EKONOMİK GELİŞMELER. KALKINMA BAKANLIĞI Ocak Ekonomik Gelişmeler Ocak 2015 İÇİNDEKİLER

Transkript

1 EKONOMİK GELİŞMELER KALKINMA BAKANLIĞI Ocak 2015 İÇİNDEKİLER I. GSYH, Sanayi Üretimi ve Talep Unsurlarındaki Gelişmeler... 1 II. Ödemeler Dengesi... 6 III. Merkezi Yönetim Bütçesi IV. Fiyat Gelişmeleri ve Para Politikası V. Mali Piyasalardaki Gelişmeler VI. Dünya Ekonomisindeki Gelişmeler TABLOLAR Tablo 1: Sektörel Büyüme Hızları... 1 Tablo 2: Talep Unsurlarında Gelişmeler Tablo 3: İşgücü Piyasasındaki Gelişmeler 3 Tablo 4: Aylık Sanayi Üretim Endeksi. 4 Tablo 5: Aylık Kapasite Kullanım Oranı.. 5 Tablo 6: Yurt İçi Talebe İlişkin Göstergeler Tablo 7: Dış Ticaret Dengesindeki Gelişmeler Tablo 8: Sektörel İhracat... 7 Tablo 9: Ülke Gruplarına Göre İhracat... 7 Tablo 10: İhracatçı Birlikleri Kayıtlarına Göre İhracat 8 Tablo 11: Geniş Ekonomik Gruplara Göre İthalat. 8 Tablo 12: Seçilmiş Fasıllara Göre İthalat... 9 Tablo 13: Cari İşlemler Dengesi Tablo 14: Sermaye Hareketleri Tablo 15: Merkezi Yönetim Bütçesi Büyüklükleri Tablo 16: Merkezi Yönetim Bütçesi Gelirleri Tablo 17: Merkezi Yönetim Bütçesi Harcamaları.. 15 Tablo 18: Merkezi Yönetim Bütçesi Borç Stoku Tablo 19: Yılı Mart Ayı İtibarıyla Ana Harcama Gruplarına Göre TÜFE Değişim Oranları Tablo 20: Mart Ayı İtibarıyla Özel Kapsamlı TÜFE Göstergelerinin Gelişimi.. 17 Tablo 21: Parasal Büyüklüklerdeki Gelişmeler Tablo 22: Merkez Bankası Faiz Oranlarında Gelişmeler.. 18 Tablo 23: TCMB Dış Varlık ve Yükümlülükleri. 19 Tablo 24: Bankacılık Sektöründe Mevduat ve Kredilerinin Fonlarının Türlerine Göre Dağılımı). 21 Tablo 25: TL Kredilere Uygulanan Ortalama Faiz Oranları (Akım Veriler) 21 Tablo 26: Bankacılık Sektörüne İlişkin Seçilmiş Göstergeler 22 Tablo 27: Yurtiçi Yerleşiklerin Portföy Yatırım Stoku.. 23 Tablo 28: Yurtdışı Yerleşiklerin Portföy Yatırım Stoku 24 Tablo 29: BIST 100 Endeksinin Getirisi... 25

2 ŞEKİLLER Şekil 1: Mevsim ve Takvim Etkisinden Arındırılmış Üretim Endeksleri... 4 Şekil 2: Reel Kur Endeksi.. 11 Şekil 3: Faiz Koridoru ve Ortalama Fonlama Maliyeti. 19 Şekil 4: BIST 100 Endeksi. 25 Şekil 5: Borsa Günlük Getirilerinin Standart Sapması 26 Şekil 6: Opsiyonların İma Ettiği Kur Oynaklığı (1 Ay Vadeli) Şekil 7: Opsiyonların İma Ettiği Kur Oynaklığı (1 Yıl Vadeli) 26 Şekil 8: İki Yıllık Devlet Tahvili Faizleri. 27 EKLER Ek-1: Başlıca Ekonomik Göstergeler Ek-2: Temel Ekonomik Göstergeler

3 I. GSYH, SANAYİ ÜRETİMİ VE TALEP UNSURLARINDAKİ GELİŞMELER 1. GSYH ve Sektörel Büyüme Hızları yılının üçüncü çeyreğinde GSYH, piyasa beklentilerinin altında yüzde 1,7 oranında artış kaydetmiştir yılının ikinci yarısından itibaren gözlenen canlanma yılının ikinci ve üçüncü çeyreğinde duraksama göstermiştir. Net ihracatın büyümeye katkısı büyümenin temel kaynağı olmuştur. Özel sektör yatırımlarındaki azalma durmuş, stok değişimi büyüme negatif 1,5 puan katkı vermiştir. Yılın üçüncü çeyreğinde katma değer (NACE 2 sınıflamasına göre) sanayide yüzde 2,7 ve hizmetler sektöründe yüzde 3,1 oranında artış kaydederken, tarım, ormancılık ve balıkçılık sektöründe yüzde 49 oranında azalmıştır. Aynı dönemde imalat sanayii katma değerindeki artış ise yüzde 2,2 dir. Sanayi sektöründe büyüme azalarak da olsa devam etmiş, hizmetler sektörü de yurtiçi talebe bağlı olarak büyümeye katkısını sürdürmüştür. Sanayi sektörünün büyüme katkısı 0,7 puan, hizmetler sektörünün büyümeye katkısı ise 1,9 puan olarak kaydedilmiştir. Tablo 1: GSYH Sektörel Büyüme Hızları (NACE 2) (Bir Önceki Yılın Aynı Dönemine Göre Yüzde Değişme) Yıllık I.Ç. II.Ç. III.Ç. IV.Ç. Yıllık I.Ç. II.Ç. III.Ç. İlk 9 Ay Tarım 3,1 5,8 6,4 2,7 1,5 3,5 3,4-2,6-4,9-3,0 Sanayi 1,8 1,3 3,4 4,1 4,6 3,4 5,8 3,0 2,7 3,8 İmalat 1,7 1,8 3,7 4,6 4,9 3,7 5,9 2,6 2,2 3,5 Hizmetler 2,4 4,2 5,2 6,0 6,7 5,6 5,9 3,6 3,1 4,2 İnşaat 0,6 5,8 7,6 8,5 6,1 7,0 5,2 2,7 1,0 2,9 Ticaret 0,0 3,0 5,2 5,2 6,2 4,9 3,4 0,3 0,6 1,4 Ulaştırma 2,0 2,3 3,8 3,8 4,9 3,7 3,5 2,8 2,7 3,0 Bilgi, İletişim 8,5 4,4 2,4 0,6 3,7 2,8-1,4 5,6 2,8 2,3 Finans ve Sigorta Gayrimenkul Faaliyetleri Mesleki, Bilimsel Faal. 3,2 6,5 8,5 11,0 12,7 9,8 14,0 7,1 5,2 8,7 1,9 1,3 1,3 1,7 2,3 1,9 2,1 2,1 2,4 2,2 6,6 5,7 7,0 7,1 6,9 6,6 11,7 9,7 10,7 10,8 Kamu Yönetimi 3,5 4,5 4,0 4,5 4,2 4,3 4,4 4,9 3,4 4,2 Eğitim 4,3 4,5 4,3 5,0 4,4 4,5 6,0 5,0 4,0 5,0 Vergi- Sübvansiyon 1,4 1,7 5,3 4,8 5,1 4,2 5,2 0,6 1,2 2,3 GSYH 2,1 3,1 4,6 4,2 4,5 4,1 4,8 2,2 1,7 2,8 Üçüncü çeyrekte aylık sanayi üretim endeksindeki ortalama artış yüzde 3,6 dır. Aynı dönemde ara mallarının üretimi yüzde 0,5, dayanıklı tüketim malları üretimi yüzde 3,6, yatırım mallarının üretimi ise ortalama yüzde 7,9 oranında artmıştır. Aynı dönemde imalat sanayi kapasite kullanım oranı da ortalama olarak yüzde 74,7 olmuş, bir önceki yılın aynı dönemine göre 0,8 puan artış kaydetmiştir. Elektrik üretimi ise üçüncü çeyrekte yüzde 6,7, otomotiv üretimi yüzde 1, beyaz eşya üretimi yüzde 3,2 oranında artmıştır.

