EN ĠYĠ UYGULAMA ÖRNEKLERĠ

Transkript

1 EN ĠYĠ UYGULAMA ÖRNEKLERĠ 2013

2 HAZIRLAYANLAR Hastane Yöneticisi Uzm.Dr. Kazım SARICI BaĢhekim Yrd. Dr. Mehmet EROĞUL ve Proje Ekipleri 2

3 ĠÇĠNDEKĠLER 1. PROJE EskiĢehir Devlet Hastanesi Gebe Eğitim Programının Anne-Bebek Sağlığı ve Doğum Süreci Üzerine Olumlu Etkilerinin Değerlendirilmesi SAGEM Projesi (Sağlıklı Aktif Gebe Eğitim Merkezi) (Ödüllü Proje) PROJE 1. GiriĢ 9 2. Uygulamanın Amacı Uygulamanın Hizmet Kalite Standartları Ġle ĠliĢkisi Uygulama Süreci Uygulamanın Yapıldığı Bölümler Uygulamanın Takibi Elde Edilen Sonuçlar Uygulamadan Öğrenilen Dersler Kurum Ve KuruluĢlarda Uygulanabilme Durumu Uygulamanın Sağlık Hizmeti Üzerine Etkileri Uygulamanın Bütçesi Ve Finansmanı 22 Kaynaklar 22 Ekler PROJE Sağlık Meslek Lisesi Öğrencilerine HKS Eğitimi Verilerek Hasta ve ÇalıĢan Güvenliği Konusunda Farkındalık OluĢturma Projesi HABĠB ( HKS yi Anlayıp Bilerek ĠĢe BaĢlıyorum) (Ödüllü Proje) PROJE 3. PROJE 1. GiriĢ Uygulamanın Amacı Uygulamanın Hizmet Kalite Standartları Ġle ĠliĢkisi Uygulama Süreci Uygulamanın Yapıldığı Bölümler Uygulamanın Takibi Uygulamadan Elde Edilen Sonuçlar Uygulamadan Öğrenilen Dersler Kurum Ve KuruluĢlarda Uygulanabilme Durumu Uygulamanın Sağlık Hizmeti Üzerine Etkileri Uygulamanın Bütçesi Ve Finansmanı 42 Kaynaklar 43 Ekler 43 HemĢirelik Organizasyonu Müdahale Ekibi (HOME Projesi) 1. GiriĢ Uygulamanın Amacı Uygulamanın Hizmet Kalite Standartları Ġle ĠliĢkisi HOME Projesi Uygulama Süreci 61 3

4 5. Uygulamanın Yapıldığı Bölümler Uygulamanın Takibi Elde Edilen Sonuçlar Uygulamadan Öğrenilen Dersler Kurum Ve KuruluĢlarda Uygulanabilme Durumu Uygulamanın Sağlık Hizmetleri Üzerine Etkileri Uygulamanın Bütçesi Ve Finansmanı 70 Kaynaklar 70 Ekler PROJE Akılcı Ġlaç Kullanımı Konusunda VatandaĢların Tutum ve DavranıĢların AraĢtırılması, Ġlaç Toplamanın Ülke Ekonomisine Katkıları 1. GiriĢ Uygulamanın Amacı Uygulamanın Hizmet Kalite Standartları Ġle ĠliĢkisi Uygulama Süreci Uygulamanın Yapıldığı Bölümler Uygulamanın Takibi Uygulama Sonuçları Uygulamadan Öğrenilen Dersler Kurum Ve KuruluĢlarda Uygulanabilme Durumu Uygulamanın Sağlık Hizmeti Üzerine Etkileri Uygulamanın Bütçesi Ve Finansmanı 91 Kaynaklar 92 Ekler PROJE ÇalıĢan Güvenliği ve Sağlığı Kapsamında EskiĢehir Devlet Hastanesi ÇalıĢanlarının Sigara Bırakma Konusundaki Tutum ve Dirençleri 1.GiriĢ Uygulamanın Amacı Uygulamanın Hizmet Kalite Standartları Ġle ĠliĢkisi Uygulama Süreci Uygulamanın Yapıldığı Bölümler Uygulamanın Takibi Uygulama Sonuçları Uygulamadan Öğrenilen Dersler Kurum Ve KuruluĢlarda Uygulanabilme Durumu Uygulamanın Sağlık Hizmeti Üzerine Etkileri Uygulamanın Bütçesi Ve Finansmanı 116 Kaynaklar 116 Ekler 117 4

5 6. PROJE Hizmet Kalite Standartları Kapsamında EskiĢehir Devlet Hastanesi HoĢ geldiniz Uyum Eğitim Programının Değerlendirilmesi 1. GiriĢ Uygulamanın Amacı Uygulamanın Hizmet Kalite Standartları Ġle ĠliĢkisi Uygulama Süreci Uygulamanın Yapıldığı Bölümler Uygulamanın Takibi Elde Edilen Sonuçlar Uygulamadan Öğrenilen Dersler Kurum Ve KuruluĢlarda Uygulanabilme Durumu Uygulamanın Sağlık Hizmeti Üzerine Etkileri Uygulamanın Bütçesi Ve Finansmanı 138 Kaynaklar 139 Ekler PROJE Toplum Ruh Sağlığı Merkezindeki (TRSM) Hastaların ĠĢlevsellik Durumları Ve Memnuniyet Dereceleri 1. GiriĢ Uygulamanın Amacı Uygulamanın Hizmet Kalite Standartları Ġle ĠliĢkisi Uygulamanın Süreci Uygulamanın Yapıldığı Bölümler Uygulamanın Takibi Uygulama Sonuçları Uygulamadan Öğrenilen Dersler Kurum Ve KuruluĢlarda Uygulanabilme Durumu Uygulamanın Sağlık Hizmetleri Üzerine Etkileri Uygulamanın Bütçesi Ve Finansmanı 155 Kaynaklar 155 Ekler 156 5

6 6

7 ESKİŞEHİR DEVLET HASTANESİ GEBE EĞİTİM PROGRAMININ ANNE-BEBEK SAĞLIĞI VE DOĞUM SÜRECİ ÜZERİNE OLUMLU ETKİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ SAGEM PROJESİ (SAĞLIKLI AKTİF GEBE EĞİTİM MERKEZİ) 7

8 Mehmet Eroğul 1, Hatice Süpür 2, Nuray Kerpeten 3, Ġlknur IĢık 4, Elvan Yavuzer 5 Özet Gebelik döneminde doğum kaygısını azaltarak normal doğumu tercih etmesini sağlamak, normal doğum sayısını artırıp primer cerrahi sezaryen oranını düşürmek ve hasta güvenliğini sağlamak amacıyla tarihinde SAGEM (Sağlıklı Aktif Gebe Eğitim Merkezi) Projesi başlatılmıştır. Eğitimin hedef grubu olan hafta arasındaki gebeler tanıtıcı broşür, basın haberi, sözlü bildiri yoluyla bilgilendirilip, iki ayrı zaman diliminde eğitim yapılmıştır. Gebelerin öncelikle anamnezleri alınarak doğuma hazırlık kursu için resmi onamları alınmış, bilgi düzeyleri ve doğum tercihlerine yönelik ön değerlendirme testi uygulanmış ve daha sonra sekiz konudan oluşan eğitim programı uygulanmıştır. Eğitim programı sonrasında; sezaryen ve müdahaleli doğum oranları düşmüş, gebelerin travayda kalış süresi kısalmış, hastanede ortalama kalış gün sayısı azalmış ve doğumların hastaneye maliyeti düşmüştür. Bebeklerin yenidoğan bakım gereksinimi, annelerin ilk 24 saatlik bakım gereksinimi azalmış ve ebe ve hemşirelerin iş yükünün hafiflediği görülmüştür. Aynı zamanda doğru perine temizliğinin öğretilmesi sonucunda üriner enfeksiyon görülme sıklığının azaldığı tespit edilmiştir. Elde edilen tüm bu sonuçlar eğitim programının amacına ulaştığını göstermektedir. Anahtar Kelimeler: Hasta Güvenliği, Gebelik, Anne ve Bebek Sağlığı, Primer Sezeryan, Normal Doğum EVALUATION OF THE POSITIVE EFFECTS ON THE PREGNANCY TRAINING PROGRAMME AND BIRTH PROCESS IN ESKĠġEHĠR STATE HOSPITAL SAGEM PROJECT (HEALTHY ACTIVE PREGNANCY TRAINING CENTER) Abstract SAGEM (Healthy Active Pregnancy Training Center) Project was started on the date of to provide patient security and decrease the rate of primer caesarean and increase the number of normal delivery by reducing birth anxiety during pregnancy. The pregnant women with weeks as target group for trainings were given trainings via informing brochures, media programs and verbal notifications in two different training times. At first anamnesis of the pregnant women were taken and then the official approvals, a pre assessment test was applied to the participators about their knowledge level and birth preferences and after that they were given a training program including eight subjects. 1 EskiĢehir Devlet Hastanesi, mehmeterogul66@gmail.com 2 EskiĢehir Devlet Hastanesi, H.A.M.E@hotmail.com 3 EskiĢehir Devlet Hastanesi, nkerpeten@hotmail.com 4 EskiĢehir Devlet Hastanesi, isikkara70@hotmail.com 5 EskiĢehir Devlet Hastanesi, uluturkelvan@hotmail.com 8

9 After training program, rates of caesarean and interventional births have decreased, dissertation time also has shortened, duration of hospital stay has decreased in average and the cost of births for the hospital have also decreased. The requirements of newborns and maternal care for the first 24 hours have decreased and it has been observed that midwives and nurses workloads have also decreased. Also, it has been observed that the urinary infection frequency has decreased after the correct perineum cleaning has been taught. All results acquired have shown that the training program has reached its aims. Keywords: Patient Security, Pregnancy, Maternal and Child Health, Primer Caesarean Section, Vaginal (Normal) Delivery 1. GĠRĠġ Gebelik bir kadının en derin ve en kuvvetli isteğinin gerçekleģmesi, yaratılıģını ve kendi benliğini kavramanın bir ifadesidir. Gebeliğe bilgi yönünden kendini hazırlamıģ ve çeģitli egzersizler ile doğuma hazırlanmıģ bir anne adayının travay ve doğum esnasında herkesten önde gelen yardımcısı kendisidir (acibademhemsirelik.com.2008). Doğum korkusunun azaltılması ve bilgilendirme, kadının davranıģlarını kontrol etme ve olumlu duygu hissetmesini sağlayabilir, kendine güvenini artırabilir, doğum sürecini ve sonuçlarını olumlu yönde geliģtirebilir. Korkunun giderilmesinde kadının eğitilmesi, derin solunum ve gevģeme egzersizleri etkili olmaktadır. Ağrıyı azaltıcı nonfarmakolojik yöntemlerin ebe ve hemģireler tarafından doğum eylemindeki kadınlara öğretilmesi ve uygulatılması kadınların korku ve gerilimini azaltabilir. Doğum eylemindeki kadınlarla sakin bir ses tonuyla konuģmanın, elle temasın ve sakral bölgeye basınç uygulamanın gerilimin azaltılmasına yardımcı olduğu bildirilmektedir (Karaçam ve Akyüz, 2011:46,48). Doğum eylemi süresince verilen profesyonel destek, kadının kontrol duygusu ve doğum ağrısı ile baģ etmesini geliģtirebilir ve olumsuz deneyim yaģamasını önleyebilir (Karaçam ve Akyüz, 2011:45). Günümüzde doğum öncesi sınıflar, anne ve baba adaylarını doğuma bilinçli bir Ģekilde hazırlamak, bebeğin sağlıklı geliģimi konusunda bilgilendirmek amacıyla geliģmiģ ülkelerde rutinde var olan, geliģmekte olan ülkelerde ise yeni yeni rutine konulmaya baģlanan bir hizmettir. Ülkemizde bazı üniversite hastanelerinde, üniversitelerin hemģirelik bölümlerinde, bazı özel hastanelerde ve Sağlık Bakanlığı na bağlı doğumevlerinde bu hizmet ebeveynlere ücretsiz olarak verilmektedir. Doğum öncesi eğitimde amaç; doğum sırasında olacaklar, sağlık ekibinin yapacağı iģlemler hakkında anne adaylarını eğitmek ve ekibin bir parçası olan gebeyi kendine düģenler konusunda bilgilendirip, bunları uygulayabilecek becerileri kazandırmaktır. Doğuma hazırlık eğitim modelleri teorik felsefeleri, amacı, hedefi, eğitmen nitelikleri, ders saati, uzunluğu ve öğrenci sayısına göre değiģiklik gösterir. Bu eğitim sınıflarında rahatlama, solunum teknikleri, dikkat odaklama, kadının ve yardımcılarının doğum ağrısı dönem ve doğumda baģvurabilecekleri diğer non-farmakolojik yöntemler öğretilir (mucizeyedokun. com.2011). Artık kadınlar doğumlarını yönetmek ve doğumlarının merkezinde olmak, doğum ağrıları ile ilaçlar dıģında kendi yöntemleri ile baģ etmek ve bu deneyimi eģleriyle paylaģarak güzel bir doğum deneyimi yaģamak istemektedirler (CoĢar ve Demirci, 2012:19). 9

10 Ebelik mesleğindeki değiģmelere karģın, önceleri ölmekte olan kadının canlı bebeğini kurtarmayı amaçlayarak yapılan sezaryen doğumlar, riskli durumlarda anne ve bebek mortalite/morbiditesinin azaltmayı hedefleyerek giderek artmıģtır. Giderek hekim ya da kadının isteğine bağlı, elektif olarak uygulanır hale gelmiģ ve normal vaginal doğumun bir alternatifi gibi sunulmaya baģlamıģtır. Sezaryen doğumlar, tüm dünyada artma eğilimi gösterirken, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) bu oranın maksimum % 15 olmasını önermektedir (Hemsireliknew.maltepe.edu.tr.2008). Korku nedeniyle gebeler sezaryen doğum yapmak istemekte ve bu durum isteğe bağlı sezaryen oranlarında artıģa neden olmaktadır (ġahin vd., 2009:3).Ancak doğum ağrısı istekli, yetenekli ve empati kurabilen ebe / hemģireler tarafından giderilebilir (Karaçam ve Akyüz, 2011:50). Yapılan araģtırmalar gebelere verilen eğitim ve desteğin doğum kaygısını ve ağrıyı azalttığı, gebenin kendine güvenini artırarak daha sağlıklı doğum sürecinin gerçekleģtiğini göstermiģtir. Doğum sürecinde gerekli bilgi, donanım ve iletiģim becerisine sahip ebe/hemģirelerin sağlıklı doğumun gerçekleģmesinde etkisi büyüktür. Bu veriler dikkate alınarak EskiĢehir Devlet Hastanesi olarak gebelerimizin daha bilinçli olarak doğum eylemini gerçekleģtirmeleri amacıyla Sağlıklı Aktif Gebe Eğitim Merkezi (SAGEM) projesi kapsamında tarihinde gebe eğitimleri baģlamıģtır. 2. UYGULAMANIN AMACI Doğum süreci konusunda gebeleri bilgilendirmek ve uygulama becerisi kazandırmak, GevĢeme ve solunum egzersizlerini öğreterek normal doğum eylemi için gebeyi ruhsal ve fiziksel olarak hazırlamak, Bilinçli ebe/hemģirelik hizmeti ile doğum sırasında gebeye gerekli desteği sağlayıp rahatlığını temin etmek, Gebenin benlik saygısını artırarak doğum eylemine aktif olarak katılımını sağlamak ve kendini doğum ekibinin bir parçası olarak hissettirmek, Doğum yapan gebenin annelik rolüne geçiģini kolaylaģtırmak ve gebeyi bebek bakımı konusunda bilinçlendirmek, Hasta ve çalıģan güvenliği risklerini en aza indirmek (Ek 1: Anne ve Bebek Açısından Sezaryen Riskleri) Tüm bunların sonucunda gebenin doğum kaygısını ve korkusunu azaltarak normal doğumu tercih etmesini sağlamak ve normal doğum sayısını artırıp daha sonra yapılacak doğum sayısını etkileyecek olan Primer Cerrahi Sezaryen oranını düģürmek amacıyla SAGEM Projesi baģlatılmıģtır. EskiĢehir Devlet Hastanesi nde 2011 yılında toplam 4679 doğum gerçekleģmiģ olup; bu doğumlar içindeki sezaryen oranı % 36.91, primer sezaryen oranı % tür. Türkiye Sağlık istatistikleri yıllığı 2011 yılı verilerine göre; Türkiye sezaryen oranı % 47 dır. (Sağlık Ġstatistikleri Yıllığı, 2011:54) Doğum ve sezaryen eylemi yönetim rehberi 2010/42 ye göre; Dünya Sağlık Örgütü nün önerdiği sezaryen oranı ise %5-15 tir. 10

11 Bu verilere göre ülke ortalamasının altında olan hastanemiz sezaryen ve primer sezaryen oranlarını düģürmek için bu çalıģma yapılmıģtır. 3. UYGULAMANIN HĠZMET KALĠTE STANDARTLARI ĠLE ĠLĠġKĠSĠ Uygulamada Hizmet Kalite Standartları Hasta Güvenliği ve Ġndikatör Yönetimi boyutları çıkıģ noktası olmuģtur. Uygulamanın Hizmet Kalite Standartlarının aģağıda belirtilen ilgili maddeleri ile iliģkisi bulunmaktadır. Sezaryen oranını düģürmek. (Kalite Ġndikatörleri Madde: Sezaryen oranı izlenmelidir.) Hasta güvenliği risklerini en aza indirmek 4. UYGULAMA SÜRECĠ SAGEM projesini gerçekleģtiren ekibimiz aģağıdaki kiģilerden oluģmaktadır; Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı Dr. Muhsin TATOĞLU, gönüllü gebelerin değerlendirmesini yaparak egzersiz onamlarını vermiģtir. Çocuk Hastalıkları Uzmanı Dr. YaĢar BĠLDĠRĠCĠ, kursa katılan gebelerin bebeklerinin doğum sırasında ve doğum sonrası takiplerini yapmıģtır. Akıl ve Ruh Sağlığı Hastalıkları Uzmanı Dr. Berkant YELKEN, kursa katılan gebelere doğum sonu psikolojisi konusunda eğitim vermiģtir. Doğuma hazırlık kursu eğitimcileri Ebe Hatice SÜPÜR ve Ebe Nuray KERPETEN, gebe eğitimlerini duyurmuģ, koordinasyon ve iletiģimi sağlamıģ, eğitimleri vermiģtir. Eğitim yeri olarak Doğum Kliniği katında Gebe Eğitim Odası düzenlenerek tarihinde eğitimlere baģlanmıģtır. Eğitimin hedef grubu olan hafta arasındaki gebeler; tanıtıcı broģür, gazete haberi, sözlü bildirim yoluyla bilgilendirilmiģ olup gebelerin kayıt yaptırabilmeleri için dan iç hat no lu telefonlar tahsis edilmiģtir. Eğitimler; 1. grup hafta içi 4 gün 13:30/15:30 saatleri arasında çalıģmayan gebeler için, 2.grup haftada 1 gün 16:00/18:00 saatleri arasında çalıģan gebeler için olmak üzere iki ayrı zaman diliminde uygulanmıģtır. Gebelerin öncelikle anamnezleri alınarak doğuma hazırlık kursu onam formu (Ek 2) ile resmi onamları alınmıģ, bilgi düzeyleri ve doğum tercihlerine yönelik ön değerlendirme testi uygulanmıģ ve daha sonra sekiz konudan oluģan eğitim programı (Ek 3) uygulanmıģtır. Kursu tamamlayan gebelere son değerlendirme testi uygulanmıģ (Ek 4) ve katılım belgesiyle (Ek 5) beraber doğum sonrası doğum albümü (Ek 6) hediye edilmiģtir. Ayrıca normal doğum yapan gebelere özendirici olması amacıyla cesaret belgesi (Ek 7 ) verilmiģtir (Ek 8 Eğitim ve belge töreninden görünümler). Doğum sonrası özel oda talebi olan kursiyer gebelere, diğer hastalarımıza göre öncelik tanınmıģtır. 5. UYGULAMANIN YAPILDIĞI BÖLÜMLER 16 hafta üzerinde Kadın Doğum Polikliniklerine baģvuran ve bilgilendirme sonrası gönüllü olan tüm gebeler eğitim programına alınmıģtır. Eğitimler Gebe Eğitim Odasında verilmiģ, doğumlar doğum odasında yaptırılmıģ olup, doğum sonu takipleri ise doğum ve jinekoloji servisinde yapılmıģtır 11

12 Ayrıca hastanemiz web sayfası üzerinden, bilgilendirme broģürü, gazete haberi yoluyla da gebe eğitiminden haberdar olarak dan iç hat nolu telefona baģvuran gebeler de programa dahil edilmiģtir. 6. UYGULAMANIN TAKĠBĠ Kalite Yönetim Direktörü koordinatörlüğünde doğuma hazırlık kursu eğitimcileri tarafından projenin takibi yapılmıģtır. Kursa katılan gebelerin devam durumunu takip etmek amacıyla imza alınmıģ, gebeler ile kesintisiz telefon iletiģimi sağlanarak programdaki değiģiklikler konusunda haberdar olmaları sağlanmıģ ve ihtiyaç duydukları sorular cevaplandırılarak bilgilendirilmiģlerdir. Gebelerde üriner enfeksiyon görülme oranı yüksek olduğu için gebeler bu yönden de takip edilmiģtir. Gebeler, doğum eylemi süresince hekim ve ebe/hemģire tarafından doğuma uyum ve travayda kalıģ süreleri konusunda gözlemlenmiģ ve kayıt altına alınmıģtır. Ayrıca doğum sonrası takipleri de yapılmıģtır. Gebe eğitim programı tarihinde baģlamıģ, tarihine kadar 3 grup toplam 58 gebe kursu tamamlamıģ ve doğumunu yapmıģ olup eğitimlerimiz devam edecektir. 7. ELDE EDĠLEN SONUÇLAR tarihleri arasında Gebe Eğitim Programına katılarak doğum yapan 58 gebe eğitim grubu olarak seçilmiģ, aynı tarihler arasında hastanede doğum yapan bu 58 gebe dıģındaki olan 3278 gebe de kontrol grubu olarak seçilmiģtir. Gözlem grubu ile kontrol grubundaki gebeler; toplam sezaryen, primer sezaryen, travayda ortalama kalıģ süresi, üriner sistem enfeksiyon oranı, yenidoğan bakım gereksinimleri ve müdahaleli doğum yönünden karģılaģtırılmıģ ve sonuçları tablolarla gösterilmiģtir. Ayrıca normal doğum ve sezaryen sonrası hastanede kalıģ süresi ve hastaneye maliyeti yönünden karģılaģtırma yapılmıģ ve yine sonuçlar tabloda gösterilmiģtir. Eğitime katılan 58 kursiyere ön değerlendirme ve son değerlendirme testi (Ek 6) uygulanarak uygulama sonuçlarda gösterilmiģtir. Tablo 1. Eğitim grubu ile kontrol grubunun primer cerrahi sezaryen ve genel sezaryen oranlarının karģılaģtırılması Toplam KiĢi Sayısı Toplam Sezaryen Olan KiĢi Sayısı Toplam Sezaryen Oranı% Primer Cerrahi Sezaryan Olan KiĢi Sayısı Primer Cerrahi Sezaryen Oranı % Eğitim Grubu 58 9* Kontrol Grubu *Eğitim grubunda sezaryen olan 9 gebenin sezaryen endikasyonları Ģöyledir; Primipar gebelerde; c/s ikiz bebek(1 kiģi), Ġri bebek (2 kiģi), makat geliģ(2 kiģi), baģ pelvis uygunsuzluğu(1 kiģi) Mültipar gebelerde; ikiz bebek+uterus septumu(1 kiģi), eski c/s (2 kiģi) 12

13 Grafik 1. Eğitim grubu ile kontrol grubunun Primer cerrahi sezaryen ve genel sezaryen oranlarının karģılaģtırılması Toplam sezaryen oranı; kontrol grubunda % 33.4 iken, eğitim grubunda % 15.5 e düģmüģtür. Primer cerrahi sezaryen oranı ise; kontrol grubunda % 15.3 iken, eğitim grubunda % 10.3 e düģmüģtür. Tablo 2. Normal doğum yapan gebelerin travayda kalıģ sürelerinin karģılaģtırılması Primipar Mültipar Normal Primipar Mültipar (ilk gebelerin doğum gebelerin (iki ve daha gebelik) travayda yapan travayda fazla gebe ortalama toplam kiģi ortalama kalıģ gebelik) sayısı kalıģ süresi sayısı süresi /saat gebe sayısı /saat Eğitim Grubu Kontrol Grubu Grafik 2. Normal doğum yapan gebelerin travayda kalıģ sürelerinin karģılaģtırılması Kontrol grubunda normal doğum yapan 2178 primipar gebede travayda ortalama kalıģ süresi 8.2 iken, eğitim grubunda normal doğum yapan 36 primipar gebede 4.3 saate düģmüģtür. Kontrol grubunda normal doğum yapan 2178 mültipar gebede travayda ortalama kalıģ süresi 6.7 iken, eğitim grubunda normal doğum yapan 13 mültipar gebede 3.3 saate düģmüģtür. 13

14 Tablo 3. Doğum yapan gebelerin üriner sistem enfeksiyon görülme oranının karģılaģtırılması Toplam kiģi sayısı Üriner enfeksiyon görülen kiģi sayısı Eğitim Grubu Kontrol Grubu Üriner enfeksiyon görülme oranı % Grafik 3: Doğum yapan gebelerin üriner sistem enfeksiyonu görülme oranının karģılaģtırılması Kontrol grubundaki 3278 gebede üriner enfeksiyon görülme oranı % 8.2 iken, eğitim grubunda 58 gebede % 1.7 ye düģmüģtür. Tablo 4. Doğum sonrası bebeklerin yenidoğan bakım gereksinmeleri yönünden karģılaģtırılması Toplam bebek sayısı Sezaryenle doğan ve bakım gereksinimi olan bebek sayısı Sezaryenle doğan ve bakım gereksinimi olan bebek oranı % Normal doğan ve bakım gereksinimi olan bebek sayısı Normal doğan ve bakım gereksinimi olan bebek oranı % Eğitim Grubu Kontrol Grubu 60 (iki ikiz bebek doğmuģtur.) 3334 (kırk sekiz ikiz bebek+dört üçüz bebek doğmuģtur.)

15 Grafik 4. Doğum sonrası bebeklerin yenidoğan bakım gereksinmeleri yönünden karģılaģtırılması Kontrol grubundaki 3334 bebeğin yenidoğan bakım gereksinim oranı; sezaryende % 4.85 iken, normal doğumda %1.04 e düģmüģtür. Eğitim grubunda ise sezaryen ve normal doğan 60 bebekte yenidoğan bakım gereksinimi görülmemiģtir. Tablo 5. Eğitim grubu ile kontrol grubunun müdahaleli doğum(vakum uygulaması) açısından karģılaģtırılması Toplam KiĢi Sayısı Müdahaleli doğum sayısı (vakum uygulaması) Eğitim Grubu Kontrol Grubu Müdahaleli doğum oranı % Grafik 5. Eğitim grubu ile kontrol grubunun müdahaleli doğum (vakum uygulaması) açısından karģılaģtırılması Kontrol grubundaki 3278 gebede müdahaleli doğum oranı % 2.2 iken, eğitim grubundaki 58 gebede müdahaleli doğum görülmemiģtir. 15

16 Tablo 6. Normal doğum ve sezaryenle doğum yapanların hastanede kalıģ süresi ve hastaneye maliyeti açısından genel olarak karģılaģtırılması SGK ya fatura Hastanede Hastane maliyeti/tl (Tıbbi ve edilen ortalama kalıģ sarf malzeme açısından) miktar/tl süresi/gün Normal doğum yapan gebeler Sezaryenle Genel anestezi Spinal anestezi doğum yapan gebeler Grafik 6-a. Doğumların sarf ve tıbbi malzeme açısından hastaneye maliyetlerinin karģılaģtırılması Grafik 6-b. Doğumların SGK ya fatura edilen miktar açısından karģılaģtırılması 16

17 Grafik 6-c. Normal doğum ve sezaryen ile doğum yapan gebelerin hastanede ortalama kalıģ gün sayısının karģılaģtırılması Sezaryenle doğum yapan gebelerin hastane maliyeti, genel anestezi uygulanmıģ gebelerde TL, spinal anestezi uygulanan gebelerde ise TL iken, normal doğum yapan gebelerde 170 TL ye düģmüģtür. (Uygulama sadece tıbbi ve sarf malzeme açısından karģılaģtırılmıģ olup genel hastane giderleri ve personel maliyeti göz önüne alınmamıģtır.) Normal doğum yapan gebelerde SGK ya fatura edilen miktar 400 TL iken, sezaryenle doğum yapan gebelerde 450 TL dir. Sezaryenle doğum yapan gebelerde hastanede ortalama kalıģ süresi 2.56 gün iken normal doğum yapan gebelerde 1.19 güne düģmüģtür. Tablo 7. Sezaryen ve normal doğum yapan gebelerin ilk 24 saatlik bakım gereksinmeleri yönünden karģılaģtırılması Bakım Gereksinimleri ANT takibi uterus involizasyonu ve kanama takibi, gerekirse idrar ve Normal Doğum hemoglobin ölçümü, meme ve perine bakımı, epizyotomi bakımı ANT takibi, uterus involizasyonu ve kanama takibi, gerekirse idrar ve hemoglobin ölçümü, meme ve perine bakımı, idrar takibi ve hasta Sezaryen stabil ise postoperatif 8.saatte sondanın çıkarılması, hastanın mobilize edilmesi, ağrı ile mücadele, bağırsak faaliyetlerinin takibi, insizyon yeri bakımı, anestezi komplikasyonları takibi Grafik 7. Sezaryen ve normal doğum yapan gebelerin ilk 24 saatlik bakım gereksinmeleri yönünden karģılaģtırılması Sezaryen doğumda 10 farklı bakım gereksinimi varken bu oran normal doğumda 5 e düģmektedir. 17

18 Tablo 8. Gebelerin Eğitim Öncesi ve Sonrası Doğumla ilgili DüĢüncelerinin Değerlendirilmesi Ön Teste Cevap Veren KiĢi Sayısı Ön Test Cevap Verme Oranı % Son Teste Cevap Veren KiĢi Sayısı Son Test Cevap Verme Oranı % Doğuma hazırlık kursundan nasıl haberdar oldunuz? Doktorum yönlendirdi 15 25, Ġnternetten 14 24, BroĢürlerden 10 17, ArkadaĢ tavsiyesi 19 32, Daha önce doğum yaptınız mı? Evet 16 27, Hayır 42 72, Doğumunuzu nasıl yapmayı planlıyorsunuz? Normal Doğum 17 29, ,21 Sezaryen 25 43,2 5 8,62 Doktorumun Kararına Bağlı 10 17,24 2 3,45 Bilmiyorum 6 10, Normal doğum yapmayı planlıyorsanız tercih etme nedeniniz nedir? Anestezi veya ameliyat korkusu 9 15,93 1 1,72 Önceki doğumun normal yolla olması 4 6,52 5 8,62 Maliyetin daha düģük olması 5 8, ,34 Normal doğumun anne ve bebek için daha sağlıklı 4 6, ,76 olduğuna inandığım için Erken ayağa kalkabilmek için 17 29, ,93 Diğer Cevap vermeyen 19 32,54 32,54 Sezaryenle doğum yapmayı planlıyor iseniz tercih etme nedenleriniz nedir? Bebeğimi riske atmamak 21 36,96 2 3,45 Doğum tarihini önceden belirleme Ģansı 2 3,45 0 Normal doğum korkusu 22 37,98 0 Önceki doğumun zor olması Tüplerimi bağlatma isteği 3 5,93 0 Diğer 3 5,98 4 6,9 Cevap vermeyen 5 6,75 0 Doğuma hazırlık kursundan nasıl haberdar oldunuz? Sorusuna en yüksekten baģlayarak Ģu cevaplar verilmiģtir; % arkadaģ tavsiyesi ile katıldım, % doktorum yönlendirdi, % internetten öğrendim, % broģürlerden haberdar oldum cevapları verilmiģtir. Daha önce doğum yaptınız mı? Sorusuna % evet, % hayır cevabı verilmesi ilk doğumunu yapacak annelerin kursa ilgisinin daha fazla olduğunu göstermektedir. Doğumunuzu nasıl yapmayı planlıyorsunuz? Sorusuna ön testte sezaryen diyenlerin oranı % den son testte % 8.62 ye düģmüģtür. Normal doğum diyenlerin oranı ön testte % den son testte % e yükselmiģtir. Doktoruma bağlı diyenlerin 18

19 oranı ön testte den son testte % 3.45 e düģmüģtür. Bilmiyorum diyenlerin oranı ön testte % iken son testte cevap verilmemesi, tüm gebelerde doğumla ilgili fikir oluģtuğunu göstermektedir. Bu sonuçlar gebelerin eğitim sonunda normal doğumu daha fazla tercih ettiklerini göstermekte olup verilen eğitimin etkili olduğu ortaya çıkmıģtır. Normal doğum yapmayı planlıyorsanız tercih etme nedeniniz nedir? Sorusuna verilen cevaplar arasında en dikkat çekici olan; normal doğumun anne ve bebek için daha sağlıklı olduğuna inandığım için diyenlerin oranı ön testte % 6.45 iken son testte % ya yükselmiģtir. Bu sonuç eğitim sonrasında gebelerin anne ve bebek sağlığı için normal doğumu daha fazla tercih ettiklerini göstermektedir. Sezaryenle doğum yapmayı planlıyor iseniz tercih etme nedenleriniz nedir? Sorusuna bebeğimi riske atmamak için diyenlerin oranı ön testte % dan sonra son testte % 3.45 e düģmüģtür. Ön testte normal doğum korkusu diyenlerin oranı % iken son testte bu Ģıkkı kimse seçmemiģtir. Bu oranlar gebelerin normal doğum korkusunu azaltmak ve azaltmak ve normal doğumun bebek sağlığı üzerine olumlu etkilerini öğrenme açısından desteklenmelerinin gerekli olduğunu göstermektedir. Tablo 9. Eğitim grubuna uygulanan bilgi ölçümüne yönelik ön değerlendirme ve son Soru Bazında Ön Test ve Son Test KarĢılaĢtırmaları değerlendirme testinin sonuçları Ön Testte Doğru Cevap Veren KiĢi Sayısı Ön Test Doğru Cevap Veren KiĢi/ Toplam KiĢi % Son Testte Doğru Cevap Veren KiĢi Sayısı Son Test Doğru Cevap Veren KiĢi/ Toplam KiĢi % 1-Sizce hangisi gebelik belirtisi değildir? 32 55, ,55 2-Gebelik sırasında görülen el, bacak ve yüzde ĢiĢmelerde hangisi yapılmalıdır? 26 44, ,66 3-Sizce hangisi doğumun baģladığının belirtisidir? 31 53, Gebelik sırasında sık görülen genital bölge enfeksiyonlarından korumak için hangisi yapılmalıdır? 4 6, ,55 5-Sizce doğumdan sonra bebek ne zaman emzirilmelidir? 13 22, ,55 6-Doğumda kasılmalar esnasında sizce hangisi yapılmamalıdır? 40 68, ,55 7-Sizce gebelik egzersizlerini niçin yapmamak gerekir? 27 46, ,55 8-Gebelikte hangisini yapmak anne ve bebek sağlığı için zararlıdır? 47 81, ,55 9-Tuvalet temizliğimizi nasıl yapmalıyız? 8 13, ,55 10-Gebelikte kullandığımız demir haplarının etkili olması için nasıl almalıyız? 11 18, ,10 11-Sizce kegel egzersizleri ne zamana kadar yapılmalıdır? 7 12, ,38 12-Hangisi anne sütü için doğru bilgidir? 14 24, Normal doğumdan ne kadar sonra banyo yapılabilir? 37 63, Bebeğimizi ne zaman banyo yaptırmalıyız? 4 6, ,83 15-Doğumdan sonra Aile Planlaması merkezine ne zaman baģvurmalıyız? 27 46,

