınma ile ilgili bilgilerin ve çıkartılan derslerin paylaşılması açısından, proje edinimlerine dair genel değerlendirme için destekleyici olacaktır. PTD/ED süreci, paydaşların kendilerine proje performansını değerlendirme, hesap verilebilirliği teşvik etme, sürdürülebilirliği geliştirecek olan etmenleri belirleyip bunları detaylandırma ve kilit başarı ve eksiklikleri ortaya koyma fırsatı sağlamak için paydaş çalıştayların düzenlenmesini kapsayacaktır. 18

27 72. Ülke düzeyinde etki değerlendirmesinin gerekli olması halinde, proje başladığı ve sona erdiği zaman çeşitli kaynaklardan tüm ülke çapında bilgilerin takip edilmesi gerekecektir. III. YILLIK ÇALIŞMA PLANLARI VE BÜTÇE (YÇPB) 73. Hedeflenmiş her bir MH için geliştirilmiş Mikro-Havza Planları (MHP ler) ile Proje Uygulama Planı (PUP) yapılacak tüm planlamaların temelini teşkil etmektedir. Koordinasyon Birimleri (TUB/MUB) tarafından desteklenen OGM, IFAD ile üzerinde mutabakata varılan ve PUEK de detaylandırılan prosedürlere uygun şekilde Yıllık Çalışma Planı ve Bütçelerini (YÇPB ler) hazırlar. YÇPB formatı Ek 9 da yer alır. YÇPB lere yönelik girdiler, Mikro-Havza Planları (MHP) doğrultusunda OBM ve Proje Yöneticisi Yardımcısı (PYY) tarafından sağlanacaktır. TUB/MUB, inceleme için OGM ye ibraz edilecek, Yürütme kurulunda resmi olarak onaylanacak ve itirazın söz konusu olmaması için IFAD a sunulacak olan YÇPB lerin oluşturulmasında yardım sağlayacaktır. 74. Söz konusu YÇPB ler, bir sonraki yılda hangi faaliyetlerin gerçekleştirileceğini net bir şekilde belirtecektir. YÇPB ler, önceki yılların edinimlerini göz önünde bulundurmak suretiyle, teklif edilen bütçe zarfını elde edilecek fiziksel sonuçlar ile bağlantılayacaktır. TUB, il YÇPB lerini inceleyip onaylayacak ve bütünleştirilmiş versiyonunu Ankara daki MUB ye gönderecektir. MUB katkılarını ilave edip YÇPB yi tamamlar. Proje Yönetici Yardımcısı YÇPB hazırlama sürecini hem TUB hem de MUB düzeyinde destekler. Son olarak, Proje Yürütme Kurulu, proje faaliyetlerinin normal hükümet bütçeleme sürecine dahil edilmesi için YÇPB yi zamanında inceler, onaylar ve mali yılın başlamasından en az altmış gün önce IFAD a ibraz eder. IV. ÖĞELERE GÖRE AYRINTILI FAALİYET TANIMI VE UYGULAMA USULLERİ 75. Bir sonraki bölümden başlamak üzere, proje faaliyetleri, uygulama süreç ve prosedürleri ile faydalanıcı hedefleri öğelere göre ayrıntılı bir şekilde ortaya konulmaktadır. 19

28 C1. DOĞAL KAYNAKLAR VE ÇEVRE YÖNETİMİ 20

29 a. Giriş 76. Bu öğe, ülkenin doğusunda yüksek kesimlerdeki havzalarda yapılacak çevre iyileştirme çalışmalarına ilişkin büyük Hükümet yatırım programının hem usullerine hem de yönetimine odaklanmıştır. Otlatma alanlarının ve hassas ormanların sürdürülebilir ve ekonomik kullanımına yönelik yetersiz düzeydeki geçmiş düzenlemeler, gerek beşeri yerleşimlere yakın yerlerde gerekse daha yüksek rakımlarda peyzajın kötüleşmesine ve yoksullaşmasına neden olmuştur. 77. Proje alanındaki verimli doğal kaynakların belirlenmesi, planlanması, uygulanması ve daha sonra da muhafaza edilmesinde kazanılan tecrübenin, ulusal çevre hedeflerine ulaşmada katkı sağlaması beklenmektedir. Arazi kullanımı yönetiminin etkinliğinin kademeli olarak değişmesi, yüksek kesimlerdeki havzalardaki doğal kaynak temeli ve bununla ilgili geçim koşullarının kötüleşme sürecini tersine döndürmede gerekli bir koşuldur. Pahalı rehabilitasyon çalışmaları, yerel halkın sürece daha fazla katılımını sağlamadan yoksulluğun azaltılması veya fiziksel koşullar bakımından sürdürülebilir olmayacaktır. ORMANLAR VE HAVZA Arazi akışı yağmur nüfuz Yer altı suyu nehir Yer altı nehirleri 21

30 78. MH Kavramı: Proje, en küçük müdahale birimi olarak bir mikro-havza (MH) alanına dayanan, talep temelli ve katılımcı bir yaklaşımı benimsemektedir. Bir MH, belirli bir drenaj sistemine (dere, nehir veya göl) yüzey veya yüzey altı akımı ile su sağlayan bir havzadaki küçük hidrolojik birimdir. 79. Projeye yönelik MH sayısı: Proje, Murat Havzasının tahmini 100 MH sinin dörtte biri (yaklaşık 25 MH) üzerinde çalışmayı amaçlamaktadır. Müdahaleler, her biri için hazırlanan yöreye özgü katılımcı rehabilitasyon ve yatırım planlarına dayanılarak seçilecek ve uygulanacaktır. b. Farkındalık Yaratma 80. Öğe, hedef faydalanıcılarda (erkekler, kadınlar ve gençler) ve diğer paydaşlarda (yerel idareler, il kurumları, OGM saha personeli ve okula devam eden çocuklar) proje yaklaşımı ve MH gelişimine katılım koşulları konusunda farkındalık yaratma faaliyetlerini finanse eder. 22

31 81. MH planlamasına başlamadan önce MH bölgesi halkının, bozuk doğal kaynaklarını rehabilite etmek (kısa vadede) ve onları sürdürülebilir bir şekilde yönetmek (orta ve uzun vadeli) amacıyla OGM ile birlikte çalışma konusunda bilinçli bir şekilde karar vermesi özellikle önem taşımaktadır. Bunu yapmak için farkındalık yaratma kampanyasından ve köyler arasında yapılan ziyaretlerden yararlanacaklardır. Söz konusu ziyaretler, daha önceden diğer projeler yoluyla rehabilite edilmiş bölgedeki MH leri onlara göstererek ve böylelikle bu MH lerde köylülerle etkileşim kurulmasını sağlayarak, esasen ormancılık faaliyetleri konusunda sahip oldukları peşin hükümlü fikir ve eğilimleri değiştirmek amacıyla düzenlenecektir. Bu tür faaliyetler, proje uygulamasında şeffaflığın arttırılmasına ve proje faaliyetlerine katılma ve bunlara yönelik taleplerini dile getirme konusunda faydalanıcıları teşvik etmeye yardım edecektir. Aynı zamanda 2. ve 3. Öğeler kapsamında üstlenilen yatırımların etkinliğini ve sahipliğini de tamamlayacak ve geliştirecektir. 82. Farkındalık yaratmanın ardından, Proje personeli kendi illerindeki MH leri seçecek ve Mikro-havza Planlama Ekipleri (MHPE) tarafından uygulanmak üzere katılımcı bir şekilde bütünleşik MH planları hazırlanacaktır. c. MH Seçme Süreci 83. Seçim süreci üç adımdan oluşur ve kriter temellidir (Kutu 1) Söz konusu sürecin nesnel ve şeffaf olmasının sağlanması önem arz etmektedir. 84. Birinci adım: Proje alanındaki mevcut MH leri gösteren bir harita ve Valilikten alınan istatistiksel bilgiler mevcuttur. Üç ilin her birindeki OİM ler 100 MH (proje alanındaki tahmini MH sayısı) arasından ön eleme yapar ve kendi illerindeki muhtemel adaylar için uzun bir MH listesi çıkartırlar. Bu uzun liste ileride yapılacak MH tetkikinin temelini teşkil edecektir. 85. İkinci adım: Üç uzun listedeki MH ler OBM de tartışılacaktır. Daha sonra da gözlem yapmak ve arazi araştırması verilerini toplamak için OBM ve her bir ilin OİM temsilcilerinden oluşan bir ekip tarafından ziyaret edilecektir. 86. Üçüncü adım: Her bir ildeki uzun listelenmiş MH lere yönelik mevcut bilgiler ve saha gözlemleri, her bir il için bir kısa liste oluşturmak amacıyla MH lerin değerlendirilmesi ve 1-5 puanlık ölçekte derecelendirilmesi için OBM de aynı ekip tarafından kullanılacaktır. Eleme için 23

32 bir dizi kriter kullanılacaktır (Kutu 1). Bölge halkları arasındaki sinerjinin sağlayacağı fayda göz önüne alınarak, komşu MH lerin seçilmesi de mümkün olduğunca tercih edilecektir. Kutu 1. MH Seçimine Yönelik Kriterler Doğal kaynak bozulmasının şiddeti: şiddetli olarak derecelendirilmelidir; iyi tanımlanmış bir yoksulluk nedeninin olması; alanın halihazırda sel ve toprak kaymalarına maruz kalmış olması; nehrin aşağı kesimlerindeki sulama ve drenaja yönelik yatırımları etkileyen yüksek sedimantasyon seviyeleri, Bozulmanın tersine çevrilebilirliği: doğal kaynak bozulmasını sürdürülebilir ve ekonomik bir şekilde tersine çevirme imkanı; yatırımlar, bozuk doğal kaynakların sürdürülebilir rehabilitasyonu ile sonuçlanmalıdır. Doğal afet riski: sel, toprak kaymaları ve kaya düşmeleri yoluyla MH nin erişilebilirliği: proje personeli ve yükleniciler/nakliyeciler için yeterli erişim düzeyi gerekmektedir. Aynı zamanda başkalarına görünebilmesi bakımından da önem taşır; bir MH nin çok uzak olması, onun diğer bölge halkları tarafından görülme şansını azaltır. Gelir getirici faaliyetleri uygulamaya sokma potansiyeli: daha iyi doğal kaynak yönetimi için manivela olarak kullanılmak üzere gelirlerin arttırılabileceği yerlerde mahsul ve hayvanlara yönelik yeterli kaynak temelinin (meralar, tarım arazisi, su) mevcudiyeti Kırsal yoksulluk seviyesi: Kırsaldan dışarı yapılan göçün ortaya koyduğu ve tahmini yıllık gelirler aracılığıyla ölçüldüğü gibi Kırsal bölge halkının projeye katılma konusundaki istekliliği: nakdi ve ayni katlkılar yapmaya, belirli faaliyetler (örn. küçük altyapı yatırımları, mera yönetimi, yeni ekili alanların korunması ve sulama suyu kullanımı) için sorumluluk almaya ve doğal kaynakları kullanma şeklini değiştirmeye hazır olma MH köylerinde ve bu köyler arasında sosyal uyumluluk: çatışmalar (örn. su veya meralar konusunda) projenin başarısı önünde engel teşkil edecektir. 24

33 1. ve 2. yıl için kısa liste: Her bir il için, MH kısa listesi, projenin ele alabileceği ilk %25 lik dilimde yer alan MH lerden oluşacaktır. 1. ve 2. Yıl planlaması için, her bir il için kendi havuzundan ilk 3 sıradakiler (toplamda 9) seçilecektir. Nihai seçim, fiziksel ve sosyo-ekonomik kriterler temel alınarak OİM ve Orman Bölge Müdürlüğü (OBM) tarafından ortaklaşa gerçekleştirilecektir. Örnek MH ler: İlk yıl planlanacak olan üç MH den bir tanesi Proje illerinde örnek niteliği taşıyacaktır. Dolayısıyla, yakından denetim/izleme ve sık ziyaretler gerektirecek olan bu kadar katılımcı ve bütünleşik bir projenin uygulanmasında başlangıçta yaşanacak zorluklar göz önüne alındığında, MH lerin yakınlığı önem taşımaktadır. Diğer MH ler ve bölge halklarının önünü açacağından dolayı, başarı potansiyelinin de önem arz ettiği dikkate alınmalıdır. İlk MH lerde kazanılan deneyimler, potansiyel risk ve meselelere ışık tutacak ve gerek merkez gerekse saha yöneticilerinin daha sonraki MH lerde ve yıllarda daha verimli ve etkili uygulama için gerekli olan eylemlerde bulunmasına izin verecektir. d. MH Planı Kavramı 87. Seçilen her bir MH için, mukim hanelerin geçim koşullarını iyileştirmek, doğal kaynakları ıslah etmek ve daha sonra korumak amacıyla mukim bölge halkları ile katılımcı bir şekilde MH de bulunan her bir köy için bütünleşik bir plan hazırlanacaktır. Plan katılımcıdır çünkü mukim bölge halklarının iletişim, işbirliği ve mutabakatına dayanır; bütünleşiktir çünkü pek çok sektöre (orman arazisi, otlatma arazisi, tarım arazisi, su ve enerji) yönelik altplanları kapsar. Kapsam dahilindeki faaliyetlerin her birinin hem doğal kaynaklar hem de kırsal geçim koşulları üzerinde çift etkiye sahip olduğu bu alt planlar birbirleri ile bağlantılıdır. Her bir MH ye yönelik olarak, MH de yer alan her bir köy için planlar hazırlanacaktır. 88. Her bir plan; bir MH faaliyet haritası; toprak, erozyon, topografya ve bitki örtüsünü kapsayacak olan ilgili haritalar ve on adet önceden tayin edilmiş bölümü içerecektir: i) MH ye genel bakış; ii) doğal kaynaklar, arazi kullanımı, mahsul ve hayvan üretiminin mevcut durumu; MH nin seçilme nedenleri; iii) bölge halklarının belirlediği öncelik sorunları ve katılımcı süreç; iv) ormancılık alt planı; v) otlak alanı alt planı; vi) tarımsal alt planı; vii) su alt planı; viii) enerji alt planı, ix) maliyetler x) anlaşmalar ve düzenlemeler. Alt planların hazırlanmasında temel ilke, proje tabiatının göz önünde bulundurulması suretiyle rehabilitasyon ve gelir getirici müdahaleler arasında belli bir oranın korunmasıdır. 89. Herhangi bir MH de, uygulama müdahaleleri yalnızca bölge halkları ile üzerinde mutabakata varılan net bir şekilde tesis edilmiş önceliklere dayanılarak MH nin bazı köylerinde ve bazı kısımlarında gerçekleştirilebilir. Temel ilke, MH lerin yüksek kesimlerinden aşağı doğru inerek erozyonun durdurulmasıdır. Orman alt planı: orman arazisi için hazırlanır; erozyona uğramış alanların rehabilitasyonunu ve bozuk orman arazisinin iyileştirilmesini kapsar. Otlak alt planı: otlaklara/hayvancılığa yönelik yatırımları ve sürdürülebilir yönetim konusundaki müdahaleleri kapsar. 25

34 Tarım alt planı: tarım arazisi için hazırlanır ve mahsul (tahıl, yem ve bahçe mahsulleri ve sera üretimi) ve hayvancılık müdahalelerini kapsar. Aynı zamanda eğitim programı ve örnek uygulama programını da içerecektir. Su/sulama alt planı: Şunlara yönelik yatırımlar için hazırlanır: i) küçük ölçekli sulama amacıyla küçük su kaynaklarının geliştirilmesi ve mevcut sulama altyapısının rehabilitasyonu; ii) hayvan içme suları ve iii) köy sağlık hizmetleri. Enerji kullanımı alt planı: enerji tasarrufu ve yenilenebilir teknolojiler ile ilgili yatırımlar için hazırlanır. 90. MH planlama süreci 14 adımdan (Kutu 2) oluşur. MHP ler, çok disiplinli hizmet sağlayıcılar olan Mikro Havza Planlama Ekipleri (MHPE ler) tarafından hazırlanacaktır. MH planlarının hazırlanmasına yönelik kılavuz ilkeler Ek 10 da yer almaktadır. Kutu 2. MH Plan Hazırlama Adımları Adım Eylem 1 Farkındalık yaratma 2 MH ye ilk saha gezisi 3 Yerel halkların proje konusunda bilgilendirilmesi 4 Veri ve bilgilerin derlenmesi 5 Sorun tespiti 6 Sorun analizi 7 Tespit çözümü 8 İlk taslak MH planının hazırlanması 9 Taslak Faaliyet Haritasının hazırlanması 10 MH köylerinde ilk Taslak MH Planının sergilenmesi 11 Yerel düzeyde nihai taslağın hazırlanması ve onaylanması 12 Nihai MH Planının imzalanması 13 Yerel düzeyde imzalanan planın sergilenmesi 14 MH planına yönelik bütçe tahsisi e. Katılımcı Araç ve Süreç 91. MH planlama, uygulama ve izleme katılımcı olacaktır. Bu amaçla, Sorunlar- Saptamalar-Çözümler (SOR-SAP-ÇÖZ) usulü adlı katılımcı araçtan yararlanılacaktır (Ek 11). IFAD metodolojisine ait uygun araçlar, uygun olduğu hallerde SOR-SAP-ÇÖZ sürecindeki boşlukları dolduracaktır. Planlama sürecinde, ihtiyaç duyulduğunda odak grup tartışmaları ve bölge halkı istişaresine de gidilecektir. 92. Yaklaşım: SOR-SAP-ÇÖZ cinsiyetleri, yaşları ve sosyal statüleri ne olursa olsun tüm bölge halkı bireylerinin eşit söz hakkına sahip olduğu ortamı yaratır. Toplumsal cinsiyet meselelerinin MH gelişim planlaması ve uygulamasına dahil edilmesini sağlamak amacıyla kadınların sürece katılımlarını teşvik etmek için özelikle çaba sarf edilmektedir. Yerel kültürün 26

35 sürecin karışık gruplarla yürütülmesine izin vermediği köylerde, kadınlarla ayrı toplantılar yapılacaktır. Öğeye yönelik Uygulama Düzenlemeleri 93. Öğenin Yönetim sorumluluğu: TUB aracılığıyla Elazığ daki OBM ye aittir. OBM nin temel sorumlulukları: i) alandaki tüm hizmet sağlayıcıların tedariki; ii) öğe kapsamında çalıştaylar, çalışma turları ve değişim ziyaretlerinin planlanması ve uygulanması ve iii) hassasiyet ve farkındalık yaratma programlarının düzenlenmesi ve gerçekleştirilmesi. 94. İşe alınacak hizmet sağlayıcılar: Öğe için 2 sözleşmeli ekip öngörülen faaliyetleri gerçekleştirecektir: i) MH Planlama Ekipleri (MHPE ler) ve ii) Proje İl Ekipleri (PİE). Ekiplerin tedariki TUB deki Satınalma Uzmanı (atanan) tarafından ele alınacaktır. Elazığ daki Proje Yönetici Yardımcısı (PYY), MUB nin gözetiminde MHPE ler ve PİE lerin işe alımını denetler. Tedarikte aşağıdaki yöntemlerden bir tanesi kullanılacaktır: i) Ulusal Rekabete Dayalı İhale (ULRDİ) ya da ii) Üniversitelerin söz konusu olduğu durumlarda Doğrudan Sözleşme (DS). MHPE ler: Ekipler, Murat Nehri Havzası Rehabilitasyon Projesinin uygulanmakta olduğu önceden tayin edilmiş alanlar için İş Tanımında (Ek 12) belirtildiği üzere katılımcı bir şekilde bütünleşik MH planlarının hazırlanmasından sorumlu olacaktır. MHPE nin yapısı boyut bakımından esnekken ve asgari olarak Danışmanlık Yüklenicisi (DY) tarafından belirlenirken, aşağıdaki uzmanlar MHPE üyeleri olarak hazır bulundurulacaktır: orman uzmanı, ziraat mühendisi (bilimsel tarım uzmanı), hayvancılık uzmanı (zooteknisye/veteriner), kırsal sosyolog, kırsal altyapı mühendisi ve ekonomist. MHPE ler şunlar tarafından desteklenecektir: i) Elazığ, Bingöl ve Muş taki ilgili OİM ler ve ii) MH planlarının hazırlanmasında ve SOR-SAP-ÇÖZ sürecinde teknik ve lojistik destek bakımından Proje İl Ekipleri (PİE ler). 25 MH planının hazırlanması (ayrıntılı fiziksel planlama, toprak çalışmaları, ekip tarafından 6-7 ziyaret/mh ve danışman maliyeti dahil olmak üzere USD /MH planı) öngörülmektedir. PİE ler: İş Tanımı (Ek 3) temel alınarak her bir proje ili için üç ekip işe alınacaktır. Ekiplerin görev yeri Elazığ, Bingöl ve Muş olacak ve ekipler raporlama, koordinasyon ve izleme amacıyla gerekli olduğu hallerde Elazığ daki Orman Bölge Müdürlüğüne (OBM) düzenli ziyaretler gerçekleştirecektir. Her bir ekip bir orman mühendisi, bir ziraat mühendisi (arazi ve su yönetimi alanlarında kapasiteye sahip bilimsel tarım uzmanı) ve hayvancılık uzmanını (zooteknisyen veya veteriner) içerecektir. Bunların iş tanımları projeye yönelik çeşitli görevleri kapsamaktadır. Bununla birlikte, öğe için her bir ekip, MH Planlama süreci başlatılmadan önce farkındalık yaratma kampanyasına öncülük edecek ve köy ziyareti planları geliştirmek için MHPE ler ile yakın bir şekilde çalışmak suretiyle köy idareleri aracılığıyla mekanlar ayarlayacak ve kadınlar ile yaşlıların katılımını sağlayacaktır. Ekipler, bu PUEK te belirtilen norm ve 27

36 yaklaşımlara uygunluğu sağlamak maksadıyla SOR-SAP-ÇÖZ sürecinin yönetilmesinde ve MH planlarının hazırlanmasında teknik ve lojistik destek sağlamak suretiyle MH Planlama ekiplerine yardım edecektir. Ekipler kendi OİM leri ve Elazığ daki PYY arasında eşgüdüm sağlama sorumluluğuna sahip her bir OİM deki atanmış orman uzmanları olan İON lere yardım edecektir. 95. Aşamalara Ayırma: Her bir il için bir MH seçilecektir (Proje/yıl için 3 MH). Her MH planı art arda 3 yılda uygulanacaktır. Proje süresi boyunca tüm MH planlarının uygulanmasını tamamlayabilmek için planlama için son yıl 4. yıl olacaktır (Tablo 6). Fiziksel çalışmaların çoğu ilk yılda (ya da 1.5 yıl) üstlenilebilecek ve takip eden iki yıl içinde bakım yapılacaktır. Tablo MH nin planlanması ve uygulanmasının aşamalara ayrılması Proje Yılı Çalışma programın daki MH sayısı * Planlama Yılı (PY) ** Uygulama Yılı (UY) PY* UY**-1 UY-2 UY-3 PY UY-1 UY-2 UY-3 PY UY-1 UY-2 UY-3 PY UY-1 UY-2 UY Eğitim/ Teknik Destek ve Çalıştaylar: Bu kategori hem teknik personel (OGM) hem de MH bölgesi halklarına yönelik kapasite oluşturma faaliyetlerini kapsar: Teknik destek: şunlar için fonlar mevcut kılınır: i) MH planlarından elde edilen bilgilerin CBS haritalarına uygulanması için bir CBS/veri yönetimi uzmanı; ii) toprak erozyonu dahil olmak üzere fiziksel müdahalelerin mevcut izleme sisteminin yükseltilmesi ve CBS sistemine bağlantılanması. IFAD Satınalma sınıtları ve kılavuz ilkeleri, danışmanların tedariki için geçerli olacaktır. Uzmanların işe alınmasında danışman niteliklerine (DN) dayalı seçim uygulanacaktır. Çalıştaylar: i) OGM ve PİE lere yönelik doğal kaynak ekonomisi; ii) yıllık olarak PİE, OGM ve Bölge OGM personeli için belirlenmiş teknik konular ve planlama ve iii) karbon ayırma. Çalıştaylar, mekan, ofis malzemeleri vs. ile ilgili masraflar için Yerel Alım (YA) yönteminden yararlanılacaktır. Eğitim kursları: şunlar ile ilgili kurslar için fonlar mevcut kılınır: i) rekreasyon (dinlenme) ve eğitim ortamı, doğa koruma, kereste ve yakacak odun üretimi de dahil olmak üzere orman ekosistem hizmetlerinin sürdürülebilir yönetimine yönelik çok işlevli orman yönetim planlarının hazırlanması ve ii) PİE lere yönelik uygulama ilkeleri ve proje yaklaşımları. Tahsis edilen fonlar, YA yoluyla tedarik 28

