YANGIN SAVUNMA DERS NOTU

Transkript

1 EOSB BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ YANGIN SAVUNMA DERS NOTU

2 ÖNSÖZ Yangın, her bireyin, her kurumun karşılaşabileceği bir durumdur.yangın çıktığı anda müdahale edilip söndürülemezse, arkasında çok büyük can ve mal kayıpları ile derin bir iz bırakır. Bütün bu olumsuz sonuçlara rağmen, Yangın bir FELAKET değildir. Yangına karşı tedbir almamamak FELAKETİ getirir. Yangına karşı, OLMADAN ÖNCE; Önlem almak, Eğitimli olmak, Bilinçli olmak. Yardımlaşmak Deneyimler bireyler ve kurumlar arası aktarılması. Kurumlardaki yangın söndürme sisitemlerinin aksatılmaması, Yangın söndürme teknolojilerinin takibi, Hemen (anında) müdahale etmek, Yangının bir felakete dönüşmesini engeller. OLMASI HAİNDE; Eğiitimli personelin önderliğinde (anında) müdahale etmek, İtfaiye teşkilatına hemen haber vermek, Yangın bölgesine dışarıdan ulaşımın kolay sağlanması için çalışma yapmak, Yetkili personelin müdahalesini engelleyici davranışlarda bulunmamak, Yangının kısa sürede söndürülmesini sağlar. OLDUKTAN SONRA; En kısa sürede, eski hale dönmek için çalışmalara başlamak, tekrar böyle bir olay ile karşılaşmamak için, gereken önlem ve uygulanması gereken doğrukuralları taviz vermeden uygulamak, Hedefimiz olmalıdır. Eskişehir Organize sanayi Bölge Müdürlüğü tarafından hazırlanan bu YANGIN SAVUNMA el kitabının yangınla mücadelede firmanıza ve sizlere yardımcı bir kaynak olması ümidiyle. A.İhsan KARAMANLI Bölge Müdürü 2

3 BÖLÜM 1: YANGIN TERMONOLOJİSİ Acil Durum: Afet olarak değerlendirilen olaylar ve dikkatsizlik, tedbirsizlik, ihmal, kasıt ve çeşitli amaçlarla meydana getirilen olayların tümünün yol açtığı hallerdir. Acil Durum Ekibi: Yangın, deprem ve benzeri afetlerde binada bulunanların tahliyesini sağlayan, olaya ilk müdahaleyi yapan, arama-kurtarma ve söndürme olaylarına katılan ekiptir. Acil Durum Planları: Acil durum gerektiren olaylarda yapılacak, müdahale, koruma, arama-kurtarma ve ilkyardım konularının nasıl ve kimler tarafından yapılacağını gösteren ve acil durum öncesinde hazırlanması gereken planlardır. Açık Arazi İşletmesi: Doğa şartlarına açık olan ve otopark, tank sahaları, hurda sahaları, kimyasal madde, kereste deposu, piknik alanı, turistik tesis ve benzeri gibi çeşitli amaçlarla kullanılan muhtelif büyüklükteki arazi işletmesidir. Alevlenme Noktası: Isınan maddeden çıkan gazların bir alevin geçici olarak yaklaştırılıp uzaklaştırılması sonucunda yanmayı sürdürdüğü en düşük sıcaklıktır. Alev Yönlendirme Bacası: Bir yangında alevlerin istenilen yöne çekilerek yangının genişlemesini önlemeye yönelik bacalardır. Apartman Binası: Bağımsız mutfak ve banyoları bulunan, üç veya daha fazla mesken birimi içeren binadır. Atriumlu Yapı: İki ya da daha çok sayıda katın içine açıldığı, tepesi kapalı geniş ve yüksek yapıdır. Merdiven yuvası, asansör kuyusu, yürüyen merdiven boşluğu, ya da su, elektrik, havalandırma, iklimlendirme, haberleşme gibi tesisatın içinde yer aldığı tesisat bacaları ve şaftlar atrium sayılmaz. Basınçlandırma: Kaçış yollarındaki iç hava basıncını yapının diğer mekanlarındaki basınca göre daha yüksek tutarak duman sızıntısını önleme yöntemidir. BYKHY 2002 Madde 89 *Yapı yüksekliği 21,50 m yi geçen bütün binalarda, *51,50 m yi geçen konut binalarında, 3

4 *Bodrum kat sayısı 4 den fazla olan binalarda, kapalı merdivenler basınçlandırılmalıdır. *Ayrıca acil durum asansör kuyuları da basınçlandırılmalıdır. Bodrum Katı: Döşemesinin üst kotu, yapı dış duvarına bitişik zeminin en üst kotuna göre 1.2 m'den daha aşağıda olan kattır. Bina Yüksekliği: Binanın kot aldığı noktadan saçak seviyesine kadar olan mesafe veya imar planı ve bu Yönetmelikte öngörülen yüksekliktir. Dedektör Tesisatı: Aşağıda belirtilen bina ve yapıların tüm kaçış yollarında ve duman dedektörlerinin yanlış uyarılara neden olmadan kullanımına elverişli tüm yerleşime açık alanlarında, ortak alanlarında ve çalışma alanlarında otomatik duman algılama cihazları (dedektörler) tesis edilecektir. BYKHY 2002 Madde 75 *Tehlike sınıfı yüksek olan bütün binalarda, 4

5 *Tehlike sınıfı orta olan yi geçen binalarda,ve toplam kullanım alanı 1000 m *İkamet amaçlı binalar dışındaki tüm yüksek binalarda, *Yapı yüksekliği 51,50 m yi geçen apartman binalarında, *Oteller, moteller, yatakhaneler, misafirhaneler, hastaneler, huzur evleri, pansiyonlar ve benzeri bütün yatılan yerlerde. Duman Haznesi: İçinde duman toplanması amacıyla tavanda tasarlanan hacimdir. Duman Kontrolü:Yangın durumunda duman ve sıcak gazların yapı içindeki hareketini ya da yayılımını denetlemek için alınan önlemlerdir. Duman Perdesi:Yükselen dumanın yanal yayılımını sınırlamak amacıyla tavanda sabit konumda, uzaktan kapatılabilen ya da bir dedektör uyarısıyla kapanan yangına karşı dayanıklı bölücü perdedir. Duman Tahliyesi: Dumanın yapının dışına kendiliğinden çıkması ya da mekanik yolla zorlamalı olarak atılmasıdır. Güvenlik Bölgesi: Binadan tahliye edilen şahısların güvenle bekleyecekleri bölgedir. Hidrant Sistemi: Yapıların yangından korunmasında ilk müdahalede söndürülemeyen yangınlara dışardan müdahale edebilmek için mümkün olduğunca yapının veya binanın tüm çevresini kapsayacak şekilde tesis edilecektir. Hidrantlar itfaiye ve araçlarının kolay yanaşabileceği ve bağlantı yapabileceği şekilde düzenlenmelidir. BYKHY 2002 Madde 95 5

6 İtfaiye Asansörü: Kullanımı doğrudan bina söndürme ve kurtarma ekiplerinin veya itfaiyenin denetimi altında olan ve ek korunum uygulanmış özel asansördür. BYKHY 2002 Madde 63 İtfaiye Bağlantı Ağzı: Sabit boru tesisatı üzerinde itfaiyenin kullandığı normlara uygun olarak yapılan bağlantı noktalarıdır. Bağlantı ağızları yapının sprinkler ve yangın dolapları sistemine de suyu sağlayan sabit boru tesisatında bulunması durumunda, bu bağlantılar ana kolonlar üzerinden doğrudan yapılacaktır. Yüksek binalar, alışveriş merkezleri, otoparklar ve benzeri yerlerde; itfaiye ve eğitilmiş personelin kullanımına imkan sağlayan bağlantı ağızları bırakılmalı ve bu bağlantı ağızları yangın merdiveni veya yangın güvenlik hacmi gibi korunmuş mekanlarda olmalıdır. BYKHY 2002 Madde 97 Islak Sprinkler Sistemi: Boruları sürekli olarak su ile dolu durumda tutulan sprinkler sistemidir. Kademeli Yatay Tahliye: Kullanıcıların bir yangından uzaklaşarak aynı kat düzeyinde yer alan bir yangın geçirimsiz kompartımana ya da alt kompartımana sığınmasıdır. Kaçış Aydınlatması: Normal aydınlatma devrelerinin kesintiye uğraması durumunda armatürün kendi gücüyle sağlanan aydınlatmadır. BYKHY 2007 Madde 71,72 Kaçış Uzaklığı: BYKHY-32 ve ek-5/b Kat içinde herhangi bir noktada bulunan bir kullanıcının kendisine en yakın bir kat çıkışına kadar almak zorunda olduğu yolun gerçek uzunluğudur. 6

7 Kaçış Yolu: Binanın herhangi bir noktasından yer seviyesindeki cadde veya sokağa kadar olan ve hiçbir şekilde engellenmemiş bulunan yolun tamamıdır. Oda ve diğer müstakil hacimlerden çıkışlar, katlardaki koridor ve benzeri geçişler, kat çıkışları, zemin kata ulaşan merdivenler ve bina çıkışına giden yollar bu kapsamdadır. Kamuya Açık Kullanım: Binanın, önceden kimliği bilinen kişilerin yanı sıra işi olan herkesin girişçıkışına açık olarak kullanılmasıdır. Otel, sinema, tiyatro, hastane, lokanta, okul, yurt, lokal, işyeri, açık ve kapalı spor tesisleri, eğitim ve dinlenme tesisi ve benzeri binalar, kamuya açık bina olarak değerlendirilir. Konut: Ticari amaç gözetmeksizin bir ya da birçok insanın iş zamanı dışında barınma, dinlenme, uyuma amacı ile ikamet ettiği, imar planında bu amaca ayrılmış olan ev, meskendir. Kullanıcı Yük Katsayısı: Belirli tip yapılarda 1 m² yüzey için olası kullanıcı sayısıdır. Kullanıcı Yükü: Herhangi bir anda, bir binada veya binanın esas alınan belli bir bölümünde bulunma olasılığı olan toplam insan sayısıdır. Kuru Boru Sistemi: Normalde içinde su bulunmayan ancak yangın durumunda itfaiyenin zemin düzeyinden su basabileceği düşey borudur. Kuru Sprinkler Sistem: Çalışma öncesi borularının çoğunluğu hava ile dolu durumda tutulan sprinkler sistemdir. Korunumlu Koridor/Hol: Bitişik olduğu mekanlardan yangına karşı dayanıklı yapı elemanlarıyla ayrılarak yangın etkilerinden korunmuş hol ya da koridordur. Korunumlu Merdiven: Yangına karşı dayanıklı bir malzemeyle çevrili ve zemin düzeyinde bir son çıkışla güvenlikli bir alana açılan yangın merdivenidir. Mevcut Yapı: Bu Yönetmeliğin yürürlüğe girmesinden önce yapımı tamamlanmış yada yapı ruhsatı verilmiş olan yapıdır. Ortak Merdiven: Birden çok sayıda kullanım birimine hizmet veren kaçış merdivenidir. Otomatik: İnsan müdahalesine ihtiyaç göstermeksizin bir fonksiyonu kendi kendine yerine getiren sistemdir. Sertifikalı: TSE veya TSE tarafından kabul gören uluslararası bir onay kuruluşu tarafından test edilerek ilgili standartlara uygunluğu onaylanmış, ekipman, malzeme veya hizmetlerdir. Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (SPG veya LPG): Sıvılaştırılmış propan, propilen, normal-bütan, izobütan ve bütilen bileşiklerini veya bu bileşiklerin karışımlarını ifade eder. Site: Herhangi bir şekilde çevresinden ayrılan ortak kullanım alanları, güvenlik teşkilatı ve sistemleri ve yönetim bütünlüğü olan konutlar veya işyerleri topluluğudur. 7

8 Son çıkış: Bir yapıdan kaçış sağlayan yolun yapı dışındaki güvenlikli bir alana (yol, cadde vb.) geçit veren bitiş noktasıdır. Sprinkler: Yangınları söndürmek ve gelişen yangınları itfaiye gelinceye kadar sınırlamak amacıyla kurulan ve su püskürtmesi yapan otomatik sistemlerdir. BYKHY 2007 Madde 96Ya göre aşağıda belirtilen yerlerde otomatik yağmurlama sistemi kurulması mecburidir. - Yapı yüksekliği 30,50 m den fazla olan konut haricindeki bütün binalarda, - Yapı yüksekliği 51,50 m den fazla olan konutlarda, - Toplam alanı 1000 m2 den fazla olan, kolay alevlenici ve parlayıcı madde üretilen veya bulundurulan yapılarda, - Toplam alanı 600 m2 den büyük olan kapalı otoparklarda ve 10 dan fazla aracın asansörle alındığı kapalı otoparklarda, - Birden fazla katlı bir bina içerisindeki yatılan oda sayısı 100 ü veya yatılan yatak sayısı 200 ü geçen otel, pansiyon ve misafirhanelerde,ve yapı yüksekliği21,50 m den fazla olan bütün yataklı tesislerde, - Toplam kullanım alanı 2000 m2 nin üzerinde olan katlı mağazalar, alışveriş, ticaret, eğlence ve toplanma yerleri Otomatik sprinkler sistemiyle korunacaktır. - BYKHY-Ek-4 e göre kompartman alanları sınırlaması sözkonusudur. Eğer kompartman alanları sınırlaması aşılıyorsa otomatik algılama ve söndürme sistemlerinin yapılması gerekir. 8

9 Sulu Boru Sistemi: Normalde sürekli olarak su ile dolu durumda tutulan düşey borudur. Yangın Bölmesi (Bariyeri): Bina içinde, yangının ve dumanın ilerlemesi ve yayılmasını tanımlanan süre için durduran, yatay veya düşey konumlu elemandır. Yangın Bölgesi (Zonu): Yangın durumunda, uyarı ve söndürme önlemleri diğer bölümlerdeki sistemlerden ayrı olarak devreye giren bölümdür. Yangın Dayanıklılık Sınıfı: Bir yapı malzemesi ve/veya elemanını uygun ısıtma ve basınç koşulları altında TS 1263, TS 4065 ile ilgili Avrupa Standartlarında belirlenen yanmaya dayanıklılık deneyleri sonucunda saptanan yangına dayanıklılık süresini belirler. a) Yangına dayanıklılık süresi dakika olan F30, b) Yangına dayanıklılık süresi dakika olan F60, c) Yangına dayanıklılık süresi dakika olan F90, d) Yangına dayanıklılık süresi dakika olan F120, e) Yangına dayanıklılık süresi 180 dakika ve yukarısı olan F180, olarak gösterilir. Yangına Karşı Dayanıklılık: Bir yapı bileşeni ya da elemanının yük taşıma, bütünlük ve yalıtkanlık özelliklerini belirlenen bir süre koruyarak yangına karşı dayanmasıdır. Yangın Dolap Tesisatı: Sabit boru tesisatı ile yangın dolaplarından oluşur. BYKHY 2007 Madde 94 e göre; - Yüksek yapı lar, ile toplam kapalı alanı 1000 m2 den büyük imalathane, atölye, depo, konaklama, sağlık, toplanma amaçlı ve eğitim binalarında, alanları toplamı 600 m2 den büyük kapalı 9

10 otoparklarda, ısıl kapasitesi 350 kw ın üzerinde olan kazan dairelerinde yangın dolap tesisatı yapılması mecburidir. - Sabit boru çapı 50 mm den az olmamak koşuluyla hidrolik hesapla belirlenecek. Tesisat yangına dayanıklı malzemeyle yapılacaktır. - Yangın dolapları sprinkler olmayan her katta, aralarındaki uzaklık en fazla 30 m. sprinkler olan katlarda aralarındaki uzaklık en fazla 45 m. olacak şekilde koridor çıkışları, kaçış yolları üzerinde kolay kullanılabilecek ve görülebilecek şekilde yerleştirilecektir. - Dolaplar içindeki hortum 30 m. den uzun olmayacak, 1 çapında ve kauçuk malzemeden yapılacaktır. - Yetişmiş itfaiye personeli bulundurmak zorunda olan yapılarda TS ye uygun olması ve 20 m uzunluğunda 50 mm çapında yangın hortumu ve lans en az sert su ve yağmurlama (püskürtme) su yapabilmesi gerekir.itfaiye personeli olmayan yapılarda yangın dolapları TS e uygun olması şarttır. Yangın Duvarı: İki bina arasında veya aynı bina içinde farklı yangın yüküne sahip hacimlerin birbirinden ayrılması gereken durumlarda, yangının ilerlemesini ve yayılmasını tanımlanan süre için durduran düşey elemandır. Yangın Güvenlik Holü: BYKHY 2007 Madde 34. Kaçış merdivenlerine yangının ve dumanın geçişini engellemek ve gerektiğinde söndürme kurtarma elemanlarınca kullanılması, gerektiğinde engelli ve yaralıların bekletilmesi için yapılan holleridir. Yangın Merdiveni: BYKHY 2007 Madde 38. Özellikler: Basamak yüksekliği en çok 175 mm, Basış genişliği en az 250 mm olmalıdır. Yangın durumunda, binadaki insanların emniyetli olarak ve süratle tahliyesi için özel olarak yapılan yangından korunmuş kaçış merdivenidir. Kaçış yolları bütününün bir parçası olup diğer kaçış yolu bölümlerinden bağımsız olarak tasarlanamazlar. 10

11 Yangın Kapısı: Bir yapıda kullanıcılar, hava ya da nesneler için dolaşım olanağı sağlayan, kapalı tutulduğunda duman, ısı, alev geçişine belirli bir süre direnecek nitelikteki kapı, kapak ya da kepenktir. Yangın Kompartımanı: Bir bina içerisinde, üstü ve altı da dahil olmak üzere her yanı en az 60 dakika yangına karşı dayanıklı yapı elemanlarıyla duman ve ısı geçirmez alanlara ayrılmış (hacim) bölümdür. Yangın Mukavemet Süresi: Yanma hızı 0.8 mm/dakika kabul edilmek suretiyle, ahşap elemanın bu şekilde azalan kesitiyle ve güvenlik katsayısı 1.00'e eşit alınarak, üzerine gelen gerçek yükü taşıyabildiği süre olup; ahşap elemanların yangın mukavemet hesaplarında dikkate alınır. Yangın Perdesi: Korunması gereken obje, ürün veya alt yapının yangına karşı korunması veya ısının yatay veya düşeyde yayılmasını önlemek maksadıyla kullanılan özel donanımlı bariyerlerdir. Yangın Sınıfları: TS EN 2 ve TS EN 2/A1 e göre YANGIN SINIFLARI A SINIFI: Normal olarak kor şeklinde yanan genellikle organik yapıdaki katı madde yangınlarını kapsar B SINIFI: Sıvı veya sıvılaşabilen katı madde yangınlarını kapsar C SINIFI: Gaz yangınlarını kapsar D SINIFI: Metal yangınlarını kapsar E SINIFI: Elektrik yangınları F SINIFI: Bitkisel ve hayvansal yağların yangınını kapsar Yangın Yükü: Bir yapı bölümünün içinde bulunan yanıcı maddelerin kütleleri ile alt ısıl değerleri çarpımlarının toplamının plandaki toplam alana bölünmesi ile elde edilen büyüklüktür. (MJ/m²) Yapı Sahibi: Yapı üzerinde mülkiyet hakkına sahip olan gerçek ve tüzel kişilerdir. Yapı Sorumluları: Yapı işlerinde görev alan yapım müteahhidi, proje müellifi, tasarımcı, şantiye şefi ve yapı denetim kuruluşudur. Yapı Yüksekliği: Bodrum kat, asma katlar ve çatı arası piyesler dahil yapının inşa edilen tüm katlarının toplam yüksekliğidir. 11

12 Yırtılma Yüzeyi: Patlama riskine karşı, kapalı bölümün yan duvarında oluşturulan zayıf yüzeydir. Yönlendirme levhaları: Birden fazla çıkışı olan bütün yapılarda, kullanıcıların çıkışlara kolaylıkla ulaşabilmesi için acil durum yönlendirmesi yapılacaktır. BYKHY 2007 Madde 73 Yüksek Bina: Bina yüksekliği m'den fazla veya yapı yüksekliği m'den fazla olan binalar yüksek yapı olarak kabul edilir. Yüksek Risk: Yüksek tehlike sınıfına giren maddelerin üretildiği, kullanıldığı, depolandığı yerlerdir. 12

13 BÖLÜM 2: A.YANMA VE YANGIN 1. Yanma Nedir? Yanıcı maddenin oksijen ile ısı etkisi altında belirli oranda birleşmesi sonucu meydana gelen kimyasal bir reaksiyon dur. Yanma olayinin oluşabilmesi için; 3 temel unsurun bir araya gelmesi gerekir. Yanıcı madde, oksijen ve ısı. Yanmanın olabilmesi gereken bu üç temel unsur yangın üçgeni olarak adlandırılır. 2. Yangın Nedir? İnsan istekleri dışında çıkan ve menfaatlerimize aykırı olan (sabotajla çıkarılan yangınlar hariç), gelişen ve istenildiği zaman kontrol altına alınıp söndürülemeyen yanma olaylarına Yangın denir. Başlangıç, büyüme, yayılma, korlaşma ve sönme aşamaları şeklinde dört evreden oluşur. 3. Yanmanın Çeşitleri -Yavaş Yanma, -Hızlı Yanma, -Parlama, Patlama şeklinde yanma, -Kendi Kendine Yanma 3.1. Yavaş Yanma Yavaş yanma şu durumlarda meydana gelir. Yanıcı maddenin bünyesi itibariyle, yanıcı buhar veya gaz meydana getiremediği halde, Yeterli ısının olmaması halinde,yeterli oksijen olmaması halinde,yavaş yanma meydana gelmektedir. Örneğin:Demir (F), Bakır (Cu) gibi metallerin havadaki oksijen ve hava ısısı ile oksitlenmesi olayında olduğu gibi, yanıcı madde buhar veya gaz çıkarmamakta dolayısıyla demir oksit (Feo) ve Bakıroksit(Cuo) Sodyum (Na) alkali metali de çabuk okside olan bir elemandır.canlıların hücre solunumu olayı da bir nevi yavaş yanma olayıdır Hızlı Yanma Yanmanın bütün belirtileri ile oluştuğu bir olaydır. Yanmanın belirtileri Alev, Isı, Işık ve korlaşmadır.bazı maddeler, katı halden önce sıvı hale daha sonrada buhar veya gaz haline geçerek yanarlar.(örneğin: Parafin, mum gibi)bazıları ise, doğrudan yanabilir ve buhar çıkarırlar. (Örneğin: Naftalin)Yine bazı maddeler doğrudan doğruya yanabilen gazlar çıkarırlar(örneğin: Odun, kömür gibi)meydana gelen bu yanıcı buhar veya gazlar oksijenle birleşirken olay meydana gelir Parlama Ve Patlama Parlama kolayca ateş alan maddelerde görülen bir olaydır. (Örneğin Benzin gibi) Patlama ise; tamamen bir yanma olayıdır. Burada dikkati çeken husus maddenin tamamının bir anda yanmasıdır. Bunda Maddenin cinsi, birleşimi, şekli, büyüklüğü ile küçüklüğü ve nihai oksijen oranının rolü büyüktür. 13

14 Patlamada; bir anda parlayarak yanan madde çeşitli gazlar haline gelmekte ve son derece büyük bir hacim genişlemesine uğrayarak etrafını zorlamakta ve patlamalar olmaktadır.. Patlama ve parlama yangın nedeni değil bir sonuçtur. Patlama ve parlama şeklinde yanma,genel olarak 4 grupta toplanmaktadır Yanma Sonucu Oluşan Patlamalar (Çok hızlı Oksitlenme): Parlayıcı,buhar,gaz ve tozun,sınırlı bir alanda çok hızlı oksitlenmesi neticesinde meydana gelen patlamalar ve parlamalardır.örnek:benzin buharı metan gazı ve LPG gibi gazların hava ile karışımı,nişasta,un tozu ve diğer organik tozların hava ile belirli oranlardaki karışımları, aseton buharı,magnezyum tozları gibi Bozunma Sonucu Oluşan Patlamalar (çok hızlı ayrışma) Kimyasal yapıları kararsız maddelerin çok hızlı ayrışma sonucu oluşan patlamalardır.bu tür patlamalar için,ortamda hava yada oksijen bulunması gerekmez. Örnek:TNT,Dinamit,Kara barut,roket yakıtı gibi Yüksek Basınç Sonucu Patlamalar Basınçlı kapların veya kazanların içinde oluşan,yüksek basınç sebebi ile meydana gelen patlamalardır Nükleer Patlamalar: Nükleer bozunma sonucu maddenin enerjiye dönüşmesiyle ortaya çıkan ani enerji boşalmalarıdır. Örnek:Hidrojen ve uranyum bombasını patlaması Kendi Kendine Yanma Yavaş yanmanın zamanla hızlı yanmaya dönüşmesidir. Özellikle bitkisel kökenli yağlı maddeler normal hava ısısı ve oksijeni içinde kolaylıkla oksitlenmekte bu oksitlenme sırasında ise gittikçe artan bir ısı çıkmaktadır. Zamanla doğru orantılı olarak artan bu ısı, bir süre sonra alevlenmeye yetecek dereceyi bularak maddenin kendiliğinden tutuşmasına neden olmaktadır. Örneğin: Bezir yağına bulaştırılmış bir bez parçası yukarıda açıklandığı şekilde bir süre sonra alev alarak yanmaya başlayabilmektedir. Alev,kuvvetli ısı,ışık,korlaşma gibi dışarıdan görülen yanma şeklidir. ALEVLİ YANMA ve ALEVSİZ YANMA (kor halinde yanma) gibi iki şekilde meydana gelir, Alevli ve Alevsiz Yanmanın bir arada görüldüğü yakıtlar; Kömür içeren katı yakıtlar Karbonhidrat içeren katı yakıtlar(nişasta şeker) Selüloz/lignin vb bitkisel esaslı maddeler(tahta,saman) Erimeyen ısıya dayanaklı plastikler Sadece Yüzey Yanmasının görüldüğü yanıcı maddeler; Saf karbon,kolay oksitlenen ametaller(kükürt,fosfor) Kolay oksitlenen metaller(magnezyum,alüminyum,uranyum,sodyum) B. YANMA OLAYININ GERÇEKLEŞMESİ İÇİN GEREKLİ OLAN UNSURLAR -Oksijen -Yanıcı Madde -Isı 1. Oksijen(O2): Temiz bir ortamdaki havada %20,9 oranında oksijen (o2) vardır.yanma olayının gerçekleşmesi için bu oranın %16nın altına düşmemesi gerekir.oksijen oranının %16 nın altına inmesiyle yanma reaksiyonu yavaş yavaş sönmeye yüz tutar.oksijen oranının %14 ün altına düşmesi halinde yanma reaksiyonu olmaz.bazı maddeler yanma için gerekli olan oksijeni bünyelerinde bulundururlar.örneğin;potasyum,permanganat,parklorikasit,metil,eti,keton, Peroksit vs. 14

15 Oksijen 51 bar basınç altında ve -119C de sıvılaşır. Havadaki mevcut gazları; %78.1 Azot. %20.9 Oksijen %0.93 Argon %0.03 Karbondioksit ve diğer gazlar(neon,helyum,kripton,kresnon)ortamda bulunan havayı oluştururlar. 2. Isı: Maddeleri oluşturan otom veya moleküllerin yüksek düzeyindeki titreşimlerinden doğan bir enerji türü olup;aynı zamanda sıcaklığın bir fonksiyonudur. Bütün maddeler belirli bir ısıya sahiptir, çünkü moleküller sürekli hareket etmektedir. Bir madde ısıtıldığı zaman moleküllerin hızı artar ve dolayısıyla ısıda artış olur. Bir maddenin moleküllerini hızlandıran herhangi bir şey o madde içerisinde ısı üretilir. Bu olay ise maddenin moleküllerin oksijen ile birleşmesine izin verir. Bu olayın adı yanmadır.isı;mekaniksel,elektriksel ve kıymasal kaynaklardan elde edilir. Yanmanın başlaması için gerekli olan şartlardan biri olan ısı birçok kaynaktan meydana gelir. Genel olarak bilinen ısı kaynakları aşağıda belirtilmiştir Isı Kaynakları Isı kaynakları iki kısımda incelenir. -Doğal Isı Kaynakları -Suni Isı Kaynakları Doğal Isı Kaynakları: Güneş ışığı,yıldırım,,volkan patlaması gibi doğal nedenlerden oluşan ısı kaynaklarıdır Güneş Işığı: Güneşin elektromanyetik radyasyon şeklinde yaydığı enerjiye güneş ısısı enerjisi denir.güneş ısısı enerjisi tipik olarak oldukça düzenli bir şekilde yeryüzüne dağılır ve yeryüzüne ulaştığında ateş çıkana kadar bir enerjiye sahip değildir.bununla birlikte güneş enerjisi,örneğin büyüteç ve mercek kullanılarak özel bir noktada birleştirildiği zaman yanıcı maddeleri ateşleyebilir Yıldırım: Yıldırım;bulutların birbirine ve yeryüzüne ilettikleri elektrik akımının sonucunda yanmayı başlatması Suni Isı Kaynakları: Isının, kimyasal, mekaniksel, elektriksel vs. kaynaklardan elde edilmesidir Kimyasal Isı Enerjisi: Kimyasal ısı enerjisi bazı kimyasal reaksiyonların sonucunda meydana gelen bir enerji türüdür. Isı üretim ile sonuçlanan 4 kimyasal reaksiyon türü şunlardır; yanma ısısı, kendiliğinden ısınma, bozulma ısısı ve çözülme ısısı Yanma Isısı Yanma ısısı, yanma(oksitleme) reaksiyonunun ürettiği ısı miktarıdır. Maddeleri yakarak elde edilen ısı miktarı maddelere bağlı olarak değişir. Bu olgu bazı maddelerin diğerlerine kıyasla daha sıcak yanmasını belirtir. Yanma ısısı yakıt ve diğer koşullara bağlı olarak değişir. Örneğin; bir mum alevi, bir kaynak alevi kadar sıcak yanmaz Kendiliğinden Isınma: 15

16 Kendiliğinden ısınma, maddelerinde depolanan ısı enerjisi dolayısıyla herhangi bir dış etki olmaksızın yanmaya başlamasıdır. Kendiliğinden ısınma en sık şekilde, yeterli havanın olmadığı ve izolasyonun ısı-yani kaliteli kimyasal bozulma sürecinde oluşan ısı-kaybını önlediği ortamlarda meydana gelir.örneğin;bir top haline getirilip bir köşeye atılan yağa bulaşmış paçavralar buna örnek gösterilebilir. Eğer ısının dışarıya çıkmasına olanak sağlayacak yeterli havalandırma yoksa ısı sonuçta paçavraların ateş almasını sağlayacak düzeye ulaşır. Yağa bulanmış paçavraların kendiliğinden ısınması oksijenin sınırlı olduğu kaplarda muhafaza edildiği zaman önlenir.bir ısınma reaksiyonunun hızı her 18 santigrat ısı artışı ile iki katına çıkar Bozulma Isısı: Bozulma ısısı, bileşiklerin genel olarak bakteri hareketleri nendi ile bozulmaları sırasında serbest kalan ısıdır. Bazı durumda bu bileşikler kararsızdır ve çok çabuk serbest bırakırlar, hatta infilak edebilirler. Başka durumlarda ise reaksiyon ve sonuçta ısının serbest bırakılması çok daha yavaştır. Örneğin; bir çöplüğe dikkatlice bakıldığında bu reaksiyon kolaylıkla görülebilir. Organik maddelerin çürümesi, soğuk günlerde çöplüğün bazı yerlerinde eşleme yapıldığı zaman görülebilecek ısı oluşturur. Isınan buharların yığındaki aralıklardan yüksekliği görülebilir. Bozulma, çürüme ısısı, öbek halindeki organik maddelerde meydana gelir Çözülme Isısı: Çözülme ısısı, maddenin bir sıvı içerisinde çözülmesiyle serbest ile serbest kalan ısıya denir. Bazı asitler suda çözüldükleri zaman sıcak su ve asidi patlayıcı bir güçte karıştırarak şiddetli reaksiyonlar gösterir Elektriksel Isı Enerjisi: Elektriğin bir binaya veya otomobile hasar veren yangının meydana gelmesinin nedenlerinden biri olduğu bilinen bir gerçektir. Elektrik ısınmış alan yakınlarındaki her türlü yancı maddeyi yakabilecek derecede yüksek ısılar üretme kabiliyetine sahiptir.elektrik tesisatları, jeneratörler, elektrikli ısıtıcılar ve elektrikli cihazlar yanmayı başlatmaya yeterli ısı açığa çıkartabilirler. (elektriğin neden olduğu yangınlarda enerji kesilmediği sürece kesinlikle su kullanılmamalıdır. Elektriğin neden olduğu yangınlarda su kullanılabilmeyi mümkün kılan belirli mesafede suyun sis ve kesintili püskürtülmesidir.) Elektrikle ısıtma çeşitli şekillerde meydana gelir. Bunlar; Dirençli Isıtma: Dirençli ısıtma tel veya cihaz gibi bir iletkenden geçen elektrik akımının ürettiği ısıdır. Eğer tel çapı akım miktarı için yeterince büyük değil ise,, dirençli ısıtma artar. Basit bir uzatma kablosuna haddinden fazla cihaz bağlanarak aşırı derecede yüklenirse yangın çıkar. İletkenlerin ısı bir şekilde sarılması da yine bir yangın nedenidir Dielektrik: Dielektrik ısınma ya doğrudan akımın yada dalgalı akımın iletken olmayan bir bir malzeme üzerinde yüksek frekansla titreşme hareketinin bir sonucu olarak meydana gelir. İletken olmayan bir malzeme Dielektrik ısınmadan etkilenerek ısınmaz ancak elektrikle sürekli temas halinde olduğu için ısınır. Örneğin; elektrik kablosu bir nesnenin etrafına sıkıca sarıldığı zaman dirençli ısınma meydana gelir. (Dielektrik ısınma mikrodalga fırınlarda uygulanır.) Kaçak Akım Isıtması: Bir tel bütün akımı kapsayacak şekilde yeterince izole edilmediği zaman kaçak akım ısınması meydana gelir. Bir yapının çevreleme yerlerinde bazı akım kaçakları olursa bu akım ısınmaya ve dolayısıyla yangının çıkmasına neden olabilir Arklaşmadan Kaynaklanan Isınma: Arklaşmadan kaynaklanan ısınma, akım akışı kesildiği zaman meydana gelen bir elektrikle ısınma türüdür. Akımın kesilme, elektrik düğmesinin açık bırakılması veya gevşek bağlantı 16