20 Sizce hangisi gebelik belirtisi değildir? Sorusuna doğru cevap verme oranı son testte % artmıģtır. Gebelik sırasında görülen el, bacak ve yüzde ĢiĢmelerde hangisi yapılmalıdır? Sorusuna doğru cevap verme oranı son testte % artmıģtır. Sizce hangisi doğumun baģladığının belirtisidir? Sorusuna doğru cevap verme oranı son testte % artmıģtır. Gebelik sırasında sık görülen genital bölge enfeksiyonlarından korunmak için hangisi yapılmalıdır? Sorusuna doğru cevap verme oranı son testte % artmıģtır. Sizce doğumdan sonra bebek ne zaman emzirilmelidir? Sorusuna doğru cevap verme oranı son testte % artmıģtır. Doğumda kasılmalar esnasında sizce hangisi yapılmamalıdır? Sorusuna doğru cevap verme oranı son testte % artmıģtır. Sizce gebelik egzersizlerini niçin yapmak gerekir? Sorusuna doğru cevap verme oranı son testte % 50 artmıģtır. Gebelikte hangisini yapmak anne ve bebek sağlığı için zararlıdır? Sorusuna doğru cevap verme oranı son testte % artmıģtır. Tuvalet temizliğimizi nasıl yapmalıyız? Sorusuna doğru cevap verme oranı son testte % artmıģtır. Gebelikte kullandığımız demir haplarının etkili olması için nasıl almalıyız? Sorusuna doğru cevap verme oranı son testte % artmıģtır. Sizce kegel egzersizleri ne zamana kadar yapılmalıdır? Sorusuna doğru cevap verme oranı son testte % artmıģtır. Hangisi anne sütü için doğru bilgidir? Sorusuna doğru cevap verme oranı son testte % artmıģtır. Normal doğumdan ne kadar sonra banyo yapılabilir? Sorusuna doğru cevap verme oranı son testte % artmıģtır. Bebeğimizi ne zaman banyo yaptırmalıyız? Sorusuna doğru cevap verme oranı son testte % artmıģtır. Doğumdan sonra aile planlaması merkezine ne zaman baģvurmalıyız? Sorusuna doğru cevap verme oranı son testte % artmıģtır. 8. UYGULAMADAN ÖĞRENĠLEN DERSLER ÇalıĢmamızda Ģu sonuçlara ulaģılmıģtır; Eğitim grubundaki toplam sezaryen oranı kontrol grubuna göre % 18 oranında düģmüģtür. Eğitim grubundaki primer cerrahi sezaryen oranı kontrol grubuna göre % 5 oranında düģmüģtür. Mültipar gebelerde eğitim grubunda travaydaki ortalama kalıģ süresi kontrol grubuna göre 3.4 saat azalmıģtır. Primipar gebelerde eğitim grubunda travaydaki ortalama kalıģ süresi kontrol grubuna göre 3.9 saat azalmıģtır. Üriner enfeksiyon görülme oranı eğitim grubunda kontrol grubuna göre % 6.5 oranında azalmıģtır. Kontrol grubunda normal doğan bebeklerde yenidoğan bakım gereksinimi sezaryenle doğan bebeklere göre % 3.81 oranında azalmıģtır. Eğitim grubunda ise sezaryen ve normal doğan bebeklerde bakım gereksinimi görülmemiģtir. Kontrol grubundaki gebelerde müdahaleli doğum oranı % 2.2 iken; eğitim grubundaki gebelerde müdahaleli doğum görülmemiģtir. 20

21 SGK ya fatura edilen maliyet açısından karģılaģtırıldığında; normal doğum sezaryene göre sadece 50 TL azdır. Ancak hastaneye olan maliyeti sadece tıbbi ve sarf malzeme açısından karģılaģtırıldığında; normal doğum yapan maliyeti genel anestezi uygulananlara göre TL, spinal anestezi uygulananlara göre ise TL azalmıģtır. Genel hastane giderleri ve personel maliyeti de göz önüne alınırsa fark daha anlamlı hale gelecektir. Hastanede kalıģ süresi normal doğum yapan gebelerde sezaryenle doğum yapan gebelere göre 1.37 gün azalmıģtır. Normal doğumda 24 saatlik bakım gereksinimi daha az iken sezaryende daha fazla olduğu için sezaryenle doğumlar ebe ve hemģirenin iģ yükünü arttırmaktadır. Verilen eğitim anne ve bebek açısından sağlık verilerini daha uygun bir orana yükseltmiģtir. Kapsamlı bir eğitim ve nitelikli doğum sonu takip ile sezaryen oranı, primer cerrahi sezaryen oranı, ortalama kalıģ gün sayısı, travayda kalıģ süresi gibi verilerde önemli geliģmeler kaydedilmiģtir. Yapılan ankette eğitime katılan gebeler, gebe eğitim odasının daha geniģ ve havalandırılmıģ olmasını istemiģler bu öneriler göz önüne alınarak kurs süresince eğitim odası yeniden düzenlenmiģtir. Ayrıca eğitim grubundaki gebeler eğitime eģlerinin de katılmasını talep etmiģler, bununla ilgili düzenleme yapılması ileriki aģamalarda planlanmaktadır. Eğitimi yarıda bırakan veya hiç baģlamayan sezaryen kararlı gebelerimizin % 100 ü hastanemiz dıģında özel hastanede sezaryenle doğum yapmıģtır. 9. KURUM VE KURULUġLARDA UYGULANABĠLME DURUMU SAGEM Projesi, eğitim verecek kiģiler sertifikalandırılıp ekibin kurulması, eğitim yeri, eğitim materyalinin belirlenmesi ile kadın doğum kliniği bulunan hastanelerde uygulanabilir. Bu proje gebelerin doğum ve doğum sonrası uyumunu sağlayan, bilgi ve beceri düzeylerini artıran, etkin olarak uygulandığında primer cerrahi sezeryan oranını düģürebilen faydalı bir uygulamadır. 10. UYGULAMANIN SAĞLIK HĠZMETĠ ÜZERĠNE ETKĠLERĠ Bu proje sezaryen oranı ve primer cerrahi sezaryen oranını düģürmesi, hastanede ortalama kalıģ gün sayısını ve travayda kalıģ süresini azaltması, vakum ve forseps uygulama oranını düģürmesi, üriner enfeksiyon görülme oranını azaltması, yenidoğan bakım gereksinimini azaltması, nedeniyle anne ve bebek sağlığı ve hasta güvenliği açısından önemlidir. Ayrıca maliyetlerin azaltılması yönünden hastane bütçesine olumlu katkı sağlamakta, annenin ilk 24 saatlik bakım gereksinimini azaltması nedeniyle sağlık personelinin iģ yükünü azaltmaktadır. 21

22 11. UYGULAMANIN BÜTÇESĠ VE FĠNANSMANI Gider Açıklama TL % Personel Maliyeti Eğitimciler hastanemiz çalıģanlarından oluģturulduğu için personel harcaması yapılmamıģtır. - - Kırtasiye Giderleri 2000 adet bilgilendirme broģürü basımı adet el ilanı basımı Doğum albümü Eğitim Salonu Fotoğraf çekimi için hastanemiz fotoğraf makinesi kullanılmıģ olup, fotoğraf basımı gönüllü firmalar tarafından ücretsiz yapılmıģtır. Doğum kliniği katında mevcut oda, ek alım yapılmadan eldeki malzemelerle düzenlenmiģtir Toplam Projenin tüm bütçesi ve finansmanı EskiĢehir Devlet Hastanesi yönetimi tarafından karģılanmıģtır. KAYNAKLAR Cosar, Fatma ve Demirci, Nurdan (2012), Lamaze Felsefesine Dayalı Doğuma Hazırlık Felsefesine Dayalı Doğuma Hazırlık Eğitiminin Doğum Algısı Ve Doğuma Uyum Sürecine Etkisi, S.D.Ü Sağlık Enstitüsü Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, sayfa19. Karaçam, Zekiye ve Akyüz, E.Özge (2011), Doğum Eyleminde Verilen Destekleyici Bakım Ve Ebe/HemĢirenin Rolü, Ġ.Ü.F.N.Hem.Dergisi, Cilt19, Sayı 1, sayfa Sağlık Ġstatistikleri Yıllığı (2011), ĠBBS-1 e Göre Sezaryen Doğumların Tüm Doğumlar Ġçindeki Oranı,(%), 2002,2011, Ankara ġahin, Nevin-Dinç, Hüsniye-DiĢsiz, Melike (2009), Gebelerin Doğuma ĠliĢkin Korkuları Ve Etkileyen Faktörler, Zeynep Kamil Tıp Bülteni, Cilt 40, Sayı 2, sayfa 3. (2008) (2011) 22

23 EKLER Ek 1: Anne ve Bebek Açısından Sezaryen Riskleri a)anestezi ile ilgili riskler Ġlaç reaksiyonları Sinir zedelenmeleri Beyin hasarı Sinir zedelenmeleri Ses telleri, soluk borusu, diģ ve gözlerde zedelenme, Bölgesel anestezide baģ ağrısı ve uzun süreli bel ağrısı, Ölüm b)cerrahi iģlem riskleri Enfeksiyon, damar ve akciğerde kan pıhtısı oluģumu, kanama, alerjik reaksiyon, kalp krizi, atelektazi ve hatta ölüm. Daha önceden ameliyat geçirmiģ kiģilerde, mevcut kronik hastalığı olan kiģilerde, bebeğin sonunun anormal yerleģtiği yada rahim duvarına derin olarak yapıģtığı olgularda, ya da bebeğin sonunun erken ayrılması durumunda ve sigara içenlerde sezaryen daha fazla risk taģımaktadır. c)sezaryen riskleri Kesi yerinde, karın içinde, idrar yollarında bulantı kusma-ağrı-ateģle seyreden iltihap geliģebilir. Mesane ve üreterde zedelenme riski olabilir. Rahim, yumurtalık ve tüplerin hasar görme riski ince ve kalın bağırsağın hasar görmesi ve buna bağlı kolostomi uygulanması zorunluluğu geliģebilir. Rahimde aģırı kanama sonucu rahmin alınması ve /veya rahmi besleyen damarların bağlanması zorunluluğu geliģebilir Ameliyat sonrası kesi yerinde sertleģme, sonraki gebeliklerde anormal yerleģim, kesi yerinde fıtık oluģumu riski olabilir. d)bebek için riskler Solunum güçlüğü Aspirasyon, Bebek cildinde kesi, Bebek kemik yapılarında zedelenme, Sinir zedelenmeleri ve buna bağlı olarak kol ve bacaklarda iģlev kaybı. Kaynakça: Hekim görüģü 23

24 Ek 2: Doğuma Hazırlık Kursu BilgilendirilmiĢ Rıza Formu 24

25 Ek 3: Sagem Eğitim Programı SAGEM EĞĠTĠM PROGRAMI 1.DERS 2.DERS 3.DERS 4.DERS 5.DERS 6.DERS TanıĢma Beklentilerin belirlenmesi Üreme (video gösterimi) Kadın-erkek genital sistem anatomisi Gebelik fizyolojisi Ultrason görüntüleri Egzersiz uygulaması Doğumda etkili hormonlar Ağrı ile baģ etme yöntemleri Egzersiz uygulaması Normal doğum Sezaryen Normal doğum video gösterisi Egzersiz uygulaması Lohusalık bakımı Doğum sonu psikolojisi Egzersiz uygulaması Yenidoğan fizyolojisi Anne sütünün önemi ve emzirme teknikleri Egzersiz uygulaması 7.DERS Yenidoğan banyosu Yenidoğan masajı 8.DERS Aile planlaması Egzersiz uygulaması 25

26 Ek 4: Ön Değerlendirme ve Son Değerlendirme Testi ADINIZ : EġĠNĠZĠN ADI : SOYADINIZ : SOYADI : YAġINIZ : YAġI : MESLEĞĠNĠZ : MESLEĞĠ : ÖĞRENĠM DURUMUNUZ : ÖĞRENĠM DURUMU : KAÇINCI GEBELĠĞĠNĠZ : 1.BÖLÜM: GEBELERĠN EĞĠTĠM ÖNCESĠ VE SONRASI DOĞUMLA ĠLGĠLĠ DÜġÜNCELERĠNĠN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ 1-Doğuma hazırlık kursundan nasıl haberdar oldunuz? A)Doktorum yönlendirdi C)BroĢürlerden B)Ġnternetten D)ArkadaĢ tavsiyesi 2-Daha önce doğum yaptınız mı? Evet Hayır 3-Doğumunuzu nasıl yapmayı planlıyorsunuz? A)Normal doğum C)Doktorumun kararına bağlı B)Sezeryan D)Bilmiyorum 4-Normal doğum yapmayı planlıyorsanız tercih etme nedenleriniz nedir? A)Anestezi veya ameliyat korkusu B)Önceki doğum un normal yolla olması C)Maliyetin daha düģük olması D)Normal doğumun anne ve bebek için daha sağlıklı olduğuna inandığım için E)Erken ayağa kalkabilmek için F)Diğer.. 5-Sezeryanla doğum yapmayı planlıyor iseniz tercih etme nedenleriniz nedir? A)Bebeğimi riske atmamak B)Doğum tarihini önceden belirleme Ģansı C)Normal doğum korkusu D)Önceki doğumumun zor gerçekleģmesi E)Tüplerimi bağlatma isteği F)Diğer 2.BÖLÜM: BĠLGĠ ÖLÇÜMÜ 1)Sizce hangisi gebelik belirtisi değildir? A)Bulantı kusma C)Ağrılı ve sık idrara çıkma B)Göğüslerde dolgunluk hassasiyet D)Bilmiyorum 2)Gebelik sırasın da görülen el, bacak ve yüzde ĢiĢmelerde hangisi yapılmamalıdır? A)Ayakları aģağıda tutmak C)Dinlenmek B)Tuzu kısıtlamak D)Bilmiyorum 26

27 3)Sizce hangisi doğumun baģladığının belirtisidir? A)NiĢan gelmesi C)Bebek hareketlerini hissetmeme B)Bulantı kusma D)Bilmiyorum 4)Gebelik sırasında sık görülen genital bölge enfeksiyonlarından korunmak için hangisini yapılmalıdır? A)Ġç çamaģırları günlük değiģtirilmelidir B)Genital bölge temizliğini sabun ve jel kullanarak yapmalıyız C)Doktor önerisiyle de olsa Ġlaç kullanılmamalıdır D)Bilmiyorum 5)Sizce doğumdan sonra bebek ne zaman emzirilmelidir? A)Doğumdan hemen sonra C)Anne dinlendikten sonra B)Bebek istediği zaman D)Bebek uyanınca 6)Doğum da kasılmalar esnasında sizce hangisi yapılmamalıdır? A)Düzenli nefes alıp vermek C)Masaj yapmak B)Bağırmak D)Bilmiyorum 7)Sizce gebelik egzersizlerini hangi amaçla yapmak doğru değildir? A)Gebelik ağrılarını hafifletmek için B)Daha kolay doğum yapmak için C)Formda kalmak için D)Bilmiyorum 8)Gebelikte hangisini yapmak anne ve bebek sağlığı için zararlıdır? A)Röntgen çektirmek C)Yüzmek B)YürüyüĢ yapmak D)Egzersiz yapmak 9)Tuvalet temizliğimizi nasıl yapmalıyız? A)Arkadan öne doğru C)Fark etmez, önemli olan temizlemek B)Önden arkaya doğru D)Sabun ve jel kullanmak 10)Gebelikte kullandığımız demir haplarının etkili olması için nasıl almalıyız? A)Kahvaltıda sütle birlikte B)Yemek esnasında C)Yemekten en az bir saat önce portakal suyuyla D)Bilmiyorum 11)Sizce kegel egzersizleri ne zamana kadar yapılmalıdır? A)Doğuma kadar B)Hayat boyu C)Gebeliğin ilk üç ayı D)Bilmiyorum 12)Hangisi anne sütü için doğru bilgidir? A)1 yaģına kadar sadece anne sütü vermek bebek için yeterlidir B)Anne sütü 2 yaģına kadar verilmelidir C)Anne sütü yetmediği durumlarda kendi kararınızla mamaya geçebilirsiniz D)Anne sütü yerine anne sütüne eģdeğer mamalar kullanabiliriz 27

28 13)Normal doğumdan ne kadar sonra banyo yapılabilir? A)Eve gittikten hemen sonra C)2 hafta sonra B)7 gün sonra D)6 hafta (40 gün)sonra 14)Bebeğimizi ne zaman banyo yaptırmalıyız? A)Bebek açken C)Bebek uykudan uyanınca B)Bebek tokken D)Bebeği besledikten bir saat sonra 15)Doğumdan sonra Aile Planlaması merkezine ne zaman baģvurmalıyız? A)2 hafta sonra C)10 gün sonra B)6 hafta (40 gün) sonra D)30 gün sonra 16-Eğitimle ilgili önerileriniz var mı? Varsa lütfen belirtiniz.. Ek 5: Katılım Belgesi T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI ESKĠġEHĠR DEVLET HASTANESĠ KATILIMCI BELGESİ Sayın: Tuğba KARA Hastanemiz tarafından düzenlenen Doğuma Hazırlık Kursu na 11/04/ /06/2012 tarihleri arasında katılmıştır. Uzm. Dr. Kazım SARICI BAŞHEKİM 28

29 Ek 6: Doğum Albümü Ek 7: Cesaret Belgesi 29

30 Ek 8: Eğitim ve belge töreninden görünümler 30

31 31

32 32 SAĞLIK MESLEK LİSESİ ÖĞRENCİLERİNE HKS EĞİTİMİ VERİLEREK HASTA VE ÇALIŞAN GÜVENLİĞİ KONUSUNDA FARKINDALIK OLUŞTURMA PROJESİ HABİB (HKS Yİ ANLAYIP BİLEREK İŞE BAŞLIYORUM)

33 Mehmet Eroğul 1, Bedri Altan 2, Ġlknur IĢık 3, Ahmet Altın 4, Zöhre Ünlüce 5 Özet Bu çalışmanın amacı, Sağlık Meslek Lisesi son sınıf öğrencilerinin hizmet kalite standartları konusundaki bilgi düzeylerinin verilen eğitim öncesi ve eğitim sonrası durumlarının karşılaştırılmasıdır. Aynı zamanda öğrencilerin edindikleri bilgileri staj uygulamalarına yansıtarak hasta ve çalışan güvenliği uygulamalarının en üst düzeyde karşılanması sağlamaktır. Böylece mesleğe başlarken, sağlık çalışanlarının oryantasyon sürecinin kolaylaştırılması hedeflenmektedir. Sağlık hizmetleri bir bütündür ve ekip işidir. Sağlık meslek lisesi stajyer öğrencileri bu ekibin üyeleridir. Hizmet Kalite Standartları tüm hastanelerde etkin bir şekilde uygulanmakta olup, hastanemizde staj yapan öğrencilerin eğitim müfredatlarında hizmet kalite standartları konuları bulunmamaktadır. Bu durum öğrencilerin aldıkları teorik bilgilerini uygulama sahalarına yansıtma konusunda yetersiz kalmalarına sebep olmaktadır. Stajyer öğrencilere hasta ve çalışan güvenliğine etki eden hizmet kalite standartları eğitimleri verilerek öğrencilerin staj uygulamalarındaki bilgi, beceri ve farkındalık düzeylerinin arttırılması amaçlanmaktadır. Aynı zamanda verilen eğitimin hasta ve çalışan güvenliği unsurlarına olumlu yönde etki ettiği tespit edilmiştir. Ön test başarı yüzdesi 60,43 iken, verilen HKS eğitimi sonrasında yapılan son testte başarı yüzdesi 83,60 a ulaşmıştır. Bu da verilen HKS eğitiminin faydalı olduğunu göstermektedir. Anahtar Kelimeler: Hasta ve Çalışan Güvenliği, Hizmet Kalite Standartları Eğitimi, Oryantasyon Eğitimi, Stajyer Öğrenciler PROJECT OF CREATING AWARENESS AMONG THE VOCATIONAL SCHOOL OF HEALTH STUDENTS ON PATIENT AND PERSONNEL SECURITY BY TRAINING THEM ABOUT SERVICE QUALITY STANDARDS HABIB (I AM STARTING TO WORK BY LEARNING SQS) Abstract This study aims to compare the knowledge level of the Vocational School of Health students at senior class about service quality standards before and after trainings. Also it aims to compare the applications of the students about patient and personnel security during their training periods by using the information they acquired from trainings. Therefore it is aimed to make the orientation process easier as they start to work. 1 EskiĢehir Devlet Hastanesi, mehmeterogul66@gmail.com 2 EskiĢehir Devlet Hastanesi, baltan26@gmail.com 3 EskiĢehir Devlet Hastanesi, isikkara70@hotmail.com 4 EskiĢehir Devlet Hastanesi, aaltin26@hotmail.com 5 EskiĢehir Devlet Hastanesi, zohreunluce@gmail.com 33

34 Health services are undivided and a team work. Intern students of Vocational School of Health are a part of this team. Service Quality Standards are applied in all hospital efficiently but intern students of Vocational School of Health do not have service quality standards subject in their curriculum. That causes the students to be insufficient about applying the theoretical information in the application fields. It is aimed to give trainings to intern students about service quality standards affecting patient and personnel security and to increase their level of awareness, knowledge and skill. Also it has been observed that the trainings given influenced the factors about patient and personnel security positively. While success percentage of the preliminary test is 60.43, it has reached at the last test after SQS trainings were given. That shows SQS trainings are beneficial. Keywords: Patient and Personnel Security, Service Quality Standards Training, Orientation Training, Interns 1. GĠRĠġ Sağlık hizmetlerinin baģarısı, sağlık bakım sistemindeki değiģikliklerin hastanın bakım standardını arttıracak Ģekilde kullanılmasına ve bakım verecek hemģire ve diğer sağlık personelinin iyi yetiģtirilmesine bağlıdır. (Karadağ ve Uçan, 1991: 43) Bu da örgün eğitimin sürekli kendini yenileyerek yenilikleri staj sahasına entegre etmesi ile mümkün olacaktır. Günümüzde sağlık kurumları da diğer iģletmeler gibi sürekli iyileģtirme faaliyetlerine odaklanmaktadırlar. Sağlık kurumları kalite konusunda personelini eğittikten sonra süreçlere olan ilgilerini sağlamakta ve sürdürmekte zorlanmaktadır. Hasta güvenliği ise, iyileģme sağlanması için sürekli fırsat yaratmakta ve bu durum sürekli kalite iyileģtirmesi ve toplam kalite yönetimi kavramlarının da kullanımını gerektirmektedir.(tütüncü vd., 2006: 286,287) Nitelikli iģ gücü, verimli bir ekonomi için vazgeçilmez unsurdur. Nitelikli iģ gücüne sahip olmanın yolu ise iyi planlanmıģ mesleki eğitimle mümkündür. (ġahin ve Fındık, 2008: 65) Bir meslek üyesi değiģim ve geliģimleri mesleki çalıģmalarına yansıtabildiği sürece mesleğinin varlığını devam ettirebilir. DeğiĢim ve geliģime uyum sağlayabilecek meslek üyelerinin yetiģmesi o alandaki eğitimin sürekliliği ile mümkündür.(göçmen, 2004: 12) Sağlık eğitiminin özelliklerinden birisi de, uygulamalarının içine okullarda yapılan sağlık eğitiminin de girmesidir. Sağlık eğitimi, ilke ve yöntemler açısından yetiģkin eğitiminin özel bir konusudur. (Gökkoca, 2001: 371) Hasta güvenliği, tüm sağlık ekip üyelerinde olduğu gibi temel sağlık bakımının da unsurlardandır. Hasta güvenliğinin arttırılması için profesyonel sağlık bakım personelinin iģe alınması, eğitimi ve meslekte tutulması, performanslarının iyileģtirilmesi, enfeksiyonla mücadele, ilaçların güvenli kullanımı, cihaz emniyeti, sağlıklı klinik uygulamalar, sağlıklı bakım ortamı da dâhil olmak üzere çevre güvenliği ve risk yönetimi alanlarında geniģ kapsamlı önlemler alınması, hasta güvenliği üzerinde odaklanmıģ bilimsel bilgi ile bunun geliģmesine destek sağlayacak altyapının ayrılmaz bir bütün halinde birleģtirilmesi gerektiğine inanmaktadır.(çırpı vd., 2009: 27) 34

35 Bu çalıģmada hemģirelik, laboratuar, radyoloji, anestezi, diģ protez teknisyeni öğrencilerinden gönüllü 73 kiģi çalıģma grubumuz olarak belirlenmiģtir. EskiĢehir Devlet hastanesinde staj yapan öğrencilerin staj öncesi Hizmet Kalite Standartları konusundaki bilgi düzeylerini ölçmek ve eğitimi planlamak için bir ön test uygulanmıģtır. Ön test sonuçlarına göre eğitim programı alanında uzman kiģilerin vereceği Ģekilde görsel yöntemlerle destekleyerek hazırlanmıģtır. 11 hafta süren eğitim programı sonrasında bilgi düzeyini ölçmeye yönelik son test uygulanarak eğitimin etkinliği değerlendirilmiģtir. 2. UYGULAMANIN AMACI Uygulamanın amacı Sağlık Meslek Lisesi son sınıf öğrencilerinin hizmet kalite standartları konusundaki bilgi düzeylerinin eğitim öncesi ve eğitim sonrası durumlarının karģılaģtırılmasıdır. Bir diğer amaç ise Sağlık Meslek Lisesi öğrencilerinin almıģ oldukları HKS eğitimi ile hasta güvenliği kültürüne yatkın olmalarını sağlayarak, iģe uyum süreçlerini kolaylaģtırmaktır. Sağlık meslek lisesi öğrencilerine HKS nin önemini anlatmaktır. Ayrıca Hizmet Kalite Standartları konularının Sağlık Meslek Lisesi eğitim müfredatında yer alıp almamasının gerekliliği konusunda çalıģma yapmaktır. EskiĢehir Atatürk Sağlık Meslek Lisesi öğrencilerinin Hizmet Kalite Standartları konusundaki bilgilerini arttırmak ve hasta, çalıģan güvenliği uygulamalarında hata payını en aza indirmek ve sistematik olarak yaptıkları iģleri planlamaları, uygulamaları ve kaydetmeleri amaçlarıyla eğitimler planlanmıģtır 3. UYGULAMANIN HĠZMET KALĠTE STANDARTLARI ĠLE ĠLĠġKĠSĠ Eğitim Komitesi Hizmet Kalite Standartları eğitimlerini planlamalıdır. (Eğitimler tüm hastane çalıģanlarını kapsadığı gibi sağlık hizmetleri sunumunda stajyer öğrenciler de ekibin bir üyesi olduğundan hizmet kalite standartları eğitimi almaları gerektiği düģünülmüģtür.) Stajyerlerin ilaç uygulamaları da hemģire gözetiminde olmalıdır.( Stajyer öğrencilerin uygulamaları hasta, çalıģan güvenliğini direkt olarak ilgilendirdiğinden eğitim verilmesi uygun görülmüģtür.) Eğitim programı Hastane Hizmet Kalite Standartları kapsamında hasta ve çalıģan güvenliğini ilgilendiren maddeleri içerecek Ģekilde uygulanmıģtır. 4. UYGULAMA SÜRECĠ Uygulama öncesi Milli Eğitim Müdürlüğü ile Sağlık Müdürlüğü arasında yapılan protokol ile yapılarak, pilot okul seçilen Atatürk Sağlık Meslek Lisesi Yöneticileri ile görüģülmüģ; eğitimin süresi, eğitimciler, eğitim verilecek grup, eğitim saatleri ve eğitim yeri planlanmıģtır. Laboratuvar, radyoloji, anestezi, diģ protez teknisyeni ve hemģirelik bölümü son sınıf öğrencilerinden gönüllü 73 kiģi çalıģma grubu olarak belirlenmiģtir. Eğitim konuları Hastane Hizmet Kalite Standartları Rehberi kılavuzluğunda özellikle hasta ve çalıģan güvenliği konuları içerecek Ģekilde 9 farklı konuda belirlenmiģtir. Eğitim öğrencilerin de görüģleri alınarak rehberlik derslerinin olduğu haftanın iki gününde birer saat olarak verilmiģtir tarihleri arasında Atatürk Sağlık Meslek Lisesi Eğitim Salonunda eğitim programı tamamlanmıģtır. Eğitimde soru cevap, demonstrasyon, video ve slayt gösterisi kullanılmıģtır. Eğitim öncesi seviye belirlemek için ön test, eğitim sonrasında eğitimin etkinliğini ölçmek için son test uygulanmıģtır. Son testte 100 üzerinden 70 puan ve üzeri alan ve aynı zamanda eğitim programlarına % 60 ve üzeri devam eden öğrencilere katılım ve baģarı belgesi verilmiģtir. % 60 ve üzeri devam eden ancak 100 üzerinden 70 puanın altında alan öğrencilere sadece katılım belgesi verilmiģtir. Ayrıca motivasyonu 35

36 arttırması amacıyla son testte dereceye giren ilk 4 öğrenciye de hastane yönetimimiz tarafından ödül verilmiģtir. Kısa süre sonra mesleğe baģlamaları ve bilgilerinin taze kalması amacıyla özellikle son sınıf öğrencileri programa alınmıģtır. Son test öncesi öğrencilere, verilen eğitim konularını içeren bir el kitapçığı verilmiģtir. 5. UYGULAMANIN YAPILDIĞI BÖLÜMLER Eğitimler, Atatürk Sağlık Meslek Lisesi Eğitim Salonunda hastanemiz eğitimcileri tarafından verilmiģtir. 6. UYGULAMANIN TAKĠBĠ Uygulama hastanemiz Kalite Yönetim Direktörünün sorumluluğunda yürütülmüģtür. Kalite Yönetim Birimi projenin organize edilmesi ve takibini sağlamıģtır. Öğrencilerin programa katılımlarının sağlanması ise Atatürk Sağlık Meslek Lisesi Müdürü tarafından organize edilmiģtir. Katılımcılarından her derste imza alınmıģ ve dersleri takipleri kontrol edilmiģtir. 7. UYGULAMADAN ELDE EDĠLEN SONUÇLAR tarihleri arasında Atatürk Sağlık Meslek Lisesi Stajyer öğrencilerine uygulanan ön test ve son test çalıģmasının sonuçları Ģu Ģekildedir; Tablo 1. Ön Test ve Son Testte Yapılan Ortalama Soru Sayısı ve Farkı Ön Test Son Test Ön Test Son Test Son Test OrtalamaSoru Ortalama Ortalama Doğru Doğru Ġle Ön Soru Sayısı Farkı Doğru Doğru Sayı Sayı Test Soru Farkı % ve % si Sayı Sayı Yüzdesi Yüzdesi Farkı Tüm 18,13 25,08 60,43 83,60 6,95 23,16 Öğrenciler 30 soruluk ön testin baģarı ortalaması doğru cevap iken, son testin baģarı ortalaması yine aynı 30 soru üzerinden doğru olmuģtur. Ön test ve son testte aynı sorular sorulmuģtur. Son testte yapılan doğru soru sayısı 6.95 ve % artmıģtır. Ön test baģarı yüzdesi 60,43 iken, verilen HKS eğitimi sonrasında yapılan son testte baģarı yüzdesi 83,60 a ulaģmıģtır. Bu da verilen HKS eğitiminin faydalı olduğunu göstermektedir ,4 Grafik 1. Ön Test Ve Son Test BaĢarı Yüzdeleri Ön Test ve Son Test Başarı Yüzdeleri 83,6 ön test başarı yüzdesi son test başarı yüzdesi 36

37 Tablo 2. Cinsiyete Göre Ön Test ve Son Test Ortalama Doğru Sayıları Son Test Ġle Ön Doğru Cinsiyete Göre Ortalama Doğru Eğitim Eğitim Test Doğru Cevap Fark Sayısı Öncesi Sonrası Cevap Farkı Yüzdesi % Kız Öğrencilerin Ortalama Doğru Sayısı Erkek Öğrencilerin Ortalama Doğru Sayısı Kız öğrenciler ön testte erkek öğrencilere göre daha baģarılı oldukları görülmüģtür. Erkek öğrencilerin ön testte kız öğrencilere göre düģük sayıda soru yapması ve eğitim sonrası her iki grubun son test ortalama doğru soru sayısı yakın olması nedeniyle, erkek öğrencilerin doğru oranı daha yüksek görülmektedir. Tablo 3. Bölümlere Göre Ön Test ve Son Test Ortalama Doğru Sayıları Bölümler Ön Test Son Test Son Test Ġle Soru Farkı Ön Test Soru % Farkı Anestezi Teknisyenliği HemĢirelik Laboratuvar Teknisyenliği DiĢ Protez Teknisyenliği Radyoloji Teknisyenliği Ortalama DiĢ Protez ve Laboratuvar Teknisyenliği Bölümlerinin ön test ortalamalarının diğer bölümlere göre düģük olması, yataklı klinikler ve bire bir hasta güvenliği uygulamalarından uzak olmalarından kaynaklanabilir. Bölümler arasındaki son test ortalama yapılan soru yüzdesi içinde en yüksek oran % ile diģ protez ve % ile laboratuvar teknisyenliği bölümünde belirgin bir iyileģme saptanmıģtır. Bu da verilen eğitimin faydalı olduğunu gösterebilir. Tablo 4. Hastanemizde Staj Yapma Durumuna Göre Doğru Sayıları Son Test Son Test Ön Test Ortalama Ortalama Doğru Ġle Ön Test Doğru Soru Sayısı Soru Sayısı Soru Farkı Staj Yapma Durumuna Göre Ön Test Doğru Sayıları Hastanemizde Daha Önce Staj Yapan Öğrenciler Hastanemizde Daha Önce Staj Yapmayan Öğrenciler Soru Farkı % Hastanemizde staj yapan ve yapmayan öğrencilerin ön test baģarıları kıyaslandığında, daha önce staj yapan öğrencilerin daha baģarılı oldukları görülmüģtür. Bu sonuçta hastanemizde staja baģlayan her öğrenciye ilk staj günü birim sorumlusu tarafından HKS eğitimi verilmesi aynı zamanda öz değerlendirmeler kapsamında özellikle stajyer öğrencilerinin HKS bilgi düzeyinin sorgulanmasının ve bilgilendirilmesinin bir sonucu olabilir. 37

38 Tablo 5. Sorular Bazında Ön Test Ve Son Test Ortalama Soru Sayısı Ve Oranları Soru Bazında Ön Test ve Son Test KarĢılaĢtırmaları AĢağıdakilerden hangisi kalite yönetim direktörünün görevlerinden değildir? AĢağıdakilerden hangisi HKS(Hizmet Kalite Standartları) kapsamınca kurulan komitelerden değildir? AĢağıdakilerden hangisi hasta güvenliği kapsamında değildir? DüĢmelerin önlenmesi hangi meslek grubunun sorumluluğundadır? Ön Testte Doğru Cevap Veren KiĢi Sayısı Ön Test Doğru Cevap Veren KiĢi/ Toplam KiĢi % Son Testte Doğru Cevap Veren KiĢi Sayısı Son Test Doğru Cevap Veren KiĢi/ Toplam KiĢi % 50 68, , , , , , AĢağıdakilerden ifadelerden hangisi doğrudur? 65 89, ,00 AĢağıdakilerden hangisi 'Cerrahi Güvenlik Kontrol Listesi' bölümleri arasında yer almaz? DüĢme riski ulan hasta için aģağıdaki önlemlerden hangisi alınmaz? AĢağıdakilerden hangisi Hizmet Kalite Standartları çerçevesinde izlenmesi istenen indikatörlerden değildir? 9 12, , , , , ,66 Ġndikatör kelime anlamı aģağıdakilerden hangisidir? 39 53, ,00 Ġndikatörlerin çıkıģ noktaları için aģağıdakilerden hangisi yanlıģtır? AĢağıdakilerden hangisi el hijyeni 5 endikasyon uygulamalarından biri değildir? 10 13,69 6 8, , ,00 AĢağıdaki uygulamalardan hangisi yanlıģtır? 40 54, ,00 Kesici-delici bir aletle yaralanma olduğunda aģağıdakilerden hangisi yapılmamalıdır? Yazılı düzenlemelerin hazırlanması kimler tarafından yapılmalıdır? Dokümanlar yayınlanmadan önce en son kim tarafından onaylanır? 68 93, , , , , ,33 Hasta bakım hizmetleri hangi hizmet yönetimine aittir? 55 75, ,66 Ulusal renkli kod numaraları aģağıdaki Ģıklardan hangisinde doğru olarak verilmiģtir? Hastane personelinin fiziksel saldırıya uğraması durumunda hangi renkli kod baģlatılır? 8 10, , , ,33 Mavi kod hangi durumda baģlatılır? 59 80, ,33 Mavi Kod uygulamasının asıl amacı nedir? 55 75, ,33 38