37 edilecek olan eğitim materyali ve mekan dahil olmak üzere eğitim ile ilgili masraflara yöneliktir. Çalışmalar: Proje ve OSİB için yarar sağlayacağı kabul edilen birçok çalışma bu Öğe kapsamında finanse edilecektir. Bunlar: i) doğal kaynak ekonomisi; ii) karbon ayırma fırsatlarının değerlendirilmesi; iii) odun-dışı orman ürünlerine yönelik fırsatların değerlendirilmesi; iv) rüzgar dahil olmak üzere alternatif enerji kaynaklarının değerlendirilmesi ve v) özel/kamu fidanlığı fizibilite çalışması. Bu çalışmaları gerçekleştirecek bireysel uzmanların işe alımında, DN satınalma yönteminden yararlanılacaktır. Farkındalık yaratma: PYY denetimindeki İON ler ve PTE ler, Proje alanındaki farkındalık yaratma faaliyetlerinden sorumlu olacaktır. MH planlama süreci başlamadan önce PİE ler farkındalık yaratma kampanyasını başlatacak ve daha sonra da MHPE ler ile yakın bir şekilde çalışmak suretiyle köy ziyareti planlarını geliştirecek, köy idareleri aracılığıyla mekanlar ayarlayacak ve kadınlar, gençler ve yaşlılar başta olmak üzere geniş çaplı katılım gösterilmesini sağlayacaktır. Çeşitli masrafları karşılamak üzere projenin ilk 4 yılında 25 ziyaret için fonlar tahsis edilir. Tedarik yöntemi en düşük maliyettir. Çiftçi keşif ziyaretleri: Bu ziyaretler, OGM ve Çölleşme ile Mücadele ve Erozyon Kontrolü (ÇEM, eski adıyla AGM) çalışmalarını ve önceki proje sahalarını (örn. Doğu Anadolu Havza Rehabilitasyon Projesi) MH köylerine göstermek için ve proje kapsamında öngörülen müdahaleler konusundaki eğilimlerini ve peşin hükümlü fikirlerini değiştirmek amacıyla düzenlenecektir. Söz konusu ziyaretler aynı zamanda katılım sağlayan köylülerin şunları yapmasına yardım edecektir: i) doğal kaynak ve havza rehabilitasyonu faaliyetleri konusunda deneyime sahip diğer köylüler ile etkileşim kurma, ii) farklı fikirleri keşfetme ve bakış açılarını genişletme ve iii) köyleri ve çevresi konusunda bir vizyon geliştirme. Proje süresi dahilinde gerçekleştirilecek 50 ziyaret için çeşitli masrafları karşılamak üzere fonlar tahsis edilir. Tedarik yöntemi en düşük maliyettir. 97. Taşıtlar/Ekipmanlar ve Mallar: Bu kategorideki tüm kalemler YA yöntemi ile tedarik edilecektir: Taşıt kiralama: Şunlar için taşıt kiralanması öngörülmektedir: i) PİE ler (4x4): sürücü, bakım, yakıt ve sigorta dahil olmak üzere her bir ekip için 200 gün/yıl ve ii) köylülerin keşif ziyaretleri (minibüs): çeşitli yerlere yaklaşık 50 ziyarette bulunmaları için köylü gruplarına yönelik, Ofis ekipmanı: Üç PİE, OBM ve OİM lere yönelik ofis ekipmanlarının tedarik edilmesi öngörülmektedir: Her bir PİE için üç bilgisayar, bir yazıcı/il ve bir fotokopi makinesi/il ve 3 elde kullanılır GPS/PİE. Yazılım: CBS yazılımı ve CBS haritaları 98. Maliyet Paylaşımı: Bu Öğe için öngörülen herhangi bir maliyet paylaşımı mevcut değildir. Tümü %100 IFAD Kredisi ve IFAD Hibesi (yıllık olarak PİE, OGM ve bölge OGM 29

38 personeli için, teknik destek, çalışmalar ve planlama ve belirlenen teknik konular) tarafından finanse edilecektir. Diğerleri %100 IFAD Kredisi tarafından finanse edilecektir. 99. İhale dokümanları: Mallar, çalışmalar ve hizmetlerin tedarikine yönelik tüm ihale dokümanları, gerektiği şekilde OBM ve/veya YB/TUB uzman(lar)ının katılımıyla satınalma kurumu (ilgili Satınalma Yetkilisi) tarafından hazırlanır. İl düzeyinde, icra kurumlarının sorumlu ekibi, YB ve ilgili ekiplerin merkezi yönetiminin nezaretinde tedarik dokümanlarını hazırlayacaktır. Herhangi bir eylemde bulunulmadan önce tüm satınalma dokümanları YB tarafından onaylanacaktır. 30

39 C2. DOĞAL KAYNAKLARA YÖNELİK YATIRIMLAR 31

40 a. Giriş Öğenin temel hedefi, MHP lerde belirtildiği üzere daha ileri düzeyde bozulma ve erozyonu önlemek maksadıyla otlatma alanları da dahil olmak üzere orman olarak tescillenmiş arazideki bozuk alanların korunması ve rehabilite edilmesine yönelik faaliyetlere yatırım yapılmasıdır Şunlar göz önünde bulundurulmalıdır: i) bu Öğe kapsamında olan müdahaleler kamu arazilerine yönelikken, 3. Öğe kapsamındaki müdahaleler özel arazilere yöneliktir. ii) 2. ve 3. Öğeler birbirleri ile bağlantılıdır. 2. Öğe kapsamında yer alan müdahaleler, tarım arazilerini sel ve toprak kaymalarından koruyarak, sulamaya yönelik su kaynağı ve kalitesini arttırarak, bitki örtüsünü iyileştirmek ve otlatma arazilerinde küçük ama yararlı yapılar sağlamak ve böylece içme suyu mevcudiyetini arttırmak suretiyle hayvan verimliliğine katkıda bulunarak 3. Öğe dahilindeki faaliyetler üzerinde etki yaratmaktadır. 2. Öğe aynı zamanda geçici istihdam sağlamak, sel ve toprak kayması risklerini azaltmak suretiyle ve topluluklara meyve ağaçlarından ve meşe korusu rehabilitasyonundan elde edilen bitki materyallerinden yararlanma ve florayı geliştirerek arıcılığı destekleme olanağı sağlamak suretiyle köylerin geçim koşullarını etkilemektedir Bu Öğe arazi, toprak, bitki örtüsü ve suya yönelik yatırımları kapsamaktadır: i) Toprak koruma yatırımları, ii) iii) Bozuk ormanların rehabilitasyonu, Bozuk otlak/otlatma alanlarının rehabilitasyonu ve sürdürülebilir yönetimi, 103. Yukarıda bahsi geçen yatırımların gerçekleştirildiği alanların korunması için bunların korunması önem arz etmektedir. Rehabilitasyonu yapılan toplam alanın yaklaşık %10 u için çit gerekeceği tahmin edilmektedir. Bu Öğe kapsamında çitlerin finansmanı öngörülmektedir. 32

41 b. Yatırım Menüsü 104. Toprak koruma yatırımları: Yatırımın amacı, mikro havzalardaki bitki örtüsü ve toprakların korunması için önlemlerin alınması ve havza koruma ile orman arazisinin yönetimi ve rehabilitasyonuna yönelik mekanik ve biyolojik yaklaşımlar sergilemektir Bu yatırım aşağıdaki müdahaleleri kapsayacaktır: i) akarsu oyuğu rehabilitasyonu gibi erozyon kontrolü ve eğim stabilizasyonu önlemleri, ii) nem korunumunun iyileştirilmesi için sığ/manüel teraslama, iii) bölge halklarıyla üzerinde mutabakata varıldığı şekilde orman ve meyve ağacı türlerinin ekimi ve iv) arazi, toprak, bitki örtüsü ve su için belirli ve üzerinde anlaşmaya varılmış alanların otlatma yatırımlarına kapatılması. i) erozyonun büyüklüğü, ii) toprak türü; iii) eğim yüzdesi; iv) bitki örtüsü türü; v) yağış özellikleri, vi) arazi kullanımı ve en önemlisi vii) mukim bölge halklarının mutabakatına bağlı olarak MH, bu müdahalelerden bir veya birkaç tanesi seçilebilir. 33

42 106. Bozuk ormanların rehabilitasyonu: şunları içerecektir: i) meşe koruluğu rehabilitasyonu ve ii) bozuk orman alanında ağaç ekimi (ağaçlandırma). Rehabilite edilmiş 34

43 alanlar, fidelerin küçük geviş getirenlerin yiyebileceği/hasar verebileceği yüksekliğin üzerine çıkmalarını sağlamak için çit örme yoluyla belirli bir süre (2-3 yıl) otlatmaya kapatılacaktır. Meşe korusu rehabilitasyonu: Proje alanındaki, özellikle Bingöl deki dağlarda meşe koruları/ormanları mevcuttur. En yaygın meşe türleri: i) Quercus infectoria Olivier, ii) Q. ithaburensis Decne. subsp. macrolepis (Kotschy) Hedge, iii) Q. brantii Lindley, Q. libani A. Rich., iv) Q. robur subsp. pedunculiflora (K. Koch) Menitsky and v)q. petraea Lieble. Bununla birlikte, bu meşe ağaçlarının pek çok kısmı, yakacak odun amaçlı yasadışı kesim, yasadışı otlatma, hayvan besleme amaçlı yasadışı yaprak ve dal kullanımı (özellikle keçiler için) nedeniyle verimsiz ve bozuktur. Bu bozuk ormanlar rehabilitasyon yoluyla verimli ormanlara dönüştürülebilir. Meşcerelerin gerçek durumu göz önüne alınmak suretiyle, i) ağacın ıslah olmasını sağlamak için gövdenin boğazdan kesilmesi, ii) meşe palamutları ile ek tohumlama ve iii) meşe fideleri ile ek ekim dahil olmak üzere bir veya daha fazla iyileştirme tekniği uygulanacaktır. 35

44 Bozuk orman arazisinde ağaç dikimi: Proje alanında yaşanan orman bozulması, aşırı kullanım, sürdürülebilir olmayan orman yönetimi, yerel orman sakinlerinin sosyo-ekonomik sorunları, mülkiyet ve arazi kullanım hakkı sorunları ve orman alanının tarım alanına dönüştürülmesinin bir sonucudur. Söz konusu alanların iyileştirilmesi için, ağaçlandırma yapılacak ve i) toprak türü ve derinliği, ii) ana kaya türü, iii) iklim koşulları, erozyon derecesi ve v) yerel tercihler de dahil olmak üzere pek çok etmen temel alınarak türler seçilecektir Bozuk otlakların rehabilitasyonu: Bu işlem, orman otlakları/otlatma alanları üzerindeki baskıyı azaltmak ve bozuk otlatma alanlarının taşıma kapasitesini arttırmak için yapılacaktır. i) alanın kapatılması ve ii) dönüşümlü otlatmanın teşviki yoluyla gerçekleştirilecektir. Alanın kapatılması: gerek biyokütle gerekse botanik yapı bakımından taşıma kapasitesini arttırmak için alanın çit örme yoluyla bir süreliğine otlatmaya kapatılmasıdır. Otlatma alanlarının geçici olarak kapatılmasını telafi etmek için tarım arazisinde (3. Öğe kapsamında) kullanılmak üzere maliyet paylaşımı temelinde hayvan sahiplerine yem mahsulü tohumları verilecektir. Kullanıcıların dönüşümlü otlatmayı benimsemesine yardım etmek rutin bir uygulama olarak çobanlar ve hayvan sahiplerine yönelik eğitim ve örnek gösterim sağlamak suretiyle gerçekleştirilecektir Otlatma alanı altyapısına yönelik yatırımlar: Bu öğe aynı zamanda hayvan sahiplerinin katılımını sağlamak ve hayvan başına verimliliği arttırmak için otlatma alanı altyapısındaki yatırımları finanse edecektir. Söz konusu yatırımlar şunları kapsar: i) hayvan su içme yapıları; ii) gölgelikler ve tırmalama direkleri ve iii) otlatma alanındaki basit barınaklar. Kaşınma Kazıkları: Otlatma alanında 50 hektar başına bir veya iki tane yerleştirilecektir. 36

45 Basit barınaklar/ağıllar: Çobanların ve hayvanların hırsızlık, olumsuz hava koşulları ve vahşi hayvanlara karşı korunmaları amacıyla otlatma alanında basit barınaklar/ağılların yapılması öngörülmektedir. 50 hektar başına bir barınak olacaktır. Bu yapılar MH de ortak kullanıma açık olacaktır Hayvan su içme yapıları: otlaklarda suya erişimi sağlayacak ve böylece su içmek için hayvanların kat etmesi gereken yolu kısaltacaktır. Elde edilen fayda iki yönlüdür: i) hayvan hastalıklarının yayılma riskinin azaltılması ve ii) hayvan başına verimin artması. Yapılar: i) yalaklar ve ii) sulama havuzları. Yalakların daha önemli olduğu göz önünde bulundurulmalıdır. Yalnızca birkaç tane sulama havuzu yapılacaktır. 37

46 Yalaklar: Yaklaşık 10 x 1 x 0.6 metre boyutlarında yerinde dökme beton (çoğunlukla) veya prefabrik sac olacak ve 300 hektar başına bir tane olacak şekilde stratejik olarak otlatma alanının üzerine kurulacaktır. Hayvan sulama havuzlarının yapımı. Otlatma alanlarında bu havuzların yaz otlatma döneminde doğrudan kullanıma yönelik olarak yapımı, hayvancılığın temel faaliyet olduğu ve su kaynaklarının az; ancak saha koşullarının yüzey akışı toplamaya uygun olduğu köylerde desteklenecektir. Havuzlar, tipik olarak akış yukarı eğimde pereli (dolgulu) koruma ve azami toplam set yüksekliğinin beş metre olduğu havza (veya set) tipinde olacaktır. Havuzlar çitle çevrilmeli ve hayvanların doğrudan erişim sağlamalarını engellemek için bir dizi yalağa su tedarik etmek üzere kullanılan setten geçen bir drenaj borusunun mevcut olduğu bir kontrol yapısına sahip olmalıdır. Havuzlara yönelik yatırımlar, tesisin ortak kullanımına yönelik resmi düzenlemeleri kapsamalıdır. Ayrıntılı tasarım aynı zamanda siltasyonu (lığ ile su kirlenmesi) azaltma amaçlı havza ağaçlandırma önlemlerini de kapsayabilir. Jeolojik bir belge, çevresel etki değerlendirmesi belgesi ve besleme rejimini değerlendiren kısa bir hidrolojik çalışma da fizibilite analizinin bir parçasını teşkil edecektir. Hayvan sulama tesislerine yönelik tüm yatırımlar, yatırım maliyetini üretim ve gelirlerde yaşanması beklenen artış ile ilişkilendiren temel bir mali analizi içermelidir. 38

47 110. Sediment (Çökelti) Ölçüm İstasyonları: Sediment tutma ve yerinde erozyon ölçümü yoluyla 25 MH nin tümünde erozyon ölçümü yapılacak ve havza alanının önceden belirlenmiş yerlerinde GPS işaretli fotoğraflar ile birleştirilecektir. Bu ölçüm şu iki amaca hizmet edecektir: a) doğrudan MH alanlarındaki DK rehabilitasyon faaliyetlerinin etkisini belgeleyebilen verilerin toplanması ve b) bölge halklarını kurulum, yönetim ve veri toplama sürecine dahil etmek suretiyle farkındalık yaratma. İstasyonlar, MH planlama safhasında her bir MH de kurulacaktır. c. Uygulama Düzenlemeleri ve Satınalma 111. Elazığ, Bingöl ve Muş taki OİM ler bu öğenin uygulanmasından sorumlu olacak ve OBM ye raporlama yapacaktır. Bu öğe kapsamındaki otlatma alanı yatırımları ile ilgili olanlar da dahil olmak üzere, orman ile ilgili faaliyetler, 1. Öğe kapsamında nihai hale getirilmiş olan MH planlarına uygun şekilde uygulanacaktır İnşaat işleri: Bu Öğe kapsamında finanse edilecek çalışmalar şunları kapsar: i) ormancılık çalışmaları ve ii) hayvan içme suyu yapıları. Ormancılık çalışmaları: aşağıdakiler ile sınırlı olmamak kaydıyla şunları kapsar: bozuk ormanların ağaçlandırılması (teraslama, ağaç dikme, dikilen ağaçların etrafına cep teraslar dahil), bozuk toprakların korunması ve iyileştirilmesi, koru rehabilitasyonu (ıslah kesimi, ek tohumlama ve ek ekim dahil). Bu çalışmalara yönelik sözleşmeler, IFAD için kabul edilebilir olan prosedürler gereğince ULRDİ/YA yoluyla tedarik edilecektir. OİM, rehabilitasyon ve ağaçlandırma faaliyetleri ve diğer küçük inşaat işleri için hizmet sağlayıcılar istihdam edecektir (örn. köy idareleri ve yerel yükleniciler). Rehabilitasyon, ağaçlandırma, bu yapıların bakımı ve korunması ile ilgili tüm çalışmaların ilgili MH lerde ikamet eden köylüler (köy idaresi altında veya bireysel olarak işe alınan) tarafından yapılması beklenmektedir. Yeterli iş gücünün mevcut olmadığı hallerde, OİM işi PUEK te belirtildiği şekilde rekabete dayalı olarak işe alınacak olan uygun hizmet sağlayıcılara verecektir. Hayvan İçme Suyu Yapıları: Hayvan su içme yapıları ve yan tesislere yönelik inşaat işleri, OİM ler tarafından il düzeyinde rekabete dayalı olarak (YA) verilecektir. Bu çalışmaların izlenmesinden ve İl Odak Noktalarına (İON ler) raporlama yapılmasından Proje İl Ekipleri (PİE ler) sorumlu olacaktır. OİM/OBM illerdeki valilik ve ilgili devlet kurumları ile düzenlemeler yapacaktır (örn. ihtiyaç duyulduğu ve mutabakat sağlandığı şekilde temelinde teknik destek almak için Tarım Departmanı (TİM)) Taşıtlar/Ekipmanlar/Malzemeler/Mallar: Bu Öğe için bu kategoride 2 kalem mevcuttur: i) tohum ile fideler ve sediment ölçüm ekipmanı. 39

48 Tohum ve fideler: İstikrarlı ve risksiz arz sağlama amaçlı standart OGM uygulaması olarak, gerekli fideler yıllık olarak OGM nin belirlediği fiyatlara üretim yapabilen fidanlıklardan getirtilecektir. Bu tedarikçiler Elazığ ve Muş taki devlete ait fidanlıkları içermektedir. Zamanlama, nicelik ve nitelik bakımından MH planlarında belirtilen ihtiyaçlar doğrultusunda arzu edilen fideleri tedarik edebilen diğer devlet fidanlıkları ve özel üreticiler ile anlaşma yapılabilir, Sediment ölçüm ekipmanları: Ekipman ve Mallar kategorisi kapsamında YA yoluyla 25 ekipmanın tedarik edilmesi öngörülmektedir İhale dokümanları: Mallar, çalışmalar ve hizmetlerin tedarikine yönelik tüm ihale dokümanları, gerektiği şekilde OBM ve/veya YB/TUB uzman(lar)ının katılımıyla tedarikçi kurum (ilgili Satınalma Yetkilisi) tarafından hazırlanır. İl düzeyinde, icra kurumlarının sorumlu ekibi, YB ve ilgili ekiplerin merkezi yönetiminin nezaretinde tedarik dokümanlarını hazırlayacaktır. Herhangi bir eylemde bulunulmadan önce tüm satınalma dokümanları YB tarafından onaylanacaktır Maliyet paylaşımı: aşağıdaki yatırımlar %95 oranında IFAD, %5 oranında Hükümet tarafından finanse edilecektir: i) toprak koruma yatırımları ve ii) bozuk ormanların rehabilitasyonu. Bozuk otlaklar, hayvan su içme yapıları ve basit barınakların rehabilitasyonuna yönelik yatırımlar %95 IFAD, %5 oranında da faydalanıcılar tarafından finanse edilecektir. İhtiyaç olması halinde ve ihtiyaç olduğunda her bir MH başına korucu istihdam edilebilir. Bunun maliyeti tamamen Hükümet tarafından karşılanacaktır. Sediment ölçümüne yönelik ekipmanlar %100 Krediden finanse edilecektir. 40

49 C3. GEÇİMİN İYİLEŞTİRİLMESİNE YÖNELİK YATIRIMLAR 41

50 a. Giriş Öğenin temel hedefi özel arazide küçük ölçekli mahsul üretimini ve hayvancılığı desteklemek suretiyle MH köylerinde geçim koşullarını ve yerleşim alanlarındaki yaşam koşullarını iyileştirmektir ve 3. Öğeler birbirleri ile bağlantılıdır. 2. Öğe kapsamında yer alan müdahaleler, tarım arazilerini sel ve toprak kaymalarından koruyarak, sulamaya yönelik su kaynağı ve kalitesini arttırarak, bitki örtüsünü iyileştirmek ve otlatma arazilerinde küçük ama yararlı yapılar sağlamak ve böylece içme suyu mevcudiyetini arttırmak suretiyle hayvan verimliliğine katkıda bulunarak 3. Öğe dahilindeki faaliyetler üzerinde etki yaratmaktadır. 2. Öğe aynı zamanda geçici istihdam sağlamak, sel ve toprak kayması risklerini azaltmak suretiyle ve topluluklara meyve ağaçlarından ve meşe korusu rehabilitasyonundan elde edilen bitki materyallerinden yararlanma ve florayı geliştirerek arıcılığı destekleme olanağı sağlamak suretiyle köylerin geçim koşullarını etkilemektedir. b. Etkiler /Bağlantılar Öğe kapsamındaki yatırımlar hem yoksulluk (doğrudan) hem de doğal kaynak bozulmasını (hem doğrudan hem dolaylı olarak) ele almaktadır Yoksulluk üzerindeki etki: Bazı faaliyetler doğrudan hane halkının gelirini arttırarak bazıları ise masrafları azaltmak suretiyle yoksulluğu azaltmaktadır: Gelir arttıran faaliyetler: Mahsul üretimi: Nispeten daha büyük arsalarda bir derece mekanizasyon ile buğday/arpa ve yem mahsulü üretimi, mahsul verimi ve toplam üretimdeki iyileşmeler sonucunda gelir üzerinde doğrudan etkiye sahip olacaktır. Meyve ve sebze üretimi de, aile işçiliğinden yararlanarak ekili alan birimi başına gelirin daha yüksek olacağı daha küçük arsalardan gelir sağlayacaktır. Küçük ölçekli sulamaya yönelik yatırımlar (su depolama havuzları, toprak kanallarının rehabilitasyonu ve tarla içi damla sulama) hane halklarının kazanma kapasitesini doğrudan arttıracaktır. Bunların tümü aynı zamanda ailelerin beslenme durumuna olumlu etki yapacaktır. Sözleşmeli fide üretimi yalnızca gelir üretmeyecek; aynı zamanda ileride gerçekleştirilecek olan küçük ölçekli işlere yönelik modeller/fırsatlar oluşturacaktır. Hayvancılık: hayvancılık ve mahsulü bütünleştiren tarım arazisinde yem mahsulü üretimi ve ahırlarının iyileştirilmesi hayvancılığı geliştirecek ve hane halkı gelirine katkıda bulunacaktır. 42

51 Masrafları azaltan faaliyetler: birlikte kullanıldığında etkileri birleşen güneş enerjili su ısıtıcıları, enerji tasarruflu sobalar ve ev yalıtımını kapsayan alternatif enerji kaynaklarına ilişkin yatırımlar Doğal kaynak bozulması üzerindeki etki: hem doğrudan hem dolaylı etki söz konusudur: Doğrudan etkiler şunlardan kaynaklanır: i) buğday ve arpa üretiminin geliştirilmesi (eğimli arazileri yüzey akışı ve üst toprağın ve verimliliğin kaybedilmesine neden olan yıllık üretimden kurtararak arazi kullanımını düzeltme; aynı derinlikten toprak nemi ve toprak besinlerini sürekli olarak tüketen monokültürden uzaklaşma; belirli otların, böceklerin ve hastalıkların gelişimiyle sonuçlanır) ii) nadasın azaltılması (bitki örtüsü oluşturmak suretiyle yaklaşık 12 ay boyunca araziyi rüzgar ve su erozyonundan korumak), iii) Nitrojen sabitleştirici baklagil mahsulleri ile yem mahsulü üretiminin kapsamını genişletmek (toprak organik madde içeriğini arttırmak, agrega stabilitesini artırmak suretiyle toprağın dayanımını geliştirmek ve su tutma kapasitesini yükseltmek); iv) özellikle esasen buğday olmak üzere yıllık mahsul ekiminin yerini alması suretiyle eğimli arazilerde yapılması halinde meyve bahçelerinin kurulması (eğim stabilizasyonu ve yüzey akışının azaltılması), v) küçük ölçekli sulamanın geliştirilmesi (nakil kayıplarını azaltmak suretiyle su kullanım verimliliğini geliştirmek ve damla sulama gibi su tasarruflu yöntemleri benimsemek), vi) sözleşmeli fide üretimi (erozyonu azaltan iyi toprak örtüsünün tesis edilmesi ve başarılı bir şekilde ağaçlandırma yapılmasını sağlayan istikrarlı fide arzı), vii) alternatif enerji kaynakları (yakacak odun tüketimini azaltarak arazi örtüsünün iyileştirilmesi). Tüm mahsul üretimleri için, konturlara paralel toprak işleme teşvik edilecektir. Bu, eğimli arazilerde önemli miktarda yüzey toprağı, toprak verimliliği kaybı ve oyuklara neden olan küçük karıkların oluşumunu durduracaktır. Dolaylı etkiler şunlardan kaynaklanır: i) yem mahsulü üretiminin genişletilmesi (otlak ve orman arazisi üzerindeki baskının azaltılması), ii) baklagil yem üretimi (toprak verimliliğinin ve topraktaki su tutulumunun arttırılması yoluyla su arzının çoğaltılması), iii) hububat, yem mahsulleri, sebzeler ve meyve ağaçları ile iyi yüzey örtüsünün tesis edilmesi (sedimantasyonu azaltarak su kalitesinin arttırılması). c. Yatırım Menüsü 121. Özel araziye yönelik yatırım menüsü şunları içerecektir: i) buğday ve arpa verimliliğinin arttırılması, ii) yem mahsulü üretimi; iii) ahırların iyileştirilmesi; iv) meyvelik tesisi; v) sebze üretiminin geliştirilmesi; vi) küçük ölçekli sulama; vii) sözleşmeli fide üretimi ve viii) enerji tasarruflu teknolojilerin teşviki. 43

