Haziran Ankara Ticaret Odasõ. Editör Önder DOĞAN Tel:

Transkript

1 AYLIK EKONOMİK GÖRÜNÜM Haziran 2007 Ankara Ticaret Odasõ Editör Önder DOĞAN Tel:

2 İÇİNDEKİLER 2 EKONOMİNİN GÖRÜNÜMÜ.. 3 BÜYÜME VE İSTİHDAM Üretimde artõş hõzõ yavaşlõyor.. 6 -İç talep artõşõ yavaşlõyor İşsizlik çözüm bekleyen en önemli sorun ÖDEMELER DENEGESİ Cari işlemler açõğõ durağanlaştõ Borç yaratan fonlarõn ağõrlõğõ artõyor Dõş borçlanma hõz kesmiyor. 14 -Merkez Bankasõ ndan şirketlere kur riski uyarõsõ 15 DIŞ TİCARET İhracatõ AB ve petrol ihraç eden ülkeler kurtarõyor Yõllõk dõş ticaret Yatõrõm malõ ithalatõ yavaşladõ Mayõs dõş ticaret tahminleri MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇESİ Bütçede seçim ekonomisi izleri. 21 -Vergi gelirleri reel olarak azalõyor 23 İÇ BORÇLAR İç borçlanma tüm hõzõyla sürüyor. 24 -İç borçlanma faizi yüzde bandõnda Sõcak para ve Türkiye.. 27 KREDİ VE MEVDUAT GELİŞMELERİ. 29 ENFLASYONDA. 30 -Yõlsonu hedefi ilk beş ayda aşõldõ 31 -Üretici fiyatlarõ 27 SEÇİLMİŞ TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELER. 33 2

3 EKONOMİNİN GÖRÜNÜMÜ Türkiye ekonomisinin yönetiminde, yakõn izleme anlaşmalarõyla birlikte yaklaşõk dokuz yõldõr karar alõcõ konumunda bulunan Uluslararasõ Para Fonu (IMF), Türkiye ile ilgili olarak yaptõğõ son açõklamada, Hala bir dizi makro ekonomik zorlukla karşõ karşõyasõnõz. Özellikle ekonominin büyük miktarda yabancõ sermaye girişine bağlõlõğõ, ekonomiyi yatõrõmcõ duyarlõlõğõnõn etkisine açõk bõrakõyor. Türkiye nin karşõsõndaki hassasiyetleri dikkatle yönetmeye ihtiyacõ var uyarõsõnõ yaptõ. Bu uyarõ Türkiye ekonomisinin aradan geçen dokuz yõla, yaşanan krizlere ve uygulanan programlara rağmen kõsa vadeli sermaye hareketleri karşõsõndaki kõrõlganlõktan bir türlü kurtarõlamadõğõnõ IMF nin de kabul ettiğini gösteriyor. Sõcak paranõn en ağõr darbesini 2001 krizinde alan Türkiye, 2002 yõlõnda böyle bir sorunla karşõ karşõya değildi. Krizden sonra IMF nin Türkiye ye uygulattõğõ ekonomik programõn Türkiye ekonomisini eninde sonunda bu noktaya getireceği de kolaylõkla tahmin edilebiliyordu. Yeni bir milletvekili genel seçimine giden Türkiye nin ekonomisi, aslõnda sadece büyük miktarda yabancõ sermaye girişine bağõmlõlõkla değil daha birçok riskle karşõ karşõya Bu risklerin önemli bir bölümü de IMF nin, hiçbir şekilde tartõşmadan uygulattõğõ politikalardan kaynaklanõyor. Değerlenen Türk parasõ bir yandan milli gelir, kişi başõna gelir gibi ekonomik büyüklükleri şişerken, bir yandan da önceki ekonomik krizlerin temel nedenini oluşturan, yüksek cari işlemler açõğõ, artan dõş borç gibi riskleri de alabildiğine büyüttü. Hükümet sadece bu durduk yerde şişen balonla övündü, artan risklerle karşõ herhangi bir önlem almadõ. Gerek kamunun, gerekse özel sektörün iç ve dõş borçlarõ son hõzõyla büyümeye devam etti. Kamunun, Erdemir, Tüpraş, Türk Telekom gibi en değerli varlõklarõ özelleştirildiği halde kamu borçlarõ yükselişini sürdürdü. Yani kamunun varlõklarõ azaltõlõrken, yükümlülükleri artõrõldõ. Sõcak para gelsin diye Türk parasõ, 2001 krizinde indiği dip noktaya göre yüzde 76 oranõnda daha değerli hale getirildi. Yüksek oranlarda reel faizler ödenerek değerlenmesi sağlanan Türk lirasõnõn enflasyondaki düşüşe sağladõğõ katkõ yüzünden hükümet ve Merkez Bankasõ kur politikasõnõ tartõşmaya bile yanaşmadõlar. Düşük kur yüzenden ithalat gereksiz yere arttõ. İmalat sanayi sektörü ara malõ gereksinimini ağõlõklõ olarak ithalatla karşõlamaya yönelirken, içerde ise aramalõ üreten orta ve küçük ölçekli işletmeler bir-bir kapõsõna kilit vurmaya ya da ithalatçõ olmaya başladõlar. Bu yüzden üretim artarken istihdam yerinde saydõ. Artan aramalõ ithalat yüzünden 3

4 ülkedeki yan sanayiciler ya yavaş yavaş tasfiye olmaya, ya da ithalatçõ durumuna gelmeye başladõlar. Yõllardõr montajcõ olmaktan kurtulmaya çalõşan Türk sanayisi, yeniden ithal edilen parçalarõ monte eden bir konuma doğru ilerlemeye başladõ. Türkiye son dört yõlda 153 milyar dolar dõş ticaret açõğõ verdi. Dört yõllõk cari işlemler açõğõ 78 milyar dolara ulaştõ. Beş yõllõk dönemde ise dõş ticaret açõğõ 207 milyar dolara, cari işlemler açõğõ 112 milyar dolara ulaşacak. Cari işlemler açõğõnõn GSMH nin yüzde 8 ine ulaşmasõ ve 83 milyar dolarlõk bir sõcak para stoku Türkiye yi, önemli bir riskle karşõ karşõya bõraktõ. Sektöründe tekel konumunda bulunan en değerli kamu varlõklarõ özelleştirilerek, özel sektörün etkin olduğu bankacõlõk, sigortacõlõk, telekomünikasyon, enerji gibi önemli sektörler yabancõlaştõrõlarak bu denge şimdiye kadar sürdürülebildi. Tarõm sektörü, önemli ölçüde kan kaybetti. Kamu sektörünün her yõl GSMH nin yüzde 6,5 i oranõnda faiz dõşõ fazla verebilmesi için, Devletin tarõma verdiği destekler azaltõlõp, tarõm ürünü fiyatlarõ girdi maliyetlerini bile karşõlayamaz hale getirilirdi. Sektörün istihdamõ dört yõlda 1,4 milyon kişi azaldõ. Tüm bu gelişmeler Türkiye de 5 milyondan fazla bir işsiz kitlesi yarattõ. Türkiye yüzde oranlarõ arasõnda seyreden resmi işsizlik oranõyla dünyanõn en yüksek işsizliğinin yaşandõğõ birkaç ülkeden biri haline geldi. Gerçek işsizlik oranõ ise yüzde 20 seviyesinden aşağõya indirilemedi. Çalõşabilir yaştaki her 100 kişiden sadece 41 inin iş bulabildiği, işi olanlarõn da yarõsõnõn kayõt dõşõ çalõştõğõ Türkiye de, ekonomik büyüme işsizliği azaltmak bir yana, yeni katõlanlar kadar bile istihdam yaratamadõ. Türkiye ağõr bir işsizlik sorunuyla karşõ karşõyayken hükümet istihdamõ artõrabilecek adõmlarõ atmaktan kaçõndõ. İstihdam üzerindeki vergi ve sigorta primi gibi yükleri azaltabilecek hiçbir adõm atmadõ. Tüketim artõşõnõ özendiren politikalar, bir yandan tüketim malõ ithalatõnõ bir yandan da tüketicilerin bankalara ve diğer finans kuruluşlarõna olan tüketici kredisi ve kredi kartõ borçlarõnõ patlattõ. Bankalar, ucuz kurdan yararlanarak yurt dõşõndan borçlanarak sağladõklarõ kaynaklarõ kampanyalarla tüketicilere kredi olarak pompaladõ. Bu yolla da gelirleri reel olarak artmayan kesimlerin tüketimleri artõrõldõ. Hanehalkõnõn bankalara olan borçlarõnõn harcanabilir gelirine oranõ yüzde 4.4 ten yüzde 24.4 e yükseldi. Tüketicilerin bankalara olan borçlarõ yüzde e varan oranlarda artarken, özel tasarruf oranõ GSMH nin yüzde üne kadar geriledi. Oysa Türkiye gibi bir ekonomide, gereken yatõrõmlarõn dõş borçlanmaya gidilmeden gerçekleştirilebilmesi için özel tasarruf oranõnõn GSMH nin yüzde si düzeyinde seyretmesi gerekir. 4

