ÇOCUK VE ERGENLERDE DUYGUDURUM BOZUKLUKLARINDA PSİKOEĞİTİMSEL TERAPİLER

Transkript

1 ÇOCUK VE ERGENLERDE DUYGUDURUM BOZUKLUKLARINDA PSİKOEĞİTİMSEL TERAPİLER Prof. Dr. Neslihan İnal-Emiroğlu Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı AD İZMİR

2 DUYGUDURUM BOZUKLUKLARI VE ÖZELLİKLE BB KRONİK ATAKLARLA GİDEN, BİYOLOJİK ALT YAPISI OLAN, GENETİK BİR BEYİN HASTALIĞIDIR. Psikososyal etkilenimleri azaltmak, belirtileri iyi tanımak ve yönetmek, tedaviyi güçlendirir, işlevselliği artırır.

3 PSİKOEĞİTİMİN AMACI Çocuk, ergen ve aileyi bozukluk, belirtileri ve tedavisi hakkında eğitmek Destek sağlamak -yalnız olmadığını bilmek -profesyonelleri eğitmek(bozukluğu anlamalarını sağlamak) Becerileri geliştirmek -problem çözme -iletişim -belirti yönetimi

4

5 Genel Bilgiler PEP çocuk ve ebeveyn seansları pareleldir. Seanslarda çalışılacak bildiriler mevcuttur. PEP birlikte çalışılan ailenin özelliklerine göre düzenlenebilir. Her ailenin tüm görüşmeleri tamamlaması en ideali olmakla birlikte bu, çalışılan her aile için uygun olmayabilir.

6 Genel Bilgiler Her görüşme, o görüşmede işlenmesi gereken konuları kapsayan yapılandırılmış bir taslak içerir. Eğitim materyalleri sunulurken dikkat edilmesi gereken en önemli nokta, bunu ailenin anlayabileceği ve yararlanacağı bir şekilde yapmaktır. Terapist belirli bir bildiriyi, bir hasta grubuna bilgi vermek ya da aile üyeleri arasında yapıcı iletişimi kolaylaştırmak için uygun görmüyorsa, bildiriyi atlamak ya da değiştirmek konusunda özgürdür.

7 Genel Bilgiler PEP çocuk seansları ebeveynlerle beraber başlar ve sonrasında ebeveynler görüşmenin sonunda geri çağırılacak şekilde görüşmenin dışında bırakılır. Görüşmelerin çocuk ve ebeveynler için katlanılabilir bir düzeyde ve sakin bir atmosferde tutulması çok önemlidir. Duygu dışavurumu yüksek olan bir aile üyesiyle bireysel olarak görüşme yapma seçeneği her zaman mevcuttur.

8 Genel Bilgiler PEP, EĞİTİM:hastalık ve tedavisi hakkında EBEVEYN+ÇOCUK+KLİNİSYEN=TEDAVİ EKİBİ Yapılandırılmış PEP te ilk seanslar : hastalığı ve belirtileri tanımak ve farkındalık İleri seanslar: problem çözme becerilerine odaklanmaktadır.

9 Genel Bilgiler Seanslar ortalama dakika sürmektedir. Haftada bir seans önerilmektedir. Eve gidecek projelerle öğrenme güçlendirilmeye çalışılmaktadır.

10 Genel Bilgiler Program uygulanırken ortaya çıkabilecek güçlükler ve bu güçlükleri aşmaya yönelik yönlendirmeler seans içeriklerinde olgu ve ebeveyn örnekleri ileele alınmıştır. Terapist görüşmelerin içeriğinde olduğu gibi programı sonlandırmayı da çocuk ve ebeveynlerin ihtiyacına göre planlayabilir. Ek seanslar ya da sonlandırma sonrası ihtiyaç olduğunda yeni seanslar ile devam eden sorunlar gözden geçirilebilir.

11 PEP ÇOCUK SEANSLARI

12 Çocuk Seansı 1 Çocuklarla Duygudurum Belirtilerini Tartışmak Hedefler: 1. ÇocuğaPEP i tanıtmak. 2. Çocuğun genel olarak depresyon ve mani belirtilerini tanımasına yardımcı olmak 3. Çocuğun kendi duygudurum belirtilerini tanımasına ve bunları derecelendirmesine Yardımcı olmak Seansa Başlarken: Bir giriş yapın ÇocuğaPEP'i tanıtın Kurallarıbelirleyin, bir ödül sistemi oluşturun ve seansların çerçevesini tanımlayın. The Up Side" by Aaron, age 7 Günün Dersi: Duygular ve duygudurum belirtileri/paternleri Çocuğa duyguları tanımlama ve derecelendirmeyi öğretin Çocuğun kendi duygudurum belirtilerini tanımlamasına yardımcı olun Duygudurum dalgalanmalarını ve çocuğun paternini tartışın Komorbid belirtileri tartışın PEP sloganını sunun Nefes egzersizi: Karın solunumu Eve- götür projeleri Karından nefes alma uygulaması Düzeltilecekler listesi The Down Side" by Aaron, age 7

