Okuma bozukluğu ile ilgili olan (Disleksi) Yazılı anlatım ile ilgili olan (Disgrafi) Sayısal (matematik) bozukluk ile giden (Diskalkuli)

Transkript

1 ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ NEDİR VE NELER YAPILABİLİR? Öğrenme güçlüğü özellikle akademik performansı etkileyen, bilgiyi işleme sıkıntısı olarak tanımlanmaktadır ve başka hiçbir hastalığın sebebi olarak ortaya çıkmaz. Diğer bir açıklamayla öğrenme güçlüğü olan çocuklar bilgiyi organize etmede ve tanımlamada sıkıntı yaşarlar. Bu sıkıntılar okumada, yazmada, matematikte ve diğer okul derslerinde problemler yaratmaktadır ancak bu durumun zeka geriliği ya da duyusal zayıflama ile ilgisi yoktur; yalnızca Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu ile beraber görülebildiği belirtilmektedir. En belirleyici faktörün ise genetik faktörler olduğu ortaya çıkmıştır. Öğrenme güçlüğünde erken müdahalenin psikolojik, akademik, sosyal ve duygusal alanlarda yaşanılan sıkıntıların en aza indirgenmesine yardımcı olduğu düşünülmektedir. 3 tane alt tipi vardır (Aslan, 2015) Okuma bozukluğu ile ilgili olan (Disleksi) Yazılı anlatım ile ilgili olan (Disgrafi) Sayısal (matematik) bozukluk ile giden (Diskalkuli) Okumada, yazmada ya da aritmetikte sıkıntı yaşayan çocuk için okul can sıkıcı, engelleyici ve bunalım yaratan bir ortamdır. Öğrenme güçlüklerini gösteren çocuklara yardımcı olabilmek için; çocukların birbirinden farklı hızda ve farklı ortamda öğrendiği öğretmenlerce bilinmelidir. Olabildiğince bireyselleştirilmiş öğretim ve erken tanı ile yaşanan güçlükler en aza indirgenir. Erken tanı konulup eğitime vakit kaybetmeden başlandığında çocukların yaşıtlarına yetişebildiğini ve gerçek potansiyellerini gösterebildikleri araştırmalarla ortaya konmuştur. Öğrenme güçlüğü olan çocukların erken tespiti zor ama mümkündür. Ayrıca sadece akademik değil aynı zamanda davranışsal ve duygusal sorunların da önüne geçilebileceği belirtilmiştir. Öğretmenler öğrenme güçlüğü olan çocuğu fark ettikten sonra bu öğrencilerle mümkün olduğunca özel olarak ilgilenmeli, onları takip edip not almalılardır. Çocukla matematik çalışılırken problemlerin çözümlerini adım adım yazıp her adımın tek tek yapılıp çocuğun anlamasını sağlamak ve her adımdan sonra özetle ne yapıldığını anlatmasını istemek önemlidir. Çocukların aritmetik işaretlerini öğrenebilmeleri için matematiksel işlem okunacak hale getirilmelidir. Örneğin ; 2+2=4 (ikiye iki eklenirse dört eder ya da iki artı iki eşittir dört)