5 Türkiye yukarõda özetlemeye çalõştõğõmõz riskler ve kõrõlganlõklarla birlikte bir milletvekili genel seçimi ve ardõndan da yeni bir Cumhurbaşkanlõğõ seçimi süreci yaşayacak. Bu rapor kaleme alõndõğõnda, 22 Temmuz da seçime gidecek partilerin, temsilcilerinin sözlü olarak basõn-yayõn organlarõna yansõttõklarõ bilgi kõrõntõlarõ dõşõnda iktidara geldiklerinde nasõl bir ekonomik program uygulamayõ vaat ettiklerine ilişkin herhangi bir resmi açõklama yapõlmadõğõna dikkat çekmek gerekiyor. 5

6 BÜYÜME VE İSTİHDAM Üretimde artõş hõzõ yavaşlõyor 2006 yõlõnõ yüzde 6 düzeyinde bir büyümeyle tamamlayan Türkiye nin bu yõl ise daha düşük bir büyüme hõzõyla yetinmek zorunda kalacağõ gözleniyor. Oysa 2004 yõlõndan sonra giderek büyüme hõzõ aşağõ doğru inen Türkiye nin yüksek işsizlik sorunu nedeniyle aslõnda yüzde 7 nin üzerinde bir yõllõk ortalama büyüme hõzõyla devam etmesi gerekiyor. Ancak, Merkez Bankasõnõn büyüme hõzõnõn yavaşlatõlarak enflasyonun kontrol altõna alõnmasõna dönük olarak geçen yõl uygulamaya koyduğu parasal sõkõlaştõrmanõn devam etmesi giderek büyüme hõzõnõ daha da aşağõ çekecek. Merkez Bankasõnõn haziran ayõ toplantõsõnda da faiz indirimine gitmemesi, ekonomideki yavaşlamanõn bu yõlõn ikinci yarõsõnda da etkili olacağõna işaret ediyor. Sanayi üretimi artõş hõzõnda bu yõlla birlikte başlayan yavaşlama eğilimi nisan ayõnda daha belirgin bir hale geldi. Nisanda yüzde 1,4 e kadar gerileyen aylõk üretim artõş hõzõ son 15 ayõn en düşük düzeyini oluşturdu. Ayrõca marttan sonra nisanda da üretim artõş hõzõ geçen yõlõn aynõ ayõnõn altõnda kaldõ. İmalat sanayi üretiminde ise geçen yõl ocak ayõndan sonra ilk kez azalma yaşandõ. Bu arada dõş taleple ayakta duran sanayi üretimi iç pazardaki talep yetersizliğinden giderek daha fazla olumsuz etkilenmeye başlõyor. TÜİK in verilerine göre iş yerlerinin mayõsta tam kapasite ile çalõşamama nedenleri arasõnda yüzde 43,4 le iç pazardaki talep yetersizliği geliyor. Dõş pazarlardaki talep yetersizliği ise yüzde 18,2 oranõnda etkili bulunuyor. Sanayi Üretimindeki Devğişim (Önceki Yõlõn Ayõn Ayõna Göre %) 15,0 10,0 5,0 0,0-5,0 Ocak 14,9 7,3 5,7 Şubat Mart 10,0 9,1 6,5 8,7 8,1 3,2 1,4 Nisan Mayõs Haziran Temmuz Ağustos 4,5 Eylül 4,1 Ekim 3,2 Kasõm 11,6 Aralõk 3,0-5,2-10, Ocak 2006 da üretimde yaşanan sert düşüşün etkisiyle bu yõl ocakta yüzde 14,9 a kadar yükselen üretim artõşõ, şubatta yüzde 7,3 e, marta 6

7 ise yüzde 3,2 ye kadar gerilemişti. Bu eğilim, ekonomideki geçen yõlõn ikinci yarõsõnda başlayan yavaşlama eğiliminin bu yõlõn ikinci çeyreğiyle birlikte daha belirgin bir hale geldiğine işaret ediyor. Bu gelişmeyi Merkez Bankasõnõn, geçen yõl temmuz ayõnda ekonomiyi yavaşlatmaya yönelik olarak aldõğõ faiz artõrõmõ kararõnõn gecikmeli etkisi olarak değerlendirmek gerekiyor. Yõlõn ilk dört aylõk döneminde ise toplam üretim yüzde 6,2 yle geçen yõlõn iki puan üzerinde bir artõş kaydetti. İlk dört aylõk dönemde madencilik sektörünün üretimi yüzde 10,5, elektrik, gaz ve su sektörünün üretimi yüzde 9,3 oranõnda artarken, imalat sanayi üretimindeki artõş hõzõ ise yüzde 5,7 de kaldõ. İç talep artõşõ yavaşladõ Üretimde ihracata bağlõ olarak artõş yaşanõrken, açõklanan göstergeler toplam iç talepte de yavaşlama sürecinin geçerli olduğuna işaret ediyor. Örneğin özel nihai tüketim harcamalarõnõn önemli bir göstergesi olan otomobil satõşlarõ ocak-mayõs döneminde geçen yõlõn aynõ dönemine göre yüzde 35 oranõnda azaldõ. Diğer bir gösterge olan beyaz eşya iç satõşlarõnda ocak-mart döneminde yüzde 3,3 oranõnda düşük bir artõş yaşandõ. Geçen yõlõn aynõ döneminde söz konusu ürünlerin satõşlarõnda yüzde 15 e yakõn bir artõş yaşanmõştõ. Bankalar, katõlõm bankalarõ ve tüketici finansman şirketlerinin kullandõrdõklarõ tüketici kredilerindeki yõllõk artõş oranõ da mayõs sonunda yüzde 25 e kadar geriledi. Tüketici kredileri geçen yõl bu dönemde yüzde 80 civarõnda bir yõllõk artõş trendi izliyordu. İç talepte geçen yõlõn ikinci yarõsõndan itibaren başlayan yavaşlamanõn bu yõl mart ayõna kadar üretim üzerinde fazla bir olumsuz etkisi yaşanmamõştõ. İhracatta yaşanan artõş üretim artõşõnõn sürmesini sağlamõştõ. Ancak bu yõl mart ayõyla birlikte üretim artõş hõzõnda başlayan yavaşlama, hatta nisanda imalat sanayi üretiminin azalmasõ iç talepteki daralmanõn üretimi de olumsuz etkilemeye başladõğõna işaret ediyor. İç talepteki yavaşlamanõn politik belirsizliğin etkisiyle haziran ve temmuz aylarõnda daha da belirginleşmesi bekleniyor. Temmuzdan sonraki gelişmeleri ise Merkez Bankasõnõn para politikasõndaki sõkõlõğõ sürdürüp sürdürmeyeceğine bağlõ bulunuyor. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) bu yõlõn ilk çeyreğine ilişkin GSMH gerçekleşmelerini temmuz ayõ başõnda açõklayacak. Göstergeler GSMH de 2006 yõlõnõn ikinci yarõsõndaki görünümün bu yõlõn ilk çeyreğinde de devam ettiğini gösteriyor. İç talep zayõf seyretmeye devam ediyor. İhracatõn desteği ile büyüme hõzõndaki yavaşlama ölçülü bir şekilde gerçekleşiyor. 7

8 Yõlõn ilk çeyreği için, yõllõk hedefle de uyumlu olarak yüzde 5 civarõnda bir büyüme tahmini yapõlõyor. GSMH geçen yõlõn birinci çeyreğinde yüzde 6.4, ikinci çeyreğinde yüzde 9.3, üçüncü çeyreğinde yüzde 4.3 ve son çeyreğinde ise yüzde 4,6 oranõnda büyüme kaydetmişti. Nisan ve mayõs aylarõna ilişkin ilk göstergeler ikinci çeyrek büyüme oranõnõn ise yüzde 5 in altõnda kalabileceği tahminlerini güçlendiriyor. Sanayi Üretim Endeksi (1997=100) 150,0 140,0 130,0 146,7 147,4 146,3 143,5 145,0 141,7 141,9 142,3 138,7 136,8 138,4 136,4 128,3 128,5 120,0 110,0 111,7 119,8 100,0 Ocak Şubat Mart Nisan Mayõs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasõm Aralõk Ocak Şubat Mart Nisan İşsizlik çözüm bekleyen en önemli sorun Kurumsal olmayan sivil nüfusun 937 bin kişilik bir artõşla 73 milyon 260 bin kişiye, çalõşma çağõndaki nüfusun ise 876 bin kişi artarak 52 milyon 284 bin kişiye ulaştõğõ son bir yõllõk dönemde Türkiye ekonomisinin yaratabildiği istihdam ise 725 bin kişide kaldõ. Küskünlerle birlikte 5 milyondan fazla işsiz bulunan Türkiye de yaratõlan istihdam çalõşma çağõna yeni katõlanla nüfusun bile altõnda kalõrken, istihdama yeni katõlanlarõn talep ettiği işi zor karşõladõ. TÜİK in Hanehalkõ İşgücü Anketi sonuçlarõna göre mart ayõnda işsizlik oranõ geçen yõlõn aynõ ayõna göre 0,4 puanlõk bir düşüşle yüzde 10,4 düzeyine indi. Son bir yõlda istihdam, 597 bini tarõm dõşõ, 127 bini ise tarõm sektöründen kaynaklanmak üzere toplam 725 bin kişi artarak 21 milyon 977 bine yükseldi. Resmi işsiz sayõsõ ise 2 milyon 562 bin olarak açõklandõ. İşsiz sayõsõnda geçen yõla göre 49 bin kişilik bir azalõş yaşandõ. Çalõşabilir yaştaki nüfusta meydana gelen artõştan daha az istihdam yaratan bir ekonomide işsiz sayõsõnõn azalmasõ ise işgücüne katõlõm oranõnõn düşüklüğünden kaynaklanõyor. Diğer ülkelerde ağõrlõklõ olarak yüzde 60 õn üzerinde seyreden işgücüne katõlõm oranõ Türkiye de hala yüzde 47 düzeyinde bulunuyor. İstihdama katõlma oranõ ise (çalõşanlarõn çalõşabilir yaştakilere oranõ) yüzde 42,1 düzeyinde bulunuyor. 8