13 Çocuk Seansı 2 Çocuklara Belirtileri Kendi Kişilik Özelliklerinden Nasıl Ayıracaklarını Öğretmek ve Tedavinin Belirtilere Faydaları Hedefler: 1. Belirtilerin kendi kişilik özelliklerinden ayrımının yapılmasında çocuğa yardımcı olmak 2. Çocuğu; tedavi, tedavi ekibi ve tedavi ekibindeki kendi rolü hakkında bilgilendirmek 3. Çocuğu ilaç tedavisi hakkında bilgilendirmek Seansa başlarken: Giriş yapılır ve dağıtılan duygudurum kaydı veya duygudurum ilaç kaydı gözden geçirilir Karın Solunumu Alıştırması gözden geçirilir Aile Projesi: Düzeltilecekler Listesi gözden geçirilir Günün Dersi: Belirtileri kendi kişilik özelliklerinden ayırmak ve tedaviyi anlamak İlaçlar Nasıl Yardımcı Olurlar Nefes Egzersizi: Baloncuk üfleme solunumu Ev Ödevi Projeleri: Düşmanı adlandırmak Baloncuk üfleme solunumualıştırmaları "What Am I?" by Mary, age 15

14 DÜŞMANI TANIMAK

15 Çocuk Seansı 3 Çocuklarla Sağlıklı Alışkanlıkları Konuşmak Hedefler: 1. Duygudurum düzenlemede sağlıklı uyku, yemek ve egzersiz düzenlerinin önemini öğretmek. 2. Sağlıklı alışkanlıkların nasıl geliştirileceğini açıklamak. 3. Sağlıklı alışkanlıkları seçerken birincil ve ikincil önem sıralamasında yardımcı olmak. Seansa Başlarken: Duygudurumgünlüğünügözden geçirin Baloncuküflemesolunumuegzersizlerinigözden geçirin Düşmanıadlandırmakaileprojesinigözden geçirin Günündersi: DuygudurumDüzenleme içinsağlıklı Alışkanlıklar *Sağlıklı alışkanlıklar *Sağlıklı uyuma alışkanlıkları *Sağlıklı beslenme alışkanlıkları *Sağlıklı egzersiz alışkanlıkları Nefes egzersizi: Balon solunumu Yeni eve götürülecek projeler: Sağlıklı alışkanlıklar çizelgesi Balon solunumu alıştırması

16 Çocuk Seansı 4 Zor Duygularla Başa Çıkma Becerilerini Geliştirme Hedefler: 1. Zor duyguları tetikleyen durumları tanımlamasına yardımcı olmak 2. Vücut sinyallerini tanımasına yardımcı olmak 3. Zor duygularla baş etme sitratejilerinden oluşan bir liste yapmasına yardımcı olmak Seansa Başlarken: Duygudurum günlüğü veya duygudurum ilaç günlüğü gözden geçirilir. Balon solunumu egzersizi gözden geçirilir. Seçili sağlıklı alışkanlıklar çizelgesi gözden geçirilir Duygu tanımlama ve duygu termometresi üzerinde derecelendirme yapılır. Günün Dersi: Sinirli, üzgün, kötü duygular için bir alet kutusu geliştirme *Sinirli, Üzgün, Kötü Duygularım için Tetikleyicilerim *Sinirli, Üzgün, Kötü Duygular için Vücudumdaki Sinyaller *Sinirli, Üzgün, Kötü Hissettiğimde Yaptıklarım *Alet Çantası Oluşturmak Bu başa çıkma aletleri yaratıcı, aktif, dinlenme- rahatlama, sosyal şeklinde gruplanabilir Yeni eve götürülecek proje: Sinirli, Üzgün, Kötü Duyguların Kontrolünü Ele Almak