2 Bu tarz alıştırmalarda özellikle işlem işaretleri tanıtılmalı ve çocuğun anladığına emin olunmalıdır. Ayrıca bu işlem işaretlerini daha etkin öğrenmeleri için alıştırmalar üretilmelidir. Her bir problemin hangi tür işlem gerektirdiği konusu çocukla beraber tartışılmalıdır. (Özyürek, 1981) Örneğin, boşluk bırakılan yerleri uygun işaretlerle doldurunuz. 6 3 = = = 6 4 x 2 8 Matematiğe ilişkin terimlerden daha uzun, daha kısa, önce, sonra, arasında, daha büyük, daha küçük, eş gibi terimleri çocuğun anlaması gerekir. Bu terimlerin kazandırılması için öğretmenin ya da ailenin farklı materyallerden yararlanması önemlidir. 8 den önce hangi sayı gelir? 19 dan sonra hangi sayı gelir? 7 ve 5 arasında hangi sayı vardır? gibi sorular sorulabilir (Özyürek, 1981). Az ve çok kavramları içinde işitsel etkinliklerden yararlanılabilir. Örneğin, sınıftaki ya da ailedeki kişilerin adlarını söyleyerek kimin isminin daha çok ya da daha az harfe sahip olduğu sorulabilir. Artı olarak görsel ögeler de kullanılabilir. Farklı renk ve sayıdaki boncuklar kullanılarak bu görsel uyaranlardan da yararlanılabilir (Özyürek, 1981). Matematik ile ilgili öğrenme güçlüğü olan çocukların belirtileri Ek 1 de verilmiştir. Disleksi ise konuşma ve yazı dilinin sembolik faaliyetlerinin olgunlaşmamasından, algı ve hareket bozukluklarından, mekanı ve zamanı yapılaştırma yetersizliğinden oluşan bir bozukluktur (Limbosch, 1968; Razon,1982 ). Disleksi hakkında yazılmış bilimsel tanımlamayı bir yana bırakırsak, disleksili bireylerin sahip olduğu ortak özellikler Ek 2 de verilmiştir. Çocukta bu özelliklerinin tümünün ya da bazısının bulunması onun okumada, yazmada, imla alanlarında bir takım hatalar yapabilmesine neden olur. Disleksili çocuk okurken telaffuz hataları yapabilir, kelimeleri, harfleri atlayabilir veya ilave edebilir (Razon, 1980; Razon, 1982).

3 Disgrafisi olan çocuklar ise uygun şekilde okurlar ama yazı yazmada problem yaşarlar. Disgrafi genellikle okunaklılık ve yazma hızının yavaşlığı konusunda yaşanılan sıkıntılarla kendini göstermeye başlar. Harf boyutlarını uygun yazamazlar, harf aralarındaki boşluklar değişkenlik gösterir, kelimeleri yanlış ve eksik yazabilirler (Akyol, 2011a; Feder ve Majnemer, 2007; Yıldız,2013). Disgrafisi olan bireylerin ortak özellikleri Ek 3 te verilmiştir. Yapılan araştırmalar sonucu omuz, kol ve el kaslarının birlikte çalıştırılmasına yönelik egzersizlerin çocukların yazı okunaklılığına, kas kuvvetine, ince el becerilerine ve kaba kavrama kuvvetine önemli katkı sağladığı görülmüştür (Calp,2013; Yıldız, 2013). Sağını solunu karıştıran çocuk için bazı bedensel egzersizlerin yapılmasında fayda vardır. Bu hareketleri yaptıran eğitimci önce çocuğun yanında sonra ise karşısına geçerek kendi yaptığı hareketleri yapmasını ister daha sonra ise sadece sözlü talimat verir. Yalnız bu çalışma başlangıçta hep aynı yerde yapılmalıdır, bu sayede çocuk kendine daha çok güvenecektir (Tansley, 1974; Razon,1982). Bedensel gelişimini geliştirmeye başlayan çocuk okuma alıştırmalarına geçer, yalnız beden egzersizleri de yapılmaya devam edilir. İlk etapta çocuğun gelişmiş olduğu beceri ile (örneğin görme fonksiyonları ile) başlanmalıdır. Görme fonksiyonları iyi ise görsel uyarıcılarla pekiştirme yapılmalı. Ancak bu alıştırmalara uyum sağlandıktan sonra kısa kelimelere geçilmelidir (Razon,1983). Yazı alıştırmalarına için ise çocuğa tahtadan ya da zımpara kağıdından harfler, harflerin resimleri verilmelidir. Böylece çocuk harfleri dokunma yoluyla tanır. Bu sırada şekil çizme ve kopyalama çalışmaları da yapılmalıdır. Harflerin çiziminde bir yandan harfin sesi söylenmeli bir yandan da çocuğun bu harfi sesli ve yazılı olarak tekrar etmesi istenir. Böylece birden fazla duyu organı uyarıldığından alıştırmalar daha etkili olur (Razon,1983). En önemlisi çocuk her zaman motive edilmelidir ve çalışmalarda kendisini sorgulamasına izin verilmelidir. Öğretmenin ve ailenin ilgisi, desteği sayesinde çocuk kendini geliştirebilir ve yaşıtlarının seviyesine daha rahat yaklaşabilir.