39 Hastanın evden getirdiği ilaçların kaydedilmesi açısından hangi ifade daha doğrudur? Hasta bir servisten diğerine nakledilirken hangi formu doldurmak gerekir? Hangi durumda hastadan yazılı onanı alınması gerekmez? Cerrahi hataları önlemek açısından hasta klinikten ayrılmadan önce hangi form doldurulur , , , , , , , ,00 HKS kapsamında Öz değerlendirme nedir? 30 41, ,66 AĢağıda belirtilen kriterlerin Kurumsal Performans Katsayısına etkisini yazılıģ sırasına göre doğru eģleģtiren Ģık hangisidir? 17 23, ,33 Kapsam dıģı ne demektir? 43 58, ,00 Standardın maddesinin baģında bulunan Ç kodu neyi ifade eder? 21 28, ,33 Hangisi tıbbi atık değildir? 54 73, ,00 Tıbbi atıklar hangi renk poģete atılır? 61 83, ,33 Ön testte hastanın evden getirdiği ilaçlar ve kesici delici alet yaralanması ile ilgili sorular % 93,15 ile en yüksek oranda doğru cevaplanmıģtır. Son test sonrasında kalite yönetim direktörünün görevleri ve hasta düģmelerinin sorumluluğu ile ilgili sorular % 100 doğru cevaplanmıģtır. Tablo 6. Doğru Cevaplama Yüzdesinde En Çok ArtıĢ Olan Sorular Soru Bazında Ön Test ve Son Test KarĢılaĢtırmaları Ulusal renkli kod numaraları aģağıdaki Ģıklardan hangisinde doğru olarak verilmiģtir? AĢağıda belirtilen kriterlerin Kurumsal Performans Katsayısına etkisini yazılıģ sırasına göre doğru eģleģtiren Ģık hangisidir? Standardın maddesinin baģında bulunan Ç kodu neyi ifade eder? AĢağıdakilerden hangisi HKS(Hizmet Kalite Standartları) kapsamınca kurulan komitelerden değildir? Ön Test Doğru Cevap Veren KiĢi/Topla m KiĢi % Son Test Doğru Cevap Veren KiĢi/Toplam KiĢi % Ön Test Son Test Yüzde ArtıĢ Oranı 10,95 92,00 81,05 23,28 81,33 58,05 28,76 77,33 48,57 30,13 69,33 39,2 AĢağıdakilerden hangisi 'Cerrahi Güvenlik Kontrol 12,32 49,33 37,01 Listesi' bölümleri arasında yer almaz? Ön testte en az doğru yapılan sorulardan son testte doğru cevaplanma oranı artan sorular pratik uygulamalar sırasında karģılaģılmayan ve teorik olan konulardan oluģmaktadır. Yapılan eğitimlerin, hizmet kalite standartları konularındaki teknik bilgilerin öğrenilmesinde etkili bir araç olduğunu göstermektedir. 39

40 Tablo 7. Doğru Cevaplama Yüzdesinde AzalıĢ Olan Sorular Soru Bazında Ön Test ve Son Test KarĢılaĢtırmaları Ön Test Doğru Cevap Veren KiĢi/Toplam KiĢi % Son Test Doğru Cevap Veren KiĢi/Toplam KiĢi % Ön Test Son Test Yüzde Azalma Oranı Hasta bakım hizmetleri hangi hizmet yönetimine aittir? Ġndikatörlerin çıkıģ noktaları için aģağıdakilerden hangisi yanlıģtır? 75,34 50,66-24,68 13,69 8-5,69 Ön testte doğru cevaplandıktan sonra son testte cevaplanma oranı düģen sorular, öğrencilerin uygulama esnasında veya teorik bilgi olarak uzak kaldıkları konulardan oluģmuģ olabilir. Doğru cevap sayısı azalan sorular, sınav test usulü yapıldığından dolayı rastgele doğru cevaplanmıģ olabilir. Tablo 8. Her Ġki Testte de En Çok Doğru Cevap Verilen Sorular ve Ortalaması Soru Bazında Ön Test ve Son Test KarĢılaĢtırmaları Ön Test Doğru Cevap Veren KiĢi/Toplam KiĢi % Son Test Doğru Cevap Veren KiĢi/Toplam KiĢi % Her Ġki Testte de En Yüksek Cevap Verilen Soruların Ortalaması % Hastanın evden getirdiği ilaçların kaydedilmesi açısından hangi ifade daha doğrudur? 93, ,58 Kesici-delici bir aletle yaralanma olduğunda aģağıdakilerden hangisi yapılmamalıdır 93, ,58 Hasta bir servisten diğerine nakledilirken hangi formu doldurmak gerekir? 91,78 97,33 94,56 AĢağıdakilerden hangisi el hijyeni 5 endikasyon uygulamalarından biri değildir? 86, ,15 Tıbbi atıklar hangi renk poģete atılır? 83,56 97,33 90,45 Her iki testte de en çok doğru cevap verilen sorular hasta ve çalıģan güvenliğini ilgilendiren ve hastanedeki uygulamalarda sıkça kullanılan konulardan oluģmaktadır. 40

41 Tablo 9. Her Ġki Testte de En Az Doğru Cevap Verilen Sorular ve Ortalaması Soru Bazında Ön Test ve Son Test KarĢılaĢtırmaları Ġndikatörlerin çıkıģ noktaları için aģağıdakilerden hangisi yanlıģtır? AĢağıdakilerden hangisi 'Cerrahi Güvenlik Kontrol Listesi' bölümleri arasında yer almaz? AĢağıdakilerden hangisi Hizmet Kalite Standartları çerçevesinde izlenmesi istenen indikatörlerden değildir? AĢağıdakilerden hangisi HKS(hizmet Kalite Standartları) kapsamınca kurulan komitelerden değildir? Ulusal renkli kod numaraları aģağıdaki Ģıklardan hangisinde doğru olarak verilmiģtir? Ön Test Doğru Cevap Veren KiĢi/Topla m KiĢi % Son Test Doğru Cevap Veren KiĢi/Toplam KiĢi % Her Ġki Testte de En Az Cevap Verilen Soruların Ortalaması % 13, ,85 12,32 49,33 30,83 28,76 54,66 41,71 30,13 69,33 49,73 10, ,48 Her iki testte de en az cevaplanan sorular indikatörler ve cerrahi güvenlik kontrol listesi gibi her sağlık mesleği grubunu direkt ilgilendirmeyen, hastane çalıģanlarının bir kısmının da aslında bilgi sahibi olmadıkları konulardan oluģmaktadır. Hastanemizde ulusal renkli kod uygulamasına yapılan eğitimlerden sonra geçildiğinden dolayı öğrenciler tarafından konunun yeterince bilinmemesinin nedenlerinden olabilir. 8. UYGULAMADAN ÖĞRENĠLEN DERSLER HKS eğitimlerinin ders müfredatı olarak Sağlık Meslek Liselerinde eğitim programına dahil edilmesi, hem hasta hem de çalıģan güvenliği açısından öğrencilerin yeterli eğitimi almalarını sağlayacaktır. 4.sınıf öğrencileri YGS-LYS sınav kaygısı yaģamaktadır. Bu kaygı özellikle 2.dönemde artmakta olduğu gözlemlenmiģtir. Bu durum göz önüne alınırsa eğitim programının 3.sınıf ve 4.sınıf 1.dönemde yer alması daha yararlı olabilir. Hizmet kalite standartları ile ilgili konuların eğitim müfredatına konulması mümkün olmaz ise hastanelerdeki eğitim salonlarında eğitim ve kalite birimlerince staj uygulamalarına baģlamadan önce eğitimler verilmesi uygun olacaktır. Hizmet kalite standartları ile ilgili konulara dair yapılan eğitimler hem teorik hem de pratik uygulamaları içerecek Ģekilde düzenlendiğinde akılda kalıcı bir Ģekilde öğrenilebilir. Hasta ve çalıģan güvenliği ile ilgili hatalar telafisi olmayan veya insan hayatını olumsuz yönde etkileyecek Ģekilde sonuçlar doğurabileceğinden, stajyer öğrenciler de dahil tüm sağlık çalıģanları eğitime tabi tutulmalı ve eğitimler periyodik olarak güncellenmiģ Ģekliyle tekrarlanmalıdır. 41

42 Eğitim sonrası devam ve baģarı durumu değerlendirilerek sertifika verileceğinin eğitimin baģında duyurulması eğitimlere katılım ve ilgi açısından motive edici olmuģtur. Eğitimin tüm bölüm öğrencilerine toplu olarak verilmesinden ziyade eğitim içeriğinin bölüm bazlı olarak hazırlanarak ayrı sınıflarda verilmesi daha yararlı ve etkin olmasını sağlayabilir. Meslek lisesi öğretmenleri tarafından yapılan staj değerlendirmesinde, hizmet kalite standartlarına ait kriterler de göz önünde bulundurulabilir. 9. KURUM VE KURULUġLARDA UYGULANABĠLME DURUMU Tüm Türkiye deki Sağlık Meslek Liselerinde Hizmet Kalite Standartları Eğitim Programı uygulanabilir. 10. UYGULAMANIN SAĞLIK HĠZMETĠ ÜZERĠNE ETKĠLERĠ HKS Eğitimleri Milli Eğitim Müdürlüğü ve Sağlık Meslek Lisesi okul müdürlükleriyle görüģülerek ve uygun eğitici kadroları hazırlanarak sağlık meslek liselerinin bütün bölümlerinde uygulanabilir. HKS Eğitimleri stajyer öğrencilerin staj yaptıkları alanlarda hasta ve çalıģan güvenliği konularında daha dikkatli olmalarını sağlayacak bir programıdır. Stajyer öğrenciler sağlık ekibinin bir üyesidir ve gelecekteki sağlık personelleri adaylarıdır. Yeterli donanıma sahip olarak yetiģtirilen sağlık personelleri daha az hata yapma riski ile karģı karģıya kalabilir. Bu durumda hem hasta hem de çalıģan güvenliği açısından yeni yetiģecek sağlık personellerinin HKS eğitimleri alarak meslek hayatlarına baģlamalarında kendilerine ve hizmet verecekleri hastalara daha faydalı olabileceklerini gösterebilir. 11. UYGULAMANIN BÜTÇESĠ VE FĠNANSMANI Gider Açıklama TL % Personel Maliyeti Eğitimciler hastanemiz çalıģanlarından oluģturulduğu için personel harcaması yapılmamıģtır. - - Kırtasiye Giderleri A4 kâğıdı, Fotokopi ücreti, sertifika gideri, dereceye giren öğrencilere verilen ödüller için yapılan harcama Toplam Projenin tüm bütçesi ve finansmanı EskiĢehir Devlet Hastanesi yönetimi tarafından karģılanmıģtır. 42

43 KAYNAKLAR Çırpı, Fatma-Merih, Yeliz- Kocabey, Meryem (2009), Hasta Güvenliğine Yönelik HemĢirelik Uygulamalarının ve HemĢirelerin Bu Konudaki GörüĢlerinin Belirlenmesi, Sağlıkta Performans ve Kalite Kongresi nde Mart Antalya Göçmen, Zehra (2004), Ameliyathane HemĢirelerinin Ameliyathane HemĢireliği Oryantasyon Programı Ġçeriğine ĠliĢkin GörüĢleri, C.Ü.HemĢirelik Yüksek Okulu Dergisi 2004, 8(1), Sayfa:12 Gökkoca, Zuhal (2001), Sağlık Eğitimi Açısından Temel Ġlkeler, Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD, Antalya, Cilt 10, Sayı 10, Sayfa:371 Karadağ, Gülendam ve Uçan Özlem (2006), HemĢirelik Eğitimi ve Kalite, Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, Cilt:1, Sayı:3, Sayfa: 43 ġahin, Ġsmail ve Fındık, Tayfun (2008), Türkiye de Mesleki Ve Teknik Eğitim: Mevcut Durum, Sorunlar Ve Çözüm Önerileri, TSA / Yıl: 12, S: 3,Sayfa:65 Tütüncü, Özkan-Yağcı, Kamil- Küçükusta, Deniz (2006), Toplam Kalite Yönetimi Kapsamında Hasta Güvenliği Ve Akreditasyon: Tıbbi Laboratuarlar Değerlendirilmesi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 8, Sayı:4, Sayfa: 286,287 EKLER Ek 1.Ön Test - Son Test Soruları Adınız-Soyadınız; Cinsiyetiniz; K E Bölümünüz; EskiĢehir Devlet Hastanesinde Staj Uygulaması yapma durumunuz; Evet Hayır Sayın Öğrencimiz; Bu testin amacı bilgi düzeyinizi ölçmek ve puanlamak olmayıp; vereceğimiz eğitimin içeriğini planlamak için uygulanmaktadır. Bu nedenle soruları staj uygulamalarınızdan edindiğiniz deneyimler ve okul bilgileri doğrultusunda yanıtlayabilirsiniz. Süreniz; 30 dk BaĢarılar Dileriz. 43

44 ATATÜRK ANADOLU SAĞLIK MESLEK LĠSESĠ HĠZMET KALĠTE STANDARTLARI ÖNDEĞERLENDĠRME TESTĠ 1.AĢağıdakilerden hangisi kalite yönetim direktörünün görevlerinden değildir? a)doküman yönetimi c) Anket sonuçlarının değerlendirilmesi b)öz değerlendirme sürecinin yönetimi d) Fatura sisteminin iģleyiģinin kontrolü 2.AĢağıdakilerden hangisi HKS(Hizmet Kalite Standartları) kapsamınca kurulan komitelerden değildir? a)hasta güvenliği komitesi c) Eğitim komitesi b)tesis güvenliği komitesi d) Etik kurul komitesi 3.AĢağıdakilerden hangisi hasta güvenliği kapsamında değildir? a) Ġlaç güvenliğinin sağlanması. c) ĠletiĢim güvenliğinin sağlanması. b) Cerrahi güvenliğinin sağlanması. d) Sağlık tarama programının hazırlanması. 4. DüĢmelerin önlenmesi hangi meslek grubunun sorumluluğundadır? a) HemĢire c) Tüm çalıģanlar b) Doktor d) Hizmetli 5.AĢağıdakilerden ifadelerden hangisi doğrudur? a) Bilgilendirme yapılmadan yazılı olarak alınan rızalar geçerlidir. b) Hastaya yattığı süre içinde uygulanacak tüm iģlemler için ' Genel Rıza' almak yeterlidir, c) Rızanın sözel olarak bir Ģahit eģliğinde alınması yeterlidir. d) Hastaya yapılacak her tıbbi müdahale ve tedavi için ayrı ayrı yazılı rıza alınmalıdır. 6.AĢağıdakilerden hangisi 'Cerrahi Güvenlik Kontrol Listesi' bölümleri arasında yer almaz? a) Klinikten ayrılmadan önce, c) Ameliyattan sonra, b) Anestezi verilmeden önce, d) Ameliyattan çıkmadan önce, 7.DüĢme riski ulan hasta için aģağıdaki önlemlerden hangisi alınmaz? a)kırmızı yıldız figürü odanın kapısına asılır. b)hasta yakınlarına bilgi verilir, iģbirliği yapılır. c)banyonun yatağın yakınında olması ve tutunmak için tırabzanların bulunması gereklidir, d) Dört yapraklı yeģil yonca figürü yatak baģına asılır. 8.AĢağıdakilerden hangisi Hizmet Kalite Standartları çerçevesinde izlenmesi istenen indikatörlerden değildir? a) Acil servise 24 saat içerisinde aynı Ģikâyetle tekrar baģvuran hasta sayısı ve oranı, b) Bir baģka sağlık merkezine sevk edilen hasta sayısı, oranları ve teģhis dağılımı, c) Cerrahi profilakside antibiyotiklerin doğru kullanım oranları, d) Ortalama kalıģ günü 9.Ġndikatör kelime anlamı aģağıdakilerden hangisidir? a) Kayıt c) Gösterge b) Sistem d) Veri GiriĢi 10.Ġndikatörlerin çıkıģ noktaları için aģağıdakilerden hangisi yanlıģtır? a)hasta odaklılık c) iletiģim b)verimlilik d) Güvenlik 11.AĢağıdakilerden hangisi el hijyeni 5 endikasyon uygulamalarından biri değildir? a) Hasta ile temas öncesi c) Aseptik iģlemler öncesi b) El antiseptiği ile el ovulduktan sonra d) Vücut sıvıları ile temas sonrası 44

45 12.AĢağıdaki uygulamalardan hangisi yanlıģtır? a) Enjektör uçları kullanım sonrası mutlaka kapağı kapatıldıktan sonra atık kutusuna atılmalıdır. b) KullanılmıĢ enjektörler tıbbi atık kutusuna atılmalıdır. c) ÇalıĢan Güvenliği kapsamında enjektör uçları kullanım sonrası kapağı takılmadan atık kutusuna atılmalıdır. d) Kan ve vücut sıvısı bulaģma riski olan iģlemlerden önce koruyucu ekipmanlar giyilmelidir. 13.Kesici-dclici bir aletle yaralanma olduğunda aģağıdakilerden hangisi yapılmamalıdır? a) Eller su ve sabunla yıkanmalı. c) Pansuman yapılmalı. b) Kanatılmalı. d)ġnfeksiyon hastalıkları kliniğine baģvurmalı 14.Yazılı düzenlemelerin hazırlanması kimler tarafından yapılmalıdır? a) Hastane Müdürü tarafından. b) BaĢhemĢirelik tarafından. c) Bölüm / Komite / Ekipte çalıģanlar tarafından. d)ġlgili kiģi, birim yada komitenin görüģü alınarak hazırlanabilir, yayınlanmadan önce mutlaka kalite birimince kodlanıp numara verilip onaya sunulmalıdır. 15.Dokümanlar yayınlanmadan önce en son kim tarafından onaylanır? a) Kalite Yönetim Direktörü c) BaĢhemĢire b) Hastane Müdürü d) BaĢhekim 16.Hasta bakım hizmetleri hangi hizmet yönetimine aittir? a)kurumsal Hizmet Yönetimi c) Destek Hizmet Yönetimi b)sağlık Hizmet Yönetimi d) Ġndikatör Yönetimi 17.Ulusal renkli kod numaraları aģağıdaki Ģıklardan hangisinde doğru olarak verilmiģtir? a) Numaralar ülkemizin tüm sağlık kurumlarında standart olup; Beyaz Kod: 1111, Pembe Kod:2222, Mavi Kod:3333'tür. b) Numaralar ülkemizin tüm sağlık kurumlarında standart olup; Beyaz Kod: 1111, Pembe Kod:3333, Mavi Kod:2222'tür. c) Numaralar kurumun fiziki yapısı, alt yapı durumu göz önüne alınarak istenildiği Ģekilde belirlenebileceğinden standart değildir. d) Numaralar Özel Hastane Üniversite Hastaneleri ve Kamu Hastanelerinde farklık göstermektedir. 18.Hastane personelinin fiziksel saldırıya uğraması durumunda hangi renkli kod baģlatılır? a) Pembe Kod c) Beyaz Kod b) Mavi Kod d) Kırmızı Kod 19.Mavi kod hangi durumda baģlatılır? a) Senkop c) Kardio-pulmoner arrest b) Çocuk-bebek kaçırılması d) Personele fiziksel saldın 20.Mavi Kod uygulamasının asıl amacı nedir? a) Hastayı acilen sevk etmek. b) Hastayı entübe etmek ve monitörizasyonunu sağlamak. c) Kardiyo pulmoner arrest durumunda hızlı ve güvenli müdahalenin sağlanması d) Adrenalin ve atropin uygulamak 45

46 21.Hastanın evden getirdiği ilaçların kaydedilmesi açısından hangi ifade daha doğrudur? a) Sadece ilaç ve malzemenin adı yazılır. b) Ġlacın miadını yazmak yeterlidir. c) Ġlacın adı, miadı, miktarı, ilacı teslim eden ve alan, kontrol eden hekim kayıtları olmalıdır. d) Ġlaçların kayıt edilmesine gerek yoktur, hasta kendisi kullanmaya devam etmelidir. 22.Hasta bir servisten diğerine nakledilirken hangi formu doldurmak gerekir? a) Servisler arası hasta transfer formu c) Hasta bakım formu b) Hasta eğitim formu d) Güvenli cerrahi kontrol formu 23.Hangi durumda hastadan yazılı onanı alınması gerekmez? a) Ġ.M Enjeksiyon c) Lomber ponksiyon öncesi b) Kan transfüzyonu öncesi d) Tonsilektomi ameliyatı öncesi 24.Cerrahi hataları önlemek açısından hasta klinikten ayrılmadan önce hangi form doldurulur? a) Ameliyat raporu c) Cerrahi güvenlik kontrol listesi b) Anestezi belgesi d) Hasta transfer formu 25.HKS kapsamında Özdeğerlendirme nedir? a)kiģinin kendini tanıması ve olumlu özelliklerini geliģtirip olumsuz yönlerini düzeltmeye çalıģmasıdır. b)kurumun dıģarıdan bağımsız değerlendiriciler tarafından değerlendirilmesidir. c) Kurumun kendi kendisini değerlendirmesi ve raporlamasıdır. d) Kurumun bakanlık tarafından değerlendirilip puanlanmasıdır. 26.AĢağıda belirtilen kriterlerin Kurumsal Performans Katsayısına etkisini yazılıģ sırasına göre doğru eģleģtiren Ģık hangisidir? Hizmet Kalite Standartları:% Memnuniyet Anketleri:%...Ġndikatörler:%... a)%65, %20, %15 c) %60, %20, %20 b) %20,%15, %65 d) %75 %15, %10 27.Kapsam DıĢı ne demektir? a) BirleĢen hastanelerin merkezi değerlendirmeye tabi tutulmamasıdır. b) Kurumda eksik olacağı bilinen bir HKS maddesinin değerlendiricilerin onayı ile puanlamaya tabi tutulmayıp kuruma avantaj sağlanmasıdır. c) HKS de bulunan bir maddenin kurumda karģılığının olmaması durumunda puanlama dıģı tutulması olup; açıklaması HKS kitabında yapılmıģtır.(örneğin; Sterilizasyon ünitesinde Etilen Oksit Gazı kullanılmaması) d) Aynı baģlıkta birden fazla bölümü olan hastanelerde (örneğin 2 yoğun bakımı olan) bölümlerden eksik sayısı fazla olanı göz ardı edilip puanlamaya tabi tutulmamasıdır. 28.Standardın maddesinin baģında bulunan 'Ç' kodu neyi ifade eder? a) Standardın 'Hasta Güvenliğini' ilgilendirdiği b) Standardın 'Hasta ve ÇalıĢan Güvenliğini' ilgilendirdiği c) Standardın 'ÇalıĢan Güvenliğini' ilgilendirdiği d) Standardın 'Çevre Güvenliğini' ilgilendirdiği 29.Hangisi tıbbi atık değildir? a) KullanılmıĢ cerrahi eldiven c) Enfekte olmayan hasta bakım ünitesi atığı b) Foley sonda d) KullanılmıĢ enjektör 30.Tıbbi atıklar hangi renk poģete atılır? a) Siyah b) Sarı c) Mavi d ) Kırmızı 46

47 Ek 2. SML Öğrencileri HKS Eğitimi El Rehberi 47

48 Ek 3. Eğitim Programı Süreci Ġle Ġlgili Fotoğraflar 48

49 49

50 Ek 4.Eğitim Programı KONU DERS ALT BAġLIKLAR EĞĠTĠMCĠ BAġLIĞI 1.DERS ÖĞRENCĠLERE ÖNDEĞERLENDĠRME TESTĠ UYGULANMASI 2.DERS HKS Hakkında genel bilgilendirme Sağlık Bakanlığında HKS süreci Hastanelerde HKS yönetimi nasıl yapılır? Kalite yönetim direktörü ve görevi. Kalite yönetim birimi ve görevleri. Üst yönetim ve tüm çalıģanların HKS sürecine katılımı nasıl sağlanır?(komiteler-ekipler-kalite bölüm sorumluları) Dr. Mehmet EROĞUL (EskiĢehir Devlet Hastanesi Kalite Yönetim Direktörü) 3.DERS Hasta Güvenliği uygulamaları Hasta Güvenliğinin hukuki boyutu Ġlaç güvenliği Transfüzyon güvenliği(pratik uygulama) Hasta düģmelerinin önlenmesi Güvenlik raporlama nasıl yapılır? Güvenli cerrahi uygulaması (Video gösterisi) Uzm.Dr.Osman Özcan AYDIN (EskiĢehir Devlet Hastanesi Anestezi ve Reanimasyon Uzmanı) 4.DERS ÇalıĢan Güvenliği uygulamaları El hijyeni uygulaması (5 endikasyon kuralı video gösterisi) Koruyucu ekipman kullanımının önemi. ÇalıĢan güvenliğini tehdit eden durumlarda bildirim nasıl yapılır? Çiğdem Kadıoğlu ORAK (EskiĢehir Devlet Hastanesi ĠKK HemĢiresi) 5.DERS Renkli Kod uygulamaları Mavi Kod Pembe Kod Beyaz Kod Ġlknur IġIK (EskiĢehir Devlet Hastanesi Kalite Birim ÇalıĢanı) 6.DERS HKS kapsamında dökümantasyon Yazılı düzenleme DıĢ kaynaklı doküman Dökümanların asılmasına iliģkin düzenleme Bedri ALTAN (EskiĢehir Devlet Hastanesi Kalite Birim Sorumlusu) 7.DERS Tıbbi Atık Atık yönetiminin önemi Evsel,tıbbi,tehlikeli,geri dönüģüm atıkları nasıl ayrıģtırılır? Ahmet ALTIN Çevre Mühendisi 50

51 (EskiĢehir Devlet Hastanesi Kalite Birim ÇalıĢanı) 8.DERS DERS DERS DERS Ġndikatör yönetimi HKS kapsamında kullanılan formlar Hastanelerin değerlendirilme si HKS kapsamında takip edilen indikatörler hakkında genel bilgi Ġndikatörlerin çıkıģ noktası Ġndikatörlerin takibi Verilerin analizi Hasta öndeğerlendirme formu Hasta bakım ve eğitim eğitim formu Advers etki bildirim formu Hasta transfer formu Güvenli cerrahi kontrol formu Kan transfüzyonu formu Güvenlik raporlama ve olay bildirim formu Narkotik defteri kaydı Örnek acil arabası kontrol çeklisti Örnek onam Sözel order formu Düzeltici-Önleyici Faaliyet Formu HemĢire bakım planı Özdeğerlendirme nedir,nasıl yapılır? Bakanlık Değerlendirmesi ve puanlaması nasıl yapılır? Kurumsal performans katsayısı nedir,nasıl hesaplanır? Kurumsal performans katsayısının kurumun dağıtabileceği ek ödemeye etkisi nasıl olur? DEĞERLENDĠRME SINAVI Zöhre ÜNLÜCE Kimyager (EskiĢehir Devlet Hastanesi Kalite Birim ÇalıĢanı) Ġlknur IġIK (EskiĢehir Devlet Hastanesi Kalite Birim ÇalıĢanı) Dr. Mehmet EROĞUL (EskiĢehir Devlet Hastanesi Kalite Yönetim Direktörü) 51

52 Ek 5.Katılım Belgesi Örneği Merve DEMİR 13 ŞUBAT- 19 MART 2012 Tarihleri arasında Sağlık Meslek Lisesi eğitim salonunda gerçekleştirilen Hizmet Kalite Standartları Eğitimine katılmıştır. Dr. Mehmet EROĞUL KALĠTE DĠREKTÖRÜ Uz. Dr. Kazım SARICI BAġHEKĠM Ek 6.BaĢarı Belgesi Örneği 52

53 53

54 HEMŞİRELİK ORGANİZASYONU MÜDAHELE EKİBİ (HOME PROJESİ) 54

55 Özet: Mehmet Eroğul 1, Hülya Güntan 2,Asiye Dinç 3, Elvan Yavuzer 4, Bedri Altan 5 Hemşirelik hizmetleri, hem sağlık ekibi içerisindeki rolü, hem de hastanelerin başarısındaki etkileri gereği önemli bir konuma sahiptir. Bu da hastanelerde hemşirelik hizmetlerinin iyi bir şekilde yönetilmesi ve değerlendirilmesi zorunluluğunu ortaya çıkarmaktadır. Hastanemizde uygulanan durum değerlendirme anketine katılan hemşireler tarafından hemşirelik hizmetlerinin amacına uygun olarak yapılıp yapılmadığının değerlendirilmesi ve değerlendirmenin özellikle Görev Yetki ve Sorumluluklar, Hasta ve Çalışan İletişimi, Tedavi Hizmetleri, Hasta Bakımı ve Formların Doğru Kullanımı konularından oluşması istenmiştir. Bu talepler doğrultusunda Hemşirelik Organizasyonu Müdahale Ekibi (HOME Projesi) planlanmış ve başlatılmıştır. Bu çalışmanın amacı; hemşirelik hizmetlerinin değerlendirilerek eksikliklerin tespit edilmesi, iyileştirilmesi ve geliştirilmesi çalışmalarıyla hasta bakım kalitesinin arttırılmasıdır. Ayrıca bu çalışma ile Hizmet Kalite Standartları bilincinin arttırılması, sağlık bakım hizmetlerinin kalitesinin arttırılması, hasta-çalışan güvenliğinin sağlanması amaçlanmıştır. HOME Projesi sonrasında, hemşirelik bakım süreci, kişiler arası ilişkiler, infeksiyon kontrol çalışmaları ve doğru form kullanımı gibi hemşirelik hizmetlerinin pek çok alanında iyileşme sağlandığı görülmüştür. Böylece hasta ve çalışan güvenliği kapsamındaki eksiklikler azaltılmıştır. Sonuç olarak, proje kapsamında kliniklerin genel değerlendirilmesinde 14 puanlık bir iyileşme tespit edilmiş ve projenin amacına ulaştığı görülmüştür. Anahtar Kelimeler: Hasta Güvenliği, Çalışan Güvenliği, Hemşirelik Hizmetleri, Hemşirelik Organizasyonu Müdahale Ekibi Abstract: NURSING ORGANIZATION INTERVENTION TEAM (HOME PROJECT) Nursing services have an important position in terms of both the role in the health care team and the effects on the success of the hospitals. That obligates nursing services at hospitals to be managed and evaluated well. Nurses attended situation assessment survey applied in our hospital evaluated the nursing services whether they are carried out relevant or not and the issues demanded were especially about Tasks, Authority and Responsibilities, Patient and Personnel Communication, Therapy Services, Patient Care and Using Forms Correctly. Nursing Organization Intervention Team (HOME Project) has been planned and started to carry out in accordance with these demands. 1 EskiĢehir Devlet Hastanesi, mehmeterogul66@gmail.com 2 EskiĢehir Devlet Hastanesi, hulyaguntan@gmail.com 3 EskiĢehir Devlet Hastanesi, asiye-dinc@hotmail.com 4 EskiĢehir Devlet Hastanesi, uluturkelvan@hotmail.com 5 EskiĢehir Devlet Hastanesi, baltan26@gmail.com 55

56 This study aims to increase the quality of patient care services by ascertaining the shortfalls of nursing services, improving and developing them. Additionally, it has been aimed to increase the conscious about Service Quality Standards and quality of health care services and patient-personnel security. It has been observed that there have been improvements in several fields such as nursing care duration, communication between people, infection control working and using forms correctly after HOME Project. So shortcomings of patient and personnel security have been decreased. Consequently, within the scope of project, it has been reported that there has been a 14 point improvement in the evaluation of clinics and the project has reached its aim. Key Words: Patient Safety, Personnel Safety, Nursing Services, Nursing Organization Intervention Team 1. GĠRĠġ HemĢirelik sağlık hizmetlerinin vazgeçilmez bir parçasıdır ve hemģireler de sağlıklı/ hasta birey için çalıģan sağlık ekibinin temel taģlarından birisidir. HemĢire; eğitimiyle, kiģiliğiyle, teorik bilgi ve uygulama becerisiyle, karar verme yeteneğiyle, hemģirelik hizmetlerini planlayarak uygulayabilen, ekip çalıģmasını baģarıyla yürütebilen, sağlık ekibi üyeleriyle uyum içinde çalıģabilen sorumlu insan gücüdür (Bostan ve Köse, 2011: 179). Sağlık hizmetlerinde kaliteli bakım için gerekli koģullardan ilki kaliteli hemģireler yetiģtirmektir. Kaliteli bakım, iyi eğitim almamıģ ve sayıca yetersiz olan hemģirelerle baģarılamaz (Bayık, 1995: Ovayolu ve Bahar, 2006: 107). HemĢirelik uygulamalarında kaliteye eriģilebilmesi sağlam bir yöntem becerisi, uygulamaları değerlendirme, hasta ile iģbirliği, beklentileri saptama ve bu beklentilerin nasıl yerine getirilebileceğini belirleme çabalarını gerektirmektedir (Yorulmaz, 2001: 7). HemĢireler çevrelerinde meydana gelen değiģimleri yakından izledikleri ve bu değiģimlerin öncülüğünü yapmaya baģladıkları zaman etkili ve kaliteli sağlık bakım sisteminin oluģturulması ve sürdürülmesi mümkün olabilecektir (Akbayrak, 1999: 35) Her kurum, kendi alanında söz sahibi olmak için değiģimleri yakından izlemeli ve öncülüğünü yapmalıdır (Kocaman, 1992: 107). HemĢirelik bakımının yeterli ve nitelikli olması; sağlık politikaları, sağlık sisteminin yapısı, sağlık kaynaklarının dağılımı, çalıģılan kurumun örgütsel yapısı ve iģleyiģi, etik iletiģimin niteliği gibi sağlık hizmetlerinin sunuluģu ile ilgili pek çok faktöre bağlıdır. HemĢirelik bakımından öncelikle sorumlu olan hemģirelerin, bakımın ahlaki boyutunun farkında olması, bakımla ilgili ahlaki konu ve sorunlara duyarlı insan ve hasta haklarına saygılı bir anlayıģ geliģtirmesi, hemģirelik uygulamalarını özenli ve saygılı bir tutum ile gerçekleģtirmesi zorunludur. Bu zorunluluk mesleki değerler ve meslek ahlakı konusunda bilgi ve tutum geliģtirmesini, mesleki uygulamaların belirli ilke ve standartlar doğrultusunda gerçekleģtirmesini gerektirir. 56

57 Bu düģünceler çerçevesinde EskiĢehir Devlet Hastanesi nde hemģirelik hizmetlerinin değerlendirilmesi amacıyla ġubat 2012 tarihinde 360 çalıģanın katıldığı Durum Değerlendirme Anketi uygulanmıģ (Ek 1) ve anket sonuçları Tablo 1 de gösterilmiģtir. Tablo çalıģana proje öncesi uygulanan Durum Değerlendirme Anketi sonuçları Yüzdelik 1 Kurumunuzun hedefleri hakkında bilgilendiriliyor musunuz? N (KiĢi) Dağılım (%) Hayır bilgilendirilmiyorum 32 %9 Kısmen bilgilendiriliyorum 144 %40 Bilgilendiriliyorum 159 %44 Sürekli bir bilgilendirme sistemi var 25 %7 Ankete katılan çalıģanların % 91 i kurumun hedefleri hakkında bilgilendirildiğini ifade etmiģtir. 2 Kurumun hedeflerine ulaģma konusunda motive ediliyor musunuz N (KiĢi) Yüzdelik Dağılım (%) Hayır motive edilmiyorum 104 %29 Kısmen motive ediliyorum 173 %48 Motive ediliyorum 79 %22 Sürekli motive edildiğim bir sistem var 4 %1 Ankete katılan çalıģanların % 71 i kurumun hedeflerine ulaģma konusunda motive edildiğini ifade etmiģtir. Yüzdelik 3 Yönetime sorunları iletme imkanı bulabiliyor musunuz? N (KiĢi) Dağılım (%) Hayır bulamıyorum 61 %17 Buluyorum ama önemsenmiyor 108 %30 Buluyorum ve önemseniyor 170 %47 Sürekli bir sorun iletme sistemi var 27 %6 Ankete katılan çalıģanların % 53 ü hastane yönetimine sorunlarını iletme imkanı bulduğunu ifade etmiģtir. 4 Yazılı görev tanımınız var mı? N (KiĢi) Yüzdelik Dağılım (%) Evet var 266 %74 Hayır yok 94 %26 Ankete katılan çalıģanların %74 ü yazılı bir görev tanımının olduğunu belirtmiģtir. Yüzdelik 5 Görev tanımınıza uygun çalıģıyor musunuz? N (KiĢi) Dağılım (%) Evet 170 %47 Kısmen Evet 136 %38 Hayır 54 %15 Ankete katılan çalıģanların % 85 i görev tanımına uygun olarak çalıģtığını ifade etmiģtir. 57

58 6 HemĢirelik hizmetlerinin etkin ve verimli olduğunu düģünüyor musunuz? N (KiĢi) Yüzdelik Dağılım (%) Evet 180 %50 Kısmen Evet 176 %49 Hayır 4 %1 Ankete katılan çalıģanların %99 u hastanemizdeki hemģirelik hizmetlerinin etkin ve verimli olduğunu düģünmektedir. 7 Sorunların çözümüne yönelik toplantılar yapılıyor mu? N (KiĢi) Yüzdelik Dağılım (%) Hayır yapılmıyor 36 %10 Nadiren yapılıyor 83 %23 Sorun olduğunda yapılıyor 191 %53 Düzenli yapılıyor 50 %14 Ankete katılan çalıģanların %90 ı sorunların çözümüne yönelik toplantılar yapıldığını ifade etmiģtir. 8 ÇalıĢma koģulları ile ilgili düzenlemelerde görüģünüze baģvuruluyor mu? N (KiĢi) Yüzdelik Dağılım (%) Hayır baģvurulmuyor 119 %33 Kısmen baģvuruluyor 155 %43 BaĢvuruluyor ama önemsenmiyor 29 %8 BaĢvuruluyor ve önemseniyor. 57 %16 Ankete katılan çalıģanların %67 si çalıģma koģulları ile ilgili düzenlemelerde görüģlerine baģvurulduğunu ifade etmiģtir. 9 ÇalıĢma ortamınız fiziksel sağlığınızı gözetecek Ģekilde düzenlenmiģ mi? N (KiĢi) Yüzdelik Dağılım % Hayır düzenlenmemiģ 130 %36 Kısmen düzenlenmiģ 126 %35 Büyük ölçüde düzenlenmiģ 68 %19 Evet düzenlenmiģ 36 %10 Ankete katılan çalıģanların %64 ü çalıģma ortamının fiziksel sağlığı gözetecek Ģekilde düzenlendiğini ifade etmiģtir. 10 ÇalıĢma ortamınızı değerlendiriniz. N (KiĢi) Yüzdelik Dağılım (%) Çok kötü 29 %8 Kötü 97 %27 Ġyi 219 %61 Çok iyi 15 %4 Ankete katılan çalıģanların % 65 i çalıģma ortamından genel olarak memnun olduğunu ifade etmiģtir. 58