17 yapılmasından kaynaklanabilir. Ark ısıları aşırı derecede yüksek olup, iletkenin erimesine neden olabilir. Kaynak makinelerinde kullanılan ısı, arklaşmanın neden olduğu ısıdır. Burada metaller birbirine kaynaklanırken iletken (kaynak elektrodu) erir Statik elektrik: Maddenin yüzeyleri üzerinde sürtünme sonucu üretilen elektriksel yükten dolayı oluşur. Aşırı yükten maddelerin üzerindeki elektriksel yükün herhangi bir sebeple deşarjı esnasında oluşan kıvılcım yanmaya başlatabilir tutuşabilir sıvılar kaptan kapa aktarılırken meydana gelen yangının nedeni olarak genelde statik elektrik gösterilir. Bu nedenle tutuşabilir sıvı kapları, birbirleri arasında yakıt nakli yapılmadan önce birlikte topraklanmalıdır. Bir otomobilin yakıt deposu doldurulurken elektrik topraklanması zorunlu değildir,çünkü benzin içerisinde topraklama görevi gören özel katkı maddeleri vardır ve metal ağız pompa ile temas halindedir Mekanik Isı Enerjisi: Mekanik ısı sürtünme ile sıkışma ile sürtünme ısısı iki yüzeyin birbirinr deyerek hareket etmesi ile meydana gelir.bu hareketin sonunda ısı ve kıvılcımlar tasarlanan dizel motorlar buji olmadan yakıt buharını ateşler Isının Yayılması Yangın başladıktan sonra ısı dört şekilde büyüyebilmekte ve yayılabilmektedir. Yangın Büyümesini Ve Yayılmasını Önlemek İçin, Isının (Direk- Kondüksüyon- Radyasyon Konveksiyon ) Yoluyla Transfer Olabileceği, Yayınlanabileceği Yüzeyleri Ve Cisimleri Soğutmak Gerekir Direk Temas (Dokunma-Değme) Alevlerin, doğrudan yanıcı diğer maddelere erişmesi yoluyla, yangın büyüyebilir ve yayılabilir Isı İletimi(Kondüksiyon) Isının, bir yangından ya da ısı kaynağından uygun bir iletken yardımı ile başka bir yanacak maddeye iletilmesidir. Isı iletkenliği, her maddenin ve cismin yapısına bağlı olarak değişmektedir. Metaller, diğer maddelere kıyasla daha iletkendir Isı-Işın Yayılımı (Radyasyon) Isının, ışınma yoluyla iletimidir. Işınmada, ısı bir kaynaktan, başka bir madde üzerine ısı ışınlarına dönüşmüş olarak, boşlukta hızla ilerler. Herhangi bir cisme çarpan ısı ışınları, çarpıkları cisim üzerinde tekrar ısıya dönüşerek cismi ısıtır. Isı arttıkça alevler görünür hale gelir Isının Hava Akımı İle İletimi (Konveksiyon) Isı, hava ya da sıvı gibi taşıma ortamı içerisinde taşınabilir. Özellikle, aşağıdan yukarıya doğru, sıcak havanın yükselmesi ile ısı transferleri olur ki, bu durumda ciddi bir yangın yayılma nedenidir. Isının hava akımı ile iletimi engellemek için, alevin boyunu kısaltmak yani oksijeni azaltmak, yanıcı maddeyi kesmek, ısı transferlerini durdurmak, patlayabilecek nesneleri ortamdan uzaklaştırmak gerekir. 3. Yanıcı Madde: Isı karşısında yanıcı buhar yada gaz çıkarılabilen kolaylıkla korlaşabilen maddelere yanıcı madde denir. Yanıcı maddeler ikiye ayrılır; - Tutuşma Özelliğine Göre Maddeler -Doğadaki Özelliğe Göre Yanıcı Maddeler 3.1. Tutuşabilme Özelliğine Göre Maddeler: 17

18 BYKHY ye göre yapı malzemeleri yanıcılık sınıfları A sınıfı yanmaz veya zor yanıcı maddeler A1;Yanmaz Alev almaz, yanmaz, Kum, çakıl, mil, kil ve doğada bulunan yapı tekniğinde kullanılabilen diğer tüm taşlar. Mineraller, toprak, volkanik cüruflar ve doğal bims. Çimento, kireç, alçı, anhidrit, yüksek fırın cürufu, genleştirilmiş kil, genleştirilmiş şist, genleştirilmiş perlit ve vermükulit ile köpüklü cam gibi yakma ve/veya genleştirme prosesiyle taş ve minerallerden elde edilen yapı malzemeleri. Harç, beton, betonarme, ön gerilmeli beton, gaz beton veya gözenekli beton, hafif beton, mineralli maddelerden üretilmiş yapı taşları ve yapı plakları, mutad harç veya beton katkılı malzemeler. Organik katkı maddesi içermeyen mineral lifli malzemeler. Tuğla, kiremit, seramikler. Camlar. Alkali ve toprak alkali metaller ve alaşımları dışında, ince toz halinde öğütülmemiş metal ve alaşımlar. A2 kömürleşmez veya Yanıcı kısımlar içerir, ancak kendileri yanmaz, ateşi iletmez, yangın yüküne katkısı olmaz. Her durumda özel tahkiki gereken malzemelerdir. Örneğin alçı karton plakları gibi yanmaz dolgu maddeli kompozitler gibi B sınıfı yanıcı maddeler B1 sınıfı;zor alevlenici; Alev kaynağı kalktıktan sonra da yanmayı sürdürür. Odun yünü veya talaşı hafif yapı levhaları, Çok katmanlı mineral elyaflı hafif yapı plakları (tek ve/veya iki yüzeyi mineral elyaf ile kaplı odun yününden yapılmış hafif yapı plağı), Yüzeyi delikli veya deliksiz alçı karton levhalar, Masif mineral zemin üzerine mineral katkılı yapay reçineli sıvılar, Isı harçlar, Yumuşatıcı içermeyen d ³ 3,2 mm sert polivinilklorid (PVC), klorlu polivinilklorid (PVCC) ve polipropilen (PP)'den üretilmiş boru ve ek parçaları, Ahşap parke, PVC, vinilasbest zemin kaplamaları Asbestli mukavva ve kağıtlar. B2 Normal alevlenici; Yanıcı duman ve zehirli gaz oluştururlar. Odun yünü veya talaşı hafif yapı levhaları, Çok katmanlı mineral elyaflı hafif yapı plakları (tek ve/veya iki yüzeyi mineral elyaf ile kaplı odun yününden yapılmış hafif yapı plağı), Yüzeyi delikli veya deliksiz alçı karton levhalar, Masif mineral zemin üzerine mineral katkılı yapay reçineli sıvılar. Isı harçlar. Yumuşatıcı içermeyen d ³ 3,2 mm sert polivinilklorid (PVC), klorlu polivinilklorid (PVCC) ve polipropilen (PP)'den üretilmiş boru ve ek parçaları, Ahşap parke, PVC, vinilasbest zemin kaplamaları, Asbestli mukavva ve kağıtlar. B3 Kolay yanıcı; Yukarıdaki sınıflara girmeyen malzemeler, yapılarda hiçbir şekilde kullanılamaz. Ahşap < 2 mm Kağıt, saz, saman, talaş, pamuk, seliloz lifi Gevşek veya toz halinde her türlü yanıcı maddeler. C Yangına sınırlı boyutlarda katkıda bulunan malzemeler. D Yangına kabul edilebilir boyutlarda katkıda bulunan malzemeler. E Yangına karsı tepki performansı kabul edilebilir olan malzemeler. F Yangına karsı tepki performansı belirlenemeyen malzemeler Parlayıcı ve patlayıcı maddeler Yanabilir sıvılar; Parlama noktası 37.8 C ila 93 C arasında olan sıvılardır. Örnek olarak %10 etil alkol içeren sıvılar, jet yakıtı, 1 no'lu fuel-oil, fenol, çam yağı, mineral spiritler ve metil sellosolv verilebilir Parlayabilir Aerosoller: 18

19 Parlayabilir gazlar; alt parlama limiti havada hacimce %13'den daha az olanlar (örneğin: bütan),üst parlama limiti alt parlama limitinden %12 daha yüksek olanlar (örneğin, jeneratör gazı). Parlayabilir sıvılar; Parlama noktası 37.8 C 'nin altında olan sıvılardır. (Eğer açık kaplar tutuşursa, kaynaklarının yakında olursa veya normal oda sıcaklığının altında gerçek bir yangın tehlikesi yaratırlar) Etil asetat, aseton, %95'lik etil alkol, turpentin ve benzin parlayıcı sıvılara örnek olarak verilebilir. Magnezyum metal'i ve nitrosellüloz filmi gibi Parlayabilir katılar: Oksitleyici maddeler; Parlayıcı ve patlayıcı maddelerin var olduğu yerde patlama tehlikesi ve/veya yangın tehlikesi taşırlar. Odun gibi yanıcı maddelerle temas ettiğinde yangına neden olabilir. Fuel-oil gibi yanıcı maddelerle temas ettiğinde parlama veya çok tehlikeli reaksiyonlar oluşturabilir. Göze veya cilde geldiğinde de yakabilir. Örnek olarak oksijen, klor, nitrik asit, flüor ve hidrojen peroksit verilebilir Çabuk yanıcı maddeler; 54 C 'nin altındaki hava sıcaklığında kendi kendine tutuşarak yanabilen maddelerdir. Örnek olarak beyaz fosfor ve kimya ya da petrol işleme endüstrisinde kullanılan bazı katalistler verilebilir Diğer Fiziksel Tehlikeler Basınçlı gazlar; Tüplerde basınç altında gaz olduğu için patlama tehlikesi vardır. Yangında ısınırsa kabının patlamasına neden olabilir. Örnek olarak azot, oksijen, argon, asetilen, propan ve karbon dioksit verilebilir Patlayıcılar; Nitrogliserin, barut ve diasetil peroksit örnek olarak verilebilir Kararsız maddeler; Benzoil peroksit, akrilonitril ve butadien gibi birçok tehlikeli madde bu sınıfa girer Su ile şiddetli reaksiyon veren maddeler; Asetik anhidritleri, sodyum metal'i, ve kalsiyum karpit örnek olarak verilebilir. Çok dengesizdirler. Su ile reaksiyona girince zehirli veya yakıcı gazlar çıkarır. Şok, sürtünme ve sıcaklık artışı sonucu olarak parlayabilir. Ayrıca kapalı bir kapta ısıtılırsa patlayabilir BYKHY e göre Yanıcı ve parlayıcı sıvılar Madde 113- (1) Yanıcı ve parlayıcı sıvılar aşağıdaki şekilde tanımlanır ve sınıflara ayrılır: Yanıcı sıvılar, ayrılır: Parlama noktası 37.8 C ve daha yüksek olan sıvılardır. Yanıcı sıvılar aşağıdaki alt sınıflara Sınıf II sıvılar: Parlama noktaları 37.8 C ve daha yüksek ve 60 C dan düşük olan sıvılardır. Sınıf IIIA sıvılar: Parlama noktaları 60 C ve daha yüksek ve 93 C dan düşük olan sıvılardır. Sınıf IIIB sıvılar: Parlama noktaları 93 C ve daha yüksek olan sıvılardır. 19

20 Parlayıcı sıvılar Sınıf I parlayıcı sıvılar; parlama noktası 37.8 C ın altında ve 37.8 C daki buhar basıncı 276 kpa ı aşmayan sıvılar parlayıcı sıvı, yani, Sınıf I olarak kabul edilir. Sınıf I sıvılar, aşağıdaki alt sınıflara ayrılır: Sınıf IA sıvılar; Parlama noktaları 22.8 C dan ve kaynama noktaları 37.8 C dan düşük olan sıvılardır. Sınıf IB sıvılar; Parlama noktaları 22.8 C dan düşük ve kaynama noktaları 37.8 C ve daha yüksek olan sıvılardır. Sınıf IC sıvılar; Parlama noktaları 22.8 C dan yüksek ve 37.8 C dan düşük olan sıvılardır. Parlama noktasının üzerinde ısıtılan Sınıf II ve Sınıf IIIA sıvılar, Sınıf I olarak kabul edilir Doğadaki Fiziksel Özelliklerine Göre yanıcı Maddeler: Belirli şartlar oluşturulduğunda doğada bulunan hemen, hemen bütün maddeler yanabilir. Ancak bu şartların hepsini hazırlamak her zaman mümkün değildir. (Yüksek ısı veya saf oksijen gibi.) Biz yanıcı madde sözünden ısı karşısında yanıcı buhar veya gaz çıkarabilen yada kolaylıkla korlaşabilen maddeleri anlıyoruz. Bu anlamda yanıcı maddelerin büyük çoğunluğunun birleşiminde (C) Karbon, (H) Hidrojen, (O) Oksijen, (S) Kükürt, (F) Fosfor gibi elementler bulunmakta, ısı ile temaslarında çeşitli bileşikler halinde gaz ortaya çıkartmaktadırlar. Bu gazlar buhar halindedirler. Maddeler bilindiği gibi tabiatta üç halde bulunurlar. Yanıcı maddelerde tabiatta bulunan maddeler olduğundan üç halleri ile vardırlar. Bunlar ; - Katı haldeki yanıcı maddeler. -Sıvı haldeki yanıcı maddeler, -Gaz haldeki yanıcı maddelerdir Katı yanıcı maddeler: Bu sınıftaki maddeler, genel olarak ısı etkisi ile yanıcı buhar veya gaz çıkartmakta ve oksijen ile birleşmeleri halinde yanma meydana gelmektedir. Bu gruptaki bazı yanıcı maddeler ise önce eriyerek sıvı hale geçmekte daha sonra buhar haline geçerek yanmaktadır.(parafin, mum, katı yağlar gibi.)bazıları ise doğrudan buhar haline geçerek yanmaktadır.( Naftalin gibi.) Sıvı haldeki yanıcı maddeler: Sıvı yanıcı maddeler genelde buharlaştıktan sonra yanarlar. Bunların pek çoğu normal havada buharlaşırlar. Bazıları ise (Örneğin; Benzin) -7 CO de buharlaşmaya başlar. Bu gruptaki yanıcılar, katı yanıcı maddelere göre daha kolay ve hızlı yanarlar. Sıvı yanıcı maddelerin çoğunluğunun buharı (Benzin, mazot, tiner vs.) havadan ağırdır Gaz haldeki yanıcı maddeler: Diğer yanıcı maddelere oranla daha kolay ve daha hızlı yanarlar. Oksijenle temasa getirilmeleri çok küçük kütleler halinde olmalıdır. Aksi halde yanmaları patlama şeklinde ola çaktır. Gaz halindeki yanıcı maddeler çoğu zaman çeşitli gazların karışımından meydana gelmektedir. (Örneğin; Hava gazı) Bundan dolayıdır ki zehirleme özellikleri de bulunabilmektedir. C. YANGINLARIN SEBEPLERİ VE ETKENLERİ 1. Yangınların Sebepleri: - Korunma önlemlerinin alınmaması, - Bilgisizlik, 20

21 - İhmal ve dikkatsizlik, - Kazalar, - Akma/Sıçrama, - Sabotaj, - Tabiat olayları Korunma Önlemlerinin Alınmaması: Yangına sebebiyet veren nedenlerin başında kullanılan madde ve malzemelerin özelliklerine göre yanmalarını önleyici tedbirlerin alınmaması gelmektedir (Elektrik kontağı, LPG tüpleri, ısıtma sistemleri, patlayıcı-parlayıcı maddelerin yeterince korunmaya alınmamasından doğmaktadır.) Özellikle büyük yerleşim alanlarında konut ve işyerlerinde çıkan yangınların büyük bir kısmı elektriğin ve LPG nin yanlış kullanımından kaynaklanmaktadır. Elektrik sistemi ile ilgili gerek tesisat gerekse sigorta sistemlerinin yeterli düzeyde yapılmaması, binalarda çatı kirişler ile baca ilişkilerinin gereği gibi düzenlenmemesi, LPG kullanılırken tüp kullanımı ile ilgili gerekli önlemlerin alınmaması, kalorifer sistemlerinde gerekli tertibatın alınmayışı periyodik bakımlardaki aksaklıklar nedeni ile yangın çıkmaktadır Bilgisizlik: Kullanılan madde ve malzemelerin yangına sebebiyet verebilecek özelliklerinin bilinmemesi ve yangın önlemlerinin ne şekilde alınacağına dair eğitim alınmaması da yangının en önemli nedenlerindendir Elektrikli aletler kullanımını bilmemek, soba ve kalorifer sistemlerini yanlış yerleştirmek, tavan arası, bodrum ve çatıya kolay ve çabuk tutuşabilecek eşyalar koymak, yakıt depoları veya yakıtla çalışan yerlerde kıvılcım çıkartacak etkenlerin bilinmemesi vb. durumlar yangının çıkmasına neden olur 1.3. İhmal: Bilgi sahibi olunduğu halde gerekli tedbirleri almamaktır. Söndürülmeden atılan kibrit, sigara izmarit gibi maddeler, Likit Petrol Gazı Tüplerinin kibritle kontrol edilmesi, prizde ütü ve ocak fişi unutulması, piknik tüpleri üzerine geniş tabanlı tencere, kazan konularak uzun süre ısıtılması, sigortaya gereğinde fazla tel sarılması vb. yapılmaması bilindiği halde ihmal edilerek yapılan işler yangına sebep olur Kazalar: İstem dışı oluşan olaylardan bazıları da (Kalorifer kazanının patlaması, trafik kazaları v.b.) yangına neden olur Akma/ Sıçrama: Direkt olarak yangın sebebi olmamakla birlikte yanıcı maddenin üzerine düştüğü zaman yangına sebebiyet veren yanan cisimlerden koparak etrafa sıçrayan parçacıklardan meydana gelen yangın etkenidir (Fabrika ve atölyelerde kaynak ve taşlama makinelerinden sıçrayan kıvılcımların etrafta bulunan benzin, mazot vb. maddeler üzerine düşmesi, sobadan sıçrayan yanan kömür parçalarının halı, kilim vs. maddeler üzerine düşmesi sonucu çıkan yangınlar.) Kaynak ve kesim işlerinde gerekli önlemler: 21

22 - Kaynak, kesme ve zımparalama işleri sırasında çevrede yanıcı ve parlayıcı madde bulundurmayınız, - Gaz yakıtlı kaynak ve kesme yapılması halinde, kullanılan yanıcı gaz ve oksijen ayrı ayrı yerlerde havalandırılarak muhafaza ediniz, - Bu işlemler sırasında gerekli yangın söndürücüleri bulundurunuz, - Yanıcı, parlayıcı ve patlayıcı maddelerin bulunduğu yerlerde kaynak ve kesme işlemlerini yapmayınız, - Kaynak ve kesme işlemleri yapılırken eğitilmiş yangın gözetleyici bulundurunuz Sabotaj: Yangına karşı gerekli önlemler alındığı halde çeşitli amaçlar için bilerek ve isteyerek yangın çıkartılmasıdır. (Tarla, ev yeri açmak amacıyla ormanların yakılması, bina, işyeri ve tesislerin kundaklanması.) 1.7. Tabiat Olayları: Tabi olarak kendiliğinden ortayı çıkan yangınlardır. (Deprem, yıldırım düşmesi, güneş ışınlarından meydana gelen yangınlar.) 2. Yangınların Etkenleri : - Bacalar, - Sigara, kibrit, - Kıvılcım, - Elektrik, - Parlayıcı ve patlayıcı maddeler ( Benzin, Tiner, Solvent, vs.). - Gaz halindeki maddeler (Likit Petrol Gazı, Doğal Gaz, Hidrojen, Biyogaz ). - Hayvanlar, - Yıldırım, - Güneş Işığı, 2.1. Bacalar: Bacaların uygun ebatta ve dış duvarlarının üzerinde yapılmaması, ocak bacalarının müşterek yapılması, bacanın fazla meyilli olması, bacada çatlak oluşması dahili gaz çıkışına sebep olacak sert köşelerin olması yangının etkenleridir. Kullanılan yakıtın cinsine göre; soba boruları 1-2 ayda bir temizlenirken bunların bacaları yılda en az 2, kalorifer ve mutfak bacaları ise yılda 1 kez temizlenmelidir Sigara ve Kibrit: Sigara ateşinin ortalama sıcaklık derecesi 800 oc civarındadır. Söndürülmeden atılan sigara ve kibritin yanıcı, patlayıcı ve parlayıcı maddelere teması neticesinde yangın çıkabilir. Yangınların %22 si sigaradan çıkmaktadır Gerekli önlemler: Sigaranızı söndüğünden emin olmadıkça yere atmayınız, Yatakta sigara içmeyiniz, Sigara ile yanıcı parlayıcı ve patlayıcı maddelere yaklaşmayınız, Yasaklanmış yerlerde sigara içmeyiniz, Cadde ve sokaklarda kaldırım üstlerinde bulunan binaların havalandırma boşluklarına sigaranızı atmayınız. 22

23 2.3. Kıvılcım: Yanan bir kütleden koparak etrafa sıçrayan küçük parçacıklardır. Bu parçacıkların yanar veya kor halde bulunması düştüğü yerdeki maddenin cinsine göre yanma olayının meydana gelmesine sebebiyet verir. Rüzgar kıvılcımın etrafa yayılmasında büyük etken olduğu kadar kül halinde ve kor halinde bulunan parçacıkların ateş (alevli) haline dönüşmesinde de büyük etkendir. Çok süratli rüzgarlarla sağa sola sürüklenen kıvılcımı yok etmek için öncelikle çıkış noktasını bularak buradaki yanma olayını yok etmek gerekmektedir Kıvılcımların kaynağı; - Mangallarda yanan ateşler, - Sobalarda yanan ateşler, - Bacalar, - Tren Bacaları, - Motorların egzozları, - Sönmemiş sigaralar. - Havai Fişekler Elektrik: Elektrikten çıkan yangınların nedenlerini genel olarak iki ana gurupta toplayarak izah edebiliriz Kullanıcıdan kaynaklananlar: Elektrik enerjisinden ısı kaynağı olarak yararlanmak amacı ile yapılan cihazların kullanılmaları esnasında kullanma talimatlarına uygun kullanılmaması, İhmal ve tedbirsizlik sebebiyle kullanımlarının bitiminden sonra fişlerinin çekilmemesi sebebiyle yangınların çıkmasına neden olurlar Tesisattan kaynaklananlar: Elektrik tesisatları talimatlara uygun şekilde yapılmaması, ısı nedeniyle elektrik kablolarında erimeler meydana gelmesi neticesinde tellerin birbirine teması (kısa devre) ile ortaya çıkan şiddetli akımın kolay yanabilen maddeleri tutuşturması yangının çıkma sebebidir. Kısa devreler elektrik nakil hatlarının kemirici hayvanlar tarafından tahribi neticesinde de oluşabilirler. Elektrik sigortalarının atması halinde yenisi ile değiştirilmeyip tel sarılarak kullanılması, sarılan bu telin kalın olmasının yangınlara sebebiyet verdiği de bilinen bir gerçektir Parlayıcı ve patlayıcı maddeler ( Benzin, Tiner, Solvent, vs.): Bu tür maddeler petrolden elde edilen kolaylıkla yanabilen sıvı maddelerdir.sıvı maddeler olarak bilinen (Benzin, mazot, tiner, alkol, solvent, gazyağı vb.) kolaylıkla buhar haline geldiklerinden hava ile karışarak kolaylıkla yanıcı hale gelirler. Bu maddelerin buharları bulunan veya bulunabilecek yerlerde alev ve kıvılcım çıkartan alet, malzeme kullanılmamalıdır. Örneğin; Benzin ısı santigrat derece olduğundan tamamen buharlaşır ve buharı kapalı yerlerde patlama açık yerlerde parlama şeklinde yanma meydana getirir Gaz halindeki maddeler (Likit Petrol Gazı, Doğal Gaz, Hidrojen, Biyogaz ): LPG Ham petrolün damıtılması sırasında elde edilen ürünlerin yanı sıra hidrokarbon sınıfı (etan, metan, propan, bütan, etilen metilen vb. gazlar) gaz maddelerde ortaya çıkmaktadır.doğal gaz 23

24 yeraltında organik maddelerin çürümesi sonucu oluşmaktadır. Bu gazlar kullanılması sırasında gerek kullanan gerekse imalat hataları nedeniyle yangınlara sebebiyet vermektedirler. Hidrojen ve biyogaz da tesislerde üretilerek kullanıma sunulan gazlardandır Hayvanların Sebep Olduğu Yangınlar: Açık ateş kullanılan yerlerde başıboş bırakılan hayvanlar yangın çıkarabilirler. Kedi ve köpek gibi evlerde bulundurulan hayvanların soba, mangal vs. gibi malzemeleri devirmeleri neticesinde yangına sebebiyet vermeleri mümkündür. Depolarda, ambarlarda ve büyük mağazalarda bulundurulan kedi ve köpeklerin yangın esnasında tutuşarak dışarıya kaçamadıklarından saklandıkları diğer kat ve odalarda ikinci bir yangın çıkmasına ve ateşin genişlemesine sebep olmaktadırlar. Evlerimizde yuvalanan fareler çamaşır makinesı, buzdolabı vs. gibi hassas cihazların içlerine girerek bunların elektrik aksamlarını kemirmeleri sonucu yangınlara sebep olmaktadırlar. Evlerimizde, yukarıda saydığımız cihazlarının içlerine hamam böceklerinin yuvalanması sonucu çalışır durumdaki cihazlarda bulunan elektronik devrelerin üzerinden geçerek kısa devre yapmaları neticesinde yangınlara sebebiyet verirler Yıldırımların Sebep Olduğu Yangınlar: Yıldırım parlayıcı ve patlayıcı bir maddeye rastlayacak olursa yangın çıkartabilir.ayrıca yıldırımlar orman yangınlarına ve kısmende olsa işyeri ve bina yangınlarına sebep olabilir Güneş Isısının Sebep Olduğu Yangınlar: Güneş ışığı doğrudan yangın çıkaran bir unsur olabileceği gibi yangının oluşumuna doğrudan bir etkende olabilir. Güneş ışığı özellikle metal ve yansıtıcı olmayan yüzeyler üzerinde sıcaklık artışına neden olduğundan bu tip yüzeylerin altında bulunan kolay yanıcı maddelerin tutuşmasına ve buhar çıkarmasına neden olabilir. İçinde hava kabarcığı bulunan camlar, gözlük camları, dolu veya boş cam şişeleri güneş ısısını bir noktaya toplayarak ısıyı artırırlar. Yanabilen cisimler üzerinde ise yangın çıkabilir. Bulundukları kapları patlatan cisimleri ise güneş ısıları altında buhar veya gaz haline geçerler ve patlamalar sebep olurlar (benzin, eter, aseton, ham petrol) Güneş ısısı kurumuş saman ot keten yün pamuk gibi cisimlerin yeterince ısı almaları neticesinde yangın çıkabilir. Rüzgâr yakıcı ve yanıcı madde üzerinde soğutucu etkisi olduğundan, yanmanın olabilmesi için rüzgârın şiddetinin yanıcı ve yakıcı madde üzerinde soğutucu etkisinin olmaması gerekiyor. 24

25 BÖLÜM 3: YANGINLARIN SINIFLANDIRILMASI VE YANGIN SÖNDÜRME MADDELERİ, ÖZEL YANGINLAR 1. Yangın İnsan istekleri dışında çıkan ve menfaatlerimize aykırı olarak (sabotajla çıkarılan yangınlar hariç), gelişen ve istenildiği zaman kontrol altına alınıp söndürülemeyen yanma olaylarına Yangın denir. Başlangıç, büyüme, yayılma, korlaşma ve sönme aşamaları şeklinde dört evreden oluşur. 2. Yangın Sınıfları Yangının türü yanmakta olan maddeye göre değişir. Yangın Sınıfları; TS EN 2 ve TS EN 2/A1 Türk Standartlarına göre aşağıdaki şekilde tarif edilmiştir; A sınıfı yangınlar - Yanmanın, normal olarak parlak korların oluşumuyla yürüdüğü, genellikle organik esaslı katı madde yangınları, B sınıfı yangınlar - Sıvılar veya sıvılaşabilir katılar ile ilgili yangınlar C sınıfı yangınlar Gaz yangınlarını D sınıfı yangınlar Metal yangınlarını E sınıfı yangınlar- elektrik yangınlarını (TS de yer almaz) F sınıfı yangınlar- Pişirme gereçlerindeki pişirme ortamı (bitkisel veya hayvansal sıvı ve katı yağlar) yangınları Şeklindedir. Aşağıda farklı ülkelere göre yangın sınıflandırmaları yer almaktadır. Amerikan Avrupa Avustralya / Asya Yakıt / Isı kaynağı A sınıfı A sınıfı A sınıfı Sıradan yanıcı B sınıfı B sınıfı B sınıfı Yanıcı sıvılar C sınıfı C sınıfı Yanıcı gazlar C sınıfı SINIFLANDIRILAMAYAN E sınıfı Elektrikli ekipmanlar D sınıfı D sınıfı D sınıfı Yanıcı metaller Sınıf K F sınıfı F sınıfı Yemeklik yağ veya yağ 2.1. A Sınıfı Yangınlar A SINIFI Yangınlar; Organik kökenli ( Katı ) madde yangınları. Bu malzemeler genellikle karbon bileşikleri olan organik yapıda malzemelerdir ve yanmaları sonucunda korlaşma ve kül meydana gelir. Ahşap, Kömür, Kâğıt, Ot, Selüloz Kauçuk, Tekstil Ürünleri, Plastik v.s. A SINIFI Yangınlar, soğutucu etki yaratan maddeler ile müdahale edilmek sureti ile soğutularak söndürülür. 25

26 2.2. B Sınıfı Yangınlar B SINIFI Yangınlar: Sıvı yanıcı madde ( Akaryakıt ) yangınları. Su ile karışanlar ile karışmayanlar olmak üzere iki sınıfa ayrılır. Benzin, Benzol, Mazot, Fuel-Oil, Madeni Yağlar, - Vernik, Boya, Tiner, Alkol, Parafin, Aseton, Asfalt, Tutkal v.s. B Sınıfı Yangınlar, yanan madde ile oksijen teması kesilerek ( Boğmak ) sureti ile söndürülür C Sınıfı Yangınlar (Amerikan standardına göre E sınıfı) C SINIFI Yangınlar: Gaz halindeki yanıcı madde yangınları. Yanıcı gaz ve basınç altında sıvılaştırılmış gaz haldeki maddelerin yangınlarıdır. Doğal ve Üretilmiş Gazlar, Metan, Hidrojen, Asetilen LPG, Propan Doğal Gaz C Sınıfı Yangınlar, genel kural olarak, gaz yangınlarında, yangın kaynağı kesilerek ve soğutma işlemi yapılarak söndürülür D Sınıfı Yangınlar D SINIFI Yangınlar: Hafif Metal Yangınları Titanyum, Magnezyum, Alüminyum, Uranyum, Fosfor, Sodyum D Sınıf Yangınlar, özel amaçla üretilmiş D sınıfı Kuru Toz ile söndürülür F Sınıfı Yangınlar (amerikan standardına göre K sınıfı) F SINIFI Yangınlar: Yağ Tavası Yangınları F Sınıfı yangınlar Bitkisel ve hayvansal pişirme yağlarının yangınlarını kapsar.sulu Kimyasal söndürücüler tada toz söndürücüler ile söndürülür. " ASLA SU İLE SÖNDÜRMEYİNİZ. AKSİ HALDE PARLAMA VE PATLAMA OLUR." Çünkü ; Bir birim su : 100 ºC de 1700 kat genleşir. 26

27 126 ºC de 1827 kat genleşir. 226 ºC de 2298 kat genleşir. 326 ºC de 2760 kat genleşir. 426 ºC de 3230 kat genleşir. 526 ºC de 3690 kat genleşir. Buda yangının müthiş şekilde parlamasına ve patlamasına neden olur. KIZGIN YAĞ SU İLE BULUŞTUĞUNDA BERABERCE GENLEŞEREK YANGININ ANİDEN YÜZLERCE KEZ BÜYÜMESİNE NEDEN OLUR E Sınıfı Yangınlar (TSE de yer almaz NFPA de C sınıfı) Elektrik arkı yangın türü olarak genellikle kabul edilmez. Ancak elektrik akımı, elektrikli cihazlar, elektronik cihazlardan kaynaklanan yangınların sayısı küçümsenmeyecek boyuttadır. Elektrik arkı ve statik elektrik boşalmaları diğer tür yangınları başlatmaktadır. Elektrik yangınlarında elektrik akımı kesildikten sonra yanmaya devam eden maddenin cinsine göre yukarıda izah edilen yangın söndürme yöntemlerinden uygun olan kullanılır Yangın sınıflarına göre yanma karekteristikleri Duman veya alev görünümünden yanan madde hakkında ve yangının ısısı hakkında fikir yürütülebilinir. A sınıfı yangınlar, B sınıfı yangınlar, C sınıfı yangınlar, Gri veya Kahverengi DUMAN, Sarı/Kırmızı ALEV AĞIR DUMAN görüntülü yangınlar.(örnek: Ahşap Yangınları) Siyah DUMAN, Sarı veya Beyaz ALEV açığa çıkaran AĞIR ALEV görüntülü yangınlar. (Örnek: Benzin YANGINLARI) Dumansız, Sarı ve Beyaz ALEV açığa çıkaran ANİ ALEV PARLAMASI görüntülü yangınlar. (Örnek: LPG Yangınları) DUMAN ve ALEV verileri ile yanan madde hakkında ve yangının ısısı hakkında fikir sahibi olunabilir. ÖRNEK: ALEV, hafif kırmızımsı bir renk ise, yangın henüz başlangıç safhasında olup yaklaşık ısı 500 santigrat derecedir. Alev, beyaz-kırmızı, bir renk görünümünde ise, çok az kırmızı, daha çok beyaza dönük bir renk ise, yangının ısısı yaklaşık santigrat derecedir. 3. Özellik Arz Eden Bazı Yangın Türleri Ve Müdahale Yöntemleri Buraya kadar yangınların oluşumunu, yangın söndürme prensiplerini ve yangın söndürücü maddeleri inceledik. Bu konuda bazı yangın türlerini ve söndürme usulleri ile tekniklerini incelemeye çalışacağız. Bu yangın türleri; Bina Yangınları, Uçak yangınları, orman yangınları, tren yangınları, fabrika yangınları, Akaryakıt Yangınları, Yer altı çarşıları, pasajlar ve depolarda çıkacak yangınlar, Gemi yangınları, Kapalı Çarşı Yangınları, Asetilen yangınları, kimyasal maddeler ve yangınları, 27