4 Ek 1 Matematik ile ilgili zorluk yaşayan bireylerde görülen ortak özellikler: Kısa süreli bilgi tutmada zorluk yaşadıkları için hatalı hesaplamalar. Temel matematik becerileri işlemlerini kullanmada oldukça yavaş olmaları ve zorlanmaları. Toplama ve çarpma işlemlerindeki işaret değişimini anlamada zorluk yaşamaları. Matematik problemlerinde kullanılan adım ve işlemleri göstermede yaşanılan zorlanma. Özellikle dikkatsizlik yüzünden yapılan işlem hatalarının çok olması. Görsel ve mekânsal işleyiş ile ilgili problem yaşama. İşlemlerde sürekli parmaklarını kullanma. Sayıları kıyaslamada problem yaşama, negatif ve pozitif sayıları ayırt edememe. Para üstü verirken şaşırma. Gün, hafta, ay, yıl, mevsim vb. kavramları anlamada zorluk yaşama. Zamanı anlatmada, yer ve yön kavramlarında zorluk yaşama. Strateji planlamada zorlanma (örn: satranç oynarken) Matematikteki genel kavramları anlamada ve hatırlamada problem yaşama. Kesirler konusunu anlamada problem yaşama. Sayıların geçtiği öğrenmelerde hafıza zayıflığı. Matematik sembollerinin kafa karıştırması. Günlük hayatta yaşanan problemleri anlamada ve bilgileri, olayları sıralamada zorlanma. Basit geometrik şekilleri çizememe ve tanıyamama. (Akın & Sezer, 2010)

5 Ek 2 Okuma ile ilgili sıkıntı yaşayan bireylerin ortak özellikleri; Konuşmayı öğrenmede gecikme. Harfleri ve onları ait sesleri yeterince öğrenememe. Sözlü dili ve yazı dilini organize edememe. Numaraları ezberlemede problem yaşama. Akıcı okumada güçlük yaşama. Uzun okuma parçalarını takip etme ve anlamada problem yaşama. Yazı yazarken sıkıntı çekme. Yabancı bir dil öğrenmede güçlük yaşama. Matematiksel işlemleri yapmada zorluk yaşama. (Akhtar, 2008; IDA, 2009; Balcı, 2015; Balcı, 2017) Ek 3 Yazma ile ilgili problem yaşayan bireylerin ortak özellikleri; Harf boyutları uygun ve düzenli olmaz. Yazıları okunaklı değildir. Çok fazla vakit harcarlar. Harfler arasında düzensiz boşluklar bırakırlar. Kelimeleri eksik ve yanlış yazarlar. (Akyol, 2011; Feder ve Majnemer, 2007; Yıldız,2013)

6 KAYNAKÇA AKIN, A., & SEZER, S. (2010). Diskalkuli: Matematik Öğrenme Bozukluğu. Aslan, K. (2015). Özgül Öğrenme Güçlüğünün Erken Dönem Belirtileri ve Erken Müdahale Uygulamalarına Dair Derleme. Hacettepe University Faculty of Health Sciences Journal, 2. BALCI, E. (2017). DİSLEKSİ HAKKINDA GERÇEKLER: DİSLEKSİ NEDİR VE NE DEĞİLDİR?. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(1), Razon, N. (1982). Okuma güçlükleri. Eğitim ve Bilim, 7(39). Steele, M. M., & Steele, J. W. (2003). Teaching algebra to students with learningdisabilities. The Mathematics Teacher, 96(9), Özyürek, M. (1981). Öğrenme güçlükleri. Eğitim ve Bilim, 6(31). Yıldız, M. (2013). Yazma güçlüğü (disgrafi) olan bir ilkokul 2. Sınıf öğrencisinin el yazısı okunaklılığının geliştirilmesi: Eylem araştırması. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2013(16). Derleyen BÜKE TÜRKGİL Asistan Psikolog