59 11 Aldığınız hizmet içi eğitimleri ( ĠKK, Eğitim Birimi vb. ) yeterli ve kapsamlı buluyor musunuz? N (KiĢi) Yüzdelik Dağılım (%) Hayır bulmuyorum 18 %5 Kısmen yeterli buluyorum 119 %33 Daha yeterli ve kapsamlı olabilir 79 %22 Yeterli ve kapsamlı buluyorum 144 %40 Ankete katılan çalıģanların % 95 i almıģ oldukları hizmet içi eğitimin yeterli ve kapsamlı olduğu düģüncesindedir. 12 HemĢirelik hizmetleri uygulamalarının amacına uygun yapılıp yapılmadığının değerlendirilmesini ister misiniz? N (KiĢi) Yüzdelik Dağılım (%) Evet 266 %74 Hayır 94 %26 Ankete katılan çalıģanların % 74 ü hemģirelik hizmetlerinin amacına uygun olarak yapılıp yapılmadığının değerlendirilmesini istediklerini ifade etmiģtir. 13 Yukarıdaki soruya cevabınız evet ise bu değerlendirme kimler tarafından yapılmalıdır, lütfen belirtiniz. N (KiĢi) Yüzdelik Dağılım (%) BaĢhemĢire 130 %36 Ġdare 43 %12 Sorumlu HemĢire 83 %23 Komisyon 7 %2 Eğitim 7 %2 Sorumlu Doktor 15 %4 Servis HemĢire 15 %4 Diğer 60 %17 HemĢirelik hizmetlerinin amacına uygun yapılıp yapılmadığının değerlendirilmesini isteyen 266 çalıģanın % 36 sı değerlendirmenin baģhemģirelik tarafından yapılmasını istediğini ifade etmiģtir. 14 Değerlendirmede aģağıdaki kriterlerin hangisinin olmasını istersiniz? ( Birden fazla seçenek iģaretlenebilir) N (KiĢi) Yüzdelik Dağılım (%) Hasta bakımı 72 %20 Tedavi hizmetleri 76 %21 Formların kullanımı 36 %10 Görev yetki ve sorumluluklar 90 %25 Hasta ve çalıģanlarla iletiģim 79 %22 Diğer 7 %2 Anket sonucuna göre hemģirelik hizmetlerinde değerlendirilmesi talep edilen konuların; % 25 Görev Yetki ve Sorumluluklar, % 22 Hasta ve ÇalıĢan ĠletiĢimi, % 21 Tedavi Hizmetleri, % 20 Hasta Bakımı ve % 10 Formların Kullanımı olduğu ortaya çıkmıģtır. Durum değerlendirme anketinin 12. sorusunda ankete katılan çalıģanların % 74 ü hemģirelik hizmetlerinin amacına uygun olarak yapılıp yapılmadığının değerlendirilmesini istemiģ,

60 sorusunda ise değerlendirilmesi talep edilen konuların; % 25 Görev Yetki ve Sorumluluklar, % 22 Hasta ve ÇalıĢan ĠletiĢimi, % 21 Tedavi Hizmetleri, % 20 Hasta Bakımı ve % 10 Formların Kullanımı olduğu ortaya çıkmıģtır. Anket sonucunda hemģirelik hizmetlerinde tespit edilen eksiklikler ve talepler değerlendirilerek HemĢirelik Organizasyonu Müdahale Ekibi (HOME Projesi) planlanmıģ ve baģlatılmıģtır. 2. UYGULAMANIN AMACI Hastanemizde uygulanan HOME projesi kapsamında hemģirelik hizmetlerinin değerlendirilerek eksikliklerin tespit edilmesi, iyileģtirilmesi ve geliģtirilmesi çalıģmalarıyla hasta bakım kalitesinin artırılması hedeflenmiģtir. Hasta merkezli bakım yönteminin uygulanması, uygulama öncesi altyapının oluģturulması, hemģirelik ekibinin rollerinin belirlenmesi, hasta bakım kalitesini etkileyebilecek değiģkenlerin ele alınması ve kalite çalıģmalarına katkı sağlanması amaçlanmıģtır. 3. UYGULAMANIN HĠZMET KALĠTE STANDARTLARI ĠLE ĠLĠġKĠSĠ Uygulamanın Hizmet Kalite Standartları rehberinin aģağıda belirtilen ilgili maddeleri ile iliģkisi bulunmaktadır Hasta Güvenliği Komitesi bulunmalıdır Komitenin görev alanı asgari; - Hastaların doğru kimliklendirilmesi, - ÇalıĢanlar arasında etkili iletiģim ortamının sağlanması, - Güvenli ilaç uygulamalarının sağlanması, - Transfüzyon güvenliğinin sağlanması, - Radyasyon güvenliğinin sağlanması, - DüĢmelerden kaynaklanan risklerin azaltılması, - Güvenli cerrahi uygulamalarının sağlanması, - Tıbbi cihaz güvenliğinin sağlanması konularını kapsamalıdır Hastanın bölüme kabulünde genel durumu değerlendirilmelidir Hastanın genel durumu fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden değerlendirilmelidir Hasta gereksinimleri doğrultusunda hemģire bakım planı düzenlenmelidir HemĢire bakım planı hekim tedavi planı ile koordineli olmalıdır HemĢire bakım planına; - Hastanın bakım gereksinimleri, - Bakım gereksinimlerine yönelik hedefler, - Bakım gereksinimlerine yönelik uygulamalar, - Uygulama sonuçlarının değerlendirilmesi kayıt edilmelidir HemĢire nöbet teslimlerine yönelik düzenleme yapılmalıdır Nöbet teslimleri, - Nöbeti devreden ve devralan hemģireler arasında yapılmalı, - Önce deskte, sonra hasta baģında yapılmalı, - Hasta bakım sürecindeki bilgileri kapsamalıdır. - 60

61 Yatan hastalara, tedavi sürecinde eğitim verilmelidir Bu eğitim; - Kullanacağı ilaçlar, tıbbi cihazlar, beslenmeleri, egzersizleri, kontrol zamanı ve bakıma iliģkin dikkat edilecek hususlar, - El hijyeni, - Sigara kullanan hastalara sigarayı bırakma tavsiye eğitimi konularını kapsamalıdır Hastalara verilen eğitimlere iliģkin kayıtlar hasta dosyasında bulunmalıdır. 4. HOME PROJESĠ UYGULAMA SÜRECĠ ġubat 2012 tarihinde EskiĢehir Devlet Hastanesi nde çalıģan 360 hemģireye (toplam hemģire sayısının % 45 i) durum değerlendirme anketi uygulanmıģtır. Bu anket sonucunda ortaya çıkan talepler doğrultusunda 7 ana baģlık ve 47 kriterden oluģan bir değerlendirme formu düzenlenmiģtir. Bu formu 40 kliniğe uygulamak üzere 4 gruptan oluģan HemĢirelik Organizasyon Müdahale Ekibi (H.O.M.E.) oluģturulmuģtur (Ek 2). Ekipteki kiģilerin hemģire olmasına dikkat edilmiģ ve değerlendirmenin objektif olabilmesi için hemģirenin yanı sıra denetim ve değerlendirme alanlarında bilgi, beceri ve davranıģ sahibi olan baģka bireylere de görev verilmiģtir. Ekip tarafından I. Değerlendirme Mart-Nisan 2012 tarihleri arasında gerçekleģtirilmiģtir. I. Değerlendirme sonrası tüm kliniklerin eksiklikleri ve puanları belirlenmiģ, her kliniğe aldıkları puanlar ve eksik oldukları konular, görüģ, düģünce ve öneriler Ģeklinde bildirilmiģtir. Servislerin tespit edilen eksiklikleri servis sorumlu hemģirelerine üst yazı (Ek 3) Ģeklinde gönderilip iyileģtirme çalıģmalarına ortak olmaları istenmiģtir. I. Değerlendirme sonrasında tespit edilen eksiklikleri gidermek amacıyla üç günlük bir eğitim planlanmıģ (Ek 4) ve eğitim verilmiģtir. Eğitim sonrasında II. Değerlendirme Mayıs-Haziran 2012 tarihleri arasında gerçekleģtirilmiģ, her iki değerlendirmenin sonuçları karģılaģtırılmıģ ve aralarındaki farklar belirlenerek ne kadar iyileģme sağlandığı tespit edilmiģtir. Ayrıca her iki değerlendirme sonrasında hazırlanan bir proje sonu değerlendirme anketi (Ek 5) yardımıyla kliniklerin proje hakkındaki görüģ ve önerileri alınarak analiz edilmiģtir. 5. UYGULAMANIN YAPILDIĞI BÖLÜMLER Hastanemizin nöroloji, göğüs hastalıkları, dahiliye gibi dahili birimleri, ortopedi, KBB, genel cerrahi gibi cerrahi birimleri, tüm kadın doğum ve çocuk hastalıkları birimleri, acil servisleri, tüm yoğun bakımları ve ameliyathaneleri uygulamaya katılmıģtır. 6. UYGULAMANIN TAKĠBĠ H.O.M.E Projesi, Mart- Nisan 2012 tarihleri arasında I.Değerlendirme, Mayıs- Haziran 2012 tarihleri arasında II. Değerlendirme olmak üzere toplam 4 aylık bir süreçte tamamlanmıģtır. Proje kapsamında hazırlanan 7 Ana baģlık ve 47 Kriter den oluģan değerlendirme formu, toplam 40 kliniğe, 4 ayrı HOME ekibi tarafından uygulanmıģtır. Uygulamanın takibi baģhemģirelik ekibi tarafından yapılmıģtır. 7. ELDE EDĠLEN SONUÇLAR Mart 2012 ile Haziran 2012 tarihleri arasında gerçekleģtirilen I.HOME ve yapılan eğitim sonrası II. HOME değerlendirme sonuçlarının analizleri Ģu Ģekildedir. 61

62 1.Değerlendirme (%) 2.Değerlendirme (%) Tablo 2. HOME Projesi I. ve II. değerlendirme sonuçlarının karģılaģtırılması (%100 üzerinden değerlendirilmiģtir.) DEĞERLENDĠRME KRĠTERLERĠ DEĞERLENDĠRĠLEN KLĠNĠKLER KLĠNĠKLERĠN DEĞERLENDĠRME SONUÇLARI 1. HEMġĠRENĠN PROFESYONEL DAVRANIġLARI ĠyileĢme Oranı (%) 1*1 ÇalıĢma saatlerine uyum yok 1*2 KiĢisel görünüm, forma düzeni *3 HemĢirelik bilgi-becerisi *4 HemĢirelik tutum-davranıģları yok 1*5 Sorunları tanıma ve çözme yeteneği *6 Ġsabetli karar verme yeteneği yok 1*7 Eksiklikleri fark etme hataları düzeltme çabası yok En fazla iyileģmenin %10 oranında hemģirenin kiģisel görünüm, forma düzeninde olduğu tespit edilmiģtir. 2. KĠġĠLERARASI ĠLĠġKĠLER 2*1 Hasta ve hasta yakınları ile iletiģimde; empati kurma, hasta haklarını ve hasta memnuniyetini gözetme *2 Sağlık ekibi üyeleriyle uyumlu ve saygılı iliģki kurma *3 Değerlendirici ve eğitimci ekiplerle sağlıklı iliģki kurma En fazla iyileģmenin % 4 oranında hasta ve hasta yakınları ile iletiģimde; empati kurma, hasta haklarını ve hasta memnuniyetini gözetme konularında gerçekleģtiği tespit edilmiģtir. 3. SAĞLIK EĞĠTĠMĠ VE ARAġTIRMA 3*1 Yatan hasta eğitimlerini planlama ve uygulama *2 Yatan hasta eğitimlerinde uygun teknik ve kaynak kullanma *3 Yatan hasta eğitimleri için hasta bakım ve eğitim formunu doldurma En fazla iyileģmenin; % 27 oranında yatan hasta eğitimlerinde uygun teknik ve kaynak kullanılmasında, %12 oranında yatan hasta eğitimleri için hasta bakım ve eğitim formunun doldurulmasında, % 10 oranında yatan hasta eğitimlerinin planlaması ve uygulamasında gerçekleģtiği tespit edilmiģtir. 62

63 4. HASTA BAKIM SÜRECĠ Hasta bakımını planlama, uygulama, değerlendirme ve raporlama 4*1 Doğru hemģirelik tanısı koyma *2 HemĢirelik tanısına uygun bakımı planlama yok 4*3 HemĢirelik tanısına ve planına uygun uygulama yapma *4 HemĢirelik planının sonucunu değerlendirme *5 Yapılan bakım planını raporlama Bakım ve tedavi verilen hastaların değerlendirilmesi 4*6 Hastanın memnuniyetinin değerlendirilmesi *7 Hastanın genel durumunun değerlendirilmesi En fazla iyileģmenin; %17 oranında hemģirelik tanısına ve planına uygun uygulama yapma, % 9 oranında doğru hemģirelik tanısı koymada gerçekleģtiği tespit edilmiģtir. HĠZMET ĠÇĠ EĞĠTĠMLERĠN HEDEFĠNE ULAġIP 5. ULAġMADIĞININ UYGULAMA AġAMASINDA DEĞERLENDĠRĠLMESĠ HemĢirelik hizmetlerinin uygulamasına yönelik verilen eğitimlerin değerlendirilmesi 5*1 Güvenli ilaç uygulamalarının sağlanması *2 Preop ve postop hemģirelik bakım sürecinin sağlanması *3 Kan ve kan ürünleri transfüzyonu *4 Örnek alımı ve transferi *5 CPR (Kardiyo-Pulmoner Resüsitasyon) Ġnfeksiyon kontrolüne yönelik verilen eğitimlerin değerlendirilmesi 5*6 El hijyeni *7 Ġzolasyon önlemleri ve tanımlayıcı figürler *8 Dezenfeksiyon, sterilizasyon, antisepsi *9 Hastane temizlik kuralları *10 Atık yönetimi *11 Personel koruyucu ekipman ve personel sağlığı *12 Ġnvaziv aletlerin kullanımı ve bakımı Hizmet Kalite Standartlarına yönelik verilen eğitimlerin değerlendirilmesi 5*13 Hastaların doğru kimliklendirilmesi *14 Sözel istem uygulamaları *15 DüĢmelerden kaynaklanan risklerin azaltılması *16 Renkli kod uygulamaları *17 Güvenlik raporlama sistemi

64 En fazla iyileģmenin; %38 oranında örnek alımı ve transferinde, %32 oranında CPR konusunda, %27 oranında izolasyon önlemleri ve tanımlayıcı figürlerin kullanımında, %18 oranında personel koruyucu ekipman kullanımında, %15 oranında güvenli ilaç uygulamalarının sağlanmasında, %15 oranında atık yönetiminde, %10 oranında el hijyeninde, %10 oranında ise düģmelerden kaynaklanan risklerin azaltılması, kan ve ürünleri transfüzyonu ve güvenlik raporlama sisteminde gerçekleģtiği görülmüģtür. 6. 6*1 6*2 6*3 6*4 6*5 HEMġĠRELĠK GÖREV VE SORUMLULUKLARININ BĠLĠNCĠNDE OLMA Hastaların fiziksel, ruhsal gereksinimlerini karģılayarak yapılan tüm tedavi ve uygulamaları zaman belirterek imzalayıp kaydetme ve nöbetçi hemģireye devredilmesi Ġlaç, malzeme ve cihazların temini, saklanması kontrolü ve teslim edilmesi Hasta ve yakınlarına gereksinimleri doğrultusunda eğitim ve danıģmanlık yapılması Servisin genel hizmetlerinin (temizlik, yemek vb.) kontrol edilmesi HemĢirelik yönetmeliğine göre hemģirenin kendi kararı, hekim kararı ve hekim ile birlikte yapabileceği hemģirelik giriģimlerinin bilinmesi En fazla iyileģmenin; %18 oranında hasta ve yakınlarına gereksinimleri doğrultusunda eğitim ve danıģmanlık yapılmasında, %17 oranında hemģirelik yönetmeliğine göre hemģirenin kendi kararı, hekim kararı ve hekim ile birlikte yapabileceği hemģirelik giriģimlerinin bilinmesinde, %15 oranında hastaların fiziksel, ruhsal gereksinimlerini karģılayarak yapılan tüm tedavi ve uygulamaları zaman belirterek imzalayıp kaydetme ve nöbetçi hemģireye devredilmesinde, %12 oranında ise ilaç, malzeme ve cihazların temini, saklanması kontrolü ve teslim edilmesinde gerçekleģtiği görülmüģtür. 7. FORMLARIN DOĞRU KULLANIMI 7*1 HemĢirelik hizmetleri hasta ön değerlendirme formu *2 HemĢire gözlem, tedavi izlem ve derece formu *3 HemĢirelik uygulamalarında kullanılan defterler (Tedavi defteri, Nöbet defteri vb.) *4 Sözel istem uygulama formu *5 Diğer formlar En fazla iyileģmenin; %15 oranında hemģirelik uygulamalarında kullanılan defterlerin (Tedavi defteri, nöbet defteri vb.)kullanımında, %10 oranında ise hemģirelik hizmetleri hasta ön değerlendirme formunun kullanımında, hemģire gözlem, tedavi izlem ve derece formunun kullanımında, sözel istem uygulama formunun kullanımında gerçekleģtiği görülmüģtür. 64

65 Tablo:3 Kliniklere göre I. ve II. HOME değerlendirme puanlarının karģılaģtırılması (100 puan üzerinden) DEĞERLENDĠRĠLEN BĠRĠM I. DEĞERLENDĠRME PUANLARI II. DEĞERLENDĠRME PUANLARI GENEL CERRAHĠ SERVĠSĠ GKDC - GÖZ - PLAST. CER. SERVĠSĠ ÇOCUK ACĠL SERVĠSĠ AMELĠYATHANE PUAN FARKI ÜROLOJĠ SERVĠSĠ ORTOPEDĠ SERVĠSĠ BEYĠN CERRAHĠ SERVĠSĠ KBB SERVĠSĠ JĠNEKOLOJĠ ACĠL SERVĠSĠ SEPTĠK SERVĠSĠ YENĠDOĞAN SERVĠSĠ BÜYÜK ÇOCUK SERVĠSĠ LOHUSA SERVĠSĠ DOĞUM VE JĠNEKOLOJĠ SERVĠSĠ DOĞUM SERVĠSĠ ÇOCUK ENFEKSĠYON SERVĠSĠ DOĞUM ODASI SÜT ÇOCUĞU YENĠDOĞAN ÇOCUK CERRAHĠ KADIN DOĞUM CERRAHĠ ÇOCUK YOĞUN BAKIM PREMATÜRE YOĞUN BAKIM REANĠMASYON YOĞUN BAKIM NÖROLOJĠ YOĞUN BAKIM CERRAHĠ YOĞUN BAKIM KADIN DOĞUM YOĞUN BAKIM DAHĠLĠYE YOĞUN BAKIM

66 KORONER YOĞUN BAKIM GENEL SERVĠS DERMATOLOJĠ SERVĠSĠ HEMODĠYALĠZ ĠNFEKSĠYON SERVĠSĠ NÖROLOJĠ SERVĠSĠ GASTROENTEROLOJĠ SERVĠSĠ PSĠKYATRĠ SERVĠSĠ NEFROLOJĠ SERVĠSĠ GÖĞÜS HASTALIKLARI SERVĠSĠ ACĠL SERVĠS DAHĠLĠYE SERVĠSĠ KLĠNĠKLERĠN GENEL ORTALAMASI (TOPLAM 40 KLĠNĠK) Kliniklere göre HOME değerlendirme sonucunda puan durumları Ģu Ģekildedir; Kliniklerin genel ortalaması; I.Değerlendirmede 73 puan iken, II. Değerlendirmede 87 puana çıkarak 14 puanlık bir artıģ gözlenmiģtir. Cerrahi Birimler ortalama 78 den 91 e, Kadın Doğum ve Çocuk Klinikleri 71 den 85 e, Yoğun Bakımlar 74 den 89 a ve Dahili Birimler 74 den 91 e yükselmiģtir. Genel Cerrahi Servisi I. Değerlendirmede 97, II. Değerlendirmede 100 puan alarak en yüksek puanı alan birim olmuģtur. I. Değerlendirmede 63, II. Değerlendirmede 94 puan alan Dahiliye Yoğun Bakım en fazla iyileģme gerçekleģen birim olmuģtur. I. Değerlendirmede 52, II. Değerlendirmede 66 puan alarak en az iyileģme gösteren birim Koroner Yoğun Bakım dır. Ġki değerlendirme sonrasında çalıģanlara proje sürecinin değerlendirilmesi için bir değerlendirme anketi uygulanmıģtır. Anket sonuçları Tablo 4 te verilmiģtir. Tablo 4. Proje Sonrasında Proje Sürecinin Değerlendirilmesi Ġçin 261 ÇalıĢana Uygulanan Değerlendirme Anketi Sonuçları A Sosyodemografik Özellikler N (KiĢi) Yüzdelik Dağılım (%) Cinsiyet Kadın Erkek yıl yıl 19 7 ÇalıĢma Süresi yıl yıl yıl ve üzeri

67 YaĢ Eğitim Durumu Mesleği 20 ve altı yaģ yaģ ve üzeri Lise Önlisans Lisans Yükseklisans - - Doktora - - HemĢire Ebe Anestezi Teknisyeni 24 9 Toplum Sağlığı Teknisyeni 5 2 Sağlık Memuru 3 1 Proje sonrasında uygulanan proje sürecinin değerlendirilme anketine tüm birimlerden toplam 261 çalıģan katılmıģ olup, ankete katılanların 242 si kadın, 19 u erkektir. Ankete katılanların % 54 ü hemģire, % 47 si önlisans mezunudur. YaĢ ortalaması yaģ arası, çalıģma süresi ortalaması ise yıldır. B.1 HOME değerlendirmesine katıldınız mı? N (KiĢi) Yüzdelik Dağılım (%) Evet (1. tura katıldım.) Evet (2. tura katıldım.) Evet (1. ve 2. tura katıldım.) Hayır katılmadım Ankete katılanların % 26 sı I. HOME değerlendirmesine, % 11 i II. HOME değerlendirmesine, % 30 u da her iki HOME değerlendirmesine de katılmıģ olup, hiçbir değerlendirmeye katılmayanların oranı % 33 dür. B.2 HOME çalıģmasının size katkı sağladığını düģünüyor musunuz? N (KiĢi) Yüzdelik Dağılım (%) Evet Hayır Ankete katılanların % 83 ü HOME değerlendirmesinin katkı sağladığını düģünmektedir. Cevabınız evet ise size hangi konularda katkı sağladığını Yüzdelik B.3 N (KiĢi) düģünüyorsunuz? (Birden fazla seçenek iģaretlenmiģtir.) Dağılım (%) Hasta Bakımı Tedavi Hizmetleri Formların Doğru Kullanımı Görev Yetki ve Sorumluluklar Hasta ve ÇalıĢanlarla ĠletiĢim Sağlık Eğitimi(Hizmet Kalite Standartları'na Yönelik Eğitimler, Ġnfeksiyon Kontrol Komitesi Eğitimleri, Eğitim Birimi Eğitimleri) Diğer (Belirtiniz) 7 1 Ankete katılanların % 24 ü Formların Doğru Kullanımı, % 17 si Görev Yetki ve Sorumluluklar, % 16 sı Sağlık Eğitimi, % 15 i Tedavi Hizmetleri, % 14 ü Hasta Bakımı, % 13 ü Hasta ve ÇalıĢanlarla ĠletiĢim konularında projenin katkı sağladığını düģünmektedirler. 67

68 B.4 Cevabınız Hayır ise öneri ve düģüncelerinizi lütfen belirtiniz. *Bildiğim konulardı ve eğitim süresi azdı, eğitim konusu çoğu zaman saptı, benim bilgi birikimim üstüne birģey koyamadı. *Konu ile ilgili bilgi sahibi değilim. *Projenin amacını tam olarak kavrayamadım. *HOME projesini tam anlamı ile bilmiyorum, yeniden bilgilendirme lazım. B.5 HOME Projesi kapsamında verilen eğitimleri lütfen N (KiĢi) Yüzdelik değerlendiriniz. Dağılım (%) Ġhtiyacımı tam karģılıyor Eğitimin Konuları Yeterli Kısmen Yeterli Yetersiz 24 9 Ġhtiyacımı tam karģılıyor Eğitim Süresi Yeterli Kısmen Yeterli Yetersiz Ġhtiyacımı tam karģılıyor Kullanılan Materyaller Yeterli Kısmen Yeterli Yetersiz Ġhtiyacımı tam karģılıyor Eğitim Ortamı Yeterli Kısmen Yeterli Yetersiz Ġhtiyacımı tam karģılıyor Eğiticilerin Yeterli Değerlendirilmesi Kısmen Yeterli Yetersiz Ankete katılanların proje kapsamında verilen eğitimleri değerlendirmeleri istendiğinde; % 91 i eğitim konularının, % 88 i eğitimin süresinin, % 89 u eğitimde kullanılan materyallerin, % 87 isi eğitimin ortamının, % 90 ı ise eğiticilerin yeterli olduğunu ifade etmiģlerdir. 8. UYGULAMADAN ÖĞRENĠLEN DERSLER YapmıĢ olduğumuz HOME Proje çalıģması sonucunda; ÇalıĢmamızda hemģirelik hizmetlerinde yapılan her türlü iyileģtirmenin sağlık sistemi ve kaliteli hasta bakımı üzerine pozitif etkileri görülmüģtür. HemĢirelik mesleğinin profesyonelleģmesi ve otonomi sahibi olmasıyla birlikte, sağlık bakım hizmetlerinin geliģmesi, HKS bilincinin artırılması, hasta-çalıģan güvenliği ve memnuniyetinin artırılması sağlamıģtır. Sağlık kurumlarında aktif rol alan hemģirelerin görevleriyle ilgili yaklaģım ve bakıģ açılarına olumlu katkı sağlaması neticesinde multi disipliner bir iyileģme sağlanmıģtır. Yöneticilerin daha sağlıklı karar almalarına yardımcı olan bu süreçte iyi tarafların belirlenip sürdürülmesi, güçsüz tarafların bulunup düzeltilmesiyle kuruma daha iyi hizmet için yol göstermesi sağlanmıģtır. 68

69 HemĢirelerin, dokümantasyon iģlemlerinin uzun sürmesi nedeniyle birebir hastalarla ilgilenme süresi azalmıģtır. Bu yüzden hemģireler hasta bakımına yeterli zaman ayıramamaktadır. Yardımcı destek hizmetleri personel sayısının az olması nedeniyle özellikle temizliğin yapılmasında I. Değerlendirme ile II. Değerlendirme arasında % 5 lik gibi az bir iyileģmenin olması temizlik personel sayısının artırılmasının uygun olacağını gündeme getirmektedir. Yıllık eğitim planlarını çalıģan sağlık personelinin görüģleri alınarak hazırlanmaktadır. Eğitici hemģirelerin, sağlık personelinin görüģleri yanında kliniklerdeki gözlem ve değerlendirmelerinin sonucuna göre de planlama yapmaları daha verimli olabilecektir. Yerinde tespit edilen eksiklikler ve yanlıģ uygulamaların, değerlendirmeler sırasında doğru uygulamaların gösterilmesiyle giderilmiģ olması, kalıcı bir çözüm sağlamıģtır. Hastanelerin bel kemiğini oluģturan hemģirelere verilen hizmet içi eğitimlerin, hasta güvenliğinin sağlanmasında ciddi bir katkısı olmuģtur. Eğitimlerin güncel olması ve rutin aralıklarla tekrarlanması uygun olacaktır. Hasta güvenliğinin sağlanmasında önemli katkısı olan hemģire sayısının artırılması ile hasta güvenliği ve hasta memnuniyetinin artırılması paraleldir. HemĢire sayısının yeterli sayıda olması ile hastalara daha fazla zaman ayrılarak bakım kalitesi artırılabilir. 9. KURUM VE KURULUġLARDA UYGULANABĠLME DURUMU HOME Projesi hemģirelik hizmetlerinin tüm yönlerini yerinde değerlendirebilme açısından artısı olan, kolay uygulanabilen ve hemģirelik hizmetlerine bütüncül yaklaģım sağlayan bir çalıģma olması sebebi ile diğer kurum ve kuruluģlarda uygulanmasında kurumlara katkı sağlayabilir. 10. UYGULAMANIN SAĞLIK HĠZMETLERĠ ÜZERĠNE ETKĠLERĠ HemĢirelik hizmetlerinin her alanında iyileģme kaydettiğimiz HOME Projesi ile HemĢirenin profesyonel davranıģlarında, hemģirelik bakım sürecinde, disiplinler arası ve kiģiler arası iliģkilerde, HKS çalıģmalarında, infeksiyon kontrolü çalıģmalarında, doğru form kullanımında iyileģmeler sağlanmıģtır. Sonuç olarak hasta ve çalıģan güvenliği kapsamındaki eksiklikler azaltılmıģ, hasta ve çalıģan memnuniyeti artırılmıģtır. Sağlık sistemi içinde; en fazla hasta bakımı ve tedavisiyle hemģireler ilgilendiği için HOME projesi kapsamındaki eğitimlerin özellikle hemģirelere verilmesi, hasta güvenliği açısından daha faydalı olacaktır. Hastanede çalıģan hemģirelere sahada birebir verilen eğitimin daha etkili ve kalıcı olduğu gözlenmiģ ve hizmet içi eğitimlerin uygulamalı olarak yapılmasının hasta güvenliğini artıran faktörlerden biri olduğu tespit edilmiģtir. Sağlık hizmetlerinde geliģmelerin süreklilik arz etmesi ve personel hareketliği göz önüne alındığında projenin devam etmesinin hasta güvenliği ve çalıģan güvenliği açısından faydalı olacağı düģünülmektedir. Hizmet Kalite Standartları rehber kabul edilerek 2 aylık I. Değerlendirme süreci, 2 aylık eğitim süreci ve 2 aylık II. Değerlendirme süreci olmak üzere 6 aylık süreçlerle yılda 2 kez HOME projesinin uygulanması planlanmıģtır. 69

70 11. UYGULAMANIN BÜTÇESĠ VE FĠNANSMANI Gider Açıklama TL % Personel Giderleri Hastanemizde görev yapan hemģire ve ebeler ile yapılmıģtır. Ekstra personel masrafı olmamıģtır. - - Kırtasiye Giderleri Anketler için kullanılan kağıt ve bilgisayar giderlerinin maliyeti Toplam Projenin tüm giderleri ve finansmanı EskiĢehir Devlet Hastanesi tarafından karģılanmıģtır. KAYNAKLAR 1.Akbayrak, Nalan (1999), Kalite ve HemĢirelik, Atatürk Üniversitesi HemĢirelik Yüksekokulu Dergisi Cilt:2, No:2 sayfa: Bayık, Ayla, (1995) HemĢirelik Eğitiminde Kalite Güvenliği, Uluslar Arası Kalite, Maliyet ve HemĢirelik Sempozyumu, Ege Üniversitesi Basımevi, Ġzmir 3.Bostan, Sedat ve Köse, Aslı (2011), HemĢirelerin Yönetsel Hizmetleri ve ÇalıĢma Ortamlarını Değerlendirmesi -Bir Üniversite Hastanesi Örneği, MÜSBED, Cilt:1, No:3 sayfa: Kocaman, Gülseren (1992). HemĢirelikte kalite güvenliği: Gerekli koģullar ve değerlendirme yöntemleri, III. Ulusal HemĢirelik Kongresi Kitabı, Sivas, sayfa: Ovayolu, Nimet ve Bahar, Aynur (2006), HemĢirelik ve Kalite, Atatürk Üniversitesi HemĢirelik Yüksekokulu Dergisi, Cilt:9 Sayı:1, sayfa: Yorulmaz, Mustafa (2001), Kalite Güvenliği ve HemĢirelik, HemĢirelik Formu Dergisi Cilt:4, No:4, sayfa:

71 EKLER Ek 1. Proje öncesi çalıģanlara uygulanan Durum Değerlendirme Anketi HemĢirelik hizmetlerinin daha etkin ve verimli hale getirilmesi amacı ile düzenlediğimiz bu ankete katılımlarınızdan dolayı teģekkür ederiz. ÇALIġANLARIN SOSYO - DEMOGRAFĠK ÖZELLĠKLERĠ: EskiĢehir Devlet Hastanesi BaĢhemĢirelik SERVĠS CĠNSĠYET ÇALIġMA SÜRESĠ YAġ EĞĠTĠM :. : : : : KURUMSAL HĠZMETLE ĠLGĠLĠ GÖRÜġLER 1- Kurumun hedefleri hakkında ilgilendiriliyor musunuz? Hayır bilgilendirilmiyorum Kısmen bilgilendiriliyorum Bilgilendiriliyorum Sürekli bir bilgilendirme sistemi var 2- Kurumunuzun hedeflerine ulaģma konusunda motive ediliyor musunuz? Hayır motive edilmiyorum Kısmen motive ediliyorum Motive ediliyorum Sürekli motive edildiğim bir sistem var 3- Yönetime sorunları iletme imkanı bulabiliyor musunuz? Hayır bulamıyorum Buluyorum ama önemsenmiyorum Buluyorum ve önemseniyor Sürekli bir sorun iletme sistemi var 4- Yazılı görev tanımınız var mı? Evet var Hayır yok 5- Görev tanımınıza uygun çalıģıyor musunuz? Evet Kısmen Evet Hayır 6- HemĢirelik hizmetlerinin etkin ve verimli olduğunu düģünüyor musunuz? Evet Kısmen Evet Hayır 71

72 7- Sorunların çözümüne yönelik toplantılar yapılıyor mu? Hayır yapılmıyor Nadiren yapılıyor Sorun olduğunda yapılıyor Düzenli yapılıyor 8- ÇalıĢma koģulları ile ilgili düzenlemelerde görüģünüze baģvuruluyor mu? Hayır baģvurulmuyor Kısmen baģvuruluyor BaĢvuruluyor ama önemsenmiyor BaĢvuruluyor ve önemseniyor 9- ÇalıĢma ortamınız fiziksel sağlığınızı gözetecek Ģekilde düzenlenmiģ mi? Hayır düzenlenmemiģ Kısmen düzenlenmiģ Motive ediliyorum Evet düzenlenmiģ 10- ÇalıĢma ortamını değerlendiriniz. Çok kötü Kötü Ġyi Çok iyi 11- Aldığınız hizmet içi eğitimleri yeterli ve kapsamlı buluyor musunuz? Hayır bulmuyorum Kısmen yeterli buluyorum Daha yeterli ve kapsamlı olabilir Yeterli ve kapsamlı buluyorum 12- HemĢirelik hizmetleri uygulamalarının amacına uygun yapılıp yapılmadığının değerlendirilmesini ister misiniz? Evet Hayır 13-Yukarıdaki soruya cevabınız evet ise bu değerlendirme kimler tarafından yapılmalıdır? BaĢhemĢire Ġdare Sorumlu HemĢire Komisyon Eğitim Sorumlu Doktor Servis HemĢiresi Diğer 14-Değerlendirmede aģağıdaki kriterlerden hangisinin olmasını istersiniz? (Birden fazla seçenek iģaretlenebilir) Hasta Bakımı Tedavi Hizmetleri Formların Kullanımı Görev yetki ve sorumluluklar Hasta ve çalıģanlarla iletiģim Diğer 72

73 Ek 2. HOME Ekip Üyeleri HOME EKĠBĠ BaĢhemĢire Her ekipte BaĢhemĢire Eğitim Ġ.K.K. HemĢire Olmayan Yardımcısı HemĢiresi HemĢiresi Değerlendirici (Kalite Bir.) H.O.M.E. Ekip Lideri Hülya GÜNTAN BaĢhemĢire 1. EKĠP *Sevilay KIRAN (BaĢhemĢire Yrd.) * Elvan YAVUZER (Eğitim HemĢiresi) * Çiğdem ORAK (Ġ.K.K.H.) *Muhlis ÇELĠK (Kalite Birim ÇalıĢanı) 2. EKĠP *Nevin ÇETĠNTAġ (BaĢhemĢire Yrd.) * Ayla IġILDAKGÖZ (Eğitim HemĢiresi) * Nezihe EKEREL (Ġ.K.K.H.) *Ahmet ALTIN (Kalite Birim ÇalıĢanı) 3. EKĠP *Hatice ERÖZ (BaĢhemĢire Yrd.) * Meral BURMA (Eğitim HemĢiresi) * Çiğdem CĠNEK (Ġ.K.K.H.) *Zöhre ÜNLÜCE (Kalite Birim ÇalıĢanı) 4. EKĠP *Asiye DĠNÇ (BaĢhemĢire Yrd.) * Dilek ATILGAN (Eğitim HemĢiresi) * Emine ABAYLU (Ġ.K.K.H.) *Bedri ALTAN (Kalite Birim ÇalıĢanı) 73