52 122. Sunulan menü, her bir köyün agro-ekonomik ve sosyo-ekonomik durumunun yanı sıra çiftçilerin kaynakları ve ihtiyaçlarına göre değişiklik gösterecektir. Yaklaşım esnek olacak ve tüm faaliyetlere yönelik ölçek, kapsam, zamanlama/safhalama ve ilintili maliyetler, müzakere edilmiş MHP lerde yapılan tarım alt planlarında ayrıntılandırılacaktır Buğday ve arpa veriminin arttırılması: ürün alma modellerini tarım arazilerindeki üretim sınırlamaları ve fiziksel sınırlamalar ile uyumlaştırmak için, hakim agro-ekolojik koşullar altında küçük toprak sahiplerinin daha iyi agronomik uygulamalar benimsemelerine yardım etmek suretiyle zayıf mahsul verimliliği ve düşük karlılık ele alınacaktır. Bu, yıllardır yıllık ürün almanın uygulandığı hassas arazilerde toprak erozyonunun ve ilintili toprak verimliliği kayıplarının azaltılmasına yardımcı olacaktır. Agronomik uygulamalar, toprak işlemenin ve fidelik hazırlığının daha iyi hale getirilmesi (erozyonun önlenmesi için kontur üstü), ekim zamanlamasının iyileştirilmesi, tatmin edici düzeyde tahıl üretimini beraberinde getirecek daha fazla ürün çeşitliliğine sahip kaliteli (sertifikalı) fideler ve kaliteli saman ve yemlik tahılları kapsayacaktır. Verim artışı, buğday ve arpaya tahsis edilen arsa sayısını/ek alan ihtiyacını azaltacak ve çiftçilerin yem mahsulleri için daha fazla arazi tahsis etmelerine olanak tanıyacaktır. Öğe, mevcut mahsul rotasyonuna (nadas-buğday rotasyonu veya buğday monokültürü) aynı miktarda araziyi ve mevcut yağışı daha etkili ve verimli bir şekilde değerlendiren nitrojen sabitleştirici yıllık yem mahsulünü dahil edecek ve böylece hayvancılığı destekleyecek ve aynı zamanda toprak veriminin artması nedeniyle tahıl üretimini arttıracaktır Yem mahsullerinin altındaki alanın genişletilmesi: MH köylerinde hem sulama hem de yağmur suyuyla beslenme koşulları altında yem üretimi teşvik edilecektir. Yağmur suyuyla beslenme koşulları söz konusu olduğunda, araziyi yaklaşık 12 ay atıl ve korumasız (su ve rüzgar erozyonuna maruz) bırakan nadas uygulamasının değiştirilmesi suretiyle kış fiği (Macar fiği) veya ilkbahar fiği üretilecektir. Toprak ve arazi bozulmasını arttıran yıllık toprak bozunumundan (yıllık tahıl üretimi için toprağın işlenmesi) kaçınmak amacıyla etkili erozyon kontrolü önlemleri ile birlikte eğimli arsalarda evliya otu (çok yıllık bir mahsul, korunga) uygulanmaya başlayacaktır. Yıllık yağış miktarının daha fazla olduğu alanlarda (yaklaşık mm), silaj mısır teşvik edilecektir. Sulama koşulları söz konusu olduğunda, özellikle süt sığırcılığının kademeli olarak gelişmekte olduğu köyler için alfalfa ve silaj mısır öncelikli mahsuller olacaktır. 44

53 125. Ahır koşullarının iyileştirilmesi: geleneksel ahırların geliştirilmesine dair malzemelerin ve ekipmanların finansmanı yoluyla hayvancılıktaki (koyun ve sığır) başlıca meselelerden birini ele alacaktır. Önlemler, maliyet paylaşımı temelinde püskürtüm, dezenfektan, havalandırma ve baca rüzgar kıranı, pencere açıklığı, aydınlatma, gelişmiş yem ve sulama birimleri ve boya/badanayı kapsayacaktır. Tüm bunlar ahırlardaki parazit ve hastalık vakalarını azaltacak ve samanlık/ahır hijyenini arttıracaktır Modern meyveliklerin kurulması: Her ne kadar yüksek kesimde yer alan pek çok köyde agro-ekonomik koşullar meyve üretimi için uygun olsa da, uygun geometri ve teknik ile kurulmuş meyvelikler mevcut değildir. Eski türde ağaçlar tek tek çiftçilerin tarlalarında veya arka bahçelerinde dağınık şekilde durmakta ve kötü bir şekilde bakılmaktadırlar. Öğe, fidelerin temin edilmesi suretiyle yumuşak ve sert çekirdekli meyveler (örn. elma, armut, erik) ve sert kabuklu yemişlerin (örn. badem, ceviz, fındık) üretimine yönelik küçük modern meyveliklere yatırım yapılmasını destekleyecektir Sebze üretiminin geliştirilmesi: Bölgede meyve ve sebzelere yönelik kanıtlanmış bir talep mevcudiyeti söz konusudur. Bununla birlikte, yoksulluk, teknik bilgi ve beceri eksikliği, 45

54 mali meseleler, güncel olmayan türler ve uygulamalar üretimi sınırlandırmaktadır. Dolayısıyla, iklim koşullarının olumlu, iyi tarım arazisinin sınırlı ve aile işçiliğinin mevcut olduğu MH köylerinde açık tarlalar ve plastik tüneller altında üretim desteklenecektir. Başlangıç aşamasında alınacak beceri ve tavsiye desteği ile birlikte 500 m 2 lik plastik tünel, plastik levhalar, demir çerçeveler ve damla sulama (damla tüpü aksesuarları) öngörülmektedir Küçük ölçekli sulama: Tarla içi ve tarla dışı sulama için destek sağlanacaktır. Küçük ölçekli tarla dışı sulama yatırımları sulama için güvenilir su temini sağlayacak ve sulama verimliliğini arttırarak varsa, bir köy için mevcut olan sulanmış alanı genişletecektir. Sulanmış alanların eğimli tabiatı göz önüne alındığında, drenajın ek yatırım gerektiren bir mesele olması veya herhangi bir olumsuz çevresel etki yaratması beklenmemektedir Yatırımlar şunları kapsayacaktır: i) su kullanım haklarına sahip birden fazla kullanıcıya yönelik küçük su depolama havuzları (tarla dışı) ve ii) beton kanallara ve uygulanabilir olduğu hallerde PVC borusuna geçiş yapılarak su iletim sistemlerinin (tarla dışı) iyileştirilmesi ve rehabilite edilmesi ve iii) tarla içi damla sulama. Su depolama havuzları: bunlar çiftçilere şunları yapma olanağı tanıyacaktır: i) su kıtlığı durumlarında kullanılmak üzere küçük pınarlar/derelerden (15 litre/saniyeden az akıntının olduğu) gelen suların depolanması ve ii) daha karlı mahsullerin üretimi ile ilgilenilmesi. Gerekli giriş ve çıkış yapıları ve donanıma sahip havuzlar beton ve yaklaşık 400 m3 olacaktır. Geliştirilecek su 46

55 kaynağının seçiminde temel kriter teknik fizibilitenin yanı sıra fayda sağlayacak hane sayısı olacaktır. Sulamaya yönelik inşaat işleri hususunda, faydalanıcıların yapacağı ayni katkılara yönelik düzenlemeler her bir MH Planının hazırlanması sırasında müzakere edilecektir. Bu yatırımların uzak yerde yapılması, yapı tasarımlarının asgari düzeyde ağır iş makineleri kullanımını gerektireceğini göstermektedir. Tasarım parametrelerine ilişkin daha ileri düzeyde rehberlik sağlayacak bilgiler PUEK te sunulacaktır. Mevcut sulama altyapısının rehabilitasyonu şu şekilde gerçekleştirilecektir: i) mevcut açık kanalların hasar görmüş veya aksayan parçalarının borular (PVC veya cam elyaf) ile değiştirilmesi ve ii) su iletim kayıplarının azaltılması için toprak kanallarının beton ile kaplanması ve kanal profilinin modifiye edilesi (dikdörtgen yerine ikizkenar yamuk şeklinde). Tarla içi düşük basınçlı damla sulama: Öğe kapsamında su hasadına yönelik tarla dışı proje yatırımlarını desteklemek ve bunlardan yarar sağlamak 47

56 suretiyle bahçe ve yem mahsullerine yönelik tarla içi düşük basınçlı damla yayıcıların desteklenmesi öngörülmektedir. Tipik bir tesisat, ağzın rehabilitasyonu, betonarme tankın yapımı ve bir yer altı DY/YYPE boru hattının (hidrantlar, boşaltım mekanizması ve hava valflarına yönelik valf kutuları dahil) tesisini kapsamaktadır. Valf kutuları buhar kürlü ön dökümlü öğelerden yapılmış olacaktır. Proje alanındaki sert hava koşulları nedeniyle, asgari boru döşeme derinliklerinin belirlenmesi gerekmektedir Sözleşmeli fide üretimi. Proje, MH köylerinde fidanlıkların kurulmasını destekleyecektir. Hedef, OİM lerin ihtiyacına yönelik olarak yerli menşeli kaliteli endüstriyel ağaç ve sert kabuklu meyve ağacı fidelerinin istikrarlı bir şekilde tedarik edilmesini sağlamaktır. OGM geri satın alma garantisi verecektir. Zira ihtiyaç fazlası bireysel olarak çiftçilere, kamu kuruluşlarına (köy idareleri gibi) ve ticari kuruluşlara satılabilmektedir. 48

57 131. Enerji tasarruflu teknolojilerin teşvik edilmesi: Genel yakıt talebinin ve aşırı yakacak odun bağımlılığının azaltılması ve yüksek kesimlerde uygun maliyetli yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımının teşvik edilmesi amaçlanmaktadır. Öğe, ormanlar üzerindeki baskıyı azaltmak ve kırsal bölge halklarının yaşam koşullarını iyileştirmek maksadıyla yeni enerji tasarrufu usullerini uygulamaya başlayacak ve mevcut olanları güncelleyecektir. Müdahaleler temelde güneş enerjili su ısıtıcıları, enerji tasarruflu ocaklar ve ev yalıtımı dahil olmak üzere küçük ölçekli enerji tasarrufu teknolojilerinden oluşmaktadır. 49

58 d. Bilgi ve Becerinin Geliştirilmesi 132. Söz konusu yatırımlar için gerekli olan bilgi ve beceriler şu yollarla sağlanacaktır: i) çiftçi eğitim kursları, ii) tarlalarda yapılacak uygulamalar iii) çiftçi keşif ziyaretleri. Bunların zamanlaması önem taşımaktadır. Tercihen, bunlar yatırımlar başlatılmadan önce gerçekleştirilmelidir. Bu durum, faydalanıcıların yatırımlardan etkili ve verimli bir şekilde yararlanmasına olanak sağlayacaktır. Çiftçi eğitim kursları: Teknoloji ve çiftlik idaresi arasındaki açığı azaltmak amacıyla çiftçilerin bilgi ve becerilerinin geliştirilmesine, ii) aynı faaliyet alanında çalışan kişiler ve uzmanlar ile etkileşim kurmalarına; iii) düşünme, düşüncelerini yansıtma, fikirler arasında bağlantı kurma, bilgiyi keşfetme ve öğrenmekten zevk almalarına yardımcı olmaya ve iv) peşin hükümlü fikirlerini ve eğilimlerini değiştirmeye yöneliktir. Gerek sınıf eğitimini gerekse uygulamalı eğitimi (sahada) kapsayacak şekilde eğitimler düzenlenecektir. Proje süresi dahilinde yaklaşık 300 eğitim kursu düzenlenebilir. Ana konular; hayvancılık ve atık yönetimi, yem ve hububat mahsulü üretimi, sera ve açık tarla sebze üretimi, küçük ölçekli sulama ve fide üretimidir. Birim maliyet, 25 katılımcı için kurs malzemesi, içecekler ve basit yiyecekleri (300 USD/kurs) kapsamaktadır. Projenin uygulanma süreci boyunca kadın çiftçilere sistematik olarak ayrı eğitimler verilecektir. Tüm eğitim programlarında gençlere öncelik tanınacaktır. Kadınlar aynı zamanda çiftler ve gençler için düzenlenen çiftçi keşif ziyaretlerinden de faydalanacaktır. MH planlarında yer alan faaliyetlere bağlı olarak, PİE ler teknik destek ve uygulayıcı bölge halkına yönelik kapasite oluşturma ihtiyaçlarını analiz eder. 50

59 51

60 Tarlada yapılacak uygulamalar: i) davranışsal değişiklik konusunda ilgi uyandırmak ve farkındalık yaratmak, ii) Teknoloji aktarımını hızlandırmak (diğer bir deyişle teknoloji açığını azaltmak) ve çiftçilere daha iyi çiftçi yöneticileri olma konusunda yardım etmek (diğer bir deyişle yönetim açığını azaltmak) suretiyle potansiyel ve gerçek verim arasındaki farkı kapatmak için çiftçilere mahsul üretimi ve hayvancılıktaki yeni uygulamaları gözlemleme olanağı sağlamak, iii) onları aktif bir şekilde öğrenme sürecine dahil etmek, iii) gözlemlediklerini deneme konusunda motive etmek amaçlanmaktadır. 7 yılda 25 MH de yaklaşık 300 uygulamanın yapılması öngörülmektedir. Ana konular: hayvancılık ve atık yönetimi, yem ve hububat mahsulü üretimi, sera ve açık tarla sebze üretimi, küçük ölçekli sulama ve fide üretimini kapsamaktadır. Uygulamanın hedefine bağlı olarak, şu amaçlarla planlanıp tasarlanması önerilmektedir: i) öncesi ve sonrasını, teste karşı kontrolü ve yan yana karşılaştırmaları göstermek; ii) çiftçilerin yalnızca bir veya iki işlem/uygulamaya veya tüm bir uygulama paketine maruz bırakılması ve iii) bir yıllık (örn. buğday çeşitleri, fidelik hazırlığı) veya çok yıllık (örn. mahsul rotasyonu, ağaç mahsulleri, hayvan besleme) uygulama yürütmek. MH başına uygulama sayısı 1 ila 3 arasında değişiklik göstermektedir. Örneğin, betonarme bir gübre depolama tanıtım uygulaması her bir MH deki (toplam 25) köylerden bir tanesi için yeterliyken, meyvelik tanıtım uygulamaları toplamda 15 adet olabilir (tarımsal-ekolojik koşulların uygun olduğu 15 MH). Her bir MH de 3 sulama uygulaması yapılabilirken, yem uygulaması 3/MH olmalıdır. Her bir uygulamanın birim maliyeti (500 USD) tarımsal faaliyetlere yönelik maliyet ve girdileri içermektedir. 52

61 Bir örnek uygulamanın aşağıdaki durumlarda iptal edilmesi ve tabelanın kaldırılması gerekmektedir: o o o Teknik uzmanlık ve disiplini yansıtmaması, Ortalama bir çiftçi tarlası veya uygulamasından önemli ölçüde farklı olmaması ve yerel/geleneksel uygulamalar arasında kolaylıkla fark edilebilir olmaması, Örnek uygulama alanından geçen kişilerin dikkatini çekmemesi ve durup izlemelerine sebep olmaması. Hiçbir unsur bir projeye kötü/başarısız tanıtım uygulaması ndan daha fazla zarar veremez. Başarılı örnek uygulamalara ilişkin kılavuz ilkeler Ek 13 te yer almaktadır. Çiftçi keşif ziyaretleri: sürece katılan çiftçilere aşağıdaki konularda yardım sağlamak üzere düzenlenecektir: i) daha iyi çiftçiler ve başarılı şirketler ile etkileşim kurma; ii) farklı fikirlere açık olma ve bakış açısını genişletme; iv) arazilerine yönelik vizyon geliştirme ve v) projeye ilgilerini arttırma. Her bir MH köyünden ortalama 3 çift veya kız kardeş/erkek kardeş ya da baba/kız bu ziyaretlerden faydalanacaktır. Kadınların katılımının sağlanması önem arz etmektedir. Proje minibüsünün kullanıldığı her bir tur 25 çifti 53

62 içerebilir. Proje süresi dahilinde yaklaşık 7 farklı konuda (hayvancılık ve atık yönetimi, yem ve hububat mahsulü üretimi, sera ve açık tarla sebze üretimi, küçük ölçekli sulama ve fide üretimi) 30 civarında turun düzenlenebileceği öngörülmektedir. Ziyaretler özel şirketler, büyük çiftlikler, öncü çiftçiler, diğer proje faaliyetleri ve müdahalelerini hedef almalıdır. Kamu kurumları tarafından düzenlenen tatbikat günleri ile yerel ve bölgesel fuarlar MH bölgesi halkları için iyi fırsatlardır. 54

63 Programın hazırlanması ve uygulanmasındaki temel ilkeler şunlardır: i) eşler veya erkek kardeşler/kız kardeşler katılacaktır; ii) ziyaretlerin çoğu günlük temelde yapılacak ve her yıl yalnızca bir tane 2 günlük ziyaret planlanacaktır; iii) katılımcılar köylerine dönünce tecrübelerini eğitim programlarından birinde veya Muhtar tarafından düzenlenen bir toplantıda paylaşacaklardır. Uygulama ve Satın Alma Düzenlemeleri 133. Bu Öğe, 2. Öğe kapsamında gerçekleştirilen rehabilitasyon faaliyetlerinin daha yüksek düzeyde benimsenmesini sağlamak suretiyle MH bölgesi halkının gelirini yükseltmek için maliyet paylaşımı temelinde fırsatlar sunacaktır. Bir orman uzmanı, bir agronom (bilimsel tarım uzmanı) ve bir hayvancılık uzmanından oluşan sözleşmeli ve çok disiplinli Proje İl Ekipleri (PİE) aracılığıyla OGM tarafından uygulanacaktır. OİM tarafından kendisi, PİE ve yerel bölge halkları arasında irtibat için odak noktası olarak her bir PTE ye bir orman uzmanı atanacaktır. Proje illerindeki valilikler, yaygınlaştırma ve eğitim desteği için Proje ile İl Tarım Müdürlüklerinin (TİM ler) kaynakları arasında gerekli koordinasyon ve bağlantıları sağlayacaktır. 55

64 134. Üç PİE çalışmasının başında teknik konuların yanı sıra yoksulluğun hedeflenmesi ve cinsiyet eşitliği meseleleri ile ilgili eğitimler ve üçüncü ile beşinci uygulama yıllarında da bilgi tazeleme eğitimi verilmesi öngörülmektedir. Gerek PİE ler gerekse OGM personeli cinsiyet/yoksulluk konularında hassasiyet yaratma ve katılımcı yöntemlere ilişkin eğitimlere katılacaktır İnşaat işleri: Bu kategori tüm küçük ölçekli sulama yatırımlarını içerir. Tedarik yöntemi YA dır Eğitim/Teknik Destek/Çalıştaylar: örnek uygulama, çiftçi eğitimi ve çiftçi keşif ziyaretleri bu kategoriye girmektedir. İlgili masrafların finanse edilmesi öngörülmektedir: örnek uygulamalara yönelik girdiler ve tarım faaliyetleri, organizasyonel masraflar, çiftçi eğitimi ve keşif ziyaretleri için görsel-işitsel ve basılı materyal, taşıt kiralama ve yemekler. Tedarik yöntemi YA dır Taşıtlar/Ekipmanlar/Malzemeler/Mallar: Hayvan barınağı rehabilitasyonu ile enerji tasarruflu teknolojiler bu kategoride yer almaktadır. Tedarik yöntemi de Kamu Tedariki (KT)dir. Buğday, arpa, yağmur suyuyla beslenen ve sulanan yemler ve meyve ve sebze üretimine yönelik verimlilik ve karlılığın arttırılması için ihtiyaç duyulan tohum ve fideler de bu kategoride yer almaktadır. Bu girdiler YA yoluyla tedarik edilir İhale Dokümanları: Mallar, çalışmalar ve hizmetlerin tedarikine yönelik tüm ihale dokümanları, gerektiği şekilde OBM ve/veya MUB/TUB uzman(lar)ının katılımıyla tedarikçi kurum (ilgili Tedarik Yetkilisi) tarafından hazırlanır. İl düzeyinde, icra kurumlarının sorumlu ekibi, YB ve ilgili ekiplerin merkezi yönetiminin nezaretinde tedarik dokümanlarını hazırlayacaktır. Herhangi bir eylemde bulunulmadan önce tüm tedarik dokümanları YB tarafından onaylanacaktır Maliyet paylaşımı: Tüm çiftçi uygulamaları, eğitim ve keşif ziyaretlerinin %100 ü IFAD Kredisi tarafından finanse edilecektir. Sulama havuzları ile mevcut sulama altyapılarının rehabilitasyonu %95 IFAD, %5 de faydalanıcılar tarafından finanse edilecektir. i) buğday ve arpa üretiminin iyileştirilmesi, ii) hayvancılığın geliştirilmesi, iii) bahçe üretiminin geliştirilmesi ve iv) tarla içi damla sulama için yapılacak yatırımlar (tohum ve fidelerin tedariki de dahil olmak üzere) %70 oranında IFAD, %30 oranında da Hükümet tarafından finanse edilecektir. 56

65 BÖLÜM C RAPORLAMA, İZLEME, DENETLEME ve DEĞERLENDİRME 57

66 Giriş 140. TKİB/TÜGEM in projeyi uygulama sorumluluğunun bir parçası olarak, projenin düzgün şekilde yürütüldüğü ve kredi hedeflerini gerçekleştirmesinin muhtemel olduğu konusunda IFAD ı tatmin etmek maksadıyla periyodik olarak projenin ilerleyişi konusunda raporlama yapması gerekmektedir. İki tür raporlama gereklidir: i) Yarı Yıllık İlerleme Raporları ve ii) Yıllık Performans Raporları. Söz konusu raporlar, OGM/ÇEM/OSİB nin gerekli kıldığı durum ve zamanda Türkçe tercümeleri ile birlikte İngilizce olarak yazılacaktır. PYB, projeyle ilgili tüm raporların ilgilenen okuyuculara ifşa edildiği bir web sitesine sahip olacaktır. İlerleme Raporlaması 141. İlerleme raporlarının amaçları şunlardır: i) Proje faaliyetlerinin fiziksel ve mali seyri ile ilgili gerekli bilgileri sağlamak ve ii) proje etkisinin düzenli değerlendirmesi. Uygulama, harcama ve edinimler konusunda sağlanan ilerleme ile ilgili bilgi veren bu raporlar yıllık ve yarı-yıllık olarak hazırlanacaktır. Her bir MH de gerçekleştirilen faaliyetler ve elde edilen sonuçların kısa bir özeti de sunulacaktır. İlerleme raporları, illere göre proje çıktıları ile ilgili düzenli bilgileri, mümkün olduğu ölçüde sonuçları ve uygun olduğu hallerde temel duruma yapılan atıfları içerir Yarı yıllık İlerleme Raporları: MUB, yılda iki defa (altı ayda bir), projenin uygulanma süresi dahilinde her altı ayın sonundan itibaren en az üç ay içerisinde OGM ve IFAD a bir ilerleme raporu sunacaktır. İlerleme raporlarının sunulması gereken kesin tarihler Proje Başlama Çalıştayı sırasında duyurulacaktır. MUB hizmet sağlayıcılar için üç aylık mali ve fiziksel ilerleme raporu formatları geliştirecek ve bu tür koşullar bu hizmet sağlayıcılar ile yapılan iş sözleşmelerine dahil edilecektir. MUB, hizmet sağlayıcılar tarafından hazırlanan bu raporları temel alarak tüm hizmet sağlayıcılar ile ilgili bütünleştirilmiş bir rapor hazırlayacak ve bunları yarı yıllık raporlara dahil edecektir Yıllık İlerleme Raporu: Yarı yıllık raporlardan bir tanesi, daha geniş kapsamlı olup ve IFAD a gönderilecek olan Yıllık Performans Raporudur. İllere göre proje uygulamasının tüm yönlerine ilişkin özet bilgileri kapsayacaktır. Bu rapor, Hükümet, IFAD ve OGM arasında üzerinde mutabakata varılmış kilit göstergelere yönelik planlanmış ve gerçek hedefleri belirterek, denetleme misyonlarının ve değerlendiricilerin proje kısıtları, faaliyetleri ve edinimleri konusunda tam anlamıyla haberdar olmasına olanak sağlayacaktır. Basılı nüshalar aynı zamanda Hazine, Kalkınma Bakanlığı (KB) ve Valiliklere gönderilecektir İlgili format Ek 15 te yer almaktadır. Bununla birlikte, bu raporların asgari olarak aşağıdakileri ele alması gerektiği göz önünde bulundurulmalıdır: 58