9 İşsizlik Oranõ (%) İşsizlik oranlarõnõn aylõk gelişimi Tarõm Dõşõ Genç Nüfusta İşsizlik İşsizlik Oranõ Oranõ (%) (%) Gerçek İşsizlik (%) Gerçek İşsiz (Bin kişi) 2006 Ocak 11,8 14,9 21,9 22, Şubat 11,9 14,8 21,9 23, Mart 10,9 13,7 19,2 21, Nisan 9,9 12,5 17,8 18, Mayõs 8,8 11,5 16,4 16, Haziran 8,8 11,5 16,7 15, Temmuz 8,8 11,7 17,1 15, Ağustos 9,1 12,0 17,5 16, Eylül 9,1 12,0 18,2 16, Ekim 9,3 11,9 18,8 16, Kasõm 9,6 12,2 19,0 17, Aralõk 10,5 13,3 20,3 19, Ocak 11,0 13,7 20,6 20, Şubat 11,4 14,4 21,7 18, Mart 10,5 13,1 19,5 18, Bu dönemde istihdam ise büyük ölçüde hizmetler ve tarõm sektörlerinden kaynaklanmak üzere 794 bin kişi artarak, 21 milyon 398 bin kişiye çõkarken resmi işsiz sayõsõ ise 2 milyon 760 bin olarak açõklandõ. Son bir yõlda tarõm dõşõ işsizlik oranõ yüzde 13,7 den yüzde 13.1 e gerilerken, genç nüfus işsizlik oranõ ise arttõ. Mart 200 de yüzde 19.5 olan genç nüfus arasõndaki işsizlik oranõ bu yõl yüzde 19.5 e çõktõ. İstihdamõn Dağõlõmõ (Bin kişi) 2006 Mart 2007 Mart Sayõ Pay % Sayõ Pay % Değişim(%) TOPLAM , ,0 3,9 İŞTEKİ DURUM Ücretli , ,6 5,7 Yevmiyeli , ,1 5,5 İşveren , ,2-3,0 Kendi hesabõna , ,5-0,7 Ücretsiz aile işçisi , ,5 3,9 EKONOMİK FAALİYETE GÖRE İSTİHDAM Tarõm , ,7 2,3 Tarõm Dõşõ , ,2 3,8 - Sanayi , ,0 4,1 - İnşaat , ,1 6,3 - Hizmetler , ,2 3,4 TÜİK in işsiz kabul etmediği, İş bulamayacağõ gerekçesiyle iş aramayanlar ve mevsimlik çalõştõğõ için bu mevsimde işi olmayanlar da dahil edilerek hesaplanan gerçek işsizlik oranõ ise yüzde 19.2 den yüzde 18.8 e geriledi. Geçen yõl martta 5 milyon 649 9

10 bin kişi olarak hesaplanan gerçek işsiz sayõsõ bu yõl 5 milyon 87 bine indi. Son bir yõllõk dönemde Türkiye de toplam istihdam yüzde 3.4 oranõnda artõş kaydetti. Bu dönemde en yüksek istihdam artõşõ yüzde 6.3 le inşaat sektöründe gerçekleşirken, sanayi sektöründe yüzde 4.1 lik, hizmetler sektöründe ise yüzde 3.4 lük artõş gerçekleşti yõlõ sonuna kadar istihdamõ sürekli azalan tarõm sektöründe ise yüzde 2.3 oranõnda bir istihdam artõşõ kaydedildi. Türkiye deki istihdamõn yüzde 25,7 sini tarõm, yüzde 20 sini sanayi, yüzde 5.1 ini inşaat ve yüzde 49.2 sini ise hizmetler sektörü sağlõyor. İstihdamla ilgili olarak dikkat çeken önemli bir gelişme ise ücretli çalõşanlarõn sayõsõnda son bir yõllõk dönemde yaşanan yüzde 5.7 oranõndaki artõş oldu. Bu dönemde yevmiyeli çalõşanlarõn sayõsõnda yüzde 5,5, ücretsiz aile işçilerinin sayõsõnda yüzde 3,9 artõş yaşandõ. İşveren sayõsõ yüzde 3, kendi hesabõna çalõşanlar ise yüzde 3.9 oranõnda azalma kaydetti. 10

11 ÖDEMELER DENGESİ Cari işlemler açõğõ durağanlaştõ İç talep artõşõnda yatõrõm ve tüketim malõ bağlantõlõ olarak yaşanan yavaşlama, nisan ayõndan itibaren cari işlemler açõğõna da yansõdõ. Dõş ticaret açõğõndaki yavaşlamaya bağlõ olarak yõllõk cari işlemler açõğõ da küçülmeye başladõ. Merkez Bankasõ nõn geçen yõl haziran-temmuz aylarõnda yaptõğõ faiz artõrõmlarõnõn cari işlemler açõğõ üzerinde beklenen daraltõcõ etkisi de bu yõl nisan ayõndan itibaren görülmeye başlandõ. Ancak nisan sonu itibariyle yõllõk 31,3 milyar dolara gerilese de cari işlemler açõğõ, ekonomideki büyüme temposunun düşmesi ve süregelen işsizlik sorunuyla birlikte, Türkiye ekonomisi açõsõndan son derece hassas ve kõrõlgan bir denge oluşturmaya devam ediyor. Cari işlemler açõğõ 22 Temmuz 2007 seçimlerinden sonraki yeni dönemin de en önemli sorunu olmaya devam edecek. Yõlõn ilk dört aylõk döneminde cari işlemler açõğõ, yüzde 3 oranõnda bir küçülme kaydetti ve 12.3 milyar dolara kadar geriledi. İhracatõn (FOB) yüzde 25,4 artmasõna karşõlõk, ithalat (FOB) artõşõnõn yüzde 15,3 düzeyinde kalmasõ nedeniyle dõş ticaret açõğõ yüzde 5.5 oranõnda bir daralma gösterdi. Ocak- nisan döneminde hizmet gelirleri yüzde 15.1 artarken, hizmet giderlerinde yüzde 15.4 lük bir büyüme kaydedildi ve 2006 yõlarõnda ilk dört aylõk dönemdeki cari işlemler açõğõ yõllõk açõğõn yüzde 40 õna yakõn bir büyüklük oluşturmuştu. Aynõ eğilimin bu yõl da sürmesi halinde ise toplam cari işlemler açõğõ milyar dolar civarõnda bir noktada gerçekleşecek. CARİ İŞLEMLER DENGESİ (Milyon dolar) Yõllõk Ocak-Nisan Yõllõk(*) CARİ İŞLEMLER DEN. ( ) İhracat f.o.b İthalat f.o.b Mal Dengesi (1) Hizmetler Dengesi: Gelir Hizmetler Dengesi: Gider Hizmet Dengesi(2) Gelir Dengesi: Gelir Gelir Dengesi: Gider Gelir Dengesi(3) Cari Transferler(4) (*) Nisan 2007 sonu itibariyle son bir yõllõk Ay sonlarõ itibariyle hesaplanan yõllõk cari işlemler açõğõ, nisan ayõnda cari işlemler açõğõnõn geçen yõlõn aynõ ayõna göre yüzde 20.4 oranõnda azalarak 3.1 milyar dolara gerilemesinin etkisiyle 31.3 milyar dolara geriledi. Yõllõk cari işlemler açõğõ şimdiye kadar en yüksek düzeyine 33.6 milyar dolarla Kasõm 2006 da ulaşmõş, ancak yõl sonunda 31.7 milyar 11