74 Ek 3. Servis Sorumlu HemĢirelerine Gönderilen Eksikliklerin Giderilmesi Konusunda Gönderilen Üst Yazı ODUNPAZARI KAYMAKAMLIĞI EskiĢehir Devlet Hastanesi BaĢtabipliği / /.2012 Sayı: B.10.4.ISM / / Konu: H.O.M.E değerlendirme sonrası eksikliklerin giderilmesi. Servisi Sorumlu HemĢiresi Sayın: / 14:00 16:00 tarih ve saatinde H.O.M.E. değerlendirme ekibi tarafından yapılan servis değerlendirmenizde bölümünüzde ;aģağıdaki yazılı olan konularla ilgili eksiklikler tespit edilmiģtir. Puan:89 Madde 3.1. Yatan hasta eğitimlerini planlama ve uygulama Madde 3.2. Yatan hasta eğitimlerinde uygun teknik ve kaynak kullanma Madde 4.3. HemĢirelik tanısına ve planına uygun uygulama yapma Madde Güvenlik raporlama sistemi Madde 6.3. Hasta ve yakınlarına gereksinimleri doğrultusunda eğitim ve danıģmanlık yapılması Madde 6.5. HemĢirelik yönetmeliğine göre hemģirenin kendi kararı, hekim kararı ve hekim ile birlikte yapabileceği hemģirelik giriģimlerinin bilinmesi Madde 7.2. HemĢire gözlem, tedavi izlem ve derece formu Madde 7.3. HemĢirelik uygulamalarında kullanılan defterler (Tedavi defteri, Nöbet defteri vb.) Bölümünüzde eksik tespit edilen konularla ilgili servis sorumlu hemģiresi olarak gerekli düzenlemeleri yapmanız, tespit edilen eksiklikler doğrultusunda eğitim tekrarı belirlenen konularda düzenlenen eğitimlere katılımlarının sağlanması hususunu önemle rica ederim. Hülya GÜNTAN BaĢhemĢire 74

75 Ek 4. Proje kapsamında, I. Değerlendirme sonucunda tespit edilen eksiklikler kapsamında verilen eğitim programı 3 Günlük Eğitim Programı TARĠH /SAAT (09:30/10:30) (11:00/12:00) (13:30/14:30) (15:00/16:00) EĞĠTĠMCĠ Ġnfeksiyon Kontrol Komitesi Eğitim Birimi Acil Tıp Uzmanı Dr. ġeyhmus KAYA BaĢhemĢire Hülya GÜNTAN KONU 1.El Hijyeni 2.Ġzolasyon Önlemleri ve Tanımlayıcı Figürler 3.Dezenfeksiyon, Sterilizasyon, Antisepsi 4.Hastane Temizlik Kuralları 5.Atık Yönetimi 6. Personel Koruyucu Ekipman Kullanımı ve Personel Sağlığı 7.Ġnvaziv Aletlerin Kullanımı ve Bakımı 1.Yatan Hasta Eğitimlerini Planlama ve Uygulama 2.Yatan Hasta Eğitimlerinde Uygun Teknik ve Kaynak Kullanımı 3.Hasta Bakımını Planlama, Uygulama, Değerlendirme ve Raporlama 4.Güvenli Ġlaç Uygulamalarının Sağlanması 5.Pre-op ve Post-op HemĢirelik Bakım Sürecinin Sağlanması 6. Kan ve Kan Ürünleri Transfüzyonu 7. Örnek Alımı ve Transferi 1.Çocuk CPR - YetiĢkin CRP 1.Hastaların Doğru Kimliklendirilmesi 2.Sözel Ġstem Uygulamaları 3.DüĢmelerden Kaynaklanan Risklerin Azaltılması 4.Renkli Kod Uygulamaları 5.Güvenlik Raporlama Sistemi 6.HemĢirelik Görev ve Sorumluluklarının Bilincinde Olma 7. HemĢirelik Hizmetlerinde Form ve Defterlerin Doğru Kullanımı (Hasta Ön Değerlendirme Formu, HemĢire Gözlem, Tedavi Ġzlem ve Derece Formu, Sözel Ġstem Uygulama Formu, Tedavi Defteri, Nöbet Defteri ) KATILAN KĠġĠ SAYISI 333 KĠġĠ 301 KĠġĠ 280 KĠġĠ 329 KĠġĠ 75

76 Ek 5. HOME Proje Sonrası Değerlendirme Anketi HemĢirelik hizmetlerinin değerlendirilmesi ve iyileģtirmesi amacıyla yapılan "HOME" projesine katkılarınızdan dolayı teģekkür ederiz. Projemizin değerlendirilmesi amacıyla yapılan anketimize katılımınızı rica ederiz. EskiĢehir Devlet Hastanesi BaĢhemĢirelik ÇALIġANLARIN SOSYO - DEMOGRAFĠK ÖZELLĠKLERĠ: CĠNSĠYET : ÇALIġMA SÜRESĠ :. YAġ EĞĠTĠM :. :. HOME PROJE DEĞERLENDĠRMESĠ 1-HOME değerlendirmesine katıldınız mı? Evet (1.tura katıldım) Evet (1. ve 2. ura katıldım) Evet (2. tura katıldım) Hayır katılmadım 2- HOME çalıģmasının size katkı sağladığını düģünüyor usunuz? Evet Hayır 3-Cevabınız evet ise size hangi konularda katkı sağladığını düģünüyorsunuz? ( Birden fazla seçenek iģaretleyebilirsiniz) Hasta Bakımı Tedavi Hizmetleri Hasta ve ÇalıĢanlarla ĠletiĢim Eğitim Birimi Eğitimleri) Formların Kullanımı Görev Yetki Sorumluluklar Sağlık Eğitimi (HKS Eğitimleri, Ġ.K.K. Eğitimleri, 4-Cevabınız hayır ise öneri ve düģüncelerinizi lütfen belirtiniz HOME projesi kapsamında verilen eğitimleri lütfen değerlendiriniz. Ġhtiyacımı karģılıyor Yeterli Kısmen Yeterli Yetersiz Eğitimin konuları Eğitimin süresi Kullanılan materyal Eğitim ortamı Eğiticilerin değerlendirilmesi Katılımız Ġçin TeĢekkürler 76

77 Ek 6. HOME Projesi Ekipleri 77

78 78

79 79

80 80 AKILCI İLAÇ KULLANIMI KONUSUNDA VATANDAŞLARIN TUTUM VE DAVRANIŞLARININ ARAŞTIRILMASI VE İLAÇ TOPLAMANIN ÜLKE EKONOMİSİNE KATKILARI

81 Mehmet Eroğul 1, Özlem Kutsal 2, Zöhre Ünlüce 3, Ahmet Altın 4 Özet Akılcı ilaç kullanımı, ilaçlı veya ilaçsız etkili, güvenilir tedavinin tanımlanması, uygun ilaçların seçimi, kişilerin klinik bulgularına ve bireysel özelliklerine göre uygun ilacı, uygun süre, dozajda ve kolayca sağlayabilmelerini, uygun reçetenin yazılması hususlarını kapsamaktadır. Bu çalışmanın amacı, çeşitli nedenlerle hiç kullanılmadan veya kısmen kullanılmış olarak bulunan atık ilaçların toplanarak, akılcı ilaç kullanımı konusunda vatandaşların bilgi ve tutumlarının ölçülmesidir. Aynı zamanda akılcı ilaç konusunda bilgilendirme yapılması ve toplanan ilaçların ihtiyaç sahiplerine ulaştırılmasını sağlamaktır. Hastanemizde toplanan ilaçların şimdiki piyasa değerinde TL dir. Bu ilaçlar israf edilmeden, ihtiyaç sahiplerine ulaştırılması için Sağlık Müdürlüğü İlaç Toplama Merkezine teslim edilmiştir. Toplanan ilaç grubu arasında birinci sırada antihipertansif ve kardiyoloji ilaçları, ikinci sırada nöroloji ve psikiyatri ilaçları, üçüncü sırada diyabet, kolesterol ilaçları, dördüncü sırada antienflamatuar grubu ilaçlar, beşinci sırada antiasitler, az miktarda çeşitli diğer ilaçlar yer almaktadır. Ayrıca ilaç atıkların toplanması ve bertarafı, evsel atık olarak atılması, yer altı ve yer üstü sularına karışma ihtimali, kanalizasyon sistemlerindeki olumsuz etkileri nedenleri ile halk ve çevre sağlığı için son derece önemlidir ve bu atıkların usulüne uygun bertarafı gereklidir. Anket çalışmasının sonuçlarından birisi de; ankete katılanların % 60 ının reçetesiz ilaç kullanabileceğini ifade etmiş olmasıdır. Bu durum ankete katılanların, akılcı ilaç kullanımı ve hasta güvenliği konusunda bilgilendirmeye ihtiyacı olduğunu göstermektedir. Anahtar Kelimeler: Hasta Güvenliği, Akılcı İlaç, İlaç İsrafı, İlaç Toplama, Çevre Sağlığı SURVEYING ABOUT ATTITUDES AND BEHAVIORS OF THE PEOPLE ABOUT RATIONAL DRUG USE AND CONTRIBUTIONS OF COLLECTING DRUGS TO NATIONAL ECONOMY Abstract Rational drug use includes effective treatments containing medicine or drugless, and issues about choosing suitable drugs in necessary doses and providing them easily and prescribing correctly. This study aims to measure the attitudes and knowledge of the people about rational drug use by collecting waste drugs never used or half used because of various reasons. At the same 1 EskiĢehir Devlet Hastanesi, mehmeterogul66@gmail.com 2 EskiĢehir Devlet Hastanesi, ozlemkutsal@yahoo.com 3 EskiĢehir Devlet Hastanesi, zohreunluce@gmail.com 4 EskiĢehir Devlet Hastanesi, aaltin26@hotmail.com 81

82 time it informs about rational drug use and provides the drugs collected to the people need them. The current market value of the drugs collected in our hospital is TL. These drugs without wasting have been delivered to Board of Health Collecting Drug Center to give the people need them. Among the drugs collected, the antihypertensive and cardiology drugs are at rank number one, neurology and psychiatrist drugs at rank number two, diabetes and cholesterol drugs at rank number three, anti-inflammatory group drugs at rank number four, antacids at rank number five and the other drugs are collected. Additionally waste collection and removing them as domestic waste are very important for the public and environment health as they have possibility to pollute ground waters and rivers and negative effects in the sewer system and so they should be destroyed in due form. One of the results of the survey is that 60% of the participators reported that they used drugs without prescribing. That shows that people should be informed about rational drug use and patient security. Keywords: Patient Security, Rational Drug, Waste of Drugs, Collecting Drugs, Environmental Health 1. GĠRĠġ Ġlaç kullanımının da tıbbi tedavide önemli bir yeri vardır. Ancak bir tıbbi tedavinin baģarılı olabilmesi için ilaçların düzenli bir Ģekilde kullanılması esastır. Ülkemizde ilaç kullanımında büyük israf yapıldığı günlük gözlemlerimizde izlenmektedir. Bu konuda hekimlerin gereksiz ilaç kullanımını yönlendirmeleri yanı sıra hastaların ilaçlara hekim dıģı yollar ile kolayca ulaģmaları (reçetesiz ilaç kullanımı) ve hastaların ilaçlarını düzenli kullanmamaları rol oynamaktadır. Ġlaçların düzenli kullanılmadığı durumda evlerde kullanılmamıģ ilaçların birikmesi kaçınılmazdır. (Gökalp ve Mollaoğlu, 2003: 17-18) Sağlık hizmetlerinde israfın temel kaynaklarından birisi, belki de en önemlisi ilaçtır. Ġlaçtan kaynaklanan israfın da çok çeģitli nedenleri olabilir. Bunları aģağıdaki gibi birkaç baģlıkta toplamak mümkündür. 1.Doğru teģhisin konulamaması, 2.Hekimler ile ilaç firmaları arasındaki çıkar iliģkileri: Promosyon, 3.Çok uluslu ilaç Ģirketlerinin etkisi, 4.Tüketicilerin bilinçsizliği (Yıldırım ve Yalçın 2000:2) Ülkemizde yapılan bir çalıģmada, kiģilerin %63 ünün evlerinde atık ilaç bulunduğu belirtilmiģtir. BaĢka bir çalıģmada ise bu oran %80 olarak bulunmuģtur. Evlerin büyük bir çoğunluğunda küçük bir ecza deposu olduğunu söylemek mümkündür. Bu ilaçların büyük bir kısmı çöpe gitmekte, ya da kiģiler tarafından bilinçsizce kullanılmakta, eģ, dost, arkadaģlara dağıtılmaktadır. Tedavinin yarım kalması, çocukların ilaç zehirlenmeleri riski ve ilaç israfı açısından halka ilaç biriktirmenin yanlıģ bir uygulama olduğu halk eğitimleri ile bildirilmeli, atık ilaçları toplama kampanyaları geliģtirilmelidir.(pınar, 2012: 63) KiĢiler, hasta olduklarında, daha önceki deneyimlerinden hareketle; ellerinde mevcut ilaçlardan herhangi birini kullanabilmekte, yakınlarının tavsiyesi ile ilaç alabilmekte ya da eczaneden doğrudan aldıkları kimi ilaçları kullanabilmektedirler.dahası bu yanlıģ davranıģlar doktora baģvurduktan sonraki aģamalarda da devam edebilmektedir.ġlaçların hekimin belirttiği ve/veya prospektüste belirtilen doz ve biçimden farklı kullanılması, semptomların ortadan kalkmasına bağlı olarak öngörülen süreden önce kesilmesi; olumsuz tıbbi sonuçların nedeni 82

83 olabileceği gibi; evde bulundurulan kullanılmayan ilaçların sayısını da zamanla arttırmaktadır.(özkan vd., 2005: 225) Ülkemizde akılcı olmayan ilaç tüketimi ciddi bir problem olup ilacın sağlık harcamaları içerisindeki payını artırmaktadır. Sonuç olarak; kiģilerin akılcı olmayan ilaç kullanımları, reçetesiz ilaç kullanımı ve gereğinden fazla ilaç reçete edilmesi sonucu ülkemizde lüzumundan fazla ilaç kullanılmaktadır. Yüksek maliyetli gereksiz ilaç tüketimi ülke ekonomisini olumsuz etkilemektedir. Ġlaç israfı konusunda yeni düzenlemelerin yapılması gerekmektedir.(pınar, 2012: 60-61) Ülkemizde Ġlaç Endüstrisi ĠĢverenler Sendikası nın 2011 yılında, Türkiye reçeteli ilaç pazarı tutar ölçeğinde %1.4 oranında büyüyerek 14 milyar TL ye (8.3 milyar USD), kutu ölçeğinde %9.1 oranında büyüyerek 1.56 milyar kutuya ulaģmıģtır yılı kiģi baģı ilaç tüketimi ise 121 dolardır.(ieis.org.tr, 2012) Cepten yapılan ilaç ödemeleri OECD ülkeleri içindeki en yüksek orandır. (Pınar, 2012: 60) Akılcı ilaç kullanımı konusunda dünyada olduğu gibi ülkemizde de önemli sorunlar mevcuttur. Ġlaçların akılcı kullanılmaması nedeniyle kullanılmayarak kalan çok miktarda atık ilaç vardır. Atık ilaçların ekonomik yönü dıģında özellikle çocuklarda ilaç zehirlenmeleri açısından bir risk oluģturduğu da söylenebilir. Zehirlenmeler her yaģta görülebilmekle birlikte, önemli bir miktarı 5 yaģ altında görülmektedir.(göçgeldi vd., 2009: 114) Ġlaç-kaynaklı atıkların yönetimi hususu bu konuda farkındalık yaratılmamıģ olması, bu konuda yetiģmiģ elemanın olmayıģı ve finansal kaynakların yetersizliği nedeniyle sorun teģkil etmektedir. Bu tip atıkların toplanması ve imhası, hem halk sağlığı, hem de çevre üzerine doğrudan etkileri nedeniyle önemlidir.(saygı v.d., 2012:83) Bütün bu hususlar dikkate alındığında hasta güvenliği kapsamında akılcı ilaç kullanımı önemli bir yer tutmaktadır. Uygun ilacın seçimi, etkililik, güvenlik, maliyet kriterleri dikkate alınarak, akılcı ilaç seçimi doğru olarak gerçekleģtirilebilir. 2. UYGULAMANIN AMACI Projenin amacı evlerde bulunan kullanılmayan ilaçların toplanması, ilaç getiren vatandaģların hasta güvenliği açısından akılcı ilaç kullanımı konusundaki bilgi ve tutumlarının ölçülmesi ve aynı zamanda akılcı ilaç kullanımı konusunda bilgilendirme yapılarak farkındalık oluģturmasıdır. Projenin bir amacı da toplanan ilaçların ihtiyaç sahiplerine uygun Ģartlarda teslim edilmesi ve ilaç kullanımı konusunda tasarruf sağlayarak, israfın önlenmesidir. Çevre güvenliği açısından toplanılan ilaçlardan kullanıma uygun olmayanların, ilgili yönetmeliklere göre uygun Ģekilde bertaraf edilmesinin sağlanmasıdır. 3. UYGULAMANIN HĠZMET KALĠTE STANDARTLARI ĠLE ĠLĠġKĠSĠ Akılcı Ġlaç Kullanımı Konusunda VatandaĢların Tutum ve DavranıĢların AraĢtırılması, Ġlaç Toplamanın Ülke Ekonomisine Katkıları Uygulamasına dair çalıģma hasta güvenliği kapsamında hazırlanmıģtır. Uygulama Hizmet Kalite Standartları Yönetim Hizmetleri Bölümü içinde Akılcı ilaç kullanımının sağlanmasına yönelik düzenlemeler bulunmalıdır maddesi ile Akılcı ilaç kullanımı ile ilgili hastalarda farkındalık oluģturulmasına yönelik düzenlemeler bulunmalıdır maddeleri ile iliģkilendirilmiģtir. 83

84 4. UYGULAMA SÜRECĠ Uygulama ile tarihleri arasında hastanemiz merkez bina ve bağlı semt poliklinikleri danıģma birimleri ilaç toplama alanlarında baģlatılmıģtır. Hastanemiz web sayfası, hastane giriģlerinde büyük afiģler ile vatandaģı bilgilendirmeye yönelik çalıģmalar yapılmıģtır. Uygulamaya gerek muayeneye gelen hastalar gerekse sadece ilaç teslimi için gelen hastalar katılmıģlardır. Gelen tüm hastaların ilaçları teslim alınmıģ, daha sonra ise görevli eczacı tarafından tasnif edilmiģtir. Tasnif edilmiģ ilaçlardan açılmıģ olan Ģurup, miadı geçen ilaçlar miktar olarak tespit edilmiģ ve tutanakla imhaya ayrılmıģtır. Ġmhaya ayrılan ilaçlar için ĠZAYDAġ (Ġzmit Atık ve Artıkları Arıtma Yakma ve Değerlendirme A.ġ.) ġirketi ile görüģülerek ilaçların bu firmaya transferi ve bertaraf edilmesi sağlanmıģtır. Kullanılabilir olan ilaçlar uygun saklama koģullarında saklanarak proje bitiminde sağlık müdürlüğü ilaç toplama birimine teslim edilmiģtir. Teslim edilen ilaçlar Sağlık Müdürlüğünce reçetesi olan vatandaģlara ücretsiz olarak verilecektir. Ġlaç teslim eden vatandaģlarımızın akılcı ilaç kullanımı konusundaki bilgi ve tutumlarını ölçmek üzere yüz yüze anket uygulaması yapılmıģtır. Ġlaç toplama kampanyasına katılan 100 kiģiye anket uygulaması yapılmıģ ve anketlerin verileri Microsoft Excel Office Programına giriģ yapılmıģtır. Ġlaç teslim eden vatandaģlara akılcı ilaç kullanımı konusunda bilgilendirilmelerini sağlamak üzere Sağlık Bakanlığının ve hastanemizin hazırlamıģ olduğu broģürler verilerek bilgilendirilme yapılmıģtır. 5. UYGULAMANIN YAPILDIĞI BÖLÜMLER Hastanemiz merkez bina ve bağlı semt polikliniklerinin danıģma birimlerinde ilaç toplama alanları oluģturulmuģtur. 6. UYGULAMANIN TAKĠBĠ Uygulama hastanemizde BaĢhekim Yardımcısı ve BaĢeczacı tarafından koordine edilmiģtir. Uygulama hastanemiz merkez binada Sorumlu Eczacı, semt polikliniklerinde ise Müdür Yardımcısı ve BaĢhemĢire Yardımcısı tarafından takip edilmiģtir. Uygulamanın proje yazım aģaması BaĢhekim Yardımcısı, BaĢeczacı, Kalite Yönetim Birimi ve Eğitim Birimi çalıģanları tarafından hazırlanmıģtır. 7. UYGULAMA SONUÇLARI ile tarihleri arasında hastanemiz merkez bina ve bağlı semt poliklinikleri danıģma birimlerinde yapılan anket çalıģmanın sonuçları Ģu Ģekildedir; Tablo 1. Ankete katılan kiģilerin yaģ ortalaması YaĢ Durumları N (KiĢi) % ve üzeri YaĢ Ortalaması 4290/100 kiģi 42,9 Ankete katılanların yaģ grupları Tablo 1 de gösterilmiģtir. 84

85 Tablo 2. Ankete katılan kiģilerin cinsiyetlerine göre dağılımı Cinsiyet N (KiĢi) Yüzdelik Dağılımı (%) Erkek Kadın Toplam Ankete katılan kiģilerin yarısından fazlasının bayan olması ilaç toplama kampanyasına destek verme konusunda bayanların daha duyarlı olduğunu göstermektedir. Tablo 3. Ankete katılan kiģilerin eğitim durumlarına göre dağılımı Eğitim durumu N (KiĢi) Yüzdelik Dağılımı(%) Okuryazar değil - - Ġlkokul mezunu Ortaokul Lise Üniversite ve üzeri BoĢ olanlar 2 2 Toplam Ankete katılan ve ilaç toplama kampanyasına destek veren kiģilerden lise ve üniversite mezunlarının toplam oranının % 60 olması, eğitim seviyesi yükseldikçe ilaç toplama konusunda duyarlılığın arttığını göstermektedir. Tablo 4. Ankete katılan kiģilerin medeni durumlarına göre dağılımı Medeni Durum N (KiĢi) Yüzdelik Dağılımı (%) Bekâr Evli BoĢanmıĢ 1 1 EĢi vefat etmiģ 2 2 Toplam Ankete katılan vatandaģlardan % 83 ünün evli olması, evli olan kiģilerin evlerinde daha fazla birikmiģ ilaç olabileceğini veya daha duyarlı olduklarını gösterebilir. Tablo 5. Ankete katılan kiģilerin meslek durumlarına göre dağılımı Meslek Durumu N (KiĢi) Yüzdelik Dağılımı (%) Emekli Ev Hanımı ĠĢçi Serbest Meslek Memur Öğrenci 4 4 Toplam Meslek durumlarına bakıldığında ev hanımlarının katılım oranının % 34 olması, ev hanımlarının kampanyaya destek verme konusunda daha ilgili olabileceklerini göstermektedir. 85

86 Tablo 6. Doktorun reçeteye yazdığı ilaçların hepsini alır mısınız? Sorusuna verilen cevaplar aģağıdaki Ģekildedir. Reçeteye Yazılan Ġlaçların Hepsini Alırım N (KiĢi) Yüzde% Evet Diyenler Hayır Diyenler Toplam Ankete katılan vatandaģlardan hekimlerin reçeteye yazmıģ olduğu ilaçların tamamını alanların oranının % 79 gibi yüksek bir oran olması, vatandaģların ilaçların tamamını alma konusunda duyarlı davrandıklarını göstermektedir. Tablo 7.Ġlacı kullanılması gereken süreden önce bırakır mısınız? Sorusuna verilen cevaplar aģağıdaki Ģekildedir. Ġlacı Zamanından Önce Bırakırım N (KiĢi) Yüzde% Evet Diyenler Hayır Diyenler Toplam Ġlacı kullanılması gereken süreden önce bırakır mısınız? Sorusuna evet ve hayır diyenlerin oranının birbirine yakın olması, evde kullanılmayan ilaçların birikebileceğinin bir göstergesidir. Ankete katılanların ilaçları erken bırakma nedenlerinin arasında, ilaçların tamamının kullanılması konusunda hekim tarafından yeterince bilgilendirme yapılmaması olabilir. Tablo 8.Ġlacı erken bırakma nedeniniz nedir? Sorusuna verilen cevaplar aģağıdaki Ģekildedir. Ġlacı Erken Bırakırım N (KiĢi) Yüzde% Erken bırakmam Yan etkileri nedeniyle ĠyileĢmediğim için 2 2 ĠyileĢtiğim için Unuttuğum için 7 7 Diğer 4 4 Erken bırakmam ve unuttuğum için diyenler 1 1 Yan etkileri ve iyileģmediğim için diyenler 1 1 Yan etkileri ve iyileģtiğim için diyenler 6 6 ĠyileĢtiğim ve unuttuğum için diyenler 2 2 Toplam Ankete katılanların % 83 ü ilaçlarını çeģitli nedenlerle erken bırakabileceğini belirtmiģtir. Ġlaçların erken bırakılması evde ilaç birikmesine neden olmaktadır. Ġlaçları yan etkileri nedeniyle bırakanların oranının % 26 olması hekimler tarafından hastalara ilaçların yan etkileri konusunda yeterince bilgilendirme yapılmadığını gösterebilir. 86

87 Tablo 9.Reçetesiz ilaç alır mısınız? Sorusuna verilen cevaplar aģağıdaki Ģekildedir. Reçetesiz Ġlaç Alırım N (KiĢi) Yüzde% Evet Diyenler Hayır Diyenler Toplam Ankete katılanlardan % 60 ının reçetesiz ilaç alma sorusuna duyarlı davranmadığını ve akılcı ilaç kullanımı konusunda bilgilendirmeye ihtiyaç olduğunu göstermektedir. Tablo 10.Kullanmadığınız ilaçları evde bulundurur musunuz? Sorusuna verilen cevaplar aģağıdaki Ģekildedir. Kullanmadığım Ġlaçları Evde Bulundururum N (KiĢi) Yüzde% Evet Diyenler Hayır Diyenler Toplam Ankete katılanların % 41 i evde kullanmadıkları ilaç bulunduğunu ifade etmiģlerdir. Bu durumda ilaçların miadının dolması, çocuklar tarafından kullanılması gibi çeģitli nedenlerle hasta güvenliği açısından risk oluģturabilir. Tablo 11.Her evde bulunması gereken ilaç var mıdır? Sorusuna verilen cevaplar aģağıdaki Ģekildedir. Her Evde Ġlaç Bulunması Gerekir N (KiĢi) Yüzde% Evet Diyenler Hayır Diyenler 8 8 Toplam Her evde ilaç bulunması gerekir diyenlerin yüzdesinin % 92 olması, evde ilaç birikme olasılığını arttırmaktadır. Evde ilaç birikmesi hasta güvenliği ve akılcı ilaç kullanılması konularında risk oluģturmaktadır. Aynı zamanda evde bulundurulması gereken ilaçların bir standardının olmaması, vatandaģların her türlü ilacı evde biriktirebilmesine neden olmaktadır. Tablo 12. Hangi ilaçlar evde bulunmalıdır? Sorusuna verilen cevaplar aģağıdaki Ģekildedir. Hangi Ġlaçlar Evde Bulunmalıdır N (KiĢi) Yüzde% Analjezikler Antipiretikler Antiasid ilaçlar Antibiyotik Diğer Toplam Evde bulunması gereken ilaçların arasında en yüksek olan % 31 oranı ile analjeziklerdir. Diğerleri sırasıyla antipiretik, antiasitler, antibiyotikler ve diğer grup ilaçları gelmektedir. Evlerde en çok bulunması gereken ilaçların baģında analjezik grubu gelmesi ve toplanan ilaçların içinde ise analjezik bulunmayıģı, analjezik grubu ilaçların vatandaģlar tarafından kullanıldığını ve fazla birikmediğini gösterebilir. 87

88 Tablo 13.Evde kalan ilaçlar raporlu olarak aldığınız ilaçlar mıdır? Sorusuna verilen cevaplar aģağıdaki Ģekildedir. Evde Bulunan Ġlaçlar Raporlu Ġlaçlardır N (KiĢi) Yüzde% Evet Diyenler Hayır Diyenler Toplam Raporlu ilaçların oranının % 40 olması ise bu tip ilaçların kullanılmadan veya tedavi tamamlanmadan bırakılabildiğini gösterebilir. Toplanan ilaçlardan ilk üç sırada antihipertansif-kardiyoloji, nöroloji-psikiyatri, diyabet ve kolesterol ilaçlarının olması, bu ilaçların raporlu ilaçlar kategorisinde bulunma, birikme ihtimalinin yüksek olduğunu göstermektedir. Tablo 14.Tamamını kullanmadığınız ilaçları nasıl değerlendiriyorsunuz? Sorusuna verilen cevaplar aģağıdaki Ģekildedir. Kullanılmayan Ġlaçların Değerlendirilmesi N (KiĢi) Yüzde% Saklıyor, son kullanma tarihi dolunca atarım Saklıyor, gerekirse akraba, komģu ve arkadaģlara veriyorum. 3 3 Saklıyor, ilaç toplama kampanyası olunca veriyorum Saklıyor, son kullanma tarihi dolunca atarım ve ilaç toplama kampanyası olunca veriyorum Saklıyor, son kullanma tarihi dolunca atarım, gerekirse akraba, komģu ve arkadaģlara veriyorum ve ilaç toplama kampanyası olunca veriyorum. 1 1 Toplam Saklayarak, ilaç toplama kampanyası olunca ilaçları veriyorum diyenlerin oranının % 57 olması vatandaģların, evde kalan ilaçları bu Ģekilde değerlendirme isteğini göstermektedir. Saklıyor, son kullanma tarihi dolunca atarım diyenlerin oranının % 16 olması, evlerde farkında olmadan miadı dolmuģ ilacın birikmesine neden olmaktadır. Ankete katılanların % 81 i (%57+%23+%1)ilaçlarını saklıyor ama kullanmadıkları ilaçları ilaç toplama kampanyası olunca vereceklerini söylemiģlerdir. Bu da ilaç toplama kampanyalarının daha sık düzenlendiğinde faydalı olacağını gösterebilir. Tablo 15.Evdeki ilaçları nerede saklıyorsunuz? Sorusuna verilen cevaplar aģağıdaki Ģekildedir. Evdeki Ġlaçların Saklanma ġekli N (KiĢi) Yüzde% Ecza dolabı veya çekmecede Buzdolabında Kutu veya poģet Ecza dolabı veya çekmecede ve buzdolabında diyenler Buzdolabında, kutu veya poģet 1 1 Toplam Ankete katılanların % 86 sının (ecza dolabı, çekmece veya buzdolabı) ilaçları uygun Ģartlarda sakladıkları görülmektedir. Toplanan ilaçların saklama koģullarına uygun bir Ģekilde saklandıkları ve kullanım için uygun olabileceğinin bir göstergesidir. 88

89 Tablo 16.Evde sakladığınız ilaçları kullanmadan önce son kullanma tarihine bakıp mı kullanırsınız? Sorusuna verilen cevaplar aģağıdaki Ģekildedir. Ġlacı Kullanmadan Önce Son Kullanma Tarihine Bakarım N (KiĢi) Evet Diyenler Hayır Diyenler 3 3 Yüzde% Toplam Ankete katılanlardan son kullanma tarihine bakarım diyenlerin oranının % 97 olması miatlar konusunda duyarlı olduklarını ifade etseler de, toplanan ilaçların yarısının miadı dolmuģ olarak teslim edilmesi ile çeliģmektedir. Bu konuda hastaların bilinçli olmadıkları toplanan ilaçların yarısının miadının dolmuģ olmasından anlaģılmaktadır. Miadı dolan ilaçların bu Ģekilde evde bulunması, farkında olmadan kullanılabileceğini ve hasta güvenliği açısından risk oluģturabileceğini göstermektedir. Tablo 17.Evde sakladığınız ilaçların saklama koģullarına dikkat ediyor musunuz? Sorusuna verilen cevaplar aģağıdaki Ģekildedir. Ġlaçların Saklama KoĢullarına Dikkat Ederim N (KiĢi) Yüzde% Evet Diyenler Hayır Diyenler 1 1 Toplam Ankete katılanlardan ilaçların saklama koģullarına dikkat edenlerin yüzdesinin yüksek olması ilaçların uygun Ģartlarda saklandığını gösterebilir. Tablo 18.Hekime yazdırmak istediğiniz ilaçları nasıl belirliyorsunuz? Sorusuna verilen cevaplar aģağıdaki Ģekildedir. Ġlaçların Yazdırılma ve Alınma ġekilleri N (KiĢi) Yüzde% Hekimin karar verdiği ilaçları kullanırım Reçete edilmeden eczaneden kendim alırım Daha önce fayda gördüğüm ilaçların reçete edilmesini isterim Her an ihtiyaç duyulacak ilaçları yazdırırım 6 6 Toplam Reçete edilmeden eczaneden kendim alırım, daha önce fayda gördüğüm ilaçların reçete edilmesini isterim, her an ihtiyaç duyulacak ilaçları yazdırırım diyenlerin oranı toplamlarının % 32( ) olması vatandaģların akılcı ilaç konusunda yeterince bilgili olmadıklarını göstermektedir. 8. UYGULAMADAN ÖĞRENĠLEN DERSLER Evde birikmiģ ilaçların bir kısmı hasta güvenliği ve akılcı ilaç kullanımı açısından risk oluģturabilir. Örneğin ilacın miadının geçmesi, hekime danıģmadan alınması, farklı bir ilaç ya da gıdayla etkileģim, çocukların yanlıģlıkla kullanması, uygun sıcaklık Ģartlarında saklanmaması gibi hususlar ilaçların hasta güvenliği açısından risk 89

90 oluģturabilmektedir. Evde uygun sıcaklık ve nem değerlerinde beklemeyen ilaçların bozulması veya etkinliğinin azalması söz konusu olabilir. Bakanlık tarafından vatandaģların evde kullanmadıkları ilaçları nasıl değerlendireceğine dair bir politika oluģturulması ve halkın bilgilendirilmesi uygun olabilir. Reçetesiz olarak ilaç satılması, ilaçların evlerde birikmesine yol açmaktadır. Bu da hasta güvenliği açısından risk oluģturmaktadır. Ġlaçların reçetesiz satılmasının önüne geçilmesi akılcı ilaç kullanımı yönünden fayda sağlayabilir. Mali kazanç olarak dikkate alındığında 3 aylık bir süre zarfında elde edilen ilaç değerinin TL olması, 12 ayda TL olabileceğini gösterebilir. Proje EskiĢehir deki 3 mevcut hastanede uygulanmıģ olsaydı TL olabileceğini, EskiĢehir Ġli nüfusunun Türkiye nin % 1 olması nedeniyle proje tüm Türkiye de yapılmıģ olsaydı, toplanan ilaç maliyetinin olabileceğini gösterebilir. Kampanyanın belirli bir süre ile kısıtlanmaması ve ilaç toplama alanlarının en yakın sağlık kuruluģları bünyesinde sürekli olarak faaliyet göstermesi vatandaģların evdeki ilaçlarını getirme konusunda kolaylıklar sağlayarak daha faydalı sonuçlar getirebilir. Ġlaç toplama merkezlerinde ilaçlarının etkinliğini ölçmek için kalite kontrol laboratuvarı kurulması uygun olabilir. Ġlaçlarının son kullanım tarihlerinin daha büyük yazı karakterleri ile yazılması miatların daha rahat kontrol edilebilmesi için uygun olacaktır. Ġlaç kutularının üzerindeki son kullanım tarihlerinin görülebilmesi için, kupürlerinin kesilmemesi gerekmektedir. Projenin sonunda toplanan ilacın miktar ve tutarının kamuoyu ile paylaģılması neticesinde, vatandaģlarımızın bu kadar çok atık ilaç olduğunun farkına varması, gereksiz ilaç alımının önüne geçerek, ilaç israfını azaltabilecektir. Hastaların kolaylıkla aile hekimliği ve sevksiz olarak uzmana ulaģabilmeleri ilaçların birikmesine neden olmaktadır. Kolay elde edilen ilaçlar kıymeti bilinmemektedir. Bazı ilaçların kutu içi ilaç sayısının azaltılması ilaçların birikmesini engelleyerek akılcı ilaç kullanımını sağlayacaktır. Toplanan ilaçlardan ilk üç sırada antihipertansif kardiyoloji, nörolojik ve psikiyatri, diyabet ve kolesterol ilaçlarının olması, bu ilaçların raporlu ilaçlar kategorisinde bulunma ihtimalinin yüksek olduğunu göstermektedir. Raporlu ilaçların yazımı ve kriterleri tekrar gözden geçirilebilir. Evlerde en çok bulunması gereken ilaçların içinde en çok analjezik grubu olması ve toplanan ilaçların içinde ise analjezik bulunmayıģı, analjezik grubu ilaçların vatandaģlar tarafından kullanıldığını ve birikmediğini gösterebilir. Ġlaç toplama kampanyasına ilaç getirdiğini bildiği halde, toplanan ilaçların neredeyse yarısının miadı dolmuģ ilaç olması hem hasta güvenliği açısından tehlike arz etmesi hem de kamu zararı olarak değerlendirilebilir. Hasta güvenliği açısından toplanan ilaçlardan yarısının miadının dolmuģ olması, bu ilaçların evlerde bulunması halinde de kullanılabilme ihtimalini göstermektedir. Evlerde bulunan miadı geçmiģ ilaçların bertarafı hakkında ilgili bakanlıkların herhangi bir çalıģmanın olmaması, bu ilaçların kontrolsüz bir Ģekilde atık ünitelerine gitmesine sebep olmaktadır. Sağlık hizmeti sunucularının (hastane, toplum sağlığı merkezleri, aile sağlığı merkezleri v.b.) atık ilaçların toplanılması ve bertarafı konusunda öncülük etmeleri uygun olacaktır. Resmi ve özel sağlık kurumlarında ilaç yazdırılırken katkı payının alınması kiģileri vatandaģları reçetesiz ilaç almaya sevk etmekte olabilir, bu durumda kontrolsüz olarak evlerde ilaç birikmesine neden olabilmektedir. 90