67 Personel kadrosunun yanı sıra ayrıntılı mali veriler ve tedarik verileri de dahil olmak üzere proje hedeflerinin uygulanmasında ve gerçekleştirilmesinde yapılan nicel ve nitel ilerleme, Halk katılımı, ilçelerin, köylerin, küçük toprak sahiplerinin seçilmesindeki şeffaflık ve altyapı yatırımları ile ilgili analiz, Yatırımların sürdürülebilirliği, Müdahalelerin kırsal çevre üzerine etkisi Raporlama döneminde karşılaşılan sorunlar, Toplumsal cinsiyet eşitliği ve tecrübe edilen darboğazlar, Bu sorunların azaltılmasına veya çözülmesine yönelik atılan/bulunulan veya teklif edilen adımlar/eylemler, IFAD Denetim Raporlarında gündeme getirilen sorunların durumu, Teklif edilen faaliyet programı ve takip eden raporlama döneminde beklenen ilerleme İzleme ve Değerlendirme 145. İzleme ve değerlendirme (İ&D) işlevi, uygulanan faaliyetlerin etkisinin değerlendirilmesi için Projenin mantıksal çerçevesine göre yönlendirilecek ve Projenin raporlamasına dahil edilecektir. MHP lerden elde edildiği üzere mevcut sosyo-ekonomik ve fiziksel dayanaklar da dahil olmak üzere çeşitli kaynaklardan elde edilen bilgiler, bilgilerin üretilmesinden çok sürekli analizine odaklanan bütünleşik bir yönetim bilgi sisteminin (YBS) temelini teşkil edecektir. Proje sonuçlarının analizi, proje hedefleri ile karşılaştırıldığında faydalanıcıların ihtiyaçları ve önceliklerine daha iyi yanıt vermek amacıyla proje faaliyetlerini yönetmek için kullanılacaktır. Bu da etki edinimini güçlendirecektir Proje İ&D sistemi, birincil ve 1. seviye sonuçların (örn. ağaçlandırılan arazi hektarı, rehabilite edilen arazi hektarı, rehabilite edilen otlaklar, kurulan hayvan su içme noktaları) raporlanmasına yönelik mevcut yapılara ve doğrudan köylerde geçim koşullarının iyileştirilmesini hedefleyen faaliyetlere (gelişmiş hayvancılık uygulamaları, mahsul ve sebze üretimi vs. konusunda çiftçilerin eğitilmesi) dayanacaktır. Veri toplama, İ&D ye yönelik girdi işlevi görecek olsa da, bu amaçla, Proje İ&D işlevi, verilerin toplanmasından ziyade kilit sonuç göstergelerinin analiz edilmesine odaklanacaktır. Tüm proje paydaşları (ulusal, bölgesel ve il düzeyinde OGM personeli ve bölge halkları dahil olmak üzere) proje uygulamasının izlenmesi ve/veya değerlendirilmesinde role sahiptir. Proje tasarımında, köylülerin geçim koşulları üzerindeki etkinin değerlendirilmesi ve erozyonu azaltma yatırımlarının verimi ve etkisinin ölçülmesi öngörülmektedir. Proje alanı, kendilerine ilk elden köylülerle etkileşim kurma ve 59

68 ilerlemeyi değerlendirme fırsatları sunmak için OBM ve Ankara da yerleşik OGM personeli tarafından düzenli olarak ziyaret edilecektir Personelin İ&D sorumluluğu: Proje Yöneticisi (PY) ile Proje Saha Yöneticisi (PSY) ihtiyaçlara cevap verir nitelikte bir İ&D sisteminin kurulmasını ve proje faaliyetleri için düzenli bir şekilde izlemenin ve ilerleme raporlamasının yapılmasını sağlamaktan sorumludur. MUB nin İ&D Uzmanı, TUB nin İ&D yetkilisi ile birlikte, günlük olarak veri toplamak, bunları analiz etmek ve izleme faaliyetlerinden kaynaklanan uygulama meseleleri, ilerleme ve elde edilen sonuçlara ilişkin olarak en az üç aylık olacak şekilde gerektiği üzere raporlar hazırlamaktan sorumludur. Söz konusu raporlar Proje yönetiminde yönlendirilecek olup, Proje Yürütme kurulu ile paylaşılabilecektir. MUB içerisinde, uygulama sürecinde İ&D düzenlemelerine besleyecek olan bulgularla ek çalışmaların yapılması öngörülmektedir. Aynı zamanda, analizi desteklemek amacıyla bilgisayar kullanma becerilerini güçlendirmeleri için personele bilgisayar eğitimi verilmesi de öngörülmektedir Program kurumları arasındaki ilişkiler, teklif edilen bilgi sistemi içerisindeki bağlantıları açıklayan Şekil 3 te yer almaktadır. Hizmet Sağlayıcılar OGM İl Müdürlükleri Mikro- Havza Planları SONUÇLAR Merkezi Uygulama Birimi Bölgesel Paylaşım Kapasitesi Veriler Analiz ve öğrenme Köylüler ETKİ Şekil 3: Sonuçlar ve Etkinin ölçülmesi Bilgi ve Geri Bildirim Akışları 149. İ&D sistemi hem performans hem de etki izlemeyi içermektedir. Tüm İ&D verileri cinsiyet ve ile göre ayrılacaktır. Mantıksal Çerçeve göstergeleri, MHP lerden bir takım 60

69 göstergeler ile birlikte izleme sisteminin temelini teşkil etmektedir. Ankara da bir tane, her bir üç ilde de birer tane düzenlenen başlama çalıştayları sırasında, belirli göstergeler ve Doğrulama Araçları (DA lar) konusunda tavsiyeler verilecektir. Bu tür göstergeleri ve DA ları analiz etmede kullanılacak olan metodoloji aynı zamanda kaynakları, temel değerler ve raporlamanın periyodikliği ile ilgili bilgileri içerecektir. Çoğunlukla her bir MH ye yönelik temel değerler MHP lerde tanımlanacaktır. Temel ve izleme verilerinin görselleştirilmesinde ana çerçeve olarak, temelde çevre bozulmasının derecesini ayrıntılandıracak olan OGM deki mevcut CBS kullanılacaktır. OGM, uluslar arası alanda kabul görmüş yöntemleri kullanmak suretiyle kurum içi erozyonu ölçme kapasitesine sahiptir ve erozyon kontrolünün izlenmesinde bu tecrübeden yararlanılacaktır Mikro havza bölgesi halkları, dere ve su yolu oyuklarının gelişiminin ölçülmesi amacıyla metal çubuk kullanılması ve düz arazide dikdörtgen erozyon alanlarından oluşan basit saha denemelerinin yapılması suretiyle yüzey ve dere/su yolu erozyonunun izlenme sürecine katılacaktır. Elazığ daki Orman Araştırma Enstitüsü bu konuda destek sağlayabilmektedir. Katılımcı izleme aynı zamanda mikro havzanın içindeki veya sınırındaki akış alanlarını boşaltan su yollarındaki çökelti tutuculardan verilerin toplanmasında da uygulanacaktır. Katılımcı izleme oldukça uygun maliyetli olabilmekte ve aynı zamanda kamu farkındalığını arttırabilmektedir Katılımcı izleme, imkan dahilindeki il veya makro havza düzeyinde, daha büyük havza alanında toplanan veriler ile desteklenebilir. Makro düzey veriler rutin bir şekilde hidro elektrik barajı yetkilileri tarafından toplanır ve mikro havza ve imkan dahilindeki havza düzeyinde toplanan verilerin ölçümünde referans işlevi görür Yıllık Planlama Çalıştaylarında İ&D, çeşitli çalışmalar ve saha denemelerinden elde edilen bulgular, projenin gelecekteki kapsamı ve seyri ile ilgili kararları yönlendirecektir. Çalıştaylar, göstergeler ve DA lar gibi projenin mantıksal çerçeve unsurlarının revize edilmesine ve belirlenen kilometre taşları konusunda önceki yıllarda elde edilen sonuçların yansımaları ile projenin amacı ve uzun vadeli hedeflerinin tartışılmasına yönelik bir forum olacaktır. Söz konusu analiz şunlar için temel teşkil edecektir: (i) genel uygulama seyri ve yoksulluk odağının gözden geçirilmesi; (ii) başarıların ve bunların tekrarlanmasına yönelik yöntemlerin belirlenmesi ve (iii) uygulama sürecinde karşılaşılan sorunların analiz edilerek düzeltici eylemler üzerinde mutabakata varılması OGM hali hazırda, fiziksel çalışmalar bakımından ilerlemenin takip edilmesine yönelik güçlü bir bilgisayarlı sisteme sahiptir. Masraflar ve gerçekleştirilen faaliyetlere ilişkin veriler il düzeyinde bu sisteme girilir. Söz konusu veriler İ&D nin bel kemiğini teşkil etmekte ve mümkün olduğu ölçüde projenin uygulanma sürecinde gerçekleştirilen sosyal araştırmalar ve erozyonun izlenmesinden elde edilen verilerin yanı sıra mevcut hükümet verileri ile desteklenmektedir. İ&D uzmanının ilk görevlerinden bir tanesi, üzerinde mutabakata varılan göstergeler için raporlama periyodikliğinin ve veri kaynaklarının belirlenmesi olacaktır Hizmet sağlayıcılar ile yapılan sözleşmeler, gerek arazi ve su gelişimleri, gerekse tarımsal üretim ve eğitim alan kişiler bakımından elde edilecek sonuçları net bir şekilde ortaya koyacaktır. Nihai ödeme hem sunulan çalışma ve hizmetlerin kabul edilmesine bağlı olarak, hem de elde edilen sonuçları nicel olarak ortaya koyan raporların alınmasından sonra 61

70 yapılmalıdır. Bu tür raporlar köylerde halka açıklanacak ve köy muhtarları tarafından onaylanacaktır. Eğitime dair veriler, cinsiyet, yaş grubu ve verilen eğitimin türüne göre ayrılacaktır. Hizmet sağlayıcılardan elde edilen bilgilerin mevcut bilgisayar sisteminde barındırılamaması halinde, verilen Excel veya benzer bir ticari bilgisayar uygulamasında saklanacaktır. Başlangıç Değerlendirmesi 155. Söz konusu değerlendirme: i) kurumsal usullerin etkinliği, ii) planlama ve uygulama etkileşimleri ve iii) izleme sistemlerinin değerlendirilmesi amacıyla uygulamanın ilk 18 ayından sonra yapılacaktır. Üç yıllık uygulamanın sonunda bir ara değerlendirme yapılması planlanmaktadır. Bu değerlendirme şunları kapsayacaktır: (i) tasarım ve YÇPB ye göre proje sonuçları ile fiziksel ve mali ilerlemenin gerçekleştirilmesine dair değerlendirme, (ii) sözleşmeli uygulayıcı ortakların performansı ve yönetimi ve teknik destek ve eğitim programlarının etkililiğine dair değerlendirme ve (iii) Proje yaklaşımını güncelleştirme veya tekrarlama potansiyeli ve özellikle de proje edinimlerinin sürdürülebilirliği ile ilgili kurumsal yansımalar. Bu incelemelerin bulguları, karar alıcılara program öğelerinin içeriği, hedefleri ve finansmanında yapılacak olası düzenlemeler konusunda fikir verecektir Son uygulama yılında, IFAD ın gerekli kıldığı Proje Tamamlama Raporu nun (PTR) bir parçası olarak, uygulama sırasında toplanan İ&D verileri, hedeflenen MH alanlarında yaşayan köylülerin geçim koşullarındaki değişikliklerin yanı sıra, özellikle doğal kaynak temelinde gerçekleşen ve belgelenen iyileştirmeler bakımından proje edinimlerine ilişkin olarak yapılacak genel bir değerlendirmenin temelini teşkil edecektir. PTR süreci, paydaşların kendilerine performans değerlendirmesi yapma, hesap verilebilirliği teşvik etme, sürdürülebilirliği geliştirecek olan etmenleri belirleyip bunları ayrıntılandırma ve kilit başarı ve eksiklikleri ortaya koyma fırsatı sağlamak için her bir proje iline bir paydaş çalıştayı dahil edecektir. Farklı ilgi gruplarının eşit bir şekilde temsili teşvik edilmelidir ve paydaş çalıştayında kadınların temsil edilmesi zorunludur. Gerekli olması halinde, kadın paydaşlar ayrı bir değerlendirme sürecine sahip olabilirler. Proje Etkilerinin Değerlendirilmesi 157. Değerlendirme, yıllık raporlamanın yanı sıra izleme verilerini temel alacaktır. İzleme verileri, proje öncesi erozyon seviyesi ve yaşam koşullarına ilişkin Ara Planlarda yer alan veriler ile mukayese edilecektir. Projenin son yılında proje sonrası mukayese yapılmasına olanak sağlamak için önceki yıllarda yürütülen uygulamadan seçilen köyler üzerinde bir etki çalışması yapılacaktır. Yalnızca Proje faaliyetlerinin dördüncü proje yılına kadar başlamış olduğu köyler mukayese amacıyla kullanılacaktır. Temsili olarak proje-sonrası etki 62

71 değerlendirmesi, bu üç ilin her birinde Projenin desteklemediği bir mikro-havzayı (MH) kapsayacaktır Planlama evresinde toplanacak ve Proje etkisini değerlendirmek üzere kullanılacak temel bilgi kategorileri MH Planı kılavuz ilkelerinde ayrıntılı bir şekilde ortaya konulmuştur. Söz konusu kategoriler, bunlarla sınırlı olmamak kaydıyla aşağıdakileri içerir: a. Sosyo-ekonomik özellikler: köydeki hane sayısı, hane halklarının yapısı, istihdam ve göç verileri, hane halkının gelir ve gider düzeni (özellikle yiyecek ve enerji konusunda); b. Fiziksel özellikler: köyün yeri (boylam ve enlem), il merkezine uzaklık ve erişim, konut ve çatı malzemeleri, hıfzıssıhha ve içme suyu c. Tarım ve Hayvancılık: Köylülerin sahip olduğu hayvan sayısı (hane başına ortalama ve tip), otlak/otlatma alanı büyüklüğü, işlev gösteren hayvan su içme noktası ve gölgelik yapı sayısı, hayvan üretkenliği, yağmur suyuyla beslenen alan (mahsule göre), sulanan alan (mahsule göre), hane arsalarının boyutu (sulanan ve yağmur suyuyla beslenen), mahsul verimi ve d. Doğal kaynaklar: ormanlık alan, erozyona uğramış arazi ve otlak/otlatma alanının durumu. Tamamlamanın ardından seçilen MH için CBS haritaları hazırlanacak ve planlama evresinde hazırlananlar ile karşılaştırılacaktır. Bunlar doğal kaynakların iyileştirilmelerine ilişkin delil sağlamaktadır. Tamamlayıcı bir usul olarak, yazılı bilgilere ek olarak tarih/saat ve GPS koordinatlarının işaretlenmiş olduğu fotoğraflar belirli aralıklarla çekilmeli ve CBS sistemiyle birleştirilmelidir. 19. Bitki örtüsü, su yolu oluşumu, toprak kayması ve MH deki fiziksel değişiklikleri tespit etmek üzere kullanılabilen hava fotoğrafları ile takviye edilebilen bütünleşik GPS işlevli kameralar gibi yenilikçi izleme yöntemlerinin kullanımı öngörülmektedir. Tipik MH özelliklerini barındıran birkaç yerde fotoğraflar çekilmelidir. Fotoğraflar mümkün olduğunca yılın aynı zamanında çekilmelidir. 63

72 IFAD DENETİM HEYETLERİ 64

73 a. Giriş 159. Kredi Alan proje ve programın uygulanmasından sorumlu olmasına rağmen, etkili bir uygulamanın sağlanması, çıkan uygulama sorunlarının ve engellerinin aşılması, kalkınma hedeflerinin gerçekleştirilmesi, etki ve sürdürülebilirlik, tüm paydaşların ortak kaygısıdır. IFAD, ulusal uygulama ortakları ve politika oluşturucularda kapasite oluşturmayı hedefleyerek bu çabaya denetim ve uygulama desteği ile katkı sağlamaktadır. Sahip olduğu öneme rağmen, proje uygulaması sırasında yapılan denetim, proje performansını belirleyen pek çok etmenden yalnızca bir tanesidir. Bu etmenler şunları kapsamaktadır: (i) proje tasarımı ve hazırlığının niteliği, (ii) proje yönetiminin niteliği, (iii) siyasi ve ekonomik ortam; (iv) hükümet, eş finansörler ve uygulayıcı kuruluşların taahhüt ve mülkiyeti ve (v) denetim girdilerinin niteliği ve zamanlaması Denetim Heyetinin Hedefi: IFAD bir uzman ekibi (Denetim Heyeti) oluşturarak bu ekibi aşağıdaki amaçlarla kredi alan ülkeye en az bir kere veya -gerekli görülmesi halindedaha sık gönderir: i) tatmin edici düzeyde ilerlemenin kaydedilip kaydedilmediğinin tespit edilmesi, ii) telafi eylemi gerektiren sorunların erken safhada belirlenmesi ve iii) projenin uygulanmasında hedef kitlelerinin ilgi ve kaygılarının başlıca odak noktası olup olmadığının tespit edilmesi. Heyet personel kadrosu, belirli sorunların ele alınmasında ihtiyaç duyulabilecek herhangi bir özel uzmanlığı ve proje tabiatını göz önünde bulundurmaktadır Denetim Heyeti İş Tanımı: Bu heyet IFAD genel merkezinin bulunduğu Roma dan ayrılmadan önce yönetim tarafından uygulayıcı kuruluşa (OSİB) bir Denetim Heyeti İş Tanımı gönderilecektir. Söz konusu İş Tanımı, heyetin temel hedefini yansıtmaktadır (yani projenin kalkınma hedeflerinin gerçekleştirilmesini sağlama ve IFAD ın güvene dayanan sorumluluklarını yerine getirme). Heyetlerin zamanlaması önceden uygulayıcı kurumlar ile planlanmakta ve kararlaştırılmaktadır Tipik bir İş Tanımı aşağıdakileri kapsar: Giriş: denetlenecek olan projenin özeti (yürürlük ve sona erme tarihi, kredi boyutu, proje öğeleri, başlıca gelişmeler, meseleler) Denetlenecek olan proje uygulaması unsurları: 1. Genel performans 2. Mali yönetim ve tedarik 3. Yönetim ve koordinasyon 65

74 4. Her bir bileşen kapsamındaki faaliyetler ve çıktılar 5. Hedefleme bakımından öğenin YÇPB ile uyumluluğu 6. Cinsiyet eşitliği açısından proje performansı 7. Önceki Denetim Heyetinin tavsiyeleri konusunda bulunulan eylemler Heyet yapısı: üye listesi, uzmanlık alanları ve denetime yönelik bireysel sorumlulukları Program b. Saha Ziyareti 163. Saha Programı: İş Tanımında belirtildiği üzere denetim heyetleri, uygulamaların planlandığı şekilde ilerleyip ilerlemediğini ve telafi eylemlerini gerektiren meselelerin ve dar boğazların olup olmadığını tespit etmek için faydalanıcılar (kadınlar ve erkekler), yerel teknik personel ve yerel idareciler (gerekli olması halinde) ile etkileşim kurmak ve rapor edilen fiziki ilerlemeyi yerinde inceleyerek doğrulamak amacıyla proje alanına saha ziyaretlerinde bulunmak için, ana uygulayıcı kuruluş (OGM) ile üzerinde mutabakata varılan tarihlerde proje illerine seyahat eder. TUB ile işbirliği içerisinde olarak MUB nin heyet için ayrıntılı bir ziyaret programı (zamanlama ile birlikte) hazırlaması beklenmektedir. Örnek program Tablo 6 da yer almaktadır. Tablo 6. Denetim Heyeti Seyahat Planı ve Programı Örneği IFAD DENETİM PROGRAMI 15 Mayıs, Pt Heyetin Elazığ a varışı 16 Mayıs, Sa İlgili proje personeli ile OBM de toplantılar Mayıs Proje İlleri A, B ve C de saha çalışması 24 Mayıs, Pe Proje ili C den Ankara ya seyahat 28 Mayıs, Pt TÜGEM de Tamamlama Toplantısı 29 May, Sa Roma ya Dönüş MISSION ITINENARY and PROGRAM 164. Tablo 7 de yer alan örnek programda belirtildiği üzere, il ziyareti programı aşağıdakilerle sınırlı olmamak kaydıyla şunları kapsamalıdır: OBM Müdürünün ziyaret edilmesi Proje personeli tarafından brifing verilmesi 66

75 TUB proje ofisinin ziyaret edilmesi Proje illerindeki İl Orman Müdürlüklerinin (seçilenler veya tümü) ziyaret edilmesi Arazideki uygulamayı görmek üzere proje köylerinin/alanlarının ziyaret edilmesi 165. OBM Müdürünün ve Müdür Yardımcısının Ziyaret Edilmesi: Bu Heyet proje, uygulama süreci ve meseleler ile ilgili görüş almak amacıyla Elazığ daki OBM de PYY ile Bölge Müdürü ve yardımcısını (Saha Proje Yöneticisi) ziyaret eder. Bölge Müdürü iş yükü ve/veya önceden planlanmış sorumlulukları nedeniyle proje alanlarında heyete eşlik etmeyebilir. Bundan dolayı, söz konusu ziyaret Bölge Müdürü için görüşlerini heyete doğrudan iletme ve onların sorularına cevap verme fırsatı sunmaktadır Proje Personeli tarafından Brifing Verilmesi: Bunun amacı, projenin uygulanışı hakkında heyete genel bir fikir vermektir. İlerlemeyi ortaya koyan rakamlar ve resimler ile birlikte bir Power Point sunumu hazırlanmalıdır. Dolayısıyla, fiziksel çalışma ve faydalanıcılar da dahil olmak üzere uygulamadan önce, uygulama sırasında ve sonrasında mevcut durumu belirtmek için proje alanlarında fotoğraf çekmek suretiyle bir fotoğraf arşivi hazırlanması önem taşımaktadır. Tüm proje personeli toplantıya katılmalı ve heyet ile tanıştırılmalıdır. Bu yalnızca heyetin kimin kim olduğunu anlamasına değil, aynı zamanda proje personeli arasında ekip ruhunu geliştirmesine de yardımcı olacaktır Toplantı süresinin, kısa bir soru/cevap oturumu ve sunumun heyete eşlik eden tercüman tarafından çevrilmesi de dahil olmak üzere bir saati aşmaması gerektiği göz önünde bulundurulmalıdır. Daha fazla bilgi (şekiller, şemalar, resimler vs.) önceden hazırlanan brifing dosyalarının heyet üyelerine verilmesi suretiyle sunulabilir. Tablo 7. IFAD Denetim Heyetine yönelik Örnek il ziyareti programı Tarih Saat Faaliyet/program 17 Ekim Ekim :00-10:00 OBM ziyareti 10:00-11:00 TUB Ofisinde Toplantı (Sunum) 12:00-13:00 Öğlen yemeği 13:00-17:00 Faaliyetleri görmek için proje alanına ziyarette bulunma ve faydalanıcılar ile toplantı 8:00-14:00 Faaliyetleri görmek için proje alanlarına gitme, köylüler ile kahvehane toplantısı yapma 14:00-15:00 İl merkezine geri gelme 15:00-16:00 İTM de değerlendirme toplantısı 16:00 İkinci proje iline gitmek üzere yola çıkma 67

76 Heyete Yapılacak Sunum 168. Sunumun ana hatlarıyla aşağıdakileri gerçekleştirmesi tavsiye edilir: Proje öğelerinin uygulanmakta olduğu alanları (ilçeler, MH sınırları ve MH köyleri) belirten bir haritanın sunulması. Kapsam, boyut, maliyet ve kaynak tahsisine ilişkin resimler, tablolar/çizelgeler sunmak suretiyle Her bir öğe için yapılan çalışmaların belirtilmesi. İlerleme, cinsiyet eşitliğine vurgu yapmak suretiyle faydalanıcıların sayısını ve katılım düzeyini belirtmelidir. Her bir veri mümkün olduğu ölçüde cinsiyetlere göre ayrılmış şekilde sunulmalıdır, Olası/ortaya çıkan ve gerçek sorunlar ve kısıtların vurgulanması ve proje ilerleyişini ve etkisini arttırmaya yönelik çözümlerin öne sürülmesi Bir sonraki uygulama adımlarının listelenmesi 169. TUB de, sunumun ardından, söz konusu ildeki planlanan saha ziyareti programı ile ilgili heyete bilgi verilmelidir. MH lerdeki durak noktalarının işaretlendiği bir harita üzerinde kısa bir sunum yapılmalı ve söz konusu ziyaretin amacı açıklanmalıdır. Program, heyet üyelerinin dahil etmek istediği konular/alanların dahil edilmesi ve heyetin öncelikleri arasında yer almayanların kapsam dışına alınması suretiyle nihai hale getirilmelidir TUB Ofisi: Ziyaretin amacı ofis ortamı ile çalışma olanaklarını görmek, arzu edildiği takdirde dosyalama ve arşivlemeyi yerinde kontrol etmek ve personel ile etkileşim kurmaktır MH ve Köy ziyaretleri: TUB ve PİE ler, heyet üyelerinin zamanlarını ilerlemeyi ölçmede etkili ve verimli bir şekilde kullanmasını sağlamak amacıyla köy ve saha ziyaretlerine yönelik planlar yapmak üzere misyonun varmasından önce proje personeli ile birlikte bir toplantı düzenlemelidir. Planlamacılar, aynı müdahalenin farklı bir alanda ziyaret edilmesi için özel bir neden olmadığı sürece programdaki proje faaliyetlerinin tekrarlanmasından kaçınmalıdır. 68