28 Doğalgaz ve LPG yangınları Bina Yangınları Binalarda oluşan yangınlar genel olarak ahşap yangınlarıdır. Binalarda ortaya çıkan yangınlar çöp veya kağıt kutusunun tutuşması, elektrik kontağı, soba, baca gibi etkenlerledir. Bu etkenlerin binanın esas yapı malzemelerini de sararak tüm binanın tutuşması şeklinde büyük bir yangın ortaya çıkar. Genel olarak ahşap yangınlarını her türlü söndürme vasıtası ve söndürme cihazları ile söndürebiliriz. (Su, CO2, Kuru Kim yevi Toz gibi) Ancak bina yangınları geniş çap ve alanda ortaya çıkacağı için yanıcı maddeyi ve oksijeni ortadan kaldırarak söndürme olanağı yok gibidir. Bu tür yangınlar ancak ısı derecesini düşürerek (soğutarak) söndürülebilir. Isı düşürerek söndürme vasıtası sudur. Su daha önce değindiğimiz gibi yangını söndürmede hem en kolay hem de ucuz bir maddedir. Ancak suyu kullanırken yangından kurtarılacak şeylerin en az şekilde zarar görmesini sağlayıcı şekilde söndürme işlemini yapmak gerekir. Özellikle başlangıç halinde ve bir az ilerlemiş başlangıç yangınlarda su yerine halı, kilim ve battaniye gibi mal zemenin yangın üzerine örtülmesi suretiyle müdahale edilmesinde yarar vardır. Yanan bir kağıt sepetine su yerine diğer pahalı söndürücüleri kullanmak gereksizdir. Bina içinde bulunan ve su işlendiğinde zarar görecek gizli ve değerli evrakların bulunduğu yerlerde (Arşiv gibi) çıkan yan gınları söndürmede ıslanmadan dolayı çok zarar vermemek için karbon dioksit veya kuru kimyevi toz kullanmak yerinde olur. Bir binada meydana gelmiş yangına müdahalede öncelikle görev yapacak itfaiyecilerin can güvenliği önemli dir. Bu bakımdan binalardaki yangınları söndürme sırasında itfaiyecilerin dikkat etmesi gereken hususlar şunlardır. Yangın çıkmış binanın öncelikle keşfinin yapılması, binanın yapım şeklinin, içinde bulunan malzemenin niteliğinin tespit edilmesi zorunluluğu vardır. Tuğla yığma binalarda çatı ve üst katlar da çıkan yangında yanan katların enkazlarının aşağı katlara dökülmesi ihtimali olabileceğinden söndürmede kullanılan suyun ağırlığı da buna eklenince enkazın yıkıldığı katın tabanında çökme tehlikesi belirecektir. Bu gibi durumlarda döşeme 28

29 dayanıklılığını tehlikeye düşürmeyecek şekilde çalışılmalı ve zeminde su birikmesine engel olma önlemleri alınmalıdır Beton kirişli duvarları taş ve tuğla yığma binalarda çatı ve üst katlarda çıkan yangınlarda çoğu kez döşeme ve kiriş başlarının yanmasına neden olduğundan döşeme ve tavanın ani olarak çökmesi söz konusudur. Yangın söndürme çalış malarında bu konuya dikkat edilmelidir. Bu tip binalarda ted birli hareket etmek, tehlikeli katların altında bulunmamak, bulunmak zorunluluğu varsa kapı ve pencere altlarında ve duvar diplerinde durmak gerekir. Tümü ahşap binalarda döşeme ve bölme arası yangınları gizli olarak var olan hava akımı ile tüm binanın dış duvarı, bölmeleri, döşeme ve tavan aralarını sardığı unutulmamalıdır Cephe Yangınları Cephede yangın yayılımı, kullanılan malzeme ve cephe geometrisi ile doğrudan ilişkilidir. Yapıda bu bölgedeki yangın riski ve yayılımı, müdahalenin zor olması nedeniyle büyük öneme sahiptir. Dış duvarlardaki yanıcı malzemelerin kullanımı birçok ülkede yapı standartlarıyla sınırlandırılmıştır. Cephe yangınları ve kayıpları çoğu zaman bina yangınının neticesinde çıkmakta ve bina yangını tarafından gizlenmektedir. Bu nedenle cephe yangınları ile ilgili daha az yangın kaydedilmiştir. Buna rağmen, yanıcı cephe sistemleri son on yıl içinde yoğun bir şekilde tartışılmaktadır. Bir binanın dış kaplaması için üç tutuşma kaynağı vardır. Yapı içerisindeki bir mahalde meydana gelmiş olan bir yangından çıkan alevli sıcak hava akımının yapı kabuğundaki boşluklardan dış cepheye geçmesi, bina dış yüzeyini yalayarak yükselmesi ve bu sırada dış cephe elemanları tutuşma sıcaklığına gelmesi yoluyla. Bitişikte yada yakında bulunan bir yangında meydana gelen ısının ve yanan küçük partiküllerin cepheye taşınılma ulaşması ve bu sırada yapı dış cephe elemanlarını tutuşturması (sıçrama) yoluyla. Karşıda, belli bir uzaklıkta bulunan bir yangında meydana gelen ısının radyasyonla yapı dış cephe elemanlarına ulaşması ve bu sırada yapı dış cephe elemanlarının tutuşma sıcaklığına gelmesi yoluyla. Bunlardan, binanın içindeki bir akıcı bölme yangını dış cephe için şiddetli ve en önemli tutuşma kaynağı olanıdır. Yüksek yoğunluğun ortaya çıkışı, dış duvarın dış yüzüne alevin direkt vurmasından olur. Bir dış duvarda yangının ortaya çıkışı birim zamanda duvarın birim alanına alınan ısı miktarı ve ortaya çıkışın süresiyle en iyi şekilde ifade edilebilir[1] Uçak Yangınları Uçaklar hava araçları olup yolcu taşıma amaçlı, kargo taşıma amaçlı, sportif amaçlı, kurtarma ve yangın söndürme amaçlı ve askeri amaçlı olmak üzere sınıflandırılabilir. Ve gövde imalatlarında 29

30 alüminyum ve alüminyum alaşımları, magnezyum ve magnezyum alaşımları, çelik, titanyum ve kompozit malzemeler kullanılır. Her uçağın imalatında belli başlı sistemler vardır. Bunlar başlıca: Yakıt sistemleri, hidrolik sistemleri, tekerlek sistemleri, elektrik sistemleri, radar sistemler, yedek sistemler, yangın söndürme sistemleri, acil çıkış sistemlerinden oluşur. Bu sistemlerin hemen hepsi yangınla mücadele ve kurtarma faaliyetlerinde potansiyel tehlikeler oluştururlar. Bunun için uçağın tamamını dolaşan bir sürü irili ufaklı boruların hangisinin ne olduğunun tanınması için standart kodlama sistemi oluşturulmuştur Uçak Yangınları Bilgi Toplama Olay yerine ilk itfaiye varıncaya kadar olayın sevk ve idaresi sorumluluğu ve yetkisi itfaiye grubu santralcisi veya komuta merkezi santralcisindedir. Olay yerine itfaiye ekibi ulaşınca emir komuta olay yerine ulaşan itfaiye ekip amirine geçer. Olay yerine giderken komuta merkezindeki görevlinin vereceği bilgiler ilk verileri oluşturur. Uçak kazalarında bilgi alabilecek insanlar ve uzman personeli bulmak her zaman mümkün değildir. Böyle durumlarda olay yerinin etrafı tamamen gezilerek sirayet durumunun olup olmadığı gözlemlenmelidir. İlk olarak uçağın türünün ne olduğu öğrenilmelidir. Uçağın üzerindeki renk, yazılar ve işaretler uçak hakkında genel bilgiler verir. Ancak kazadan dolayı yazı işaret veya renklere ulaşılamıyor ise; Uçak iri gövdeli ve uçağı boydan boya izleyen pencerelerinin varlığı veya yokluğu ise yolcu veya kargo uçağı olduğunu belirtir. Uçak boyut itibari ile küçük ve kanat altlarında ve uçlarında silahları var ise savaş uçağı olduğunu, uçak boyut itibari ile küçük ve kanat altlarında ve uçlarında silah yoksa askeri keşif uçağı olduğunu belirtebilir. Kaza yapan uçakta çalışan uçağa ait sistemlerin olup olmadığı özellikle yakıt sızıntısının olup olmadığı araştırılmalı ve varsa sızan yakıtın tutuşmaması için çalışılmalıdır. Kaza yapan uçak savaş uçağı ise silah ve mühimmatının neler olduğu ve tetikleme sisteminin ne olduğu belirlenmelidir. Isı ile mi yoksa darbe ile mi tetiklendiği önemlidir. Kaza yapan uçakta sıvı sızıntısı var ise sıvının ne olduğu anlaşılmaya çalışılmalıdır. Sızıntı kaynağı fikir verecektir. Oksijen sıvı halde dökülmüş ise herhangi bir müdahale yapmadan buharlaşmasını beklemek doğru olacaktır, fakat sızan uçak yakıtı ise köpükle üzerinin tamamen kapatılması doğru olacaktır Uçak Yangınlarında Müdahale Yöntemi Hazırlıklı müdahaleyi gerektiren olaylardandır. Rüzgârın yönü silahların olup olmadığı, uçağın kurtarma yastığının durumu ve kaza kırım operasyonuna gerek olup olmadığı operasyonun yönünü değiştirmektedir Uçak Yangınlarında Potansiyel Tehlikeler Parlama patlama tehlikesi vardır. Savaş uçaklarında silahların patlaması ve ve tüm uçaklarda hava alıkları arasında basınç ile fırlatılma, hava alıkları önünde motor içine çekilme tehlikesi vardır. Mavi: Yakıt sistemi Kırmızı: Silah kontrolleri ve ateşleme üniteleri Siyah: Oksijen tüpü ve kesme yerleri Mor: Hidrazin gazı olduğunu Turuncu: Azot(nitrojen)tüpünü Yeşil: Amonyum gazının olduğunu ifade eder Sarı zemin üzerine siyah çizgiler: Fırlatma koltuğu Sarı zemin üzerine kırmızıçizgiler: Kabin içi yangın söndürme sistemlerini ifade eder Tren Yangınları Tren yangınları kara itfaiyeleri için ulaşım konusunda ciddi sıkıntılar yaşatan yangın türlerindendir. Demir yoluna çoğu zaman karayolu ile ulaşmak mümkün değildir. Bu da olaya müdahalede gecikme ve operasyonda aksamalara neden olabilmektedir. Şehir içi ulaşımda toplu taşıma amaçlı olarak kullanılan trenlere banliyö trenler denir. 30

31 Şehirlerarası ve milletler arası yük amaçlı olarak kullanılan trenlere yük trenleri (katar ve askeri katarlar) denir Tren Yangınlarında Müdahale Yöntemi Hazırlıklı müdahaleyi gerektiren olaylardandır. Kapalı müdahale haricinde müdahale yöntemleri tek tek veya birlikte uygulanabilmektedir. Demir yolu elektriğinin kesilmiş olduğundan emin olunmalıdır. Hareket alanı sınırlı olacağından dolayı rüzgârın yönü operasyonu olumlu veya olumsuz etkileyeceğinde itfaiye ekibi müdahale pozisyonu alırken rüzgârın yönünü hesaba katmalıdır. Yangın olan vagon veya vagonlar diğer vagonlardan ayrılarak mümkün olduğunca emniyetli bir mesafeye çekilmelidir. Trenin yükü ve cinsi müdahale yöntemlerini operasyonun yönünü çok farklı şekilde değiştirebilmektedir Tren Yangınlarında Potansiyel Tehlikeler Elektrik çarpması tehlikesi ve trenin yüküne göre değişen tehlikeler vardır. Özellikle askeri yük veya araç taşıyan trenlerde silah ve mühimmata dikkat edilmelidir Gemi Yangınları Gemi yangınlarında geminin cinsi ( yolcu, yük, tanker, roro vs), yapısı ( kaç katlı olduğu kaç bölümden oluştuğu vs), savaş gemilerinde silahların yeri, yük gemilerinde yükün ne olduğu ve miktarı, yakıt durumu, sintine durumu vs. gemi kaptanı veya teknik personelinden veya gemi işletmesi teknik personelinden bilgi alınmalıdır Gemi Yangınlarında Müdahale Yöntemi Gemi yangınlarında gemiyi açık denizlere çekerek yanmaya terk etme dünyada uygulanan söndürme yöntemlerindendir. Tersanede kızağa çekilmiş veya limanda yük indirme bindirme yapan gemileri özellikle boğazlarda veya Marmara denizi gibi iç denizlerde yanmaya terk etmek için gemiyi açık denize çekme olasılığı olmadığından yangına müdahale etmek gerekmektedir. Gemi yangınlarına müdahale yöntemi kapalı müdahale ile yapılabilmektedir Gemi Yangınlarında Potansiyel Tehlikeler Gemi yangınlarında parlama, patlama, zehirlenme, kimyasal vs yangın yerindeki tehlikelerin tamamının olması muhtemeldir. Bu tehlikelere ilave olarak gemi içerisinde kaybolma ve mahsur kalma tehlikesi her zaman için vardır Oto Yangınları Otomobil, kamyonet, minibüs, midibüs ve otobüslerde genellikle hazırlıklı müdahale gerektirmez. Kamyon ve tırlarda ise bazen birkaç takımın çalışmasını gerektirebilecek organizasyonlara gerek görülebilir. Araç boş ise bir ekip genellikle yeterli gelir. Ancak dolu ise yükünün ne olduğu önemlidir. Bunun için araç üzerinde uyarı işaret sembollerin olup olmaması yangına müdahale açısından son derece önemlidir Oto Yangınlarında Müdahale Yöntemi Hazırlıklı müdahale yöntemini gerektiren olaylardandır. Aracın yüküne ve tehlike derecesine göre müdahale edilmelidir. Araç kaza yapmış ve kurtarma operasyonu yapılacak veya sıkışma yok fakat yanan aracın hareket etme olasılığı var ise araç sabitlenmeli ve operasyona ondan sonra başlanmalıdır. Trafik akışına izin verilip verilmeyeceğine itfaiye amiri karar vermelidir. Emniyet şeridi çekilerek yoldan geçen meraklı sürücü ve yolcuların olay mahalline yaklaşmaları engellenmelidir. Tehlikeli madde taşıyan araçlarda meydana gelen yangın ve kaza olaylarında bölge tahliyesi gerekecek ise tahliye mesafesinin belirlenmesi gerekir. 31

32 Araçta meydana gelebilecek gaz veya yanıcı sıvıların tutuşmasını engellenmesi için akü kutup başlarının çıkartılması gerekir Oto Yangınlarında Potansiyel Tehlikeler Aracın yüküne göre yangının yayılması, parlama ve patlama, zehirlenme, kimyasal, nükleer tehlikeleri vardır Orman Yangınları Dünyanın ciğerleri kabul edilen ormanlar en erken otuz yılda yetişirken birkaç saat içerisinde yok olabilmektedir. Orman yangınları söndürme organizasyonu açısından karmaşık bir yapı gösteren ve söndürülmesi zor bir yangın türüdür Orman Yangınlarında Müdahale Yöntemi Orman yangınlarında yangın amiri işletme şefi veya müdürüdür. Havadan veya karadan müdahale yapıldığı gibi karadan müdahalelerde iş makineleri kullanılabilmektedir. Orman yangınlarında söndürme yöntemlerinden boğma, soğutma ve dağıtma yöntemleri birlikte ve ayrı ayrı olarak kullanılabilir. Bu yöntemler kullanılırken kazma, kürek, şaplak, ağaç kesim motoru dozer veya greyder kullanılabilir. Orman yangınlarına dar geçitler, vadiler iki tepe arası gibi rüzgâr akımı olacak bölgelerden yangına müdahale edilmemelidir. Orman yangınlarına rüzgâr istikametine doğru arkadan ve yanlardan müdahale edilmelidir Orman Yangınlarında Potansiyel Tehlikeler Yangının yayılması ve dumandan zehirlenme, boğulma, yıkılan ağaçların altında kalma ve ormanda kaybolma tehlikesi vardır. Özellikle rüzgâr yönü dikkate alınmalı ve rüzgârın yön değiştirmesi dikkatle takip edilmelidir. Orman yangınlarına müdahale esnasında personele normal kişisel takımlarına su matarası ve pusula ilave edilmelidir Yaşanmış Bir Olay Kozalaklar (patlayarak uzak mesafeye ulaşmasından dolayı) itfaiyeciler yangının ortasında kaldılar. İtfaiyecilerin birçoğu bu yangın da can verdi. Katlanabilir kürekle yere kendilerinin sığabileceği bir şekilde kazarak içine girenler ve üzerinde ki nomeksi kazdığı çukurun üzerine örterek çukurda bulunan havayla hayatta kalmışlardır. Yaşanmış bir tecrübedir bu 3.7. Fabrika Yangınları Hazırlıklı müdahaleyi gerektiren, müdahale yöntemlerinden, birinin, birkaçının hatta tamamının bir arada uygulanması gerektiği durumların olabildiği, yangın yerindeki tehlikelerin parlama, patlama, çökme, kimyasal nükleer ve elektrik çarpması en fazla olduğu yangınlardır Fabrika Yangınları Bilgi Toplama Olay yerine ilk itfaiye varıncaya kadar olayın sevk ve idaresi sorumluluğu ve yetkisi itfaiye grubu santralcisi veya komuta merkezi santralcisindedir. Olay yerine itfaiye ekibi ulaşınca emir komuta olay yerine ulaşan itfaiye ekip amirine geçer. Olay yerine giderken komuta merkezindeki görevlinin vereceği bilgiler ilk verileri oluşturur. İtfaiye ekip amiri ve personelinin gözlemleri, fabrika teknik personeli, yangından kurtulanlar ve olay yerine itfaiye ekibinden önce gelen emniyet kuvvetleri bilgi kaynağıdır. Fabrikaların dış görünüşü ve tabelası o fabrikanın uğraş alanı hakkında bilgi verecektir. Ekip amiri olay yerine gelir gelmez yangın olan alanın çevresini tamamen gezmeli ve sirayet etme durumunun olup olmadığını gözlemlemelidir. Olaya müdahalede başarılı olabilmek için toplanması gereken bilgiler;yanan şeyin ne olduğu, ne zamandan beri yandığı, mahsur kalma olayı, tehlikeli maddeler (yanıcı, parlayıcı, patlayıcı, 32

33 zehirleyici, nükleer, suyla reaksiyona giren maddeler), ve miktarları, bina söndürme sistemleri, yangın suyu stoku, şehir şebekesinin dışında enerji kaynaklarının olup olmadığı yangının olduğu alana olan mesafeleri oldukça önemlidir. İtfaiye ekip amiri bilgi alırken sorduğu soruların cevaplarını mümkün olduğu kadar kesin ve rakamsal almalıdır. Aldığı bilgilerin az, çok, biraz, bayağı, galiba gibi muğlâk ve kişilere göre değişebilecek kaçınmalı metre, litre, ton vs birimlerle olmasına özen göstermelidir. Örneğin boya imalathanesi için 1 veya 2 ton tiner çok az terimi kullanılabilmesine rağmen bir mobilya atölyesi için 10 teneke 250 gr tiner için çok fazla terimi kullanılabilir Fabrika Yangınlarında Müdahale Yöntemi Hazırlıklı Müdahale yöntemlerinin birinin, birkaçının hatta bazen tümünün birden uygulanabileceği yangın türüdür. Fabrikanın kendi otomatik veya manüel söndürme sistemlerinin çalışması veya çalışmaması operasyon yönünü değiştirebilir Fabrika Yangınlarında Potansiyel Tehlikeler Yangının yayılması, parlama ve patlama, çökme, zehirlenme, kimyasal, nükleer ve elektrik tehlikeleri vardır Kimyasal Madde Kullanımı Ve Yangın Riskleri: Endüstride değişik özelliklerde ve değişik üretim süreçlerinde birçok kimyasal madde kullanılmaktadır. Her biri birbirinden farklı özelliklere sahip olan bu kimyasal maddeler uygun şekilde kullanılmaz ise karşımıza yangın nedeni olarak çıkmaktadırlar. Kimyasal maddelerin ana özelliklerini bilmek-tanımak ve bu doğrultuda önlemler almak kimyasallar dolayısıyla oluşacak yangınları önleyecektir. Kimyasallardan kaynaklanan yangınlar incelendiğinde genellikle kullanılan kimyasalların özelliklerinin tam olarak bilinmemesi ve umursamazlık felakete götüren etkenler olarak karşımıza çımaktadır. Bu tür yangınlara sebep olan faktörler ve alınması gereken önlemleri bu yazıda bulacaksınız. Öncelikle yangının oluşması için gereken faktörleri açıklayalım. Bazı maddelerin yaklaşık minimum tutuşma enerjileri: Alkanlar (etan, propan vs.)..0,28 mj. Aromatikler (benzen, xylen vs.0,2 mj. Alkoller.. 0,14 mj. Aseton.1,15 mj. Alüminyum. 10 mj. Bu değerler oldukça küçük değerlerdir ve statik elektrik arkının yaklaşık 5 mj olduğu düşünüldüğünde, yukarıdaki değerlerin üretim koşullarında kolayca ulaşılabilir oldukları açıktır. Etkili şekilde kimyasal yönetimi yapabilmek için, bir kimyasalın parlaması için gerekli koşulları ve tanımlamaları iyi bilmek gerekir. Yukarıda da belirtildiği gibi ortamdaki oksijen miktarı ve tutuşma enerjisinin yanısıra LEL, UEL ve parlama noktası (flash point) değerleri de son derece önemlidir LEL (Lower Explosion Limit) (Alt Patlama Sınırı): Yanıcı bir maddenin, parlamanın oluşması için hava içinde olması gereken minimum oranını ifade eder. Örneğin; % 5 LEL değeri demek, o maddenin yanması için 100 birim hacimdeki havada en az 5 birim hacminde yanıcı madde buharı bulunması demektir. Bu ifade yanıcı gazlar için kullanılmaktadır. Katı ve sıvı fazlar için anlamsız bir ifadedir UEL (Upper Explosion Limit)(Üst Patlama Sınırı): 33

34 Yanıcı bir maddenin hava içinde yanmasını sürdürebileceği en üst sınırı tanımlamaktadır. Ortamdaki parlayıcı gaz oranı bu değeri aştığında yanma daha fazla devam etmeyecektir. Yukarıdaki grafik, hava içinde bulunan yanıcı madde buharlarının yanabilecekleri, yani patlayabilecekleri aralıkları göstermektedir. Buna göre, hidrojenin LEL-UEL aralığının oldukça fazla olması nedeniyle hava içinde kolayca tutuşabilecek bir karışım oluşturabildiği görülmektedir. Yanıcı kimyasallarda yangın güvenliği sağlamak için yapılması gereken en önemli şey ortamdaki yanıcı madde buharının LEL değeri altında olmasını sağlamaktır Parlama Noktası (Flash Point): Yanıcı ve parlayıcı madde buharlarının, yanmanın başlaması için hava ile oluşturduğu yeterli karışımın, yanma için gerekli eşik değere ulaştığı sıcaklık derecesidir. Parlama noktasında başlayan alevlenme, ateş kaynağı uzaklaştırıldıktan sonra devam etmez. Yangın güvenliği açısından, ortam sıcaklığının parlama noktasının altında olması gerekmektedir Tutuşma Sıcaklığı (Autoignition Temperature): Yeterli orandaki yakıt ve hava karışımın yanması veya patlaması için gerekli olan en küçük sıcaklık değeridir. Normal koşullarda, hiçbir ateş kaynağı olmadan, yanma bu değerlerde kendiliğinden başlar. Her yakıt ve karışım oranlarına göre değişiklik gösteren bir değerdir. Aşağıdaki parlama noktası grafiğinde görüldüğü gibi LEL ve UEL değerleri arasındaki yanıcı karışım, artan buhar basıncının LEL değeri ile kesiştiği noktada, herhangi bir ateş kaynağı ile temas ettiğinde parlayacak noktadadır. Bu nokta parlama noktasıdır. Buharlaşma arttıkça buhar basıncı da artacak, yanıcı karışımın hava içindeki oranı UEL değerine ulaşacaktır. Bu noktayı geçtiği an yanıcı karışım herhangi bir alev kaynağıyla buluşsa dahi yanmayacaktır Patlama: Kararlı olmayan katı, sıvı ve gaz maddelerin sürtme, darbe, titreşim (vibrasyon) ısı ve ışık etkisi altında, fiziksel genleşme veya kimyasal tepkime sonucu (yanma tepkimesi), aniden genleşme ve sıcaklık artışı meydana getirmelerine patlama denir. Patlama kimyasal bir reaksiyondur ve aniden ortaya çıkar. 3 çeşit patlama vardır: Kaynayan Sıvı Genleşen Buhar Patlaması (BLEVE) Sınırlandırılamayan Buhar Bulutu Patlaması (UVCE) Toz Patlaması Kaynayan Sıvı Genleşen Buhar Patlaması (BLEVE): BLEVE (Boiling Liquid Expand Vapor Explosion), basınç altında sıvılaştırılmış gazlarda meydana gelen bir patlamadır. LPG gibi, basınçlı tanklarda depolanan parlayıcı maddeler, herhangi bir nedenle meydana gelen ani sıcaklık artışında kabın ısınması sonucu buharlaşır. Buharlaşan sıvı kap çeperlerine basınç uygular, ısı etkisi ile yumuşayan kabın dayanımı azalır ve artan iç basınç kabın aniden yırtılarak infilak etmesine neden olur. Patlama sonucu, tank parçaları çok uzaklara fırlayabilir. Örnek; LPG tanklarının patlaması Sınırlandırılamayan Buhar Bulutu Patlaması (UVCE): UVCE (Unconfined Vapor Cloud Explosion), atmosferde, yanıcılık sınırları içindeki gaz bulutunun bir enerji ile karşılaşması sonucu oluşan ani yanma veya patlma ile sonuçlanan olaydır. Bu durumda gazlar ve buharlar sınırlandırılamaz ve enerjinin çoğu ısı olarak açığa çıkar. Örnek olarak, belli bir alanda birikmiş olan gazın ateş kaynağı ile teması sonucu aniden patlaması (evde gaz kaçağı sonrası gaz bulutunun patlaması vs.). UVCE de BLEVE gibi şiddetli ve tehlikeli bir patlama türüdür. 34

35 Toz Patlaması: Toz patlaması, gaz patlamalarından çok daha şiddetli etkilere sahip bir patlama türüdür. Hava ile patlamaya yetecek oranda karışım oluşturan tozun bu sırada herhangi bir ateş kaynağı ile temas kurması sonucu aniden alev alması ile patlama meydana gelir. Toz patlamaları, gaz patlamalarına oranla çok daha şiddetli olmaktadır. Bunun sebebi, patlama sonrasında çevredeki diğer tozların da reaksiyona girmesi ve zincir reaksiyon oluşmasıdır. İlk patlama sonrasında, patlama ortamına sürekli yeni tozlar (yanıcı madde) girmektedir. Halbuki gaz patlamalarında, patlama sonrasında gaz kaynağı kesilirse, patlama ve yangın ortamdaki gaz bitene kadar sürecek ve bir süre sonra da tamamen bitecektir. Yanmanın oluşması için gerekli tüm faktörler (LEL, UEL, min. tutuşma enerjisi vs.) yukarıdaki 3 patlama için de geçerlidir. Sağlıklı bir risk yönetimi gerçekleştirebilmek için ortam koşullarının sürekli kontrol altında tutulması ve kullanılan kimyasalların özelliklerinin iyi bilinmesi gerekmektedir Kimyasalların Sınıflandırılması ve Etiketleme: Ülkemizde tehlikeli kimyasalların tanımının yapıldığı 2 yönetmelik mevcuttur: Tehlikeli Kimyasallar Yönetmeliği Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Tehlikeli Kimyasallar Yönetmeliği ne göre kimyasal madde sınıfları aşağıdaki şekildedir: Kimyasal Madde Sınıfları: Patlayıcı Madde Oksitleyici Madde Çok Toksik Madde Toksik Madde Aşındırıcı Madde Zararlı Madde Tahriş Edici Madde Alerjik Madde Kanserojen Madde Mutajen Madde Üreme İçin Toksik Madde Alevlenir Madde Kolay Alevlenir Madde Çok Kolay Alevlenir Madde Bu maddelerden patlayıcı, alevlenir, kolay alevlenir ve çok kolay alevlenir maddeler yangın açısından risk oluşturan kimyasallardır. Diğer kimyasallar çalışan sağlığını olumsuz etkileyen, tehlikeli kimyasallardır. Burada, yangın açısından risk oluşturan kimyasallara değinilecektir. Diğer kimyasallar için bknz. İş Sağlığı ve Güvenliği Açısından Kimyasalların Yönetimi Patlayıcı Madde: Ani gaz yayılımı ile ekzotermik reaksiyon verebilen ve/veya kısmen kapatıldığında ısınma ile kendiliğinden patlayan, çabucak parlayan, katı, sıvı, jelatinimsi haldeki maddelerdir Çok Kolay Alevlenir Maddeler: Parlama noktası 0 C den, kaynama noktası 35 C den düşük sıvı haldeki maddeler ile oda sıcaklığı ve basıncı altında hava ile temasında yanabilen gaz haldeki maddelerdir. (hegzan, aseton vs.) 35

36 Kolay Alevlenir Maddeler: (etil alkol, aseton vs.) Parlama noktası 21 C den düşük olan sıvı haldeki, Ateş kaynağı ile kısa süreli temasta kendiliğinden yanabilen ve ateş kaynağının uzaklaştırılmasından sonra da yanmaya devam eden katı haldeki, Enerji uygulaması olmadan, ortam sıcaklıgında hava ile temasında ısınabilen ve sonuç olarak alevlenen, Su veya nemli hava ile temasında, tehlikeli miktarda, çok kolay alevlenir gaz yayan maddelerdir Alevlenir Madde: Parlama noktası 21 C - 55 C arasında olan sıvı haldeki maddelerdir. (butil alkol, xsylen vs.) Etiketleme: Tehlikeli Kimyasallar Yönetmeliği hükümlerine göre tehlikeli maddelerin üretim ve ticaretini yapanlar, bunların özelliklerine göre etiketlenmesinden sorumludur. Üreticiler, bu bölümde verilen etiketleme ile ilgili kurallara uymak zorundadır. Buna göre etiketlerde; Üretici adı ve adresi, -Maddenin ticari ve kimyasal adı, kapalı formülü -Özel tehlikelere karsı dikkat çekici, çok siddetli patlayıcı, siddetli zehir gibi ibareler, Güvenlik tavsiyeleri alınabilecek tedbirler hakkında özlü bilgiler, Ek-II de verilmis olan zararlı maddeyi tanımlayan özellikler, Ek-IV de, tek tek maddeler için verilen tehlike isaretlerinden ilgili olanlar, -Kimyasal tanımı ve etkin maddesinin yüzdesi, -Diger katkı maddeleri ve en azından bunların grup tanımları, bulundurulur NFPA (National Fire Protection Association) Tehlike Tanımlama Sistemleri: NFPA-704 / Standard System for the Identification of the Hazards of Materials for Emergency Response standardı, büyük hacimli kimyasal depo, tank ve kapların işaretlenmesine yönelik hazırlanmış bir standarttır. Bu standard, kimyasalların sağlık ve yangın ile diğer risklerini ve karasızlığını tanımlamaktadır. Her bir risk için ayrı renkler ve numaralar verilmiştir. Aşağıda görülen şema, Tehlike Elması olarak da adlandırılmaktadır. Her bölüm farklı renge sahiptir, her renk farklı bir tehlikeyi tanımlamaktadır. Resim 4: Kimyasallar için NFPA sınıflandırma şeması Kırmızı : Yanıcılık 36

37 Mavi : Sağlık üzerindeki etkisi Sarı : Reaktivite Beyaz (boş alan) : Kimyasala ait özel bilgiler. Resim 5: Bir tesisten fotoğraflanmış kimyasal maddeler için bilgilendirme şeması Yukarıdaki fotoğraf, kimya sanayinde faaliyet gösteren bir işletmede çekilmiştir. Görüldüğü gibi, kimyasalların üzerinde bulunan 0-4 arası numaraların ve renklerin ne anlama geldiği açıkça gösterilmektedir. Buna göre; 0 dan 4 e gidildikçe malzemenin yanıcılığı artmakta, sağlık için daha tehlikeli hale gelmekte ve giderek kararsızlaşmaktadır. Reaksiyonel tehlike malzemenin kararsızlığının bir ifadesidir. Bir kimyasal malzeme ne kadar kararlı ise reaksiyona girmesi o kadar zordur. Özel tehlikeler bölümünde numara yerine kısaltmalar kullanılır. Buna göre; OX : Oksitleyici, yanmayı çok hızlı şekilde arttırır / yangına sebebiyet verir. W : Suyla söndürülemez COR : Aşındırıcı malzeme Avrupa da Teklikeli Kimyasalların Sembolleri, Kodlanması, Emniyet Mesafeleri Ve Korunması Her işletme kullandığı tehlikeli kimyasalların Türkçe MSDS (Malzeme Güvenlik Bilgileri) formlarından EOSB İtfaiye Müdürlüğüne bir takım halinde göndermesi zorunludur. Tehlikeli kimyasallarla ilgili; Malzeme Güvenlik Bilgi Formu, Tehlike Sınıfları Ve Sembolleri, Tehlikeli Maddeler Resimli Uyarı İşaretleri, Tehlikeli Maddelerin Kodlanması, Parlayıcı-Patlayıcı Maddeler İle İlgili Emniyet Mesafeleri, Birbirleri İle Temas Etmemesi Gerekli Kimyasallar ve Kimyasallarla İlgili Koruyucu Maske Filtrelerinin bilgi formları aşağıdadır. (MSDS) Malzeme Güvenlik Bilgi Formu 1-KİMYASAL MAMÜL VE ŞİRKETİN TANIMI Mamulün ismi Kimyasal İsmi Eş Anlamlıları Kimyasal Formülü CAS Numarası EC Numarası EINECS Numarası Tedarikçi 3-TEHLİKE TANIMI Fiziksel ve Kimyasal Tehlikeler Çevresel Tehlikeler İnsan Sağlığı tehlikeleri 5-YANGIN ÖNLEME TEDBİRLERİ Tehlikeler 2-MALZEME BİLGİLERİ Sembol Risk İbareleri 4-İLKYARDIM TEDBİRLERİ Beslenme Solunum Göze Teması Cilde teması 6-KAZA SONUCU DÖKÜLME TEDBİRLERİ Kişisel Önlemler 37