91 9. KURUM VE KURULUġLARDA UYGULANABĠLME DURUMU Tüm kurum ve kuruluģlarda uygulanabilme durumu mevcuttur. 10. UYGULAMANIN SAĞLIK HĠZMETĠ ÜZERĠNE ETKĠLERĠ Akılcı ilaç kullanımı, kiģilerin klinik bulgularına ve bireysel özelliklerine göre uygun ilacı, uygun süre ve dozajda ve kolayca sağlayabilmeleridir. Ġlaç toplama projesi, ilaçların kullanımı konusunda daha akılcı bir yaklaģım düģüncesi oluģturabilir. Akılcı ilaç kullanımı konusunda sorumluluk sahibi taraflardan birisi de hastalardır. Ġlacın doğru zamanda, doğru Ģekilde, doğru doz ve doğru sürede kullanılması konuları doğrultusunda proje kapsamına dâhil olan vatandaģların ve çalıģanlarımızın farkındalığı artmıģ ve ilaçların rastgele kullanılmaması konusunda duyarlılık yaratmıģ olabilir. Hasta güvenliğinin bir basamağını da akılcı ilaç kullanımı oluģturmaktadır. Bu uygulamada akılcı ilaç kullanımı konusunda toplum bilincini artırmaya yönelik bir çalıģma olarak gerçekleģtirilmiģtir. Ülkemizdeki sağlık harcamaları düģünüldüğünde, Ģimdiki piyasa değerinde TL lik ilaç toplanması ilaçların çöpe atılmasını engellemiģtir. Herhangi bir sağlık güvencesi olmayan vatandaģların bu ilaçlardan ücretsiz faydalanması hem insani hem de ekonomik açıdan fayda sağlamaktadır. Evlerde bulunan ilaçlar çöpe atma veya tuvalete dökme Ģeklinde imha edilmektedir. Bu durumda ise çöpe atılan ilaçların çocuk ve hayvanları zehirleyebilme, kanalizasyona atılan ilaçların ise arıtma tesislerindeki yararlı bakterileri etkileyebilme gibi olumsuz ihtimalleri söz konusu olabilir. Ġlaç atıkları, farmasötik atık olarak tehlikeli atık niteliği kapsamındadır. Evlerde bulunan atık ilaçların ekosisteme geçiģi kontrolsüz bir Ģekilde yapılmakta iken, proje kapsamında toplanan 241 kg. atık ilaç Çevre Bakanlığı tarafından yetkili bir firmaya teslim edilerek, çevreye zarar vermeden bertarafı sağlanmıģtır. 11. UYGULAMANIN BÜTÇESĠ VE FĠNANSMANI Gider Açıklama TL % Personel Maliyeti Hastanemiz kadrolu eczacıları ve yönlendirme personelleri tarafından uygulandığından herhangi bir ücret ödenmemiģtir. Kırtasiye Giderleri Bertaraf Giderleri Tıbbi Atık Anketler için kullanılan kağıt ve bilgisayar maliyetleri, afiģ maliyetleri (Miadı geçen ve kullanımı uygun olmayan ilaçlar için) 241 kg.(ġzaydaģ,ġzmit Atık ve Artıkları Arıtma ve Yakma ve Değerlendirme A.ġ.) , ,2 Toplam

92 KAYNAKLAR Gökalp, Osman ve Mollaoğlu, Hakan (2003), Uygunsuz Ġlaç Kullanımı, Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, No:2, Sayfa:17-20 Göçgeldi, Ercan-Uçar, Muharrem-Açıkel, Cengiz-Türker, Türker-Hasde, Metin-Ataç, Adnan (2009), Investigation of Frequency of Leftover Drugs at Home and Related Factors, Evlerde Artık Ġlaç Bulunma Sıklığı ve ĠliĢkili Faktörlerin AraĢtırılması, TAF Preventine Medicine Bullatin, No:2, pp ( ). Özkan, Seçil-Özbay, Olga-Aksakal, Nur-Ġlhan, Mustafa-Aygan, Sefer (2005), Bir Üniversite Hastanesine BaĢvuran Hastaların Hasta Olduklarındaki Tutumları ve Ġlaç Kullanım AlıĢkanlıkları, TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, Sayfa Pınar, Neslihan (2012), Ülkemizde Ġlaç Harcamaları, Ġnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 2012;19(1):59-65, Sayfa:60 Saygı, ġahan-battal, Dilek- ġahin, Nefis, (2012), Çevre Ve Ġnsan Sağlığı Yönünden Ġlaç Atıklarının Önemi, Marmara Pharmaceutical Journal 16: Yıldırım, Hüseyin ve Yalçın, Türkan (2000), Akılcı Ġlaç Kullanımı Politika Stratejileri, 3.Ulusal Sağlık ve Hastane Yönetimi Sempozyumu Sözel Bildiri, Eylül 2000, Ankara 92

93 EKLER Ek.1.Ġlaç Toplama Kampanyası Konulu Anket YaĢınız : Cinsiyetiniz : a) Kadın b) Erkek Medeni durumunuz: : a) Bekar b) Evli c) BoĢanmıĢ d) EĢi vefat etmiģ Mesleğiniz : Eğitim Durumunuz : 1- Doktorun reçeteye yazdığı ilaçların hepsini alır mısınız? Evet ( ) Hayır ( ) 2- Ġlacı kullanılması gereken süreden önce bırakır mısınız? Evet ( ) Hayır( ) 3.Ġlacı erken bırakma nedeniniz nedir? Erken bırakmam ĠyileĢtiğim için bırakırım Yan etkileri nedeniyle Unuttuğum için ĠyileĢmediğim için Diğer... 4.Reçetesiz ilaç alır mısınız? Evet ( ) Hayır ( ) 5.Kullanmadığınız ilaçları evde bulundurur musunuz? Evet ( ) Hayır ( ) 6.Her evde bulunması gereken ilaç var mıdır? Evet ( ) Hayır ( ) 7.Hangi ilaçlar evde bulunmalıdır? Mide ilaçları Antibiyotikler Ağrı kesiciler Soğuk algınlığı ilaçları AteĢ düģürücüler Diğer 8.Evde kalan ilaçlar raporlu olarak aldığınız ilaçlar mıdır? Evet ( ) Hayır ( ) 9.Tamamını kullanmadığınız ilaçları nasıl değerlendiriyorsunuz? Saklıyor, son kullanma tarihi dolunca atıyorum. Saklıyor, gerekirse akraba, komģu ve arkadaģlara veriyorum. Saklıyor, ilaç toplama kampanyası olunca veriyorum. 10.Evdeki ilaçları nerede saklıyorsunuz? Ecza dolabı veya çekmecede Buzdolabında Kutu veya poģet 11.Evde sakladığınız ilaçları kullanmadan önce son kullanma tarihine bakıp mı kullanırsınız? Evet ( ) Hayır ( ) 12. Evde sakladığınız ilaçların saklama koģullarına dikkat ediyor musunuz? Evet ( ) Hayır ( ) 13.Hekime yazdırmak istediğiniz ilaçları nasıl belirliyorsunuz? Hekimin karar verdiği ilaçları kullanırım. Daha önce fayda gördüğüm ilaçları reçete edilmesini isterim. Reçete edilmeden eczaneden kendim alırım. Her an ihtiyaç duyulacak ilaçları yazdırırım Diğer

94 Ek 2.Akılcı ilaç kullanımı ile ilgili hastanemizin hazırlamıģ olduğu afiģ. 94

95 Ek 3.Akılcı ilaç kullanımı konusunda hastanemizin hazırlamıģ olduğu broģür 1/A. Ek 4. Akılcı ilaç kullanımı konusunda hastanemizin hazırlamıģ olduğu broģür 1/B. 95

96 Ek 5. Akılcı ilaç kullanımı konusunda hastanemizin hazırlamıģ olduğu broģür 2. 96

97 Ek 6.Hastanemiz GiriĢ Kapılarında Asılan Tanıtım AfiĢleri Fotoğrafları 97

98 Ek 7.Hastanemiz Ġlaç Toplama Alanları ile Kutularının Fotoğrafları ve web sayfası duyurusu. 98

99 99

100 100 Ek 8.Ġlaç toplama kampanyası ile ilgili basın haberleri

101 Ek 9. Akılcı ilaç kullanımı konusunda Sağlık Bakanlığının hazırlamıģ olduğu afiģ ve broģürler 101

102 102

103 ÇALIŞAN GÜVENLİĞİ VE SAĞLIĞI KAPSAMINDA ESKİŞEHİR DEVLET HASTANESİ ÇALIŞANLARININ SİGARA BIRAKMA KONUSUNDAKİ TUTUM VE DİRENÇLERİ 103

104 Mehmet Eroğul 1, Tansu Sakarya 2, Zöhre Ünlüce 3, Ahmet Altın 4 Özet Bu çalışmanın amacı, çalışan güvenliği ve sağlığı kapsamında hastanemiz çalışanlarının sigara bırakma konusundaki tutum ve davranış biçimlerini ölçmek, bağımlılık düzeylerini tespit etmek, sigara bırakma merkezine başvuran çalışanların sigara bırakmalarını sağlamaktır. Hastanemizde çalışan 240 personele sigara bırakma anketi uygulanmıştır. Hastanemiz çalışanlarından sigara bırakma anketini dolduran ve polikliniğe başvuran 37 kişiye Sigara Bırakma Polikliniği ve Değerlendirme Formu ve Fagerstörm Sigara Bağımlılığı Değerlendirme Ölçeği uygulanmıştır. Polikliniğe başvuran 12 çalışan medikal tedavi alırken, 15 çalışan ise medikal tedavi almadan sigara bırakma girişiminde bulunmuştur. 2 çalışan medikal tedavi ile 5 çalışan medikal tedavi almadan sigarayı bırakmıştır. Yapılan anket sonucunda sigara içen 211 kişiden 37 sinin polikliniğe görüşmeye gelmesi ve 10 kişinin sigarayı şu an bırakmak istemediğini söylemesi, bırakmak isteyen 27 kişiden sadece 7 sinin sigarayı bırakması, hastane çalışanlarının sigarayı bırakmaya karşı dirençli olduğunu göstermektedir. Yapılan anket sonucunda kurumumuz çalışanlarının sigara bırakma konusunda % 81,5 i oranında kendini rol model olarak görmediği tespit edilmiştir. Bu sonuç sağlık sektöründe çalışanların bile sigaranın zararları konusunda yeterince bilinçli olmadığını göstermektedir. Çalışmanın bir sonucu da sigara bırakma konusunda tedavi amaçlı bant, sakız ve ilaç kullanmamayı tercih edenlerin oranı % 87 dir. Anahtar Kelimeler: Çalışan Güvenliği, Çalışan Sağlığı, Hastane Çalışanı, Sigara Bırakmaya Direnç ESKIġEHIR STATE HOSPITAL S PERSONNEL S ATTITUDES AND RESISTANCE IN THE MATTER OF SMOKING CESSATION Abstract This study aims to measure our hospital s personnel s attitudes and behavior styles in the matter of giving smoking, their addiction level and to make the personnel apply to the smoking cessation center give up smoking. 240 personnel were applied smoking cessation survey at our hospital. 37 of them were applied Smoking Cessation Polyclinic and Measurement Form and Fagerstörm Smoking Addiction Scale. 12 personnel were medically treated and 15 of them were treated without medically and they tried to give up smoking. 2 personnel gave up smoking by being medically treated and 5 personnel without medically treatment. As a result of the survey, 37 of EskiĢehir Devlet Hastanesi, mehmeterogul66@gmail.com 2 EskiĢehir Devlet Hastanesi, tansakarya@hotmail.com 3 EskiĢehir Devlet Hastanesi, zohreunluce@gmail.com 4 EskiĢehir Devlet Hastanesi, aaltin26@hotmail.com 104

105 personnel smoking came to the polyclinic for smoking cessation and 10 of them stated that the did not want to give up smoking and 7 of 27 personnel who wanted to give up smoking showed resistance for smoking cessation. As a result of the survey, it has been observed that hospital personnel do not see themselves as a role model for smoking cessation. These results show that there is no enough conscious about smoking cessation even among the hospital personnel. Another result of this study is that the rate of refusing to use plasters, chewing gums or drugs is 87%. Keywords: Personnel Security, Personnel Health, Hospital Personnel, Resistance to Smoking Cessation. 1.GĠRĠġ Sigara halen önlenebilir sağlık durumu bozukluğu ve erken olum nedenleri arasında 1. sırada yer almaktadır.(fidan vd., 2006:196) Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) nün tahminlerine göre, dünya çapında 1,3 milyar kiģi sigara içmektedir; bu sayı 15 yaģ ve üzerindeki tüm dünya nüfusunun üçte birini oluģturmakta ve erkeklerin %47, kadınların da %12 sinin sigara içtiği tahmin edilmektedir. Sigara kullanımı, yaģ arası ölümlerin %30 undan sorumludur. Her yıl sigara içenlerin %70 i bırakmayı düģünmekte, 1/3 ü de bırakmayı denemektedir (Tezcan vd., 2012:104) Sağlık çalıģanlarının, baģta hekimler ve hemģireler olmak üzere toplum tarafından örnek alınmaları ve aynı zamanda da sağlık eğitmeni olmaları nedeniyle özellikle sigara içmemeleri gerekmektedir. Sağlık çalıģanlarının sigara içmesi sigaranın sağlığa etkileriyle ilgili mesajlara zarar vermektedir. Sigara içen hekimler ve hemģireler hastalarını sigarayı bırakmaya cesaretlendirmede de gönülsüz davranmaktadır. Tıp eğitimi alan kiģilerde, sigaraya karģı olumsuz bir yaklaģım beklenir. Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi dönem I öğrencilerinin sigara içme oranı %14.7 bulunurken; dönem VI öğrencilerinde sigara içme oranı %49.6 bulunmuģtur.(okutan vd., 2007:361)Sağlık çalıģanları olarak doktor, hemģire ve diğer yardımcı sağlık personelinin de sigara içim oranları yadsınamayacak kadar yüksektir. Bilir ve arkadaģlarının yaptığı bir çalıģmada, erkek doktorlarda %47.8, bayan doktorlarda %34.4, hemģire ve ebelerde %50.2 oranında sigara içiciliği saptanmıģtır.(temel vd., 2006:107) Sigara bırakma programı toplumda tutunun kontrolünde hızlı ve büyük yarar sağlayan bir yöntemdir. Sigara bırakma polikliniği olmaksızın bırakma olasılığı %3-5 iken poliklinik yardımı ile bu oran %40 lara kadar yükselmektedir.(karlıkaya vd., 2006:60) ÇalıĢmalar, doktorların hastalarına sigara içmemeleri Ģeklindeki uyarılarının çok etkili olduğunu ortaya koymaktadır. Sigara içen hastaya doktor tarafından uyarılar yapılması ve konu ile ilgili bir broģür verilmesi durumunda sigarayı bırakanların oranı %10 düzeyine kadar yükselebilmektedir. Bunun yanı sıra hekim ve hekim dıģı sağlık personelinin kendilerinin de sigara içmeyen görüntü sergileyerek topluma örnek olmaları önemli bir diğer noktadır. (Karlıkaya vd., 2006:60) Bu proje kapsamında hastanemiz çalıģanlarının sigara konusundaki tutum ve alıģkanlıkları tespit edilmiģ ve sigara bırakmaları için teģvik edilmeye çalıģılmıģtır. 105

106 2.UYGULAMANIN AMACI Toplumda en yüksek sigara kullanma oranına sahip gruplardan biri olan sağlık çalıģanlarının sağlığını korumak, hastanemiz çalıģanlarının sigara bırakma konusundaki tutum ve davranıģ biçimlerini ölçmek, bağımlılık düzeylerini ölçmek, sigarayı bırakmalarını teģvik etmek ve desteklemektir. 3.UYGULAMANIN HĠZMET KALĠTE STANDARTLARI ĠLE ĠLĠġKĠSĠ Uygulamamızda çalıģanlarımızın sağlığı ve güvenliği koruma konuları çıkıģ noktaları seçilmiģtir. Aynı zamanda Hizmet Kalite Standartları Yönetim Hizmetleri Bölümünde yer alan ÇalıĢan güvenliği açısından düzenlemeler yapılmalıdır maddesi ile ÇalıĢanların sağlık taramaları yapılmalıdır maddeleri ile iliģkilendirilmiģtir. 4.UYGULAMA SÜRECĠ Uygulama ile tarihleri arasında hastanemiz sigara bırakma polikliniği tarafından baģlatılmıģtır. 240 hastane çalıģanına anket uygulaması yapılmıģtır. Anket yapılanlardan 211 kiģinin sigara içtiği görülmüģtür. Anket neticesinde 101 çalıģan bırakmak istediğini belirtmiģtir. Sigara bırakmak için görüģmeye gelen çalıģan sayısı 37 olup, sigarayı bırakmak için poliklinik yardımı isteyen çalıģan sayısı 27 dir. Hastanemiz çalıģanlarından sigara bırakma anketini dolduran ve polikliniğe baģvuran 37 kiģiye Fagerstörm Sigara Bağımlılığı Değerlendirme Ölçeği uygulanmıģtır. 27 kiģinin 12 tanesine ilaç tedavisi verilmiģ, 15 tanesine ise ilaç tedavisi verilmemiģtir. Sonuç olarak bırakmak istediğini belirten 101 kiģi arasından 7 kiģi sigarayı bırakmıģtır. Sigarayı bırakan 7 kiģinin 2 si ilaç kullanmıģ olup 5 i ise kendi isteği ile ilaç kullanmamıģtır. 5.UYGULAMANIN YAPILDIĞI BÖLÜMLER Uygulama hastanemiz tüm birimlerinde yapılmıģ olup, anket uygulamasına katılmak isteyen çalıģanlara yapılmıģtır. 6.UYGULAMANIN TAKĠBĠ Uygulama hastanemizde BaĢhekim Yardımcısı ve Sigara Bırakma Polikliniği Sorumlu Hekimi ve Sigara Bırakma Polikliniği çalıģanları tarafından koordine edilmiģtir.. Uygulamanın proje yazım aģaması BaĢhekim Yardımcısı, Sigara Bırakma Polikliniği Sorumlu Hekimi, Kalite Yönetim Birimi çalıģanları tarafından hazırlanmıģtır. 7. UYGULAMA SONUÇLARI 7.1. Sigara Bırakma Anketi Sonuçları ile tarihleri arasında hastanemiz çalıģanlarına uygulanan anket çalıģmanın sonuçları Ģu Ģekildedir; Tablo 1. Ankete katılan kiģilerin yaģ grupları YaĢ Durumları N (KiĢi) Yüzde % 20 den küçük 2 0, , ,8 106

107 ,2 51ve üstü 14 5,8 Toplam Ankete katılanların yaģ dağılımları Tablo 1 de gösterilmiģtir. Tablo 2. Ankete katılan kiģilerin cinsiyetlerine göre dağılımı Cinsiyet N (KiĢi) Yüzdelik Dağılımı (%) Erkek ,3 Kadın ,7 Toplam Ankete katılanlardan kadınların oranının biraz daha yüksek olduğu görülmüģtür. Tablo 3. Ankete katılan kiģilerin medeni durumlarına göre dağılımı Medeni Durum N (KiĢi) Yüzdelik Dağılımı (%) Bekâr 45 18,8 Evli ,8 BoĢanmıĢ 16 6,7 EĢi vefat etmiģ 2 0,8 Toplam Ankete katılanlarda medeni duruma göre en yüksek oranın % 73,8 ile evli çalıģanlar olduğu görülmüģtür. Tablo 4. ġimdiye Kadar Sigara Ġçme Durumu Kadın Erkek Toplam Sigara Ġçme Durumu N N (KiĢi) % N (KiĢi) % (KiĢi) % Ġçmedim diyenler 11 8,1 6 5,8 17 7,1 Sadece denedim diyenler 3 2,2 9 8,7 12 5,0 Sosyal ortamlarda içiyorum diyenler 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Ara sıra içiyorum 16 11, , ,3 Sürekli içiyorum , , ,7 Toplam Ankete katılanların % 88 i sigara içen kiģileri göstermektedir. Tablo 5. Ġlk Sigara Ġçme YaĢı Kadın Erkek Toplam Ġlk Sigara Ġçme YaĢı N N (KiĢi) % N (KiĢi) % (KiĢi) % 10 yaģ ve daha önce 0 0,0 9 10,1 9 4, yaģ 4 3, ,9 19 9, yaģ 49 40, , , yaģ 56 45, , ,3 25 yaģ ve sonrası 13 10,7 7 7,9 20 9,5 Toplam Sigaraya baģlama yaģı arası genç yaģta % 77,2 (37,9+39,3) oranı ile en yüksektir. 107

108 Tablo 6. Sigara Ġçme Yılı Sigara Ġçme Yılı Kadın Erkek Toplam N (KiĢi) % N (KiĢi) % N (KiĢi) % Bir yıldan az 0 0,0 2 1,9 2 0,8 2-5 yıl 10 7,4 6 5,8 16 6,7 6-9 yıl 12 8,8 5 4,8 17 7, yıl 74 54, , ,9 20 yıldan çok 26 19, , ,5 Toplam ile 19 yıl arası sigara içenlerin oranı % 45,9 oranı ile oldukça yüksektir. Tablo 7. Sigara dıģındaki tütün ve ürünlerini kullanma durumu Sigara DıĢındaki Tütün Kadın Erkek Toplam Kullanma Durumu N (KiĢi) % N (KiĢi) % N (KiĢi) % Hiç kullanmadım , , ,6 Her gün kullanırım 0 0,00 2 2,2 2 0,9 Ara sıra kullanırım 20 16, , ,5 Toplam Ankete katılanların sigara dıģında tütün ürünlerini kullanmama durumu % 80,6 dır. Tablo 8. Günde Ġçilen Sigara Sayısı Ġçilen Sigara Sayısı Kadın Erkek Toplam N (KiĢi) % N (KiĢi) % N (KiĢi) % Ayda birkaç tane 2 1,6 0 0,0 2 0,9 Haftada birkaç tane 5 4,1 3 3,4 8 3,8 10 veya daha az 57 46, , , tane 48 39, , , tane 6 4, , ,3 31 ve üzeri 4 3,3 4 4,5 8 3,8 Toplam Günde 11 ile 20 adet sigara için çalıģan oranı % 42,7 ile en yüksek orandır. Tablo 9. Sabah Ġlk Sigara Uyandıktan Sonra Süresi Sabah Ġlk Sigara Ġçme Kadın Erkek Toplam Süresi N (KiĢi) % N (KiĢi) % N (KiĢi) % Ġlk beģ dakika içinde 16 13, , , dakika içinde 29 23, , , dakika içinde 16 13, , ,5 Bir saatten sonra 61 50, , ,1 Toplam Ġlk bir saat içinde sigara içme oranı % 54,9 olarak görülmüģtür. Tablo 10. Son Bir Yılda Sigarayı Bırakma Denemesi Son Bir Yılda Sigara Bırakma Kadın Erkek Toplam Denemesi N (KiĢi) % N (KiĢi) % N (KiĢi) % Sigarayı bir yıldan önce bırakmayı denedim 12 9,8 7 7,9 19 9,0 Hayır hiç denemedim 51 41, , ,5 Son bir yılda bir kez denedim 44 36, , ,2 108

109 Son bir yılda birkaç kez denedim 15 12, , ,3 Toplam Sigara içenlerden son bir yılda bırakmayı deneyenlerin oranı % 45,5 olarak görülmüģtür. Tablo 11. Son Bir Yılda Tedavi Amaçlı Bant, Sakız veya Hap Kullanımı Tedavi Amaçlı Bant, Sakız veya Kadın Erkek Toplam Hap Kullanım N (KiĢi) % N (KiĢi) % N (KiĢi) % Bu yöntemleri kullandım 21 17,2 6 6, ,8 Herhangi bir yöntem kullanmadım , , ,2 Toplam Tedavi amaçlı bant, sakız ve hap kullanmayanların oranının yüzde % 87,2 ile oldukça yüksek bir orandır. Tablo 12. Rol Model Olma Durumu Rol Model Olma Durumu Kadın Erkek Toplam N (KiĢi) % N (KiĢi) % N (KiĢi) % Evet 19 15, , ,5 Hayır , , ,5 Toplam Sigara bırakma konusunda sağlık çalıģanları kendini rol model olarak görmeme oranı % 81,5 dir. Tablo 13. Sigara Bırakma Polikliniğinde BaĢlatılan Programa Katılma Durumu Sigara Bırakma Polikliniğinde Kadın Erkek Toplam BaĢlatılan Programa Katılmak Ġsteyenler N (KiĢi) % N (KiĢi) % N (KiĢi) % Evet 69 56, , ,9 Hayır 53 43, , ,1 Toplam Anket sonucunda polikliniğe baģvurmak isteyen hasta sayısı 118 olarak görülmüģtür Sigarayı Bırakmak Ġsteyen ve Sigara Bırakma Polikliniğine BaĢvuran ÇalıĢanların Değerlendirme Sonuçları Hastanemiz çalıģanlarından sigara bırakma anketini dolduran ve polikliniğe baģvuran 37 kiģi değerlendirilmiģ ve Fagerstörm Nikotin Bağımlılığı Değerlendirme Ölçeği uygulanmıģ olup, tüm değerlendirme sonuçları aģağıda belirtilmiģtir. Tablo 14. Polikliniğe BaĢvuran ÇalıĢanların YaĢ Grupları YaĢ Durumları N (KiĢi) % 20 den küçük 1 2, , , ,62 51ve üstü 2 5,41 Toplam Polikliniğe baģvuran çalıģanların yaģ dağılımları Tablo 15 te gösterilmiģtir. 109

110 Tablo 15. Polikliniğe BaĢvuran ÇalıĢanların Cinsiyetlerine Göre Dağılımı Cinsiyet N (KiĢi) Yüzdelik Dağılımı (%) Erkek 17 45,94 Kadın 20 54,06 Toplam Polikliniğe baģvuran erkek ve kadın çalıģanların oranı birbirine yakın olduğu görülmektedir. Tablo 16. Polikliniğe BaĢvuran ÇalıĢanların Medeni Durumlarına Göre Dağılımı Medeni Durum N (KiĢi) Yüzdelik Dağılımı (%) Bekâr 15 40,54 Evli 22 59,46 Toplam Polikliniğe baģvuran evli çalıģanların oranı bekar olanlara göre daha yüksektir. Tablo 17. Polikliniğe BaĢvuran ÇalıĢanların Eğitim Durumları Eğitim Durumu N (KiĢi) Yüzdelik Dağılımı (%) Ġlkokul Mezunu 4 10,80 Ortaokul Mezunu 2 5,40 Lise Mezunu 19 51,36 Üniversite Mezunu 12 32,44 Toplam Polikliniğe baģvuran çalıģanlardan lise ve üniversite mezunlarının toplam oranı 83,8 dır. Tablo 18. Polikliniğe BaĢvuran ÇalıĢanların Meslek Dağılımları Meslek Dağılımları N (KiĢi) Yüzdelik Dağılımı (%) Hekim 1 2,70 Yardımcı Sağlık Personeli 7 18,91 Teknik Personel 6 16,22 Tıbbi Sekreter 14 37,84 Güvenlik Personeli 9 24,33 Toplam Polikliniğe baģvuran çalıģanların içinde en yüksek oran % 37,84 oranı ile tıbbi sekreterlerin olması, bu çalıģanların sağlık sektöründe kısa süredir çalıģmaları ve bu konuyu merak etmeleri olarak yorumlanabilir. Tablo 19. Polikliniğe BaĢvuran ÇalıĢanların Sigaraya BaĢlama YaĢı Sigaraya BaĢlama YaĢı N (KiĢi) Yüzdelik Dağılımı (%) 10 yaģ altı 1 2, yaģ arası 7 18, yaģ arası 20 54, yaģ arası 8 21, yaģ arası 1 2,7 Toplam Polikliniğe baģvuran çalıģanların arasında sigaraya baģlama yaģı arasında olanların oranı en yüksek olup % 54,1 dir. 110

111 Tablo 20. Polikliniğe BaĢvuran ÇalıĢanların Sigaraya BaĢlama Nedenleri Sigaraya BaĢlama Nedenleri N (KiĢi) Yüzdelik Dağılımı (%) Özenti 21 41,18 Stres üzüntü 13 25,48 Merak 11 21,57 Çevrenin psikolojik baskısı 4 7,85 Kendini ispatlama 1 1,96 Diğer 1 1,96 Yasağa tepki 0 0 Toplam 51* 100 Sigaraya baģlama nedenleri arasında en yüksek oran % 41,18 ile özentidir. *Ankete katılanlar birden fazla Ģıkkı iģaretlediğinden sayı 37 den fazladır. Tablo 21. Polikliniğe BaĢvuran ÇalıĢanların Paket Yılı Paket Yılı N (KiĢi) Yüzdelik Dağılımı (%) 10 taneden az 17 45, paket yılı 16 43, paket yılı 2 5,4 31 ve üstü paket yılı 2 5,4 Toplam Paket yılı kavramı, bağımlının yaģamı boyunca içtiği sigara miktarının hesaplandığı bir ölçektir. Günde bir paket sigara içilmesi üzerinden kiģinin içmiģ olduğu paket sayısı hesaplanır. ÇalıĢanlarımızda 10 yıldan az ve paket yılı içenlerin oranı toplamı % 89,2 olup, diğer paket yılı oranlarından oldukça fazladır. Tablo 22. Polikliniğe BaĢvuran ÇalıĢanların Sigarayı Bırakmayı Ġsteme Nedenleri Sigarayı Bırakmayı Ġsteme N (KiĢi) Yüzdelik Dağılımı (%) Nedenleri Ġleride hastalanma korkusu 22 32,84 Ekonomik nedenler 11 16,42 Çevreme zarar veriyor 8 11,93 Çevreye iyi örnek olmak için 8 11,93 Kokusundan iğrendiğim için 6 8,96 Diğer 4 5,96 ġu andaki hastalık 3 4,47 Ġnançlarımdan dolayı 2 2,99 Toplum baskısı 1 1,50 Utandığım için 1 1,50 Doktor önerisi 1 1,50 ĠĢyeri baskısı 0 0 Toplam 67* 100 Sigarayı bırakma nedenleri arasında ileride hastalanma korkusu % 32 ile en yüksek oran, daha sonra % 16,42 ile ekonomik sebepler, % 11,93 ile çevreye verilen zarar ve örnek olma etkenleri gelmektedir. *Ankete katılanlar birden fazla Ģıkkı iģaretlediğinden sayı 37 den fazladır. 111

112 Tablo 23. Polikliniğe BaĢvuran ÇalıĢanların Kaç Kez Sigara Bırakma Durumları Sigarayı Bırakma Durumları N (KiĢi) Yüzdelik Dağılımı (%) Daha önce bırakmadım 8 21,63 1 kez bıraktım 14 37,84 2 kez bıraktım 8 21,63 3 kez bıraktım 4 10,80 3 ün üzeri kez bıraktım 3 8,10 Toplam Sigara daha önce bırakmayanların oranı % 21,63, bir kez bırakmayı deneyenlerin oranı ise % 37,84 ile en yüksek orandır. Tablo 24. Polikliniğe BaĢvuran ÇalıĢanların Daha Önce Sigarayı Bırakmayı Denediğinde KarĢılaĢtığı Güçlükler Sigarayı Bırakmayı Ġsteme Nedenleri N (KiĢi) Yüzdelik Dağılımı (%) Sinirlilik 22 27,50 AĢırı sigara içme isteği 18 22,50 Daha önce bırakmadım 8 10,00 ĠĢtah artıģı 7 8,75 BaĢ ağrısı 6 7,50 Konsantrasyon bozukluğu 5 6,25 Ağız yaraları 3 3,75 BaĢ ve yüzde uyuģma 2 2,50 Uyku bozukluğu 2 2,50 Dengesizlik 2 2,50 Kabızlık 2 2,50 Diğer 2 2,50 Zorluk yok 1 1,25 Toplam 80* 100 Sigarayı bırakma durumunda karģılaģılan güçlükler arasında en yüksek oran % 27,50 ile sinirlilik faktörü, % 22,50 ile aģırı sigara içme isteği, % 8,75 ile iģtah artıģı gelmektedir. *Ankete katılanlar birden fazla Ģıkkı iģaretlediğinden sayı 37 den fazladır. Tablo 25. Polikliniğe BaĢvuran ÇalıĢanların Daha Önce Profesyonel Destek Alma Durumları Profesyonel Destek Alma Durumları N (KiĢi) Yüzdelik Dağılımı (%) Evet, aldım 4 10,81 Hayır, almadım 33 89,19 Toplam Profesyonel destek almayanların oranı % 89,19 dur. Tablo 26. Polikliniğe BaĢvuran ÇalıĢanların Evinde Kendi DıĢında Sigara Ġçmeyen KiĢi Bulunma Durumları Evde Kendi DıĢında Ġçmeyen KiĢi N (KiĢi) Yüzdelik Dağılımı (%) Bulunma Durumları ,22 1 kiģi 12 32,43 2 kiģi 12 32,43 112

113 3 kiģi 6 16,22 4 kiģi 1 2,70 Toplam Evde bir veya iki kiģi bulananların oranı % 64,86 dır. Tablo 27. Polikliniğe BaĢvuran ÇalıĢanların Sigara Ġçme Ġsteğini Arttıran Nedenler Sigara Ġçme Ġsteğini Arttıran Nedenler N (KiĢi) Yüzdelik Dağılımı (%) Yemek sonrası 26 34,20 Stres 19 25,00 Çay 14 18,43 Kahve 9 11,85 Alkol 4 5,26 Diğer 4 5,26 Toplam 76* 100 Sigara içme isteğini en çok arttıran neden yemek sonrası faktörü olarak % 34,20 dir. *Ankete katılanlar birden fazla Ģıkkı iģaretlediğinden sayı 37 den fazladır. Tablo 28. Fageström Bağımlılık Ölçeği Sonuçları Ölçek Sonuçları KiĢi Sayısı (N) Yüzde % 0-2 puan(çok düģük düzeyde nikotin bağımlılığı) 14 37, puan(düģük düzeyde nikotin bağımlılığı) 7 18,92 5 puan(orta düzeyde nikotin bağımlılığı) 4 10, puan (yüksek düzeyde nikotin bağımlılığı) 6 16, puan (çok yüksek düzeyde nikotin bağımlılığı) 6 16,22 Toplam Ölçek uygulanan grubun içinde % 37,83 ile en yüksek oran çok düģük nikotin bağımlılığı olan personellerdir. Yüksek ile çok yüksek nikotin bağımlılığı olan personellerin oranı ise %32,44 dür. Tablo 29. Fageström Bağımlılık Ölçeği Günde Ġçilen Sigara Sorusu Günde Ġçilen Sigara KiĢi Sayısı (N) Yüzde % 10 taneden az 14 37, tane 14 37, tane 8 21,63 31 ve üzeri 1 2,71 Toplam Günde 10 taneden az içen ile adet arası içenlerin oranı birbirine eģit olup% 37,83 dür. Tablo 30.Fageström Bağımlılık Ölçeği Sabah Kalktıktan Ne kadar Sonra Sigara Ġçilme Durumları Sabah Kalktıktan Ne kadar Sonra Sigara Ġçilme KiĢi Sayısı (N) Yüzde % Durumları Ġlk beģ dakika içinde 8 21, dakika içinde 11 29, dakika içinde 8 21,62 1 saatten sonra 10 27,03 Toplam Sabah uyandıktan sonra ilk bir saate kadar sigara içenlerin oranı % 72,97 dir. 113