77 172. Saha programı, heyetlere bireysel faydalanıcılar (görüşmeler) ve/veya köylü grupları (odak noktası toplantıları) ile etkileşime girme ve ormanlar, otlatma alanları, tarım arazileri, samanlıklar, ekipmanlar, sulama altyapıları vs. gibi fiziksel ilerlemeleri görme fırsatı sunacak şekilde hazırlanmalıdır. Her ne kadar teknik personel tarafından bilgilendirme yapılsa da, heyetin proje algılarını, katılım düzeylerini ve fayda/kaynak tahsisindeki adaleti proje faydalanıcıları (aynı zamanda bazen faydalanıcı olmayanlar) ile doğrudan tartışması ve proje performansının arttırılması konusundaki görüşlerini alması gerektiği göz önünde bulundurulmalıdır. Bu amaçla, faydalanıcılar özgür bir şekilde kendilerini ifade etme konusunda teşvik edilmelidir IFAD ın Hedefleme Politikası, kadınları başlıca kesişen hedef kitle, cinsiyet farklılarına çekilen dikkati de kilit bir gereklilik olarak tanımlamaktadır. Ülke ziyaretinden sonra hazırlanacak olan denetim raporlarının cinsiyete göre sınıflandırma suretiyle proje katılımı ve proje faydaları ile ilgili bilgiler sağlaması gerekmektedir. Dolayısıyla, heyetler cinsiyet eşitliği bakımından proje performansını değerlendirmek ve proje katılımcıları, faydalanıcılar ve personel konusunda cinsiyete göre sınıflandırılmış bilgiler toplamak zorundadır. Saha ziyareti programlarının hazırlanmasında, kadın faydalanıcılar ile görüşmek için yeterli zaman ayırmak 69

78 suretiyle bu gereklilikler göz önünde bulundurulmalıdır. Lojistik düzenlemeler (hane halkı ziyaretleri ve kadın gruplar ile ayrı görüşme yerleri) de önceden tamamlanmalıdır Durak noktaları arasındaki mesafe ve görüşme süreleri, heyetin bilgilendirme ihtiyacını karşılamaya yetecek kadar zamanın ayrıldığından emin olmak için önceden hesaplanmalıdır. İlgili paydaşların önceden her bir durak noktası/alan konusunda bilgilendirilmesi ve heyeti karşılamaya hazır hale getirilmesi ve taşıtlar, sürücüler ve diğer lojistik düzenlemelerin mevcudiyeti saha ziyaretinin başarısına katkıda bulunmaktadır Heyetlerin uygulama konusunda gerçek/doğru/tarafsız bilgiler edinerek illerden ayrılmasının önem taşıdığı göz önünde bulundurulmalıdır. Yalnızca olumlu/başarılı örneklerin gösterilmesi heyetleri yanlış yönlendirecek ve çarpık bir izlenim verecektir. Gerçek ve olası/ortaya çıkan sorunların ve kısıtların tartışılması ve çözümlerin ortaya atılması, proje ilerleyişini ve etkisini arttırma fırsatı yaratacak, uygulayıcılar için hayatı kolaylaştıracak ve başarılı bir performans göstermelerine katkıda bulunacaktır. c. Heyet Raporu (Aide Memoire) 176. Denetim Heyetleri zamanlarının bir kısmını Ankara daki uygulayıcı Bakanlık ve Hazine yetkilileri ile görüşmeye ayırırlar. Bakanlıkta İş Tanımını temel alarak, uygulama seyri ve meselelerini tartışıp, yapılacak eylemler üzerinde mutabakata varır; Aide-Memoire (Heyet Denetim Notu) ve Denetim Raporları için belgeleri inceler ve gerekli bilgileri toplarlar. Denetim heyetleri, genel anlamda projenin uygulanmasında sorumlu olan kuruluş veya departmanın üst düzey hükümet yetkilileri ile heyet hedefleri ve bulgularının (sırasıyla) tartışıldığı ortak toplantılar yaparak sürece başlar ve süreci tamamlarlar. Heyet OSİB de AGM ve OGM ile bir tamamlama toplantısı yapacak ve Heyetin Aide Memoire ini inceleyecek/tartışacaktır. 2. Aide-Memoire: Heyet, kendi bulgularını özetleyen bir Aide-Memoire hazırlayıp bunu tamamlama toplantısında tartışır. Mutabakatın sağlandığı ve çözüm bekleyen konuları 70

79 maddeler haline getirir. Heyet tavsiye kararları Aide- Memoire deki Tavsiye Kararları başlığı altında net bir şekilde belirtilmiştir. Hükümet personeline, Aide- Memoire nin içeriğini okuması, analiz etmesi ve sindirmesi için yeterli zaman verilmelidir. Dolayısıyla Heyet, taslağı uygulayıcı kuruluşlara ve uygun olduğu hallerde mümkün olduğu ölçüde içeriğe dahil edilen yorumlarını almak üzere diğer ortaklara dağıtır. Daha sonra üzerinde mutabakata varılmış değişiklikler, eklemeler ve çıkarmalar heyet tarafından uyarlanabilir. Aide-Memoire, bir tamamlama toplantısından en az 24 saat önce (veya üzerinde anlaşmaya varılmış farklı bir zaman çerçevesinde) dağıtılır. Üzerinde anlaşmaya varılmış değişiklikler, tamamlama toplantısından sonra yapılmalı ve nihai versiyon sürece öncülük eden bakanlığa ve diğerlerine gönderilmelidir. Denetim heyetleri IFAD a geri döner dönmez, Aide Memoire yi IFAD yönetimine Ofise Dönüş Raporu nun bir parçası olarak ibraz eder. 3. Yönetim Mektubu: IFAD, Denetim heyetinden sonra 10 gün içerisinde uygulayıcı kuruluşa (OSİB) daha yüksek düzeylerde uygulayıcı kuruluşlar tarafından ele alınması gereken meseleler konusunda çözüm veya müdahale talebinde bulunan bir Yönetim Mektubu gönderir. Söz konusu mektup, uygulamadaki olumlu ve olumsuz eğilimler ile IFAD ın stratejik hamleleriyle ilgili kaygıları ilgilendirir. 4. Denetim Raporu: Heyet Lideri, IFAD Genel Merkezine döndükten sonra bir Denetim Raporu hazırlar. Rapor esasen zaman içerisinde kaydedilen ilerlemenin değerlendirilmesine ve proje hedeflerinin ve beklenen etkinin gerçekleştiğinden emin olunmasına yönelik olarak uygulayıcı kuruluşlar, IFAD ve diğer paydaşlar tarafından kullanılacak olan bir araçtır. Raporun odak noktası, ister taahhüt edilmiş ister öngörülmüş olsun, proje ilerlemesinin ve etkisinin arttırılması için eylem odaklıdır. Heyetin ülkeden ayrılmasından önce ibraz edilen Aide- Memoire, rapor için önemli bir bilgi kaynağıdır. Fiziksel ve mali ilerleme ve etki konusunda projeden elde edilen veriler de önemli malzemelerdir. d. Ek Bilgiye yönelik Referanslar 5. IFAD ın işletme el kitapları, araçları ve kılavuz ilkelerine (yani İ&D Kılavuzu, Kredi ve Hibe İdaresi İşletme El Kitabı, Tedarik Kılavuz İlkeleri, Toplumsal Cinsiyete ilişkin Araçlar ve Kılavuz İlkeler, Proje Denetimine ilişkin Kılavuz İlkeler) ilişkin ek bilgiler için internet sitesini ziyaret edin: (İngilizce). 71

80 EK 1 İŞ TANIMI Sekreter/Tercüman Görev Süresi: Altı aylık deneme süresinin başarı ile tamamlanmasının ardından, performansın tatmin edici düzeyde olması halinde, toplamda yedi seneye kadar yenilenebilir bir yıllık sözleşmeler yapılır. Görev Yeri: Ankara da yerleşik; gerektiğinde Elazığ, Bingöl ve Muş a seyahat, Nitelikler ve Deneyim 1. Üniversitelerin İngilizce (sözlü ve yazılı tercüme yapıldığına dair kanıt), işletme veya ilgili bölümlerinden mezun olma, 2. Hem yazılı hem de sözlü İngilizceye hakimiyet ve dış kaynaklı projelerde en az üç (03) yıl sekreter veya mütercim/tercüman olarak çalışmış olma, 3. Yüksek düzeyde sekreteryal, organizasyonel ve iletişimsel becerilere sahip olma, 4. Yaygın kelime işlem (MS Word) ve elektronik çizelge (MS Excel) konusunda yüksek düzey bilgisayar becerisi, 5. Hükümetin idari prosedürleri konusunda bir miktar bilgi sahibi olma tercih sebebidir, Görev Tanımı: Projenin uygulanmasında ve günlük görevlerde yardım sağlamak, Proje toplantılarının tutanaklarını hazırlamak ve istenilen dağıtımı yapmak, Proje saha ofisleri ile iletişimi sürdürmek ve bilgi ve desteğe yönelik taleplere anında cevap vermek, Çalıştaylar, toplantılar, çalışma turları, eğitimler vs. dahil olmak üzere proje etkinliklerinin hazırlanmasına destek sağlamak, Proje ile ilgili dosyalamadan sorumlu olmak, Proje ile ilintili telefon, faks ve e-posta sistemi ile ilgilenmek Proje belgeleri, malzemeleri, mektup ve raporlarını tercüme etmek Misyon toplantıları, küçük ölçekli çalıştaylar ve ilintili etkinlikler sırasında sözlü çeviri yapmak Geziler ayarlamak (uçak biletleri, oteller vs.) 72

81 EK 2 İŞ TANIMI Proje Yöneticisi Yardımcısı (PYY) Görev Süresi: Altı aylık deneme süresinin başarı ile tamamlanmasının ardından, performansın tatmin edici düzeyde olması halinde, toplamda yedi seneye kadar yenilenebilir bir yıllık sözleşmeler yapılır. Görev Yeri: Elazığ da yerleşik; ancak koordinasyon, izleme, raporlama ve gözetim için gerekli olduğu hallerde Proje alanı içerisinde (Elazığ, Bingöl, Muş) ve Ankara ya düzenli olarak seyahat edilecektir. Nitelikler ve Deneyim 1. Ziraat Ekonomisi, İktisat, İşletme, Ormancılık, Ziraat, Kamu Yönetimi ve Murat Nehri Havzası Rehabilitasyon Projesi (MNHRP) ile ilgili bir alanda yüksek lisans derecesi ile birlikte doğal kaynak yönetimi ve Türkiye nin tarım ekonomisindeki güncel konular hakkında sağlam bilgi dağarcığı. İlgili bir kamu kurumu, özel sektör veya bir uluslar arası kuruluşta en az beş sene üst düzey bir teknik veya idari pozisyonda çalışmış olma ve uluslar arası finansmanın sağlandığı kalkınma programlarının yönetimi ve koordinasyonu konusunda sahip olduğu becerileri kanıtlamış olma. 2. Adayın sorun çözme konusunda yaratıcı, enerjik ve pragmatik bir yaklaşım sergilemesi ve kırsal ekonomik kalkınma ve doğal kaynak yönetiminde kamu sektörü ve özel sektörün oynadığı roller konusunda bilinçli olması beklenecektir. Bilgisayar okuryazarlığı gerekli olacak, yazılı ve sözlü İngilizce hakimiyeti avantaj sağlayacaktır. Görev Tanımı 3. Proje Yöneticisi Yardımcısı, baş denetmen olarak Saha Faaliyetleri Biriminin (TUB) Saha Proje Yöneticisine ve Ankara daki Merkezi Uygulama Biriminin (MUB) Proje Yöneticisine raporlama yapacak ve aşağıdakilerin gerçekleştirilmesinden sorumlu olacaktır: MUB ye destek sağlamak; Proje Faaliyetleri El Kitabında ayrıntılandırılan uygulama düzenlemeleri ve IFAD Finansman Anlaşmasında yer alan prosedür ve yükümlülükler gereğince, projenin sorunsuz bir şekilde uygulanmasına ilişkin tüm konularda, Elazığ, Muş ve Bingöl deki Orman İşletme Müdürlükleri (OİM ler) ve Elazığ daki OGM Bölge Müdürlüğüne gözetim ve rehberlik sağlamak Proje Yürütme Kurulu nun (YK) sekreteri olarak hareket etmek ve takip ve alınan kararların yayılması konusunda gerekli düzenlemeleri yapmak; 73

82 Yıllık Çalışma Programları ve Bütçelerin (YÇPB ler) koşulları, ilgili İş Tanımları ve IFAD Kredi Anlaşması koşulları gereğince proje personeli, danışmanlar, danışmanlık hizmeti sağlayıcılarının (mikro havza planlama ekipleri (MHPE ler), proje il ekipleri (PİE ler), özel çalışmalar ve araştırmalara yönelik ekipler ve benzeri) işe alınmasını ve faaliyetlerini denetlemek; İl Odak Noktalarına (İON ler) rehberlik sağlamak; Katılımcı mikro havza (MH) planlarının hazırlanmasını denetlemek; MH planlarının zamanında değerlendirilmesini ve onaylanmasını ve daha sonra da nihai onay ve gerekli bütçe tahsisi için OGM ye gönderilmesini sağlamak; Onaylanan MH planlarının zamanında ve etkili bir şekilde uygulanmasını sağlamak; PİE lerin çalışmalarını denetlemek; IFAD, OBM ve Elazığ, Muş ve Bingöl deki PİE ler ile yakın işbirliği içerisinde proje tasarımı ve mevcut finansman ile ilintili olarak Yıllık Çalışma Planı ve Bütçesini hazırlamak; onaylanan YÇPB gereğince faaliyetlerin uygulanmasını denetlemek; Projeye yönelik bir Sonuç Odaklı Yönetim Bilgi Sisteminin hazırlanması, uygulamaya konulması ve kullanılmasını denetlemek ve izleme bilgilerinin zamanında toplanmasını, analiz edilmesini ve kullanılmasını sağlamak; İl düzeyinde hazırlanan dahili dokümantasyonun (teknik raporlar, mali dokümantasyon ve hesaplar ve tedarik talepleri dahil olmak üzere) yanı sıra, Faaliyetler El Kitabında belirtilen düzenlemeler, Kredi Anlaşması, OGM Ankara ve/veya IFAD ın koşullarına uygun şekilde diğer dahili dokümantasyonun (ödemeler, arka plan belgeler, mali raporlar, takviye talepleri) ibrazını koordine etmek, Odak noktasında yoksulluğun azaltılması ve doğal kaynak rehabilitasyonunu tutmada hayati öneme sahip katılımcı, yinelemeli, çok yönlü proje yaklaşımlarının uygulanmasını sağlamak ve Uygun olduğu şekilde danışmanlardan raporları ve çalışmaları teslim almak ve bunların çoğaltılması ve dağıtımına yönelik düzenlemeler yapmak. 74

83 EK 3 İŞ TANIMI Proje İl Ekipleri (PİE ler) Görev Süresi: Altı aylık deneme süresinin başarı ile tamamlanmasının ardından, performansın tatmin edici düzeyde olması halinde, toplamda yedi seneye kadar yenilenebilir bir yıllık sözleşmeler yapılır. Görev Yeri: Elazığ, Bingöl ve Muş ta yerleşik üç ekip, raporlama, koordinasyon ve izleme amacıyla gerektiğinde Elazığ daki Orman Bölge Müdürlüğüne (OBM) düzenli ziyaretlerde bulunacaktır. Ekip Yapısı 1. Her bir ekip bir orman mühendisi, bir ziraat mühendisi (arazi ve su yönetimi alanlarında kapasiteye sahip bilimsel tarım uzmanı) ve hayvancılık uzmanını (zooteknisyen veya veteriner) içerecektir. Nitelikler ve Deneyim 2. Her bir üye ilgili alan(lar)ında en az lisans derecesine sahip olacaktır. Ekip Lideri kanıtlanmış 5-10 yıllık alan tecrübesine sahip olacaktır. Kamu ormancılık projeleri konusunda deneyim (katılım, toplumsal cinsiyet meseleleri) avantaj sağlayacaktır. Bilgisayar okur-yazarlığı gereklidir. 3. Aday PİE üyelerinin kendi alanlarında kanıtlanmış en az 5 yıllık deneyime sahip olmaları, sorun çözümüne yönelik yaratıcı ancak pragmatik bir yaklaşım benimseyebilmeleri ve doğal kaynak yönetimi ve geçim koşullarının iyileştirilmesinde katılımcı yaklaşım anlayışına sahip olmaları beklenmektedir. Bilgisayar okur-yazarlığı gereklidir. Görev Tanımı 4. Her bir ekip, onaylanmış MH planları gereğince Orman İşletme Müdürlüğüne (OİM) gerekli desteği sağlayacaktır. 5. Her bir ekip lideri, Proje İ&D Sistemine yönelik girdi olarak kullanılacak ilgili bilgi ve verilerin toplanması sorumluluğunu taşırken, projenin tasarım ve IFAD ile Türk Hükümeti (OSİB/OGM) ile yapılan anlaşma gereğince uygulanmasını sağlayacak ve OİM ve MH bölgesi halkları ile etkileşimde rehberlik sunacaktır. 6. Her bir ekip, MH Planlama süreci başlatılmadan önce farkındalık yaratma kampanyasına öncülük edecek ve köy ziyareti planları geliştirmek için hizmet sağlayıcı(lar) 75

84 ile yakın bir şekilde çalışmak suretiyle köy idareleri aracılığıyla mekanlar ayarlayacak ve kadınlar ile yaşlıların katılımını sağlayacaktır 7. Her bir ekip, PUEK te belirtilen norm ve yaklaşımlara uygunluğu sağlamak maksadıyla SOR-SAP-ÇÖZ sürecinin yönetilmesinde ve MH planlarının hazırlanmasında teknik ve lojistik destek sağlamak suretiyle MH Planlama ekiplerine yardım edecektir 8. Her bir ekip, 3. Öğenin ve belirli ölçüde 2. Öğe (bozuk otlakların rehabilitasyonu) ve 1. Öğenin (çiftçi değişim ziyaretleri) etkili ve verimli bir şekilde uygulanmasına yönelik MH planlarına dayanarak her bir köy için eylem planları geliştirecektir. İhtiyaç duyulması halinde, OİM ler eylem planının uygulanması konusunda hizmet sağlayıcılar ile sözleşme yapacaktır. 9. Her bir ekip çok sektörlü, müşteri odaklı, eşgüdümlü, talep temelli ve katılımcı danışmanlık hizmetleri aracılığıyla MH planlarında yer alan proje faaliyetlerinin uygulanmasından sorumludur. Bu çerçevede her bir ekibin aşağıdakileri gerçekleştirmesi beklenmektedir: Bir MH de yer alan her bir köyde bir durum analizi gerçekleştirmek: İrtifa, büyüme süresinin uzunluğu, yıllık yağış miktarı ve dağılımı, kar örtüsü günleri sayısı, toprak derinliği ile dokusu ve arazi kapasitesi sınıfı; Üretim modelleri: mahsul üretiminde bilimsel tarımla ilgili uygulamalar ve ilgili takvim, hayvancılık uygulamaları, verim ve toplam üretim; İlgili ise, pazarlama fırsatları ve kanalları; Çiftçilerin kaynakları: Toplam arazi/hane, arsa/hane sayısı, sahip olunan hayvan türü, hayvan/hane sayısı, mekanizasyon; Doğal kaynaklar: mevcut su, orman ve otlatma alanları ve bunların bölge halkı veya yabancılar (göçebe hayvancılık) tarafından geleneksel kullanımı ve İşçilik: aile işçiliğinin mevcudiyeti ve mevsimsel göç modelleri; Çiftçiler ile ortaklaşa verimliliği sınırlayan etmenleri (çevresel etmenler, girdi mevcudiyeti ve tedariki, gerekli bilgi dağarcığı ve beceriler vs.) belirlemek, İlgili ise bölge halkı ile ortaklaşa pazarlama sorunlarını belirlemek; Bölge halkı ile ortaklaşa doğal kaynak bozulmasına neden olan üretim uygulamalarını belirlemek; Sulama verimliliğini arttırmak; Tarım alanlarında erozyon kontrolü ve verimlilik yönetimi: Bölge halkı ile ortaklaşa potansiyel çözümlerin ve fırsatları belirlemek; 76

85 Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının araştırma enstitüleri ve il tarım müdürlüğü, ilgili diğer kamu kurumları, üniversiteler, yerel girdi sağlayıcılar, özel sektör, yerel belediyeler çiftçi kuruluşları, piyasalar (girdiler ve çıktılar) ve kredi kurumları ile ortaklıklar tesis etmek, sorunları ele almak ve tavsiyeler sağlamak ve kolaylaştırmak, Çiftçilerin eğitim ihtiyaçlarını belirlemek; Eğitim programlarını tasarlamak, temin etmek ve kolaylaştırmak (resmi, gayri-resmi ve uygulamalı); Yalnızca talebe bağlı olarak değil, tüm proje uygulaması süresince sistematik olarak kadınlar ve gençler için eğitim programları (resmi, gayri-resmi ve uygulamalı) tasarlamak, temin etmek ve kolaylaştırmak; Tarla içi örnek uygulama programlarını tasarlamak, temin etmek ve kolaylaştırmak ve tarla içi tavsiyeleri takip etmek; Kamu kurumları ve özel kurumlar ve öncü çiftçiler ile işbirliği içinde bir dizi çiftçi keşif ziyareti tasarlamak ve uygulamak; bilgilerin yayılmasını takip etmek, Yeni iş fırsatları ve ilgili ise kırsal ekonomik temeli genişletme ve gelirin arttırılmasına yönelik çeşitlendirme alternatifleri ile ilgili teknik ve ticari bilgiler temin etmek. 10. Ekip, verilerin izleme amacıyla derlenmesinde İl Odak Noktalarına (İON ler) yardım sağlayacaktır. Bu tür veriler, değerlendirme ve yayma maksadıyla Elazığ daki Orman Bölge Müdürlüğündeki proje yönetici yardımcısına gönderilecektir. 11. Ekip aynı zamanda çeşitli girdilerin faydalanıcılara tesliminin ve dağıtımının organize edilmesinden ve öğenin planlanan çıktılarının sağlanması için kullanımlarının izlenmesinden sorumlu olacaktır. 12. PİE lerin sahip olduğu rolün tabiatı ve kapsamının proje ilerledikçe ve 18 aylık Değerlendirmeler ile Ara Değerlendirmeler sonrasında yeni işlevler gerekli hale geldikçe, ayrıntılar bakımından değişmesi beklenebilir. 77

86 EK 4 BORÇLUYA GÖNDERİLEN MEKTUP 78

87 EK 5 ÖDEME DÖNEMLERİ VE HÜKÜMET NAKİT AKIŞI 79

88 EK 6 KREDİ ÇEKME BAŞVURULARINA YÖNELİK KONTROL LİSTESİ Form 100- KREDİ ÇEKME BAŞVURUSU 1. Kredi çekme başvurusunun sıralı olarak numaralandırılması 2. Kredi çekme başvurusu meblağının sıralı olarak numaralandırılmış icmal tablosu ile uyumlu olması 3. Finansman Anlaşmasının Ek 2 sine göre kategorilerin/alt kategorilerin oluşturulması 4. Her bir kategori veya alt kategori için uygulanabilir olan finansman yüzdesi 5. Kategorilerde fonların mevcudiyeti ve genel finansman meblağı 6. Ödemenin yapılacağı para birimi 7. Banka talimatlarının eksiksiz ve doğru olması 8. Muhabir bankanın açık ismi ve adresi 9. KÇB nin Yetkili Temsilci tarafından imzalanması GİDER BEYANI 1. İleri sürülen masrafların uygunluğu (a) GB mali tavan fiyatı dahilinde (b) Belirli kategoriler (.) kapsamında yapılan masrafların uygunluğu 2. Görevlendirilen Proje Muhasebecisi, Proje Müdürü ve Yetkili Temsilci tarafından imzalanan Form İmzalanmış Form 101 ile desteklenmiş Form 102 (2 de rapor edilen ancak mali tavan fiyatının üzerinde olan kalemler için) BELİRLENEN HESAP-TAKVİYE TALEPLERİ 1. YÇPB dönemine göre veya makul sınır (.USD..) olarak üzerinde mutabakata varılan tavan rakam dahilinde meblağ 2. YÇPB proje gerekliliklerine göre veya üzerinde mutabakata varılan sınırın en az %20 sine tekabül eden meblağ 3. Belirli bir raporlama dönemini kapsayacak yeterlikte olduğu konusunda üzerinde anlaşmaya varılan meblağ (döner fon seçeneği) 4. Kullanılan döviz kuru 5. Belirlenen hesabın ait olduğu bankanın ve hesabın ayrıntılarının eksiksiz olması 6. Belirlenen hesap mutabakatı ve banka ekstresinin iliştirilmesi YARDIMCI DOKÜMANTASYON (gerekli olduğu hallerde/zaman iliştirilir) 1. Sözleşme nüshası 2. Proje Müdürü tarafından onaylanan fatura nüshası EVET veya HAYIR 80

89 3. Banka teminatı ile kesin teminatın nüshası 4. Teslim makbuzunun nüshası 5. Ödeme belgesinin nüshası 6. Tamamlanmış Form 101 TEDARİK 1. IFAD tarafından verilen no-objection (sakıncasızlık) belgesinin/belgelerinin nüshası (ilişikte) 2. Sözleşme Ödemesi İzleme Formunun/Formlarının nüshası (ilişikte) ÖDEME KOŞULUNA/KOŞULLARINA UYGUNLUK 1. Finansman Anlaşmasının E Bölümünde yer alan şartlar 2. Kredi Alan/Alıcı1 Mektubunda yer alan şartlar. PROJENİN SONA ERME TARİHİNDEN ÖNCE TAAHHÜT EDİLEN/DOĞAN MASRAFLAR 1. Uygunluğu doğrulanan masraflar: a. Sona erme tarihinden önce imzalanan sözleşme b. Projenin sona erme tarihinden önce teslim edilen mallar c. Projenin sona erme tarihinden önce tamamlanan ve/veya verilen hizmetler Açıklamalar: (b) Belirli kategoriler (.) kapsamında yapılan masrafların uygunluğu 2. Görevlendirilen Proje Muhasebecisi, Proje Müdürü ve Yetkili Temsilci tarafından imzalanan Form İmzalanmış Form 101 ile desteklenmiş Form 102 (2 de rapor edilen ancak mali tavanın üzerinde olan kalemler için) BELİRLENEN HESAP-TAKVİYE TALEPLERİ 1. YÇPB dönemine göre veya makul sınır (.USD veya..) olarak üzerinde mutabakata varılan tavan rakam dahilinde meblağ 2. YÇPB proje gerekliliklerine göre veya üzerinde mutabakata varılan sınırın en az %20 sine tekabül eden meblağ 3. Belirli bir raporlama dönemini kapsayacak yeterlikte olduğu konusunda üzerinde anlaşmaya varılan meblağ (döner fon seçeneği) Hazırlayan: Proje Muhasebecisi Tarih: Onaylayan: Proje Müdürü Tarih: 81