12 dolara gerilemişti. Bu yõl ocakta yeniden 32.4 milyar dolara yükselen yõllõk cari işlemler açõğõ şubatta 32.3 milyar dolar martta ise 32.1 milyar dolar olmuştu. Yõllõk cari işlemler açõğõndaki azalma eğiliminin, baz etkisi yüzünden mayõs ayõnda da devam ettiği tahmin ediliyor. Cari işlemler açõğõ geçen yõl mayõs ayõnda 4 milyar dolarõn üzerine çõkmõştõ. Ay sonlarõ itibariyle yõllõk cari işlem ler açõğõ(milyon dolar) -28,0-29,0 Mayõs -28,5 Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasõm Aralõk Ocak Şubat Mart Nisan -30,0-29,2-30, ,0-30,5-31,3-32,0-33,0-34,0-31,7-33,1-33,6-31,7-32,3-32,2-32,1 Borç yaratan fonlarõn ağõrlõğõ sürüyor Uluslararasõ piyasalardaki para bolluğunun şimdiye kadar sorunsuz bir şekilde finanse edilmesini sağladõğõ cari işlemler açõğõ, Türkiye ekonomisinin yeni dönemde de en kõrõlgan yanõnõ oluşturmaya devam edecek. Çünkü Türkiye ye doğrudan yabancõ sermaye girişleri artsa da dõş borçlanma da hõzlõ bir şekilde sürüyor. Ocak-nisan döneminde 12.3 milyar dolar olar cari işlemler açõğõ için 10 milyar dolarlõk bir finansmana gereksinim duyulduğu halde, doğrudan yabancõ yatõrõm, dõş borçlanma, mevduat, portföy yatõrõmõ ve benzeri yollarla toplam 20 milyar dolarlõk bir net sermaye girişi yaşandõ. Sermaye girişinin 8.7 milyar dolarlõk kõsmõ doğrudan yabancõ yatõrõm girişlerinden 6,7 milyar dolarõ portföy yatõrõmlarõndan, 9,6 milyar dolarõ ise dõş borçlanmalardan kaynaklandõ. 4,8 milyar dolarlõk ise mevduat çõkõşõ yaşandõ. Bu dönemde net 20,2 milyar dolar olan sermaye girişinin 2.9 milyar dolarõ IMF ye borç geri ödemesi için kullanõlõrken, uluslararasõ rezervlerde de 7.4 milyar dolarlõk artõş oldu. Cari işlemler açõğõnõn 31,3 milyar dolar olarak gerçekleştiği nisan sonu itibariyle son bir yõllõk dönemde ise 32,4 milyar dolarlõk bir finansmana gereksinim duyuldu. Finansman ihtiyacõnõn açõktan yüksek seyretmesi ise mali sistemden sistem dõşõna kayõt dõşõ döviz çõkõşõndan 12

13 kaynaklandõ. Son bir yõllõk dönemde mali sistemden sistem dõşõna kayõt dõşõ olarak net 1.1 milyar dolarlõk çõkõş yaşandõ.. Ödemeler Dengesinin Finansmanõ ( Milyon $) Ocak-Nisan Yõllõk(*) 1. Cari İşlemler Dengesi Net Hata Noksan I. Toplam Finansman İhtiyacõ (1+2) II. Finansmanõn Kaynaklarõ (A+B+C) A) Sermaye hareketleri (net) Doğrudan yabancõ yatõrõm(net) *Giriş(net) *Çõkõş(net) Portföy yatõrõmlarõ * Hükümet tahvil ihracõ (net) * Bankalarõn tahvil ihracõ (net) * Yabancõlarõn Türkiye'de menkul alõmõ * Yerleşiklerin yurt dõşõnda menkul alõmõ Krediler (IMF kredileri hariç) * Genel hükümet * Bankalar * Diğer sektörler Mevduat Diğer B) IMF kredileri C) Rezerv değişimi (- artõş) Bankalar döviz varlõklarõ Resmi rezervler (*) Nisan 2007 sonu itibariyle son 12 aylõk toplam Nisan sonu itibariyle son bir yõllõk dönemde ise Türkiye, IMF kredileri hariç toplam 56.4 milyar dolarlõk bir yabancõ sermaye girişine sahne oldu. Bu dönemdeki sermaye girişlerinin 24.4 milyar dolarlõk kõsmõ dõş borç yaratan fonlardan, 32.1 milyar dolarõ ise borç yaratmayan fonlardan oluştu. Türkiye nin tarihinin en büyük doğrudan yabancõ sermaye girişini yaşamasõna rağmen son bir yõllõk dönemde kaydedilen net sermaye girişinin yüzde 43,2 si borç yaratan fonlardan kaynaklandõ. Sermaye hareketlerinin türü (IMF kredileri hariç) (Milyon Dolar) Ocak-Nisan Yõllõk(*) Sermaye hareketleri(net) Borç Yaratanlar Borç yaratmayanlar Bu yõlõn ilk dört aylõk döneminde yaşanan 20,2 milyar dolarlõk (net) sermaye girişinin ise 8.2 milyar dolarõ borç yaratan, 12 milyar dolarõ ise 13

14 yaratmayan fonlardan oluştu. Borç yaratan fonlarõn net sermaye hareketleri içerisindeki payõ yüzde 41 düzeyinde gerçekleşti. Cari işlemler açõğõnõn finansmanõnda dõş borç yaratan fonlarõn ağõrlõğõnõn sürmesi, dõş borç stokundaki artõşõn da devam ettiğine işaret ediyor. Türkiye nin tarihinin en yüksek cari işlemler açõğõnõ verdiği 2006 yõlõ sonunda dõş borç stokunun GSMH ye oranõnõn yeniden yüzde 50 nin üzerine yükselmesi de bu gelişmeden kaynaklanmõştõ. Dõş borçlanma hõz kesmiyor Doğrudan yabancõ sermaye girişlerindeki artõşa rağmen cari işlemler açõğõ Türkiye nin dõş borçlanmasõnõ da artõrõyor. Bu yõlõn ilk beş aylõk döneminde de bankalar ve diğer sektörlerin yoğun bir dõş kredi kullanõmõna gittiği gözleniyor. Merkez Bankasõnõn, ödemeler dengesi kapsamõnda açõkladõğõ verilere göre bu yõl ocak-nisan döneminde kamunun tahvil ihraçlarõ da dâhil toplam dõş borçlanmasõ yüzde 52,4 oranõnda artarak 4,4 milyar dolara yükselirken, bankalarõn orta ve uzun vadeli dõş kredi kullanõmlarõ ise yüzde 31,.2 oranõnda artarak 3.5 milyar dolar olarak gerçekleşti. Özel sektör kuruluşlarõ ve KİT ler ise bu dönemde 13,7 milyar dolarlõk yeni dõş borç kullanõmõ gerçekleştirdiler. Dõş Borçlanma (Ocak-Nisan; Milyon dolar) Değişim (%) Net Borçlanma(*) TOPLAM , Genel Hükümet ,4 292 Bankalar , Diğer Sektörler , Ticari krediler ,8 -Döviz kredileri ,8 -Diğer sermaye ,3 (*)Net borçlanma dõş borçlanmadan dõş borç anapara ödemeleri düşülerek hesaplanmõştõr. Ocak-Nisan döneminde kamu sektörü, özel sektör ve bankalar toplam 21,7 milyar dolarlõk orta ve uzun vadeli dõş borçlanmaya giderken, toplam 10,7 milyar dolarlõk da dõş borç anapara ödemesi yapõldõ. Dolayõsõyla beş ayda net 11 milyar dolarlõk net borçlanma gerçekleştirildi. Dõş Borç Servisi ( Ocak-Nisan; Milyon dolar) Anapara Faiz Toplam Anapara Faiz Toplam Değ.(%) TOPLAM ,9 Mer. Bank ,9 Genel Hük ,2 Bankalar ,9 Diğer Sek ,7 14