4 Alınan makro-ihtiyati tedbirler nedeniyle yurtiçi talepte gözlenen yavaşlama hizmetler sektörüne yansımıştır. Katma değer yılın üçüncü çeyreğinde, inşaatta yüzde 1, ticarette yüzde 0,6, finans ve sigorta faaliyetlerinde yüzde 5,2, ulaştırmada yüzde 2,7 oranında artış kaydetmiştir. Üçüncü çeyrekte vergisübvansiyonlarda artış yüzde 1,7 olarak gerçekleşmiştir. Yılın ilk dokuz ayında GSYH artış hızı yüzde 2,8 olarak gerçekleşmiştir. Katma değer tarımda yüzde 3 azalmış, sanayide yüzde 3,5 ve hizmetler sektöründe yüzde 4,2 oranında artış kaydetmiştir. yılının üçüncü çeyreğinde GSYH deflatörü yüzde 8,8 oranında artış göstermiştir. Aynı dönemde ortalama olarak TÜFE yüzde 8,8, YİÜFE yüzde 8,3 oranında artış kaydetmiştir. 2. Harcama Yöntemiyle GSYH: yılının üçüncü çeyreğinde, alınan makro-ihtiyati tedbirlerin yurt içi talebi yavaşlatmasıyla, toplam tüketim yüzde 1 oranında artmıştır. Toplam sabit sermaye yatırımları ise aynı dönemde yüzde 0,4 oranında azalmıştır. Aynı dönemde kamu tüketimi yüzde 6,6, özel tüketim ise yüzde 0,2 oranında artmıştır. Toplam yurtiçi nihai talep (stok hariç) ise söz konusu dönemde yüzde 0,7 oranında artış kaydetmiştir. Tablo 2: Talep Unsurlarında Gelişmeler (Bir Önceki Yılın Aynı Dönemine Göre Yüzde Değişme) Yıllık I.Ç. II.Ç. III.Ç. IV.Ç. Yıllık I.Ç. II.Ç. III.Ç. İlk 9 Ay Toplam Tüketim 0,4 3,7 5,9 5,1 6,2 5,3 4,0 0,8 1,0 1,9 Kamu 6,1 7,9 8,0 1,9 6,9 6,2 9,2 2,6 6,6 6,0 Özel -0,5 3,1 5,6 5,6 6,1 5,1 3,3 0,5 0,2 1,3 Sabit Sermaye Yatırımı -2,7 0,4 3,4 5,3 7,4 4,2-0,2-3,5-0,4-1,4 Kamu 10,3 52,4 27,3 17,6 12,1 23,4 4,4-3,3-2,0-0,7 Özel -4,9-5,8-0,8 2,6 6,1 0,4-1,1-3,6 0,0-1,6 Stok Değişimi (1) -1,5 1,4 2,9 1,2 0,9 1,6-1,0-0,4-1,5-1,0 Top. Nihai Yurt İçi Talep -0,4 2,9 5,3 5,2 6,5 5,0 3,0-0,3 0,7 1,1 Toplam Yurt İçi Talep -1,8 4,4 8,2 6,3 7,8 6,7 2,1-0,7-0,8 0,1 Net Mal ve Hiz. İhracatı (1) 4,0-1,4-3,6-2,0-3,2-2,6 2,6 2,9 2,5 2,6 Mal ve Hizmet İhracatı 16,3 3,0 0,0-2,4-1,2-0,3 11,1 5,7 8,0 8,1 Mal ve Hizmet İthalatı -0,4 7,8 12,5 5,2 10,3 9,0 0,8-4,4-1,8-1,9 GSYH 2,1 3,1 4,6 4,2 4,5 4,1 4,8 2,2 1,7 2,8 (1) Büyümeye katkı. yılının üçüncü çeyreğinde özel sabit sermaye yatırımlarında azalma durmuş ancak artış da kaydedilmemiştir. Özel kesim makine-teçhizat yatırımlarındaki azalma yüzde 1,9 olarak gerçekleşmiştir. Özel kesim inşaat yatırımlarında ise yüzde 3,8 oranında artış söz konusudur. Kamu sabit sermaye yatırımları yüzde 2 oranında azalmıştır. Ekonomide yeniden dengelenme sürecinde büyümenin temel kaynağı önceki çeyreklerde olduğu gibi ihracat olmuştur. Üçüncü çeyrekte mal ve hizmet ihracatı yüzde 8 oranında artarken ithalat yüzde 1,8 oranında azalmıştır. Böylece net mal ve hizmet ihracatının büyümeye katkısı aynı dönemde 2,5 puan olmuştur. yılının üçüncü çeyreğinde kredi artış hızında yavaşlama devam etmiştir. Söz konusu dönemde kur etkisinden arındırılmış olarak bankacılık sektörü yurtiçi kredi hacminde yıllık artış hızı yüzde

5 17,2 ye, tüketici kredilerinde ise yüzde 14,4 e gerilemiştir. Aynı dönemde tüketici kredileri faiz oranı ortalamada yüzde 13,2, ticari krediler faiz oranı yüzde 10,2 olarak kaydedilmiştir. yılının üçüncü çeyreğinde büyümeye katkılar, kamu tüketiminden 0,6 puan, özel tüketimden 0,1 puan olmuş ve özel sabit sermaye yatırımından katkı gelmemiştir. Aynı dönemde stok değişiminin büyüme katkısı negatif 1,5 puan olmuştur. yılının Ocak-Eylül döneminde kamu tüketimi yüzde 6, özel tüketim yüzde 1,3 oranında artarken özel kesim sabit sermaye yatırımları yüzde 1,6 oranında azalmış, stok değişiminin büyümeye katkısı negatif 1 puan olmuştur. 3. İşgücü Piyasasındaki Gelişmeler yılının Ekim döneminde 2013 yılının aynı dönemine göre, işgücü arzı (sivil işgücü) bin kişi artarken, işgücü talebi (sivil istihdam) bin kişi artmıştır. Buna göre işsiz sayısı aynı dönem itibarıyla 573 bin kişi artmıştır. Söz konusu dönemler itibarıyla, istihdam tarımda 228 bin kişi, tarım dışı sektörlerde ise bin kişi artış kaydetmiştir. Sanayi sektöründe istihdam 263 bin kişi, hizmetler sektöründe (inşaat dâhil) ise 864 bin kişi artmıştır. Türkiye genelindeki işsizlik oranı yılının Ekim döneminde 2013 yılının aynı dönemine göre 1,3 puan artarak yüzde 10,4 olarak gerçekleşmiştir. Tablo 3: İşgücü Piyasasındaki Gelişmeler Yıllık Yıllık I II III IV I II III Ekim Dönemi Nüfus (15-64) İ.K.O. (%) 47,6 48,3 47,2 49,2 49,1 47,8 49,1 51,2 51,2 51,0 İşgücü İstihdam İşsiz İşsizlik Oranı (%) 8,4 9,0 9,7 8,2 9,0 9,3 10,2 8,8 10,1 10,4 Tarım Dışı İşsizlik O. 10,3 10,9 11,6 10,0 11,2 11,0 12,1 10,7 12,3 12,5 Tarım Sanayi Hizmetler (*) Kaynak: TÜİK, (*) İnşaat dahildir. 4. Üretim ve Talebe İlişkin Son Gelişmeler a. Aylık Sanayi Üretimi ve Kapasite Kullanım Oranları Aylık verilere göre sanayi üretimi, yılının Kasım ayında bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 1,2 oranında azalmıştır. Mevsimsel düzeltilmiş ve takvim etkilerinden arındırılmış sanayi üretim endeksinde ise Kasım ayında bir önceki aya göre yüzde 0,1 oranında azalış gerçekleşmiştir.