90 EK 7. MALİ BİLANÇO FORMATI 82

91 EK 8. [AY, GÜN, YIL] TARİHİNDE SONA EREN (DÖNEM) YILI [PROJE ADI] DENETİMİNE YÖNELİK İŞ TANIMI Ön Bilgi [TERCİHE BAĞLI] İş Tanımı, aşağıdakiler dahil olmak üzere, projeye ilişkin uygun ön bilgiyi sağlamalıdır: (a) finansman kaynaklarına ilişkin bilgileri de kapsayacak şekilde projenin kısaca açıklanması; (b) tüm uygulayıcı kuruluşların (bir taneden fazla olması halinde) örgütsel yapısını da kapsayacak şekilde uygulama düzenlemelerine dair genel bir açıklama; (c) bu İş Tanımı kapsamında denetime tabi olan döneme yönelik fonların toplam meblağı ve kaynak listesi (Banka kredisi, güven fonları, karşılık fonlar vs.) ve (d) Denetime tabi olan döneme ilişkin toplam ödemeler/masraflar Hedef Denetimin amacı, mali denetmenin [AY, GÜN, YIL] itibariyle ve söz konusu tarihte sona eren mali yıla yönelik olarak [PROJE ADI] (Proje) nin proje mali bilançosu (PMB) ile ilgili görüş bildirmesine olanak sağlamaktır. Projenin mali işlemlerini kayıt altına almak üzere kurulmuş olan proje muhasebe sistemi (defterler ve kayıtlar), PMB nun hazırlanmasında temel teşkil etmekte ve projenin uygulayıcı kuruluşu [UYGULAYICI KURULUŞUN ADI] tarafından muhafaza edilmektedir. Kapsam Denetim, özellikle ISA 800 (Özel Amaçlı Denetim Sözleşmelerine ilişkin Denetmen Raporu) ve ilgili Dünya Bankası kılavuz ilkelerine atıfta bulunmak suretiyle, Uluslararası Muhasebeciler Federasyonu (IFAC) Uluslararası Denetim ve Güvence Standartları Kurulu tarafından yayımlanan Uluslararası Denetim Standartlarına (ISA) uygun şekilde gerçekleştirilecektir. Projenin denetlenmesinde aşağıdaki hususlara özellikle dikkat edilmelidir: 83

92 a. Dış fonların, ekonomi ve verimliliğe gereken dikkatin gösterilmesi suretiyle ve yalnızca finansmanın sağlanma amaçlarına ve ilgili finansman anlaşmalarının koşullarına uygun olarak kullanılmış olması. İlgili finansman anlaşmaları şunlardır: [İLGİLİ FİNANSMAN ANLAŞMALARINI YAZINIZ]; b. Karşılık fonlarının ilgili finansman anlaşmalarına ve yalnızca fonların sağlanma amacına uygun olarak temin edilmiş ve kullanılmış olması; c. Finanse edilen mallar ve hizmetlerin, ilgili finansman anlaşmalarına uygun olarak tedarik edilmiş olması; d. Özel Hesaplar (ÖH) veya Gider Beyanları (GB ler) (veya ödeme dayanağı olarak kullanılması halinde Mali İzleme Raporları (MİR)) yoluyla rapor edilen masraflar da dahil olmak üzere, tüm proje girişimleri ile ilgili gerekli yardımcı belge, kayıt ve hesapların saklanması. Bankaya sunulan mali raporlar ile muhasebe kayıtları arasında net bağlantılar olması gerekmektedir. e. Özel Hesapların kullanıldığı durumlarda, bunların ilgili finansman anlaşmalarının hükümlerine uygun şekilde muhafaza edilmiş olmaları. f. PMB nin ilgili Dünya Bankası ilkeleri ve genel kabul gören muhasebe ilke ve uygulamalarına uygun şekilde hazırlanmış olması ve [AY GÜN, YIL] itibariyle projenin mali konumu ile söz konusu tarihte sona eren mali yıla yönelik harcamalar ve kaynaklar konusunda doğru ve adil bir bakış açısı sunması. g. (gerekli listeler ve KREDİ ANLAŞMASI BÖLÜMLERİNİ BELİRTİN) deki her bir mali hükme uyumun gözden geçirilmesi Proje Mali Bilançoları Proje Mali Bilançoları aşağıdakileri içermelidir: a. Dünya Bankası fonları, diğer donörlerin verdiği fonlar ve karşılık fonlarını ayrı ayrı gösteren Fon Özeti. b. Gerek cari mali yılı, gerekse bugüne kadarki dönemi kapsayacak şekilde ana gider kategorilerine göre ve ana proje başlıkları kapsamında ortaya konulan Gider Özeti; c. Kredi çekme başvurularının yapılmasında temel olarak kullanılan Gider Beyanları özeti; d. Bir Özel Hesap Beyanı ve e. Varsa projenin birikmiş fonlarını, banka hesap bakiyelerini, projenin diğer varlıklarını ve yükümlülükleri gösteren bir bilanço. 84

93 VEYA Proje Mali Bilançoları, Uluslararası Muhasebeciler Federasyonu Kamu Sektörü Komitesi tarafından yayımlanan Uluslararası Kamu Sektörü Muhasebe Standartları gereğince hazırlanmıştır. Proje Mali Bilançoları aşağıdakileri içermelidir: a. [AY GÜN, YIL] tarihinde sona eren yılda [veya dönem] yapılan ve Dünya Bankası fonları, diğer donörlerin temin ettiği fonlar ve karşılık fonlarını ayrı ayrı gösteren nakit alımları ve proje ödemeleri, b. Uygun olduğu şekilde notlardaki kredi çekme başvurularının yapılmasında dayanak olarak kullanılan Gider Beyanları özeti, c. Uygun olduğu şekilde notlardaki Özel Bir Hesap Beyanı ve d. Varsa projenin birikmiş fonlarını, banka hesap bakiyelerini, projenin diğer varlıklarını ve yükümlülükleri gösteren bir bilanço Gider Beyanları (veya ödeme dayanağı olarak kullanılması halinde Mali İzleme Raporları) Denetmenin, PMB denetiminin bir parçası olarak, kredi çekme başvurularının yapılmasında dayanak olarak kullanılan tüm Gider Beyanları ve MİR leri denetlemesi gerekmektedir. Söz konusu GB ler (ya da MİR ler), proje uygunluğu için ilgili finansman anlaşmaları ve gerekli görülmesi halinde rehberlik amacıyla Proje Değerlendirme belgesi ile mukayese edilmelidir. Uygun nitelikte olmayan harcamaların kredi çekme başvurularına dahil edilmiş ve ödemelerinin yapılmış olduğunun tespit edildiği hallerde, bunlar denetmen tarafından ayrı bildirimlerde ve aynı zamanda yönetim mektubunda belirtilmelidir. Proje Mali Bilançoları (veya proje mali bilanço notlarına dahil edilmiş olarak), belirli referans numaralarına ve meblağlara göre her bir Gider Beyanı (veya ödeme dayanağı olarak kullanılması halinde MİR ler) kredi çekme başvurularını listeleyen bir program olmalıdır. Denetmen, aşağıdakilerin gerçekleştirilip gerçekleştirilmediğine dikkat etmelidir: a. GB lerin (veya MİR ler) ilgili finansman anlaşması hükümlerine uygun şekilde hazırlanmış olması. b. Masrafların tamamen ve muhakkak proje hedeflerinin gerçekleştirilmesi için yapılmış olması. c. Denetim amacının yerine getirilmesi için gerekli olan bilgilendirme ve açıklamanın elde edilmiş olması; d. Denetim amacının yerine getirilmesi için gerekli olan yardımcı kayıtların ve belgelerin muhafaza edilmesi ve 85

94 e. GB lere (veya MİR ler) ilgili kredi çekme başvurularını destekleme konusunda güvenilebilmesi Özel Hesaplar Denetmenin, proje mali beyanlarının denetimi ile bağlantılı olarak, proje ile ilintili Özel Hesap hareketlerini de denetlemesi gerekmektedir. Özel Hesaplar genellikle aşağıdakilerden oluşur: a. Bankadan alınan mevduatlar ve takviyeler; b. Kredi çekme başvuruları ile gerçekleştirilen ödemeler; c. Bakiyelerden kazanılabilen ve kredi alana ait olan faiz ve d. Her mali yılın sonunda kalan bakiyeler. Denetmen, Banka prosedürlerine uyum ve mali yıl (veya dönem) sonunda Özel Hesaplarda kalan bakiyeler konusunda özellikle dikkat etmelidir. Denetmen, incelemeye tabi olan süreçte gerçekleştirilen mali işlemlerin uygunluğunu, bu tür dönem sonunda kalan fon bakiyelerini, ÖH lerin finansman anlaşmaları gereğince işletimi ve kullanımını ve bu tür bir ödeme mekanizmasına yönelik iç kontrollerin yeterliliğini incelemelidir. Bu proje için, Özel Hesaplardan, ilgili finansman anlaşmalarının [İLGİLİ MADDELERİ ALINTILAYIN] de bahsedilmektedir. Mali Denetim Raporları Denetmenler, [PROJE ADI] Proje Mali Bilançoları (kapsamında yer alan bilançoların tanımı için yukarıdaki Proje Mali Bilançoları paragrafına bkz.) ile ilgili bir denetim görüşü yayınlayacaktır. Denetim İlkeleri Ek 3: Dünya Bankası tarafından finanse edilen faaliyetlere yönelik Mali Denetim ve Yıllık Mali Raporlama, projenin mali bilançoları konusunda örnek denetmen görüşü sunar. Denetim görüşüne ek olarak, denetmen aşağıdakileri yapacağı bir yönetim mektubu hazırlayacaktır: a. Denetim süresince incelenen muhasebe kayıtları, sistemleri ve kontrolleri konusunda yorumlar ve gözlemler aktarmak, b. Sistem ve kontrollerdeki belirli eksiklikler ve zayıf alanları belirlemek ve bunların iyileştirilmesi için tavsiyelerde bulunmak, c. İlgili finansman anlaşmasında yer alan mali hükümler ile uyumsuzluklar konusunda bildirimde bulunmak, d. Denetim sırasında dikkatini çeken ve projenin uygulanması konusunda önemli bir etki yaratabilecek hususları iletmek, 86

95 e. Denetmenin alakalı bulduğu herhangi bir diğer konuya kredi alanın dikkatini çekmek, f. Nihai yönetim raporuna yönetimin yorumlarını dahil etmek. Denetim görüşünü de içeren mali bilançolar ile yönetim mektubu, denetlenen mali yılın sona ermesinden itibaren en geç altı ay içerisinde Projenin uygulayıcı kuruluşu, [PROJE UYGULAYICI KURULUŞUNUN ADI] tarafından teslim alınmalıdır. Daha sonra projenin uygulayıcı kuruluşu, yönetim mektubu ve denetlenen proje mali bilançoların (denetim görüşü de dahil olmak üzere) iki nüshasını derhal Bankaya iletmelidir. Genel Yeterli açıklamaları barındıran mali bilançoların hazırlanması sorumluluğu, [PROJE UYGULAYICI KURULUŞUNUN ADI] yönetimine aittir. Söz konusu sorumluluk, iç kontrol ve yeterli muhasebe kayıtlarının muhafaza edilmesini, muhasebe politikalarının seçilmesi ve uygulanmasını ve kurum varlıklarının korunmasını kapsamaktadır. Denetmen, denetim sürecinin bir parçası olarak, yönetimden denetim ile bağlantılı olarak denetmene yapılan sunumlara ilişkin yazılı teyit talep edecektir. [PROJE UYGULAYICI KURULUŞUNUN ADI] denetmen ile tam olarak iş birliği yapacak ve denetmenin denetim ile bağlantılı olarak talep ettiği kayıtlar, belgeler ve diğer bilgileri kullanımına sunacaktır. Denetmenin, proje ile bağlantılı olan ve kendisinin gerekli gördüğü tüm yasal belgeler, yazışmalar ve diğer bilgilere erişmesine izin verilmelidir. Ödenmiş ve bankadaki tahsil edilmemiş meblağlar ile [VARSA DİĞER DONÖR, KREDİ VE HİBELERİ BELİRTİN] kapsamında ödenmiş meblağlara ilişkin olarak da teyit alınmalıdır. 87

96 EK 9. FORMAT FOR AWPB YÇPB FORMATI YÖNETİCİ ÖZETİ İÇİNDEKİLER KISALTMALAR GİRİŞ I.. İÇİN YILLIK ÇALIŞMA PLANI VE BÜTÇE I.1 Öğe I: Tanım (her bir faaliyetten beklentiler ve kilit soruların makul açıklamaları: Ne? Ne zaman? Neden? Kim tarafından? Nasıl? Faaliyet Maliyeti?) Hedef için teklif edilen faaliyetler Planlanan Öğe Masraflarının Özeti I.2 Öğe I: Tanım (her bir faaliyetten beklentiler ve kilit soruların makul açıklamaları: Ne? Ne zaman? Neden? Kim tarafından? Nasıl? Faaliyet Maliyeti?) Hedef için teklif edilen faaliyetler Planlanan Öğe Masraflarının Özeti I.3 Öğe 3: Tanım ((her bir faaliyetten beklentiler ve kilit soruların makul açıklamaları: Ne? Ne zaman? Neden? Kim tarafından? Nasıl? Faaliyet Maliyeti?) II. EKLER EK 1. YÇPB SİNE GÖRE PROJE FAALİYETLERİNİN UYGULAMA PROGRAMI EK 2. TAHMİNİ MALİYET VE FİNANSMAN PLANI Tablo 1: Kredi Çekme Başvuruları Tablo 2: Öğelere göre Gider Özeti Tablo 3: Kredi Kategorileri ve Finansörlere göre Gider Özeti Tablo 4: Kredi Kategorilerine göre Gider Özeti EK 3.. İÇİN TEDARİK PLANI Varsa, ilgili ekler ilave edilecektir. 88

97 EK 10 KATILIMCI VE BÜTÜNLEŞİK MH PLANLARININ HAZIRLANMASINA YÖNELİK KILAVUZ İLKELER Alt Planların Hazırlanması 1. Alt planların hazırlanmasında temel ilke, proje tabiatının göz önünde bulundurulması suretiyle rehabilitasyon ve gelir getirici müdahaleler arasında belli bir oranın korunmasıdır. 2. Herhangi bir MH de, uygulama müdahaleleri yalnızca bölge halkları ile üzerinde mutabakata varılan net bir şekilde tesis edilmiş önceliklere dayanılarak MH nin bazı köylerinde ve bazı kısımlarında gerçekleştirilebilir. Temel ilke, MH lerin yüksek kesimlerinden aşağı doğru inerek erozyonun durdurulmasıdır. 3. Orman alt planı: orman arazisi için hazırlanmıştır; erozyona uğramış alanların rehabilitasyonunu ve bozuk orman arazisinin iyileştirilmesini kapsar 4. Otlak alt planı: otlaklar/hayvanlara yönelik yatırımları ve sürdürülebilir yönetim konusundaki müdahaleleri kapsar. 5. Tarım alt planı: tarım arazisi için hazırlanır ve mahsul (tahıl, yem ve bahçe mahsulleri ve sera üretimi) ve hayvancılık müdahalelerini kapsar. Aynı zamanda eğitim programı ve örnek uygulama programını da içerecektir. 6. Su/sulama alt planı: Şunlara yönelik yatırımlar için hazırlanır: i) küçük ölçekli sulama amacıyla küçük su kaynaklarının geliştirilmesi ve mevcut sulama altyapısının rehabilitasyonu; ii) hayvan içme suları ve iii) köy hıfzıssıhhası 7. Enerji kullanımı alt planı: enerji tasarrufu ve yenilenebilir teknolojiler ile ilgili yatırımlar için hazırlanır 8. MH planlama süreci 14 adımdan (Kutu 1) oluşmaktadır ve her bir adım aşağıdaki paragraflarda detaylandırılmıştır. ADIM 1: Farkındalık yaratma 9. Bu öğe, yukarıda yer alan numaralı paragraflarda açıklandığı üzere farkındalık yaratma faaliyetlerini finanse etmektedir. ADIM 2: MH ye ilk saha gezisi 10. Proje MH lerinin OBM ve OİM tarafından seçilmesinin ardından, MHPE, doğal kaynaklar, konum, topografya, mesafeler ve irtifa vs. hakkında genel bir fikir edinmek için planlarını hazırlayacakları MH leri ziyaret edecektir. Bu, ortama aşinalık kazanmak 89

98 amacıyla yapılan bir teknik gezidir ve bölge halkları ile irtibat kurmayı gerektirmemektedir. Sinerji başlatmak bakımından ekip içerisinde gözlem paylaşımı önem taşımaktadır. Kutu 1. MH Planı Hazırlama Adımları Adım Eylem 1 Farkındalık yaratma 2 MH ye ilk saha gezisi 3 Yerel bölge halklarının proje konusunda bilgilendirilmesi 4 Veri ve bilgilerin derlenmesi 5 Sorun tespiti 6 Sorun analizi 7 Tespit çözümü 8 İlk taslak MH planının hazırlanması 9 Taslak Faaliyet Haritasının hazırlanması 10 MH köylerinde ilk taslak MH Planının sergilenmesi 11 Yerel düzeyde nihai taslağın hazırlanması ve onaylanması 12 Nihai MH Planının imzalanması 13 Yerel düzeyde imzalanan planın sergilenmesi 14 MH Planı için bütçe tahsisi ADIM 3: Yerel Bölge Halklarının UKKP hakkında Bilgilendirilmesi 11. PİE, proje hakkında kısaca bilgilendirme yapmak, MHPE leri tanıtmak ve planlama sürecinde kurumlardan ne tür desteğe ihtiyaç duyulacağını açıklamak üzere bölgedeki yerel kurumları ziyaret eder. 12. PİE aynı zamanda MHPE(ler) i MH bölgesi halklarına tanıtmak amacıyla MH köylerini de ziyaret eder. Bu amaçla, her bir MH köyü için bir tanıtım toplantısı düzenlenir. İyi düzeyde katılım ve ileride atılacak adımlar konusunda bölge halkında ilgi uyandırmak için tüm paydaşların önceden toplantıdan haberdar edilmesi büyük önem taşımaktadır. MHPE, katılımcıların ismini kaydeder. Söz konusu bilgi, Bölüm III: Katılımcı MH Planı Süreci kapsamında yer alan tabloya dahil edilecektir. ADIM 4: Veri ve Bilgilerin Derlenmesi 13. MH nin fiziksel ve sosyo-ekonomik koşullarını tam olarak anlayabilmeleri için MHPE(ler) in güncel verilere erişime sahip olmaları gerekmektedir. Bu adım, bilgilerin (veri ve haritalar) toplanması, verilerin doğrulanması ve güncellenmesi ve/veya basit araştırmalar, görüşmeler ve/veya odak grup toplantıları aracılığıyla mevcut bilgilerin takviye edilmesini kapsamaktadır. Bu adıma mümkün olduğunca erken başlanılması önem taşımaktadır. 90

99 14. Bazı verilerin mevcut olmaması halinde, gerçekçi planların hazırlanabilmesi için, planda bilgi açıkları bırakmak yerine, yerel bilgi dağarcığı ve profesyonel muhakemeye dayanılarak en iyi tahminler geliştirilmelidir. 15. Bu adımda toplanan veriler, Bölüm II: MH Planının MH Köylerindeki Mevcut Durum kapsamında yer alan tablolara kaydedilir. ADIM 5: Sorun Tespiti 16. Sorun ve çözüm tespitinin bir dilek/talep listesi oluşturmaktan ibaret olmadığının altı çizilmelidir. Altta yatan meseleler tespit edilmeden, söz konusu sorunun çözülmesi için kullanılabilecek araçlara başvurulmamalıdır (Kutu 2). 17. MH nin planlanması, uygulanması ve izlenmesi paragraflarda açıklandığı üzere katılımcı süreçler olacaktır. Bu amaçla, Sorunlar-Saptamalar-Çözümler (SOR-SAP-ÇÖZ) usulü adlı katılımcı araçtan yararlanılacaktır. IFAD metodolojisine yönelik münasip araçlar, uygun olduğu hallerde SOR-SAP-ÇÖZ sürecindeki boşlukları dolduracaktır. Planlama sürecinde, ihtiyaç duyulduğunda odak grup tartışmaları ve bölge halkı istişaresine de gidilecektir. Bu tür bir uygulamayı gerçekleştirmek için, MHPE/PİE en az 2 hafta öncesinden köy muhtarı ile irtibata geçerek uygun bir tarih ayarlar. Daha sonra, toplantı amacı, tarih, zaman ve mekan halkın görebileceği şekilde afişe edilir (bir köydeki pek çok noktada) ve duyurulur. Köy nüfusunun çoğunu bir araya getirmek için çaba harcanmalıdır. MHPE, kadın ve çocukların süreç dışında tutulmamasını sağlamalıdır. Gerekli olması halinde, kadınlar ve erkekler ile ayrı toplantılar düzenlenebilir. KUTU 2. Sebep, Etki ve Çözüm İlişkisi Belirti Otlatma alanında zayıf bitki örtüsü (botanik yapı ve biyokütle kalitesi bakımından) ve erozyon Sorun 1. Katman Aşırı otlatma 2. Katman Altta yatan meseleler Çözüm Araç Otlatmanın ilkbaharda çok erken başlayıp, sonbaharda çok geç sona ermesi Kış dönemi için yetersiz yem Sınırlı tarla içi yem mahsulü üretimi Yemlerin kurak alan koşullarında buğday ve arpa ile dönüşümlü olarak kullanılabildiği mahsul rotasyonları konusunda bilgi eksikliği Tarım arazisinde yem mahsul üretiminin arttırılması (çözümlerden biri) Tarla içi örnek gösterimleri, eğitim ve çiftçi keşif ziyaretleri yoluyla tarla içi yem üretimi seçeneklerinin arttırılmasına yönelik çeşitli seçenekler konusunda çiftçiler/hayvan sahiplerinde farkındalık yaratılması, yüksek verimli yem mahsulü tohumlarının temini ve küçük ölçekli sulama 91

100 18. İrtibat Grupları. Sorun tespiti oturumundan sonra, yukarıdaki toplantıda veya sorun çözümü için yapılan bir sonraki toplantıda birkaç irtibat grubu belirlenebilir. 19. MH planlama sürecinde, MHPE köy ziyaretinde bulunduğu zaman genellikle zaman baskısı altında çalışmaktadır. Ekip, doğru insanlar ile planlanan zamanda görüşebilmek, ormanda belirli bir alanı veya su kaynaklarını ziyaret edebilmek ya da bazı hayvan sahipleri ile iletişim kurabilmek amacıyla zamanı verimli bir şekilde kullanmak ve doğru yerleri ziyaret edebilmek için köyün sağlayacağı yardımdan faydalanmalıdır. Köylüler, sektörel temelde (ormancılık, mahsul üretimi, sulama ve hayvan/mera yönetimi) sektörel uzmanlara destek sağlamak üzere mevkidaşlar olarak 3-4 birey/grup belirleyebilir. Köy, kaynaklar ve alt sektör konusunda derin bilgi dağarcığına ve iyi iletişim becerilerine sahip bireyler (kadın veya erkek), hazır bulunmak ve uzmanlar ile birlikte çalışmak üzere belirlenebilir. Ekip, projeden fayda sağlamak bakımından bölge halkında kaygılar yaratmamak için, bu gruplar ile ilgilenmede dikkatli olmalıdır. Söz konusu grupların karar alma rolüne veya herhangi bir ayrıcalığa sahip olmadığı bölge halklarına net bir şekilde ifade edilmelidir. Sağlayacakları destek lojistik yardım ve belirli düzeyde istişare ile sınırlıdır. Zayıf performans ve/veya görevi suistimal durumunda, MHPK derhal irtibat gruplarını ve üyelerini değiştirmelidir. 20. İrtibat grupları ve cep telefonu numaralarını Bölüm III: MH Planı Katılım Süreci kapsamında yer alan ilgili tabloya kaydedin. ADIM 6: Sorun analizi 21. Sorunlar ilk olarak MHPE nin uzmanları tarafından bireysel olarak, daha sonra da bir bütün olarak MHPE tarafından analiz edilir. Kullanıcılar ile bu kaynakları kullanma yöntemleri ve kullanım türleri arasında mevcut olan bağların tam olarak anlaşılması önem taşımaktadır. Bu aşamada, veri değerlendirmesi yapmak (bu aşamada ne mevcut ise) ve tespit edilen sorunlar ve verilerin uyumlu olup olmadığını tespit etmek yarar sağlayacaktır. Aynı zamanda, analiz sonuçlarının arazideki durumu yansıttığından emin olmak için MH ye ek saha gezilerinin yapılması da yarar sağlayacaktır. Tüm bunların bir sonuca varmada yeterli olmaması halinde, basit araştırmalar ve/veya odak grup toplantıları yoluyla ek veriler toplanmalıdır. 22. NHPE ler, bu aşamadaki çalışmaları temel alarak, Bölüm II: MH Planının MH Köylerindeki Mevcut Durum kapsamında kalan ilgili tabloları doldurur. ADIM 7: Çözüm Tespiti 23. Çözüm tespiti sürecinin, sorun tespiti toplantısının bir parçası olarak yürütülmesi tavsiye edilmektedir. Köylüler konuya odaklandıktan sonra, çözüm safhasına geçmek daha kolay olacaktır. Tespit oturumu, kurallara uygun olarak yönetilmesi halinde en fazla 2 saat sürecektir. Bu noktada, çözüm tespiti oturumu için katılımcıların ilgi ve dikkatinin korunması önem taşımaktadır. Dolayısıyla, MHPK, katılımcıları dikkatli bir şekilde gözlemlemeli ve devam etme ya da daha sonra bir başka toplantı düzenleme konusunda bir karar almalıdır. 92