15 Önceki yõllarda ve bu yõl yaşanan dõş borçlanmadaki artõş doğal olarak dõş borç servisini de önemli ölçüde artõrõyor. Bu yõlõn ilk beş aylõk döneminde orta ve uzun vadeli dõş borç anapara ve faiz ödemeleri geçen yõlõn aynõ dönemine göre yüzde 26,9 oranõnda artarak 14.2 milyar dolara kadar çõktõ. Bu dönemde kamu kesimi 6,1 milyar dolarlõk, bankalar 1,2 milyar dolarlõk ve diğer sektörler de 6,6 milyar dolarlõk dõş borç anapara ve faiz ödemesi gerçekleştirdi. Bu dönemde kamunun dõş borç ödemeleri yüzde 14,2, bankalarõnki yüzde 60, diğer sektörlerin ödemeleri ise yüzde 38.7 oranõnda artõş gösterdi MERKEZ BANKASINDAN ŞİRKETLERE KUR RİSKİ UYARISI 2006 yõlõnda şirketlerin (bankalar hariç) döviz cinsinden yurt içi bankalarla yurt dõşõna olan yükümlülükleri yüzde 35 oranõnda artarak 104,1 milyar dolara kadar yükseldi. Firmalarõn döviz yükümlülüklerinde 2006 yõlõnda yaşanan 27 milyar dolarlõk artõşõn 23,4 milyar dolarõ yurt dõşõna olan borçlardaki artõştan kaynaklandõ milyar dolar olan şirketlerin döviz cinsinden borçlarõnõn 73,2 milyar dolarõ yurt dõşõna olan kredi ve ithalat borçlarõndan kaynaklanõyor. Firmalarõn yurt içindeki bankalara ise 25,7 milyar dolarlõk döviz cinsinden borcu bulunuyor. Firmalarõn döviz cinsinden varlõklarõ ise 2006 yõlõnda 17,5 milyar dolar artarak 67,1 milyar dolara çõktõ. Banka Dõşõ Kesimin Döviz Varlõk ve Yükümlülükleri (Milyon Dolar) Fark De (%) VARLIKLAR ,2 A. Mevduat ,3 -Yurt İçi Bankalar (1) ,2 -Yurt Dõşõ Bankalar ,2 B. Menkul Kõymetler ,6 -Yurt İçinde İhraç Edilen ,8 -Yurt Dõşõnda İhraç Edilen ,8 C. İhracat Alacaklarõ ,6 D. Y. Dõşõna Doğr. Serm. Yat ,7 YÜKÜMLÜLÜKLER ,1 A. Nakdi Krediler ,3 -Yurt İçinden Sağlanan (1,2) ,0 -Yurt Dõşõndan Sağlanan ,6 B. İthalat Borçlarõ ,1 C. TMSF'ce Protokole Bağl. Alacak ,4 NET POZİSYON ,9 Firmalarõn döviz borçlarõnõn bu ölçüde büyümesinde Türk parasõndaki değerlenme belirleyici oldu. Türk Lirasõ faizlerinin yüksek seyretmesi döviz cinsinden borçlanmayõ daha avantajlõ hale getiriyor. Ancak hem bu şirketlerin hem de Türkiye nin kur riski büyüyor. Firmaların, 2006 yılında döviz yükümlülüklerinin, döviz varlıklarına göre daha fazla artması nedeniyle döviz pozisyon açıkları 9,6 milyar dolar daha artarak 37 milyar dolara kadar çıktı. Dolayısıyla irketlerin kur riski 2006 yılında yüzde 35 oranında büyüdü. 15

16 Türk parasõnõn değer kaybetmesi, yani döviz kurlarõnõn artmasõ durumunda şirketlerin temerrüt riski artacağõ için, firmalarõn kur riski bankalara kredi riski olarak yansıyabilecek. Merkez Bankası bu nedenle firmaları, Kur riski yönetimi konusunda bilinçlenmeleri, bankacılık sektörünü ise kredi riskinden kaçınmak için özellikle pozisyon açı ı yüksek olan ve döviz geliri olmayan firmalara kredi kullandırırken daha ihtiyatlı davranmaları konusunda uyardı. 16

17 DIŞ TİCARET İhracatõ AB ve petrol ihraç eden ülkeler kurtarõyor Avrupa Birliği ülkeleri ile ham petrol ihraç eden ülkelerdeki büyüme eğiliminin sürmesi Türkiye nin ihracat artõşõna önemli bir destek vermeye devam ediyor. Ocak-nisan döneminde Türkiye nin toplam ihracatõ yüzde 25,3 oranõnda artarken, ithalattaki artõş ise yüzde 15,9 oldu. Dõş ticaret açõğõnõn nispeten durağan bir konuma gelmesini sağlayan ihracattaki artõşõn, bundan sonra da sürmesi Avrupa Birliği ve petrol gelirlerine bağlõ olarak petrol ihraç eden ülkelerdeki büyüme eğiliminin devam etmesine bağlõ bulunuyor. Türkiye nin dõş ticaretinin yarõsõndan fazlasõnõ gerçekleştirdiği AB ülkelerine yapõlan ihracat bu yõl ocak-nisan döneminde yüzde 25,3 oranõnda artarken, Rusya, Birleşik Arap Emirlikleri, Suudi Arabistan, İran gibi yüksek ham petrol gelirine sahip ülkelere yapõlan ihracatta ise yüzde 100 e varan onanlarda büyüme yaşanõyor. İhracatõn 31,4 milyar, ithalatõn ise 47,6 milyar dolara yükseldiği ocaknisan döneminde dõş ticaret açõğõ ise 16,3 milyar dolarla geçen yõlla aynõ düzeyde gerçekleşti. Dõş ticaret açõğõnõn gelecek aylarda nasõl bir seyir izleyeceğini ise toplam iç talepteki gelişmeler belirleyecek. Dõş Ticaret (Milyon dolar)(*) İhracat İthalat Denge Kar. Oranõ(%) Tutar Değ.(%) Tutar Değ.(%) Tutar Değ.(%) , , ,9 69, , , ,5 68, , , ,6 64, , , ,0 62, , , ,9 61, Ocak , , ,5 62,7 -Şub , , ,0 67,4 -Mart , , ,5 68,3 -Nisan , , ,5 64,5 Oc-Nis , , ,2 65,8 Yõllõk(*) , , ,8 63,4 (*)Değişimler bir önceki yõla ve önceki yõlõn aynõ dönemine göre hesaplanmõştõr. (**) Nisan 2007 sonu itibariyle son bir yõllõk Yõllõk dõş ticaret Yõllõk dõş ticaret açõğõndaki durgun seyir de sürüyor yõlõ sonunda 52,8 milyar dolar olan yõllõk dõş ticaret açõğõ bu yõl nisan ayõ sonunda 53 milyar dolar olarak gerçekleşti. Nisan sonu itibariyle son bir yõllõk dönemde yüzde 22,2 oranõnda artan yõllõk ihracat 91,8 milyar dolara kadar yükselirken, yõllõk ithalat ise yüzde 18,2 oranõnda bir büyümeyle 144,8 milyar dolar olarak gerçekleşti. Dõş 17

18 ticaret açõğõnõn bu yõl sonunda 53,5-55 milyar dolar arasõnda gerçekleşeceği tahmin ediliyor. Yatõrõm malõ ithalatõ yavaşladõ Uygulanan sõkõ para politikasõ toplam iç talep (tüketim ve yatõrõm harcamalarõ) artõşõnõ sõnõrlarken, yatõrõm mallarõ ithalatõndaki artõş hõzõnõn yüzde 3 e kadar yavaşlamasõna, tüketim mallarõ ithalatõnõn ise azalmasõna yol açtõ. İmalat sanayi sektörünün giderek daha fazla ithal ara mallarõna bağõmlõ hale gelmesinin bir sonucu olarak ara mallarõ ithalatõ ise hõz kesmeden devam ediyor. İTHALATIN EKONOMİK SINIFLAMASI ( Ocak-Nisan;Milyon dolar) Değ(%) TOPLAM İTHALAT ,9 YATIRIM (SERMAYE) MALLARI ,0 Yatõrõm (sermaye) mallarõ (Taşõmacõlõk araçlarõ hariç) ,2 Sanayi ile ilgili taşõmacõlõk araç ve gereçleri ,6 HAMMADDE (ARA MALLAR) ,1 Sanayi için işlem görmemiş hammaddeler ,5 Sanayi için işlem görmüş hammaddeler ,3 İşlem görmemiş yakõt ve yağlar ,5 Yatõrõm mallarõnõn aksam ve parçalarõ ,6 Taşõmacõlõk araçlarõnõn aksam ve parçalarõ ,3 Esasõ yiyecek ve içecek olan işlenmemiş ham mad ,3 Esasõ yiyecek ve içecek olan işlenmiş hammaddeler ,0 İşlem görmüş diğer yakõt ve yağlar ,2 TÜKETİM MALLARI ,9 Binek otomobilleri ,8 Dayanõklõ tüketim mallarõ ,1 Yarõ dayanõklõ tüketim mallarõ ,4 Dayanõksõz tüketim mallarõ ,8 Esasõ yiyecek ve içecek olan işlenmemiş tüketim mal ,7 Esasõ yiyecek ve içecek olan işlenmiş tük. Mallarõ ,4 Motor benzini ve diğer hafif yağlar ,6 Sanayi ile ilgili olmayan taşõma araç ve gereçleri ,0 DİĞERLERİ ,9 Toplam ithalatõn yüzde 15,9 oranõnda arttõğõ ocak-nisan döneminde, yatõrõm mallarõ ithalatõ yüzde 3 oranõnda artarak 7 milyar dolarda kalõrken, tüketim mallarõ ithalatõ ise yüzde 2,9 oranõnda azalarak 4,9 milyar dolara kadar geriledi. Aramalarõ ithalatõnda ise yüzde 22,1 oranõnda bir büyüme yaşandõ. Ara mallarõ ithalatõnõn 9 milyar dolarlõk kõsmõnõ ham petrol, benzin dõşõndaki petrol ürünleri, doğal gaz, LPG ve kömür gibi enerji ithalatõ oluşturdu. Enerji ithalatõ hariç toplam ara mallarõ ithalatõnda bu dönemde yüzde 27,7 oranõnda bir artõş yaşanõrken, Enerji ithalatõndaki artõş yüzde 8,1 düzeyinde kaldõ. 18