17 Hedefler Çocuk Seansı 5 Çocuklarla Duygu, Düşünce, Eylem 1. Çocuğa yardımcı olan ve inciten, zararlı düşünceler arasındaki farkı ve düşüncelerin duyguları etkileme yollarını öğretmek. 2. Çocuğa incitici duygularla baş etmek için düşünce ve eylemleri nasıl kullanacağını öğretmek Seansa başlarken Duygudurum günlüğü veya duygudurum ilaç günlüğü gözden geçirilir. Duygu tanımlama ve duygu termometresi üzerinde derecelendirme yapılır. Seçili sağlıklı alışkanlıklarçizelgesi gözden geçirilir Balon solunumu egzersizi gözden geçirilir. Sinirli, üzgün, kötü duygularla başa çıkma projesi gözden geçirilir Günün dersi: İncitici duygularla baş etmek için yardımcı eylem ve düşünceleri kullanmak *Tetikleyicileri, incitici duygu ve eylemleri gözden geçirmek *Çocuğa incitici düşünceleri saptamayı öğretmek *İncitici düşünceler, duygular ve eylemler arasında bağlantı kurmak *Yardımcı eylemleri saptamak *İncitici düşüncelerle baş etmek için yardımcı olacak düşünceleri saptamak Yeni eve götürülecek proje: Duygu, düşünce, Eylem "Silly Serious Happy Angry Sad" by Samantha, age 13

18 Çocuk Seansı 6 Çocuklarda Problem Çözme Becerileri Hedefler Çocuğa problem çözme basamaklarını öğretmek ve bunları günlük zorluklar karşısında uygulayabilmenin yollarını aktarmak. Seansa Başlarken Seçili sağlıklı alışkanlıklar çizelgesi gözden geçirilir. Düşünce, duygu, eylem projesi gözden geçirilir. Duygu tanımlama ve duygu termometresi üzerinde derecelendirme yapılır. Günün dersi: Problem çözmeye tanıtmak *Dur: Sakinleşmek için biraz bekle. *Düşün: Problemi tanımla ve stratejiler için beyin fırtınası yap. *Planla: Hangi stratejinin kullanılacağını belirle. *Uygula: Stratejiyi uygulamaya geç. *Kontrol et: Sonuçları değerlendir. Yeni eve götürülecek proje: Problem çözme

19 Çocuk Seansı 7 Çocuklarla Sağlıklı Alışkanlıkları Konuşmak 2 Hedefler: Yeni bir sağlıklı alışkanlık geliştirme üzerine çalışılır.

20 Çocuk Seansı 8 İletişim Döngüsü ve Çocuklar İçin Sözel Olmayan İletişim Becerileri Hedefler: 1. Çocuğa iletişimi tanımlamak ve iletişim döngüsünün dört adımını tanıtmak. 2. Çocuğun kendi sözel olmayan iletişimine farkındalığını arttırmak. 3. Çocuğun başkalarının sözel olmayan iletişimine farkındalığını arttırmak. Seansa Başlarken: Anne baba ile bir gözden geçirme yapın İkinci sağlıklı alışkanlık çizelgesini gözden geçiriniz Problem Çözmeyi gözden geçiriniz Çocuğun duygularını tanımlamasını ve derecelendirmesini sağlayınız. Günün Dersi: İletişim döngüsü ve sözel olmayan iletişim becerileri *İletişim nedir? *İletişimin iki yolu *İletişim döngüsü *Sözel olmayan iletişim türleri Yeni eve götürülecek proje: Duygulara dikkat etmek

21 Çocuk Seansı 9 Çocuklar İçin Sözel İletişim Becerileri Hedefler: Çocuğun etkili sözel iletişim becerilerinin bileşenlerini tanımasına yardım etmek. Seansa Başlarken: Ebeveynler ile birlikte bir yapılacaklar listesi yapın. Duygulara Dikkat Etme projesini gözden geçirin. Çocuğun duygularını tanımasını ve derecelendirmesini sağlayın. Günün Dersi: Etkili sözel iletişim *İletişim döngüsünü ve sözel olmayan iletişim bileşenlerini gözden geçirin *Yardımcı olan ve kırıcı olan kelimeler *`Ben` ifadesi *Yanıltıcı azarlama Yeni Eve Götürülecek Proje: Haydi konuşalım

22 Çocuk Seansı 10 Sonlandırma Hedefler: 1. Yavaş ilerleyensorunları hedefleyin. 2. Önemli PEP derslerini gözden geçirin. Seansa Başlarken: Bildiri Hadi Konuşalım ı gözden geçirin Çocuğun duygularını tanımlaması ve derecelendirmesini isteyin Günün Dersi: Programı sonlandırma Endişe ve sorularıdeğerlendirme. PEP in anahtar noktalarını gözden geçirin. Tebrik edin.