38 Koruyucu Teçhizat Uygun Söndürücü Ek Bilgi 7-KULLANMA VE DEPOLAMA Kullanım İçin 9-FİZİKSEL VE KİMYASAL ÖZELLİKLER Fiziksel Hali Renk Koku Kaynama Noktası Parlama Noktası Tutuşma Noktası Buhar Basıncı Yoğunluk Çözünürlük Vizkozite 11-TOKSİKOLOJİK BİLGİLER Akut toksitite (öldürücü doz) 13-İMHA HUSUSLARI Ambalaj Ürün 15-DÜZENLEYİCİ BİLGİLER (EEC ye göre) Sınıflandırma Tehlike Etiketleri R-cümleciği S-cümleciği, Tehlikeli Maddeler Çevresel Önlemler Temizleme Önlemleri Ek Bilgiler 8-MARUZ KALMA KONTROLLERİ/KİŞİSEL KORUMA Limitler Solunum Sisteminin Korunması Gözlerin Korunması Ellerin Korunması Vücut Koruma Hijyenik Önlemler 10-STABİLİTE VE REAKTİVİTE Kaçınılması Gereken Durumlar Zararlı Bozunma Ürünleri 12-EKOLOJİK BİLGİLER Biyolojik Parçalanma Akut balık toksitite Akut Daphnia toksitite Ekolojik hakkında ilave bilgi 14-TAŞIMA BİLGİLERİ Karayolu ADR/RID Denizyolu IMDG Havayolu ICAO/IATA 16-DİĞER BİLGİLER Bu kısımda yer verilmeyen tehlikeli kimyasallar için Tehlikeli Kimyasallar Yönetmeliği, gün ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanan 7/7551 karar sayılı Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli Ve Zararlı Maddelerle Çalışan İşyerlerinde Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük hükümleri, TSE standartları, Binaların Yangın Korunması Hakkındaki yönetmelik,18 ağustos 2010 tarihli ve sayılı resmi gazetede yayınlanan büyük endüstriyel kazaların kontrolü hakkında yönetmelik ile Bakanlar Kurulu veya ilgili Bakanlıkça çıkarılan/çıkarılacak tüzük, yönetmelik vb. yasal prosedürler esas alınacaktır. 38

39 ESKİ 67/548/EEC (DSD) Çok zehirli < 25 Zehirli Zararlı EC No. 1272/2008 (CLP) Kategori 1 < 5 Kategori Kategori Kategori ,000 YENİ Tehlikeli Madde Ve Müstahzarların Etiketlerinde Kullanılacak Risk Durumları Ve Güvenlik Tavsiyeleri Risk Durumları Ve Kombinasyonları Tehlikeli madde ve müstahzarların etiketlerinde kullanılacak özel risk durumları ve kombinasyonları açık ifadeleri ile birlikte aşağıda verildiği gibidir. Risk Durumları İbaresi Risk Risk İbaresinin Açık İfadesi R 1 - Kuru halde patlayıcıdır. R 2 - Şok, sürtünme, alev ve diğer tutuşturucu kaynakları ile temasında patlamariski. R 3 - Şok, sürtünme, alev ve diğer tutuşturucu kaynakları ile temasında çok ciddipatlama riski. R 4 - Çok hassas patlayıcı metalik bileşikler oluşturur. R 5 - Isıtma patlamaya neden olabilir. R 6 - Hava ile temasta veya havasız ortamda patlayıcıdır. R 7 - Yangına neden olabilir. R 8 - Yanıcı maddelerle temasında yangına neden olabilir. R 9 - Yanıcı maddelerle karıştırıldığında patlayıcıdır. R 10 - Alevlenebilir. R 11 - Kolay alevlenebilir. R 12 - Çok kolay alevlenebilir. R 13 - Çok kolay alevlenebilir sıvılaştırılmış gaz R 14 - Su ile şiddetli reaksiyon verir. R 15 - Su ile temas halinde kolay alevlenir gazlar çıkarır. R 16 - Oksitleyicilerle karıştığında patlayabilir. R 17- Havada kendiliğinden alevlenir. R 18- Kullanımda alevlenen / patlayan hava - buhar karışımı oluşturabilir. R 19 - Patlayıcı peroksitler oluşabilir. R 20 - Solunması halinde sağlığa zararlıdır. R 21 - Cilt ile temasında sağlığa zararlıdır. R 22 - Yutulması halinde sağlığa zararlıdır. R 23 - Solunması halinde toksiktir. R 24 - Cilt ile temasında toksiktir. R 25- Yutulması halinde toksiktir. R 26- Solunması halinde çok toksiktir. R 27 - Cilt ile temasında çok toksiktir. R 28 - Yutulması halinde çok toksiktir. R 29 - Su ile temasında toksik gaz çıkarır. R 30 - Kullanımı sırasında kolay alevlenebilir. R 31 - Asitlerle temasında toksik gaz çıkarır. 39

40 R 32- Asitlerle temasında çok toksik gaz çıkarır. R 33- Toplam etkilerin tehlikesi. R 34 - Yanıklara neden olur. R 35 - Ciddi yanıklara neden olur. R 36 - Gözleri tahriş eder. R 37 - Solunum sistemini tahriş eder. R 38- Cildi tahriş eder. R 39- Tedavisi mümkün olmayan çok ciddi etki tehlikesi. R 40 - Kanserojen etki şüphesi yetersiz veri R 41 - Ciddi göz hasarları tehlikesi. R 42 - Solunması halinde alerji yapabilir. R 43 - Cilt ile temasında alerji yapabilir. R 44 - Kapalı ortamda ısıtıldığında patlama riski. R 45 - Kanser yapabilir. R 46 - Kalıtımsal genetik hasarlara neden olabilir. R 47 - Doğuştan sakatlıklara neden olabilir. R 48 - Uzun süreli maruz kalınması halinde sağlığa ciddi hasar tehlikesi. R 49 - Solunması halinde kansere neden olabilir. R 50 - Sudaki organizmalar için çok toksiktir. R 51 - Sudaki organizmalar için toksiktir. R 52 - Sudaki organizmalar için zararlıdır. R 53 - Su ortamında uzun süreli olumsuz etkilere neden olabilir. R 54 - Flora için toksiktir. R 55 - Fauna için toksiktir. R 56 - Topraktaki organizmalar için toksiktir. R 57 - Arılar için toksiktir. R 58 - Çevrede uzun süreli olumsuz etkilere neden olabilir. R 59 - Ozon tabakası için tehlikelidir. R 60 - Üremeyi olumsuz etkileyebilir. R 61 - Anne karnındaki çocuğa zarar verebilir. R 62- Üremeyi bozucu risk olasılığı. R 63- Anne karnındaki çocuğa zarar riski olasılığı. R 64- Emzirilen bebeklere zarar verebilir. R 65- Zararlı: Yutulması halinde akciğerde hasara neden olabilir. R 66- Tekrarlanan maruz kalmalarda deride kuruluğa ve çatlaklara neden olabilir R 67- Buharları uyuşukluğa ve baş dönmesine neden olabilir. R 68- Tedavisi mümkün olmayan etki riski Güvenlik Tavsiyeleri Ve Kombinasyonları Tehlikeli madde ve müstahzarların etiketlerinde kullanılacak güvenlik tavsiyeleri ve kombinasyonları açık ifadeleri ile birlikte aşağıda verildiği gibidir. Güvenlik Tavsiyeleriİbaresi -Güvenlik Güvenlik İbaresinin Açık İfadesi S 1 - Kilit altında muhafaza edin. S 2 - Çocukların ulaşabileceği yerlerden uzak tutun. S 3 - Serin yerde muhafaza edin. S 4 - Yerleşim alanlarından uzak tutun. S içinde muhafaza edin. ( Uygun sıvı üretici tarafından belirlenir. ) S içinde muhafaza edin. (Uygun inert gaz üretici tarafından belirlenir.) S 7 - Sıkı kapatılmış kapta muhafaza edin. S 8 - Kabı kuru halde muhafaza edin. S 9 - Kabı çok iyi havalandırılan ortamda muhafaza edin. S10- Nemli ortamda muhafaza ediniz. S11- Hava ile temastan sakınınız. S 12 - Kabı kapalı olarak muhafaza etmeyin. S 13 - Yiyeceklerden, içeceklerden ve hayvan yemlerinden uzak tutun. S 'den uzak tutun ( Temasından sakınılması gerekenler üretici tarafından belirlenir ). S 15 - Sıcaktan koruyun. 40

41 S 16 - Tutuşturucu kaynaklardan uzak tutun - sigara içmeyin. S 17 - Yanıcı maddelerden uzak tutun. S 18 - Kap dikkatlice taşınmalı ve açılmalıdır. S 20 - Kullanım sırasında herhangi bir şey yemeyin veya içmeyin. S 21 - Kullanım sırasında sigara içmeyin. S 22 - Tozlarını solumayın. S 23 - Gaz / Duman / Buhar / Aerosollerini solumayın. (Uygun ifadeler üretici tarafından belirlenir.) S 24 - Cilt ile temasından sakının. S 25 - Göz ile temasından sakının. S 26 - Göz ile temasında derhal bol su ile yıkayın ve doktora başvurun. S 27 - Bu maddenin bulaşmış olduğu tüm giysiler derhal çıkarılmalıdır. S 28 - Cilt ile temasında derhal bol... ile iyice yıkayın. ( Uygun sıvı üretici tarafından belirlenir. ) S 29 - Kanalizasyona boşaltmayın. S 30 - Kesinlikle üzerine su dökmeyin ve ilave etmeyin. S31-Patlayan maddelerden koruyunuz. S 33- Statik elektrik boşalımlarına karşı önlem alın. S 34- Darbe ve sürtünmeden sakınınız. S 35 - Atıklarını ve kaplarını güvenli bir biçimde bertaraf edin. S 36 - Uygun koruyucu giysi giyin. S 37 - Uygun koruyucu eldiven takın. S 38 - Yetersiz havalandırma şartlarında uygun solunum cihazı takın. S 39 - Koruyucu gözlük / maske kullanın. S 40 - Bu maddenin bulaşmış olduğu tüm eşyaları ve zemini... ile temizleyin. ( Uygun madde üretici tarafından belirlenir. ) S 41 - Patlaması ve/veya yanması halinde yayılan gazları solumayın. S 42 - Tütsüleme (fümigasyon) / püskürtme yaparken uygun solunum cihazı ( Uygun cihaz üretici tarafından belirlenir ) takın. S 43 - Alevlenmesi durumunda söndürmek için... kullanın. ( Uygun madde üretici tarafından belirlenir. Eğer su tehlikeyi artıracaksa kesinlikle su kullanmayın. ) S 44 - Kendinizi iyi hissetmediğinizde doktora başvurunuz.(mümkünse bu etiketi gösterin) S 45 - Kaza halinde veya kendinizi iyi hissetmiyorsanız hemen bir doktora başvurun. ( Mümkünse bu etiketi gösterin.) S 46 - Yutulması halinde hemen bir doktora başvurun, kabı veya etiketi gösterin. S C yi aşmayan sıcaklıklarda muhafaza edin. ( Uygun sıcaklık üretici tarafından belirlenir. ) S ile nemlendirin ( Uygun madde üretici tarafından belirlenir. ) S 49 - Sadece orjinal kabında muhafaza edin. S ile karıştırmayın ( Üretici tarafından belirlenir.) S 51 - Sadece iyi havalandırılan yerlerde kulanın. S 52 - Kapalı yerlerde geniş yüzeylere uygulamayın. S 53- Maruz kalmaktan sakının, kullanmadan önce özel kullanma talimatını okuyun. S 54-Atıksu arıtım tesisine deşarjdan önce kirlilik kontrol otoritelerinin görüşünü alınız. S 55 - Su ortamına/kanalizasyona deşarjından önce kabul görmüş en iyi teknolojileri kullanarak ön işleme tabi tutunuz. S 56 - Atıklarını ve kabını tehlikeli veya özel atık toplama yerlerinde bertaraf edin / ettirin. S 57- Bulaşma ve birikme yolu ile çevreyi kirletmemesi için uygun bir kap kullanın. S 58-Tehlikeli atık olarak bertaraf ediniz. S 59 - Geri kazanım / yeniden kullanım hakkındaki bilgiler için üreticiye / ithalatçıya / dağıtıcıya başvurun. S 60 - Atığını ve kabını tehlikeli atık olarak bertaraf edin/ettirin. S 61 - Çevreye kontrolsüz verilmesinden kaçının. Özel kullanım talimatına /Güvenlik Bilgi Formuna bakın. S 62- Yutulması halinde kusturmayın. Derhal ilk yardım servisine başvurun, kabı veya etiketi gösterin. S 63- Kazara solunması halinde: Kazazedeyi temiz havaya çıkarın ve dinlenmesini sağlayın. S 64- Yutulması halinde, ağzı su ile yıkayın (sadece kişinin bilinci yerinde ise) Asetilen - C2H2 ( ETİN ) Riskleri ve yangınları Asetilen ( Etin ) 41

42 Asetilen gazı; renksiz, sarımsak kokulu, şiddetli yanıcı, havadan hafif, zehirli etkisi olmayan fakat havanın oksijenini azaltarak boğucu etki yaratabilecek bir gazdır. Asetilen sanayide karpitin su ile reaksiyonundan elde edilir. Asetilen maddesi çok yanıcı oluşunun yanı sıra, katı ve sıvı fazlarında iken oldukça kararsız bir özellik gösterir. Bu özelliğinden dolayı asetilen yanlış kullanımda yada yanlış depolamada oldukça tehlikeli sonuçlar doğurabilir. Asetilen için kullanılan tüm malzemeler asetilenin özelliklerine uygun olmalıdır. Bu neden ile donanım ve malzeme seçilirken çok dikkat edilmelidir.hatta giyilen giysiler dahi önemlidir. Asetilen yanma esnasında çıkardığı yüksek ısıdan dolayı endüstride çok yaygın olarak kullanılır.asetilen, diğer fuel-gazlarla karşılaştırıldığında en az oksijen tüketimiyle en yüksek alev hızına (6.9 m/sn) ve alev ısısına ulaşan gazdır (3160ºC). Serbest asetilen gazı hiçbir zaman 15 psig (1.013 bar) basıncın üstüne çıkarılmamalı ve kullanılmamalıdır. Asetilen tüpleri için 50ºC çok tehlikeli bir sıcaklıktır. Kesinlikle tüplerin bu sıcaklığa ulaşmaması gerekmektedir. Asetilen, gaz halinde bir çözücü maddeye (genellikle asetona) yedirilmiş olarak tüp içinde ticari olarak bulunabilir. Asetilen tüpleri özel olarak hazırlanır. Tüp içinde üçlü birleşim (Poroz madde + Çözücü madde + Asetilen gazı) mevcuttur Asetilen Tüpleri Ve Özellikleri Asetilen tüpü, asetilen gazının depolanması ve taşınmasında kullanılır. Asetilen tüpü dikişsiz veya kaynaklı olarak yapılır. Oksijen tüpüne göre daha kısa boylu ve büyük çaplıdır. Asetilen tüpleri 3-5 ve 10 kg ağırlıklarında piyasada bulunurlar. Piyasada kullanılan tüplerde 25 atm basınç bulunur.asetilen tüpleri sari,kırmızı ve turuncu renge boyanır. Asetilen tek basına tüplere sıkıştırılmaz. Asetilen yanıcı özelliği nedeniyle yalnız basına tüpe doldurulmaz. Asetilen aseton ve alkolde çok iyi erime yeteneğine sahiptir.böylece tüpün 1/3 u aseton ile doldurulur.40 lt lik bir asetilen tüpünün içinde yaklaşık olarak 13 lt aseton vardır Kullanım Alanları Oksijen kaynağında Metallerin kesilmesinde ve kaynaklanmasında yakıt olarak (oksiasetilen hamlacı) Kimya sanayinde organik maddenin ve plastiklerin birleşim yoluyla üretilmesinde (Vinil) Spektrometre cihazı ve diğer sayaçlarında Yüksek alev sıcaklığı gereken yerlerde (3300 C) Şamandıra, deniz fenerleri, maden kuyuları, yol işaretleri gibi elektrik enerjisinden yararlanılamayan alanların aydınlatılmasında Çeşitli böcek öldürücü ilaçlarda Neopren kauçuğu yapımında kullanılmaktadır. Bunların dışında; Mağaracılıkta ana aydınlatma aracı olarak karpit lambası kullanılmaktadır. Karpit lambası asetilen gazını yakarak ışık verir. Uzun ömürlü olması, bir doldurmada 6-8 saat yanması, çalışmak için yalnızca suya gereksinim duyması, parlak ve homojen ışık vermesi, ağırlık/verim oranının düşük olması gibi özelliklerinden dolayı mağaracılıkta özellikle tercih edilmektedir. Asetilen alevi parlak ve rüzgâra oldukça dayanıklıdır. Yine çeşitli ülkelerde yasal olmayan şekilde balık avlama yöntemi olarak karpit bombaları şeklinde kullanılabilmektedir. Ayrıca ucuz bir enerji kaynağı olması, çevreyi az kirletmesi gibi özellikleri nedeniyle karpitin ülkemizde alternatif enerji kaynağı olarak özellikle otomotiv sektörü bilimsel araştırmalarında kullanıldığı bilinmektedir Asetilen Üfleç Alevi Isıları 333o Santgrat Derece Gibi Yüksek Isıya Sahiptir. 42

43 Asetilen Genelde Kesme Kaynak İşlerinde Ve Küçük Orta Büyük Tüm Sanayi Alanlarında Kullanılmaktadır Emniyet! DİKKAT! PARLAYICI VE KOLAY YANICI GAZ ALEVLE YAKLAŞMAYİNIZ TEHLİKE ÖZELLİKLERİ Çözünmüş gazdır. Oldukça parlayıcı ve yanıcı gazdır. Hava ıle parlama sınırı=%2,2-85 Havadan biraz daha hafiftir. %100 saf asetilen kokusuzdur. Ticari asetilenin sarımsak kokusuna benzer bir kokusu vardır. Asetilen hava ile bile sıcak ışık saçan ve dumanlı bir alevle yanar. Tutuşma sıcaklığı asetilenin hava içindeki yoğunlaşma yüzdesine göre değişir. Mesela %30 asetilen ihtiva eden hava 305 C da tutuşturulabilir. Basınç altındaki gaz asetilen, şiddetle parlayarak ayrışabilir Tehlikelerin Tanımlanması Acil durum gözden geçirmesi Kokusuzdur, renksizdir, parlayıcı olmayan gazdır. Oksitleyicidir, yanmayı hızlandırır ve alev alan malzemelerde yangın ve patlama riskini artırır. Zehirleyici değildir. Yüksek yoğunlukta uzun süre oksijen solumak öksürüğe neden olabilir ve akciğer etkilenir. Basınçlı gazdır. 50C`nin altında kullanılmalı ve muhafaza edilmelidir. Vücudu etkileme durumu: Solunum: Evet ( Tehlikeli ) Solunduğunda: Çalışanın riskini en aza indirerek, kazazede derhal temiz sahaya çıkarılmalıdır. Eğer solunum zayıflığı varsa, derhal suni teneffüs uygulanmalıdır. Ambülâns çağırılmalıdır. Kazazede sıcak ve rahat tutulmalıdır Cilt İle Temas: Hayır ( Tehlikesiz ) Deri Yolu İle Emilme: Hayır ( Tehlikesiz ) Göz Teması: Hayır ( Tehlikesiz ) Yutma: Hayır ( Tehlikesiz ) Genel Emniyet Tedbirleri 43

44 Kullanımdaki tüpler, açık havada (güneş ısısı veya diğer iklim şartlarından korunmuş olarak) veya tercihan çok iyi havalandırılmış serin yerlerde muhafaza edilmelidir. Gaz içeren veya içermeyen Asetilen tüpleri ısıtılmamalıdır. Gaz içeren tüpler asla 45 C ın üzerindeki sıcaklığa maruz bırakılmamalıdır. Çözücü madde (aseton kaçışını önlemek için, gaz 15 C da 0.5 bar basıncın altında kullanılmamalıdır. Tüpler, yatay pozisyonda kullanılmamalı ve taşınmamalıdır. Asetilen tüpleri oksijen tüplerinin yanında depolanmamalıdır. Çok iyi ayrılmamışlarsa, asetilen ve oksijen tüpleri arasında yarım saat yangına dayanıklı malzeme ile kaplı, en az 1,5 metre yükseklikte yanmaz bölme yapılmalıdır. Bir kullanım yerinde 70 m3 gaz ihtiva eden tüplerden 1 adet olmak üzere 13 adet 6 kg lık tüp, 8 adet 9 kg lık tüpten fazlası bulunmamalıdır. Yangın söndürme sistemi ( Sprinkler ) kurulu yerlerde, 170 m3 gaz ihtiva eden tüplerden 1 adet olmak üzere ; 31 adet 6 kg lık tüp, 23 adet 9 kg lik tüp) bulundurulabilir. Asetilen tüplerinin depolandığı sahalara uyarıcı, sigara içmeyi ve açık alev taşımayı yasaklayıcı levhalar asılmalıdır. Tüpler uygun şekilde, dik pozisyonda tutulmalıdır. Asetilen tüpleri üzerinde bir değişiklik veya tamirat yapılmamalıdır. Yanan bir torc asla emniyet tapasına yaklaştırılmamalıdır. Emniyet tapası yaklaşık 100 C da eriyebilir ve gazın dışarı atılmasına sebep olur. Bir tüpten diğer bir tüpe asla dolum yapılmamalıdır. Elektrikli cihazlarla asetilen tüpü asla yan yana getirilmemelidir. Asetilen tüpleri yerde yuvarlanmamalıdır. Uygun Malzemeler Kullanılmalıdır. Asetilen boru hattı sistemleri için yalnızca çelik veya çelik çekme borular kullanılmalıdır. Bağlantılar kaynaklı, dişli veya flanşlı olabilir. Dişli borularda daha kalın et kalınlığı olan borular kullanılmalıdır. Bağlantı malzemeleri haddelenmiş dövülmüş veya dökme çelikten olabilir. Dökme demir bağlantılar uygun değildir. Bazı şartlar altında asetilen, bakır, gümüş cıva ve bunların alaşımları ile temasa geçtiğinde kolaylıkla patlayabilen 6ıleşiklerini oluşturabilir. Bundan dolayı, asetilen ile birlikte bu metallerin, bunların tuzlarının ve bileşiklerinin birlikte kullanımından sakınılmalıdır. Genel olarak, normal koşullarda % 65 den daha az bakır içeren pirinç ve bazı nikel alaşımları asetilen servisi için uygundur. Asetonda çözünen kauçuk ve plastikler de kullanıma uygun değildir Asetilen Kullanma, Depolama Ve Kaçak Tesbiti Kaçak tespiti Şüpheli kısımlara sabunlu su tatbik edilmelidir. Sabunun arkasından çıkan gaz kabarcıkları, büyük olasılıkla bir kaçağın varlığını gösterir. Kaçak tespiti asla açık bir alevle yapılmamalıdır. Ayrıca bir asetilen gazı detektörü de kullanılabilir Zehirlilik Ve Belirtileri Asetilen gazı, kronik etkisi olmaksızın oldukça yüksek konsantrasyonlarda solunabilir. Yüksek oranlarda oksijen ile karıştırılırsa, norkofik etki yapar ve anestezide de kullanılabilir, Ancak, bu tür karışım elde etmek ve kullanmak çok tehlikelidir. Asetilen havadaki oksijeni seyrelterek boğucu bir gaz olarak hareket eder. Ancak boğulmadan ziyade, boğulmaya sebep olacak seviyeye ulaşmadan önce, patlama değerinin düşüklüğünden dolayı daha ciddi tehlikelere yol açabilir Gaz Kaçıran Tüp Eğer Asetilen tüpü valf sapından kaçırıyorsa ve valf açıksa, valfı kapatılıp, somunundan sıkılmalıdır. Eğer bu kaçağı durduramıyorsa, valfı kapalı bırakıp tüpün hizmet dışı olduğuna dair uyarıcı yazı tüpün üzerine yazılmalıdır. İmalatçı firmaya haber verilmelidir. 44

45 Asetilen tüpleri, çeşitli sıcaklıklarda eriyen emniyet tapaları ile donatılmıştır. Herhangi bir durumda emniyet tapası açılmış ve gaz kaçırıyorsa, tüp açık alana alınmalı, uyarıcı yazı asılmalı ve yavaşça valfı açılarak gaz açık alana verilmelidir, Tüp boşalınca valfı kapatılmalıdır Depolama Tüpler çok iyi havalandırılmış bir sahada depolanmalıdır. Depolama esnasında tüp sıcaklığının -40 C nin altına inmeyecek, 45 C nin üstüne çıkmayacak şekilde önlem alınmalıdır. Tüpler yangın riskinden an ve ısı/tutuşturucu kaynaklardan uzak bir yerde muhafaza edilmelidir. Eğer parlayıcı, toksik veya asitleyici gazlar depolanıyorsa, SİGARA IÇILMEZ uyarı levhası asılması uygundur. Depolama sahası temiz tutulmalı ve yalnızca yetkili personel girebilmelidir. Depolama sahası, uygun tehlike uyarıcı işaretlerle işaretlenmelidir. Depolanan tüpler, devrilmeyecek ve yuvarlanmayacak şekilde tutulmalıdır. Tüp valfları sıkıca kapatılmalı ve gerekirse valf çıkışları da kapatılmalıdır. Koruyucu kapak yerinde olmalı ve uygun takılmalıdır. Açıkta depolanan tüpler paslanmaya ve sert havaya karşı korunmalıdır. Tüpler korozyona sebep olabilecek şartlarda depolanmamalıdır. Dolu ve boş tüpler ayrı ayrı depolanmalı ve ilkönce eski stok kullanılacak şekilde dolu tüpler ayarlanmalıdır. Gaz tüpleri çeşitli (Toksik, parlayıcı, oksitleyici vs) kategorilere göre depolama sahasında ayrılmalıdır. Depolama sahasında parlayıcı ve toksik gazlar minimum seviyede tutulmalıdır. Parlayıcı gazlar yanıcı maddelerden uzak tutulmalıdır. Depo sahasında tutulan tüpler periyodik olarak muayene edilmelidir. Tüpler elektrik devresini tamamlayacak şekilde depolanmamalıdır Yangın Durumunda Yapılacaklar Çalışanın etrafına emniyetli mesafeden su sıkılarak soğutulmaya çalışılmalıdır. Kalsiyum karpit depolarına yerlere yakın yerlerde su kullanılmamalıdır. Fakat? Asetilen tüp yangınlarını tercihen köpük kullanarak söndürün bu aynı zamanda soğutma sağlayacaktır. Yangın durumunda karbondioksit ve kuru kimyevi tozlu söndürücüler kullanılmalıdır. Asetilen bulunan odalrın önünde seyyar karbondioksit ve kuru kimyevi tozlu söndürücüler bulundurulmalıdır. Soğutulmadan ya da soğutularak söndürülen asetilen tüp yangınlarında hiç farketmez muhakkak asetilen tüplerini komple suya gömünüz. Bu durumda sogutma 12 saat olmalıdır Kullanmada Dikkat Edilecek Hususlar: Belirtilmedikçe bir gaz tüpü kapağından asla kaldırılmamalıdır. Kısa mesafe olsa bile ağır tüpleri nakletmek için tekerlekli bir vasıta veya uygun başka vasıtalar kullanılmalıdır. Sağlam eldivenler giyilmelidir. Kullanılan tüp bir yere sabitlenene kadar valf koruma kapağı çıkarılmamalıdır, dik durumda kullanım için bekletilmelidir, Gerekli olduğu takdirde uygun göz ve yüz koruyucu aparatlar takılmalıdır. Emniyet gözlüğü, kimyasal çeperli gözlük veya tam yüz siperi arasındaki seçim, kullanılan gazın yapısına ya basıncına bağlıdır. Gerekli olduğu takdirde, zehirli gazlar için, kendinden pozitif basınçlı solunum aparatları veya tam yüzlü hava solunum aygıtı çalışma alanında bulundurulmalıdır. Uygun bir metot kullanılarak gaz kaçakları kontrol edilmelidir. Bu amaç için, parlayıcı ve zehirli gaz monitörleri vardır. Eğer gaz zehirli ise, satıcı tarafından verilen özel talimatlara uyulmalıdır. Kullanım esnasında, basıncı düşürmek için uygun basınç düşürücüler kullanılmalıdır. 45

46 Tüpü kullanıma sokmadan önce, sisteme geri besleme olmamasına dikkat edilmelidir. Kullanım alanındaki bütün elektriksel sistemlerin her bir gaz için uygun olmasına dikkat edilmelidir. Bir tüpün basıncını arttırmak için asla direkt çıplak alev veya elektrikli ısıtıcı cihazlar kullanılmamalıdır, Tüp asla 45 C nin üzerindeki bir sıcaklığa maruz bırakılmamalıdır. Bir tüp, satın alınan gazı ihtiva etmek dışında mesela, kaydırak veya mesnet alarak kullanılmamalıdır. Tüp çıkış valfları özellikle yağ ve su gibi kirleticilerden uzak ve temiz tutulmalıdır. Tüpler valflarına veya emniyet cihazlarına hasar verebilecek anormal mekanik şoklardan uzak tutulmalıdır. Asla tüp valfları veya emniyet cihazları üzerinde tamirat yapılmamalıdır. Hasarlı valflar derhal satıcıya bildirilmelidir. Tüp hala teçhizata bağlı olsa bile, gaz kullanımı gerekli değilse, tüp valfi kapalı tutulmalıdır. Tüp teçhizattan ayrılır ayrılmaz tüp kapakları yerleştirilmelidir En enteresan olaylar da bizim ülkemizde: Balık tutmak için karpit bombası yaparak ellerinde gözlerinden olanları gördüm müşahede ettim. Şimdide hurma muz gibi meyveleri olgunlaştırmak için karpit kullanmaya kalkanlar, Üstelik kullanmayı bilmeden kullananlar var. Hayretle izliyoruz. Aşağıda iki iki haber ve iki olay asetilenin nerelerde daha kullanılabilineceğini itfaiyecilerin ne kadar uyanık olmaları gerektiğine dair önemli bilgiler vermekte. Her patlamaya gaz sıkışması diyemeyeceğiz. İnceleme ve bilgiye ihtiyaç duyduğumuz bir zamanda ve enteresan ülkede yasadığımızı unutmayalım. KARPİT PATLAMASINDA 6 KİŞİ YARALANDI Gaziantep Sebze Hali'nde, kimyasal bir madde olan 'karpit' ile hurma olgunlaştırılmaya çalışılan bir dükkanda meydana gelen patlamada, 6 kişi yaralandı. GAZİANTEP (İHA) Gaziantep Sebze Hali'nde kabzımallık yapan Mustafa Akkaya'ya ait Parmaksız Ticaret'te, yasak olmasına rağmen 'karpit' ile hurma olgunlaştırılmaya çalışıldığı sırada patlama meydana geldi. Patlamanın etkisiyle işyerinin duvarları yıkılırken, içeride bulunan hurmalar çevreye saçıldı ve komşu dükkanların camları kırıldı. Çıkan küçük çaplı yangın ise itfaiye ekiplerinin müdahalesiyle büyümeden söndürüldü. Patlamada, işyeri sahibi Mustafa Akkaya (42), dükkanda ziyaretçi olarak bulunan Mehmet Karaduman (47), hamal Mehmet Öztaş (35) ile yoldan geçen Zahiddin Malal (30), Firdevs Karabulut (37) ve Elif Kankılıç (14) yaralandı. Yaralılar, vatandaşlar ve olay yerine gelen ambulanslarla hastanelere kaldırıldı. Patlamanın haber verilmesi üzerine sebze haline gelen Büyükşehir Belediye Başkan Vekili Ünsal Göksen, patlamayla ilgili bilgi aldı. Göksen, hal içerisinde 'karpit' kullanımının yasak olduğunu ve bu konuda sürekli duyuru yapıldığını belirterek, 'Edindiğim bilgiye göre patlama yasak olmasına rağmen kullanılan karpitten meydana gelmiş. Bu kimyasal madde hurmanın olgunlaştırılması için kullanılıyormuş' diye konuştu. Olayla ilgili soruşturma sürdürülüyor Akaryakıt Yangınları Günlük yaşantımızın türlü alanlarında kullandığımız benzin, gaz yağı, motorin uçak yakıtı fuoloil yer altından çıkarılan ve adına ham petrol denilen ağır sıvı bir maddeden elde edilir. Yanıcı ve akıcı olduklarından genel olarak akaryakıt adı verilir. Ham petrol yer altından çıkarılan, koyu renkli pekmez kıvamında bir sıvıdır. Bazı bilim adamlarına göre; milyonlarca yıl önce deniz diplerinde her türlü hayvan ve bitki artıklarının birikerek örtülmesi ve uzun yıllar yer sarsıntıları ile yüksek basınca maruz kalmaları sonucu ham petrol oluşmuştur. Bu sıvanın yüzlerce yıl önce insanlar tarafından bilinmiş olmasına karşın, burgu ile toprağı delip yeryüzüne çıkarma işi ilk kez 1859 yılında Amerikalılar tarafından başarılmıştır. Yer altından çıkan ham petrolün rafinerilerde arıtılması sonucu benzin, mazot, uçak yakıtı, gazyağı, katran, zift, fuol-oil, gibi akaryakıt maddeleri elde edilir Akaryakıtların Özellikleri: 46