19 Ara mallarõ ithalatõnda yaşanan bu gelişme, imalat sanayi sektörünün ara malõ ithalatõna bağõmlõlõğõnõn önlenemez yükselişini sürdürdüğüne işaret ediyor. Değerlenen Türk parasõ, ithal aramalarõnõ yerli aramalarõna göre daha ucuz hale getiriyor. Aramalõ ithalatõndaki bu gelişme ihracat ve üretimindeki büyümenin, istihdama yeterince yansõmamasõnõn da temel nedenini oluşturuyor. Alt sektörler itibariyle bakõldõğõnda ithalat artõş hõzõnõn geçen yõla göre yavaşlamasõnda, taşõmacõlõk araç ve gereçleri, otomobil, kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri büro, muhasebe ve bilgi işlem makineleri gibi alt sektörlerde yaşanan ithalat azalõşlarõ etkili oldu. Ancak tekstil, giyim eşyasõ, ana metal gibi alt sektörlerdeki yüksek oranlõ ithalat artõşlarõ dikkat çekiyor. İHRACATIN EKONOMİK SINIFLAMASI ( Ocak Nisan; Milyon dolar) Değ(%) TOPLAM İHRACAT ,3 YATIRIM (SERMAYE) MALLARI ,4 Yatõrõm mallarõ (Taşõmacõlõk araçlarõ hariç) ,3 Sanayi ile ilgili taşõmacõlõk araç ve gereçleri ,8 HAMMADDE (ARA MALLAR) ,2 Sanayi için işlem görmemiş hammaddeler ,4 Sanayi için işlem görmüş hammaddeler ,8 İşlem görmemiş yakõt ve yağlar Yatõrõm mallarõnõn aksam ve parçalarõ ,1 Taşõmacõlõk araçlarõnõn aksam ve parçalarõ ,2 Esasõ yiyecek ve içecek olan işlenmemiş ham mad ,4 Esasõ yiyecek ve içecek olan işlenmiş ham mad ,1 İşlem görmüş diğer yakõt ve yağlar ,0 TÜKETİM MALLARI ,3 Binek otomobilleri ,9 Dayanõklõ tüketim mallarõ ,7 Yarõ dayanõklõ tüketim mallarõ ,6 Dayanõksõz tüketim mallarõ ,3 Esasõ yiyecek ve içecek olan işlenmemiş tük. mal ,0 Esasõ yiyecek ve içecek olan işlenmiş tük. Mal ,7 Motor benzini ve diğer hafif yağlar ,1 Sanayi ile ilgili olmayan taşõma araç ve gereçleri ,8 DİĞERLERİ ,4 İhracattaki artõşõ ise yatõrõm ve ara mallarõ ihracatõndaki artõşlar sürüklüyor. Ocak-nisan döneminde Türkiye nin toplam yatõrõm mallarõ ihracatõ yüzde 53,4 oranõnda artarak 4,1 milyar dolara kadar yükselirken, ara mallarõ ihracatõ ise yüzde 34,2 oranõnda bir büyümeyle 14,5 milyar dolara kadar çõktõ. Tüketim mallarõ ihracatõ ise yüzde 12,3 lük büyümeyle 12,7 milyar dolara yükseldi. Geçen yõl ilk kez tüketim mallarõ ithalatõnõ geçen ara mallarõ ithalatõ bu yõl iyice arayõ açmaya başladõ. Daha çok tüketim mallarõ ihracatõyla bilinen Türkiye, bu yõlla birlikte ara mallarõ ihracatçõsõ konumuna gelmeye başladõ 19

20 Alt sektörler itibariyle ihracatõ ana metal sanayi, elektrikli makine ve cihazlar, motorlu kara taşõtlarõ, plastik ve kauçuk gibi alt sektörler sürüklerken, tekstil ve giyim eşyasõ gibi geleneksel ihracatçõ sektörlerin ihracat artõş hõzõ ise ortalamanõn oldukça gerisinde kaldõ. Mayõs dõş ticaret tahminleri Türkiye İhracatçõlar Meclisi nin (TİM) ihracatçõ birliklerinin ihracat kayõtlarõnõ esas alarak yaptõğõ açõklamaya göre mayõsta ihracat geçen yõlõn aynõ ayõna göre yüzde 26,3 oranõnda artarak 9,2 milyar dolar olarak gerçekleşti. Bu rakam TÜİK in bu ay sonunda açõklayacağõ mayõs ayõ ihracat tutarõnõn 8,7 8,9 milyar dolar civarõnda olabileceğine işaret ediyor. Maliye Bakanlõğõnõn açõkladõğõ ithalattan alõnan KDV ye ilişkin tutara bakõldõğõnda ise mayõsta ithalatõn 14,4 milyar dolarõ bulduğu tahmin ediliyor. Mayõsta 5 milyar dolarõn üzerinde bir dõş ticaret açõğõ rakamõna ulaşõlmasõ ve yõllõk bazda dõş ticaret açõğõnõn büyümeye devam etmesi bekleniyor. Gümrük Müsteşarlõğõnõn, işlenen ihracat ve ithalat beyannamelerinden yola çõkarak hazõrladõğõ geçici verilere göre ise mayõs ayõnda 9,3 milyar dolarlõk ihracat ve 14,1 milyar dolarlõk ithalat gerçekleştirildi. 4,9 milyar dolar civarõnda dõş ticaret açõğõ verildi. Yõlõn ilk beş aylõk döneminde ise ihracat yüzde 25,1 artarak 40,3 milyar dolara yükselirken, ithalat ise yüzde 11,8 lik artõşla 58,9 milyar dolara çõktõ. Dõş ticaret açõğõnda ise yüzde 9,2 lik bir iyileşme göze çarpõyor. Gümrük Müsteşarlõğõ'nõn geçici verilerine göre dõş ticaret (Milyon dolar)(*) Mayõs Ocak-Mayõs Değ(%) Değ(%) İhracat , ,1 İthalat , ,8 Dõş Ticaret Dengesi , ,2 Karşõlama Oranõ (%) 63,7 65,6 61,2 68,5 (*) Gümrük Müsteşarlõğõ, verilerini aşağõ ve yukarõ doğru olmak üzere yüzde 7 lik hata payõ içerebileceği uyarõsõyla yayõmlõyor. 20

21 MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇESİ Bütçede seçim ekonomisi izleri Ekonomik aktivitedeki yavaşlamanõn vergi gelirleri üzerindeki olumsuz etkisi ve seçim nedeniyle bazõ harcamalarõn öne çekilmesi yüzünden mayõs ayõnda Merkezi Yönetim Bütçesi geçen yõlõn aynõ ayõna göre daha olumsuz bir performans gösterdi. Merkezi yönetim bütçesi bu yõl mart ayõndan sonra mayõs ayõnda da fazla verdi. Martta verilen bütçe fazlasõnda Türk Telekom un özelleştirmesinin bedelinin peşin tahsil edilmesi etkili olurken, mayõs ayõndaki fazlada ise Ziraat Bankasõnõn kar payõ ödemesinin katkõsõ oldu. Bu görünüme rağmen, bütçe performansõ geçen yõlõn gerisinde kalmaya devam ediyor. Mayõsta 2 milyar YTL fazla veren bütçe, yõlõn ilk beş aylõk döneminde ise 3,3 milyar YTL açõkla sonuçlandõ. Geçen yõl mayõsta bütçe 4,3 milyar YTL fazla vermiş, ocak-mayõs dönemindeki bütçe fazlasõ ise 304 milyon YTL olarak gerçekleşmişti. Bütçe Uygulama Sonuçlarõ (Ocak-Mayõs;Milyon YTL) Değ.(%) HARCAMALAR ,8 Faiz Hariç Harcama ,4 Personel Giderleri ,7 Sosyal Güv.Kur. Devlet Primi ,6 Mal ve Hizmet Alõmlarõ ,7 Cari Transferler ,1 Sermaye Giderleri ,3 Sermaye Transferleri ,4 Borç Verme ,2 Yedek Ödenekler 0 0 Faiz Harcamalarõ ,0 GELİRLER ,4 Genel Bütçe Gelirleri ,3 Vergi Gelirleri ,0 Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri ,4 Alõnan Bağõş ve Yardõmlar ile Özel Gel ,5 Faizler, Paylar ve Cezalar ,5 Sermaye Gelirleri ,1 Özel Bütçeli İdarelerin Öz Gelirleri ,0 Düzen. ve Denet. Kurumlarõn Gelirleri ,6 Bütçe Dengesi ,5 Faiz Dõşõ Denge ,2 Merkezi yönetim bütçe performansõndaki zayõflamanõn en önemli göstergesini ise yõlõn ilk beş aylõk döneminde bütçe harcamalarõ yüzde 21,8 oranõnda artarken, bütçe gelirlerindeki artõşõn yüzde 16,4 te kalmasõ oluşturuyor. Faiz dõşõ harcamalar bu dönemde yüzde 23,4 21