6 Ekonomik Gelişmeler Ocak 2015 Şekil 1: Mevsim ve Takvim Etkisinden Arındırılmış Üretim Endeksleri (2010=100) Toplam Sanayi İmalat Sanayi Kaynak: TÜİK yılı Kasım ayında, bir önceki yılın aynı ayına göre üretim, madencilik ve enerji sektöründe sırasıyla yüzde 6,2 ve yüzde 5,0 oranlarında artış, imalat sanayiinde ise yüzde 2,5 oranında azalış gerçekleşmiştir. Tablo 4: Aylık Sanayi Üretim Endeksi Yıllık Kas. Ara. Oca. Şub. Mar. Nis. May. Haz. Tem. Ağu. Eyl. Eki. Kas. Sanayi 2,5 3,0 4,7 6,9 7,1 4,6 4,2 4,5 1,7 1,6-4,6 12,5 4,5 4,5-1,2 Madencilik 2,1-3,6-8,8 3,8 11,5 11,6 4,3 9,6 8,7 2,6-4,6 17,5 8,9 6,9 6,2 İmalat 2,3 4,0 5,6 7,2 7,4 4,0 4,3 4,0 0,8 1,4-5,7 12,2 3,9 4,5-2,5 Gıda 3,5 5,4 5,7 10,1 14,3 6,7 6,6 6,4-1,0 2,6-6,0 17,3 2,9 1,9 0,0 Tekstil 4,3 3,4 3,9 6,4 5,6 3,3 4,0 3,6-1,5 1,1-10,8 10,7 3,8 3,6-3,7 Giyim 6,2 1,7-1,2-5,2-3,3-6,3-3,9 3,0 1,2 0,0-8,6 5,9 5,2 3,2-1,6 Petrol 2,1-3,5 1,1 3,4-7,4 8,6 15,3-7,3-23,9-15,6-13,4-2,1 2,2 7,0 0,0 Kimya 1,7 3,3 5,7 9,9 13,7 9,8 3,8 6,3 4,6 7,9 0,5 6,0-2,3-0,7-1,9 Toprak 0,2 3,4 6,9 0,4 11,7 12,1 7,4 4,5 1,0-4,1-10,9 9,2-2,2-2,5-1,6 Ana Metal 5,2 4,8 4,4 9,4 7,6 0,0-0,2 1,7 5,3-0,3-6,6 11,1 4,9-4,0-8,2 Fabr. Metal Ürünleri 5,9 3,7 6,4 4,8 4,8 3,8 4,7-3,7 1,8 6,4 3,0 14,2-0,1-3,3-8,9 B.y.s. Makine-Teçhizat 1,0 7,4 19,6 39,3 14,3 7,5 3,8 5,1-2,0-0,7-5,5 17,7 5,9 10,4-7,8 Taşıt Araçl. -5,0-6,8 3,2-5,5-6,1-6,8 1,2 6,8 1,1 1,4-13,6 17,0 0,6 5,4-2,9 Enerji 4,7 0,1 4,9 6,5 3,6 5,4 3,1 5,8 5,4 2,6 2,2 12,2 6,7 3,1 5,0 Kaynak: TÜİK yılı Aralık ayında imalat sanayii kapasite kullanım oranı, 2013 yılının aynı ayına göre 1,4 puan azalarak yüzde 74,6 oranında gerçekleşmiştir. Bir önceki aya göre ise kapasite kullanım oranı Aralık ayında 0,1 puan artmıştır. yılında imalat sanayi kapasite kullanım oranı 2013 yılına göre 0,2 puan azalmıştır.

7 Tablo 5: Aylık Kapasite Kullanım Oranı İmalat Sanayii Gıda Ürünleri Yıllık 2013 (Yüzde) 2013 Ara. Oca. Şub. Mar. Nis. May. Haz. Tem. Ağu. Eyl. Eki. Kas. Ara. 74,6 74,4 76,0 73,9 73,3 73,1 74,4 74,4 75,3 74,9 74,7 74,4 74,9 74,5 74,6 71,9 71,3 74,3 72,1 72,3 69,9 70,6 70,3 71,1 71,1 69,2 69,6 73,1 72,8 73,1 Giyim 77,4 77,8 76,6 76,9 76,9 76,4 78,2 79,2 78,2 79,5 78,1 78,0 77,3 77,5 77,5 Petrol Ürünleri 73 70,0 73,8 71,7 57,0 65,0 69,4 67,9 63,6 64,3 72,1 74,6 77,4 80,3 76,2 Kimya 77,8 76,5 78,6 76,5 77,2 80,2 78,6 80,2 79,0 79,3 77,1 72,3 72,5 70,3 74,2 Metal Olm. 76,6 77,5 79,5 75,7 76,0 75,4 77,6 78,5 80,1 79,5 77,3 78,4 78,1 76,4 76,9 Ana Metal 77,4 74,7 77,9 75,4 75,9 74,3 72,2 71,9 75,0 74,6 76,0 76,6 75,4 74,1 74,9 Motorlu Taşıtlar Kaynak: TCMB 74,3 68,8 77,4 73,8 64,8 66,6 68,7 65,5 68,2 69,0 70,3 67,9 68,3 70,6 72,1 b. Yurtiçi Talebe İlişkin Göstergelerdeki Gelişmeler yılında; beyaz eşya üretimi, yurtiçi satışı, ihracatı ve ithalatı bir önceki yıla göre, sırasıyla, yüzde 3, -1,8, 5,2 ve yüzde -26,9 oranlarında artmıştır. Otomobil üretimi; yılında yüzde 15,1 oranında artarken, otomobil ihracatı yüzde 20,1 oranında artmıştır. Buna karşın yerli otomobil satışları yüzde 6,9 oranında artarken ithal otomobil satışları yüzde 16,9, toplam satışlar ise yüzde 11,6 oranlarında azalmıştır. Tablo 6: Yurtiçi Talebe İlişkin Göstergeler Yıllık Oca. Şub. Mar. Nis. May. Haz. Tem. Ağu. Eyl. Eki. Kas. Ara. Beyaz Eşya Yurtiçi Satışları* Toplam Otomobil Üretimi Toplam Otomobil Satışları İthal Otomobil Satışları -0,2 5,8-13,6-12,7-14,8-13,9 2,9 8,3-5,2-0,6 8,0 2,1 5,4 8,5-9,8 9,5 29,8 9,1 14,2 22,2 15,3 17,1-6,5 23,9 10,6 19,3 5,0 38,4-6,3 19,5-5,7-26,2-27,0-25,0-25,7-18,9-16,4-12,6-6,9 8,1-6,9 8,8-1,1 26,3-6,7-27,9-29,6-30,5-28,4-23,1-19,6-14,9-15,8 0,8-12,8-1,3 * Buzdolabı, çamaşır makinesi, bulaşık makinesi ve fırından oluşan beyaz eşya kapsamına; 2010 yılı Ocak ayından itibaren derin dondurucu ve kurutma makinesi eklenmiştir. Kaynak: TÜİK

8 II. ÖDEMELER DENGESİ 1. Cari işlemler Dengesi yılının Ocak-Kasım döneminde ödemeler dengesinde gösterildiği şekliyle, dış ticaret açığı bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 21,1 oranında azalarak 56,7 milyar dolar olmuştur. Aynı dönemde, birincil gelir dengesinde 7,9 milyar dolar açık kaydedilirken, hizmet dengesi fazlası yüzde 10,7 oranında artarak 24,9 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Bu çerçevede yılının Ocak-Kasım dönemi itibarıyla cari açık, bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 31,7 oranında azalarak 38,7 milyar dolar olmuştur yılının Kasım ayında 61,5 milyar seviyesinde olan yıllıklandırılmış cari açık, yılının aynı ayında 47,1 milyar dolara gerilemiştir 1. Tablo 7: Dış Ticaret Dengesindeki Gelişmeler (Milyon Dolar) İhracat Yüzde Yüzde Dış Ticaret İthalat Değişme Değişme Dengesi Ocak ,0 8, ,6 2, Şubat ,4 5, ,0-6, Mart ,7 11, ,6-3, Nisan ,3 7, ,4-9, Mayıs ,1 3, ,9-10, Haziran ,3 3, ,8-1, ,8 2, ,2-13, Temmuz Ağustos ,4 2, ,3 7, Eylül ,8 4, ,5-0, Ekim ,6 4, ,7-1, Kasım ,3-7, ,2 0, Aralık , , Toplam , , Kaynak: TÜİK yılı Ocak-Kasım döneminde, geçen yılın aynı dönemine göre, ihracat yüzde 4,2 oranında artarken, ithalat yüzde 3,5 oranında azalmış ve sırasıyla 144,5 milyar dolar ve 220,5 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Bu gelişmeler çerçevesinde, 2013 Kasım ayında yüzde 60,7 olan yıllıklandırılmış ihracatın ithalatı karşılama oranı yılının aynı ayında yüzde 65,5 olarak gerçekleşmiştir. yılının Ocak-Kasım döneminde, bir önceki yılın aynı dönemine göre madencilik ürünleri ihracatı yüzde 11,2 oranında azalırken, tarım ve ormancılık ürünleri ihracatı yüzde 6,6, imalat sanayii ürünleri ihracatı ise yüzde 4,4 oranında artmıştır. Aynı dönemde motorlu kara taşıtları ihracatında yüzde 5,4 oranında artış kaydedilmiştir. Ülke grupları itibarıyla ihracata bakıldığında; yılının Ocak-Kasım döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre AB ülkelerine yapılan ihracat yüzde 9,5 oranında artarken, serbest bölgelerden yapılan ihracat yüzde 6 oranında azalmıştır. Aynı dönemde AB ülkelerinin toplam ihracat içindeki payı yüzde 43,8 (bir önceki yıla göre 2,1 puan artış), AB dışı ülkelerin payı ise yüzde 56,2 olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönemler itibarıyla OECD ülkelerinin toplam ihracat içindeki payı yüzde 45,3 oranından yüzde 48,9 a yükselmiştir. yılının Ocak-Kasım döneminde en fazla ihracat yapılan ülkeler sırasıyla Almanya, Irak, İngiltere ve İtalya olmuştur. 1 TCMB, ödemeler dengesi metodolojisinde yeni düzenlemeye gitmiştir.