47 Ham petrol sıvı halde iken yanmaz ancak buhar haline geçip hava ile belli bir oranda karıştıktan sonra yanabilir. Tüm akaryakıtlar böyledir. Bir litre benzin buhar haline geçince 30 litre yanıcı buhar elde edilir. Akaryakıt buharları zehirlidir. Canlılar tarafından teneffüs edilmesi sakıncalıdır. Havadan 3-4 kez daha ağırdır. Yüzeye yakın hava kısımlarında birikir. Bu buhar birikintileri uygun bir rüzgarla dağılabilirler. Sakin rüzgarsız havalarda teneffüs eden canlılar ve yangın bakımından çok tehlikelidir Akaryakıtların Yanması: Akaryakıt buharlarının yanmaya başlamaları için açık alev veya ateş ile temasa gerek yoktur. Yanma noktalarına kadar ısınmaları veya bu noktaya kadar ısınmış bir cisim ile temas etmeleri alevlenmek için yeterlidir. Akaryakıtların yanabilmesi için buhar haline gelerek hava ile karışması zorunludur. Benzin düşük sıcaklıklarda bile buhar haline gelebilir. Mazot, uçak yakıtı, gazyağı gibi ağır akaryakıtlar ısıtılmadıkça buharlaşmazlar. Akaryakıt buharları belli bir miktar hava ile karışım yaparsa yanıcı duruma gelir. 100 lt. hava içinde 1-7 lt. arasında akaryakıt buharı olan karışım yanıcı olur Akaryakıt Yangınları Nasıl Oluşur: Genel olarak akaryakıt yangınları şu şekillerde oluşur. Açık kaplardaki akaryakıtın buharlaşarak çevreden ateş alması. Temizlik nedeniyle benzin ve gazyağı gibi petrol ürünlerinin kullanılması sonucu oluşan buharların ateşle teması ile, Akaryakıt tanklarının temizlenme amacı ile kapaklarının açılması sonucu çevreye dağılan buharların ateşle teması. Akaryakıt buharlarının bulunduğu yerlerde çalışan motorlardan çıkan kıvılcımlarla temas etmesi Akaryakıt Yangınlarının Söndürülmesi: Akaryakıt yangınları genellikle dolum ve boşaltım tesisleri, depolama tesisleri (Depolama tankları) ve nakliye sırasında tankerlerde meydana gelmektedir. Akaryakıtlar sıvı maddeler olduğundan depolanmaları ve kullanılmaları sırasında kapalı kaplarda bulundurulmaları zorunludur. Bu tesis ve nakil araçlarında her hangi bir nedenle meydana gelen yangınlara müdahale etme metodu, yangın söndürme prensiplerinden boğma ile yangın söndürmedir. Bu sistemde yanıcı madde ile havanın ilişkisi kesilmelidir. Bu alakayı ortadan kaldırmak için çeşitli maddeler kullanılmaktadır. Bu maddeler; Su: Su akaryakıt yangınlarında pulverize şeklinde kullanıldığı takdirde hem soğutucu hem de havayı kesici özelliği dolayısıyla yangınları söndürebilmektedir. Ancak su akaryakıtlardan ağır olduğu için belli bir müddet sonra dibe çökecektir. Yangın söndürülürken suyun sis yapıcı lanslar vasıtasıyla yoğun şekilde işlenmesi gerekmektedir. Karbondioksitli, kuru kimyevi tozlu ve halojenli maddeler: Her üç maddeden karbondioksit ve halojenler gaz maddeler olup diğeri ise toz halindedir. Bu tür maddeler başlangıç halindeki yangınların söndürülmesinde önemli rol oynar. Yangının büyümesi halinde söndürmede zorluklar ortaya çıkabilir. Köpük: Akaryakıt yangınlarının söndürülmesinde en etkili söndürücü köpüktür. Özgül ağırlık bakımından akaryakıt, yağlar ve sudan daha hafiftir. Kütlesi küçük kabarcıklar şeklinde olup, yanan maddenin üzerinde cm. kalınlıkta bir örtü oluşturarak yanan maddenin hava ile ilgisini keser. Köpüğün rüzgar ve ısıya dayanıklı olması, düşey ve yatay yüzeyleri kaplama özelliği akaryakıt yangınlarında ana söndürücü madde olarak kullanılmasını gerekli hale getirmiştir. Akaryakıt tank ve tankerlerinde meydana gelecek bir yangının söndürülebilmesi öncelikle hava ile teması sağlayan kapakların kapatılması suretiyle yangının söndürülmesine çalışılmalıdır. Ancak böyle bir durum mümkün değilse yangının söndürülmesinde su ve köpük birlikte kullanılmak suretiyle yangının söndürülmesine çalışılmalıdır. Bunun yöntemi şu şekilde olmalıdır. Akaryakıt tank ve tankerlerinde meydana gelen yangınlarda meydana gelecek yüksek ısıdan dolayı direkt olarak köpük işlemek sakıncalıdır. Öncelikle pülverize (sis) halde su işlenecek tankın soğumasının sağlanmasına çalışılmalı, işlenen suyun dibe 47

48 çökmeye başlamasından sonra köpük işlenmelidir. Su işlenildiği zaman aynı anda hem soğutma hem de ısı dolayısıyla oluşan buhar ile boğma etkisi göstereceğinden köpük işlemeden de yangının söndürülmesi çoğu zaman mümkün olabilmektedir. Hangi durumda olursa olsun akaryakıt yangınlarının kontrol altına alınması ve söndürülmesinde önce su yağmurlama sistemiyle daha sonrada köpükle birlikte işlenmelidir LPG Ve Doğalgaz Yangınları ve yangın riskleri (likpetder yayınlarından alınmıştır.) Doğalgaz Yangınları Ve Yangın Riskleri Doğalgaz çok uçucu ve parlayıcı bir gazdır. Yanma ve patlama aralığı yüzde 5 15 olarak kabul edilir. Kendi kendine tutuşma sıcaklığı (havada) C, teorik alev sıcaklığı 1960 C ve havada yanma hızı 0,3 m / s dir. Özellikle bina içi tesisatlarda, tesisatın mümkün olduğu kadar atmosfere açık veya havalandırmaya müsait yerlerden geçmesi gerekir. Yeraltı boru hatları, diğer hizmet kanalları ve kanalizasyonlardan, bodrum katlarından, kapalı çukurlardan uzak olmalıdır. Çünkü bu tip şartlar yerine getirilmezse çok büyük riskler gündeme gelir, iş emniyetsizliğinden dolayı can ve mal kayıpları ortaya çıkabilir. Bu açıdan doğalgazın gerek işletim aşamalarında gerekse kullanımında birtakım risklere karşı önlemler alınması ve bilinçli olunması gerekmektedir Doğalgazın Riskleri Doğalgazın kullanımının ve bu sektörde çalışmanın, dünya literatürüne geçmiş çeşitli riskleri vardır. Bunlar: - Tekrar ateş alabilme (inflammation) - Karbonmonoksit - Boğma (suffocating) - Yüksek basınç (high pressure) - Gürültü (noise) - Patlama (explosion) - Yangın (fire) Bu risklerin içinde en tehlikeli olanları patlama ve yangın riskleridir Doğalgaz Yangınları Doğalgaz yangınları alevli yangınlardır. Hava gaz konsantrasyonuna ve gazın basıncına göre doğalgaz yangınlarının riski artar veya azalır. Bu dengeleri düşünmüş olsak bile, doğalgaz yangınlarında da riski en yüksek seviyelere çıkaran unsur, insandır ve doğalgaz yangınlarıyla mücadele disiplinler arası çalışmayı gerektirir. Doğru yaklaşımlar oluşturulmadığı takdirde bu tür yangınların zararları çok büyük olur. Bu nedenle büyük ölçekli doğalgaz yangınlarında görev, sadece itfaiyenin değildir. Burada itfaiyelere destek olarak, gaz şirketlerinin teknik elemanları devreye girmektedir. Çünkü gaz yangınlarında çabuk ve doğru müdahale için, doğalgaz teknik personelinin yardımı önemlidir. Bazı doğalgaz tesislerinde ya da şebekelerinde, doğalgazın neden olduğu veya doğalgazın neden olmadığı ancak doğalgaz tesis veya şebekelerine sirayet edebilecek yangın türlerinde, gaz teknisyenleri ve gaz mühendisleri, itfaiye gruplarından önce olay yerine ulaşabildiklerinden, yangını kontrol altına almaları, hızlı ve doğru müdahale ederek ortam güvenliğini sağlamaları ya da kendi olanaklarıyla yangını söndürmeleri gerekebilir. Ayrıca gazlı ortamda çalışma yaparken oluşabilecek bir alevlenmeye de ilk müdahalenin, doğalgaz personeli tarafından yapılması gerekebilir. Sonuçta doğalgaz personelinin, itfaiye elemanları kadar olmasa da doğalgaz yangınlarına veya gaz kullanılan ortamlardaki yangınlara müdahale edebilecek bilgi ve deneyime sahip olması gerekir. Doğalgaz yangınlarının nedenlerini ve doğalgaz personelinin yangına müdahale etme yöntemlerini iki ana başlık altında ifade edebiliriz: Doğalgaz Operasyonları Sırasında Oluşan Yangınlar Gerek bakım onarım gruplarının gerekse şebeke birimlerinin yaptıkları çalışmalar sırasında kontrol dışı yanma meydana gelebilir. (Örneğin, elektro füzyon kaynağında, regülatörlere müdahale sırasında, delme işleminde ya da purge işlemlerinde). Bu durumda yangının yayılmasına fırsat verilmeden söndürülmesi gerekmektedir. Bu amaçla bir işlem sırası oluşturmak gerekirse öncelikle 48

49 vanalardan gazın kaynağını kesmek gerekir. Daha sonra yangını oluşturan nedeni (alev veya ısıyı) ortadan kaldırmak, yanma kaynağı herhangi bir cihaz ise kapatmak gerekir. Ardından yanma için gereken oksijen ile irtibatın kesilerek reaksiyonun sona erdirilmesi gerekir. İçerisinde kuru kimyevi toz bulunan (NaHCO3, KHCO3, KCL, NH4H2PO4) yangın söndürme tüpleri yardımıyla, alevin oluştuğu yer ile gazın çıkış yeri arasına, basınçlı olarak kuru kimyevi toz püskürtmek suretiyle alev söndürülebilir. Bu işlemi yaparken rüzgarı arkamıza almaya dikkat etmek gerekir. Yanan gaz basıncının yüksek olduğu durumlarda yangına müdahale etmek için en uygun yöntem gaz basıncının düşürüldükten sonra yangının söndürülmesidir Yangının Doğalgaz Hatlarına Ulaştığı veya Ulaşma Riskinin Olduğu Yangınlar: Bu tip yangınlara itfaiyeden önce ulaşılmış ise öncelikli olarak yangının doğalgaz hattına doğru ilerlemesini önlemek, itfaiye geldikten sonra ise çalışmalarda itfaiye ekiplerine yardımcı olmak gerekir. Gaz yangını söz konusu ise gaz akışını kesmek suretiyle yangının söndürülmesine yardımcı olmak düşünülmelidir. Bununla birlikte yanma ve patlama riski oluştuğunda ve olay yerine ulaşıldığında takip edilecek öncelikli müdahale aşağıdaki sıralamaya göre yapılmalıdır: - Can güvenliği sağlanır. - Mal güvenliği sağlanır. - Çevre güvenliği sağlanır. - Kaçak hasar belirlenir, kontrol altına alınır ve onarılır. - Son kontroller yapılarak herhangi bir problem kalmadığından emin olunduğunda bölge terk edilir. Gaz kaçağının oluştuğu bölgede hava / gaz karışım oranları patlama konsantrasyonuna ulaşabilir. Acil ekip bu olasılığı dikkate alarak - Binada oturanlara elektrikli ve alevli cihazlar kullanmamalarını, - Sigara vb. maddeler içmemelerini, - Elektrik düğmeleri, kapı zilleri, alarm cihazları, şalter vb. kıvılcım yaratabilecek ünitelere dokunmamalarını, - Tüm ateşleme kaynaklarını kullanmamalarını sağlayarak, kaçak önlenerek yapılacak ölçümler sonunda ortam güvenliğinin sağlanması ile problemin ortadan kalktığını aboneye bildirmek ve bu yönde önlemler almakla sorumludur. Gaz kaçağı bina dışında ise yukarıda anlatılanlara ilave olarak: - Park halindeki taşıtlar çalıştırılmadan uzaklaştırılmalı, iş makineleri, elektrikli ve patlar motorlu araçlar durdurulmalıdır. - Telsiz, mobil telefon, taşınabilir radyolar kullanılmamalıdır. - Taşınabilir trafik ışıkları ve uyarı lambaları, trafik sinyalizasyon işaretleri çalıştırılmamalıdır. - Sokak lambaları yanıyorsa söndürülmemeli, sönük ise yakılmamalı, fotosel prensipli olanlar incelenmelidir. - Telefon kulübeleri kullanılmamalıdır. - Demiryolu ve raylı sistem durdurulmalıdır. - Yayaların kibrit, çakmak, sigara vb. maddeler kullanarak kaçak olan bölgelere girmeleri engellenmelidir. - Havaalanı ya da uçuş pisti yakınlarında yüksek oranlı gaz çıkışı varsa, konu güvenlik açısından değerlendirilmelidir. Tüm bu işlemleri, yorum yeteneğini kullanabilecek kapasitede bilgi birikimi sahibi gaz teknisyenleri ve gaz mühendisleri gerçekleştirmelidir LPG Yangınları Halk arasında tüp gaz veya kısaca tüp olarak bilinen LPG tüpleri taşıma kolaylığı nedeni ile ülkemizde çok kullanılan enerji kaynaklarında biridir. LPG açık havada gaz halinde bulunur. Hacmi sıvı haldekinin yaklaşık 300 katıdır. Sabit sıcaklıkta basıncı arttırılarak atmosferik basıncın üstünde bir basınçta sıvı hale getirilir ve 300 litrelik gaz hacmi 1 litreye indirilir. LPG tüpleri doldurulurken tüp içinde hacmi yaklaşık % 15 i kadar bir genişleme payı bırakılır. Bırakılan boşluk buharlaşan gazla dolar ve kullanılan gaz bu kısımdan çekilir. Bu nedenle tüpler daima dik durumda tutulmalıdır. Gaz çıkışı valf ve regülatörlerle kontrol edilir. 49

50 Gaz Kaçak Yerleri Ocak ve fırın muslukları kullanıldıkça aşınmasından veya iyi bir sıkı geçme olmamasından kaçak yapabilir. Regülâtör ile ocağı birbirine bağlayan hortumun takıldığı yerler kelepçe ile iyi sıkılmamış ise zamanla hortum elastikiyetini kaybedince buralardan kaçak olabilir. Eğer hortum ocağın tüpe yakın yerinden değil de ters tarafından bağlanmış ise sıcak tencerenin ve sivri bir cismin hortuma değmesi ile hortum zedelenmiş ve gaz kaçırıyor olabilir. Zorla takılmak istenmesi dolayısı ile regülatörün boğazı çatlamış ve zamanla gaz içinde bulunması muhtemel yabancı maddelerin etkisi ile diyafram bozulmuş ve regülatör gaz kaçırmış olabilir. Tüpte de kaçak olabilir. Herhangi bir sebeple yay gibi emniyet valfından arıza meydana gelmesi dolayısı ile emniyet valfından kaçak olabilir. Özellikle piknik tüplerinde valfın içine pislik kaçması milin kurcalanması veya valfın darbe yemesi nedenlerinden valfdan kaçak olabilir. Diş kaptırma veya dişleri bozma sonucu valfın diş dibinden gaz kaçırabilir Kaçak Arama LPG havadan ağır olduğu için hemen havaya karışıp uçup dağılmaz. LPG kaçağından sızan gazlar döşemeye yayılır. Daha çukur yer bulursa oraya toplanır. (dolayısı ile toprak seviyesi altındaki bodrum ve benzeri yerlere tüp konulmamalıdır.) Birçok kaçak olayı; yanan bir ocağı kullanıcı tarafından farkında olmadığı bir zamanda ocağın sönmesi sonucu olur. Tüp dolap içine konuluyorsa dolabın kapağının üst ve alt tarafının mutlaka kapak sathının % 10 u kadar delik açılmalı veya kesilerek aralık verilmelidir. Bu durum dolapta hava akımını ve olası bir kaçak olayında kokunun bir an önce duyulmasını sağlar. Tüpün konulduğu yer el altında veya elin kolayca erişebileceği bir yerde olmalıdır. Bu özellik kullananın işi bitince regülatör düğmesini rahatça kapamasını sağlar. Fırın, ocak vb gibi LPG cihazı ile regülâtörü bağlayan plastik hortum en yakın mesafede bağlanmalı sıcak tencere ve fırın değecek şekilde bulunmamalıdır. Hasar görebilecek, kontrol edilemeyecek bir mesafe ve yerden geçirilmemelidir. Örneğin; Korunmasız olarak duvara gömmek tezgâh arkasından geçirmek gibi. Herhangi bir patlama da ani tutuşmayı önlemek için fırın ve ocağın çok yakınında yanıcı maddeler bulunmamalıdır., Ani bir rüzgârla ocağın sönmemesi için mümkün olduğu kadar tesisler pencere ve kapı arası gibi yerlerde olmamalıdır. Yemeklerin taşarak ocağı söndürmemesine dikkat edilmelidir. Tüp değiştirirken regülatör yeni tüpün valfı üzerine rahatça geçmiyorsa hiç bir zaman zorlanarak takılmamalıdır. Derhal bayiye haber verilerek valf boğaz contasının değiştirilmesi sağlanmalıdır LPG İle İlgili Genel Bilgiler Ocağı yakarken regülatör düğmesini açtıktan sonra önce kibrit çakılmalı yanan kibrit beke yaklaştırılıp ocak düğmesi açılmalıdır. Piknik tüpleri soba, radyatör üstü ve yanı vb. gibi sıcak yerlere konulmamalıdır. Piknik tüplerinde emniyet sübabı olmadığından aşırı basıncı dışarı atamaz ve tüp yarılır. atılan yerlerde geceleri SPG tüpü bulundurulmamalıdır. Isınma amacı ile yakılan borusuz sobalar özellikle küçük odalarda oda içindeki havanın oksijenini tüketeceğinden ve uykuda olanlar bu durumu fark edemeyeceklerinden dolayı havasızlıktan boğulabilirler. Yanmayan, ancak regülatörü kapanmadığından cihazda kaçak yapan veya musluğu iyi kapanmamış piknik tüpünde kaçak varsa sızan gaz odaya yayılır. Havadan ağır olduğu için döşemeye doğru çöker ve yavaş yavaş hava ile karışarak tavana doğru yükselir. Bu hava gaz karışımında oksijen miktarı çok az olacağından odada uyuyanlar havasızlıktan boğulabilir. LPG gazları zehirsizdir. Zehirlenme deyimi yanlıştır. Olay havasızlıktan boğulma olayıdır Yedek tüpler balkon vb açık havada tutulmalıdır. Balkon yok ise tercihen ateş yakılmayan serin bir yerde bulundurulmalıdır. 50

51 Kaçak Durumunda Yapılacak İşlemler Esas tehlikeyi yaratan gaz kaçağının yanı sıra ne yapılacağının bilinmemesidir. Her şeyden önce telaşa kapılmamak gerekir. Soğukkanlı davranıldığı takdirde olayların büyük bir kısmı önlenmiş olur. Yapılacak iş, kaçağın olduğu yeri saptamak ve kaynağından kesmektir. Bu da çoğunlukla regülatörü tüpten çıkarmakla piknik tüplerinde musluğu sökmekle sanayi tüplerinde ise tüp valfını kapmakla olur Ortamda Gaz Varsa Lamba yakılmamalı, kibrit veya çakmak kullanılmamalıdır. Hemen Pencere açılarak ortamın havalandırılması sağlanmalıdır Kaçak Alev Almış İse Yapılacak İşler Eğer kaçak kaynağından kesilebiliyorsa alev söndürülür ve kaçak kesilir. Alev alan kaçak kaynaktan kesilemiyorsa yangının etrafa yayılması önlenir. Alevler tüpe değiyorsa o zaman yangının etrafa sıçramasını önlemekle beraber tüp üzerine su sıkılarak soğutulur. Tüpler ile ilgili yangınlarda tüpün devrilmesine müsaade edilmemelidir. Devrilmesi halinde buharlaşmış gaz yerine sıvı çıkabileceğinden yangının daha da büyümesine neden olur. Yanma regülatör ve/veya regülatör sonrası kısımlardan (hortum, ocak şofben vs) ise, regülatörün tüpten çıkarılmasıyla birlikte yangında sönecektir. Yanma tüpün kendisinde ise alevin etrafa sıçraması önlenmelidir. Etrafta başka ateş varsa söndürülmelidir. Tüpün durduğu yerde alevler bir tarafa zarar vermiyorsa, kontrol altında yanmaya bırakılmalı, Alev söndüğünde tüp açık havaya çıkarılmalı ve musluğu sökülmelidir Sanayi Tüplerinde Sanayi tesisinde alev almış tüpler varsa hemen tüplerin vanaları kapatılmalıdır. Kaçak % 95 ihtimalle sistemdedir. Vanalar kapanınca boru içindeki gaz kaçağı kendiliğinden sönecektir. Kaçak, tüp valfında ise, tüpün üstüne ve valfa su tutularak tüpe yaklaşılır ve valf kapatılır. Tüpün açık havada olması halinde, tüpe rüzgâr istikametinde yaklaşılır. Kaçak kesilemiyorsa (tüpün gövdesinde), diğer tüplerin valfları kapatılır. Su tutularak kaçak yapan tüpe yaklaşılır ve bağlantısından sökülür. Tüp çekilerek açık havaya alınır. Tüpün başka bir nesneyi tutuşturmamasına dikkat edilerek üzerine su tutulur ve boşalıncaya kadar yanmaya bırakılır. 51

52 BÖLÜM 4: YANGIN ÖNLEYİCİ TEDBİRLER A. Yapılaşma Ve Yapılaşmaya Bağlı Yangın Önleme Ve Söndürme Sistemleri Günümüzde büyük ve kalabalık yerleşim merkezlerinde pahalı arsaların azami şekilde değerlendirilmek istenmesi ve küçük arsalara büyük hacimli yapıların yerleştirilmesi dolayısıyla yüksek yapıların sayısı giderek artmaktadır. Özellikle İstanbul, Ankara, İzmir, Antalya ve Mersin gibi şehirlerimizde çok sayıda yüksek otel, iş merkezi ve konut yapılmaya başlanmıştır. Bugün birçok ülkede yararlanılan en etkili standartlardan biri olan NFPA 101, Life Safety Code ta yüksekliği 22.5 m olan yapılar veya yüksekliği 10 katı geçen binalar yüksek yapı olarak tarif edilmektedir. Fakat birçok ülkede bu ölçü 30 m olarak kabul edilmiştir. Ülkemizde özellikle İstanbul da 1970 lı yıllarda konut ve otel inşaatları ile başlayan yüksek bina yapımı son yıllarda iş merkezlerini de içine alarak hızla artmıştır. Son yıllarda inşa edilen yüksek yapılarda her türlü yangın güvenlik önlemi alınmaktadır. Ancak daha önce konut olarak yapılan fakat sonradan büro ve işyeri olarak kullanılmaya başlanan yapılarda ise maalesef yeterli yangın güvenlik önlemi bulunmamaktadır. (Yangın Söndürme Sistemleri, TMMOB Makina Mühendisleri Odası, 2003) Dünyada ve ülkemizde yaşanan gelişmelere paralel olarak, dev marketler, büyük iş merkezleri ve yüksek binaların sayılarında büyük artış olmuştur. Bu tip yapılarda binanın mimari yapısı dolayısıyla dışardan yangına müdahale zorlaşmıştır. Sektörel planlamaya bağlı olarak üretim yapılan yerlerde, tehlikeli, yanıcı, parlayıcı, patlayıcı, zehirli vb. kimyasal maddelerin kullanılması, su ile söndürülemeyen malzemeler bulunması, büyük enerji kaynakları ile daha çok enerji kullanılması ve farklı malzemelerle çalışılması işletmelerin daha karmaşık hale gelmeleri sonucunu doğurmuştur. Hammadde, yarı mamul ve mamul madde stoklarının kapasiteye paralel olarak büyümesi, işletmelerde büyük yangın riskleri oluşturmakta, güvenlik tedbirleri olarak yapısal ve yangın yüküne bağımlı özel ve değişik birçok önlemler alınma mecburiyetini ortaya koymaktadır. Ülkelerde görülen endüstrileşme sürecine paralel olarak da yangın tehlikesi sürekli artmaktadır. Yangından korunma ve bina yangın güvenliği konusunda alınması gereken önlem ve uyulması zorunlu koşullar iki ana bölümde toplanmıştır. - Pasif yangın güvenliği önlemleri - Aktif yangın güvenliği önlemleri 1. Pasif Yangın Güvenliği Önlemleri : Bir yangınla mücadelenin en kolay yolu, öncelikle yangının çıkmasının önlenmesidir. Yapı kullanma şekline bağlı olarak, yapının mimari tasarımı, bina strüktürünün tayin edilmesi, yapı malzeme ve elemanlarının seçimi, pasif yangın güvenliği önlemlerinin esasını oluşturur. Yapıya giren bileşen ve malzemelerin yangına direnç göstermeleri, üstelik yangının büyüyüp gelişmesini önleyici nitelikte olmaları gerekir. Proje yapılırken, genel konuların yanında, yangın çıkmasını önleyici tedbirler ile yangın söndürme kolaylığı faktörleri de göz önüne alınmalıdır. Pasif yangın önleme metotları aynı zamanda yangın söndürme metotlarını da takviye edecek şekilde olmalıdır. İnsanların toplu ve yoğun olarak bulunduğu yüksek yapılarda ve alışveriş merkezlerinde en büyük risk yangın olayıdır. Bilindiği üzere yüksek yapılarda dışarıdan kurtarma müdahalesi ancak itfaiyenin sahip olduğu yangın merdiveni çalışma yüksekliği ile sınırlıdır. Durum böyle olunca, gerek mimari düzenlemede, gerek yapı bünyesinde, gerekse elektro-mekanik düzenlemelerde bazı kısıtlamalar ortaya çıkmaktadır. Mimaride yangın tedbirlerinin uygulanabileceği, örneğin kaçış merdivenleri ve bunların basınçlandırılmaları ile ilgili düzenlemelerin ve katların bölmelere ayrılmaları olayının işlenmesi gerekir. Statikte, yapı strüktürü ister çelik, ister betonarme olsun bunların yangından korunma veya muayyen bir zaman yangına dayanıklılığın temini problemlerinin çözümleri vardır. Hatta mekanik tesisat sistemlerinin, yangının katlara sirayetini önleyici mahiyette geliştirilmesi, yapılan çalışmalar arasındadır. Bir yapının yangına dayanıklı olup olmadığını belirleyen, daha ziyade onun yapısal bileşenleridir. Bununla beraber, bunların dışında kaplama ve bitirme malzemeleri ile eşya ve mobilyaların meydana getirdikleri bina içi ısıl yük seviyesi, yangının başlama ve gelişmesini o düzeye getirebilir ki, dayanıklı olarak kabul edilen yapı malzeme ve bileşenlerinin bu nitelikleri büyük ölçüde ortadan kalkar. 52

53 Binalarda ölüm ve yaralanma ile maddi zararın büyük çoğunluğu dumandan kaynaklandığından, malzeme seçimine önem verilmelidir. Binaların katlarındaki koridor, dinlenme yeri vb ortak alanlar ile merdivenleri, yandığında yoğun duman aktaracak ve yangını bir bölümden diğer bölüme taşıyacak şekilde tamamen halı kaplanmamalı; gerekirse şerit yolluk kullanılmalıdır. Yangın merdivenlerinde, giriş kapılarının yakın çevresinde yangın yükü küçük şekilde düzenlenmelidir. Binaların bar, lokanta, diskotek, konferans ve balo salonları gibi, ortak kullanım alanlarına dekorasyon yapılmak istenirse, dekorasyonda yoğun duman ve zehirli gaz çıkartan plastik, ahşap, deri ve kumaş kaplama malzemeler yerine, alçı vb. duman çıkarmayan malzemeler kullanılmalıdır İnşai Yönden Önleyici Tetbirler İnşai bakımdan önleyici tedbirler olarak şu hususlar üzerinde durmak gerekir İnşaat ve dekorasyon malzemesi Olanaklar ölçüsünde inşaat ve dekorasyon malzemesi yanmaz veya zor yanıcı maddelerden seçilmelidir. Estetik açıdan düşünülerek dekorasyonda ahşap malzemelerden mümkün olduğu ölçüde kaçınılmalıdır Bacaların İnşa Durumu Ahşap çatılı binalarda bacaların inşa durumu da başlı başına bir yangın sebebidir. Bacalarda yangın sebebi olan inşaat hatalarını şöyle sıralayabiliriz. Bacaların çatı arasından geçirilirken payanda ve tahtalara temas ettirilmesidir. Normalde bacanın bu ahşap kısımlardan cm. açıktan geçmesi gerekir. Bacaların inşası sırasında içlerinin sıvanması; Bacaların içi ancak inşa sırasında sıvanabilir. Sıvanmamış bacalarda tuğla aralarında boşluklar aralıklar bulunmakta ve buralardan kıvılcımlar çatıya geçmektedir. Ayrıca bu şekildeki bacalarda kurum toplanmakta kurum ise tutuşabilmekte, buradan çatıya veya depo olarak kullanılan çatı aralarında, buradaki kolay tutuşan maddeleri yakmaktadır. Baca bu şekilde inşa edilmiş ise en azından dıştan kalın bir sıva ile sıvanmalıdır. Zira onun içten sıvanması olanaksızdır. Buradaki inşaat hatasının üçüncüsü ise, çatı üstündeki kısmının yeteri kadar yüksek olmamasıdır. Bacalar hem yangın bakımından hem de bacanın iyi çekmesi bakımından çatının tepe noktasını aşacak şekilde yapılmalıdır. Yükseltilmemiş bacadan sıçrayacak kıvılcımlarla da yangın çıkmaktadır Yangın bölme duvarları Ahşap çatılı binaların çatıları ne kadar uzun olursa olsun tek bölmeli çatı halinde yapılmaktadır. Bu durum ise çatı nın her hangi bir yerinde çıkan yangının kolayca bütün çatıyı kaplamasına neden olmaktadır. Hal bu ki; Bu uzun ve geniş çatılar, tuğla duvarlarla bölmelere ayrılsa, ortalama 10 metre aralıklarla ve çatı üzerinde de 75 cm kadar yükseltilse herhangi bir bölmede çıkan yangın diğer bölmelere daha zor geçecek veya hiç geçmeyecektir Asansör Motor Daireleri ve Havalandırma bacaları: Asansör motor daireleri genellikle çatı içerisinde bırakılmaktadır. Bu durumda alt katlardaki yangın baca görevi yapan asansör boşluğu yolu ile motor dairesine ve çatıya sıçramakta ve büyümektedir. Motor dairesinin çevre duvarları çatıyı kesip dışarı çıkmalı ve üzeri kapatılmalıdır. Havalandırma bacaları da keza çatı arasında son bulmamalı çatıdan dışarı çıkmalıdır Bacaya yakın yapılan kapı ve pencere söveleri: Kapı veya pencere söveleri (Pervaz) odalardan geçen baca duvarlarına yakın veya bitişik yapılmakta veya belirli takozlarla baca duvarlarına tutturulmaktadır. Takozların sürekli ısınması zamanla tutuşmalarına sebep olmaktadır. Ayrıca buralara gömme dolap yapılması da çok sakıncalıdır. 53

54 Yangına hassas yerlerin ayrılması: Yangına karşı hassas yerlerin inşaat sırasında diğer bölümlerden ayrı yapılması. (Mutfak, depo, akaryakıt tesisleri kalorifer tesisatı vs.) Yanmaz boya veya maddelerle kolay yanıcı maddelerin üzerlerinin boyanması: Bir tedbir olarak bu hususunda inşaat sırasında dikkate alınması son derece yararlıdır. *** Yukarıda sayılan tedbirlere rağmen yine de yangın çıkabilir. Hele savaşta mutlaka çakacaktır. Binanın inşa tarzı ve yapım planı, çalışmaların kolay yada zorlukla yapılmasına neden olacaktır Yangın Merdivenleri: Yangın merdivenleri. İnşaat yapılmadan yapının özelliği ve görünümü bozulmayacak şekil ve yere projede konulur. -Yangın merdivenlerinin yerleri görülecek şekilde işaretle belirtilmelidir. - Ulaşması kolay ve yakın yerlere yapılmalıdır. - Binalarda yukarıdan aşağıya doğru genişleyecek şekilde yapılır. - Bina büyüklüğüne ve mevcut sayısına orantılı olacak şekilde geniş yapılmalıdır. - Lüzumsuz eşyalar ile asla kapatılmaz, kilitlenmez. - Yuvarlak yapılmaması daha idealdir. - Kafes şeklinde yapılmamalıdır. - Hava sirkülâsyonu olmayan yere yapılmalıdır. - Malzeme (ısınmaz malzeme kullanılır) hafif metal kullanılır Sabit Tesisler Yönünden Önleyici Tetbirler Elektrik tesisatına, su tesisatına, havagazı tesisatına, kalorifer tesisatına, paratoner tesisatına ( yıldırımlık ) ve drenaj tesisatına göre önleyici tedbirler olarak incelenir Elektrik Tesisatı Elektrik tesisatının yapılmasında aşağıdaki hususlarda dikkatli olunmalıdır. -Kargir ve betonarme binalarda elektrik tesisatı (sıva içi) olarak yapılmaktadır. Bu durumda; boru ve kabloları izolasyon bakımından dayanıklı olmalıdır. Buvat, anahtar, priz, boru içi kablo ekleri çok iyi izole edilmelidir. Tesisat baca yakınından veya üzerinden geçirilmemelidir. - Ahşap yapılarda tesisat sıva üstünden, açıktan geçirilmeli, kabloların geçtiği borular kalın olmalıdır - Tesisatta kullanılan sigortalar otomatik olmalı, erime esasına göre yapılmış sigortalarda ise sigorta teli kablo tellerinden daha ince ve kolay eriyici olmalıdır - Elektrik tesisatı genel projesinde keyfi hiçbir değişiklik, tesisat tamamlandıktan sonra da hiç bir ek yapılmamalıdır. - Tesisatın topraklama tertibatı olmalıdır. - Elektrik tesisatı üç veya altı ayda periyodik kontrole tabi tutulmalıdır. - Elektrik tesisatı ile ilgili olarak yapılacak kontrollerde yetkili bir teknisyenle rapor tutmalı, eksiklerin giderilmesi için kurum amirine bir yazı ile sunulmalıdır Su Tesisatı Su tesisatı sabit tesis olarak, çıkmış yangını anında ve başlangıçta söndürebilmek için önleyici ve koruyucu bir rol oynamaktadır. Tesisatın belirtilen görevi yapabilmesi için aşağıdaki hususlara göre tesis edilmelidir. - Tesisat, binadaki sıhhi tesisat ile yangınlarda harcanabilecek suyu sağlayacak kapasitede yapılmalıdır. 54