22 oranõnda bir büyüme kaydederken faiz ödemelerinde de yüzde 18 gibi oldukça önemli bir artõş yaşanõyor. Yõlõn ilk beş aylõk döneminde Türk Telekom un özelleştirme bedelinin peşin tahsil edilmesi ve kamu bankalarõnõn kar payõ ödemeleri gibi vergi dõşõ gelirlerde yaşanan gelişmelere rağmen bütçe gelirlerindeki artõşõn yüzde 16,4 te kalmasõnda vergi gelirlerindeki düşük performans belirleyici oldu. Ocak-mayõs dönemi toplam vergi gelirleri geçen yõlõn aynõ dönemine göre sadece yüzde 8 oranõnda artõş kaydetti. Bu yõlõn tümünde bütçe harcamalarõnõn yüzde 16,9, faiz dõşõ harcamalarõn yüzde 17,5 ve faiz harcamalarõnõn yüzde 14,4 oranõnda artmasõ hedeflenmişti. Bütçe gelirlerinde ise yüzde 9,8 oranõnda bir büyüme öngörülmüştü. Vergi gelirlerinde ise yüzde 15 oranõnda bir artõş hedeflenmişti. Bütçe harcamalarõndaki artõş hõzõnõn hedefin oldukça üzerinde, özellikle vergi gelirlerindeki artõş hõzõnõn ise hedefin oldukça gerisinde kaldõğõna dikkat çekmek gerekiyor. Ocak-mayõs döneminde faiz dõşõ bütçe harcamalarõnda yüzde 13 oranõnda bir reel büyüme yaşanmasõnda mal ve hizmet alõmlarõ, sermaye giderleri ve sermaye transferi kalemlerindeki yüksek oranlõ büyümeler etkili oldu. Hükümetin, 22 Temmuz da yapõlacak seçimlerden önce cari harcamalar ve yatõrõm harcamalarõnda oldukça cömert davranmaya başladõğõ gözleniyor. Hükümetin, daha önce yõlõn tümüne yayarak ödediği, hatta sonraki yõllara sarkõttõğõ bazõ tarõmsal destekleme ödemelerini bu yõl, yõlõn ilk yarõsõnda tümüyle ödeme planõ da haziran ve temmuz ayõ bütçe gerçekleşmelerini olumsuz etkileyecek. Ocak-mayõs döneminde IMF tanõmlõ faiz dõşõ fazla ise 10,0 milyar YTL ile geçen seneki 15,8 milyar YTL lik fazlaya göre yüzde 37 lik bir düşüş gösterdi. IMF, bu yõl başõnda yaptõğõ gözden geçirmede, bütçedeki bu olumsuz gelişmeyi dikkate alarak hükümetten GSMH nin yüzde 0,8 i kadar önlem almasõnõ istemişti. Hükümetin uygulamaya koyduğu söz konusu önlemler yõlõn geri kalanõnda tam olarak uygulansa bile GSMH nin yüzde 6,5 i olan faiz dõşõ fazlada yõlsonu hedefinin yakalanmasõ için yeni önlemlere gerek olabileceği görülüyor. Ekonomik aktivitede yõlõn ikinci yarõsõnda bir canlanma yaşanmaz ise hedefin yakalanabilmesi için harcama kõsõtlayõcõ ya da gelir artõrõcõ yeni önlemlerin alõnmasõnõn kaçõnõlmaz hale geleceği tahmin ediliyor. 22

23 Vergi gelirleri reel olarak azalõyor Kurumlar vergisi oranõnda geçen yõl yapõlan indirim, ücretlilerin topladõklarõ belgeler karşõlõğõnda vergi indirimi sağlanmasõna yönelik uygulamanõn kaldõrõlmasõ, iç talepte yaşanan durgunluk ve benzeri nedenler vergi gelirlerindeki artõşõ yüzde 8 le sõnõrlandõrdõ. Reel olarak bakõldõğõnda ocak-mayõs dönemindeki toplam vergi gelirleri geçen yõlõn aynõ dönemine göre yüzde 1 lik azalma kaydetti. Merkezi Yönetim Bütçesi Vergi Gelirleri (Ocak-Mayõs;Milyon YTL) Değ.(%) VERGİ GELİRLERİ ,9 Gelir ve Kazanç Üzerinden Alõnan ,2 - Gelir Vergisi ,9 - Kurumlar Vergisi ,8 Mülkiyet Üzerinden Alõnan ,1 Dahilde Alõnan Mal ve Hizmet Ver ,9 - Dahilde Alõnan KDV ,8 - Özel Tüketim Vergisi ,3 - Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi ,0 - Şans Oyunlarõ Vergisi ,4 - Özel İletişim Vergisi ,9 Uluslararasõ Ticaretten Alõnan ,6 Damga Vergisi ,1 Harçlar ,2 Başka Yerde Sõnõflandõrõlmayan Diğer Ver ,0 Ocak-mayõs döneminde tahsil edilen kurumlar vergisi miktarõ geçen yõlõn aynõ dönemine göre yüzde 8.8 oranõnda azalõrken, dahilde alõnan KDV deki artõş yüzde 3.8 de kaldõ. Özel tüketim vergisi tahsilatõ ise yüzde 1,3 oranõnda azaldõ. Bunlarõn yanõ sõra ithalattaki artõşa rağmen dolar kurunun düşük seyretmesi, dõş ticaretten alõnan vergilerdeki artõşõn da yüzde 8.6 düzeyinde kalmasõna yol açtõ. Maliye Bakanlõğõ nõn vergi gelirlerine ilişkin olarak açõkladõğõ rakamlar, iç talepte yaşan durgunluğun da izlerini taşõyor. KDV artõş hõzõnõn yüzde 3 gibi düşük bir düzeyde kalmasõ, motorlu taşõtlar, alkollü ve alkolsüz içeceklerden alõnan ÖTV nin azalmasõ, tütün ürünlerinden alõnan ÖTV deki artõşõn yüzde 1,8 de, akaryakõttan alõnan ÖTV deki artõşõn yüzde 3,1 de kalmasõ toplam iç talepteki daralmanõn önemli bir boyutta olduğunu gösteriyor. 23

24 İÇ BORÇLAR İç borçlanma tüm hõzõyla sürüyor Mali disiplinde geçen yõla göre yaşanan olumsuz gelişme, Hazinenin nakit bazda açõkladõğõ gerçekleşmelerden daha kolay izlenebiliyor. Bütçe açõğõnõn 3,.3 milyar YTL düzeyinde kaldõğõ bu yõl ocak-mayõs döneminde Hazine nin, özelleştirme gelirlerini gelir kalemleri arasõna dahil etmeden hesapladõğõ nakit açõğõ ise milyar YTL olarak gerçekleşti. Bu nedenle Hazine nakit açõğõnõn finansmanõ için bu dönemde net 9,1 milyar YTL lik bir borçlanmaya gitti. Geçen yõlõn aynõ döneminde ise Hazine net 3,1 milyar YTL lik borç ödemesi yapmõştõ. Diğer bir deyişle ödediği borçtan daha az borçlanmõştõ. HAZİNE NİN BORÇLANMASI (Ocak-Mayõs, Milyon YTL) (*) Değ(%) BORÇLANMA (NET) DIŞ BORÇLANMA (NET) ,8 - Kullanõm ,0 - Ödeme ,2 İÇ BORÇLANMA (NET) ,7 - Kullanõm ,7 - Ödeme ,9 ÖZELLEŞTİRME GELİRİ ,5 TMSF'DEN AKTARIMLAR ,7 DEVİRLİ - GARANTİLİ BORÇ GERİ DÖNÜŞLERİ ,6 BANKA KULLANIMI ,3 KUR FARKLARI ,2 KASA/BANKA NET ,4 Kaynak: Hazine Müsteşarlõğõ (*) Hazine Müsteşarlõğõnõn nakit bazdaki iç borçlanmalarõyla dõş borçlanmalarõnõ içermektedir. Ocak-mayõs döneminde Hazine 43,7 milyar YTL lik iç borç ödemesi gerçekleştirip 53,7 milyar YTL lik yeni iç borçlanmaya giderken, net 9,9 milyar YTL borçlandõ. Dõş borçlanma ise net 825 milyon YTL lik geri ödemeyle sonuçlandõ. Bu yõlõn ilk dört aylõk döneminde aktarõlan 6 milyar YTL lik özelleştirme gelirine rağmen borçlanmasõnõ tüm hõzõyla sürdüren, Hazine geçen yõlõn tümünde net olarak sadece 166 milyon YTL lik borçlanmaya gitmişti. Bütçe gelirlerindeki artõşõn, harcamalara göre daha düşük seyretmesi, geçen yõl mayõs ayõndan sonra Hazine iç borçlanma faizlerinde yaşanan yükselme, seçim öncesi hükümetin bazõ kamu harcamalarõnõ artõma tercihi Hazinenin borç stokunun yeniden yükselmeye başlamasõna yol açtõ. İç borç stoku bu yõlõn ilk dört ayõnda yüzde 4,3 oranõnda arttõ. 24