9 Tablo 8: Sektörel İhracat (Milyon Dolar) Yıllık Yüzde Ocak- Kasım Yüzde Değişme 2013 Değişme Toplam , ,2 Tarım ve Ormancılık , ,6 Madencilik , ,2 İmalat , ,4 Diğer Sektörler Toplamı , ,4 Seçilmiş Fasıllara Göre İhracat Kara taşıtları , ,6 İnci kıymetli taş ve mamülleri , ,2 Demir ve çelik , ,6 Kazan-makina-mek.cihaz , ,3 Elektrikli makina. cihazlar , ,7 Örme giyim eşyası , ,9 Mineral yakıt. mineral yağlar , ,9 Demir veya çelikten eşya , ,0 Örülmemiş giyim eşyası , ,9 Plastik ve mamulleri , ,7 Yenilen meyveler , ,7 Diğer Fasıllar Toplamı , ,1 Kaynak: TÜİK Tablo 9: Ülke Gruplarına Göre İhracat (Milyon Dolar) Yıllık Yüzde Ocak-Kasım Yüzde Değişme 2013 Değişme AB Ülkeleri , ,5 Türkiye Serbest Bölgeleri , ,0 Diğer Ülkeler , ,7 Ülke Grupları OECD Ülkeleri , ,5 EFTA Ülkeleri , ,7 Karadeniz Ekonomik İşbirliği , ,9 Ekonomik İşbirliği Teşkilatı , ,9 Bağımsız Devletler Topluluğu , ,5 Türk Cumhuriyetleri , ,3 İslam İşbirliği Teşkilatı , ,0 Toplam , ,2 Kaynak: TÜİK İhracatçı Birliklerinin (TİM) kayıtlarına göre yılının Aralık ayında ihracat bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 1,1 oranında artarak 13,1 milyar dolar olmuştur. yılının tamamında ise ihracat yüzde 4 oranında artışla 157,6 milyar dolara yükselmiştir.

10 Tablo 10: İhracatçı Birlikleri Kayıtlarına Göre İhracat Aralık Ocak-Aralık Yüzde 2013 Değişme 2013 (Milyon Dolar) Yüzde Değişme TOPLAM , ,0 Otomotiv Endüstrisi , ,5 Kimyevi Maddeler ve Mamulleri , ,4 Hazır giyim ve Konfeksiyon , ,0 Çelik , ,3 Elektrik - Elektronik ve Hizmet , ,6 Tekstil ve Hammaddeleri , ,0 Demir ve Demir Dışı Metaller , ,0 Hububat, Bakliyat, Yağlı Tohumlar ve Mam , ,0 Makina ve Aksamları , ,3 Madencilik Ürünleri , ,7 İklimlendirme Sanayii , ,4 Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri , ,4 Çimento, Cam, Seramik ve Toprak Ürünleri , ,1 Fındık ve Mamulleri , ,2 Diğer Sektörler Toplamı , ,5 Kaynak: TİM yılının Ocak-Kasım döneminde ithalat geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 3,5 oranında azalarak 220,5 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönemde, yatırım, ara ve tüketim malları ithalatı sırasıyla yüzde 2,4, yüzde 3,4 ve yüzde 5,3 oranında azalmıştır. Söz konusu dönemde enerji ithalatı, geçen yılın aynı dönemine göre reel olarak yüzde 5,1 oranında artarken altın ithalatı reel olarak yüzde 43,6 oranında azalmıştır. Aynı dönemde altın ve enerji hariç reel ithalat ise yüzde 0,6 oranında artmıştır. yılının Ocak-Kasım döneminde binek otomobil ithalatı geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 17,6 oranında azalırken, sanayi için işlem görmüş hammaddeler ithalatı yüzde 8,1 oranında azalmıştır. Tablo 11: Geniş Ekonomik Gruplara Göre İthalat (Milyon Dolar) Yıllık Yüzde Ocak-Kasım Yüzde Değişme 2013 Değişme Toplam İthalat , ,5 Yatırım Malları , ,4 Ara malları , ,4 Tüketim Malları , ,3 Diğer , ,9 Enerji İthalatı (27. Fasıl) , ,3 Enerji Dışı İthalat , ,4 Kaynak: TÜİK

11 Tablo 12: Seçilmiş Fasıllara Göre İthalat (Milyon Dolar) Yıllık Yüzde Ocak-Kasım Yüzde Değişme 2013 Değişme Toplam İthalat , ,5 -Mineral yakıt. yağlar , ,3 -Kazan. makina, mekanik cihaz , ,6 -Demir ve çelik , ,4 -Elektrikli makina ve cihazlar , ,8 -Kara taşıtları , ,1 -Plastik ve mamulleri , ,0 -İnci, kıymetli taş ve metal paralar , ,7 -Organik kimyasal ürünler , ,6 -Optik alet ve cihazlar , ,1 -Hava taşıtları, uzay araçları , ,0 -Eczacılık ürünleri , ,1 -Diğer Fasıllar Toplamı , ,3 Kaynak: TÜİK a. Hizmetler Dengesi 2013 yılında 23,2 milyar dolar olarak gerçekleşen net seyahat gelirleri, yılının Ocak-Kasım döneminde, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 7,1 oranında artış kaydetmiş ve 23,8 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Hizmetler başlığının diğer önemli bir kalemi olan taşımacılık kalemi ise, söz konusu dönemde yüzde 23,7 oranında artış kaydederek 4 milyar dolar tutarında net gelir sağlamıştır. İnşaat hizmetlerinden elde edilen döviz geliri ise bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 56,8 oranında artarak 986 milyon dolar olmuştur. Bu gelişmeler sonucunda, yılının Ocak-Kasım döneminde net hizmetler dengesi kalemi fazlası, bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 10,7 oranında artmış ve 24,9 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. b. Birincil Gelir Dengesi Birincil gelir dengesindeki net çıkış 2013 yılında 8,5 milyar dolar iken, yılının Ocak-Kasım döneminde 7,9 milyar dolar seviyesinde gerçekleşmiştir. yılının Ocak-Kasım döneminde doğrudan yatırım gideri olarak kar transferleri 2,4 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Diğer yatırımların alt bileşenlerinden olan faiz giderleri ise aynı dönemler itibarıyla yüzde 2,6 oranında azalarak 5 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. c. İkincil Gelir Dengesi 2013 yılında 1,2 milyar dolar olarak gerçekleşen cari transferler, yılının Ocak-Kasım döneminde 1 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir.

12 Tablo 13: Cari İşlemler Dengesi Yıllık Ocak-Kasım (Milyon Dolar) I. Dış Ticaret Dengesi İhracat f.o.b İthalat c.i.f Diğer II. Hizmetler Dengesi (Net) Taşımacılık Seyahat İnşaat Hizmetleri Sigorta Hizmetleri Finansal Hizmetler Diğer Ticari Hizmetler Resmi Hizmetler Diğer Hizmetler III. Birincil Gelir Dengesi Ücret Ödemeleri Yatırım Geliri Doğrudan Yatırımlar Portföy Yatırımları Diğer Yatırımlar Faiz Geliri Faiz Gideri Uzun Vade Kısa Vade IV. İkincil Gelir Dengesi Cari İşlemler Dengesi Kaynak: TCMB (Ödemeler Dengesi Altıncı El Kitabı) 2. Sermaye Hareketleri Dengesi ve Uluslararası Rezervler Sermaye ve finans hesabında rezerv hariç net kayıtlı sermaye girişi 2013 yılında 71,9 milyar dolar iken yılının Ocak-Kasım döneminde 41,6 milyar dolar tutarında gerçekleşmiştir. Aynı dönemde yurt dışında yerleşik kişilerin yurt içinde yaptıkları net doğrudan yatırımlar bir önceki yılın aynı döneminin seviyesinde kalarak 10,9 milyar dolar olmuştur. Doğrudan yatırımlar altında yer alan yurt dışında yerleşik kişilerin net gayrimenkul alımları ise aynı dönemde yüzde 35,3 oranında artarak 3,8 milyar dolara ulaşmıştır. Söz konusu dönemde yurt içinde yerleşik kişilerin yurt dışında yaptıkları net doğrudan yatırımlar yüzde 132,2 oranında artarak 6,7 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Bu gelişmeler sonucunda doğrudan yatırımlarda gerçekleşen net sermaye girişi yılının Ocak-Kasım döneminde, bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 46,5 oranında azalarak 4,3 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Söz konusu rakam 2013 yılının aynı döneminde 8 milyar dolar olarak kaydedilmiştir yılında 23,9 milyar dolar olan portföy yatırımlarından net sermaye girişi, yılının Ocak- Kasım döneminde, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 22,1 oranında azalarak 18,6 milyar dolar seviyesinde net giriş olarak kaydedilmiştir. Söz konusu dönemde, yurtdışında yerleşik kişiler borçlanma senedi piyasasında 84 milyon dolar tutarında DİBS alışı gerçekleştirirken, Hazine Müsteşarlığı ve özel sektör tarafından ihraç edilen yurt dışı tahvillerin net büyüklüğü sırasıyla 4,2 milyar dolar ve 3,2 milyar dolar olmuştur.