55 - Binanın her katında ve katın genişliğine uygun alarak yangın musluğu bulunmalıdır. Büyük binaların çatı arasında dâhili yangın muslukları ile doğrudan bağlantılı su deposu yapılmalıdır. Tek depo yapılmış ise suyun 2/3 nü yangında kullanmak üzere tertibat alınmalı, depo üst kısmında tesisata, alt kısmından yangın musluğuna bağlanmalıdır. - Büyük binalarda hidrofor sisteminin bulunması sağlanmaktadır Havagazı Tesisatı Havagazı taş kömürünün, havagazı fabrikalarında 16 saat C ye kadar ısıtılması ile elde edilen ve bileşiminde hidrojen, karbon monoksit, hidrokarbür, azot ve karbondioksit bulunan havadan yarı yarıya daha hafif bileşiminde % 10 karbondioksit bulunması nedeniyle de zehirli bir gazdır.gazın havadaki oranı % 8,33 den az veya % 20 den fazla olması halinde parlama veya patlama olabilir. Binalardaki havagazı tesisatında yangını önlemek bakımından alınması gereken önlemler şunlardır; Tesisat periyodik kontrole tabi tutulmalıdır. Ek yerlerinde delik, açılma ve yıpranma varsa giderilmelidir. - Hava gazanın bağlı bulunduğu ocak, fırın, şofben gibi aygıtların kullanma musluğunun birkaç metre gerisinde ikinci bir musluk daha olmalıdır. - Her dairenin veya büyük binaların her bölümünü kapsayan bir ana musluğu bulunmalıdır. - Binadaki bütün tesisatı kapatabilecek, giriş kapısı yanında bir genel musluk bulunmalıdır. - Gerektiği zamanlarda bütün binanın gazı bu ana musluktan kapatılabilmelidir Kalorifer Tesisatı Kalorifer tesisatının çeşitli tipleri bulunmaktadır. Kazan dairelerinin TS EN standartlrına uygun olması şarttır. Kazan daireleri binanın diğer kısımlarından ve personel çalışma alanlarından yangına en az 120 dk dayanıklı bölmelerle ayrılmış olarak bir bütün olarak bulunmalıdır. Bina dilitasyon sistemleri kazan dairesinden geçmemelidir. Kazan dairelerinnde bacalara ilave olarak yakıt cinsine uygun temiz ve kirli hava bacaları /menfezleri yapılması şarttır. Kazan dairesi kapıları/kapısı doğrudan dışarı veya kaçış merdivenlerine, genel kullanım merdivenlerine ortak hol veya koridorlara açılmalıdır. 100 m2 nin üzerindeki veya 350 kw üzeri kazan dairelerinde en az 2 (iki) çıkış kapısı bulunmalıdır ve çıkış kapıları birbirine zıt yönde yerleştirilmeli yangına en az 90 dakika dayanımlı olmalı, duman sızdırmaz ve kendiliğinden kapanabilir olmalıdır. Kazan dairelerinde en az 1 KKT li söndürürücü 100 m2 üzerinde kazan dairelerinde yangın dolabı olmalıdır. Kazan ve kazan dairerelerinin kullanımının ilgili kuruluşların işletme sertifikalarına sahip pesonel tarafından yapılması şarttır. - Kömürle çalışan tesisat; yakıt maddesi kömürdür. Bunun için bacaların durumu çok önemlidir. Önceki konuda değinildiği gibi düzgün olmalı ve kapasitesine göre ocak bağlanmalıdır. Bacalar sık sık temizlenmelidir. Kazan dairesi ile kömür deposu olarak kullanılan yerler Birbirinden ayrı olmalı bağlantı yanmayan bir kapı ila sağlanmalıdır. Her hangi birinde çıkan yangının diğerine sıçraması böylece engellenmiş olur. - Fuel-oil ile çalışır tesisat: Yakıt maddesi foil-oil adı verilen petrol ürünüdür. Dikkat edilecek husus foil-oil tanklarının kazan dairesi ile irtibatının sağlanması ile tankların nasıl konulacağıdır. Fuell-oil tankları kazan dairesinin dışında mümkün ise binanın dışında olmalıdır. Tanklar yeraltı yer altı biçiminde yapılmalıdır. Bodruma monte edilecekler ise bu takdirde kazanlar bölme duvarlarla çevrilmelidir. Kazanlara yakıt boru ile getirilmeli boru üzerinde bir kaç yerde musluk bulunmalıdır. 55

56 - Kazan dairesine yakıt dökülmemesi için gerekli tedbirler alınmalı. Dökülen yakıtın toplanacağı yerler oluşturulmalı ve toplanan atıklar güvenli bir şekilde çevre kurallarına uygun imha edilmelidir. - Kat Kaloriferleri: Motorin veya gazyağı ile çalışır. Tesisatın yakıt tankı genellikle balkonlarda bulunmakta, kazanı ise evin uygun bir yerine yerleştirilmektedir. Mümkün olduğu oranda bu şekilde bir tesisat kurulmamalıdır. Zaman zaman yangınlara neden olmaktadırlar. - Doğalgaz ve LPG ile çalışan kazan daireleri; Kazan dairesi doğalgaz ve LPG tesisatı, projesi ve malzeme seçimi ve montajı ilgili gaz kuruluşlarının standartlarına uygun yapılmalı, Sayaçlar kazan daireleri dışına yerleştirilmeli Herhangibir tehlike anında gazı kesecek ana kapama vanası ve elektrik akımını kesecek ana elektrik panosu kazan dairesi dışında ve kolay ulaşılabilir ve görülebilir yere konulmalı, belirli hale getirici ve uyarıcı işaretler konulmalıdır. Kaz kullanılan kapalı bölümlerde gaz kaçağına karşı doğal ve mekanik havalandırma sağlanmalıdır. Gaz sızıntı dedektörleri konulmalı (LPG tabana yakın doğalgaz tavana yakın) Elektrik tesisatı standartlara uygun yapılmalı ve panolar, aydınlatmalar exproof (gaz sızdırmaz) tipte olmalıdır. LPG kullanılan kazan daireleri bodrum katlara yapılmamalıdır. LPG ve doğalgaz kullanılan ısı merkezlerinde gaz kaçağını algılayıp uyarı yapan ve otomatik olarak emniyet vanalarını kapatan sistemler konulması şarttır Paratoner Tesisatı (Yıldırımlık) Bilindiği gibi bu tesisat, bir yangın nedeni olan yıldırım düşmesi halinde binaya zarar vermeden düşen yıldırımı toprağa geçiren bir sistemdir. Özellikle yüksek binalarda bu tür bir tesisatın yaptırılması gereklidir. Başlıca dört parçadan oluşur: - Yıldırım yakalama parçası, - Çatı iletkenleri, - Topraklama, - İndirme iletkenleri, Drenaj Tehlikeli, parlayıcı, patlayıcı maddelerle çalışan (Barut vb.) işyerlerinde yerlerde biriken tehlikeli madde artıklarının tahliyesini sağlayan akar sistemdir. 2. Aktif Yangın Güvenliği Önlemleri : 2.1. Erken Uyarı Sistemleri: Isı ve dumanı algılayabilen detektörlü erken uyarı sistemleri, yangını nispeten ufak ve kolay söndürülebilir durumda iken haber verir. Küçük yangınlar, daha az hasar verdikleri ve binanın çökmesine neden olmadıkları için canlılara fazla zarar vermeyecek niteliktedirler. Yeni sistemlerde, YİS (Yangın İhbar Santralı), YKP (yangın Kontrol Paneli) binanın Kolay ulaşılabilen ve 24 saat personel bulunabilecek yerlere, ilk kattaki lobi alanında, güvenlik odasının yakınında bulunmaktadır. Modern alarm panoları, detektör tipinde, odanın içinde bulunduğu durumu ve diğer değişen koşulları bildirecek şekildedir. Bir alarm durumunda gerekli tedbirlerin alınması için tüm bilgiler bina yangın amirine bildirilmelidir. Bir yangın algılama sistemini oluşturan öğeler üçe ayrılır. Giriş cihazları, değerlendirme ünitesi ve çıkış cihazları. Giriş cihazları duman ve sıcaklık detektörleri, alev dedektörleri ve alarm ikaz düğmeleri gibi fiziksel uyarıları algılayan cihazlardır. Bu cihazlardan gelen uyarılar, merkezi bir değerlendirme ünitesinde (panelde) toplanır. 56

57 Panelde tanımlı olan parametre ve programlara bağlı olarak değerlendirilen uyarılar neticesinde çıkış cihazları vasıtasıyla gerekli önlemler alınır. Çıkış cihazları arasında sesli ve ışıklı cihazların yanı sıra havalandırmaya kumanda eden çıkışlar veya itfaiyeye telefonla haber ileten cihazlar da olabilir Mekanik Uyarı Sistemi Çok basit sistem olan yangın çanı ve kamu binaları, endüstriyel ve ticari yapıların birçoğunda bulunan kontrol panolu ve ihbar düğmeli (butonlu) uyarı sistemleri vardır. - Butonlu sistem Bütünüyle elektrikli zil sistemine dayanmaktadır. Binada yangın çıkma olasılıklı yerlerin duvarlarına camlı bir koruyucu içine konulmuş bir zil düğmesidir. Yangın anında cam kırılır ve düğmeye basılarak uyarı yapılır. Sesli ve ışıklı uyarıcı ile panodan yangının yeri belirlenerek yangına ekiplerle müdahale edilir. Bu durumda yangını bir kişinin görmesi ve sistemi harekete geçirmesi gereklidir. O halde içinde çoğu zaman insan bulunmayan ambar, depo, antrepo, müze, arşiv, galeri vb. gibi yerler için uygun bir sistem değildir Otomatik Uyarı Sistemleri İçinde insanın bulunmadığı yerlerde hem bina içindekilere, hem de söndürme sistemini harekete geçirmede otomatik çalışan ayrıca itfaiye birimlerini de aynı anda bildirebilen sistemlerdir. Bu sistem sayesinde itfaiye anında haberdar olabilir. Ayrıca olay mahalline ulaşıncaya kadar görevli personelin yada otomatik yangın söndürme sisteminin ilk müdahaleyi yapması sağlanmış olur. Bu sistemde yer alan yangını algılayacak duyar elemanları ise muhtemel yangın tehlike kaynaklarına göre seçilmelidir. Duyar uyarı elemanlarını aşağıdaki gibi sınıflayabiliriz Isı Duyar Elemanları: Ortam sıcaklığında oluşan değişmeyle uyarı veren araçlardır. Bunlar iki tiptirler. -Birinci tip; Normal sıcaklık üstü ayarlaması yapılır, ortamının sıcaklığı ayarlanan sıcaklığın üstüne çıktığında uyarı veren tiptir. -İkinci tip; Sıcaklığın çok kısa zamanda ve hızlı yükselebileceği yerlerde tehlike sınırına ulaşmadan uyarı veren yükseltmeli tiptir Duman Duyar Elemanlar Genellikle yanma olayında öncelikle duman (gazlar) oluşur, dumana hassas olup uyarı veren bu araçlar iki tiptir. -Birinci tip, Gaz değişimini içindeki radyoaktif kaynak vasıtasıyla duyar elemandır. Ortamdaki duman (gazların) değişmesiyle uyarı verir. -İkinci tip, Optik olarak çalışan foto-sel prensipli duyar uyarı elemanıdır Alev Duyar Elemanlar Bazı yanma olaylarında duman (gaz) ve sıcaklık belirtilerinden önce alevle birlikte hızla yayılan yangınlar oluşur. 57

58 Bu tür yangınlar için kullanılan alev duyar elemanları 5 20 sn zaman aralığında frekanslar içinde alevin yayıldığı ultraviole radyasyonu hissedebilmekte ve uyarı vermektedir Patlama Duyar Elemanlar Patlayıcı maddelerin depolandığı yerlerde kullanılan bu araçlar, patlama öncesi oluşan gazlahissederek uyarı vermektedir Birleşik dedektörler ışın dedekterü olarak bilinir. Ortamdaki duman ve toz partikülleri yoğunluğu prensibine göre algılama yapar 2.2. Yangından Korunma/Söndürme Tesisatı Yangından korunma tesisatı bina içi ve bina dışı olarak iki kısımda incelenir Bina Dışı Yangından Korunma Tesisatı Merkezi su besleme sistemleri yalnız içme ve kullanma suyu sağlamaya değil aynı zamandan Yapılarda Yangın Güvenliği ve Söndürme Sistemleri, yangından korunmaya da hizmet eder. Şebekeye yalnızca yangın hidrantları ve bu hidrantların üzerinde bulunduğu boru devreleri kurulur. (Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt 8, Sayı 1, 2003, s Sector Fires in Industry, Yangın ve Güvenlik, Yangın, Güvenlik ve Koruma Sistemleri Dergisi, Mart 2004,- Sayı 77, s.56) Bina dışı yangından korunma tesisatı sistemleri, belli bir yangın söndürme stratejisi doğrultusunda, yangına insanlı müdahale olanakları içinde, taşınabilir söndürücüler, bina içi hortum sistemleri ve itfaiye müdahalesiyle yada otomatik söndürme olanaklarıyla birlikte, birbirlerini tamamlayıcı bir anlayış ve kurgu içinde ele alınarak uygulanır. Bina dışı yangından korunma sistemleri, bina içi yangından korunma sistemlerinin tersine, bina içlerindeki kapalı hacimlerde, dar manevra olanaklarıyla, küçük yeni başlayan yangınlarda değil, yangının büyümesi durumunda daha fazla yayılımını önlemek, yapıya ve çevreye zararlarını azaltmak, yangını kontrol altına almak, soğutmak amacıyla özel eğitimli ve donanımlı dış destek gerektiren sistemler olduğu düşünülerek uygulanır. Bina dışı yangından korunma sistemleri, sabit borulu su dağıtım tesisatı (borulama, kesme vanası, hidrant gibi) ve taşınabilir ekipmanlar (hortum, lans, vana açma anahtarı gibi) olmak üzere iki ayrı grupta toplanır. Sistem Elemanları - Yerüstü Hidrantı - Darbe Bloğu - Kesme Vanası - Boyunlu Vana - tfaiye Bağlantı Ağzı - Hidrant Hortum Dolabı 58

59 - Hortum - Lans/su Püskürtücü Demet Atım Püskürtme Atım Konik Püskürtme/Sis - Bağlantı Anahtarı - Hidrant anahtarı Bina İçi Yangından Korunma/Söndürme sistemleri - Boru Hortum sistemleri - Sprinkler (yağmurlama) sistemleri - Kimyasal Söndürme sistemleri Olarak üç bölümde incelenir. Sprinkler(yağmurlama) sistemleri ve kimyasal söndürücüler daha çok endüstriyel ve ticari yapılarda kullanılır. Konut tipi yapılarda ise temel yangından korunma sistemi boru-hortum tesisatıdır. Yangın tesisatı tasarımında belediye ve itfaiyelerin hazırladıkları şartnameler ve yönetmelikler ulusal ve uluslar arası standartların yanında sigorta şirketlerinin şartnameleri de esas alınır Sabit Boru-Hortum Sistemleri : A sınıfı yangınları su kullanarak önlemek amacıyla bina içine yerleştirilen sabit boru tesisatı, yangın dolapları ve hortumları sabit boru-hortum sistemlerini oluştururlar. Binada diğer yangın söndürme sistemleri kurulmuş olsa bile, sabit boru-hortum sistemleri gerekli tamamlayıcı olabilir. Bu sistemler, özellikle yüksek binaların üst katlarında hem etkili hem de en kısa zaman içinde sıvı akımı elde etmenin en güvenilir yollarından biridir. Sabit boru-hortum sistemlerinin belli başlı uygulama yerleri olarak okullar, resmi binalar, oteller, sanat ve kültür merkezleri, spor salonları, iş hanları, satış mağazaları, 30 metre veya 10 kattan yüksek binalar, sanayi tesisleri sayılabilir. Sabit boru-hortum sistemleri aşağıdaki gibi sınıflandırılmıştır. (Yapılarda Yangın Güvenliği ve Söndürme Sistemleri, Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt 8, Sayı 1, 2003, s. 64) (Yangın Söndürme Sistemleri, TMMOB Makina Mühendisleri Odası, 2003, s.3-2) Islak Sabit Boru-Hortum Sistemleri : Bu sistemde su kaynağı ile sistem arasındaki vana daimi açık olup sistemde her an basınçlı su bulunmaktadır Otomatik Beslenen Sabit Boru-Hortum Sistemleri : Bu sistemde hortum vanası açıldığında, devre otomatik olarak su ile beslenir El ile Çalışan Sabit Boru Sistemleri : Bu sistemde her yangın dolabında bulunan el ile kumandalı cihazın çalıştırılması ile suyun devreyi beslemesi sağlanır Kuru Sabit Boru-Hortum Sistemleri : Bu sistemde devrede su yoktur. Bu sistem özellikle ısıtması olmayan, düşük sıcaklıklara maruz kalabilecek mahallerde tercih edilir. Sistem özellikle yüksek binaların üst katlarında, itfaiye araçlarının giremeyeceği dar sokak veya geniş alanlı binalarda kullanılır. Suyun sisteme verilmesi üç değişik şekilde olmaktadır. - İtfaiye teşkilatı ile yapılan bağlantıda su sağlanır - Su, elle kontrol edilen bir vananın açılması ile sisteme verilir - Hortum vanası açıldığında sistem otomatik olarak su ile beslenir Otomatik Sprinkler (Yağmurlama/fıskiye) Sistemleri 59

60 Sprinkler sistemleri yangın esnasında otomatik olarak harekete geçerler. Söndürücü akışkan olarak su kullanılır. Sprinkler sistemleri bina içinde bir dizi sabit boru ve bu borulara bağlı boşalma fıskiyeleri (sprinkler nden) oluşur. Yangın sırasında çıkan ısının etkisiyle katı bağlantı elemanın erimesi ya da cam bir ampul içinde bulunan sıvının sıcaklık etkisiyle genişleyerek ampulü kırması sonucu suyun önü açılır ve yangın mahalline akar. Her metrekareye bir fıskiye tavsiye edilir. Amerikan NFPA kuruluşunun kayıtlarına göre incelenen 80 binin üzerinde yangın olayında sprinkler sistemlerinin %96.2 lik tatminkar bir yüzdeyle yangınları söndürdüğü görülmüştür. Ayrıca, incelenen her on olaydan altısında sprinkler sistemlerinin herhangi bir insan müdahelesi olmadan yangınları kontrol altına aldığı tespit edilmiştir. Yine NFPA kayıtlarına göre, tamamen düzgün çalışan sprinkler sistemi ile donatılmış binalardaki yangın olaylarında, patlama ve parlama sonucu olanlar hariç olmak üzere, çok sayıda (üç veya daha fazla) can kaybı olmamıştır. Sprinkler sistemlerinin belli başlı kullanım alanları suyun fazla zarar vermeyeceği otel odaları, mağazalar, ağaç, lastik, tekstil endüstrisi, depo gibi yerlerdir. (Yapılarda Yangın Güvenliği ve Söndürme Sistemleri, Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt 8, Sayı 1, 2003, s. 64) Islak Borulu Sprinkler Sistemleri : Islak borulu fıskiye sistemlerinde, otomatik fıskiyeler bir su kaynağına bağlı bulunan ve içinde su bulunan boru sistemlerine tespit edilmiştir. Bu sistemlerde yangın sebebiyle oluşan ısının etkisiyle fıskiyeler açılır ve hemen suyun yanan maddelerin üzerine boşalmaya başlamasını sağlarlar. Sisteme bağlı herhangi bir fıskiyeyi yangından oluşan ısının etkisi harekete geçirerek suyun akışını sağlar. Serbest kalan su jeti fıskiyelerdeki yansıtıcıya çarparak dağılır ve yangın mahalline düzgün bir yağmurlama şeklinde boşalması sağlanır. Kullanım alanındaki şartlara bağlı olarak, fıskiyeler 40 C ile 350 C arasında belirlenen bir sıcaklık değerinde aktif hale geçmek için dizayn edilirler. Fıskiyelerin çoğu yaklaşık olarak dakikada 70 ile 100 litre arasında suyun yangın mahalline boşalmasını sağlarlar. Bununla birlikte bazı özel uygulamalar için kullanılan fıskiyelerde boşalan su miktarı dakikada 400 litreye çıkabilmektedir. Islak borulu fıskiye sisteminde boru şebekesi su ile dolu bulunduğu için ortam sıcaklığı 4 C den fazla olan mahallerde kullanılmalıdır. Eğer mahallin çok küçük bir kısmı düşük sıcaklıklara maruz ise bu kısımlarda esas boru şebekesine ek bir kapalı devre oluşturarak bu kısımdaki boruların içini antifrizli solüsyon ile doldurulması mümkündür Kuru Borulu Sprinkler Sistemleri : Kuru borulu sistemlerde boru şebekesi, su yerine, su kaynağı ve boru şebekesi arasındaki valfi kapalı tutacak düzeyde basınçlı hava ya da nitrojen gazı ile doldurulur. Hava basıncı şebeke girişine yerleştirilen bir araç ile otomatik olarak kontrol edilir. Yangından açığa çıkan ısı herhangi bir fıskiyeyi aktif duruma getirdiğinde, boru şebekesindeki basınç hızla düşecektir. Bu basınç azalması kuru boru şebekesi girişindeki valfin açılmasına neden olacak böylece borular su ile dolacak ve açık bulunan fıskiyelerden su yangın mahalline boşalacaktır. Kuru borulu sprinkler sistemleri ıslak borulu sistemlerin kullanılmadığı düşük sıcaklıktaki mahallerde kullanılabilir. Ancak kuru boru sisteminin girişindeki valf kısmı ısıtılan mahallere konulmalıdır Deluge (selleme) Sprinkler Sistemleri : Deluge sprinkler sistemlerinin yapısı ıslak ve kuru borulu sistemlere benzer fakat bu sistemlerden başlıca iki yönden farklıdır. - Standart fıskiyeler kullanılır, fakat hepsi açıktır. Fıskiyeyi harekete geçiren elemanı içermezler, bu nedenle boru sebekesi girişindeki kontrol valfi açıldığında su bütün fıskiyelerden yangın mahalline boşalır ve mahal su ile boğulur. 60

61 - Kontrol valfi normal olarak kapalı tutulur. Valf ayrı bir yangın algılama sistemi vasıtasıyla harekete geçerek açılır. (Yapılarda Yangın Güvenliği ve Söndürme Sistemleri, Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt 8, Sayı 1, 2003, s. 66) Deluge sistemleri hızlı bir şekilde genişleyen yangınların kontrol altına alınmasında, kısa sürede bol miktarda suyun gereksinim duyulduğu mahallerde kullanılırlar Ön hareketli Sprinkler Sistemleri Bu sistemler deluge sistemlerine benzerler, fakat bu sistemdeki fıskiyeler eriyebilen birleşme elemanı ya da cam ampüller vasıtasıyla kapalıdırlar. Deluge sistemlerindeki kontrol valfi burada ön hareket valfi vazifesi görür. Yangın algılama sisteminin harekete geçmesiyle ön hareket valfi açılır ve boru şebekesi su ile dolar, sistem ıslak borulu sprinkler sistemi haline dönüşür Su Sprey Sistemleri Su sprey sistemleri deluge sprinkler sistemlerine benzerler, sadece kullanılan fıskiye tipi farklıdır. Su sprey sistemlerindeki fıskiyeler suyu istenilen yere büyük bir hassaslıkla göndermek üzere dizayn edilirler. Kontrol vanasının açılmasıyla açık halde bulunan bütün sprey fıskiyelerinden su akmaya başlar. Fıskiyedeki koni şeklinde katı eleman suyun istenilen akış şekli, hızı, parçacık büyüklüğü ve yoğunlukta tam olarak belirlenen alana akmasını sağlar. Su sprey sistemleri esas olarak soğutma amacıyla çok miktarda suyun gerekli olduğu (örneğin parlayıcı sıvı ve gazların işlem gördüğü tesisler, bu sıvı ve gazların depolanmasında ve taşınmasında kullanılan tankların ve yapı elemanlarının bulunduğu mahaller) özel tehlike mahallerinde kullanılırlar. Tehlikenin karakteristiğine bağlı olarak yangını kontrol altında tutmak ya da söndürmek amacıyla dizayn edilirler. Su sprey sistemleri elle ya da otomatik olarak aktif hale getirilirler. Otomatik harekete geçirmede kontrol sistemi, sabit sıcaklık ısı detektörleri ya da kombine olarak sabit sıcaklık ve sıcaklık yükselme oranı ile çalışan detektörler ile bağlantılı olarak çalışır Köpük-Su Sprinkler Sistemleri Köpük-su sprinkler sistemleride deluge sprinkler sistemlerinin benzerleridir, fakat bu sistemlerde söndürücü akışkan olarak su yerine fıskiyelerden köpük akıtırlar. Köpük konsantresinin suyla istenilen oranda karışmasını sağlamak için oranlayıcı bir araç kullanılarak belli orandaki köpük konsantresi suya enjekte edilir. Sistem aktif hale elle ya da yangın algılayıcı araçlar kullanılarak kontrol vanasının açılmasıyla geçirilir. Bu sistemlerin uygulama alanları genel olarak parlayıcı ve yanıcı sıvıların (petrol depoları, uçak hangarları gibi) tehlike oluşturduğu mahallerdir. Aqueus film-forming foam (AFFF) ve film-forming fluoroprotein (FFFP) solüsyonları köpüklü sprinkler sistemlerinde kullanılmaktadır. AFFF ve FFFP solusyonlarının köpük balonları oluşturmak için hava ile karıştırılması gerekmediğinden genellikle standart fıskiyeler kullanılır. Köpük-su sprinkler sistemleri belli bir zaman dilimi süresince köpük akıtırlar. Köpük konsantresi tükendiği zaman sistemdeki fıskiyelerden sadece su boşalır. Köpük konsantresinin kalitesi ve ne kadar süre akacağı tehlike durumu göz önüne alınarak belirlenir Köpük Sistemleri Köpük Sistemleri iki tipe ayrılırlar, bunlar; - Düşük genişleme oranına sahip köpüklerin kullanıldığı sistemler. Bu tiplerde köpüğün genişleme oranı bire yirmiden azdır ve köpük yüksek oranda su içerir. - Orta ve yüksek genişleme oranına sahip köpüklerin kullanıldığı sistemler. Genişleme oranı bire yirmi ile bire bin arasında değişir. 61

62 Bu sistemlerde kullanılan köpüklerde su oranı azdır ve köpük bağlı olarak hafiftir. Köpük konsantresi ile belli oranda suyun karışması sonucu köpük solüsyonu oluşur ve bu solüsyonun hava ile irtibata geçmesiyle oluşan köpük balonları yangın mahalline sevkedilirler. Düşük genişleme oranına sahip köpüklerin kullanıldığı söndürme sistemleri genellikle parlayabilen ve yanabilen sıvıların bulunduğu ve depolandığı mahallerde uygulama alanına sahiptirler. Bu sistemler, oluşan köpüğü sıvının yüzeyine boşaltarak soğutma etkisi ve yüzeyin köpük örtüsü ile kaplanmasını sağlayarak yangını söndürme etkisiyaratırlar. Köpük örtüsü sıvının buharlaşmasını bir süre önleyerek tehlikeyi engeller. Yüksek genişleme oranına sahip köpüklerin kullanıldığı sistemler, genellikle, alanın köpük ile doldurularak ortamdaki havanın yerini köpüğün alması ve böylece yangının devam etmesi için gerekli oksijenin ortamdan atılması istenilen yerlerde kullanılırlar (örneğin, bodrum katları ve ambarlar gibi mahaller) Sabit Kuru Kimyasal Söndürme Sistemleri Muhtemel gaz ve sıvı yangınlarının olabileceği ve diğer söndürme sistemlerinin etkili olamadığı durumlar için tasarımlanırlar. Söndürücü akışkan yangın riskine göre değişik kuru kimyevi tozlardır. Sistem kuru kimyevi toz kaynağı ve buna bağlanmış sabit borulardan oluşur. Sistem elle veya yangın algılayıcıları ile otomatik olarak aktif hale getirilebilir. Boru sistemine bağlı lüleler vasıtasıyla söndürücü yanan yüzeye akıtılır. Kuru kimyasal tozlar yüksek basınçta bulunan azot ya da karbondioksit gazı yardımıyla akışkan hale getirilerek yangın mahalline boşaltılır. Gaz ve kuru kimyasal tozlar aynı kap içinde basınç altında depolanabildiği gibi gaz ve kuru tozların ayrı kaplarda depolandığı sistemler de vardır Halojenli, NAF-S-III ya da FM200 Gazlı Yangın Söndürme Sistemleri : Bu sistemlerde söndürücü akışkan Halon 1211, Halon1301, NAF-S-III ya da FM200 gaz akışkanlarıdır. Binada sabit boru tesisatı ve söndürücü gaz akışkan deposundan oluşmaktadır. Belli başlı uygulama yerleri, kontrol ve bilgisayar odaları, parlayıcı ve yanıcı sıvı depoları, kablo kanalları ve odaları, elektrik ve motor odaları, boyama fırınları gibi yerlerdir. Halojenli söndürücülerin bileşimlerindeki gazların ozon tabakasına yaptıkları olumsuz etki nedeniyle üretimlerine ve kullanımlarına kısıtlamalar getirilmiştir. Halojenli söndürücülerin yangın mahalline boşaltılmasıyla oluşan yeniden yapılanma ürünleri zehirlidir. Bu nedenle bu söndürücülerin kullanıldığı mahallerde can güvenliği göz önüne alınmalıdır. Günümüzde halojenli söndürme sistemleri yerlerini söndürücü akışkan olarak NAF-S-III ya da FM200 gazı kullanan sistemlere bırakmaktadırlar Karbondioksitli Yangın Söndürme Sabit Söndürme Sistemleri: Bu sistemler basınç altında yüksek basınç tüplerinde ya da alçak basınç tüplerinde bulunan söndürücü akışkan karbondioksit içerirler. CO2 kaynaklar sabit boru sistemlerine ve lüle ya da hortumlarına bağlıdır. Kapalı hacimlerde bu sistemler bulundukları hacmi tamamen CO2 ile doldurmak üzere tasarlanırlar. CO2 elektriği iletmediği için çoğu zaman elektrikli aletlerin korunmasında kullanılır. Gaz halinde bir yangın söndürücü olması nedeniyle elektrik ve elektronik aletlerin korunması ve yanıcı sıvı yangınlarında CO2 söndürücülerin kullanılması uygundur. Karbondioksit sistemleri elle ya da otomatik olarak aktif hale getirilir. Sistemin aktif duruma geçmesi sırasında mahalde bulunan kapı, pencere ve diğer dışa açılan yerler otomatik olarak ya da kendiliğinden kapanacak şekilde yapılmalıdır. Ortamdaki CO2 hacimsel olarak % 5 değerinden fazla olduğunda insanlar için tehlikelidir. Bu nedenle kullanım anında insanların bölgeyi terk etmeleri gerekir. Belli başlı kullanım alanları elektrikli ve elektronik alet ve teçhizatın bulunduğu mekanlar, sprey boyama odaları, kömür siloları, motorlar, gemi hangarları, parlayıcı sıvı depoları, kurutma odaları v.b. yerlerdir Taşınabilir Yangın Söndürücüler : Muhtemel her cins yangında ilk müdahale için kullanılırlar. Söndürücü akışkan olarak CO2, Halon, köpük, su, kimyevi kuru toz kullanılabilir. 62

63 Sistem taşınabilir 2, 6, 12 kg lık kaplar halindedir. Her cins yangında yanan maddenin cinsine göre uygun söndürücü tipi seçilmek koşuluyla diğer yangın söndürücü sistemler ile birlikte kullanılabilirler. 3. Standart Sağlayıcı Ve Onay Veren Kurumlar 3.1. Standart Sağlayıcı Kurumlar TSE (Türk Standartları Enstitüsü) : Türkiye de geçerli olan mal, hizmet, ve üretim standartlarını belirleyen kuruluştur. (Yapılarda Yangın Güvenliği ve Söndürme Sistemleri, Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt 8, Sayı 1, 2003, s. 60) NFPA ( National Fire Protection Association) : ABD de uygulanması zorunlu olan yangın ve yangın güvenliğini etkileyen konuların standartlarını belirleyen ve yayınlayan bir kuruluştur. Diğer ülkelerin benzeri standart kuruluşlarıyla karşılaştırıldığında, ülkemiz de dahil olmak üzere, dünyada en fazla kaynak gösterilen, itibar edilen ve hazırladığı standartlar en yaygın şekilde kullanılan kuruluştur. Ülkemizde, başta otomatik sprinkler, bina içi yangın dolapları ve bina dışı hidrant sistemi gibi sulu yangın söndürme sistemleri olmak üzere hemen bütün teknolojik sistemler, NFPA standartlarına göre tasarlanmaktadır. Bütünsellik yönünden genel kural olarak bir sistem hangi standarta göre tasarlanmışsa, o sistemde kullanılacak ürünlerin performans özellikleri de aynı standarta uygun olmalıdır. Tersi durumunda tasarımla ürün arasında uyumsuzluk çıkması kaçınılmazdır. MAS YP serisi pompalar, NFPA e uygun olduğu için, NFPA standartlarına göre tasarlanmış sulu yangın söndürme sistemleriyle (otomatik sprinkler, bina içi yangın dolabı, bina dışı hidrant, baskın püskürtme ve köpük sistemleri ) tam uyumlu olarak kullanılabilir. Bu yaklaşım çerçevesinde, örneğin NFPA 20 ( Standard for the Installation of Centrifugal Fire Pumps ), NFPA in yangın pompaları ile ilgili standardı olup; yangın pompaları ve pompa gruplarının, motor kumanda sistemlerinin ve kullanılması gereken yan elemanların özelliklerini, performanslarını ve montaj kurallarını belirleyen standardıdır FM (Factory Mutual) : Özel ve büyük riskleri sigortalayan FMI (Factory Mutual Isurance) şirketinin, malzeme ve sistemlere performans- onayı veren bağımsız teknik bir birimidir. Yangın pompalarında FM onayı, NFPA 20 gerekleri dikkate alınarak verilmektedir. Ancak NFPA 20 nin de ötesinde bazı gerekler de arandığı için, FM onayı yangın pompaları için en yüksek dereceli ürün kalite onayı olarak bilinmektedir VdS ( Verband des Sachversicherer) : Alman sigorta şirketlerinin oluşturduğu Özel sigortacılar Birliği dir. Özellikle endüstriyel yangın tehlikeleri üzerine yaptığı incelemeler, geliştirdiği standartlar ve sıkı ürün kalite ve başarım (performans) onaylarıyla tanınan, yangın hizmet ve ürünlerini deneyerek, kalite ve başarım (performans) onayı vererek belgelendiren, Almanya daki resmi ve özel kurum ve kuruluşlar tarafından olduğu kadar, başta AB ülkeleri olmak üzere diğer ülkeler tarafından da itibar gören Alman onay ve denetim şirketidir. What is NFPA?,Yangın ve Güvenlik, sayı 73, Eylül 2003, s.82 What is NFPA?,Yangın ve Güvenlik, sayı 73, Eylül 2003, s.84 Yangın Söndürme Sistemleri, TMMOB Makina Mühendisleri Odası, 2003, s SNIP : Rusya Federasyonu ve eski Sovyetler Birliği Cumhuriyetleri nde (Azerbaycan, Gürcistan, vb.) geçerli olan standartları belirleyen kuruluştur. Bir kısmı yukarıda verilen, standart sağlayıcı kurumlar aşağıdaki Tablo 1 de gösterilmektedir; 63