114 Tablo 31. Polikliniğe BaĢvuran ÇalıĢanların Anksiyete Skoru Anksiyete Skoru KiĢi Sayısı (N) Yüzde % 0-7 puan(normal) 16 43, puan(yüksek) 18 48, (Çok Yüksek) 3 8,10 Toplam Anksiyete skoru yüksek olanların oranı % 48,65 dir. Tablo 32. Polikliniğe BaĢvuran ÇalıĢanların Depresyon Skoru Depresyon Skoru KiĢi Sayısı (N) Yüzde % 0-7 puan(normal) 29 78, puan(yüksek) 6 16, (Çok Yüksek) 2 5,40 Toplam BaĢvuran 37 çalıģanın % 78,38 inin depresyon skoru normal seviyededir. Tablo 33. Polikliniğe BaĢvuran ÇalıĢanların Ailesinde Sigara ile Bağlantılı Mevcut Hastalıklar Ailede Sigara ile Bağlantılı Mevcut Hastalık N (KiĢi) Yüzdelik Dağılımı (%) Diabet 13 17,33 Kalp Krizi-Kalp Hastalığı 13 17,33 Hipertansiyon 12 16,00 Kronik BronĢit 11 14,67 Akciğer Ca 7 9,33 Mevcut hastalığı olmayanlar 7 9,33 Diğer Kanser 6 8,00 Peptik Ülser 3 4,00 Damar Tıkanıklığı 2 2,67 Hiperlipidemi 1 1,34 Toplam 75* 100 Sigara ile bağlantılı hastalıkların arasında en yüksek oran diabet, kalp krizi-kalp hastalığı için % 17,33 olup, daha sonra ise % 16,00 ile hipertansiyon ve %14, 67 ile kronik bronģit gelmektedir. *Ankete katılanlar birden fazla Ģıkkı iģaretlediğinden sayı 37 den fazladır. Tablo 34. Polikliniğe BaĢvuran ÇalıĢanların Sigarayı Bırakma Ġsteme Durumları Sigarayı Bırakma Ġsteme Durumları N (KiĢi) Yüzdelik Dağılımı (%) Evet, istiyorum 27 72,98 Hayır, istemiyorum 10 27,02 Toplam BaĢvuran 37 hastanın 10 u Ģu an sigarayı bırakmak istemediğini belirtmiģtir. Tablo 35. Polikliniğe BaĢvuran ÇalıĢanların Medikal Tedavi Alma Durumları Medikal Tedavi Alma Durumları N (KiĢi) Yüzdelik Dağılımı (%) Medikal tedavi verildi 12 44,45 Medikal tedavi verilmedi 15 55,55 Toplam Medikal tedavi alanlar ve almayanların oranı birbirine yakın olarak görülmektedir. 114

115 Tablo 36. Polikliniğe BaĢvuran ÇalıĢanların 3 Ay Sonra Bırakma Durumları 3 Ay Sonra Bırakma Durumları N (KiĢi) Yüzdelik Dağılımı (%) 3 aylık kontrol sonrası içenler 20 74,08 3 aylık kontrol sonrası içmeyenler 7 25,92 Toplam Sigara bırakma polikliniğine baģvuran 27 çalıģanın 7 sinin 3 ay sonraki kontrolde sigara içmediği belirlenmiģtir. Sigarayı bırakan 7 kiģinin 2 si ilaç kullanmıģ olup 5 i ise ilaç kullanmamıģtır. 8. UYGULAMADAN ÖĞRENĠLEN DERSLER Sağlık çalıģanlarının çalıģmıģ oldukları kurum içinde kolayca ulaģabilecekleri bir sigara bırakma polikliniği olması durumunda bile baģvurma oranlarının düģük olduğu görülmüģtür. Sigara kullanmama konusunda rol model olması beklenen eğitimli sağlık personellerinin, kendini rol model olarak görmeme oranı yüzde 81,5 dir. Anket yapılan çalıģanlardan 118 i sigara bırakma polikliniğinde baģlatılan programa katılmak istediğini belirtse de, sadece 37 kiģi baģvurmuģ, 81 i ise polikliniğe baģvurmamıģtır. BaĢvuran 37 kiģiden 10 kiģisi sigarayı Ģu anda bırakmak istemediğini ifade etmiģlerdir. Bu sonuçta hastane çalıģanlarının sigarayı bırakmayı düģünse bile sigarayı bırakmayı erteledikleri ve dirençli olduklarını gösterebilir. Sigaranın zararları ile ilgili olarak bilgi sahibi olduğu düģünülen sağlık çalıģanlarının yeterli bilgiye sahip olmadıkları, sigarayı yakınlarının yanında içmeme durumlarında bile partikül olarak taģıma ve yakınlarına zarar verme konusunda bilinçli olmadıkları görülmüģtür. Sağlık Bakanlığı tarafından, topluma rol model olma sorumluluğu olan sağlık çalıģanlarının sigarayı bırakabilmeleri için farklı yöntemler geliģtirilmesi uygun olabileceği düģünülmektedir. 9. KURUM VE KURULUġLARDA UYGULANABĠLME DURUMU Sigara bırakma polikliniği bulunan tüm kurum ve kuruluģlarda uygulanabilir. 10. UYGULAMANIN SAĞLIK HĠZMETĠ ÜZERĠNE ETKĠLERĠ Hastane yöneticileri tarafından çalıģanların sağlığına önem gösterilmesi, kuruma olan aidiyet duygusunu ve iģ verimini olumlu yönde etkilemektedir. Ġçinde bulunan zararlı maddeler ile insan sağlığında ciddi bozulmalara neden olan sigaranın sağlığa zararları göz önünde bulundurulduğunda, sigaranın bırakılması oluģabilecek her türlü hastalıktan korunma açısından, bir kiģinin bile sigarayı bırakması bile son derece önem taģımaktadır. Sağlık çalıģanlarının topluma rol model olmaları nedeniyle sigara içmemelerinin, sağlık eğitimi almayan kiģiler üzerinde olumlu etki göstereceği düģünülmektedir. ÇalıĢanların sigara içme molası nedeniyle yaģanan iģ kaybının, sigaranın bırakılması durumunda azalacağı düģünülmektedir. 115

116 11. UYGULAMANIN BÜTÇESĠ VE FĠNANSMANI Gider Açıklama TL % Personel Maliyeti Muayene Ücreti Kırtasiye Giderleri Hastanemiz kadrolu çalıģanları tarafından uygulandığından herhangi bir ücret ödenmemiģtir. Sigara bırakma polikliniği muayenesi ücretsiz yapılmaktadır. Anketler için kullanılan kağıt ve bilgisayar maliyetleri, broģür maliyetleri Toplam KAYNAKLAR Fidan, Fatma-Sezer, Murat-Demirel, Reha-Kara, Ziya-Ünlü, Mehmet (2006), Öğretmenlerin Sigara Ġçme Durumu ve Sigara Yasağı KarĢısındaki Tutumları, Toraks Dergisi 7(3): Karlıkaya, Celal-Öztuna, Funda-Solak, Zeynep-Özkan, Metin-Örsel, Osman (2006), Tütün Kontrolü, Toraks Dergisi 7(1):51-64 Okutan, Oğuzhan-TaĢ, Dilaver-Kartaloğlu, Zafer (2007), Sigara Ġçen Sağlık Personelinde Nikotin Bağımlılık Düzeyini Etkileyen Faktörler, Tüberküloz ve Toraks Dergisi 55(4): Tezkan, Bekir- Öncel, Murat- Sunam, Güven (2012), Sigara Bıraktırma Polikliniğinden Yardım Ġsteyen Hastaların 1 Yıllık Takip Sonuçları, Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 37(2):

117 EKLER Ek.1.Sigara Bırakma Konulu Anket Adınız-Soyadınız : YaĢınız : Cinsiyetiniz : a) Kadın b) Erkek Medeni durumunuz: : a) Bekar b) Evli c) BoĢanmıĢ d) EĢi vefat etmiģ Ünvanınız : Meslek Yılınız : ÇalıĢtığınız Birim : 1. ġimdiye kadar hiç sigara (veya baģka tütün ürünü) içtiniz mi? a) Hayır,hiç içmedim b) Evet,sadece denedim c) Evet,sadece sosyal ortamlarda içiyorum d) Evet,ara sıra içiyorum e) Evet,sürekli içiyorum (1.soruda a ve b seçeneklerinden birini iģaretlediyseniz; diğer soruları cevaplamayınız) 2. Ġlk sigaranızı kaç yaģında içtiniz? a) 10 yaģ veya daha önce b) yaģ arası c) yaģ arası d) yaģ arası e) 25 yaģından sonra 3. Kaç yıldır sigara içiyorsunuz? a) Bir yıldan daha az b) 2-5 c) 6-9 d) e) f) 20 yıldan çok 4. Sigara dıģındaki tütün ürünlerini (nargile,puro,pipo,vb.) kullanma durumunuz aģağıdakilerden hangisine uymaktadır? a) Hiç kullanmadım b) Her gün kullanırım c) Ara sıra kullanırım 5. Günde kaç adet sigara içiyorsunuz? a) 10 veya daha az b) tane 117

118 c) tane d) 31 ve üzeri e) Haftada birkaç tane f) Ayda birkaç tane 6. Sabah ilk sigaranızı uyanıģınızdan ne kadar süre sonra içersiniz? a) Ġlk beģ dakika içinde b) 6-30 dakika içinde c) dakika içinde d) Bir saatten sonra 7. Kaç kez sigara bırakmayı denediniz? a) Hiç denemedim b) 1. c) 2. d) 3. e) 4. f) 5 ve daha fazla 8. Son bir yıl içerisinde sigarayı bırakmayı denediniz mi? a) Sigarayı bir yıldan daha önce bıraktım b) Hayır hiç bırakmayı denemedim c) Evet son bir yıl içinde sigarayı bırakmayı bir kez denedim d) Evet son bir yıl içinde sigarayı bırakmayı birkaç kez denedim 9. Son bir yıl süresince sigarayı bırakmak için tedavi amaçlı (bant, sakız, hap vb.) kullandınız mı? a) Evet bu yöntemleri kullandım b) Hayır herhangi bir yöntem kullanmadım 10. Kendinizi sigara kullanımı konusunda rol model (örnek alınacak kiģi) olarak görüyor musunuz? a) Evet b) Hayır 11. Hastanemizin sigara bırakma polikliniğince baģlatılan programa katılarak sigara bırakmak istiyor musunuz? a) Evet b) Hayır 118

119 Ek 2.Sigara Bırakma Polikliniği Değerlendirme Formu Tarih: TC. Kimlik No: Adı Soyadı: Doğum Yeri ve Yılı: Cinsiyeti: Medeni Durumu: Eğitim Durumu: 1. Okur- yazar değil 4. Ortaokul 2. Okur- yazar 5. Lise 3. Ġlkokul 6. Üniversite Meslek: Yaptığı ĠĢ: Adres: e-posta: BaĢvuru: 1. Doktor önerisi 2. Kendi isteği ile 3. Diğer KONTROLLER; SĠGARA ANAMNEZĠ Sigarayı ilk kez kaç yaģında içtiniz: Sigaraya baģlama nedeni: 1. Merak 4.Özenti 2.Çevrenin psikolojik baskısı 5.Yasağa tepki 3.Kendini ispatlama 6.Stres, üzüntü 7.Diğer Sigara içme miktarında yıllar içinde olan değiģiklikler DeğiĢmedi Azaldı Telefon Numarası: Ev: Cep: Arttı Günde içtiğiniz sigara miktarı: P.Y:(Doktorunuz tarafından doldurulacaktır) Sigara tipi ve markası: Filtreli Diğer ( puro, pipo) Aynıydı yıldır arttı. Filtresiz Sigarayı bırakmayı isteme nedenleriniz: 1. ġu andaki hastalık 6. Toplum baskısı 2. Ġleride hastalanma korkusu 7. Utandığım için 3. Çevreme zarar veriyor 8. Kokusundan iğrendiğim için 4. Ekonomik nedenler 9. Doktor önerisi 5. Ġnançlarından dolayı 10. Çevreye iyi örnek olmak için 11.ĠĢyeri baskısı 12.Diğer Daha önce sigarayı bırakmayı düģündünüz mü? Evet Hayır 119

120 Daha önce bırakmayı denediniz mi? Evet Kaç kez: En uzun bırakabildiğiniz süre: Hayır Daha önce sigarayı bırakmayı denediğinizde karģılaģtığınız güçlükler nelerdir? 1. Sinirlilik 7. Kabızlık 2. Konsantrasyon bozukluğu 8. BaĢ ağrısı 3. BaĢ ve yüzde uyuģma 9. Zorluk yok 4. Uyku bozukluğu 10. ĠĢtah artıģı 5. Dengesizlik 11. Ağız yaraları 6. AĢırı sigara içme isteği 12.Diğer Profesyonel destek aldınız mı? Hayır Evet Cevabınız evetse yöntem nedir? 1.Farmakolojik( isim belirtiniz) 4. Psikiyatrik 2. Akupunktur 5.Diğer 3. Hipnoz YAKIN ÇEVRE ANAMNEZĠ: Evde sizden baģka sigara içen var mı? ĠĢ yerinde birlikte çalıģtığınız kiģiler sigara içiyor mu? Evinizde sigara içmeyen fakat sizin içtiğiniz sigara dumanına maruz kalan kaç kiģi var? ĠĢ yerinde günde yaklaģık kaç sigara içiyorsunuz? BoĢ zamanlarınızı nasıl değerlendirirsiniz hobileriniz nelerdir? Devamlı kullandığınız bağımlılık yapıcı madde var mı? Alkol Miktarı. Diğer Sigara içme isteğini artıran nedenler? 1. Çay 4. Kahve 2. Yemekten sonra 5.Alkol 3. Stres 6.Diğer NĠKOTĠN BAĞIMLILIK DÜZEYĠ TESPĠT FORMU 1. Günde kaç sigara içiyorsunuz? 10 taneden az 0 puan puan puan 31 ve daha fazla 3 puan 2. Ġlk sigaranızı sabah kalktıktan ne kadar sonra içersiniz? Ġlk 5 dakika içerisinde 3 puan dakika içinde 1 puan 6-30 dakika içerisinde 2 puan 1 saatten sonra 0 puan 3. Sigara içilmesi yasak olan sinema, kitaplık gibi yerlerde bu yasağa uymakta zorlanıyor musunuz? Evet 1 puan Hayır 0 puan 120

121 4. En fazla istek duyduğunuz ve keyif aldığınız sigara hangisidir? Sabah içilen ilk sigara 1 puan Diğerlerinden biri 0 puan 5. Sigarayı günün ilk saatlerinde, daha sonraki saatlere kıyasla daha sık içiyor musunuz? Evet 1 puan Hayır 0 puan 6. Günün büyük bir bölümünü yatakta geçirmenize neden olacak kadar ağır hasta olsanız, yine de sigara içer misiniz? Evet 1 puan Hayır 0 puan Toplam bağımlılık puanı:... Değerlendirme 0-2 çok düģük düzeyde nikotin bağımlılığı 3-4 düģük düzeyde nikotin bağımlılığı 5 orta düzeyde nikotin bağımlılığı 6-7 yüksek düzeyde nikotin bağımlılığı 8-10 Çok yüksek düzeyde nikotin bağımlılığı Psikiyatrik problemler: Daha önce psikiyatrik tedavi (ilaç, grup terapi... vb) gördünüz mü? Son 2 haftadır kendinizi nasıl hissediyorsunuz? Anksiyete skoru: Depresyon skoru: ÖZGEÇMĠġĠ: Geçirdiğiniz Önemli Hastalıklar; Tedavisi Süren Hastalıklar; Halen Kullandığınız Ġlaçlar; Ailenizde (Anne, Baba, Yakın akrabalar vs.) mevcut olan hastalıkları belirtiniz. Diabet(ġeker Hastalığı): Akciğer kanseri: Kalp krizi-kalp Hastalığı: Hipertansiyon: Hiperlipidemi: Damar tıkanıklığı (Beyin Bacak damarları): Diğer kanserler: Kronik bronģit: Peptik Ülser: 121

122 Ek 3.Psikolojik Değerlendirme Testi Son birkaç gününüzü göz önünde bulundurarak nasıl hissettiğinizi en iyi ifade eden yanıtın yanındaki kutuyu iģaretleyin. Yanıtınız için çok düģünmeyin, aklınıza ilk gelen yanıt en doğrusu olacaktır. 1) Kendimi gergin, patlayacak gibi hissediyorum. Çoğu zaman 3 Birçok zaman 2 Zaman zaman,bazen 1 Hiçbir zaman 0 2) Eskiden zevk aldığım Ģeylerden hala zevk alıyorum. Aynı eskisi kadar 0 Pek eskisi kadar değil 1 Yalnızca biraz eskisi kadar 2 Neredeyse hiç eskisi kadar değil 3 3) Sanki kötü bir Ģey olacakmıģ gibi korkuya kapılıyorum. Kesinlikle öyle ve oldukça da Ģiddetli 3 Evet,ama çok da Ģiddetli degil 2 Biraz,ama beni endiģelendiriyor 1 Hayır hiç öyle değil 0 4) Gülebiliyorum ve olayların komik tarafını görebiliyorum. Her zaman olduğu kadar 0 ġimdi pek o kadar değil 1 ġimdi kesinlikle o kadar değil 2 Artık hiç değil 3 5) Aklımdan endiģe verici düģünceler geçiyor. Çoğu zaman 3 Birçok zaman 2 Zaman zaman, ama çok sık değil 1 Yalnızca bazen 0 6) Kendimi neģeli hissediyorum. Çoğu zaman 0 Bazen 1 Sık değil 2 Hiçbir zaman 3 7) Rahat rahat oturabiliyorum ve kendimi gevģek hissediyorum. Kesinlikle 0 Genellikle 1 Sık değil 2 Hiçbir zaman 3 122

123 8) Kendimi sanki durgunlaģmıģ gibi hissediyorum. Hemen hemen her zaman 3 Çok sık 2 Bazen 1 Hiçbir zaman 0 9) Sanki içim pır pır ediyormuģ gibi bir tedirginliğe kapılıyorum. Hiçbir zaman 0 Bazen 1 Oldukça sık 2 Çok sık 3 10) DıĢ görünüģüme ilgimi kaybettim. Kesinlikle 3 Gerektiği kadar özen göstermiyorum 2 Pek o kadar özen göstermeyebiliyorum 1 Her zamanki kadar özen gösteriyorum 0 11) Kendimi sanki hep bir Ģey yapmak zorundaymıģım gibi hissediyorum. Gerçekten de çok fazla 3 Oldukça fazla 2 Çok fazla değil 1 Hiç değil 0 12) Olacak olaylarla ilgili güzel duygulara sahibim. Her zaman olduğu kadar 0 Her zamankinden biraz daha az 1 Her zamankinden kesinlikle az 2 Hemen hemen hiç 3 13) Aniden panik duygusuna kapılıyorum. Gerçekten de çok sık 3 Oldukça sık 2 Çok sık değil 1 Hiçbir zaman 0 14) Ġyi bir kitap, televizyon ya da radyo programından zevk alabiliyorum. Sıklıkla 0 Bazen 1 Pek sık değil 2 Çok seyrek 3 SONUÇLARINIZ HEKĠMĠNĠZCE DEGERLENDĠRĠLECEKTĠR 123

124 124 Ek 4. Sigara Bırakma Polikliniği BroĢürü

125 Ek 5. Sigara Bırakma Polikliniği Eğitim Fotoğrafları Poliklinikte sorumlu doktorun değerlendirme görüģmesinden bir fotoğraf. 125

126 126 Sigara bırakma polikliniği eğitimlerinden fotoğraf.(1)

127 Sigara bırakma polikliniği eğitimlerinden fotoğraflar.(2) 127

128 128

129 HİZMET KALİTE STANDARTLARI KAPSAMINDA ESKİŞEHİR DEVLET HASTANESİ HOŞ GELDİNİZ UYUM EĞİTİMİ PROGRAMININ DEĞERLENDİRİLMESİ 129

130 Özet Mehmet Eroğul 1, Elvan Yavuzer 2, Ahmet Altın 3, Ayla IĢıldakgöz 4, Meral Burma 5 Bu çalışmanın amacı, hastanemize yeni başlayan tüm personelin hastaneye uyumunu kolaylaştırmak, çalışan memnuniyetini ve verilen hizmetin kalitesini artırmak amacıyla verilen uyum eğitiminin etkinliğini değerlendirmek, çalışanların görüş ve önerileri doğrultusunda eğitim programında düzenlemeler yaparak uyum eğitimi programını geliştirmektir. Bilim ve teknoloji alanındaki hızlı değişim ve gelişim, sağlık alanında da yaşanmaktadır. Sağlık alanında yaşanan bu gelişmeleri takip edebilmek için düzenlenen hizmet içi eğitimlerden biri olan uyum eğitimi; kuruma yeni başlayan personelin uyumunu sağlamak, çalışanların hasta güvenliği, çalışan güvenliği ve kurumun işleyişi konularında bilgi sahibi olmaları amacıyla düzenlenmektedir. Hastanemizde genel uyum eğitimine katılan personele uygulanan anket analizlerinde; ankete katılan kişilerin % 91,04 ünün uyum eğitiminin hastaneye alışma konusunda; % 82,09 unun bilgilerinin tazelenmesi ve yeni bilgilerin öğrenilmesi konusunda faydalı olduğunu düşündüğü ortaya çıkmıştır. Ayrıca ankete katılan kişilerin % 94,03 ü ise hastaneye yeni başlayan kişilerin uyum eğitimi programına katılmaları gerektiği görüşündedir. Bu sonuçlar hastanemizde uygulanan genel uyum eğitiminin işlevsel ve amacına uygun olduğunu göstermektedir. Anahtar Kelimeler: Uyum Eğitimi, Çalışan Memnuniyeti, Hasta Güvenliği, Çalışan Güvenliği EVAULATION OF WELCOME COMPLIANCE TRAINING PROGRAM OF ESKĠġEHIR STATE HOSPITAL IN TERMS OF SERVICE QUALITY STANDARDS Abstract This study aims to ease the compliance of the personnel just started working at our hospital, to provide personnel satisfaction and increase the service quality and to evaluate the compliance training in accordance with their opinions and suggestions and to prepare a new compliance training program. Rapid changes in the fields of science and technology also are same in the field of health. Compliance trainings as one of the in-service trainings to follow the developments in the field of health are held to help the personnel just started working about orientation to the institution, personnel security and to inform about regulations of the institution. In the analyses of the surveys given to the personnel attended to compliance trainings at our hospital, it has been observed that 82.09% of them found the trainings useful as they refreshed their information, 91.04% found the trainings useful to get used to the hospital. Also 94.03%% of the personnel attended to the survey agree that the personnel just started 1 EskiĢehir Devlet Hastanesi; mehmeterogul66@gmail.com 2 EskiĢehir Devlet Hastanesi; uluturkelvan@hotmail.com 3 EskiĢehir Devlet Hastanesi; aaltin26@hotmail.com 4 EskiĢehir Devlet Hastanesi; aylagulten@hotmail.com 5 EskiĢehir Devlet Hastanesi; meral_akyz@hotmail.com 130

131 working should attend this in-service training. These results show that the compliance training applied by our hospital is appropriate functionally. Key Words: Compliance Training, Employee Satisfaction, Patient Security, Employee Security 1. GĠRĠġ Bilim ve teknoloji alanındaki hızlı değiģim ve geliģim süreci, araģtırma ve incelemelerden elde edilen veriler, sağlık bakım sistemini etkilemektedir (acibademhemsirelik.org.tr, 2008). DeğiĢim ve geliģime uyum sağlayabilecek meslek üyelerinin yetiģmesi o alandaki eğitimin sürekliliği ile mümkündür (Göçmen, 2004: 12). Bu uyumu sağlayabilmek için iģletmede çalıģanların dönem dönem eğitimlere alınması gerekmektedir. Bu da hizmet içi eğitimle mümkün olmaktadır (Selimoğlu ve Yılmaz, 2009: 2). ÇalıĢanların eğitimi kapsamında yapılan bir tanımlamaya göre hizmet içi eğitim; üretim ve hizmette etkililiğin, verimin, kalitenin yükseltilmesi, ürünün /hizmetin üretimi ve tüketimi sürecinde meydana gelebilecek hataların ve kazaların azaltılması, maliyetlerin düģürülmesi, satıģ ve hizmet sunumunda nitel ve nicel yönden geliģmenin sağlanması ve tasarruflarının artırılması amacıyla iģ gücüne verilen temel meslek ve beceri eğitimi yanında iģ görene çalıģma hayatı süresince de bilgi, beceri, davranıģ ve verim düzeyini yükseltici plânlı eğitim etkinlikleridir (Çelen vd., 2007: 25-26). Kurumlarda düzenlenen hizmet içi eğitim faaliyeti; eğitimin yapıldığı yere, amacına, kapsamına ve eğitime katılan personelin niteliğine bağlı olarak, çeģitli biçimlerde düzenlenebilir (Ulupınar Alıcı ve Çakır, 2009: 46). Hizmet içi eğitim programları kapsamında, göreve yeni baģlayan elemanlara yönelik hazırlanan uyum eğitimi de yer almaktadır (Kanber ve Gürlek, 2011: 53). ĠĢe alıģtırma da denilen uyum eğitimi; iģe yeni alınan çalıģana kurumun amaç ve politikasını, görev, yetki ve sorumluluklarını tanıtmak, iģi, iģ arkadaģları, yöneticileri hakkında bilgi vermek ve kuruma uyumunu sağlamak amacıyla yapılan eğitimlerdir (Ulupınar Alıcı ve Çakır, 2009: 46). Uyum eğitimi, özellikle kullanılan teknik araç gereç ve iģleyiģ açısından karmaģık olan, özel bilgi ve beceri gerektiren birimlerde çalıģanların iģe uyumunu sağlamada çok önem taģımaktadır (Kanber ve Gürlek, 2011: 53). Bu nedenle uyum eğitimi programları her meslek grubunun geliģiminde olduğu gibi sağlık hizmetlerinin verilmesinde ve geliģmesinde de kaçınılmaz bir zorunluluktur (acibademhemsirelik.org.tr, 2008). Ayrıca, uyum eğitimi programlarıyla, yeni personelin heyecanını ve tedirginliğini gidermek, kuruma yönelik olumlu izlenim ve aidiyet duygusu uyandırmak, çalıģanı ilk günden kazanmak amaçlanır (Ulupınar Alıcı ve Çakır, 2009: 46). Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü Performans Yönetimi ve Kalite GeliĢtirme Daire BaĢkanlığı tarafından yayınlanan Hastane Hizmet Kalite Standartları Rehberinde Genel Uyum Eğitimi Ģu Ģekilde tanımlanmaktadır; Hastanede çalıģmaya yeni baģlayan personele kurumun tanıtılması amacıyla yapılan eğitimdir. Bu eğitimde asgari; Hastanenin fiziki yapısı, Hizmet sunulan bölümler, Yönetsel yapı ve yöneticiler, ÇalıĢma koģulları, Ġzinler, Hastaneye ulaģım, Hastane iletiģim bilgileri yer alır. Bölüm uyum eğitimi ise, bölümde çalıģmaya yeni baģlayan çalıģanlara bölümün tanıtılması amacıyla yapılan eğitimdir. Bu eğitimde asgari; Bölüm yönetici ve çalıģanları, Bölümün faaliyetleri ve iģleyiģi, Bölümün fiziki yapısı, ÇalıĢanların mesleki kategorilerine göre görev, yetki ve sorumlulukları, Bölüm ile ilgili yazılı düzenlemeler, Bölüm ile ilgili Hizmet Kalite Standartları, Hastane bilgi yönetim sisteminde çalıģan tarafından çalıģacağı bölüm ile ilgili 131

132 modülün eğitimi yer alır (Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü Performans Yönetimi ve Kalite GeliĢtirme Daire BaĢkanlığı, 2011: 13). EskiĢehir Devlet Hastanesi nde Hizmet Kalite Standartları kapsamında yeni baģlayan tüm personele Genel Uyum Eğitimi ve Bölüm Uyum Eğitimi verilmektedir. Ayrıca eğitime katılan personele Hizmet Kalite Standartları kapsamında meslek bazında hazırlanan Uyum Eğitimi Rehberleri (Ek 1) verilmektedir. 2. UYGULAMANIN AMACI Hastanemize yeni baģlayan tüm personellerimizin hastaneye uyumunu kolaylaģtırmak, çalıģan memnuniyetini artırmak ve verilen hizmetin kalitesini artırmak amacıyla uyum eğitimi verilmektedir. Bu çalıģma verilen uyum eğitiminin etkinliğini değerlendirmek, çalıģanların görüģ ve önerileri doğrultusunda eğitim programında düzenlemeler yaparak uyum eğitimi programını geliģtirmek amacıyla planlanmıģtır. 3. UYGULAMANIN HĠZMET KALĠTE STANDARTLARI ĠLE ĠLĠġKĠSĠ Genel uyum eğitimi konuları kapsamında verilen uyum eğitimleri Hizmet Kalite Standartları Rehberi Yönetim Hizmetleri numaralı maddesine yönelik olarak hasta ve çalıģan güvenliğini sağlamak amacıyla düzenlenmektedir. 4. UYGULAMA SÜRECĠ Hastanemize yeni baģlayan personel, personel birimine uğrayıp resmi baģlayıģ iģlemlerini tamamladıktan sonra, personel biriminden bir çalıģan eģliğinde maaģ iģlemleri için MaaĢ Birimi ve kimlik kartı iģlemleri için Bilgi ĠĢlem Birimi ile görüģtürülmektedir. ÇalıĢacağı bölüm sorumlusu ile tanıģtırıldıktan sonra Eğitim Birimine götürülmektedir. Eğitim Birimi tarafından Genel Uyum Eğitim Planı düzenlenerek hangi gün ve saatte eğitime katılacağının programı verilerek ve eğitim salonunun yeri gösterilerek çalıģacağı bölüme yönlendirilmektedir. Ayrıca yeni baģlayan personellerimizin cep telefonlarına ilk günden EskiĢehir Devlet Hastanesi ne yeni baģlayan siz değerli çalıģanımıza, bundan sonraki görevinizde baģarılar dilerim. BaĢhekim Uzm. Dr. Kazım SARICI hoģ geldiniz mesajı Hastane Ġdaresi tarafından gönderilmektedir. Hizmet Kalite Standartları kapsamında yapılan 5 günlük Genel Uyum Eğitimi Programı ve Bölüm Uyum Eğitimi Programı Ģu Ģekildedir: Genel Uyum Eğitimi Programı Eğitim Eğitim Veren Günleri Birim/Saat Kalite Birimi Pazartesi 09:00-12:00 Salı Personel Birimi 09: Hasta Hakları Birimi 10:45-12:00 Eğitim Konuları Hizmet Kalite Standartları Bölüm Ġçerikleri, Kullanılan Formların Tanıtımı, Hastane Web Sayfasının Tanıtımı Hastanenin Fiziki Yapısı, Hizmet Sunulan Bölümler, Yönetsel Yapı ve Yöneticiler, ÇalıĢma KoĢulları ve Ġzinler, Hastaneye UlaĢım ve Hastane ĠletiĢim Bilgileri, Kılık Kıyafet Yönetmeliği Hasta Hakları ve Sorumlulukları 132

133 ÇarĢamba PerĢembe Cuma Eğitim Birimi 09:00-12:00 Ġnfeksiyon Kontrol Komitesi 09:00-12:00 Bilgi ĠĢlem Birimi 09:00-10:00 Sivil Savunma Birimi 10:00-10:45 ArĢiv Birimi 11:00-12:00 Hasta ve ÇalıĢan Güvenliği Uygulamaları, Renkli Kod Uygulamaları, Mesleki Görev Yetki ve Sorumluluklar, Organ-Doku BağıĢı El Hijyeni, Personel Sağlığı, KiĢisel Koruyucu Ekipman kullanımı, Tanımlayıcı Figürler, Atık Yönetimi, Uygulamalarda Ġnfeksiyon Kontrolü Bölüm Modülünün Tanıtımı ve Merkezi Hastane Randevu Sistemi Yangın, Alınacak Önlemler ve Güvenlik Tedbirleri Hasta Dosyaları Bölüm Uyum Eğitimi Programı Eğitim Günleri Eğitim Veren Birim/Saat Eğitim Konuları Pazartesi Salı ÇarĢamba PerĢembe Cuma Birim Sorumlusu 13:00-16:00 Bölüm Yönetici ve ÇalıĢanları ile TanıĢma, Bölümün Fiziki Yapısının Anlatılması, Bölümün Faaliyet ve ĠĢleyiĢi Hakkında Bilgilendirme, Bölüm ile Ġlgili Hizmet Kalite Standartlarının ve Yazılı Düzenlemelerin Anlatılması, Hastane Bilgi Yönetim Sistemi nde Bölüm Modülünün Anlatılması ve Hastanenin Fiziki Yapısının Tanıtılması Uyum eğitimi programının daha etkili ve faydalı olması için eğiticiler program öncesinde etkili sunum teknikleri ve iletiģim becerileri konularında belli bir eğitimden geçirilmiģtir. Hastaneye yeni baģlayan personel programın ilk günü teorik eğitim sonrasında Hastane Kalite Yönetim Direktörü olan BaĢhekim Yardımcısı ile tanıģtırılmaktadır. GörüĢme sırasında personelin sertifika, eğitim durumu ve daha önce çalıģtığı birimler değerlendirilerek en uygun birimde görevlendirilmesi sağlanmaktadır. Yine görüģme sırasında il dıģından gelen personele Ģehrin tanıtılması, barınma ve çocuklarının okul durumları konularında yardımcı olunmaktadır yılında hastanemize yeni baģlayan 8 Hekim, 19 HemĢire, 3 Ebe, 8 Sağlık Memuru, 2 Hizmetli, 6 Röntgen Teknisyeni, 5 Anestezi Teknisyeni, 3 Laboratuvar Teknisyeni, 2 Sosyal ÇalıĢmacı, 3 Tıbbi Sekreter, 1 Eczacı, 1 AraĢtırma Görevlisi, 3 Acil Tıp Teknikeri, 1 Fizik Tedavi Teknikeri ve 2 Memur olmak üzere toplam 67 kiģiye uyum eğitimi verilmiģ olup çalıģanların bu hizmetten nasıl faydalandıklarını belirlemek amacıyla, değerlendirme anketi (Ek 2) düzenlenmiģtir. Anket uygulaması sonucu elde edilen veriler, bilgisayarda Microsoft Office Excel programında yüzdelik dağılım olarak hesaplanmıģ ve değerlendirilmiģtir. Uygulamanın verileri tarihleri arasını kapsamakta olup yapılan çalıģmaların analizleri uygulama sonuçlarında gösterilmiģtir. 133

134 5. UYGULAMANIN YAPILDIĞI BÖLÜMLER Hastanemize yeni baģlayan kadrolu tüm personel uyum eğitimine alındığından uygulama hastanemizin tüm bölümlerini kapsamaktadır. 6. UYGULAMANIN TAKĠBĠ Uyum eğitimi programı, EskiĢehir Devlet Hastanesi Kalite Yönetim Direktörü kontrolünde Eğitim Birimi tarafından takip edilmektedir. 7. ELDE EDĠLEN SONUÇLAR tarihleri arasında EskiĢehir Devlet Hastanesine yeni baģlayan, uyum eğitimi programına katılan ve sonrasında değerlendirme anketi dolduran 67 personelin anketlerinin analizleri Ģu Ģekildedir; Tablo 1. Uyum eğitimine katılan ve anket dolduran personellerin mesleklerine göre dağılımları Meslekler N (KiĢi) Yüzdelik Dağılımı (%) HEMġĠRE 19 28,36 HEKĠM 8 11,94 SAĞLIK MEMURU 8 11,94 RÖNTGEN TEKNĠSYENĠ 6 8,96 ANESTEZĠ TEKNĠSYENĠ 5 7,46 EBE 3 4,48 LABORATUAR TEKNĠSYENĠ 3 4,48 TIBBĠ SEKRETER 3 4,48 ACĠL TIP TEKNĠKERĠ 3 4,48 SOSYAL ÇALIġMACI 2 2,99 MEMUR 2 2,99 HĠZMETLĠ 2 2,99 ARAġTIRMA GÖREVLĠSĠ 1 1,49 ECZACI 1 1,49 FĠZĠK TEDAVĠ TEKNĠKERĠ 1 1,49 TOPLAM Uyum eğitimine katılan personellerin % 28,36 sı hemģirelerden olmak üzere tüm meslek gruplarını kapsamaktadır. Tablo 2. Uyum eğitimine katılan ve anket dolduran personellerin cinsiyetlerine göre dağılımları Cinsiyet N (KiĢi) Yüzdelik Dağılımı (%) KADIN 38 56,72 ERKEK 29 43,28 TOPLAM Eğitime katılan personelin % 56,72 sini kadınlar, % 43,28 ini erkekler oluģturmaktadır. Tablo 3. Uyum eğitimine katılan ve anket dolduran personellerin yaģlarına göre dağılımları YaĢ N (KiĢi) Yüzdelik Dağılımı (%) yaģ 1 1,49 134