13 Oca.03 Tem.03 Oca.04 Tem.04 Oca.05 Tem.05 Oca.06 Tem.06 Oca.07 Tem.07 Oca.08 Tem.08 Oca.09 Tem.09 Oca.10 Tem.10 Oca.11 Tem.11 Oca.12 Tem.12 Oca.13 Tem.13 Oca.14 Tem.14 Ekonomik Gelişmeler Ocak 2015 Şekil 2: Reel Kur Endeksi Kaynak: TCMB Tablo 14: Sermaye Hareketleri Yıllık (Milyon Dolar) Ocak-Kasım Sermaye ve Finans Hesapları Doğrudan Yatırımlar Net Varlık Edinimi Net Yükümlülük Oluşumu Portföy Yatırımları Net Varlık Edinimi Net Yükümlülük Oluşumu Hisse Senetleri Borç Senetleri Diğer Yatırımlar Net Varlık Edinimi Net Yükümlülük Oluşumu Ticari Krediler Krediler Genel Hükümet Bankalar Diğer Sektörler Efektif ve Mevduatlar Diğer Yükümlülükler Rezerv Varlıklar Net Hata Noksan Kaynak: TCMB (Ödemeler Dengesi Altıncı El Kitabı) Diğer yatırımlar kaleminde 2013 yılının Ocak-Kasım 36,1 milyar dolar net giriş kaydedilirken, yılının aynı döneminde 18,7 milyar dolar net giriş gerçekleşmiştir. yılının Ocak-Kasım

14 döneminde, genel hükümet 752 milyon dolar net kredi ödemesinde bulunurken, bankalar ve diğer sektörler sırasıyla 11,1 milyar dolar ve 5,2 milyar dolar net kredi kullanımında bulunmuştur yılının Ocak-Kasım döneminde 13,6 milyar dolar artış kaydeden resmi rezervler yılının aynı döneminde 5,2 milyar dolar artış kaydetmiştir. Aynı dönemler itibarıyla net hata ve noksan kaleminde 2013 ve yılında sırasıyla 2,4 milyar dolar ve 2,3 milyar dolar giriş kaydedilmiştir. yılının Ekim-Aralık döneminde yükseliş eğilimini koruyan reel kur endeksi, Aralık ayında 112,8 olarak gerçekleşmiştir. yılında TCMB reel kur endeksine (TÜFE bazlı) göre TL reel olarak ortalamada yüzde 5,7 oranında değer kaybetmiştir. III. MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇESİ yılında merkezi yönetim bütçesi gelirleri 425,8 milyar TL, harcamaları ise 448,4 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Merkezi yönetim bütçesi gelirleri, 2013 yılına göre yüzde 9,3 harcamaları ise yüzde 9,8 oranında artış göstermiş; böylece 2013 yılında 18,5 milyar TL açık veren merkezi yönetim bütçesi, yılında 22,7 milyar TL açık vermiştir yılında 31,4 milyar TL olan faiz dışı fazla ise yılının aynı döneminde 27,2 milyar TL ye gerilemiştir. Tablo 15: Merkezi Yönetim Bütçe Büyüklükleri Milyon TL Ocak-Aralık 2013 Değişim (%) Bütçe Tahmini Gerç. Oranı (%) Gelirler , ,6 Genel Bütçe Gelirleri , ,1 Vergi Gelirleri , ,2 Vergi Dışı Gelirler , ,0 Sermaye Gelirleri , ,1 Alınan Bağış ve Yardımlar , ,5 Alacaklardan Tahsilat , ,7 Özel Bütçe Gelirleri , ,8 Düzenleyici ve Denet. Kurullar , ,5 Harcamalar , ,7 Faiz Dışı Harcamalar , ,7 Personel Giderleri , ,4 Sosyal Güv. Kur. Devlet Primi , ,3 Mal ve Hizmet Alımları , ,2 Cari Transferler , ,2 Sermaye Giderleri , ,8 Sermaye Transferleri , ,9 Borç Verme , ,6 Yedek Ödenek 0 0 0, ,0 Faiz Harcamaları , ,0 Bütçe Dengesi , ,2 Faiz Dışı Denge , ,4 Kaynak: Maliye Bakanlığı yılında, vergi gelirleri bir önceki yıla göre yüzde 8,1 oranında artış göstermiş ve 352,4 milyar TL olmuştur. Böylece 348,4 milyar TL olan bütçe vergi gelirleri tahmininin yüzde 101,2 si bu dönemde gerçekleşmiştir. Faiz dışı harcamalar geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 11,2 artarken faiz harcamaları yüzde 0,2 oranında azalmış; bütçe harcamaları yılında 448,4 milyar TL olarak gerçekleşmiş ve başlangıç ödeneğinin yüzde 102,7 düzeyinde olmuştur.

15 Tablo 16: Merkezi Yönetim Bütçe Gelirleri Milyon TL Ocak-Aralık 2013 Değişim (%) Bütçe Hedefi Gerç. Oranı (%) Merkezi Yönetim Bütçe Gelirleri , ,6 Genel Bütçe Gelirleri , ,1 Vergi Gelirleri , ,2 Gelir, Kar ve Ser. Kaz. Üz. Al. Ver , ,3 Gelir Vergisi , ,4 Kurumlar Vergisi , ,9 Mülkiyet Üzerinden Al. Ver , ,0 Motorlu Taşıtlar Vergisi , ,3 Ver. Ve İnt. Vergisi , ,2 Dahilde Alınan Mal ve Hizmet Ver , ,4 Dahilde Alınan KDV , ,2 ÖTV , ,9 Petrol ÖTV , ,9 Motorlu Taşıt ÖTV , ,7 Tütün ÖTV , ,8 Alkollü İçkiler ÖTV , ,1 Dayanıklı Tük. Malları ve Diğer ÖTV , ,7 BSMV , ,0 Özel İletişim Vergisi , ,2 Şans Oyunları Vergisi , ,9 Uluslararası Tic. ve Mua. Alınan Ver , ,9 İthalde Alınan KDV , ,3 Diğer , ,3 Diğer Vergiler ,9 70 3,7 Harçlar , ,8 Damga Vergisi , ,4 Vergi Dışı Gelirler , ,0 Sermaye Gelirleri , ,1 Alınan Bağış ve Yardımlar , ,5 Alacaklardan Tahsilât , ,7 Özel Bütçe Gelirleri , ,8 Düz. ve Denet. Kurumların Gelirleri , ,5 Kaynak: Maliye Bakanlığı yılında genel bütçe gelirleri, 2013 yılına göre yüzde 9 oranında artarak 409,2 milyar TL düzeyinde gerçekleşmiştir. Aynı dönemde, genel bütçe gelirleri içerisinde vergi gelirleri yüzde 8,1 oranında artarak 352,4 milyar TL olurken, sermaye gelirleri yüzde 5,5 oranında azalarak 9,5 milyar TL düzeyinde gerçekleşmiştir. Vergi dışı gelirler bir önceki yıla göre yüzde 17 oranında artarak 44,4 milyar TL olurken, alacaklardan tahsilatlar kapsamında diğer fonlardan 0,9 milyar TL tutarında tahsilat yapılmıştır. Özel bütçe gelirleri geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 17,3 oranında artarak 13,4 milyar TL, düzenleyici ve denetleyici kurum gelirleri de yüzde 17,8 oranında artarak 3,1 milyar TL olmuştur. yılında gelir vergisi tahsilâtı, önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 15,9 oranında artarak 73,9 milyar TL olurken, kurumlar vergisi tahsilatı 32,3 milyar TL düzeyinde gerçekleşmiştir. Böylece gelir, kar ve sermaye kazancı üzerinden alınan vergiler yüzde 14,5 oranında artarak 106,2 milyar TL olarak gerçekleşmiştir.