64 KONU 5:YANGINI SÖNDÜRME YÖNTEMLERİ VE SÖNDÜRME MADDELERİ 1. Yangını Etkileyen Faktörler Yangını gelişiminden söndürülmesine kadar olan evrelerde yangını etkileyen faktörler vardır, bunların bilinmesi yangınların önlenmesinde ve yangınla mücadelede kolaylaştırıcı rol oynayacaktır Yangın yükü Belirli bir alan içinde yanabilir maddelerin yanması halinde çıkaracakları ısının birim alana olan oranına yangın yükü denir. Yanıcı maddenin miktarı ve yanma hızı ne kadar yüksek olursa yangın yükü de o kadar büyük olacaktır Fiziki yapı Maddenin fiziki yapısı yanmayı kolaylaştırıcı etmenlerdendir. Gazlar sıvılardan, sıvılar katılardan, küçük hacimli katılar genelde büyük hacimli olanlardan daha çabuk tutuşur 1.3. Mekanların yerleşimi, yanıcılar arası açıklık Yanıcı madde miktarı artıkça yanma hızıda artacaktır Hava koşulları Hava şartları yanma hızının artması veya yavaşlamasında rol oynayacaktır. 2. Yangın Söndürme Prensipleri Yangının sınıfı yanıcı maddenin cinsi ne olursa olsun yangını söndürmenin temel prensipleri aynıdır. Bu prensip yanmayı oluşturan yangın üçgenini bozmak ve kimyasal reaksiyonu durdurmaktır Yanıcı maddeyi yok etmek Yanma olayını meydana getiren üç şarttan yanıcı maddeyi ortadan kaldırmak suretiyle yanma olayının ortadan kaldırılması. Bu husus yanıcı maddeyi ortadan kaldırmak, yanıcı maddeyi ısıdan ayırmak, ara boşluğu meydana getirmek gibi yöntemlerle uygulanır Yanıcı maddeyi ortadan kaldırmak Bu yöntemle yapılan söndürmelerde bizzat yanan maddelerin ortadan kaldırılması gerekmektedir. Bu yöntem genellikle gaz halindeki yanıcı maddeler yangınlarında etkendir. Örneğin yanan bir havagazı veya LPG. gazının vanasının, kapatılarak yanma olayına son verilmesi gibi. Yanıcı maddeyi yok etmek B ve C sınıfı bazı yangınlar da düşünülebilir. Yanıcı maddenin boru ve sızıntılarda meydana gelen yangınlarda sistemi besleyen devreler üzerinde ki valfların (vana) kapatılması ile yangın durdurulabilir veya kontrol altına alınabilir. A sınıfı yangınlarda ise yanıcı maddeler uzaklaştırılarak yanma kontrol altına alınabilir. Genelde her zaman bu mümkün olmayacağından ağır ve sabit sistemlerde bu yöntemi uygulanamayacağından diğer alternetifler kullanılır Yanıcı maddeyi ısıdan ayırmak Katı yanıcı maddenin ana kütleden ayrılması suretiyle yapılan söndürmedir. Bu konuda yanıcı maddeyi dağıtma izah edilirken geniş bilgi verilmiştir Ara boşluğu meydana getirmek Bu yöntem yangının genişlemesini önleyerek zamana bağlı olarak söndürülmesini sağlar. Meydana gelmiş yangınların rüzgar etkisiyle civardaki yanıcı diğer maddeleri etkileyerek yanma olayının büyümesi söz konusu olduğu durumlarda yanan kısım ile yanabilecek kısım arasındaki yanıcı maddelerin ortadan kaldırılmasıyla meydana getirilen boşluklardır. 64

65 Örneğin, orman yangınlarında yanan kısım ile yanmamış kısım arasındaki ağaçların kesilmesi ve otların temizlenmesi, büyük mahalle yangınlarında çevredeki binaların yıkılması gibi Oksijeni yok etmek (havayı kesmek) Yanmanın sürdürülebilmesi için havaya yani yakıcı madde olan oksijene ihtiyaç vardır. Yanıcı madde ile yakıcı maddenin irtibatını kesmek istisnai durumlar haricinde yanmayı durduracaktır. Genellikle bu işlem ağır gazlar ve aerosollerle veya köpük maddesi, kum, toprak vb. malzemelerle yüzeyi kaplamak veya örtülemek suretiyle gerçekleştirilir. Havayı kesme, Örtme, Boğma, Oksijeni azaltma Havayı kesme: Yanma olayının meydana gelebilmesi için gerekli üç şarttan biri olan oksijen yanma esnasında ortadan kaldırılır veya %14 ün altına düşürülürse yanma olayı ortadan kalkacaktır. Oksijeni azaltarak ortadan kaldırarak yangının söndürülmesi usulüne havayı kesme denilmektedir. Bu olayı genelde örtme, boğma, oksijeni azaltma şeklinde inceleyebiliriz Örtme Yanan maddelerin üzerine havayı kesmek (Oksijeni ortadan kaldırmak) için örtülen veya yayılan maddelerle yapılan söndürme işlemine örtme denir. Kuru yanıcı madde (katı) yanıcı madde yangınlarında ve başlangıç halindeki yangınlarda örtü olarak halı, kilim, branda, battaniye ve kum gibi maddeler kullanılırlar. Akaryakıt yangınlarında örtü olarak köpük, klor, azot, karbonamonyak gibi maddeler kullanılır Örtü olarak kullanılan malzemeler yanan cismin üzerinde bir tabaka teşkil ederek yangının hava ile temasını keser Boğma Oluşan yangının oksijenle ilgisini önlemek veya yanma için gerekli oksijen oranını azaltmak amacıyla yapılan işlemdir. Bu tür söndürmeler özellikle kapalı yerlerdeki yangınlarda kullanılır. (örneğin, bir odada oluşan yangına gerekli oksijenin gelmesini önlemek amacıyla kapı, pencere havalandırma bacaları gibi hava gelebilecek açıklıkların kapatılmasıyla oksijen yenilenmesine mani olunarak yangın söndürülür Oksijeni Azaltma Yanma olayının olabilmesi için diğer şartlar yanında oksijenin ortamda %14 nispetinde bulunması gerekmektedir. Hava karışımında %21 oranında oksijen bulunduğundan normal koşullarda her yerde yanma olayı meydana gelebilmektedir. Şayet oksijeni ortamda %14 ün altına düşürürsek yanma olayı ortadan kalkacaktır. Bu esasa dayanılarak oluşturulan söndürme prensibine ise oksijeni azaltma yöntemi denilmektedir. Oksijeni azaltıcı maddeler kimyevi tozlar karbondioksit gazı gibi maddelerdir. Bunlar hem örtme (oksijeni kesme) hem de oksijeni azaltma suretiyle yangınları söndürücü niteliktedirler Isıyı yok etmek (Soğutma) Yanıcı bir maddenin tutuşması ve yanmayı sürdürebilmesi için belirli bir sıcaklığa yükselmesi gerekir.yanmakta olan madde soğutulursa yanmada yavaşlayacak ve sönecektir.soğutma genelde su ile gerçekleştirilmektedir. Bazı hallerde dağıtma ve küçük parçalara ayırma yöntemleri veya inert gazlarla da yapılmaktadır. Su ile soğutma Yanıcı maddeyi dağıtma Kuvvetli üfleme Su ile soğutma 65

66 Su ile soğutma soğutarak söndürme prensipleri içerisinde en başta gelir. Suyun elverişli fiziksel ve kimyasal özelliği yanında bol bulunması ve ucuz olması nedeniyle en çok kullanılan yangın söndürme maddesidir. Su yangının söndürülmesinde yanıcı maddeden ısı alarak yanma ısısını düşürme özelliğine sahiptir. Su sıvı halde bulunur. Isı ile temas ettiği takdirde buhar haline geçer, bu esnada çevreden ısı apsorbe eder. 100 oc. deki bir gram su buhar olmak için çevreden 537 kalorilik ısı emer. Yangında kullanılan suyun ısısı oc. ortam sıcaklığında bulunduğundan 1 gramının emdiği ısı miktarı yaklaşık olarak 600 kalori olmaktadır. Bu da yanan cisimden emilen ısı olup yanma ısısını düşürür. Böylelikle yanan cismin ısısı buharlaşan suya aktarılmış olur. Yanıcı madde ısısı düştüğünden yanma olayı da ortadan kalkar. Su yalnızca soğutma yoluyla değil aynı zamanda pülvarize (Atomize, yağmurlama) şeklinde kullanıldığı zaman oksijeni kesme özelliğine de haizdir. Su genellikle ahşap yangınlarında ( A sınıfı) kullanılır. Ancak ahşap yangının çıkış nedeni elektrik ise yanan ortamdaki elektrik akımının kesildiği kesinlikle tespit edilmedikçe su ile yangın söndürülmesi yapılmaz. Çünkü su iletken bir maddedir. Su yukarıda bahsedildiği gibi pülvarize şekilde kullanıldığı takdirde (Akaryakıt yangınlarında) B sınıfı yangınlarda söndürücü olarak kullanılır. Bu konuda havayı kesme bölümünde daha geniş bilgi verilecektir. Su yangın söndürmesinde olduğu kadar yangının yayılmasına da engel olmaktadır. Yangının yayılması muhtemel bölgelerdeki yanmaya müsait maddeler su ile ıslatılarak yanma ısıları yükseltilir Yanıcı maddeyi dağıtma Soğutarak söndürmenin bir başka türü de yanıcı maddeyi dağıtmaktır.yanıcı maddenin dağıtılması bir an için daha geniş alanı hava ile (Oksijen) temasa geçmesini sağlayacağından yangının genişlemesine neden olacaktır. Ancak yanan maddenin dağıtılmasıyla yangından oluşan toplam ısı bölünecek, yanan cismin bir kütlesine düşen ısı azalacak ve yangın yavaş yavaş sönecektir. Bu tip söndürmelerde dağıtılan yanan maddelerin çevresinde başka bir yanıcı maddenin bulunmamasına dikkat edilmelidir. Aksi takdirde, yangının söndürülmesi yerine büyümesine sebebiyet verilir. Genellikle bu tip söndürmeler ahşap gibi kütlesel olan A sınıfı yangınlarda kullanılır. Unutulmamalıdır ki bu tip söndürmeler anında yangını söndürmez. Zamana bağlı olarak sönme olayı meydana gelir. Bu tip söndürmeler yangının yayılmasına sebebiyet verdikleri için akaryakıt yangınlarında kati surette kullanılmaz Kuvvetli üfleme Yanan madde üzerine kuvvetli olarak üflenen hava alevin sönmesine ve yanan maddenin ısısının belirli oranda azalmasına neden olacaktır. Bu tip söndürme ilkesiyle başlangıç yangınlarında başarı elde edilebilir. (Mum, kibrit, çakmak, bir parça kağıt alevinin söndürülmesi gibi) büyümüş ve belirli boyutlara ulaşmış yangınlarda yeterli söndürmeyi sağlayacak üfleme veya hava akımı sağlanması pratikte imkansız olduğundan söndürmeye yeterli olmayacak bir hava akımının sağlanması da yangını büyütecek ve yayacağından sakıncalıdır Zincirleme reaksiyonun kırılması/ durdurulması Zincirleme yanma reaksiyonu; yanma bölgesinde kimyasal tepkime esnasında açığa çıkan köklerin yanmayı sürdürme özelliğine denilmektedir. Hidrojen, oksijen, hidroksit gibi. Bazı söndürücüler yanma bölgesine atıldığında bu köklerle birleşerek yanmayı durdururlar. Örneğin halojenli söndürücüler gibi. 3. Yangın Söndürmede Kullanılan Söndürücüler Yukarıdaki konularda yangın söndürme Prensiplerini incelemiştik. Yangının söndürülmesi için bu prensiplerin sağlayıcı maddeler kullanmak zorunluluğu vardır. Aşağıda bu maddeleri tek tek ele alarak inceleyeceğiz Su Büyük miktarlarda ve kolayca elde edilebilmesi, ucuzluğu ve soğutma etkisi suyun en yaygın kullanılan söndürme maddesi olmasını sağlamıştır. A sınıfı yangınların ideal söndürücüsüdür. 66

67 Su, yangınlarda; solid (Kesintisiz) ve pulvarize (Sprey) olarak kullanılmaktadır. Su serinletici, kapatıcı, akıcı, karışıcı ve yayılıcı özelliklere sahip bir maddedir. Normal hararet derecelerinde oldukça ağırdır. Bir gram donmuş (buzun) suyun, sıfır santigrat derecedeki bu halinde, sıfır derecedeki su haline dönebilmesi için 80 kalori gereklidir. Bir gram suyun ısısını bir derece yükseltebilmek için bir kalori gereklidir. Bu demektir ki: Su, kendi ısısını artırabilmek için oldukça önemli bir miktarda sıcaklık absorbe (emerek) ederek temas ettiği maddeleri soğutur. Bu soğutma sırasında ise 1 cm3 suyun buhar haline geçerken 1700 cm3 lük bir hacim kazandığını dikkate alırsak meydana gelen hacim genişlemesinin ne kadar büyük olacağı aşikardır. O halde; yangın alanına püskürtülen su ısı emerek buharlaşır ve hacimce genişler, yoğunlukça oksijenden ağır olduğu için yanıcı madde üstünü ve çevresini kaplar, oksijeni ortamdan uzaklaştırır. Suyun söndürücü özelliği yanan madde ile temasa geçmesiyle ortaya çıkar. Bu söndürme özelliği çok yönlü olup aşağıda izah edildiği şekildedir Soğutucu özelliği Genel olarak yanan bir cismin üzerine su temas ederse temas ettiği satıh soğuyarak yanma noktasının altına iner ve yangın söner. Bazı hallerde ateşin yayılmasını önlemek için maddeler henüz yanmaya başlamadan önce ıslatılarak serinletilir ve yanması önlenir. Şurasını unutmamak gerekir ki suyun; 0,35 mm.lik damlalar halinde ateşe tatbik edilmesi suyun söndürücü vasfını artırmaktadır. Bu nedenle su verme cihazları ile 0,1 ile 1 mm. arasında bir damla büyüklüğü hasıl ederek suyu yangında kullanırsak söndürme amacına daha çabuk ulaşabiliriz. Bu konuya ek bilgi söndürme prensiplerinde verilmiştir Kaplama, Boğma Özelliği Bir ateşe söndürmek için yeteri kadar stim meydana getirilerek, yanan bölgeden havayı koymak yani ateşi oksijensiz bırakmaktadır. Ancak, belli bir sıcaklığa sahip olacak stim (su buharı) yoğunlaşmaya başladığı zaman soğutucu değil tam aksine ısıtıcı bir rol oynar. Ayrıca suyun kendisinden daha ağır sıvılar üzerinde kaplama yapacağını kendisinden hafif sıvılar üzerinde bu özelliğinin değerlendirilemeyeceğini de hatırdan çıkarmamak lazımdır. Hele hele, bazı yanıcı maddelerin yanarken oksijen çıkarması, havanın oksijenine ihtiyaç göstermemesi durumunda suyun boğucu özelliğini hiç düşünmemek gerekir. Emülsiyon İçin Kullanma Özelliği: Birbirleriyle karışmayan iki sıvıdan biri diğerinin üzerine dağılarak küçük damlalar meydana getirir. Bu damlalar bir süre için yanıcı sıvının üzerini, kaplar, yanmayı durdurup yayılmasını önler. Fuel-Oil üzerine ince damlalar halinde püskürtülecek su yanmayı durdurur ki bu olaya Emülsification (Emülsifikasyon) denir Suyun kullanım biçimleri Solid Su Uzak mesafelere ulaşabilme, soğutma ve parçalama özelliğine sahiptir. Parçalama özelliği sayesinde, katı yanıcı maddelerin detaylarına nüfuz ederek yanıcı maddenin ısısını düşürür Pulvarize Su Su damlacıkları ile ortaya çıkan büyük yüzey alanı, ısı alma kapasitesini arttırır, Oluşan yoğun sprey bulutu sayesinde yanma bölgesi sınırlandırılır ve böylece yanma için gerekli olan oksijenin, yanma bölgesine girişine mani olunur. Bu sayede de, yanma olayı yavaşlatılır veya tamamen ortadan kaldırılır. Yanan yüzeylerde, buhar bulutu oluşturarak kaplama/boğma özelliği gösterir. Pulvarize olarak kullanıldığında, yangına giren personeli alevlere karşı bir kalkan gibi korur ve karbon zerrecikleri ile dumanı çökeltir. Suyun yangını söndürmedeki etkisini özetleyecek olursak; su, korların yeniden tutuşmasını önlediği gibi yanma için gerekli olan ısıyı ortamdan uzaklaştırarak ateşi soğutur Fom ile kullanımı 67

68 B sınıfı yangınlarda, fom köpüğü elde etmek için kullanılırken soğutma görevini de yerine getirir. Köpük olmadığı durumlarda pulvarize su veya su sisi B sınıfı yangınlar için iyi bir söndürücüdür. Yangın söndürme maksatlı kullanılacak suyun basıncı en az 75 lb/pus 2 (5 bar) olmalıdır Stim olarak kullanımı Çeşitli fabrika ve stim/buhar enerjisi ile çalışan gemilerde, yangın söndürücüsü olarak (Makine ve kazan dairelerinde) kullanılır. A ve B Sınıfı yangınların söndürülmesinde etkilidir. Elektrikli cihaz ve sistemlere zarar vereceğinden en son çare olarak kullanılmalıdır. Kullanılmadan önce, stime boğulacak mahalde kesinlikle personel bulunmadığına emin olunmalıdır Kum Yanıcı maddenin oksijen ile ilişkisinin kesilerek söndürülmesinde kullanılır. Kullanma sırasında kumun yanıcı maddeyi tamamen örtmesi gerekmektedir Karbondioksit (CO2) Akaryakıt ve elektrik kaynaklı yangınlar da kullanılacak C02 yanıcı olmayıp kimyevi maddelerle pek kolay birleşmez. Gaz halinde olduğu için ateşin üzerine kolayca dağılarak yanıcı maddenin üzerini kaplar. Yanıcı madde üzerine kendi tazyiki ile püskürür, elektriği iletmez,yalıtkandır. Normal şartlar altında gaz halinde bulunan C02, soğutmak ve basınç altına alınmak suretiyle sıvı hatta katı haline getirilebilir. Yüksek basınca dayanıklı tüpler içinde saklanan C02 genellikle tüpün içinde iken sıvı hale gelir. Ancak tüpten dışarıya çıkarken gaz haline dönüşür.c02 31, 8 oc nin üzerinde bir sıcaklıkta korunursa hangi basınç altında tutulursa tutulsun sıvı hale getirilemez. Bir başka deyişle yangın söndürme işlerinde kullanılan tüplerdeki C02 sıvı haldedir. Belirli bir zaman dilimi içinde sıcak bir yerde bırakılıp ısısı 31,8 oc nin üzerine çıkacak olursa tüp içindeki sıvı aniden gaz haline dönüşecektir. Öyle ise tüpler aşırı ısıdan uzak yerlerde bulundurulmalı, muhafaza edilmelidir. Yangın söndürme cihazları ile karbondioksit, bir ateşe doğru püskürtülecek olursa, aniden sıvı halden gaz haline geçeceği için soğur, ya kar taneleri ya da beyaz bir bulut gibi görünerek havadan da bir buçuk defa ağır olduğu için yangının üstünü kaplar ve hava ile yangının ilgisini keserek ateşi boğar. Karbondioksit C02 boğucu bir gaz olduğundan havada % 9 un üzerine yükselmesi boğulmalara %20 ye yükselmesi ölümlere neden olabilir. Kapalı yerlerde ki yangınlarda karbondioksit işlendiği zaman bu özelliğinden dolayı tehlike oluşturur. Kapalı yer yangınlarında yangının söndürülebilmesi için yanıcı maddenin cinsine göre kapalı hacmin yeterli oranda karbondioksit gazı ile doldurulması gerekir. (benzin ve gazyağı gibi sıvı yangınlarında kapalı hacmin % 28 i, benzen ve benzol için, kapalı hacmin % 33 nü karbondioksit gazı ile doldurmak gerekir. Karbondioksitin söndürme özelliği yanıcı maddenin üzerinden havayı kovarak, yani oksijensiz bırakarak yangını boğma yolu ile söndürmektir. Akaryakıt dolu madeni kaplardaki yangının söndürülmesi mümkün ise de, kaplar kızgın olduğundan karbondioksit dağıldıktan sonra alevlenme tekrar edebilir. Çünkü karbondioksit yangını boğmuş fakat soğutmamıştır. Ayrıca sodyum, potasyum, mağnezyum, titanyum gibi reaktif (alkali) metal yangınlarını karbondioksit söndürmez. çünkü bu metaller karbondioksiti ayrıştırırlar. Mesela sodyum yangınında karbondioksit kullanılırsa; C Na Na2 0 + C reaksiyonu gerçekleşir ki bu durumda söndürme değil yangını büyütme sonucu çıkar. Karbondioksit yalıtkan olduğu için elektrik kaynaklı yangınlarda da etkilidir. Zira elektrik genelde kıvılcım çıkararak çevresindeki maddelerin yanmasına neden olur. Bu nedenle çevrede tutuşan madde karbondioksit ile sönebilecek cinsten ise karbondioksitli cihazların kullanılması doğru olur. Aksi halde beklenen sonucu alamayabiliriz. Bu nedenle, elektrik kaynaklı yangınlarda önce elektriğin kesilmesi, daha sonra yangının sınıfına göre yangına müdahalede bulunulması gerekir. Karbondioksit; karbonun oksitlenme ürünüdür. Karbonun tam yanması ile oluşur. Doğada yer altında doğal rezerv olarak da bulunmaktadır. Karbondioksit pratik olarak yalnız boğma etkisi gösterir. Havadan 1.5 kat daha ağır olduğundan zeminden itibaren alevli yangının üzerine yayılır ve oksijenin girmesini engeller. Karbondioksit in soğutma etkisi önemsizdir. Yangının başlangıç safhasında kullanılması durumunda, yanma ısısı yangın çevrimini (Zincirleme reaksiyon) sağlayamayacağından etkili olduğu bilinmektedir. 68

69 Yeterli bir boğucu etkiye erişebilmesi için havadaki oksijen oranının % 15 e düşürülmesi gerekir. Bunun için % 34 lük bir karbondioksit konsantrasyonuna ihtiyaç vardır. 20 o C de 1 Kg. Karbondioksit 550 litre gaz verir. Boğma etkisi pratik olarak yalnız kapalı hacimlerde söz konusudur. Açık yerlerde ise, söndürme için gerekli konsantrasyonun sağlanması güç olacağından etkisi de zayıf olmaktadır Kuru Kimyasal Tozlar (KKT) B ve C sınıfı yangınlar için kullanılan tozlar, sodyum bikarbonat asıllı tozlardır. A, B, C sınıfa yangınlarda kullanılan tozlar ise Amonyum Fosfat asıllı bileşiklerden meydana gelmektedir. Kuru kimyevi tozlar, akaryakıt yangınlarında, elektrikle çalışan makinelerin yangınlarında kullanılmaktadır. Kuru kimyasal tozlar; özel kimyasal maddelerin çeşitli oranlarda karıştırılmasıyla elde edilmekte, özel üretim teknikleri sayesinde de kolay püskürtülmeleri, katılaşmamaları ve suya dayanıklı olmaları sağlanmaktadır. Bu maddeler içinde en çok kullanılanları ise stearatlar, Trikalsiyum fosfattır. Bu iki madde, tozun rutubetle toprak haline gelmesine engel olmak amacıyla kullanılır. Çünkü sodyum bikarbonat bileşikleri, havanın rutubetini emerler, yani hidroskopiktirler, durdukları yerde ıslanıp topraklaşırlar. Muhafaza edildiği alanlarda ısı 50 santigrad dereceyi geçmemelidir. Kuru kimyasal tozlarla söndürme yapıldığında soğutma yapılması gereklidir. Kuru kimyevi tozlar zehirli değillerdir. Ancak teneffüs edilen yerde bol miktarda bulunuşu, solunumu güçleştirir. Sis gibi etrafı kapladıkları için de görüşü azaltabilirler. Kuru kimyasal tozlar, yanma işlemini ancak reaksiyona müdahale ederek durdurabilmektedirler. Yanma olayının devam edebilmesi için yanan yerde açığa çıkan bazı maddelerin birbirleriyle Birleşerek reaksiyonlar meydana getirmesi şarttır. İşte kuru kimyevi tozlar açığa çıkan bu maddelerin birleşmesini engellemekte yanma zincirinin oluşmamasını sağlamaktadır. Böylece de yangın genişleyememekte kısa zamanda sönmektedir. Kuru kimyevi tozların bu özelliği yangınların söndürmedeki en etkili özelliğidir. Bu reaksiyonun çok büyük bir kısmı yüzeyde meydana gelir. Bu yüzeyin artırılması müdahalenin daha etkili olması demektir. Kuru kimyevi tozlar ateşe Püskürtüldükleri zaman çıkardıkları karbondioksitle alevi kısmen boğarlar. Ancak ateşin sönmesinde ana rolün çıkardıkları karbondioksit olmadığı da bilinmelidir. Kuru kimyevi tozlar ateşe püskürtüldükleri zaman sıcaklığın bir kısmını emerler. Mesela 18 oc deki toz ateşe püskürtüldüğü zaman bir gramı 300 oc yükselerek 79 kalorilik bir ısı absorbe eder.bu durumda kuru kimyevi tozların yangın söndürmede sadece soğutuculuk özelliklerinin de temel esas olduğu kabul edilmez. Alevli yanan bir ateş üzerine püskürtülen kuru kimyevi toz, alev ile yanıcı madde arasında bir toz bulutu meydana getirerek yanıcı maddeyi alevden gelen sıcaklığa karşı korur. Bu da kuru kimyevi tozların söndürücü özelliklerinden biridir. B ve C tipi tozlar da hemen hemen aynı şekilde çalışır. Klasik bir A tipi (Kağıt, odun, vb.) yangında bu tozlar ateşi söndürür fakat geride bir kor kalır, fakat ABC tipi tozlar yangını tamamen söndürürler. ABC tozların erime noktaları düşüktür (150 o C ile 180 o C arası ). Bundan dolayı yangın sırasında rahatlıkla erir ve birbirine yapışıp kabararak yangın etrafında oksijene karşı bir engel oluşturur, böylece de yangın söner. D tip tozlar da ABC tipi tozlara benzer. D tipi toz da, yanan metalin etrafında bir kabuk oluşturur, oksijeni keser ve bunun yanında açığa çıkan mevcut ısının büyük bir bölümünü soğutarak yangını söndürür Kuru Kimyevi Toz (KKT) Çeşitleri BC Tipi Kuru Kimyasal Tozlar Genelde kolay bulunabilen Sodyum Bikarbonat, Potasyum Bikarbonat, Potasyum Sülfat, veya Potasyum Klorit ten yapılmış olan tozlara BC tozları denir. Söndürme verimi ise tozların kimyasal yapısına ve reaksiyon yüzeyine bağlıdır. Reaksiyon yüzeyi ne kadar fazla olursa tozun verimi de o derece artar. Buda hacim artışı anlamına gelir. Fakat bunun sonucu olarak tozlar yangın alanına doğru, çabuk ve yeterince çok püskürtülemezler. Dolayısıyla tozlarda hacim artışının da bir sınırı vardır. 69

70 Bunların yanında verimi artıran diğer özellik de kimyasal yapıdır. Potasyum tozlardan yapılmış olan kuru kimyasal tozlar, sodyum tozlarından yapılmış olanlara göre daha verimlidir. Fakat potasyum tozları, sodyum tozlarından üç veya dört kat daha pahalıdır. BC tipi kuru kimyasal tozlar; Akaryakıt yangınlarının (B Sınıfı) ve gaz yangınlarının etkili söndürücüsü olup elektriği iletmezler (Yalıtkandır) ABC Tipi Kuru Kimyasal Tozlar Bu tip tozlar, Mono Amonyum Fosfat ve Amonyum Sülfat tan yapılırlar. ABC Tipi Tozlarda verim, Mono Amonyum Fosfat oranına bağlıdır. Ticari olarak %15 ile %90 oranında Mono Amonyum Fosfat içeren ABC tipi tozlar üretilmektedir. Bunun yanında, önemli bir madde olan Amonyum Sülfat kullanılır. Fosfat oranının yüksek olması verimi artırır. ABC Tipi Kuru Kimyasal Tozlar; elektriği iletmezler (Yalıtkandır), adi yangınların (A sınıfı), akaryakıt yangınlarının (B sınıfı) ve gaz yangınlarının etkili söndürücüsü olup ayrıca 1000 voltu geçmeyen elektrik tesisatı yangınlarının söndürülmesinde etkili şekilde kullanılırlar D Tipi Kuru Kimyasal Tozlar Önceleri; silikat, perlit, grafit vb. maddelerden yapılmış katı kuru kimyasal tozlar vardı, şimdi ise metal yangınları için etkili olan kloritli sodyum, potasyum tozları kullanılmaktadır. Fakat bu tozlar paslanmaz çelikten imal edilmiş eçhizelere zarar vermektedirler. D tipi kuru kimyasal tozlar; metal yangınlarının (D sınıfı) etkili söndürücüsüdür. G-1 tozu; Grafit ve organic fosfat karışımından elde edilmektedir MET-LX tozu; Sodyum clorür esaslı olup, tri kalsiyum fosfatla karıştırılmıştır. Trimetoksinboraksin : Magnezyum, titanyum ve zirkonyum gibi hafif metallerin yangınlarında kullanılır. Trimetoksinboraksin yakın zamanlarda keşfedilen bir söndürme maddesidir. Trimetoksinboraksin nin izahından önce magnezyumdan kısaca bahsedilmesi yararlı olur. Magnezyum özellikle uçak imalatında geniş miktarda kullanılan gümüş parlaklığında, hafif ve kolayca şekil verilebilen bir metal dir. Kolayca tutuşur ve parlak bir alevle yanar. Söndürülmesi çok güçtür. Tamamen söndürüldüğü halde beklenmeyen bir anda tekrar parlayarak büyük bir hasara yol açar. Bu yüzden magnezyum yangınların karşı Trimetoksinboraksin kullanılır. Trimetoksinboraksin hem organik hem de metal özelliklere sahip bir yanıcı sıvıdır. Küçük yeşil bir alevle sessiz olarak yanar. Alevlenme noktası yaklaşık 13 0 C dir. Trimetoksinboraksin metal yangınları üzerine püskürtüldüğünde içindeki organik madde yanarak yanmakta olan metal üzerinde cam kıvamında ve özelliğinde bir borik asit örtüsü oluşturur. Bu örtü, yangının hava ile temasını keserek yangını söndürür. NA-x tozu; Sodium karbonat esaslı olup sodium yangınlarında kullanılır. Ligt tozu; Grafit esaslıdır. Lityum yangınlarında kullanılır. T.E.C. tozu; Sodyum klorür, potasyum klorür, barium klorür karışımıdır. Plotonyum, uranium yangınlarında kullanılır Kuru Kimyevi Toz Testi Kuru kimyevi tozların cinsini genelde renkleriyle ayırt ederiz. Gerçekte ise tozun rengi boya maddesidir. Üretim yapanlarca ayırt etmek için kullanılır. Bu nedenle rengine aldanmamalıyız. Kuru kimyevi tozun ABC veya BC tozu olduğunu kesin belirleme yöntemi deneysel yollardır. Deneysel yöntemleri üçe ayırabiliriz Isıtma Yöntemi ABC tozu ısıtıldığında ; Çevreye amonyak kokusu yayılır. Isıtıldığı yüzeyde erir. Isıtıldığı yüzeyde yapışır. BC tozu ısıtıldığında ; Alışkanlık kazanır. Isıtma ile erimez. Isıtıldığı yüzeye yapışmaz. 70

71 Kimyasal Yöntem: ABC tozu için; ABC tozundan az miktarda deney tüpüne konulur ve üzerine metil kırmızısı az miktarda konulursa bir reaksiyon oluşur ve renk değişimi meydana gelir. Tüpte sıvı sarı turuncu renk alır. ABC tozu koyduğumuz deney tüpüne bir miktar derişik asit ilave edersek hiçbir reaksiyon olmadığını görürüz. BC tozu için; BC tozu koyduğumuz deney tüpü içine bir miktar metil kırmızısı ilave edersek kimyasal reaksiyon oluşur ve sıvı yeşil-mavi renk oluşturur. BC tozu koyduğumu deney tüpü içine bir miktar derişik asit ilave edersek kimyasal reaksiyon oluşur ve köpürme meydana gelir Su Deneyi Yöntemi Bir bardak su içine bir miktar kuru kimyevi toz konur ve karıştırılır, şayet toz rutubetlenmiyor, suyu bulandırmıyor ve bulamaç meydana gelmiyorsa iyi cinstir. Aksi halde kuru kimyevi toz yangın söndürmede kullanılamaz, taklittir Kuru Kimyevi Tozların Kullanılma Alanları Kuru kimyevi tozlar genellikle akaryakıt yangınlarını söndürmede kullanılırlar. Aynı zamanda elektrik akımını geçirmedikleri için elektrikle çalışan makinelerle ilgili akaryakıt yangınlarında da kullanılırlar. Demek ki kuru kimyevi tozlar B (petrol,alkol, solvent vb yangınlarda), C (LPG ve NLG (doğalgaz)gibigaz yangınlarında) ve F (Hayvansal, bitkisel ve endüstriyel yağ yangınları) sınıfı yangınlar için etkili olmaktadırlar. Ayrıca yanma sadece satıhta ise A sınıfı yangınlarda da kullanılabilirler. Ancak şurası unutulmamalıdır ki, kuru kimyevi tozlarla söndürülen yangınlardan sonra yangın yerinde sıcak maddeler özellikle metaller yangın mahallinden alınmalıdır. Çünkü tekrar alevlenme meydana gelebilir. Kuru kimyasal tozlar elektrikli cihaz yangınlarında da kullanılırlar ancak; Kuru kimyevi tozların hassas elektrikli ve elektronik cihazların, telefon santrallerinin üzerine püskürtülmesi bu cihazların faaliyetlerini durdurur, zararlı olabilir Kuru Kimyevi Tozların Depolanması Kuru kimyevi tozlar madeni veya plastik bidonlarda muhafaza edilmektedir. Bu tozlar 60 oc lik bir sıcaklığın üzerinde bulundurulmamalıdır. Aksi halde toz içindeki katık maddeleri eriyerek topak haline gelebilirler, akıcılıklarını kaybederler. Ayrıca rutubetli yerlerde bulundurulmamaları gerekir. Çünkü katık maddeler rutubeti emerek yine topak haline gelebilirler, akıcılıklarını kaybederler. Topaklaşmış tozların kurutulması ve tekrar kullanılması da doğru değildir. Bir daha kullanmamak gerekir. Kuru kimyevi tozlar bünyelerinde bulundurdukları rutubet bakımından, su ile karışmaması bakımından, elektriği geçirme derecesi bakımından ve püsküren tozların aşındırma etkisi bakımından kalite kontrolüne tabi tutulmaları gerekir Köpük söndürücüler (Foam) Köpük (FOAM): Foam kimyasal bileşiktir. Basınçlı su ile karıştığında, karışım köpük yapıcıdan tazyikle geçerken hava ile karışır ve köpüğü meydana getirir. Köpük; yangın yüzeyini battaniye gibi tamamen kaplar, hava ile teması keser, ayrıca soğutma özelliği vardır. Bu nedenle iyi bir söndürücüdür. Köpük bir battaniye gibidir. Bu köpük yanıcı ile bire bir temastadır. Köpük; su, hava ve konsantre köpüğün karışması sonucunda meydana gelir ve püskürtüldüğünde su ile birlikte baloncukların da çıkması sağlanır. Köpüğün etkinliğinin sürekli olabilmesi için yanan madde üzerine sürekli şekilde uygulanması gereklidir. Su ile elde ederken, köpük nozuldan çıkana kadar yangına tutulmamalıdır. Köpük, hiçbir zaman elektrik devreleri üzerine sıkılmamalıdır. 71