23 PEP EBEVEYN SEANSLARI

24 Ebeveyn Seansı 1 Ebeveynler ile Belirtiler ve Bozuklukları Gözden Geçirme Hedefler 1. Eğitime dair genel bir çerçeve sunmak. 2. Ebeveynlerin özellikle de çocuklarının deneyimledikleri başta olmak üzere, depresyon ve mani belirtileri tanımalarına yardımcı olmak. 3. Ebeveynlere umut aşılamak ve eğitim sürecinde sıkı biçimde çalışmaları konusunda onları motive etmek. Seansa Başlarken: Günün Dersi: Tanışın ve genel bir giriş yapın Terapiye oryantasyonusağlayın Eğitime dair bir genel bakış açısı sunun Eve götürülecek projelerin önemini tartışın *Duygudurum bozuklukları ve belirtileri *Duygudurum bozuklukları ile ilgili mitlerve gerçekler *Nedeninsanlarduygudurum bozukluğuna sahipolurlar? *Genel olarak duygudurum bozukluklarını anlama *Depresifspektrum bozuklukları nelerdir? *Bipolar spektrum bozuklukları nelerdir? *Suisid riski *Duygudurum üzerine mevsiminetkisi *Eşlik eden durumlar Eve Götürülecek Yeni Proje: Duygudurum Günlüğü

25 Ebeveyn Seansı 2 İlaç TedavisiniEbeveynlerle Ele Almak Hedefler: 1. İlaç tedavisi kararı alırken kâr-zarar analizinin nasıl yapılacağını ebeveynlere açıklamak 2. Duygudurum bozukluklarının tedavisinde kullanılan ilaçları gözden geçirmek; ilaç sınıfları, hedefledikleri semptomlar ve sık görülen yan etkileri Seansa başlarken: Önceki seanstan bu zamana geçen dönem değerlendirilir ve doldurulan duygudurum günlükleri gözden geçirilir Günün Dersi: *Çocukluk Çağı Duygudurum Bozukluklarında İlaç Tedavisi Ve Diğer Biyolojik Tedaviler *Tedavinin Çeşitleri *İlaç Tedavisi ve Tedavi Ekibi *İlaçlar Neler Yapabilirler, Neler Yapamazlar *Kâr-Zarar Analizi *Gerçekleri Bilmek, Gerçekleri Paylaşmak *Uyum: İlaçları Söylendiği Şekilde Kullanmak *Çocuğun Yanıtlarını Izlemek: Duygudurum İlaç Günlüğü *Çocuğun Yanıtlarını Izlemek: Laboratuvar Testleri *Sık Görülen Yan Etkilerin Üstesinden Gelmek *Bir İlaç İşe Yaradıktan Sonra Ne Zaman Kesilmelidir? *İlaçlar Yeni Eve Götürülecek Projeler: Çocuğumun İlaçlarını Anlamak Duygudurum İlaç Günlüğü

26 Ebeveyn Seansı 3 Ebeveynlere Sistemlerin Öğretilmesi: Ruhsal sağlık ve Eğitim Takımları Hedefler: 1. Ebeveynlere ruhsal sağlık ile ilgili, ruh sağlığı çalışanlarının türleri ve çeşitli hizmet tiplerine ulaşma yolları ile ilgili genel bilgi vermek 2. Ebeveynlere, özel gereksinimli çocuklara verilen eğitim hizmetleri hakkında ve okul ile bu konuda nasıl irtibat kurulacağına dair bilgi vermek Seansa Başlarken: Duygu durum günlüğü veya duygu durum ilaç günlüğünün gözden geçirilmesi Çocuğumun ilaçlarını anlamak projesinin gözden geçirilmesi Günün dersi: Ruh sağlığını güçlendirme ve okul takımları. *Ruh sağlığı hizmetleri ve tedavi takımı *Değerlendirme *İlaç yönetimi *Psikoterapi *Ek destek *Bakım seviyeleri *Ruhsağlığı takımında ebeveynlerinrolü *Okulsistemive eğitim takımı *Okul sisteminde kimin kim olduğu *Okul ile bir koalisyon oluşturmak *Damgalanma ve ebeveyn-okul iletişimdeki diğer engeller Yeni Eve Götürülecek Proje : Çocuğumun tedavi takımı, çocuğumun eğitim takımı