16 Dâhilde alınan mal ve hizmet vergileri tahsilâtı yılında geçen yıla göre yüzde 5,4 oranında artarak 142,1 milyar TL olmuştur. Bu gelişmede; BSMV tahsilâtında geçen yıla göre yüzde 21,5 oranında, dâhilde alınan KDV tahsilâtında yüzde 0,3 oranında, özel tüketim vergisi tahsilatında yüzde 6,6 oranında, özel iletişim vergisi tahsilâtında yüzde 2,1 oranında ve şans oyunları vergisi tahsilatında yüzde 11 oranında görülen artışlar etkili olmuştur. yılında özel tüketim vergisi tahsilatında geçen yıla göre yüzde 6,6 oranında artış görülmüştür. Tütün mamullerinden elde edilen ÖTV tahsilatı 2013 yılına göre yüzde 8 artarak 23 milyar TL seviyesinde gerçekleşmiştir. Bu gelişmede Camel marka sigaranın Mayıs ayında yapmış olduğu fiyat indirim politikasının; daha yüksek fiyatlı sigaralardan Camel lehine bir tüketim kaymasına sebebiyet vermekle birlikte toplam sigara tüketiminde de (Camel kaynaklı) bir miktar artışa yol açması etkili olmuştur. Motorlu taşıtlar üzerinden alınan ÖTV tahsilatı ise, özellikle yılı Aralık ayında motorlu taşıt satışlarında ortaya çıkan ciddi artışın etkisiyle 2013 yılına göre yüzde 21,6 oranında artarak 12,9 milyar TL seviyesinde gerçekleşmiştir. yılında uluslararası ticaret ve muamelelerden alınan vergi tahsilatında, 2013 yılına göre yüzde 4,2 oranında artış olmuştur. Bu kapsamda, ithalde alınan KDV tahsilatı yüzde 2,6, diğer vergiler ise yüzde 21,5 oranında artış göstermiştir. Harç gelirleri tahsilatı konut satışlarında son dönemde görülen artışların etkisiyle 2013 yılına göre yüzde 11,9 oranında artarak 14,5 milyar TL olurken, damga vergisi tahsilatı yüzde 9,6 oranında bir artış kaydederek 10,3 milyar TL olmuştur. yılında merkezi yönetim bütçesi faiz dışı harcamaları bir önceki yıla göre yüzde 11,2 oranında artarak 398,5 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Faiz dışı harcamalar içerisinde personel giderleri, yılında kamu personeli maaşlarına yapılan 175 TL seyyanen maaş artışı ve atamalar neticesinde yüzde 14,7 oranında artarak 110,4 milyar TL, sosyal güvenlik kurumu devlet primleri giderleri ise yüzde 16,1 oranında artarak 18,9 milyar TL olmuştur. Mal ve hizmet alım giderleri, sağlık giderlerinde gerçekleşen yüzde 6,4 oranındaki artış ile diğer mal ve hizmet alımları kaleminde görülen yüzde 16,1 oranındaki artış sonrası geçen yıla göre yüzde 11,8 oranında artarak 40,7 milyar TL olmuştur. Söz konusu artışta kamu idarelerinin ilave ihtiyaçlarında ortaya çıkan artış etkili olmuştur. yılında cari transferler, 2013 yılına göre yüzde 9,1 oranında artarak 162,3 milyar TL olmuştur. Bu dönemde, tarımsal desteklemeye yönelik transferler geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 5,3 oranında artarak 9,1 milyar TL olurken, sosyal güvenlik kuruluşlarına yapılan transferler yüzde 7,8, genel bütçe vergi gelirlerinden mahalli idarelere ve fonlara ayrılan paylar ise yüzde 18,8 oranında artmıştır. Bu dönemde sermaye giderleri, özellikle ulaştırma sektöründeki yatırımların etkisiyle geçen yıla göre yüzde 9,7 oranında artarak 48 milyar TL olurken, sermaye transferleri 7,7 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Borç verme kalemi, öğrenim/harç kredisi ödemeleri ile öğrenci sayısında görülen artış ve KİT lere aktarılan kaynağın artırılması sonucu geçen yıla göre yüzde 15,1 oranında artarak 10,5 milyar TL olmuştur. yılında merkezi yönetim bütçesi faiz harcamaları 2013 yılına göre yüzde 0,2 oranında azalarak 49,9 milyar TL olarak gerçekleşmiş, faiz harcamaları için ayrılan 52 milyar TL lik bütçe ödeneğinin yüzde 96 sı kullanılmıştır. Bu dönemde, iç borç faiz ödemeleri 38,8 milyar TL olurken, dış borç faiz ödemeleri döviz kurlarındaki artışın da etkisiyle yüzde 19,3 oranında artarak 8,8 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. yılında merkezi yönetim brüt borç stoku 612 milyar TL düzeyinde gerçekleşmiştir. Bu dönemde iç borç stoku yüzde 2,9 oranında artarak 414,6 milyar TL olurken, dış borç stoku yüzde 7,9 oranında artarak 197,3 milyar TL olmuştur. TL cinsinden sabit faizli borçlar 2013 yılsonuna göre 10,8 düzeyinde artış gösterirken, TL cinsinden değişken faizli borçlarda yüzde 5,9 oranında azalma görülmüştür. Döviz cinsinden ve dövize endeksli borçlar ise 2013 yılsonuna göre yüzde 7,9 oranında artarak 197,3 milyar TL olmuştur.

17 Tablo 17: Merkezi Yönetim Bütçe Harcamaları Milyon TL Ocak-Aralık 2013 Değişim (%) Bütçe Baş. Ödeneği Gerç. Oranı (%) Merkezi Yönetim Bütçe Harcamaları , ,7 Faiz Dışı Harcamalar , ,7 Personel Giderleri , ,4 Sos. Güv. Kur. Devlet Primi , ,3 Mal ve Hizmet Alımları , ,2 Savunma-Güvenlik harcamaları , ,4 Sağlık Harcamaları , ,3 Diğer , ,1 Cari Transferler , ,2 KİT Görev Zararları , ,5 Sos. Güv. Kuruluşları , ,5 Gelirden Ayrılan Paylar , ,3 Tarımsal Destekleme , ,6 Diğer , ,5 Sermaye Giderleri , ,8 Sermaye Transferleri , ,9 Borç Verme , ,6 Yurtiçi , ,0 Yurtdışı , ,0 Yedek Ödenek ,0 Faiz Harcamaları , ,0 İç Borç Faizi , ,3 Dış Borç Faizi , ,5 Diğer Faiz Gid. ve Türev Ürün Gid , ,6 Kaynak: Maliye Bakanlığı Tablo 18: Merkezi Yönetim Borç Stoku Milyon TL 2013 (Yılsonu) (Aralık) Değişme (%) Merkezi Yönetim Brüt Borç Stoku ,5 İç Borç Stoku ,9 Devlet Tahvili ,9 Hazine Bonosu Dış Borç Stoku ,9 Uluslararası tahvil ,6 Kredi ,6 Borç Stoku Döviz-Faiz Yapısı ,5 TL-Sabit Faizli ,8 TL-Değişken Faizli ,9 Döviz Cinsinden ve Dövize Endeksli ,9 Sabit Faizli ,9 Değişken Faizli ,0 Nakit İç Borçlanmanın Ortalama Vadesi (Ay) 74,3 12,1-83,7 Nakit İç Borçlanmanın Ortalama Maliyeti (%) 7,9 8,8 11,4