25 2006 yõlõ sonunda 251,5 milyar YTL olan iç borç stoku, bu yõl nisan sonunda 262,4 milyar YTL ye çõktõ. Borç stokundaki büyüme eğiliminin, kamu harcamalarõndaki artõşa ve ekonomik aktivitedeki yavaşlamadan vergi gelirleri tahsilâtõnõn olumsuz etkilenmesi yüzünden haziran ayõndan itibaren daha da hõzlanmasõ beklenebilir. İç Borç Stokunun vadesi ve döviz/faiz dağõlõmõ (Milyon YTL) 2006 Vadeye Kalan (Ay) Pay (%) 2007 Mart Vadeye Kalan (Ay) Pay (%) NAKİT ,3 82, ,1 83,9 YTL - Sabit getirili ,9 44, ,3 45,2 YTL Değiş. faizli ,8 25, ,2 27,1 Döviz cinsinden ,3 13, ,0 11,7 Dövize endeksli - - NAKİT DIŞI , ,6 16,1 YTL - Sabit getirili - - YTL Değiş. faizli ,4 16, ,1 15,4 Döviz cinsinden Dövize endeksli , ,0 0,6 TOPLAM İÇ BORÇ ,8 100,0 Kaynak: Hazine Müsteşarlõğõ İç borç stokunun faiz/döviz kompozisyonunda sabit YTL cinsinden borçlarõn ağõrlõğõnõn geçen yõlõn sonunda yüzde 44,3 olan payõ nisan sonunda yüzde 45,2 ye, YTL cinsinden değişken faizli borçlarõn payõ ise yüzde 41,8 den yüzde 42,5 e yükseldi. Döviz cinsinden ve dövize endeksli borçlarõn payõ ise yüzde 13,8 den yüzde 12,3 e geriledi. İç borç stokunda değişken faizli borçlarõn payõnõn yüzde 42,5 gibi yüksek bir düzeyde seyretmesi, stokun faiz onanlarõndaki değişme olan duyarlõlõğõnõ artõrõrken, borcun sürdürülebilirliğiyle ilgili tedirginlikleri de artõrõyor. İç Borç Stoku (Milyar YTL) Tahvil Bono Toplam GSMH GSMH/ İç Borç ,4 2,1 36,4 125,6 29, ,1 20,0 122,2 176,5 69, ,8 37,0 149,9 275,0 54, ,0 25,4 194,4 356,7 54, ,2 30,3 224,5 428,9 52, ,0 17,8 244,8 486,4 50, ,9 9,6 251,5 575,8 43, Ocak 264,6 10,7 257,4 -Şubat ,7 263,2 -Mart 254,3 9,5 263,7 -Nisan 253,4 8,9 262,3 25

26 Önceki yõllara göre payõ önemli ölçüde azalsa da döviz cinsinden ve dövize endeksli borçlar nedeniyle iç borç stoku kur değişimlerinden önemli ölçüde de etkileniyor. İç borçlanma faizi yüzde bandõnda Hazinenin, 2006 yõlõ başõnda yüzde 14 e kadar geriledikten sonra mayõs-haziran dalgalanmasõnda yeniden yüzde 20 li düzeylere yükselen iç borçlanma faiz oranlarõ yüzde bandõnda salõnmaya devam ediyor. Merkez Bankasõnõn, geçen yõl temmuzda yüzde 17,5 e kadar yükselttiği gecelik borçlanma faiz oranõnda indirim yapõlmadõğõ sürece faiz oranlarõnõn da bu düzeyden daha fazla aşağõ inmesini beklememek gerekiyor. Bunun yanõ sõra uluslararasõ piyasalarda yaşanan gelişmeler de Türkiye deki faiz oranlarõnõn kõsa vadede aşağõ doğru gitmesini engelliyor. Son olarak Haziran ayõ başõnda ABD de yaşanan faiz artõşlarõnõn piyasalarda yarattõğõ dalgalanmalar Türkiye deki faiz oranlarõnõn da yönünü yeniden yukarõ çevirdi. Hazine iç borçlanmasõnõ bu yõl ocakta yüzde 20,3, Şubatta yüzde 18,9, Martta yüzde 19,8 Nisan da yüzde 19,1 ve mayõsta yüzde 18,8 lik yõllõk bileşik faiz oranõyla gerçekleştirdi. Mayõstaki faiz oranõ geçen yõl mayõs ayõndaki düzeyin yaklaşõk 4 puan üzerinde bulunuyor. İÇ BORÇLANMANIN NOMİNAL VE REEL FAİZ ORANLARI (%) Ortalama. Vade (Gün) Borçlanma (Milyon YTL) Ortalama Faiz (%) Gerçekleşen Reel Faiz (%) ,6 35, ,2-10, ,9 37, ,5 30, ,1 30, ,7 15, ,3 6,1 Beklenen Reel Faiz ,1 11,6(*) 2007 Ocak-May ,7 -Ocak ,3 12,55(**) -Şubat ,9 11,33(**) -Mart ,8 12,22(**) -Nisan ,1 11,69(**) -Mayõs ,8 11,49(**) Kaynak: Hazine Müsteşarlõğõ ve kendi hesaplamalarõmõz. (*) Merkez Bankasõnõn yüzde 5.8 e çõkardõğõ olan 2007 enflasyon tahmini dikkate alõnarak hesaplandõ. (**)Merkez Bankasõ nõn beklenti anketiyle belirlediği 12 ay sonrasõna ilişkin yõllõk enflasyon tahmini esas alõnarak hesaplandõ. Yõlõn ilk beş aylõk dönemindeki iç borçlanmanõn ortalama yõllõk bileşik faizi ise yüzde 19,7 olarak hesaplandõ. 26

27 Merkez Bankasõ nõn beklenti anketiyle yüzde 6,57 olarak belirlediği gelecek yõl mayõs sonuna ilişkin yõllõk enflasyon tahmini dikkate alõnarak yapõlan hesaplamaya göre mayõs ayõ borçlanmalarõnõn beklenen reel faizi ise yüzde 11,69 oldu. Hazinenin mayõstaki iç borçlanmasõnõn ortalama vadesi ise günle bu yõlõn en uzun vadeli borçlanmasõ oldu. Ocak-mayõs dönemi borçlanmalarõnõn ortalama vadesi ise 1107 güne kadar uzadõ. Bu arada Hazine Müsteşarlõğõnõn, iç borç stokunu oluşturan borçlarõn faiz oranlarõnõ dikkate alarak yaptõğõ belirlemeye göre, stokta yer alan ve piyasaya olan YTL cinsinden iç borçlarõn reel faiz yükü yüzde 10,3 düzeyinde bulunuyor SICAK PARA VE TÜRKİYE Türkiye, sõcak para kavramõyla 1989 yõlõnõ izleyen yõllarda tanõştõ. Türkiye nin kambiyo rejiminde yaptõğõ değişiklikle birlikte, kõsa vadeli sermaye giriş ve çõkõşlarõ tümüyle serbest bõrakõldõ. Bu düzenlemeyle bir Türk yatõrõmcõ herhangi bir izin almadan parasõnõ daha fazla kazanacağõna inandõğõ bir başka ülkeye transfer edebilirken, kendi ülkesine ya da diğer ülkelere göre Türkiye de daha fazla para kazanabileceğine inanan yabancõ yatõrõmcõlarõn da parasõnõ Türkiye de değerlendirebilmelerine olanak sağlõyordu. Başka biri ifadeyle Türkiye parasõnõ diğer paralarla rekabete açmõş oluyordu. Dolayõsõyla paranõn kalitesi ve fiyatõ önemli hale geliyordu. Bir ülkenin parasõnõn kalitesini kuşkusuz o ülkenin ekonomik yapõsõ ve istikrarõ belirler. Fiyatõ ise faizidir. Faizi yüksek olan paranõn fiyatõ düşük demektir yõlõ Türkiye de kamu açõklarõnõn yeniden artmaya başladõğõ, dolayõsõyla makro ekonomik dengesizliklerin büyümeye başladõğõ dönemin de başlangõcõnõ oluşturuyordu. Hükümetin, kõsa vadeli avans uygulamasõyla Merkez Bankasõ na karşõlõksõz para bastõrma olanağõ bulunuyordu. Yani paranõn kalitesiyle ilgili sorun bulunuyordu. Türk parasõnõn diğer paralarla rekabet edebilmesi, diğer bir ifadeyle Türkiye den para çõkõşõna yol açmadan para çekilebilmesi için yapõlmasõ gereken şey faiz oranõnõn artõrõlmasõydõ. Türkiye'deki Sõcak Para (Milyar Dolar) 88,1 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 65,4 58,1 31,6 15,7 6, May. Ekonomik alt yapõsõ tam sağlanmadan Türkiye nin kõsa vadeli sermaye hareketlerinin önündeki tüm engelleri bir gecede kaldõrmasõ, kõsa sürede ülkeyi sõcak para cennetine çevirdi. Bir günde girip-bir günde çõkabilecek paraya güvenerek kamu harcamalarõnõ alabildiğince artõran Türkiye, 1990 lõ yõllarõ ardõ ardõna gelen krizlerle geçirdi. 27