101 24. Çözüm tespiti oturumunda, katılımcıların öncelikli sorunlar için çözüm önerisinde bulunmalarına izin verilir. Tüm çözümler değerlendirilir ve kaydedilir. Daha sonra da bölge halkı ile bir Faaliyet Menüsü paylaşılır. 25. Faaliyet Menüsü: Doğal kaynakların ve geçim koşullarının iyileştirilmesine yönelik faaliyetleri kapsayan bir menü, bölge halkı tarafından içinden seçim yapılmak üzere hazırlanacaktır. MH bölgesi halkı ile varılan mutabakatlara ve teknik uygulanabilirliklere bağlı olarak seçilen faaliyetler, MH planlarına dahil edilecek ve ilintili ölçek, kapsam, çalışma ihtiyaçları, eş-finansman düzenlemeleri, zamanlama/safhalama ve maliyetler ayrıntılandırılacaktır. Menü esnek olacak ve MH köylerindeki tarımsal-ekolojik ve sosyoekonomik koşullar temel alınarak uygulama sırasında revize edilebilecektir. 26. Menü, maliyet paylaşımı düzenlemeleri ile birlikte sunulmak zorundandır ve bölge halkının bilinçli bir şekilde karar vermesini sağlamak için her bir faaliyetin açıklanması gerekmektedir. Önerilen bazı çözümler, proje tarafından gerçekleştirilememeleri halinde, bölge halklarına açık bir şekilde açıklanacaktır. Toplantı sona erdirilmeden önce, MHPE, bölge halkına çözümlerin değerlendirileceğini ve daha sonra kendileriyle tartışmak ve paylaşmak üzere bu doğrultuda taslak planların hazırlanacağını açıklar. 27. Daha sonra, MHPE çözümleri bir ekip toplantısında tartışarak, aşağıdaki kriterlere dayanarak bunlar arasında eleme yapar: i) çözümlerin sorunlar ile örtüşüp örtüşmemesi, ii) seçilen çözümlerin birden fazla etki yaratıp yaratmaması (hem kırsal geçim koşulları hem de doğal kaynaklar üzerinde olumlu etki), iii) fayda sağlayacak hane sayısı, iv) faaliyet maliyeti, v) uygulamanın en fazla üç sene içerisinde tamamlanma olasılığı. Adım 8: İlk Taslak MH Planının Hazırlanması 28. MHPE, gelir yaratma başta olmak üzere, bölge halkından gelecek talep yağmuruna hazırlıklı olmalıdır. Köylülere, proje kapsamındaki kaynakların para ve zaman bakımından- sınırlı olduğu ve projenin, MH düzeyinde en yüksek düzeyde fayda sağlayan, maliyet etkin ve ülkenin diğer kesimlerinde de yinelenebilecek olan faaliyetleri destekleyeceği net bir şekilde ifade edilmelidir. Yapılacak seçimler, profesyonel muhakeme, sorunların tam olarak anlaşılması ve yerel koşullara bağlıdır Planlama süreci, bölge halkı tarafında beklenen davranış değişikliklerini barındırmaktadır. Köylülere, şu andan itibaren işin her zamanki gibi olmayacağı ve doğal kaynakları kullanma şekillerini değiştirmek zorunda oldukları açıklanacaktır. Yoksulluk ile doğal kaynak bozulması arasında bağlantı olduğu, yerel halkların yoksullaştıkça doğal kaynaklar üzerinde daha fazla baskı yarattıkları, doğal kaynaklar bozuldukça da bölge halkının daha yoksullaştığı gerçeği vurgulanmalıdır. 30. İnsanların 2. Öğe ye katılımının aranacağı 3 alan (orman, mera ve tarım arazisi) mevcuttur. Bölge halkına her durumda katılım kapsamının farklı olacağı anlatılacaktır: örneğin ağaçlandırma ve orman yönetimi, orman rehabilitasyonu ve koruma önlemlerinin uygulanması için hayvan sahiplerinin mutabakatını gerektirecek; otlatma alanlarında, kapatma, dönüşümlü otlatma ve diğer yönetim uygulamaları erken katılımı gerektirirken, tarım arazisinde koruma önlemleri, bireysel olarak çiftçilerin katılımını gerektirecektir. 93

102 31. Bölge halkı, proje ve faydalanıcılar arasındaki maliyet paylaşımı konusunda net bir şekilde bilgilendirilmelidir. 3. Öğe için, MH planına faydalanıcıların listesi, maliyet paylaşımı düzenlemelerini anladıklarını ve kabul ettiklerini belirten imzaları ile birlikte iliştirilmiştir. MH Planı, bu tür düzenlemeler için Bölüm VIII: Anlaşmalar ve Düzenlemeler kapsamında bir format içermektedir. 32. Yatırımın birkaç aileye fayda sağlayacağı alanlardaki faaliyetler için, faydalanıcıların hasat zamanında kar paylaşımı ve yatırım sırasında maliyet paylaşımına yönelik düzenlemeler üzerinde mutabakata varmaları gerekmektedir. Söz konusu belge köy yönetimi tarafından tasdik edilmeli ve planın bir parçası haline gelmelidir. MH Planı, bu tür düzenlemeler için Bölüm VIII: Anlaşmalar ve Düzenlemeler kapsamında bir format içermektedir. 33. MHPE, bölge halkına tüm toprak işleme ve ekim/tohumlama işlemlerinin kontur üzerinde (eğime dik) olması gerektiğini açıklamalıdır. Bu, en azından doğrudan faydalanıcılar (projeden girdiler alan) için mutlak bir gerekliliktir. 34. Planlanan bazı faaliyetler hususunda, uygulama için ayrıntılı planlar gereklidir (örn. küçük sulama sistemleri, orman ve otlatma alanı yapılarının yapılması). 35. Proje, MH bölgesi halklarının doğal kaynakları kullanma yönteminde davranış değişikliği gerçekleştirmeyi öngörmektedir. Bunun özellikle tarım ve mera arazileri ile su kaynaklarında gerçekleştirilebilmesi için, etkili bir yaygınlaştırma desteğine ihtiyaç duyulmaktadır. Bu, sorunları ele alan, tavsiyeyi temin eden ve kolaylaştıran ve il tarım müdürlükleri, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının araştırma enstitüleri, diğer ilgili kamu kurumları, üniversiteler, yerel girdi sağlayıcılar, özel sektör, yerel belediyeler, çiftçi organizasyonları, piyasalar (girdiler ve çıktılar) ve kredi kurumları ile ortaklıklar kuran PİE ler tarafından yerine getirilecektir. Adım 9: Faaliyetlerin Taslak Haritasının Hazırlanması 36. Taslak MH planı hazır hale getirildikten sonra, faaliyetler, küçük ölçekli sulama ve tarım arazisi, mera arazisi ve orman arazisi (mümkün olduğu hallerde faaliyet türüne göre, yani bahçe, yem mahsulleri, agro-ormancılık ve tarla mahsulleri) üzerinde bulunulan faaliyetlere tekabül eden farklı renkler/modeller ile MH Haritasına işaretlenmek zorundadır. Haritanın açık bir açıklaması olmalıdır. Herhangi bir grup, birey veya kuruma brifing veya bilgi verilmesi sırasında, harita hazır olmalı ve kullanılmalıdır. Adım 10: Taslak MH Planının MH Köylerinde Sergilenmesi 37. Taslak MH planı ile harita yaklaşık bir hafta boyunca halka açık olarak sergilenir (MH köylerindeki köy okulu, ortak ofis, cami, sağlık merkezi, kahvehanede). Bölge halkı bireylerinin planı ve haritayı incelemeleri, açıklama talep etmeleri, itirazlarda bulunmaları veya yorumlar yapmaları beklenir. Tüm bunlar köy muhtarı tarafından irtibat gruplarının yardımı ile toplanır/kaydedilir. Adım 11: Yerel Düzeyde Nihai Taslağın Hazırlanması ve Onaylanması 94

103 38. MHPE, yorumlar/itirazları inceler ve ilk taslakta gerekli değişiklikleri yapar. Gerekli olduğu hallerde, sahada ek gözlemler yapar, ek kişiler ile istişarelerde bulunur, yeni veriler toplar ve analiz eder ve tüm bunlara dayanarak nihai taslağı hazırlar. MHPK, taslağın nihai hale getirilmesinden önce üçüncü bir bölge halkı toplantısı ihtiyacını tespit edebilir. Planın öngörülen kurumlar tarafından imzalanıp onaylanıncaya kadar taslak olarak kabul edildiği göz önünde bulundurulmalıdır. Adım 12: Nihai Taslağın İmzalanması 39. Sürece katılan köylerin muhtarları, MHPE ve OBM nihai taslağı imzalayacaktır. İmzalanmış MH Planının uygulamaya yönelik proje finansmanını güvence altına alması gerekmektedir. Dolayısıyla, imzalanmış bir nüsha, Ankara daki Merkezi Uygulama Birimine (MUB) gönderilecektir. OGM nin herhangi bir değişiklik talebinde bulunması halinde, plan, MH bölgesi halkları ile istişarelerde bulunmak üzere geri gönderilecektir. MHP, üzerinde müzakere edilip imzalandıktan sonra, taraflar için bağlayıcı hale gelecek ve uygulama devam edecektir. Adım 13: Nihai MH Planının MH Köylerinde Sergilenmesi 40. Nihai MH planı ile harita, bölge halkını bilgilendirmek maksadıyla yaklaşık iki hafta boyunca halka açık olarak sergilenir (MH köylerindeki köy okulu, ortak ofis, cami, sağlık merkezi, kahvehanede). Bu sürecin sonunda, MH planı köy idaresi tarafından saklanır ve bir soruşturma durumunda bölge halkı mensupları için hazır bulundurulur. Adım 14: MH Planı için Bütçe Tahsisi 41. MUB, MH Planının şu şekilde uygulandığından emin olmak maksadıyla: i) kılavuz ilkelere göre, ii) proje ilkelerine uygun olarak, iii) üzerinde anlaşmaya varılan yatırımlar arası anlaşmaya dayanarak ve v) tesis edilen birim maliyetler temel alınarak vi) üzerinde anlaşmaya varılan uygulama süreci göz önünde bulundurarak belgeyi hızlı bir şekilde gözden geçirir. Planın tatmin edici düzeyde bulunması halinde, bütçe tahsisi onaylanır. 95

104 EK 11 Sorunlar-Saptamalar-Çözümler (SOR-SAP- ÇÖZ) 1. Sorunlar-Saptamalar-Çözümler (SOR-SAP-ÇÖZ) şunları elde etmek için küçük grup dinamiklerini kullanan, tehdit edici nitelik taşımayan, hedef odaklı bir tartışmadır: i) doğal kaynak bozulması nedenlerinin algılanması; ii) hanelerin, köylerin ve bir bütün olarak bölgenin gerçek ve algılanan sorunlarının eksiksiz ve derecelendirilmiş şekilde tespiti ve iii) bölge halkının söz konusu sorunlar için teklif ettiği çözümler. Hiçbir sorun reddedilmemekte ve bütün çözümler değerlendirilmektedir. Sorunların nihai derecelendirmesi ve tercih edilen çözümler kendilerine aittir. Projenin sağladığı katkı, SOR-SAP-ÇÖZ yaklaşımının kolaylaştırılması ile sınırlıdır. Proje personeli yalnızca süreci açıklar. Kendisi ne tartışmalarda yer alır ne de vaatlerde bulunur. Çözümler oturumunda, katılımcıların teklif edilen önerileri bir araya getirilecek, değerlendirilecek ve teknik ve mali uygulanabilirlik kriterlerine göre karara bağlanacaktır. 2. Grubun çıktısı, bireyler tarafından sağlanan bilgi, deneyim ve seçeneklerin toplamını aşmaktadır. Her bir grup üyesi, gerek yeni bilgiler edinme, gerekse sosyal farkındalığın artması bakımından paylaşılan deneyimden kazanım sağlar. Örneğin, bir çiftçi veya köy başlangıçta belirli bir sorunun çok büyük öneme sahip olduğunu düşünebilir; ancak bu görüş diğer köy mensuplarının gündeme getirdiği sorunlar lehine değişebilir. Bu uyum pek çok köylü tarafından sergilenir ve grup uzlaşmasına doğru ilk adımdır. Küçük grup teorisine uygun olarak, grup, sorun tespitinden kaynaklanan belirli bir eylemde bulunmaya karar verdikten sonra, mensupların çoğu bu eylemi kendine görev edinir ve normalde köy durumunda işleyen sosyal mekanizmalar, tartışma grubuna katılan tüm köylülerin (kadın ve erkek) bunu görev edinmelerini sağlar. 3. Planlama süreci, bölge halkı tarafında beklenen davranış değişikliklerini barındırmaktadır. Köylülere, şu andan itibaren işin her zamanki gibi olmayacağı ve doğal kaynakları kullanma şekillerini değiştirmek zorunda oldukları açıklanacaktır. Aynı zamanda söz konusu projenin bir kırsal kalkınma projesi değil, refahları için esas olan belirli doğal kaynakların korunması sürecinde yerel halkın katılımının gerekli bulunduğu bir proje olduğunun altı çizilecektir. 4. Proje öğelerinin tanımlanması ve tasdik edilmesinde halkın katılımını aranacağı 3 alan (orman, otlatma alanları ve tarım arazisi) mevcuttur. Bölge halkına katılım kapsamının her durumda farklı olacağı anlatılacaktır: i. örneğin ağaçlandırma ve orman yönetimi, orman rehabilitasyonu ve koruma önlemlerinin uygulanması için hayvan sahiplerinin mutabakatını gerektirecek; 96

105 ii. otlatma alanlarında, kapatma, dönüşümlü otlatma ve diğer yönetim uygulamaları, tatbik için erken katılımın yanı sıra mera rehabilitasyonu ve koruma önlemlerinin uygulanması için hayvan sahiplerinin mutabakatını gerektirecek; iii. tarım arazileri ise çiftçilerin seçilmesini gerekli kılacaktır (yüksek düzeyde erozyona maruz kalma potansiyeline sahip topraklarından ve erozyona meyilli kültürel uygulamalarından dolayı) 5. Proje aynı zamanda, kadın ve çocukların SOR-SAP-ÇÖZ süreci dışında tutulmamasını sağlayacaktır. Toplumsal cinsiyet meseleleri proje uygulamasına dahil edilecektir. Süreç 6. Uygulama bir köyde başlatıldığı zaman, kolaylaştırıcı kişi aşağıdaki adımları takip etmelidir. Kendisi öncelikle gruba uygulamayı nasıl yapacaklarını açıklamalıdır. Kolaylaştırıcının herhangi bir seçim, öneri veya yorumda bulunmadığını dikkate alınız. Kolaylaştırıcı yalnızca hiçbir grubun ve/veya bireyin tartışmalarda ve karar alma sürecinde hakimiyet kurmamasını garanti eder. Katılımcılara duyuru Uygulamaya 15 dakika içerisinde başlayacağız. Bu uygulamada her birinize ihtiyacımız olacak. Bununla birlikte, katılıp katılmamak isteğinize bağlıdır. Katılım sağlamamanız halinde, daha sonra proje faaliyetlerini eleştirmemeli ve/veya bu faaliyetlerden şikayet etmemelisiniz. Köyünüzde ilerleme sağlamak istiyorsanız, bunun için zaman ayırmalı, girdi sağlamalı, çaba sarf etmeli ve diğerleriyle işbirliği yapmalısınız. Şu temel kurallara riayet edeceğiz: i) diğerlerini dinlemek ve aynı anda konuşmamak; ii) başkalarının görüşlerine saygı duymak; iii) verilen zaman zarfında hareket etmek Aynı uygulamayı her bir MH köyünde gerçekleştireceğiz. Bugün sizlerden köyünüzün çevresindeki doğal kaynakların nasıl oluştuğunu ve kendi köyünüzdeki veya bölge halkındaki sorunları nasıl gördüğünüzü öğreneceğiz. Bizler yalnızca sesinizi duymak üzere demokratik bir ortam oluşturmak için buradayız. Herkesin söz hakkı eşittir ve proje için eşit önem arz etmektedir. Öncelikle grup olarak bize şunları anlatacaksınız: i) çevrenizde bir doğal kaynak bozulması olup olmadığını, ii) varsa, bozulmanın neden/nasıl gerçekleştiğini ve sebeplerinin ne olduğunu. Sizler anlattıkça ben bunları not ederek bir liste hazırlayacağım. Daha sonra bireysel olarak çalışacak ve köyünüzde mevcut olduğunu anladığınız sorunları size verdiğim kağıda yazacaksınız. Daha sonra üyelerine listenizi sunmak üzere beş kişilik küçük gruplar oluşturacaksınız. Hangi grupta olmak istediğinize siz karar vereceksiniz. Sorunları yazmak için dakikanız olacak. 97

106 Yazdığınız sorunlara dayanarak, her bir grup, önem sırasına göre ortaklaşa bir liste hazırlayacak. Bu, listenin başındaki sorunun grubunuz için en büyük önemi taşıdığı anlamına gelmektedir. Her bir grup bir konuşmacı seçecek. Bu odadaki tüm gruplar aynı şeyi yapacak. Tüm gruplar çalışmalarını bitirdiğini söylediği zaman, uygulamanın ikinci kısmını yapmak için bir araya gelecekler. İkinci kısım yaklaşık 1.5 saat sürecek. Her bir konuşmacı, grubunun belirlediği sorunlar listesini tüm katılımcılar ile paylaşacak. Bizler bunları tahtaya yazacağız. Bireysel grup sunumlarının ardından, tüm grup tek bir sorun listesi hazırlayacak. Bu ortak liste hepiniz tarafından ön planda tutulacak. Bunu nasıl yapacağınıza siz karar vereceksiniz. İster birbirinizi ikna etmek için çalışın, ister oylama yoluna gidebilirsiniz. Bir uzlaşıya varılamaması halinde, grup önceliklendirme konusunu oylama ve tartışma yoluna gidebilir. Önceliklendirilmiş listeyi de tahtaya yazacağız. Nihai liste oluşturulduktan sonra, grupların çoğu tarafından birinci sıraya yerleştirilmiş olan sorunun bölge halkı tarafından en önemli sorun olarak görüldüğünü göz önünde bulundurun. Öncelikli sorunlar, Bölüm III: Katılımcı MH Planı Süreci kapsamında yer alan tabloya kaydedilecektir. Süreç: Katılımcıların isimlerini yazın. Bu bilgiler Bölüm III: Katılımcı MH Planı Süreci kapsamında yer alan tabloya kaydedilecektir. Köylülere kalem ve kağıt verin ve sürece bireysel olarak başlamalarına izin verin. Çalışmalarını tamamladıktan sonra, 5 kişilik küçük gruplara yönelik olarak sandalyeleri düzenlemelerine yardım edin. Gruplandırmaya müdahale etmeyin. Kendi kararlarını vermelerine izin verin. Ayrıca, her bir grubun konuşmacı seçmesini sağlayın. Gruplar sunum yaparken, bunları her mesafeden yeterli düzeyde görülebilecek şekilde büyük harflerle duvara yazın. Daha sonra, her bir listeyi yüksek sesle gruba okuyun. Grup, ortak bir liste oluşturmak için bir araya geldiğinde, bunları duvara yazmalarına yardım edin. Liste duvara konulduktan sonra, köy yolları, telefon, sağlık merkezi vs. gibi projenin yetki kapsamında yer almayanları ortaya koymak üzere, kalemleri birlikte inceleyin. Proje hedeflerine atıfta bulunmak suretiyle, yalnızca projenin ele alabileceği sorunları içeren yeni bir liste (nihai öncelikli sorunlar listesi) hazırlayın. Duvardaki liste köyde kalacaktır. Kayıtlarınıza dahil etmek için, nihai listenin fotokopisini çekmeyi unutmayın. 98

107 Sıkı çalışmaları, katılımları ve sabırları için gruba teşekkür edin. Toplantıyı sonlandırmadan önce, onları bir sonraki adımlardan haberdar edin (sorun çözme ve planlama). EK 12 İŞ TANIMI MH PLANLAMA EKİBİ (MHPE) Görev süresi: Yaklaşık 4 ay saha çalışması ve 2 ay rapor yazma. En fazla 6 ay. Yer: Mikro havzanın (MH) sınırları, ilişikteki 1/25,000 ölçekli haritada gösterilmektedir. Mikro Havza Planlama Ekibinin Yapısı 1. Mikro Havza (MH) Planlama Ekibinin (MHPE) yapısı büyüklük bakımından esnek olmakla ve Danışmanlık Yüklenicisi (DY) tarafından kararlaştırılmakla birlikte, asgari olarak aşağıdaki uzmanları içerecektir: orman uzmanı, ziraat mühendisi (bilimsel tarım uzmanı), hayvancılık uzmanı (veteriner), kırsal sosyolog (toplumbilimci), kırsal altyapı mühendisi ve ekonomist. Orman uzmanı ekibe öncülük yapacaktır. Nitelikler ve Deneyim 2. Her bir üye, asgari olarak ilgili sosyal bilimler veya fen bilimleri bölümlerinden lisans derecesine sahip olacaktır. Orman uzmanı Ekip Lideri olacak ve faydalanıcı katılımı ve cinsiyet meseleleri de dahil olmak üzere yatırım uygulaması ve doğal kaynak yönetimi planlaması ve/veya orman alanında 5-10 yıllık tecrübeye sahip olacaktır. Adayların MHPE üyelerinin tecrübelerini kanıtlayabilmeleri (özgeçmişe dayanarak), sorun çözümü konusunda yaratıcı ancak uygulamacı bir yaklaşım benimseyebilmeleri ve doğal kaynak yönetimi ve kırsal gelir yaratma konularında özel sektör ile kamu sektörünün oynadığı roller hususunda bilinçli olmaları gerekmektedir. Görev Tanımı 3. Ekip, Murat Nehri Havzası Rehabilitasyon Projesinin uygulanmakta olduğu önceden tayin edilmiş alanlar için İş Tanımında detaylandırıldığı üzere katılımcı bir şekilde bütünleşik MH plan(lar)ının hazırlanmasından sorumlu olacaktır. MH ler uygulama birimleri olup, aynı zamanda projeye yönelik en küçük hidrolojik birimdir. Öğelere ve bu öğelere yönelik fonların genel mevcudiyetine ilişkin bilgiler Yükleniciye temin edilecektir. 99

108 4. MH(ler) Elazığ daki Orman Bölge Müdürlüğü (OBM) tarafından belirlenmiştir ve demografik doğal kaynaklar ile ilgili ön veriler mevcuttur. MHPE, Proje İl Ekipleri (PİE ler) ile yakın bir şekilde çalışacak ve ekibe proje, alan ve planlamadan sorumlu oldukları MH(ler) ile ilgili ön bilgiler temin edilecektir. 5. Sorunlar- Saptamalar- Çözümler (SOR-SAP-ÇÖZ) usulünden yararlanılacak ve IFAD metodolojisi (katılımcı haritalama) ile birlikte SOR-SAP-ÇÖZ ile ilgili bir el kitabı yükleniciye temin edilecektir. 6. Proje İl Ekipleri (PİE ler), SOR-SAP-ÇÖZ süreci ile MH planlarının hazırlanması sürecinde MHPE ye teknik ve lojistik destek sağlayacaktır. 7. Elazığ, Bingöl ve Muş taki OİM ler MH planlarının hazırlanma sürecini izleyecek ve MHPE ye destek sağlayacaktır. Planlar OBM tarafından incelenecek ve onaylanacak, nihai tasdik için OGM ye gönderilecek, MH(ler) deki tüm yatırımların temelini teşkil edecek ve YÇPB(ler) de ayrıntılandırılacaktır. Beklenen Çıktı 8. Kılavuz İlkelere uygun olarak (daha sonra belirlenecek.) in/ın İl(ler)indeki (daha sonra belirlenecek ) e yönelik tam maliyetlendirilmiş zaman kısıtlamalı bir MH Planı. Faaliyetlere yönelik planlar, yatırımlar için azami olarak 36 aylık bir uygulama süresini kapsayacaktır. MH Planlarının Hazırlanması 9. PUEK nin Ek 11 i, MH planlama faaliyetlerine yönelik kılavuz ilkeleri ortaya koymaktadır. Söz konusu ek, Sözleşmeli MHPE ye verilecektir. 10. Ölçek, kapsam, iş gücü ihtiyaçları, maliyet paylaşımı düzenlemeleri, zamanlama, safhalama ve ilintili faaliyetler planlarda ayrıntılandırılacaktır. 11. Planlamanın ilişkilendirme ilkesi, doğal kaynak rehabilitasyonu ile geçim koşulları iyileştirmeleri arasında yaklaşık %70-%30 lık bir oranın korunmasını gerektirmektedir. Rehabilitasyon faaliyetlerinin, bir MH için tahsis edilecek toplam fonların asgari %60 ını, azami %80 ini oluşturduğu durumlarda, fonların tahsisi geniş bir ölçekte dağıtılacaktır. Geriye kalan meblağ, geçimin iyileştirilmesi faaliyetleri için kullanılacaktır (mahsul ve hayvan müdahaleleri, sosyal altyapı ve enerji ile ilgili yatırımlar vs.). Herhangi bir MH de, proje yatırımları, bölge halkı tarafından üzerinde mutabakata varılan ve net bir şekilde tesis edilen önceliklere uygun şekilde yalnızca bazı kesimlerde ve köylerde gerçekleştirilebilecektir. 12. Her bir plan, her ilgili harita ve MH faaliyet haritası özet tabloları ile birlikte, aşağıdaki zorunlu 10 bölümü kapsamalıdır: Bölüm I. MH ye genel bakış Bölüm II. MH deki genel durum (doğal kaynaklar ve sosyo-ekonomik yapı bakımından) ve MH lerin seçilme gerekçeleri 100