18 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 2013 yılında 74,3 ay olarak gerçekleşen iç borçlanmanın ortalama vadesi, yılı Aralık ayında 12,1 ay olmuştur yılında yüzde 7,9 olarak gerçekleşen TL cinsi sabit faizli iç borçlanmanın ağırlıklı ortalama maliyeti ise, yılının Aralık ayı itibarıyla yüzde 8,8 seviyesine yükselmiştir. IV. FİYAT GELİŞMELERİ VE PARA POLİTİKASI yılı Aralık ayında TÜFE beklentilerin aksine yüzde -0,44 oranında azalma kaydetmiştir. Bu gelişmede giyim ve ayakkabı, alkollü içecekler ve tütün, ulaştırma, haberleşme ve eğlence-kültür alt grupları fiyatlarında kaydedilen azalışlar etkili olmuştur. Gıda grubu fiyatlarının bir önceki aya göre sabit kalması da diğer bir sürpriz gelişme olmuştur. Buna karşın lokanta ve oteller ile çeşitli mal ve hizmetler grubu fiyatlarında artışlar kaydedilmiştir. TÜFE de 12 aylık artış oranı yüzde 8,17 e gerilemiştir. Yİ ÜFE de Aralık ayında yüzde 0,76 oranında azalış kaydedilmiş ve Yİ ÜFE de yıllık artış hızı yüzde 6,36 ya gerilemiştir. Aralık ayında TÜFE de gerçekleşen yüzde 0,44 oranındaki düşüşte giyim ve ayakkabı grubunda kaydedilen yüzde 3,71 oranındaki ve ulaştırma grubunda kaydedilen yüzde 1,78 oranındaki azalışlar etkili olmuştur. Söz konusu grupların aylık enflasyona etkisi sırasıyla eksi 0,26 ve eksi 0,27 puan olarak gerçekleşmiştir. Lokanta ve oteller grubu ile çeşitli mal ve hizmetler grubunda ise fiyatlar sırasıyla 0,51 ve 0,79 oranında artarken söz konusu grupların aylık enflasyona katkıları 0,03 er puan olarak gerçekleşmiştir. Tablo 19- yılı Aralık Ayı İtibarıyla Ana Harcama Gruplarına Göre TÜFE Yüzde Değişim Oranları Ağırlık Aylık 12 Aylık Yıllık Ortalama (%) GENEL 100 0,46-0,44 7,40 8,17 7,49 8,85 Gıda ve alkolsüz içecek 24,45 1,46 0,00 9,67 12,73 9,10 12,62 Alkollü içecek ve tütün 5,29-2,66-0,01 10,52 7,67 15,20 4,05 Giyim ve ayakkabı 7,17-2,58-3,71 4,87 8,43 6,39 8,01 Konut 16,41 0,89 0,13 4,84 6,83 7,17 5,69 Ev eşyası 7,52 0,19 0,12 5,95 8,06 4,88 8,33 Sağlık 2,44 0,78 0,13 4,85 8,62 2,67 8,45 Ulaştırma 15,54 1,10-1,78 9,77 2,07 6,83 9,77 Haberleşme 4,70-0,13-0,11 1,20 1,61 5,12 1,04 Eğlence ve kültür 3,36 0,19-0,01 5,18 5,68 2,54 7,34 Eğitim 2,26 0,01 0,01 10,05 8,31 7,12 9,06 Lokanta ve oteller 6,58 0,81 0,51 9,86 13,98 9,26 13,28 Çeşitli mal ve hizmet. 4,28-0,01 0,79 2,24 9,68 4,93 7,15 Kaynak: TÜİK Aralık ayında özel kapsamlı TÜFE göstergelerinden (I) kodlu göstergede fiyatlar, aylık bazda yüzde 0,38 oranında azalırken yıllık bazda artış oranı ise yüzde 8,73 e gerilemiştir. Çekirdek enflasyonda, son dönemde yaşanan petrol fiyatlarındaki gelişmeler ve maliyet yönlü baskıların ortadan kalkması ile son aylarda olumlu bir seyir gözlenmiştir. Aralık ayında Yİ ÜFE yüzde 0,76 oranında azalmıştır. Ana gruplarda en büyük oranda azalış yüzde 5,10 ile enerji fiyatlarında kaydedilirken, sermaye malı fiyatları da yüzde 0,93 oranında azalmıştır. Ana gruplarda Aralık ayında en önemli artış ise dayanıklı tüketim malları fiyatlarında yüzde 1,10 oranında gerçekleşmiştir.

19 Tablo 20- Aralık Ayı İtibarıyla Özel Kapsamlı TÜFE Göstergelerinin Gelişimi (Yüzde) Aylık 12 Aylık Yıllık Ortalama Grup Kapsam TÜFE Genel 0,46-0,44 7,40 8,17 7,49 8,85 A Mevsimlik ürünler hariç 0,68-0,06 7,57 8,03 7,21 9,14 B İşlenmemiş gıda ürünleri hariç 0,22-0,47 6,76 7,60 7,17 8,25 C Enerji hariç 0,16-0,23 7,79 9,80 7,45 9,76 D (B) ve (C) -0,18-0,21 7,08 9,41 7,06 9,20 E F (C) ve alkollü içkiler ile tütün ürünleri hariç (E) ve fiyatları yönetilen/yönlendirilen diğer ürünler, dolaylı vergiler hariç 0,35-0,25 7,62 9,94 6,95 10,16 0,36-0,27 7,81 9,74 7,06 10,03 G (F) ve (B) 0,00-0,24 6,99 9,35 6,55 9,50 (D) ve alkollü içkiler, tütün H ürünleri ile altın hariç (C), gıda ve alkolsüz içecekler, I alkollü içkiler ile tütün ürünleri ve altın hariç Kaynak: TÜİK 0,04-0,26 7,11 9,55 6,65 9,69-0,11-0,38 7,08 8,73 6,27 9,17 Sanayi sektöründe fiyatların Aralık ayındaki gelişimi incelendiğinde, sektör içinde en yüksek paya sahip olan imalat sanayii fiyatlarının yüzde 0,52 oranında azaldığı görülmektedir. Bu dönemde imalat sanayii içinde en yüksek ağırlığa sahip olan kalemlerden; gıda ürünleri fiyatları yüzde 0,30 oranında artarken motorlu taşıtlar grubu ve kok ve rafine petrol ürünleri fiyatlarında ise sırasıyla yüzde 2,82 ve yüzde 14,89 oranında azalışlar gerçekleşmiştir. Bu dönemde elektrik ve gaz üretimi ve madencilik fiyatları sırasıyla yüzde 2,92 ve 1,55 oranında azalırken, su temini fiyatlarında ise yüzde 0,17 oranında artış kaydedilmiştir. Tablo 21: Parasal Büyüklüklerdeki Gelişmeler (Milyon TL) Aralık 2013 Aralık Emisyon Rezerv Para M M M (Yüzde Değişme) Aralık/ 2013 Aralık Emisyon 13,9 Rezerv Para 17,6 M1 11,8 M2 11,9 M3 11,8 TÜFE 8,2 Kaynak: TCMB yılı Aralıkl ayı itibarıyla bir önceki yılsonuna göre M1 para arzında yüzde 11,8 oranında, M2 para arzında da yüzde 11,9 oranında, M3 para arzında ise yüzde 11,8 oranında artış kaydedilmiştir. Aynı

20 dönemde emisyon hacminde 10,4 milyar TLlik, rezerv para hacminde ise 16 milyar TLlik artış yaşanmıştır. Eylül ayında yıllık bazda rezerv para hariç parasal büyüklüklerin artış hızlarının TÜFE artış hızlarından daha yüksek gerçekleştiği gözlenmektedir. yılının ikinci çeyreğindeki ekonomide yaşanan olumlu gelişmeler ve ilk çeyrek büyüme rakamlarının yüksek gelmesi piyasada TCMB nin faiz indirebileceğine dair beklentiler oluşturmuştur. Bu ılımlı ekonomik ortamda merkez bankası, yurt içi özel kesim nihai talebin ve kredi büyüme oranlarının ılımlı seyri izlemesinin de etkisiyle 22 Mayıs ve 24 Haziran tarihlerinde yaptığı PPK toplantıları sonrası haftalık repo faiz oranında sırasıyla 50 ve 75 baz puanlık indirimler uygulamıştır. Bunun yanında merkez bankası temkinli duruşunu sürdürdüğünü göstermek amacıyla koridorun üst ve alt bandında herhangi bir değişikliğe gitmemiştir. yılının üçüncü çeyreğinde ABD ekonomisine dair gelen olumlu veriler ve özellikle işgücü piyasasındaki toparlanma sonrası piyasada Fed in faiz artırımına ne zaman gideceği ile ilgili spekülasyonlara yol açmıştır. Temmuz ve Ağustos aylarındaki Fed Açık Piyasa Komitesi toplantı tutanaklarında da Fed başkanlarının 2015 yılının ilk yarısında faiz artırımına gidilebileceğini belirtmeleri gelişmekte olan ülkelere olan sermaye akımlarında yeni bir dalgalanmaya yol açmış ve dolar TL karşısında aşırı değer kazanmıştır. Ancak aynı dönemde cari açığın beklentilere paralel ve kredi artış oranlarının ılımlı seyretmesi sonrası TCMB para politikası duruşunu sıkılaştırmamış ve 18 Haziran da ve 28 Ağustos ta sırasıyla 1 haftalık repo faizi ve gecelik borç alma faiz oranlarında 50 şer baz puanlık ve gecelik borç verme faiz oranında da 75 baz puanlık indirim yapmıştır. TCMB, yılı üçüncü çeyreği boyunca piyasaya yaptığı fonlamanın maliyetini 1 haftalık repo faizi seviyesine yakın tutmuştur. yılının son çeyreğinde petrol fiyatlarındaki düşüşün etkisiyle enflasyon oranlarında belli bir iyileşme görülmüştür. Petrol fiyatlarındaki söz konusu düşüş, Rusya başta olmak üzere petrol ihracatçısı ülke ekonomilerini olumsuz etkilemiş ve bu durum uluslararası risk iştahını sınırlamıştır. Gelişmekte olan ülkelere olan risk algısının artmasının yanında ABD ekonomisindeki toparlanmanın devam etmesi ABD dolarının gelişmekte olan para birimlerine karşı değer kazanmasına neden olmuştur. Aynı dönemde Fed in faiz artırımına gideceği yönündeki beklentilerin artması ile birlikte Türk lirası dolar karşısında genel olarak değer kaybetmiş ve dolar paritesi dalgalı bir seyir izlemiştir. Söz konusu konjonktürde TCMB Ekim, Kasım ve Aralık aylarında yaptığı toplantılarda faiz oranlarında bir değişikliğie gitmemiştir. Tablo 22. Merkez Bankası Faiz Oranlarında Gelişmeler PPK Toplantı Tarihleri Faiz Kararı (1) Politika Faizi (1) Gecelik Borçlanma Gecelik Borç Verme 23.Eki.13 Değişiklik yapılmadı 4,50 3,50 7,75 19.Kas.13 Değişiklik yapılmadı 4,50 3,50 7,75 17.Ara.13 Değişiklik yapılmadı 4,50 3,50 7,75 21.Oca.14 Değişiklik yapılmadı 4,50 3,50 7,75 28.Oca baz puan artırıldı 10,0 8,0 12,0 18.Şub.14 Değişiklik yapılmadı 10,0 8,0 12,0 18.Mar.14 Değişiklik yapılmadı 10,0 8,0 12,0 24 Nis.14 Değişiklik yapılmadı 10,0 8,0 12,0 22 May baz puan indirildi 9,5 8,0 12,0 24 Haz baz puan indirildi 8,75 8,0 12,0 17 Tem baz puan indirildi 8,25 7,5 12,0 27 Ağu.14 Değişiklik yapılmadı 8,25 7,5 11,25 25 Eyl.14 Değişiklik yapılmadı 8,25 7,5 11,25 23 Eki.14 Değişiklik yapılmadı 8,25 7,5 11,25 27 Kas.14 Değişiklik yapılmadı 8,25 7,5 11,25