135 24-28 yaģ 11 16, yaģ 31 46, yaģ 13 19,40 41 ve üzeri 11 16,42 TOPLAM Uyum eğitimine katılan personelin % 46,27 si yaģları arasındadır. Tablo 4. Uyum eğitimine katılan ve anket dolduran personellerin çalıģma sürelerine göre dağılımları ÇalıĢma Süresi N (KiĢi) Yüzdelik Dağılımı (%) 0-1 yıl 2 2, yıl 14 20, yıl 21 31, yıl 18 26,87 15 yıl ve üzeri 12 17,91 TOPLAM Uyum eğitimine katılan personelin %31,34 ünün çalıģma süresi 5-10 yıl arasındadır. Tablo 5. Uyum eğitimine katılan ve anket dolduran personellerin uyum eğitiminin hastaneye alıģmaya faydası konusundaki düģünceleri Uyum eğitimi programı hastaneye N (KiĢi) alıģmamda faydalı oldu Yüzdelik Dağılımı (%) Tamamen katılıyorum 20 29,85 Katılıyorum 41 61,19 Kararsızım 2 2,99 Katılmıyorum 4 5,97 Hiç katılmıyorum 0 0,00 TOPLAM Uyum eğitimine katılan personelin % 91,04 ü almıģ olduğu eğitimin hastaneye alıģma konusunda faydalı olduğunu düģünmektedir. Tablo 6. Uyum eğitimine katılan ve anket dolduran personellerin uyum eğitiminin çalıģacağı birime alıģmaya faydası konusundaki düģünceleri Uyum eğitimi programı çalıģacağım birime alıģmamda Yüzdelik N (KiĢi) faydalı oldu Dağılımı (%) Tamamen katılıyorum 12 17,91 Katılıyorum 41 61,19 Kararsızım 6 8,96 Katılmıyorum 6 8,96 Hiç katılmıyorum 2 2,99 TOPLAM Uyum eğitimine katılan personelin %79,10 u almıģ olduğu eğitimin çalıģacağı birime alıģma konusunda faydalı olduğunu düģünmektedir. Tablo 7. Uyum eğitimine katılan ve anket dolduran personellerin uyum eğitiminin bilgilerin tazelenmesi ve bilinmeyen konuların öğrenilmesine faydası konusundaki düģünceleri 135

136 Uyum eğitimi programı bilgilerimin tazelenmesi ve Yüzdelik N (KiĢi) bilmediğim konuları öğrenmemde faydalı oldu Dağılımı (%) Tamamen katılıyorum 10 14,93 Katılıyorum 45 67,16 Kararsızım 4 5,97 Katılmıyorum 8 11,94 Hiç katılmıyorum 0 0,00 TOPLAM Uyum eğitimine katılan personelin % 82,09 u almıģ olduğu eğitimin bilgilerinin tazelenmesi ve bilmediği konuları öğrenmesinde faydalı olduğunu düģünmektedir. Tablo 8. Uyum eğitimine katılan ve anket dolduran personellerin daha önceki çalıģılan kurumlarda uyum eğitimi alıp almadıklarının değerlendirilmesi Daha önce çalıģtığınız kurumlarda uyum eğitimi almıģ Yüzdelik N (KiĢi) mıydınız? Dağılımı (%) Evet 25 37,31 Hayır 42 62,69 TOPLAM Uyum eğitimine katılan personelin % 62,69 u daha önce çalıģtığı kurumlarda uyum eğitimi almadığını ifade etmektedir. Tablo 9. Uyum eğitimine katılan ve anket dolduran personellerin EskiĢehir Devlet Hastanesi uyum eğitiminin diğer kurumların uyum eğitiminden daha faydalı ve daha kapsamlı olması konusundaki görüģleri EDH nde aldığım uyum eğitimi programı daha kapsamlı N (KiĢi) ve daha faydalıydı Tamamen katılıyorum 6 24,00 Katılıyorum 11 44,00 Kararsızım 5 20,00 Katılmıyorum 3 12,00 Hiç katılmıyorum 0 0,00 Yüzdelik Dağılımı (%) TOPLAM soruda Daha önce çalıģtığınız kurumlarda uyum eğitimi almıģ mıydınız? sorusuna evet cevabını veren 25 kiģinin % 68 i EskiĢehir Devlet Hastanesi nde uygulanan uyum eğitimi programının daha faydalı ve daha kapsamlı olduğunu düģünmektedir. Tablo 10. Uyum eğitimine katılan ve anket dolduran personellerin hastanelere yeni baģlayan kiģilerin uyum eğitimine katılmalarının gerektiği konusundaki görüģleri Hastanelere yeni baģlayan kiģiler uyum N (KiĢi) eğitimi programlarına katılmalıdır Yüzdelik Dağılımı (%) Tamamen katılıyorum 37 55,22 Katılıyorum 26 38,81 Kararsızım 1 1,49 Katılmıyorum 3 4,48 Hiç katılmıyorum TOPLAM Uyum eğitimine katılan personelin % 94,03 ü hastaneye yeni baģlayan kiģilerin uyum eğitimi programına katılmalarının faydalı olacağını düģünmektedir. 136

137 Tablo 11. Uyum eğitimine katılan ve anket dolduran personellerin eğitim programının konularında değiģiklik yapılıp yapılmaması ile ilgili görüģleri Uyum eğitimi programına ilave edilmesini ve çıkarılmasını istediğiniz N (KiĢi) Yüzdelik Dağılımı (%) konu var mı? Evet 10 14,93 Hayır 57 85,07 TOPLAM Uyum eğitimine katılan personelin % 85,07 si eğitim programının konularının yeterli olduğunu ve değiģiklik yapılmasına gerek olmadığını düģünmektedir. Uyum eğitimi programına ilave edilmesini ve çıkarılmasını istediğiniz konu varsa belirtiniz sorusuna; 1 kiģi Daha kapsamlı hastane tanıtımı olmalı, 2 kiģi Bilgisayar uygulamalı eğitimi olmalı, 1 kiģi Otomasyon daha ayrıntılı anlatılmalı, fiziki mekânlar tanıtılmalı, eğitimin gruplandırılarak yapılması daha etkili olur 1 kiģi Hastane birimleri tanıtılmalı cevabını vermiģtir. 8. UYGULAMADAN ÖĞRENĠLEN DERSLER Hastaneye ilk baģladığımda almıģ olduğum uyum eğitim programı hastaneye alıģmamda faydalı oldu diyenlerin oranının % 91,04 (Tablo 5); bilgilerimin tazelenmesi ve bilmediğim konuları öğrenmemde faydalı oldu diyenlerin oranının ise % 82,09 (Tablo 7) olması programın amacına ulaģtığının birer göstergesidir. Hastaneye yeni baģlayan kiģilerin uyum eğitimi programına katılmaları gerekir diyenlerin oranın % 94,03 (Tablo 10) olması uyum eğitimine katılan kiģilerin eğitimden memnun kaldığını ve kuruma yeni baģlayan herkesin böyle bir eğitim alması gerektiğini düģündüklerini göstermektedir. Daha önceki çalıģtığınız kurumlarda uyum eğitimi aldınız mı sorusuna hayır diyenlerin oranının % 62,69 (Tablo 8) olması HKS çalıģmalarının yapıldığı ülkemizde uyum eğitimi programının tüm kurumlarda yaygın olarak uygulanmadığını ve yaygınlaģtırılması gerektiğini göstermektedir. Diğer taraftan çalıģacağım birime alıģmamda faydalı oldu diyenlerin oranının ise % 79,10 (Tablo 6) olması ve uyum eğitim programına ilave edilmesini istediğiniz konu var mı sorusuna 3 kiģinin daha ayrıntılı bölüm uyum eğitimi olmalıdır talebi üzerine, bölüm uyum eğitiminde bazı eksikliklerin olduğunu ve etkinliğini artırmak için düzenlemeler yapılması gerektiğini ortaya koymuģtur. Programa ilave edilmesini istediğiniz konu var mı sorusuna; daha kapsamlı hastane tanıtımı olmalı, hastane birimleri tanıtılmalı gibi önerilerin olması sonucunda personel biriminin daha kapsamlı hastane tanıtımı yapması gerektiği tespit edilmiģ; bilgisayar uygulamalı eğitimi ve daha ayrıntılı otomasyon eğitimi olmalı gibi önerilerin olması sonucunda bilgi iģlem bölümünün daha ayrıntılı eğitim vermesi gerektiği tespit edilmiģ ve ilgili birimler ile görüģülmüģtür. Hastaneye yeni baģlayan personel Genel Uyum Eğitimi Programının ilk günü Hastane Kalite Yönetim Direktörü BaĢhekim Yardımcısı ile tanıģtırılması sırasında personelin sertifika, eğitim durumu ve daha önce çalıģtığı birimler değerlendirilerek en uygun birimde görevlendirilmesi sağlanmaktadır. Yine görüģme sırasında hastanemize yeni baģlayan tüm personelin % 65 ini oluģturan il dıģından gelen, yeni bir il ve sosyal çevreyle karģılaģan 137

138 personele Ģehrin tanıtılması, barınma ve çocuklarının okul durumları konularında yardımcı olunmaktadır. Böylelikle personelin kuruma daha kısa sürede alıģması, ilk günkü heyecan ve tedirginliğinin azalması, kuruma yönelik olumlu izlenim ve aidiyet duygusunun geliģtirmesi sağlanmakta ve personel ilk günden kuruma kazandırılmaktadır. 9. KURUM VE KURULUġLARDA UYGULANABĠLME DURUMU Hizmet Kalite Standartları kapsamında yer alan Genel Uyum Eğitimi Programı, eğitim yeri, eğitim materyali ve eğitimcilerin belirlenmesi ile tüm kurum ve kuruluģların uygulayabileceği, üzerinde değiģiklik ve düzeltmeler yapılabilen, kuruma yeni baģlayanların uyumunu kolaylaģtıran faydalı bir uygulamadır. 10. UYGULAMANIN SAĞLIK HĠZMETĠ ÜZERĠNE ETKĠLERĠ Bilim ve teknoloji alanındaki hızlı değiģim ve geliģim, sağlık alanında da yaģanmaktadır. Sağlıkta DönüĢüm Projesi ve Hizmet Kalite Standartları ndaki geliģme ve yenilikleri takip etmek amacıyla çalıģanların sürekli hizmet içi eğitime tabi tutulması gerekmektedir. Uyum eğitimi de sağlıkta yaģanan değiģim ve yeniliklerin kuruma ilk baģlayan personele aktarılması ile çalıģanların yeniliklerden haberdar olabilmeleri için yapılan bir eğitimdir. Hastaneye yeni baģlayan personelin uyum eğitimi programına katılmıģ olması; hastaneye ve çalıģacağı birime daha kısa sürede ve daha kolay adapte olmasını, bilgilerinin yenilenmesini, bilinmeyen konuların öğrenilmesini sağlamaktadır. Ayrıca kuruma yeni baģlayan personel kurumun iģleyiģi ve uygulamaları konusunda genel bir bilgi sahibi olarak çalıģma ortamı ve çalıģma arkadaģlarına daha kısa sürede alıģmakta, heyecanı ve tedirginliği azalmakta, kuruma yönelik olumlu izlenim ve aidiyet duygusu geliģmektedir. Böylece çalıģan ilk günden kazanılmakta, HKS çalıģmalarından haberdar olması sağlanmakta, öz değerlendirme ve merkezi değerlendirmelerde katkıları sağlanmaktadır. Sonuç olarak tüm personellerin katkıları ile kurumlarda ekip çalıģması daha da güçlenerek hasta ve çalıģan güvenliğinin sağlanması ve sürdürülmesi sağlanmaktadır. 11. UYGULAMANIN BÜTÇESĠ VE FĠNANSMANI Gider Açıklama TL % Personel Maliyeti Malzeme Giderleri Kırtasiye Giderleri Eğiticiler hastanemizde çalıģan Eğitim, Kalite, Ġnfeksiyon Kontrol Komitesi, Personel, Hasta Hakları, Bilgi ĠĢlem, Sivil Savunma, ArĢiv - - Birimlerinde çalıģan personeller arasından seçilmiģ ve bu projeyi ikinci bir görev olarak yapmıģlar ve extra bir personel gideri oluģmamıģtır. Eğitimler hastanemiz eğitim salonunda yapılmıģ, extra bir malzeme gideri oluģmamıģtır. - - Eğitim Programı, Uyum Eğitim Rehberleri ve Anketler için kullanılan kâğıt ve bilgisayar maliyetleri Toplam Projenin tüm giderleri ve finansmanı EskiĢehir Devlet Hastanesi yönetimi tarafından karģılanmıģtır. 138

139 KAYNAKLAR 1.Alıcı, U. Sevim ve Çakır, Aysun (2009), HemĢirelerin Özel Bir Hastanede Uygulanan Klinik Oryantasyon Programına ĠliĢkin GörüĢleri, Maltepe Üniversitesi HemĢirelik Bilim ve Sanat Dergisi, Cilt 2, Sayı 1, sayfa Çelen, Özay-Karaalp, Turgut-Kaya, Sıdıka-Demir, Cesim-Teke, Abdulkadir-Akdeniz, Ali (2007), Gülhane Askeri Tıp Fakültesi Eğitim Hastanesi Yoğun Bakım Ünitelerinde Görev Yapan HemĢirelerin Uygulanan Hizmet Ġçi Eğitim Programlarından Beklentileri ve Bu Programlar Ġle Ġlgili DüĢünceleri, Gülhane Tıp Dergisi, Cilt 49, Sayı 1, sayfa Göçmen, Zehra (2004), Ameliyathane HemĢirelerinin Ameliyathane HemĢireliği Oryantasyon Programı Ġçeriğine ĠliĢkin GörüĢleri, Cumhuriyet Üniversitesi HemĢirelik Yüksek Okulu Dergisi, 8(1), sayfa: Kanber, A. Nurhan ve Gürlek, Öznur (2011), HemĢirelerin Uygulanan Hizmet Ġçi Eğitim Programından Beklentileri ve Bu Program Ġle Ġlgili DüĢünceleri, Anadolu HemĢirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 14:3, sayfa Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü Performans Yönetimi ve Kalite GeliĢtirme Daire BaĢkanlığı (2011), Hastane Hizmet Kalite Standartları, Ankara 6.Selimoğlu, Emel ve Yılmaz, B. Hatice (2009), Hizmet Ġçi Eğitimin Kurum ve ÇalıĢanlar Üzerine Etkileri, PARADOKS, Ekonomi, Sosyoloji ve Politika Dergisi, Sayı 1, sayfa (2008) 139

140 EKLER Ek 1.Uyum Eğitimi Rehberleri Ek 2. Uyum Eğitimine katılanlara uygulanan Uyum Eğitimi Değerlendirme Anketi Değerli EskiĢehir Devlet Hastanesi çalıģanı, bu anket çalıģması hastanemize ilk baģladığınızda katılmıģ olduğunuz beģ günlük uyum eğitiminin size sağlamıģ olduğu faydaları değerlendirmek amacıyla düzenlenmiģtir. Katılımlarınızda dolayı teģekkür eder, çalıģmalarınızda baģarılar dileriz. EskiĢehir Devlet Hastanesi 1- Mesleğiniz: 2- Cinsiyetiniz: Kadın Erkek 3-YaĢınız: ve üzeri 4-ÇalıĢma süreniz: 0-1 yıl 1-5 yıl 5-10 yıl yıl 15 yıl ve üzeri 5-Hastaneye ilk baģladığımda katılmıģ olduğum uyum eğitimi programı; hastaneye alıģmamda faydalı oldu. Tamamen katılıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç katılmıyorum 6-ÇalıĢacağım birime alıģmamda faydalı oldu. Tamamen katılıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç katılmıyorum 140

141 7-Bilgilerimin tazelenmesi konusunda ve bilmediğim konuları öğrenmemde faydalı oldu. Tamamen katılıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç katılmıyorum 8-Daha önce çalıģtığınız yerlerde uyum eğitimi almıģ mıydınız? Evet (Cevabınız evet ise 9. soruyu cevaplandırınız) Hayır (Cevabınız hayır ise 10. soruya geçiniz) 9-EskiĢehir Devlet Hastanesi nde katılmıģ olduğum uyum eğitimi programı daha kapsamlı ve daha faydalıydı. Tamamen katılıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç katılmıyorum 10-Hastanelere yeni baģlayan kiģiler uyum eğitimi programlarına katılmalıdır. Tamamen katılıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç katılmıyorum 11-Uyum eğitimi programına ilave edilmesini ve çıkarılmasını istediğiniz konu var mı? Evet Hayır Varsa belirtiniz: 141

142 142 Ek 3. TanıĢma Toplantısı ve Uyum Eğitiminden Fotoğraflar

143 143

144 144

145 TOPLUM RUH SAĞLIĞI MERKEZİNDEKİ (TRSM) HASTALARIN İŞLEVSELLİK DURUMLARI VE MEMNUNİYET DERECELERİ 145

146 Mehmet Eroğul 1, Berkant Yelken 2, Özlem Fatma Orhan 3, Ġlknur IĢık 4 Özet Bu çalışmanın amacı, Eskişehir Devlet Hastanesi Toplum Ruh Sağlığı Merkezinden hizmet alan hastalarımızın merkezimizde yürütülen faaliyetler çerçevesinde kişisel ve sosyal performans becerilerindeki (işlevselliklerindeki) değişimi gözlemlemek ve hasta güvenliği çerçevesinde bu hastalarımızın merkezimizden memnuniyet derecelerini belirlemektir. Hasta memnuniyeti günümüzde önem kazanan bir başlık haline gelmiştir. Ülkemizde kronik psikiyatrik hastalığı olan kişilerin aldıkları sağlık hizmetine yönelik memnuniyetine dair çalışmalar kısıtlıdır. Hâlbuki bu hastaların kişisel ve sosyal performans düzeyleri memnuniyet dereceleriyle bağlantılıdır. Çalışmanın yapıldığı zaman dilimi içerisinde hastalarımızın merkezimizden memnuniyet dereceleri araştırılmış olup % 97 sinin genel olarak memnun olduğu bulgulanmıştır. Aynı şekilde en az 3 ay süreyle ve en az haftada 2 gün olmak koşuluyla merkezimizden hizmet alan hastalarımızın kişisel ve sosyal performanslarındaki değişim değerlendirilmiştir. Bu değerlendirilmenin ilkine göre yüz üzerinden 52,9 olan kişisel ve sosyal performans derecesi, ikinci değerlendirmede 58,2 olarak saptanmıştır. Bu sonuçlar kişisel ve sosyal performans düzeyinde de bir artışın olduğunu göstermektedir. Anahtar Kelimeler: Toplum Ruh Sağlığı Merkezi, Kişisel ve Sosyal Performans, Memnuniyet Derecesi, Kronik Psikiyatrik Hastalıklar FUNCIONALITY SCALE AND SATISFACTION SCORES OF OUTPATIENTS TREATED IN COMMUNITY MENTAL HEALTH CENTER Abstract The aim of this study is to observe changes about personal and social performance skills (functionalities) of outpatients who are gotten service in Eskişehir Community Hospital Community Mental Health Center within the frame of activities done in the center and to identify patients satisfaction scores of service within the frame of patient safety. Satisfaction of patient becomes a crucial topic at the present time. The studies, in our country, about satisfaction of patients who have chronicle psychiatric disorders has limited in terms of taking health service. However, these patients personal and social performance skill is related to their satisfaction scale. During this study, 97 percentage of our patients are satisfied in general is verified, researching the patients satisfaction scale of our center. In a similar way, changes on 1 EskiĢehir Devlet Hastanesi, mehmeterogul66@gmail.com 2 EskiĢehir Devlet Hastanesi, berkantyelken@hotmail.com 3 EskiĢehir Devlet Hastanesi, ozlemfatma@gmail.com 4 EskiĢehir Devlet Hastanesi, isikkara70@hotmail.com 146

147 personal and social performance skill of our patients who are gotten service as long as at least two days in a week and at least 3 months are evaluated. While the patients personal and social performance skill value is established as % 52.9 in the first evaluation, this value is established as %58.2 in the second one. These result shows that there is an improvement on the value of personal and social performance skill. Key Words: Community Mental Health Center, Personal and Social Performance, Satisfaction Score, Chronicle Psychiatric Disorders 1. GĠRĠġ ġizofrenik bozukluk kiģinin duygu, düģünce ve algılama süreçlerini olumsuz etkileyen, sosyal becerilerde yeti yitimine sebep olan, nükseden kronik semptomlar olarak tanımlanır (Doğan vd., 2002: 3:69-74). Pozitif ve negatif belirtileri olan bu hastalıkların pozitif belirtileri farmakolojik tedavi ile baskılanabilmektedir. Psikolojik tedaviler ise kiģilerarası iliģkileri, kendilik algısını, iģlevselliği, tedavi uyumluluğunu, toplumsal ve mesleksel aktiviteleri geliģtirmeyi amaçlar (Doğan vd., 2002: 3:69-74). Günümüzün tıp anlayıģı bütüncül yaklaģımı benimser (Doğan vd., 2002: 3:69-74). Toplum temelli ruh sağlığı hizmet modeli bu bağlamda kronik ruhsal rahatsızlığı olan hastaların düzenli takip, tedavi, rehabilitasyon ve toplum içerisinde var olma amacını taģımaktadır (Ensari, 2011; 4(4):86-93). Sağlık Bakanlığı Ulusal Eylem Planında bahsi geçen Toplum Ruh Sağlığı Merkezleri projesi, kronik psikiyatrik hastaların takibini, hastalık hakkında hem hastanın hem de ailesinin bilgilendirilmesini, rehabilitasyon, psiko-eğitim, bireysel - grup terapileri ve iģ-uğraģ terapileri kullanılarak hastaların yaģam beceri ve kalitesini artırma amacı taģır(alataģ vd., 2009: 46(Özel): 25-29). Bir çalıģmada sosyal destek faktörünün hastanın benlik saygısını güçlendirdiği ve rahatsızlığı iyileģtirme arttırıcı faktör olduğu bulgulanmıģtır (Ebrinç vd., 2001: 2(1):5-14). Sağlık alanında hizmet kalitesinin değerlendirilmesinin iki ana baģlıkta toplandığı, bunların ilkinin modern tıbbın gerektirdiği minimum sağlık hizmeti, ikincisinin ise hastanın hak, istek ve beklentilerine yanıt verilmesi olduğu tariflenmiģtir (Tükel vd., 2004: 57(4): ). Hastanın memnuniyet derecesinin algılanan ve beklenen kalitenin karģılaģtırılması sonucunda belirlendiği söylenmektedir (Tükel vd., 2004: 57(4): ). Bu nedenle çalıģmamızda hastalarımızın memnuniyet derecesi ve kiģisel ve sosyal performans derecelerinin birlikte değerlendirilmesi uygun bulunmuģtur. 2. UYGULAMANIN AMACI Hastanemiz bünyesinde Nisan 2011 tarihinde faaliyete geçen EskiĢehir Toplum Ruh Sağlığı Merkezinde hizmet alan hastaların iģlevsellik durumlarının ve merkezden memnuniyet derecelerinin değerlendirilmesi amaçlanmıģtır. Değerlendirme sonucunda memnuniyetsizliğe neden olan faktörlerin ortadan kaldırılması için düzenlemeler yapılmaktadır. 3. UYGULAMANIN HĠZMET KALĠTE STANDARTLARI ĠLE ĠLĠġKĠSĠ ÇalıĢmamızla Kalite Standartları Rehberi Psikiyatri Hizmetleri kodu maddede bahsi geçen psikiyatri hastalarına sosyal destek hizmeti verilmesi, bu hizmetin sosyal yaģama 147

148 devamı yönünden planlama içermesi son derece iliģkilidir. Ayrıca kodlu maddenin içeriği olan hasta ve yakınları için psiko-eğitim düzenlenmesi Toplum Ruh Sağlığı Merkezimizde gerçekleģtirdiğimiz baģlıklardandır. ÇalıĢmamız hasta güvenliğini destekleyici faktörlerin ortaya konmasını ve geliģtirilmesini de içermektedir. 4. UYGULAMANIN SÜRECĠ GiriĢ kısmında bahsi geçen toplum ruh sağlığı merkezlerinin amacına yönelik EskiĢehir Devlet Hastanesi TRSM nde kuruluģtan bu yana hastalarımızı topluma kazandırmaya yönelik faaliyetler yürütülmektedir. ĠĢ/uğraĢ dersleri, psikiyatrik ve psikolojik durum değerlendirmesi, toplumsal-ruhsal- sosyal beceri eğitimleri, sabah sporları sürekli ve düzenli olarak yürütülen baģlıklardır. Belirli aralıklarla gerçekleģtirilen bir dizi faaliyet baģlıkları ise geziler (park, bowling, müze, vb), bilgilendirme amaçlı sunumlar (sağlıklı beslenme, enfeksiyonlardan korunma, ağız ve diģ sağlığı, fotoğrafçılık, vb.) ve bulmaca çözdürme olarak sıralanabilir. Merkezimizde iģlevselliğin artırılmasına yönelik 2011 yılı boyunca yapılan faaliyetleri bir araya getirdiğimiz EskiĢehir Devlet Hastanesi Toplum Ruh Sağlığı Merkezi 2011 Seyir Defteri adlı broģürümüz ektedir (Ek 1). Kullanılan metot iģlevsellik ölçeği KiĢisel ve Sosyal Performans Ölçeği (PSP) - ve Memnuniyet Anketi olarak iki ana baģlıkta incelenebilir. ĠĢlevsellik ölçeği (Ek 2) hastalarımıza merkeze baģlangıç süreçlerinde uygulanmıģtır. Merkezimize devamlılığı en az haftada 2 gün olan hastalarımız, baģlangıç tarihlerinin 3 ay ardından aynı ölçekle tekrar değerlendirilmiģtir. Ortalama değer saptanıp 3 aylık süreçte aldıkları hizmetin iģlevselliklerine yansıyıp yansımadığı değerlendirilmiģtir. Bu çalıģma 38 hasta üzerinde tamamlanmıģtır. Memnuniyet anketi (Ek 3) ise çalıģma süresince en az bir kez olmak üzere merkezimizden hizmet alan hastalara uygulanmıģtır. Anket hastalarımızın genel olarak merkezden, verilen sağlık ve rehabilitasyon hizmetlerinden, özel olarak tüm meslek gruplarındaki çalıģanlarımızdan memnuniyet seviyesi üçlü derecelendirme (çok memnunum, kısmen memnunum, memnun değilim) dahilinde sorgulanmıģtır. Hasta grubumuzun psikiyatrik hastalık grubunda olmaları nedeniyle üçlü değerlendirme tipi kullanılmıģtır. ÇalıĢma merkeze düzenli gelen ve eğitim seviyesi yeterli olan hastalara kalem kağıt testi olarak - kendilerinin okuyup doldurması- uygulanmıģtır. Eğitim seviyesi yetersiz olan hastalarımıza ise sorular görüģme dahilinde sorulup değerlendirilmiģtir. Merkeze düzenli gelmeyen hastalarımıza telefonda sorularak doldurulmuģtur. Her koģulda hastamızın ismi anket üzerine yazılmamıģ olup, derecelendirmelerinin kiģi bazlı olmadığı açıklanmıģtır. Toplamda TRSM'den hizmet alan ve almakta olan 62 hastaya da memnuniyet anketi uygulanmıģtır. 5. UYGULAMANIN YAPILDIĞI BÖLÜMLER KiĢisel ve Sosyal Performans Ölçeği (PSP) ve Memnuniyet Anketi hastanemize bağlı olarak Nisan 2011 tarihinde faaliyete geçen Toplum Ruh Sağlığı Merkezinden hizmet alan hastalarımıza merkezimiz bünyesinde uygulanmıģtır. 6. UYGULAMANIN TAKĠBĠ KiĢisel ve Sosyal Performans Ölçeği Merkezimizde görev alan psikologların 3 ay aralıklı olarak yaptığı gözlem ve görüģmeler doğrultusunda değerlendirilmiģtir. Memnuniyet Anketi ise merkezimizin sorumlu psikiyatri hekimi kontrolünde uygulanmıģtır. 148

149 7. UYGULAMA SONUÇLARI 7.1. Kısım: KiĢisel ve Sosyal Performans Ölçeği Sonuçları Tablo 1. KiĢisel ve Sosyal Performans Ölçeği Birinci ve Ġkinci Uygulama Sonuçları KiĢisel ve Sosyal Performans Ölçeği Fonksiyon Kaybı Yok 1. Uyg. 2. Uyg. Fonksiyon Kaybı Hafif 1. Uyg. 2. Uyg. Fonksiyon Kaybı Görünür düzeyde 1. Uyg. 2. Uyg. Fonksiyon Kaybı Belirgin 1. Uyg. 2. Uyg. Fonksiyon Kaybı ġiddetli 1. Uyg. 2. Uyg. Fonksiyon Kaybı Çok ġiddetli 1. Uyg. A ĠĢ ve Okul Gibi Sosyal Yararı Olan Aktiviteler; ÇalıĢma ve Öğrenim Görmek Dahil B - KiĢisel ve Sosyal ĠliĢkiler C Öz Bakım D - Rahatsız Edici ve Saldırgan DavranıĢlar Uyg. KiĢisel ve Sosyal Performans Ölçeği (PSP) sonuçları yukarıdaki tabloda belirtilmiģtir. A alanının anlamı iģ ve okul gibi sosyal yararı olan aktiviteler; çalıģma ve öğrenim görmek dahil ; B alanının anlamı kiģisel ve sosyal iliģkiler ; C alanının anlamı öz bakım ; ve D alanının anlamı rahatsız edici ve saldırgan davranıģlar olarak ekteki örnek ölçekte de belirtilmiģtir. Tablodaki sayılar o alanda değerlendirilmiģ hasta sayısını göstermektedir. Birinci ve Ġkinci uygulamalar arasındaki fark o alanda değerlendirilmiģ hasta sayımızdaki değiģikliğe iģaret etmektedir. Fonksiyon kaybı sosyal yararı olan aktiviteler (A alanı) birinci uygulamada 6 hastamızda çok Ģiddetli iken ikinci uygulamada bu sayı 4 e düģmüģtür. Aynı alanda 11 hastamızın fonksiyon kaybı Ģiddetli iken bu sayı ikinci uygulamada 5 hastamız olarak saptanmıģtır. Bu bulgular ölçek değerlendirmesi açısından anlamlı bir ilerlemeyi ifade etmektedir. B alanında çok Ģiddetli fonksiyon kaybı yaģayan hasta sayımız ilk uygulamada 1 dir. Bu hasta 3 aylık süreçte fonksiyon kaybında azalma yaģamıģtır. Bunun nedeni kiģisel ve sosyal faaliyetler alanında merkezimizde yürütmekte olduğumuz faaliyet olabilir. Yine aynı alanda fonksiyon kaybı Ģiddetli olan hasta sayımızın ikinci uygulamada azaldığı görülmektedir. Fonksiyon kaybı belirgin olan hasta sayımızdaki artıģ Ģiddetli ve çok Ģiddetli alanlarındaki azalma ile doğru orantılıdır. C alanını incelediğimizde ise en anlamlı artıģ fonksiyon kaybı yok kısmındadır. Öz bakım alanında merkeze ilk baģladığında fonksiyon kaybı olmayan 7 hastamız bulunurken, en az 3 ay boyunca ve en az haftada 2 gün merkezimizden hizmet alan hastalarımız arasında bu sayı 149

150 16 ya yükselmiģtir. Bu anlamlı iyileģmede, öz bakım ve önemine iliģkin yapılan psikoeğitimlerin ve toplantıların payı olabilir. Aynı alanda bütün fonksiyon değerlendirmelerindeki kiģi sayısında iyileģme yönünde bir artıģ saptanmıģtır. KiĢisel ve sosyal performansı arttırma açısından merkezimizde yürüttüğümüz öz bakım üzerine olan faaliyetlerin olumlu sonuç doğurduğu düģünülebilir. Bu değerlendirmeden sonra öz bakım alanındaki çalıģmalar aynı Ģekliyle merkezimize yeni baģlayan hastalarımıza uygulanmaktadır. KiĢisel ve sosyal performans ölçeği puanlanırken D alanındaki fonksiyon kayıp derecesi diğer alanların derecelerinden ayrı değerlendirilmektedir (bk. KiĢisel ve Sosyal Performans Ölçeği, Ek 2). ÇalıĢma kapsamına giren hastalarımızdan hiçbiri bu alanda çok Ģiddetli fonksiyon yitimine sahip değildir. Aynı alanda birinci değerlendirme fonksiyon kaybı olmayan hasta sayımız 3 iken ikinci değerlendirmede bu sayı 4 e yükselmiģtir. Bunun anlamı bir hastamızda fonksiyon kaybının azalmasıdır. Bu alanda görünür düzeyde fonksiyon kaybı yaģayan hasta sayımız 12 den 10 düģmüģtür. Genel olarak bu alanda fonksiyon kaybı Ģiddet derecesinde düģüģ olduğu gözlenmiģtir. Bu olumlu geliģmenin nedeninin düzenli olarak psikiyatri uzmanı takibi, düzenli ilaç kullanımının sağlanması, psikologlar tarafınca alınan bireysel görüģmeler, hemģirelerimizin yaptığı boy-kilo takipleri ve yürütülmekte olan benzeri faaliyetler olduğu düģünülebilir. Grafik 1. KiĢisel ve Sosyal Performans Ölçeği Sonuçları ,9 İLK UYGULAMA 58,2 İKİNCİ UYGULAMA Grafikten anlaģıldığı üzere ilk uygulamada 38 hastanın ortalama kiģisel ve sosyal performans değeri 52,9 olarak saptanmıģtır. Ġkinci uygulama da ise bu değer 58,2 olarak derecelendirilmiģtir. Bu artıģ oranın %1 in üzerinde olması bile iģlevsellik açısından anlamlı bir artıģ ifade etmektedir; çünkü çalıģma yapılan gruptaki hastalarımızın ağır psikiyatrik hastalık (psikoz) grubunda olduğu unutulmamalıdır. KiĢisel ve sosyal performans ölçeği uygulaması genelde boylamasına çalıģmalarda kullanılmakta olup, herhangi bir orandaki artıģ anlamlı olarak kabul edilmektedir. Bundan dolayı toplum ruh sağlığı hizmetlerinden düzenli 150

151 olarak fayda sağlayan hastalarımızın kiģisel ve sosyal performanslarında ilerleme olduğu söylenebilmektedir. Grafik 2. KiĢisel ve Sosyal Performans Ölçeğinin Cinsiyet Farklılıklarına Göre Sonuçları KADIN ERKEK Grafik 2 de cinsiyet farklılıklarına göre değerlendirme yapılmıģtır. 3 ay boyunca en az haftada 2 gün olmak Ģartıyla merkezimizden 18 erkek ve 20 kadın hastamız hizmet almıģtır. Kadın ve erkeklerin ortalama kiģisel ve sosyal performans derecesi ise grafik 3 te gösterilmiģtir. 151

152 Grafik 3. Kadın ve Erkek Hastaların Birinci ve Ġkinci Uygulamalar Üzerinden KarĢılaĢtırılması ,3 54,8 55,95 60,8 KADIN 40 ERKEK İLK UYGULAMA İKİNCİ UYGULAMA Kadınlarda merkeze devamlılıklarının 3 aylık sürecinde 51,3 değerinden 55,95 e yükselme saptanmıģtır. Erkeklerde ise bu oran 54,8 den 60,8 Ģeklindedir. Kadınların genel olarak iģlevsellik ortalaması erkeklerin ortalamasının altındadır. Bu ayrı bir çalıģma baģlığı olarak değerlendirilebilir Kısım: Merkezimize Gelen Hastalarımıza Uygulanan Memnuniyet Anketi Sonuçları Toplum Ruh Sağlığı Merkezinin ĠĢleyiĢi ve ÇalıĢma Planı 1. UlaĢım hastanemiz bahçesinden merkezimize hafta içi her sabah 09:30 da, gün bitiminde merkezimizden hastaneye 15:45 te hareket eden hastanemizin sağladığı ücretsiz servis ile sağlanmaktadır. 2. Bina Ģartları ve temizlik hastanemiz temizlik personellerinden iki kiģinin gün boyunca orada hizmet vermesi ile sağlanmaktadır. 3. Spor ise TepebaĢı Belediyesi nin bahçemize kurduğu spor aletleri ile uygun hava koģullarında her sabah 15 dakika esneme hareketleri ile gerçekleģtirilmektedir. 4. Bahçe çalıģmaları ve sera hastanemizin merkezin bahçesine kurduğu serada bir bahçıvan gözetimi ile yapılmaktadır. 5. HemĢirelik hizmetlerinde hemģire arkadaģlarımız düzenli depo iğnesi olan hastalarımızı takip etmekte, zamanı gelmeden önce hatırlatarak günü geçmesini önlemektedir. Ayrıca aylık olarak hastaların boy-kilo takibini yapıp kayıt altına tutmaktalar. 6. Psikolojik hizmetler kapsamında ise psikolog arkadaģlar haftalık olarak hastalara iç görü kazandırmak amacıyla bireysel görüģme hizmeti sunmakta, psiko-eğitim 152