109 Bölüm III. Katılımcı süreç, bölge halkı tarafından belirlenen öncelikli sorunlar ve bozulma nedenleri konusunda sahip oldukları algı. Alt planlar: Bölüm IV. Orman arazisi Bölüm V. Otlatma Arazisi Bölüm VI. Tarım Arazisi Bölüm VII. Su Bölüm VIII. Enerji Bölüm IX. Maliyetler Bölüm X. Anlaşmalar ve Düzenlemeler Alt-planlar: (Bölümler IV-VIII) 13. Her bir MH planı, orman arazisi, mera arazisi, tarım arazisi, su ve enerjiye ilişkin alt planları ve dolayısıyla bütünleşik terminolojiyi kapsayacaktır. a. Orman alt planı: orman olarak tescillenmiş arazileri kapsar ve meşe korusu dahil olmak üzere, bozuk ormanlardaki erozyona uğramış alanları ve iyileştirmeleri içerir. b. Otlatma arazisi alt planı: sürdürülebilir yönetim ile ilgili olarak ve hayvan altyapısı dahil olmak üzere, ortak otlatma arazisi müdahalelerine yönelik yatırımları kapsar. c. Tarım alt planı: özel tarım arazilerini kapsar ve mahsul (tahıl, yem ve bahçe mahsulleri ve sera üretimi vs.) ile hayvancılık müdahalelerini barındırır. d. Su/sulama alt planı: i) su depolama havuzları ii) toprak kanallarının rehabilitasyonu ve iii) tarla için damla sulamayı kapsar e. Enerji kullanım alt planı: ev kullanımı için enerji tasarrufu ve yenilenebilir teknolojileri kapsar. 101

110 EK 13. BAŞARILI ÖRNEK UYGULAMALARA YÖNELİK KILAVUZ İLKELER 1. PİE ler, örnek uygulamaların gerçekleştirileceği MH köylerini belirleyecek ve bunlar üzerinde mutabakata varacaklardır. Köylerin belirlenmesinden sonra, PİE ler muhtarla birlikte örnek uygulama yapacak çiftçileri belirlemelidir. PİE ler örnek uygulamaların başlatılması, teknik tavsiyelerin verilmesi, planlama ve sonuçların yayılması için saha günlerinin düzenlenmesini kapsayacak ancak bunlarla sınırlı olmayacak şekilde tüm yaygınlaştırma programlarından ve faaliyetlerinden sorumlu olacaklardır. Söz konusu ekipler gerektiği şekilde İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğünün temin edeceği personel ve öneriler ile desteklenebilecektir. 2. Örnek uygulama programını oluşturmak/uygulamak için gerekli olan başlıca ekipmanlar (traktör, saban, kültivatör vs.), MH köylerinden temin edilecektir. Bunlar aynı zamanda köylülerden kiralanabilecektir. Girdiler Proje tarafından sağlanacaktır ve bu konuda hükümler hali hazırda mevcuttur. 3. Teknik personelin tesis edeceği örnek uygulamanın yanı sıra, çiftçilerin hali hazırda yaptığı uygulamaların örnek uygulamalar olarak kullanılabileceği çiftçilere ait araziler, meyvelikler ve samanlıklarda da fırsatların mevcut olacağı göz önünde bulundurulmalıdır (örn. nitrojen yetersizliği yaşayan buğday tarlası, yanlış zamanda ve/veya yanlış yöntemlerle sürülen tarlalar, toprak kaynaklı hastalıkların hasar verdiği sebze mahsulleri, hayvan sahiplerinin yaptığı aşırı otlatma nedeniyle bozulan köy otlakları, amonyak yoğunluğunun anlamlı derecede yüksek olduğu iyi havalandırılmayan samanlıklar ya da iyi korunmuş ve depolanmış saman, yüksek verim potansiyeline sahip, iyi yem mahsulü meşceresi, temiz, iyi aydınlatılmış ve havalandırılmış samanlık, plastik tünellerde sebze üretiminde kullanılan damla sulama, modern meyve çeşitlerine sahip bahçeler). Söz konusu örnek uygulamalar hali hazırda mevcuttur ve harcama ya da çaba gerektirmemektedir. Önemli olan mal sahibi çiftçiler ile tecrübelerini diğer insanlar ile paylaşmaları konusunda anlaşmaktır. 4. Tarla içi örnek uygulamaların tatbik edilmesi, yakından izlenmesi ve tasarlanan teknik uygulamaların düzgün şekilde tatbik edilmesini sağlamak amacıyla baştan sona kaydedilmesi gerekmektedir. Her bir örnek uygulama tamamlandıktan sonra (tesis edilen ve/veya hali hazırda mevcut olanlar) PTE ler köylerdeki davranışsal değişiklikleri izlemelidir. Değişimi ölçmek için, mevcut uygulamaları tespit etmek için örnek uygulamaların gerçekleştirileceği köylerde hızlı değerlendirme yapılacaktır. Örnek uygulamanın ardından (birkaç gün/hafta veya ay sonra), aynı köydeki uygulamalar incelenecek ve değişim ölçülecektir. Örneğin, PİE nin A Köyünde çiftçilerin yalnızca 102

111 %11 inin buğday ile dönüşümlü olarak Macar fiği ürettiğini, ancak örnek uygulamalardan sonra bu oranın %15 e çıktığını belirtebilmeleri beklenmektedir. 5. Yeni örnek uygulamalar, köylerdeki gözlemler temel alınarak planlanmalı ve gerçekleştirilmelidir. Uygulamalarını değiştirerek tavsiyeden fayda sağlamış olan çiftçiler ile görüşülmeli ve deneyimleri, yeni programlarda kullanılmak üzere kayıt altına alınmalıdır. BAŞARILI ÖRNEK UYGULAMALARIN YAPILMASI 6. Her faaliyetin teknik normlara uygun olarak gerçekleştirildiği başarılı tarla içi örnek uygulamalar yapılması önem taşımaktadır. Teknik bilgi dağarcığı ve uygulamayı yansıtan bir örnek uygulama, çiftçilere vizyon kazandırmakta ve kaynakları ile çevrelerinde benzer iyi sonuçlar elde etmek için daha iyi performans göstermeleri konusunda onları motive etmektedir. Bir proje için başarısız bir örnek uygulamadan daha olumsuz bir şey yoktur. Çiftçilerde yaratılan olumsuz etki, onları önerilen uygulamaları daha sonra tatbik etmeye ikna etmek için proje personelinin çabalarını tekrarlamasını gerektirecektir. Örnek uygulamalarda niteliğin her zaman nicelikten (yani örnek uygulama sayısı) daha önemli olduğu akılda bulundurulmalıdır. Dolayısıyla, PİE lerin mevcut kaynaklar (girdiler, personel, makineler vs.) ile tüm örnek uygulamalarda yüksek kalite sağlamaması halinde örnek uygulama arsalarının sayısı azaltılmalıdır. Mahsul örnek uygulamaları için, arsalar çitlenmeli, tüm tarım faaliyetleri doğru zamanda doğru makine ve ekipmanlar ile yapılmalı ve teknik olarak tavsiye edilen oranlarda girdiler kullanılmalıdır. 7. Örnek uygulamaların, işbirliği yapan çiftçi hedef kitle kapsamına giren tüm çiftçileri temsil ettiğinde en iyi şekilde işlev göstereceği göz önünde bulundurulmalıdır. Tüm olumlu gelişmelere rağmen, planlanan ve beklenen sonuçlar, iyi bir işbirliği yapan çiftçi olmaksızın elde edilmeyebilir. Örnek uygulama alanı seçimi, en az işbirliği yapacak çiftçinin seçilmesi kadar önem taşımaktadır. İşbirliği yapacak çiftçi adaylarının arazileri, bahçeleri, seraları ve samanlıkları/ahırlarının ziyaret edilmesi ve örnek uygulamanın yapılması açısından uygun olup olmadıklarının değerlendirilmesi gerekmektedir. İşbirliği yapacak uygun çiftçinin seçilmesinde aşağıdaki unsurlar göz önünde bulundurulmalıdır: İlgi: Bir çiftçinin, örnek uygulamaya ilgi göstermesi iyi bir başlangıç noktasıdır. Çiftçinin gönüllü olması ise daha ciddi bir ilgi duyduğunu gösterebilir. Buna rağmen, proje personeli süreç esnasında çiftçiden neler beklendiğini açıkladığında, çiftçi, duyduğu ilgiye rağmen, dile getirilen veya gösterilen ilginin ücretsiz tohum, ücretsiz toprak hazırlığı ve hatta daha büyük hasat edilen mahsul payı gibi örnek uygulamanın yalnızca bir yönüyle kısıtlı olması gibi bazı nedenlerden dolayı bunu görev edinmek istemeyebilir. Böylesi kısıtlı bir ilgi, işbirliği yapan çiftçi olmanın tüm sorumluluklarını yerine getirme konusunda yeterli olmayabilir. İşbirlikçi tutum: Örnek uygulamanın yerine getirilmesine yönelik fiziksel çalışmanın büyük bir kısmı proje personeli tarafından gerçekleştirilecekken, bu uygulamada kullanılan arazi, bahçe veya samanlığa sahip olan çiftçi tarafından yerine getirilmesi gereken bazı noktalar da mevcuttur. Personel, işbirliği yapacak olası çiftçilerin daha önce işbirlikçi tutumlar sergileyip sergilemediğinden emin olmalıdır. Bu çiftçiler köyde iyi biliniyor olsalar dahi, personel yine de bu kişileri bir işbirlikçiden 103

112 beklenen sorumlulukları yerine getirme konusunda istekli olup olmadıkları konusunda bireysel olarak değerlendirmeye tabi tutmalıdır. Şunları açıklamak üzere en azından bir ev ziyareti gerçekleştirilmelidir: i) örnek uygulama programının amacı, ii) yapılacak belirli bir örnek uygulamanın amacı ve iii) işlerin/sorumlulukların dağılımı (yani proje personeli tarafından yapılacaklar ve çiftçilerden beklenenler). Bunlar, aşağıdakiler ile sınırlı olmamak kaydıyla şunları kapsayacaktır: i) belirlenen belirli bir süre boyunca arazi/bahçe/samanlık/seranın kullanımına izin verilmesi, ii) ihtiyaç duyulduğunda zaman ve iş gücü tahsis edilmesi, iii) proje personelinin derhal beklenmeyen gelişmeler/üzerinde anlaşmaya varılan kilit süreç aşamaları konusunda bilgilendirilmesi, iv) örnek uygulama alanının özellikle hayvanlardan veya girebilecek insanlardan korunması, v) personelin gerektirdiği şekilde basit ancak sistematik kayıt tutma ve vi) diğerlerinin örnek uygulama alanını ziyaret etmesine ve sorulduğu hallerde/zamanda temel bilgiler vermesine izin verme. Güvenilirlik: İşbirliği yapmada dürüst ve güvenilir kişilerin seçilmesi önemlidir. Söz konusu özellikler, proje personelinin bölge halkı ile ihtiyatlı bir şekilde yapacağı iletişimler yoluyla tespit edilecektir. Aksi halde, başarılı bir şekilde gerçekleştirilmiş bir örnek uygulamaya kimse inanmayabilir. Bir kanaat önderinin seçilmesi avantaj sağlayacaktır. Bununla birlikte, bir köyde birden fazla örnek uygulamanın yapılacağı durumlarda, her bir örnek uygulama için bir kanaat önderinin bulunma şansı düşüktür. Temel iletişim becerileri: Örnek uygulamalar için seçilen çiftçiler, çiftçiler arası yaygınlaştırmada önemli bir rol oynamaktadır. Örnek uygulama dönemi boyunca ve proje personelinin yokluğunda, diğer çiftçiler örnek uygulama alanında durup sorular sorduğunda, işbirliği yapan çiftçiler, örnek uygulamanın gerçekleştirilmesinde hangi en iyi uygulamaların kullanıldığını ifade edebilmelidir/açıklayabilmelidir. Dolayısıyla, işbirlikçi olarak, bu tür sürekli bir iletişimde yer almaya hazırlıklı ve istekli olmalıdır. Örnek uygulamadan sorumlu teknik personelin bu tür bir temel eğitimi çiftçiye vermesi beklenecektir. Rolü, proje personelinin izleyicilere sonuçları açıklayacağı saha günleri ile sınırlı olmayacaktır. Yaş: Üç yönden önem taşımaktadır: i) değişime karşı tutum, ii) örnek uygulamaların gerektirdiği ekstra çabayı sarf edebilmek için enerji ve iii) iletişim engelleri. Yaşlı çiftçiler: Geleneksel kırsal bölge halklarında, genellikle tecrübeli çiftçiler olarak görülen yaşlılara itibar edilmektedir. Aynı zamanda kendilerini usta olarak görme eğiliminde olup, fikirlerinin veya uygulamalarının tartışılmasından hoşlanmamaktadırlar. Geleneğin tehdit edildiği hissine kapılabilirler: Biz bunu her zaman bu şekilde yapmışızdır ortak bir tutumdur ve tek bir yöntemin olduğunu ima etmektedir. Bu gibi önyargıları değiştirmeye çalışmak zor olacak ve zaman kaybına neden olacaktır. Bu durumda onlara yapılacak bir örnek uygulama konusunda işbirliği yapma sorumluluğunu vermeyi riskli hale getirmektedir. Buna ilaveten ve yaşlarından dolayı, enerjileri, teknik personel veya diğer meraklı çiftçiler ile sürekli etkileşim kurmayı da kapsayan iş yükü için yeterli olmayabilir. Ayrıca, genç çiftçiler ustaları ile tartışmaya girme konusunda isteksiz olabilmekte, bu da yeni fikirler/uygulamaların örnek uygulamalar yoluyla daha genç gruplara ulaşmasını engelleyebilmektedir. Sonuç itibariyle, 50 yaşını aşan çiftçilerin seçilmesinden 104

113 kaçınılması önerilmektedir. Genç çiftçiler: Bu çiftçilerle çalışmak avantajlıdır; çünkü ek çalışmaları yapmaya yetecek enerjiye sahiptirler ve her ne kadar tutumlar ve değişime açıklık konusunda bireysel farklılıklar olabilse de, genellikle daha açık fikirlidirler ve daha da önemlisi, değişim ihtiyacını daha çabuk fark ederler. Bununla birlikte, daha yaşlı çiftçilerin gözünde, çok genç çiftçiler gerçek çiftçi olarak görülmemeleri bakımından daha düşük düzeyde güvenilirliğe sahiptir. Bu çiftçilere sorular sorulması, daha yaşlı çiftçilerin egolarına zarar verecek, bu da örnek uygulamanın yaygınlaşma potansiyelini azaltacaktır. Bu durumda, proje personeli, 25 yaşın altındaki çok genç çiftçiler ile çalışmaktan da kaçınmalıdır. 25 ile 45 yaş arasındaki orta yaşlı bireyler, yukarıda bahsi geçen dezavantajlardan dolayı en risksiz grubu teşkil etmektedir. Cinsiyet: Proje alanındaki tarımsal faaliyetler ve farklı mahsullerin üretiminde yapılan geleneksel iş bölümüne bağlı olarak, ekibin gerek kadın gerekse erkek çiftçiler ile çalışması gerekecektir. Örneğin mahsul üretiminde, genellikle erkekler meyve ağaçlarını budayıp toprağı tahıl ve alfalfa için işlemektedir. Dolayısıyla, işbirlikçiler erkek olmak zorundadır. Sebze üretimi için tasarlanmış herhangi bir örnek uygulama söz konusu olduğunda, kadın çiftçiler ile işbirliği yapılmak zorundadır. Aynı zamanda, sera (plastik tünel) üretimi gibi kadınların ve erkeklerin birlikte çalıştığı faaliyetler de vardır. Dolayısıyla ekip herhangi birini mevkidaş olarak seçebilir. Hayvancılık ile ilgili örnek uygulamalar söz konusu olduğunda, samanlık/süt hijyeni veya besleme/sulama ile ilgili olanlar kadınlar ile; otlatma uygulamaları ile ilgili olanlar erkekler ile yapılabilir. Anlaşmalar: Hasadın nasıl kullanılacağını, çeşitli görevlere ilişkin sorumlulukları, bir eylem planı ve örnek uygulamanın hedefi ve süresini net bir şekilde ortaya koyan bir örnek uygulama anlaşması proje personeli tarafından hazırlanmalıdır. Söz konusu anlaşma şu amaçlarla gereklidir: i) sahada zamanında ve etkili uygulama, ii) örnek uygulama için tahsis edilen kaynakların kaybından kaçınmak, iii) utanca ve daha da önemlisi tüm programa güvenin kaybolmasına neden olacak başarısız bir örnek uygulamanın önüne geçmek ve iv) işbirliği yapan çiftçi ile sürtüşme veya tartışma yaşamaktan kaçınmak. Ekip, tüm örnek uygulamalarda kullanılmak üzere, önceden standart bir format hazırlayacaktır. Sürece dahil olan tüm taraflar (yani proje personeli, işbirliği yapan çiftçi ve muhtar) bu anlaşmayı imzalayacak ve her birine birer nüsha verilecektir. Söz konusu anlaşma, belki yasal bağlayıcılık taşımasa dahi, örnek uygulamanın gerçekleştirildiği bölge/köye niyetin ciddiyetini gösterecektir. Girdiler: Örnek uygulamaya yönelik girdiler (tohum/fideler, böcek ilaçları, veteriner ilaçları/kimyasalları, gübreler, yapay döllenme, malzeme, seralar için plastik örtü, damla sulama boruları ve hortumu, çit malzemeleri vs.) ve tarım makine ve ekipmanları, proje personeli tarafından temin edilmelidir. Bu hususta proje hükümleri mevcuttur. Girdilerin, yoksul çiftçilere yönelik bağış olarak değil, örnek uygulama amacıyla temin edildiği göz önünde bulundurulmalıdır. Bir çiftçinin ekonomik durumu, işbirliği için seçilmesinde bir kriter olmamalıdır. Dolayısıyla, girdi miktarları yalnızca örnek uygulamanın büyüklüğü/ölçeği temel alınarak hesaplanmalıdır. Mahsul örnek uygulaması için 1-2 dekar yeterli olacaktır. İşbirliği 105

114 yapacak çiftçinin, gerekli işleri yerine getirmenin yanı sıra bir traktör ve bir çiftlikte yaygın olarak mevcut olan küçük araçlar/ekipmanlar/gereçleri temin etmesi gerekecektir. Bazı durumlarda (bahçe tesisi, damla sulama kurulumu), belirli bir süre için bir gözeticiye ihtiyaç duyulabilir. Tarla sahibi çiftçinin bu ihtiyacı karşılayamaması halinde, örnek uygulama kendini idame ettirir hale gelinceye kadar örnek uygulama bütçesinden bir yabancı gözetici olarak istihdam edilebilir. 8. Mahsul örnekleri söz konusu olduğunda, arsa, toprak türü ve derinliği, arazi kapasitesi sınıfı ve su mevcudiyeti vs. bakımından alandaki tipik bir çiftlik arsasını temsil etmelidir. Bu durum, en iyi uygulamaların takip edilmesi halinde, diğer benzer arsalarda da benzer sonuçların elde edilebileceği konusunda çiftçileri ikna edecektir. Koşullar, alandaki diğer çiftliklerin koşullarından üstün olmamalı ve örnek uygulamanın başarısı için sorunlu alanlar/araziler elenmelidir. Çiftçiler genellikle, örnek uygulama arsasındaki sonuçların kendi çiftlikleri için geçerli olup olmayacağını iyi bir şekilde muhakeme edebilmektedirler. Hayvancılık örnekleri için de benzer ilkeler uygulanmalıdır. 9. Çiftlik ve/veya örnek uygulama arsalarının, çok sayıda çiftçinin düzenli olarak geçtiği bir kamu tesisi veya yola makul ölçüde yakın bir yerde bulunması esastır. Komşu çiftçilerin büyüme mevsimi boyunca yaşanan değişiklikleri gözlemleyebilmeleri amacıyla uygulamanın ne olduğunu anlamalarını sağlamak için okunaklı tabelaların yerleştirilmesi gerekmektedir. Arsalar aynı zamanda, herhangi bir örnek uygulamanın tüm kritik aşamalarında (yani toprak hazırlama, ekim, gübre/kimyasal uygulaması, samanlık dezenfeksiyonu, hayvan hıfzıssıhha uygulaması vs.) düzenlenecek olan saha günlerinde çiftçiler, yerel idareciler, girdi sağlayıcılar ve diğer nüfuzlu grupların kolaylıkla ulaşım sağlayabileceği bir yerde olmalıdır. 10. Herhangi bir köyde yapılacak yeni/ek örnek uygulamalar, önceki sonuçlar temel alınarak planlanmalı ve gerçekleştirilmelidir. Uygulamalarını değiştirerek tavsiyelerden fayda sağlamış olan çiftçiler ile görüşülmeli ve tecrübeleri yaygınlaştırma programlarında örnek çalışma malzemesi olarak kullanılabilmek üzere kaydedilmelidir. 11. Örnek uygulamanın hedefine bağlı olarak şu amaçlarla planlanıp tasarlanması önerilmektedir: i) öncesi ve sonrasının gösterilmesi, kontrole karşı test ve yan yana mukayeseler; ii) çiftçilerin yalnızca bir veya iki işlem/uygulamaya veya tüm bir uygulama paketine maruz bırakılması ve iii) bir yıllık (örn. buğday çeşitleri, fidelik hazırlığı) veya çok yıllık (örn. mahsul rotasyonu, ağaç mahsulleri, hayvan besleme) uygulama. 12. Her bir örnek uygulama için faaliyetlerin sıralı fotoğraf kayıtlarını içeren bir Örnek Uygulama Kayıt Kitabının (ÖUKK) tutulması önem taşımaktadır (Kutu 1, 2 ve 3). Söz konusu kitapta elle çizilmiş bir kroki ve işlemlerin belirtildiği bir arazi planı yer almalıdır. Tüm bu bilgiler yalnızca bir personel tarafından saklanmamalıdır. Tüm proje paydaşlarının kullanımına hazır olmalıdır. Örnek uygulamayı ziyaret etmek isteyen herhangi bir kişi, PİE lerin mevcudiyetine gerek olmaksızın kullanabilir. ÖUKK aynı zamanda şunların yapılmasında da yarar sağlamaktadır: i) kamuya bilgi verme ve ii) sonuçların değerlendirilmesi. Personel değişimi durumunda, söz konusu kayıtlar süreklilik sağlayacaktır. 106

115 Kutu 1. ÖRNEK UYGULAMA KAYIT KİTABI 1) Örnek uygulamanın adı: Yağmurla beslenme koşullarında kış buğday gübresi uygulaması 2) İşbirliği yapılan çiftçi: Ali Bayrak (42 yaşında) 3) İlçe ve köy: Selim, Aşağıdamlapınar 4) Örnek uygulamanın boyutu: 40x50 m=2000 m2 5) Toprak türü: kumlu toprak 6) Sulama: hayır 7) Uygulama: Üretim Faaliyetleri Toprak işleme (ekipman, tarih, işleme numarası, işleme derinliği) Fidelik hazırlama (hazırlama tarihi, kullanılan makine ve ekipmanlar) Tohumlama (tohum kaynağı, kg/hektar oranı) Buğday Çeşitleri Tohumlamada gübre uygulaması (tür, kg N/ha ve kg P 2O 5/ha oranı, tarih) Hastalıklar ve böceklere karşı kullanılan böcek ilaçları (uygulama hızı ve tarihi, uygulama yöntemi) İlkbahar gübre uygulaması (tür, kg/ha oranı, uygulama tarihi) Açıklama/yorum Yabani ot kontrolü (kullanılan otkıran, uygulama hızı ve tarihi) Hasat 8) ürün/ha (tahıl ve saman olarak) 9) düzenlenen saha günleri sayısı ve tarihleri: 10) örnek uygulamayı ziyaret eden çiftçi sayısı: 11) köyde aynı tekniği kullanan çiftçi sayısı (takip eden yıl) 107

116 Kutu 2. Örnek Uygulama Yeri Kutu 3. Örnek uygulama arsası planı Arsa 1 Kontrol arsası Nitrojen yok Arsa 2 Arsa 3 P 2O 5 yok Fosfor yok 108