21 25 Ara.14 Değişiklik yapılmadı 8,25 7,5 11,25 Kaynak: TCMB (1) Merkez Bankası politika faiz oranındaki karar ve oran. Şekil 3. Faiz Koridoru ve Ortalama Fonlama Maliyeti 14 Seri 1 BİST Repo Faizi 70 Toplam Bakiye (Milyar TL) Ortalama Fonlama Maliyeti (Sağ Eksen) Kaynak: TCMB Tablo 23. TCMB Dış Varlık ve Yükümlülükleri (Milyon Dolar) Ara.13 Mar.14 Haz.14 Eyl.14 Ara TCMB Dış Varlıkları ( 2+4 ) 137,8 128,3 134,4 136,2 128,3 2. Döviz Hesabı 117,0 107,7 113,7 114,6 108, Brüt Döviz Rezervi 115,1 105,9 111,9 112,8 106, Diğer Döviz Varlıkları 1,8 1,8 1,8 1,8 1,8 3. TCMB Döviz Yükümlüğü 78,8 80,1 84,3 78,8 73, Yurt Dışı Döviz Yükümlüğü 7,5 7,1 6,5 5,2 4, Yurt İçi Döviz Yükümlülüğü 71,3 73,0 77,8 73,6 68, Hazine 5,1 5,2 6,4 1,8 2, Bankalar 66,2 67,8 71,4 71,9 66, Zorunlu Karşılıklar 58,3 58,8 63,1 63,5 58, Serbest Rezervler 7,9 9,0 8,2 8,4 7,7 4. Altın Hesabı 20,8 20,6 20,7 21,7 20,1 5. Altın Yükümlüğü 16,2 15,7 16,0 16,9 15,7 6. Net Altın Pozisyonu ( 4-5) 4,7 5,0 4,7 4,8 4,4 7. Net Döviz Pozisyonu ( 2-3 ) 38,2 27,6 29,4 35,8 35,2 8. TCMB Net Dış Varlık Pozisyonu ( 6+7) 42,8 32,5 34,1 40,6 39,6 Kaynak: TCMB

22 yılı Aralık ayı sonu itibarıyla Merkez bankası brüt döviz rezervi 106,3 milyar dolar, altın rezervi ise 20,1 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Söz konusu dönemde Bankanın döviz yükümlülükleri 73 milyar dolar, altın yükümlülükleri ise 15,7 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Banka yılında düzenlediği döviz satım ihalelerinde toplamda 16,5 milyar dolar, 23 Ocak tarihinde yaptığı doğrudan müdahaleyle de 3,15 milyar dolar piyasaya döviz likiditesi sağlamıştır. Bu gelişmelere paralel olarak net döviz pozisyonunda yılının ilk yarısında belirgin bir düşüş gözlemlenmiştir. Yılın ikinci yarısında ise ihracat reeskont kredilerinin döviz rezervlerine olan katkısındaki artış ve döviz yükümlülüklerindeki azalış nedeniyle net döviz pozisyonunda artış gözlemlenmektedir. V. MALİ PİYASALARDAKİ GELİŞMELER Küresel para politikalarının normalleşme sürecine dair süregelen belirsizlikler, küresel risk iştahının ve portföy akımlarının verilere duyarlılığını artırmaktadır. Son dönemde petrol fiyatlarındaki düşüş, Fed in faiz artımı konusunda sabırlı olacağına yönelik ifadesi sonrasında ve faiz artırımı beklentisinin ileriye doğru kayması, AMB nin açıkladığı parasal genişleme programı piyasaları etkileyen ana faktörler olmuştur. Petrol fiyatlarındaki düşüşün Türkiye de cari açığın azalmasına katkı sağlayacağı düşünülmekte olup Fed in faiz artımındaki gecikmenin ve AMBnin açıkladığı parasal genişleme programı Türkiye ye yönelik yabancı fon girişinde artış sağlayabilecektir. Avrupa Merkez Bankasının açıkladığı yeni genişleme politikasının Avrupa da toparlanma sağlayacabileceği, dolayısıyla Türkiye nin ihracatını etkileyeceği değerlendirilmektedir. Sıkı para politikası duruşunun ve alınan makro ihtiyati önlemlerin etkisiyle kredi artışı yavaşlamaya devam etmektedir. Kredi büyümesinde gözlenen yavaşlama daha çok tüketici kredilerinden kaynaklanmakta, ticari krediler ise geçmiş yıllardaki ivmesini kaybetse de artmaya devam etmektedir. yılı Aralık ayı itibarıyla bir önceki yılın aynı ayına göre tüketici kredileri sınıfındaki taşıt kredileri ve bireysel kredi kartlarının negatif yönlü seyri dikkat çekmektedir. Toplam içindeki paylara bakıldığında ise tüketici kredilerinden ticari kredilere bir miktar kayma olduğu görülmektedir. Aynı dönemde halen bankaların en önemli fon kaynağı olan toplam mevduatın kıymetli maden depo hesapları hariç tüm alt kalemlerindeki artışın yavaşladığı görülmektedir. Kıymetli maden depo hesaplarının 2013 yılında altının değerlenmesiyle yakaladığı pozitif yönlü seyir yılında tersine dönmüş ve yılı Aralık sonu itibariyle yüzde 14,3 azalmıştır. Toplam içindeki paylara bakıldığında ise TL mevduat ve katılım fonlarından döviz mevduatına bir miktar kayma olduğu dikkat çekmektedir. Ayrıca, krediler mevduatlardan daha hızlı atmaya devam etmektedir. TCMB nin faiz koridorunun üst bandını 2012 yılının başlarından itibaren kademeli olarak aşağı çekmesi 2013 yılının ortalarına kadar faizlerin düşmesine yol açmıştır. Ancak 2013 yılı Mayıs ayında Fed in tahvil alımını azaltabileceğine ilişkin haberin ardından TCMB faiz koridorunu, aşağı ve yukarı yönlü genişleterek faiz oranlarındaki oynaklığı artırmış ve faiz oranları yeniden yükselişe geçmiştir. Özellikle yılı Ocak ayında alt bant, üst bant ve 1 haftalık repo faizinin öngörülemeyen düzeyde artırılması faiz oranlarındaki artışı belirgin hale getirmiştir. Ancak son dönemlerde yurtiçi ve yurtdışı finansman koşullarının daha az sıkı hale gelmesiyle birlikte faiz oranlarının kademeli olarak düşmeye başladığı görülmektedir. yılı Haziran ayında TCMB tarafından 1 hafta vadeli repo ihale faiz oranının düşürülmesi, kredi faiz oranlarının da düşme eğilimini sürdürmesine neden olmaktadır. yılı Aralık ayı itibarıyla tüketici kredileri faiz oranı yüzde 13,1 ve ticari krediler faiz oranı yüzde 12,5 olarak gerçekleşmiştir. yılı Kasım ayı itibarıyla takipteki alacakların toplam kredilere oranı yüzde 3 oranında seyretmektedir. Yüzde 121,6 olarak gerçekleşen mevduatın krediye dönüşüm oranı süregelen artışını devam ettirmektedir. Yabancı para net genel pozisyonu/özkaynak standart oranının yüzde -1,5 ile mevzuatta belirtilen yasal orandan oldukça düşük olması bankacılık sektörünün döviz riskinin sınırlı olduğunu göstermektedir. Aktif ve özkaynak kârlılıkları sırasıyla yüzde 1,2 ve yüzde 11,3 olarak gerçekleşmiş olup bir önceki yılın aynı ayına kıyasla oranlardaki düşüşün net faiz marjlarındaki