27 Ebeveyn Seansı 4 Olumsuz Aile Döngülerini Konuşmak ve Ebeveynlerle Düşünce, Duygu ve Eylem Hedefler: 1. Ebeveynlerin olumsuz aile döngülerinin kendi ailelerinde nasıl işlediğine dair içgörülerini artırmak. 2. Ebeveynlerin; düşünceler, duygular ve davranışların olumsuz döngüleri nasıl etkilediğini ve daha yararlı düşünceleri ve davranışları benimseyerek aile işlevselliklerini nasıl artırabileceklerini anlamalarına yardımcı olmak. Seansa Başlarken Giriş yapın ve Duygudurum-İlaç Günlüğü veya Duygudurum günlüğünü gözden geçirin. Çocuğumun Tedavi Takımı ve Çocuğumun Eğitim Takımı projelerini gözden geçirin. Günün Dersi: Olumsuz aile döngüleri ve düşünce, duygu ve davranışların rolü *Tipik olumsuz döngü *Duygudurum bozuklukları aile hayatını nasıl altüst eder *Duyguların olumsuz döngülerdeki rolü: Ebeveynlerin yükü *Düşüncelerin olumsuz döngülerdeki rolü * Yapamıyor' ve yapmıyor arasındaki fark *Ebeveynler arasında uzlaşmanın önemi *Kısır döngüyü kırmak: Olumlu stratejiler bulmak Yeni Eve Götürülecek Proje: Düşünce, Duygu, Eylem "BP Me" by Kareem, age 13

28 Ebeveyn Seansı 5 Ebeveynler İçin Problem Çözme ve Temel Başa Çıkma Becerileri Hedefler: 1. Ebeveynlerin problem çözme becerilerini geliştirmek 2. Ebeveynlerin başa çıkma becerilerini geliştirmek Seansa Başlarken: Giriş yapın ve duygu durumu - duygudurum ilaç günlüğü veya duygudurum günlüğü değerlendirin Düşünce, duygu ve eylem projesini değerlendirin Günün dersi: Problem çözme ve başa çıkma becerileri Problem çözme adımları Başa çıkma becerileri * problem nedir? * çocuğun duygularını ele al; hızlı rahatlatmadan kaçın * kimler bilmeli? * altta yatan mesajı dinle * olası çözümler nelerdir? * ara ver; sürekli müsait ve pozitif olma * artıları eksileri nelerdir? * suçluluğun ötesine geç * bir çözüm seç ve dene * denge yarat: dengesizliği tanı * nasıl çalıştığını değerlendir * ataklar sırasında büyük kararları küçük parçalara böl * tekrar yap veya başka bir çözüm dene * beklentileri çocuğun belirtilerine göre ayarla * problem çözümünü özetle * öz bakım ve kendini koruma pratikleri yap Yeni eve götürülecek proje: Problem çözme becerileri- belirtiler ve aile çatışmaları

29 Ebeveyn Seansı 6 Okul Kadrosu ile Okul Sorunlarının Ele Alınması Hedefler: 1. Ebeveynler ve okul personeli arasındaki iletişimi arttırmak. 2. Okul düzenini ve/veya servislerini iyileştirmek ya da geliştirmek. Toplantıyı Planlama: Program zamanı? Kimler katılacak? Toplantı nerede düzenlenmeli? Ailenin rahatlığı ile okula gerekli açıklamaların yapılması. Gündemin belirlenmesi. Toplantıdayken: Sizin terapist olarak üstleneceğiniz rol Zor durumlar ile başa çıkmak.

30 Ebeveyn Seansı 7 Ebeveynler İçin İletişim Becerileri Hedefler: 1. Aile içi iletişimi geliştirme 2. Ebeveynlere yıkıcı iletişimi tanımlamaları için yardımcı olma ve bu iletişimi daha sağlıklı iletişim stratejileri ile değiştirme Seansa başlarken: geçirin Geçen haftayı değerlendirin ve duygudurum ilaç günlüğünü veya duygudurum günlüğü gözden Problem çözmeyi gözden geçirin Günün dersi: İletişim becerilerini geliştirme *İletişim döngüsü *Kaçınılması gereken genel iletişim tuzakları *Duygudurum bozukluklarına özgü iletişim tuzakları *Duygudurum bozukluğu tanısı olan çocuklarla etkili iletişim nasıl kurulur Yeni eve götürülecek proje: Eski İletişimi Bırak, Yenisine Bak

31 Ebeveyn Seansı 8 Sonlandırma Hedefler: 1. Yavaş ilerleyen sorunları hedefleyin 2. Önemli PEP derslerini gözden geçirin. Seansa Başlarken: *Anne baba ile haftayı gözden geçirin * Eski iletişimi bırak, yenisine bak projesini gözden geçirin Günün Dersi: Programı sonlandırma Endişe ve soruları değerlendirme. PEP in anahtar noktalarını gözden geçirin. Tebrik edin.