72 Fom sıvısından kaliteli köpük elde edebilmek için en az 5 Bar (75 lb/pus 2 ) basınçta suya ihtiyaç vardır. Köpüğü oluşturan küçük baloncuklar yanan sıvının üzerinde bir tabaka oluşturarak buharlaşmayı ve hava ile teması keserek yanmayı durdurur. Fom sıvısı; -4 0 C nin altında veya 51 0 C nin üstünde sıcaklıkta ve dışarı da paslanmayı önleyecek kaplarda saklanmalı ve yılda 1 (Bir) kez kullanılabilirlik kontrolü için laboratuar testinden geçirilmelidir. Değişik köpük maddeleri kesinlikle birbirleri ile karıştırılmamalıdır. Köpük; A ve B sınıfı yangınlarda kullanılmaktadır. A sınıfı yangınlarda alevlere uygulanan suyun sadece % 10 unun söndürücü etkisi vardır. Geri kalan ise yanıcıların üzerinde akar gider. Köpük ise yanıcıya yapışarak temas halinde kalır ve yangını söndürür. Köpük müdahale anında su buharı oluşmasını engeller böylece çalışan personelin görüş alanını daraltmaz Köpüklerin Yangına Müdahale Yöntemleri Köpükler yangına 4 (Dört) şekilde müdahale ederler. Kaplar : Köpük, yanıcıyı kapladığında hava ve ısı ile temasını keser. Isı yanıcıya ulaşsa bile yanma olmaz, böylece oksijen saf dışı kalır. Bastırır : Köpük, yanıcıya bastırır. B sınıfı yakıtlar, çok düşük sıcaklıklarda dahi (Oda sıcaklığında) yanıcı buharlar çıkartabilirler. Sıvının yüzeyinden yukarı doğru çıkan buhar ısı kaynağının yanıcıya daha kolay ulaşmasını sağlar. Dökülen veya etrafa saçılan yakıtın yüzeyi, köpükle kaplandığında yanıcı buharların açığa çıkması önlenir ve yangın riski ortadan kaldırılmış olur. Ayırır : Köpük yanıcıyı ateşten ayırır. Isı kaynağı ile temasını keser. Bir tür izolasyon olarak değerlendirilebilir. Yanıcıyı ve ısıyı saf dışı bırakır. Soğutur : Köpüğün bünyesindeki su en azından püskürtüldüğü sıvının yüzeyini soğutarak ısının düşmesini sağlar Köpük Çeşitleri: Kimyasal Köpük; Alüminyum sülfat ile sodyum bikarbonatın (NaHCO3), kohesin bir madde beraberliğinde suda çözülmesi sonunda oluşan köpüktür. Günümüzde pek kullanılmamaktadır Protein Esaslı Köpük ; Protein esaslı köpükler kimyasal yollarla hayvansal ve bitkisel artıkların (Hayvanların kanından, boynuzundan, tırnağından, yağından vb.).hidrolize edilmesi sonucu elde edilir. B sınıfı yangınlar ile doğada parçalanması ve çevreye zarar vermemesinden dolayı eğitim maksatlı olarak da kullanılmaktadır. İki çeşittir. Regular protein Esaslı Köpük; Saf hidrolize proteindir. Köpük stabilizatörü, donma noktası düşürücü ve koruyucu maddeden meydana gelmiştir. Hidrokarbon yangınları için iyi bir söndürücüdür. Fluoro Protein Esaslı Köpük; Regular protein esaslı köpük sıvısına ek olarak fluorokarbon bileşiklerini içerir. Flor, mükemmel bir ısı direnci ve yanıcı madde ile karışmamasını sağlar. Fluoroprotein köpüğü, B sınıfı yangınlar da kullanılmaktadır. Regular proteinli köpükten üstünlüğünü şöyle özetleyebiliriz. Yangını daha çabuk kontrol altına alır. Daha akışkandır. Örtme yeteneği yüksektir. Geri alev almayı önler. Kuru kimyevi tozlarla karıştığında özelliği bozulmaz. Yakıt tankına alttan verilebilme özelliği vardır. Reguler protein esasla köpük sıvısına karıştırılabilir. Krema rengindedir. Proteinli köpüklerin olumsuzlukları ise; yavaş hareket etmeleri ve içeriklerindeki kimyasal madde oranlarının çok az olması nedeniyle ısı dirençlerinin az olmasıdır. 72

73 Sentetik Köpük; Sentetik deterjan terkibinde olup çabuk köpük yapma yeteneğindedir. Bu itibarla orta ve büyük boyutta köpük elde etmek amacı ile kullanılır. Genelde köpük Jeneratörleri ile kullanılırsa misli köpük elde etmek imkanı verir. A tipi yangınlarla, hangarlardaki uçak yangınları için tercih edilecek bir söndürücüdür. Kullanım alanlarına göre, birkaç çeşit sentetik esaslı fom mevcut olup bunlardan en çok kullanılanları aşağıda anlatılmıştır. Alkole Dayanıklı Köpük (ARF):. Alkole Dirençli Fom (Alcohol Resistant Foam) Reguler proteinli köpük sıvısına metal sabunları (organo metal esterleri) ilave edilerek elde edilen köpüktür Protein, Fluoroprotein ve AFFF tip köpükler yalnızca hidrokarbonlar üzerinde etkilidirler. Su ile karışabilen polar solventler (Aseton, solvent, tiner, eter, alkol, metil, etil vb.) genellikle bu tip köpükleri tahrip ederler. Polar solventler, özellikle alkolle mukavemetli köpük konsantrelerine ihtiyaç gösterirler. Alkole dirençli fomlar, genel olarak bir protein bazı ile köpük baloncukları ve polar solvent yüzeyi arasında çözünmeyen kimyasal bir bariyer yapıcı bir katığın kompozisyonundan ibarettir. Bu kimyasal bariyer, köpük baloncuklarında depolanmış suyun polar solvent ile karışmasını önler ve böylece köpük örtüsü polar solvent ile imha edilemez. Polar solventler (alkoller, eterler, ketonlar) suda çözündüğü için köpük battaniyesi içindeki suyla karışarak tekrar alev alır. O halde bu tür kimyasal madde yangınlarında mutlaka (ARF) Alkole dayanıklı tip köpük kullanılmalıdır. AFFF (Aqueous Film Forming Foam) : Fluoro karbon bileşikleri ile sentetik köpük sıvılarının bir kombinasyonudur, yangını çok ani söndürür. Hidrokarbonun yüzey gerilimini küçülterek köpük filminin ani olarak yayılmasını sağlar, izolasyon etkisi uzun süre devam eder. Geri alev almayı kesinlikle önler. AFFF tip köpükler, yangına öldürücü darbeyi vuran köpükler olarak bilinirler. Özellikleri proteinli köpüklere göre daha fazladır. Su, hidrokarbonlu yanıcı sıvıların dibine çöker ve fonksiyonsuzdur. Oysa sıvı yüzeyde tabaka oluşturan köpükten damlayan su tanecikleri yanıcı maddede soğutma meydana getirirler. Yanma yüzeyinde oluşturduğu film tabakası ise yakıt buharlarının yüzeye çıkmasını engeller, hava içermeyen bu tabaka hafif su olarak da bilinmektedir. Köpük bu tabaka üzerinde kolayca ilerleyerek yanıcı maddeyi hızla kaplar ve hareket eden yakıt yüzeyinde uygun şekli alıp fomun yırtılmasını önler. Sabit fom sistemlerinde de kullanılır Köpükte Genel Olarak Aranacak Özellikler: Köpük hidrolize edilmiş sıvı durumda olmalı, Köpük maddesinin su ile karışımı % 2 ila % 10 olmalı. Basınçlı su karışımı sonucu oluşan köpük, yüksek ısıda bozulmamalı, rüzgarda dağılmamalı,kuru kimyevi tozda etkilenmemeli, Köpük maddesinin (PH) değeri (Asitlik değer) 7-8,8 olmalı, Su ile karıştığında karışımın en az 15 katı köpük oluşmalı, En az 10 yıl özelliğini kaybetmemelidir. Genelde -10 Co ile 50 Co arasında çökelti yapmamalıdır Köpüklerin Kullanılma Alanları: Rafineriler, kimya labaratuvarları, kimyasal madde depoları, Boya ve vernik atölyeleri veya depoları, Akaryakıt depolama yerleri ve dolum istasyonları Artık yağların döküldüğü hendekler, Akaryakıt tankerleri, tanker, kargo ambarları, Hava alanları, uçak hangarları,gibi benzeri yerler sayılabilir Köpük Kullanılmaması Gereken Alanlar LPG yangınları için uygun söndürücü değildir. 73

74 Agır yağlara işlenmemelidir. Elektrik akımını iletir, şartel açıkken işlenmemelidir. Gıda maddeleri üzerine işlenmemelidir. Gıda maddelerinin nitelikleri bozulur Köpük İşleme Yöntemleri Ara musluğu (fom mixer) ile bidondan işleme Arazöze bağlı 100 lük hortumla yangın mahallinin yakınına gelinir, sonra ara musluğuna konur, ara musluğuna 85 lik döndürücü iştirak rekoru ile bağlanır. Köpük hortumundan bidona ara musluğunun çıkış ucuna 85 lik hortum bağlanır. Suyun basınçlı gelmesi bidondan köpük emilmesine sebep olur. Hortumun ucuna köpük lansı eklenerek yangına işleme yapılır. Bu yöntem küçük yangınlar için kullanılır Arazözden Köpük İşlemi Bu amaçla arazözlerin su sarnıcı yanında birde köpük tankı bulunur. Yangına su işler gibi hortumlar açılıp araca bağlanır. Su ve köpük valfları açılır, hortumun ucuna takılan lansla yangına işlenir. Suyun basınçlı geçmesi lans hava deliğinden hava emilmesini sağlar. Böylece bol köpük oluşur Köpük Jeneratörü ile Köpük İşleme 110 luk iştirak rekoru ile köpük Jeneratörüne bağlanır. Suyun basıncı jeneratör pervanelerinin dönmesini sağlar, böylece genişleme yeteneğine sahip köpük bol miktarda hava alabilir. Bilhassa sentetik köpükler büyük ölçüde hacim artırdığından akaryakıt depoları yangınlarında köpük jeneratörü ile köpük işlemek yerinde olur Köpük Uygulama Oranı: Köpük A,B,C sınıfı yangınlarda uygulanabilir. Uygulandığı yüzeyin üzerini cm. kalınlığında bir tabaka halinde kaplaması gerekir ki bu durumda yanan yüzey ile havanın temasını keserek yangını söndürür. Köpük uygulaması standart ekipman ile 7-12 Atü lük su ile yapılmalıdır. Uygulanacak oran ise m² ye dakikada 8-12 lt. civarında köpük olmalıdır. Bu limitin altındaki oranın yeterli olmayacağı aşikardır. Ancak üst limiti de ek bir yarar sağlamaz Köpük Depolama Yöntemleri Varilde Köpük Depolama; Köpük sıvısı varil veya bidonlarda saklanacak ise zaman zaman çevrilmeli ve sıvının hareketi sağlanmalıdır. Bu işlem genelde altı ayda bir 1/2 devir şeklinde düşünülmelidir. Köpük Tanklarında Depolama; Tankların içleri muhakkak özel LAK ve DİTÜM ile kaplanmalıdır. Zira uzun süre köpük sıvası tankta kalırsa, havanın nemi tank yüzeyinde korozyona yol açar ve meydana gelen PAS bir çökelti oluşur. Ayrıca depolarda tankların ağzına kadar doldurulması yerinde olur Halon (Halogenated Hidrokarbon) (üretimi ve dağıtımı yasaklanmıştır.mevcutlar kullanılabilir.) Halon adı, halojenleşmiş hidrokarbon karşılığı olup Halon-1211 (Brom-Klordifluor-Meton; CBrClF 2 ) ve Halon-1301 (Brom-Trifluor-Meton; CBrF 3 ) olarak bilinirler ve normal koşullarda gaz halindedirler. Halon gazları, metal yangınları hariç diğer tüm yangın çeşitlerinde kullanılmaktadır. Halon gazlarının söndürücü konsantrasyonları düşük olup (% 5-7) bununda nedeni, meydana gelen reaksiyon sonucunda bromun (Br) devamlı serbest kalarak tekrar tekrar reaksiyona girmesindendir. Halonun söndürme kabiliyeti karbondioksite göre yaklaşık olarak 3 misli daha fazladır. Kulanımı ozon tabakasına zarar verdiği için sınırlandırılmıştır Halon Kullanım Alanları 74

75 Yüzeysel yangınlar için elverişlidir. Dolayısıyla, plastik maddeler ve sıvı yakıtlardan; solvent, tabii gaz ile lastik ve ahşap gibi korlaşabilen katı madde yangınlarının sadece oluş safhalarında kullanılabilir. (Kor bırakan yangın sınıflarında, halon konsantrasyonun çok yüksek olması ve uzun süreli boşaltım gerekeceğinden ekonomik değildir. Halon ; sodyum ve potasyum gibi alkali (Reaktif) metaller için uygun bir söndürücü değildir. Halonun kullanılabileceği alanlar ; Kimya, Petrokimya, Plastik işleme ve depolama tank tesisleri, Toz cila tesisleri, Havacılık, Denizcilik, Bilgisayar merkezleri, Radyo-Televizyon tesisleri FM-200 (Hepta floro propan) Halon gazının 1993 yılından itibaren üretilmeyeceğine karar verilmesinden sonra İngiliz ve Amerikan firmaları ortaklaşa bir araştırmaya karar vermişlerdir. Bu araştırmaya daha sonra kimyasal madde üretimi yapan firmalarda katılmış ve 5 yıl süreli çalışmanın sonucu olarak FM-200 gazı gerekli tüm onaylar alınarak kullanılımına başlanılmış ve bu gaza uygun olarak üretilen mekanik donanım ile GX 20 sistemi oluşturulmuştur. Kimyasal formülü HCF 227 ile belirlenen FM-200 gazı Heptafluoropropane olarak isimlendirilir. FM-200 TM gazı; renksiz ve kokusuz bir gazdır. Halona benzer olarak 25 bar basınç altında tüplere doldurularak sıvı halde depolanabilir. Uygulanabilir ve kullanılabilir olmasındaki en önemli nokta, sıvı durumdaki gazın püskürtme nozulları yoluyla serbest bırakılması sonucu buharlaşarak, korunacak hacimde yanıcı yüzey üzerinde bir tabaka oluşturarak yanmayı önlemesidir. Halon gazının söndürme özelliği kimyasal olmasına karşı FM-200 gazının söndürme özelliği fizikseldir. FM-200 birim hacimdeki hava ile meydana getirdiği %7 lik konsantrasyonla en etkili söndürücülerden biridir. Ayrıca uygun şekilde planlanarak kullanıldığında su, karbondioksit ve kuru toz gibi söndürücülerin kullanıldığı sistemlerin yangın sonrasında meydana getirdiği hasar, temizlik, iş gücü kaybı gibi sorun yaratmaması FM-200 gazının sağladığı önemli bir avantajdır. FM-200 gazının kullanıldığı sistemlerin defalarca testleri yapılmış ve bu testler sonucunda; etkili ve temiz, insan hayatı için güvenilir ve çevre dostu (Ozon tabakası) bir sistem olduğu tespit edilmiştir. Korunacak hacimde bulunan sistem ve üniteleri yangın kayıplarına karşı koruyabilmelinin ön koşulu, yangının mümkün olan en kısa sürede hissedilerek söndürülmesidir. Erken uyarı sisteminin yangın alarm sinyalini vermesi ve ateşleme sinyalinin gaz tüplerine gönderilmesinden sonra söndürme işlemi 8-10 saniye gibi kısa bir sürede gerçekleşir. Su, köpük ve kimyasal toz gibi yangın söndürme elemanlarının uygulamalarından elde edilen deneyimler, bu tip söndürücülerin korunan hacimlerde ve donanım üzerinde hasar ve temizlik problemleri yarattığını göstermiştir. Buna karşılık FM-200 gazı temiz bir söndürme elemanı olup özellikle elektrikli ve elektronik donanımların bulunduğu hacimlerde kullanıldığında, kullanım sonrası temizlik ihtiyacı doğurmamaktadır. FM-200 gazının kimyasal yapısı, hiçbir iletkenlik özelliği göstermez. Bu nedenle yüksek gerilim üniteleri veya bunların kullanıldığı sistemlerin korunmalarında da etkin bir söndürücü eleman olarak kullanılır Uygulama Alanları Manuel veya otomatik FM-200 TM gazlı söndürme sistemleri özellikleri nedeniyle aşağıda belirtilen hacimlerin korunmalarında güvenilir bir sistem olarak yaygın bir şekilde kullanılabilir. Bilgisayar odaları. Telefon santralleri. Telekomünikasyon merkezleri. Transformatör ve güç dağıtım odaları. Jeneratör daireleri. Sistem kontrol odaları. Gemi makine daireleri/boya ambarları. 75

76 Arşiv ve kütüphaneler. Alev alabilir sıvı depoları (Aseton, vb.) Not : FM-200 adi yangın ve akaryakıt yangınlarında etkili olmakla birlikte, gaz ve metal yangınlarında tam etkili olamamaktadır Inergen Gazı (Argon,Azot, CO2 karışımı) Inergen; kimyasal reaksiyona girmeyen, hiçbir korozif özellik taşımayan insan sağlığına dost ve atmosferde bol miktarda bulunan gazların belirli oranlarda karışımı yoluyla elde edilen özel bir söndürücüdür Inergen Gazının Söndürme Yöntemi İnergen, ortamdaki oksijen konsantrasyonunu yanma sınırının altına çekerek yangını boğar ve kısa sürede söndürür. Ortamdaki oksijen konsantrasyonu, yanma için alt sınır olan %15 dir. İnergen gazı, kapalı hacim koruma esaslı kullanılır. Bu sistemde mahallin tamamını yangından korumak mümkündür. Köpük veya CO 2 sistemlerindeki gibi açık ve geniş mahallerin sadece bir bölümünü korumak yanlış bir uygulama olacaktır Uygulama Alanları İnsana ve donanıma önemli bir ölçüde zarar vermemesi ve gazın boşaltılmasından sonra da kullanılan ortamın temiz kalması istenen alanlar için kullanılan bir ideal söndürücüdür. Her tür A, B, C ve gaz yangınlarına inergen gazı ile müdahale edilebilir. Bu tip uygulama alanlarına birkaç örnek aşağıdadır. Bilgisayar odaları, Kontrol odaları, Trafolar, Jeneratör mahalleri, Türbinler, Arşivler ve Müzeler, Gemi makine daireleri, Tankerlerin boş yakıt sarnıçları Naf serisi gazlar (HCFC) Hidroklorocarbon Halon yerine üretilmiş kapalı hacim korumada kullanılan taşınabilir tüplerde sıvılaştırılmış gazlardır. A,B,C sınıfı yangınlar için iyi bir söndürücüdür. Elektrik ve elektronik sistemlerin yangına karşı korunmasında kullanılan iletken olmayan bir gazdır. Herhangi bir atık bırakmaz ve paslanmaya neden olmaz. İnsan sağlığına tehdit oluşturmaz. Manuel veya otomatik HCFC gazlı söndürme sistemleri özellikleri nedeniyle aşağıda belirtilen hacimlerin korunmalarında güvenilir bir sistem olarak yaygın bir şekilde kullanılabilir. Bilgisayar odaları. Telefon santralleri. Telekomünikasyon merkezleri. Transformatör ve güç dağıtım odaları. Jeneratör daireleri. Sistem kontrol odaları. Gemi makine daireleri/boya ambarları. Arşiv ve kütüphaneler. Alev alabilir sıvı depoları (Aseton, vb.) 76

77 Konu:6 Yangına Müdahalede, Tespit Etmede,Söndürme ve Sonrası İşlemlerde Kullanılan Cihaz Ve Malzemeleri 1. Seyyar (Taşınabilir) yangın söndürme cihazları Büyük yangın ve infilakların dışında kalan, özellikle yangına henüz başlangıçta küçükken yapılan ilk müdahalelerde taşınabilir yangın söndürücüler, diğer adı ile yangın tüpleri kullanılır Sulu Tip Söndürücüler Sulu Tip Söndürücüler; kağıt, odun ve tekstil ürünleri gibi karbon içeren maddelerin yanması sonucu oluşan A Sınıfı Yangınların söndürülmesinde en yaygın olarak kullanılmaktadır. Sulu Tip Söndürücüler, korların yeniden tutuşmasını önlediği gibi yanma için gerekli olan ısıyı ortamdan uzaklaştırarak ateşi soğuturlar. Sulu Tip Söndürücülerde, itici madde olarak İçten Kartuşlu tüplerde Karbondioksit (CO 2 ), veya azot (N 2 ) kullanılmaktadır Karbondioksit Tüpleri Karbondioksitli söndürücüler; 250 kg/cm 2 basınca dayanıklı ve değişik kapasitelerde, alüminyum alaşımlı veya çelik çekme tüpler (Dikişsiz) halinde imal edilmektedir. Seyyar olarak 1 kg dan 50 kg.a kadar seyyar ve sabit söndürücü olarak tüpler içinde bulunabilmektedir. Karbondioksit gazı, tüp içinde 2 / 3 oranında sıvı ve 1 / 3 oranında gaz halinde bulunmaktadır. Tüp içindeki karbondioksit, 31 0 C den sonra gaza dönüşmekte, 65 0 C den sonra ise tüp basıncı kontrol basıncı olan 250 kg/cm 2 basınca erişmekte olup bu nedenlerden dolayı karbondioksit tüpleri 65 0 C sıcaklıkta ve üzerindeki ortamlarda bulundurulmamalı ve iç hacimlerinin %68 inden fazla doldurulmamalıdırlar. Tüp içinde basınç altında bulundurulan karbondioksit gazı, 20 0 C de 57 kg/cm 2 tüp basıncı ile serbest hale geçmekte (Atmosfer basıncında) ve silindir içindeki hacminin birkaç ka(450 misli) genişlemektedir. Serbest hale gelen gaz ise; %25 Buz ve %75 Gaz haline gelmektedir. Bu durum da, gaz oluşumu sırasında statik elektriklenmenin meydana gelmesine neden olmaktadır. Karbondioksit, pratik olarak yalnız boğma etkisi (Kapalı hacimlerde) gösterir, soğutma etkisi önemsizdir. Bu nedenle en etkili olarak B ve E Sınıfı Yangınlarda kullanılır. F sınıfı yangınlarda kesinlikle KULLANILMAZ Seyyar karbondioksit tüplerinin az ayda bir kez tartımı yapılmalı, tartım sonucu darasının %10 seviyesi altına düşen tüpler yeniden doluma gönderilmelidir Çok Amaçlı Kuru Kimyevi Tozlu Söndürücüler Kuru Kimyevi Tozlu Söndürücüler BC Tozları, ABC tozları Ve D tozları içerebilir. ABC Tip toz içermekte olanlar A,B, C, E,F sınıfı yangınlarınsöndürülmesinde başarılı olmaktadır. BC Tip toz içermekte olanlar B, C, E,F sınıfı yangınların söndürülmesinde başarılı olmaktadır. 77

78 D Tip toz içermekte olanlar D sınıfı yangınların söndürülmesinde başarılı olmaktadır. KKT içeren söndürücüler 1 kg dan 50 kg.a kadar seyyar ve sabit söndürücü olarak tüpler içinde bulunabilmektedir. İtici madde olarak Kartuşlu ve kartuşsuz tüplerde Karbondioksit (CO 2 ), Azot (N 2 )) kullanılmaktadır Köpüklü söndürücüler İçlerinde su ile karışık köpük oluşturucu madde vardır. Çalıştırması, tüpün içerisindeki bir karbondioksit veya nitrojen kartuşunun patlayarak iç basınç sağlanması ve sulu köpük karışımının basınçlı şekilde hortumdan fışkırtılması şeklindedir. Hortumdan çıkarken yüksek basınçtan alçak basınca geçen sulu köpük karışımı, hortum ucunda hava ile karışarak genleşme yapar ve köpük oluşturur. 9 kg lık tüpler sn. kadar çalışır ve etkili mesafesi 3-5 m olur. A,B,F sınıfı yangınlar için ideal söndürücülerdir Diğer seyyar /Sabit Söndürücüler Söndürücüler Bu söndürücülerde diğer söndürücüler gibi tüpler içinde seyyar ve sabit söndürücü olarak kullanılabilmektedir. FM-200 (Hepta floro propan); FM-200 adi yangın ve akaryakıt yangınlarında etkili olmakla birlikte, gaz ve metal yangınlarında tam etkili olamamaktadır. İnergen Gazı (Argon,Azot, CO2 karışımı; A, B, C ve E sınıfı yangınlarına inergen gazı ile müdahale edilebilir. Naf serisi gazlar NAF-S-3 (HCFC) Hidroklorocarbon ve FE-13 (HCF3) Triflor Metan A,B,C, E sınıfı yangınlar için iyi bir söndürücüdür. Elektrik ve elektronik sistemlerin yangına karşı korunmasında kullanılan iletken olmayan bir gazdır. Herhangi bir atık bırakmaz ve paslanmaya neden olmaz. İnsan sağlığına tehdit oluşturmaz. Argon (Ar); Karbondioksite benzer şekilde boğma etkisi ile yangını söndürür. İnsan sağlığına etki edebilir. Yangın söndürmede kullanılan konsantrasyonu %38 oranındadır. Bioversal; Değişik konsantrasyon oranlarında her sınıf yangına kullanılabilen yeni geliştirilmiş bir söndürücüdür. 2. Personel Koruyucu techizatı 2.1. Yangına yaklaşım elbisesi Yangınla mücadele eden personelin gövdesini, başını, kollarını, ellerini ve bacaklarını ısı, alev ve suyun etkilerine karşı korumak amacıyla kullanılan koruyucu tip bir tulumdur. Yangına Yaklaşma Elbisesi, ısı ve ateşe dayanıklı, nefes alabilir özellikte, buhar etkisiyle ve yıkanmayla boyut değiştirmeyen, yırtılmaya dayanıklı ve hareket kolaylığı sağlayacak esnek malzemeden imal edilmektedir. İtfaiyeci koruyucu elbisesi özel malzemeden imal edilmiştir. Nomex (meta aramit) ve kevler (para aramit) gibi iki maddenin değişik oranlarda karışımından oluşur. Koruyucu elbiseler tulum şeklinde veya ceket ve pantolon olmak üzere 2 kısımdan oluşubilir. Ceket yakası ense ve boğazı koruyacak şekilde tasarlanmıştır. Antistatiktir, rahat giyilip çıkartılabilir. Pantolon paçaları çizmeye rahat geçirilecek şekilde tasarlanmıştır. Sıvıların dikiş yerlerinden içeri sızmasını engellemek amacıyla nem bariyerlerinin dikiş yerleri kaynak bant ile belirli sıcaklıkta kaynak yapılmıştır. Ceket bel bölgesini koruyacak uzunlukta ve itfaiyecinin sürünerek ilerlemesi durumunda sürünmeyi engellemeyecek kısalıkta tasarlanmıştır. Ceket ve pantolonun muhtelif yerlerine reflektör bant dikilmiş ve yapıştırılmıştır. İtfaiyecinin rahat taşıyabileceği ağırlıktadır. Isı, alev ve yağmurlama testinden geçirilir. Koruyucu elbiseler 4 katmandan oluşur. Dış kumaş Nem bariyeri Isı bariyeri İç astar 78

79 Dış kumaş; ceket ve pantolonun en dışında bulunan kumaştır. Bu katman ısı, su, yağ ve kimyasal sıvıların belirli oranda içeriye girmesini engelleyen katmandır. Nem bariyeri; dış kumaşın altında bulunan hemen ikinci katmandır. Bu katman dışarıdan içeriye su geçirmeyen, içeriden dışarıya havalandırmaya ( vücutta oluşan nemin dışarıya atılması gibi) imkân sağlayan yüzeydir. Bu katman ihtiyaç halinde birinci katmandan oluşan dış kumaşa lamine (presle yapıştırma) de edilebilir. Değişik tip ve kalitede nem bariyerleri mevcuttur. Isı bariyerleri; bu katman nem bariyerlerinin hemen altında bulunan üçüncü katmandır. Bu katman dış kumaş ve nem bariyerlerini geçerek gelen ısı yüklü hava kabarcıklarını içine alarak absorbe eder. Değişik tip, ağırlık ve kalitede ısı bariyerleri mevcuttur.( keçe ve örgü ısı bariyeri v.b.) İç astar; bu katman ısı bariyerinin hemen altında bulunan en içteki kumaştır. Bu kumaş vücutla temasta kolaylık sağlaması için imal edilmiş olup ısıya dayanıklı malzemeden dokunmuştur Alüminize elbise Alümünize elbise yangınlardan kurtarma olaylarında ve gaz yangınlarında vana kapatma amacı ile alevler arasından kısa süreli geçişlerde kullanılan ısı ve aleve belli bir süre dayanıklılık gösteren özel elbiselerdir c lik ısı kaynağından yansıyan ısının kumaş cinsine bağlı olarak % 85 veya % 95 'ini geri yansıtarak itfaiyeciyi yüksek ısıdan korur. Alüminize elbiseler cam elyaf kumaş kullanılarak imal edilmiştir. Cam elyaf veya preox kumaşın bir yüzüne yüksek sıcaklığa dayanıklı polyester ve alüminyum folyonun vakum altında kaplanması yoluyla üretilmiştir. Bu özel imalat tekniği nedeniyle çatlamaz, kırılmaz, asit, baz, tuz ve petrol ürünlerine karşı dayanıklıdır. Alüminize Koruyucu Elbiseler, yangınlarla mücadele sırasında oksijen teneffüs maskeleri ile giyilen ve personeli yanma/parlama ve radyant ısıya karşı koruyan bir tür personel koruyucu elbisesi olup, şu parçalardan oluşmaktadır. Alüminize Yangın Elbiselerinin dış yüzü radyasyonu yansıtan ve sıcağa dayanıklı, üstü alüminyum alaşımlı bir malzeme ile kaplanmış cam elyaflı bir kumaştan yapılmıştır. Elbise suya karşı dayanıklıdır. Elbiseler kapalı hacimlerdeki yangınlara yaklaşma/müdahalede personeli ısıya karşı koruyacak ve rahat hareket etmesini sağlayacak özelliklere sahiptirler. Alüminize Koruyucu Elbiseler; yaklaşık olarak Kilogram ağırlığında, ısı, ışık ve soğuğa karşı dayanıklı, yakıt ve yağa karşı mukavim olup ayrıca yağ, petrol, uçak vb. yangınlardan oluşabilecek alev temasına karşı dayanıklı olarak imal edilmektedirler. 79

80 Elbiseyi giyen şahıs ateşten bir iki metre uzakta çalışmalıdır. Elbiselerin ateşle karşı karşıya kalma süresi 1 (BİR) DAKİKA ile sınırlı olup bu süre her kullanımdan sonra daha da azalmaktadır Kullanım Yerleri Yangın bölgesinden insanları kurtarmak. Değerli evrak/eşyayı kurtarmak. Parlama/yanmalara karşı korunmak. Termal radyasyondan uzun süre korunmak. Yangın söndürme işlemi sırasında, yanan bölmedeki emniyetleri almak (Gerekli valfların açılması/kapatılması, sistemlerin çalıştırılması/durdurulması, vb.). Helikopter/uçak yangınlarına müdahale ve personelin kurtarılması Alüminize kıyafetin dezavantajları Vücutta oluşan ter yeterince dışarıya atılamadığı için kısa sürede vücut ısısı yükselir ve rahatsızlık verir. Kıyafeti kuşanmak belli bir zaman gerektirir, oysa yangınla mücadelede zaman çok önemlidir. Kıyafetin kaba ve sert olması müdahalecinin hareket yeteneğini azaltır. Temiz hava solunum cihazının alüminize elbisenin altında kuşanılması zorunludur. Bu nedenlerden dolayı yangına bu elbiselerle müdahale edilmemelidir! 2.3. Kasık çizmesi Sel ve su baskınlarında çalışan personelin su içerisinde yapacağı çalışmalarda sudan korumak için kuşandığı ekipmandır Çizmeler Çizmeler ayak koruyucu olup sıvıdan, ısıdan, darbelerden, ayak tabanına sert sicim(çivi vb.) Saplanmasından koruyan teçhizattır. Bir itfaiyeci çizmesi 4 katmandan oluşur; Deri veya özel malzemeden Nem bariyeri Isı bariyeri İç astar Çizmede bulunması gereken özellikler Ulusal ve uluslararası standartta üretilmeli ve belgeli olmalı. Su geçirmez özelliğe sahip olmalıdır. Tabanında belirli kalınlıkta çelik plaka olmalıdır Burnunda ayakları darbelerden korumak için çelik kaplama olmalıdır Tabanı ısıya dayanıklı olmalı Rahat giyilip çıkarılabilecek şekilde dizayn edilmiş olmalıdır. 80

81 Çizme tabanı 15 sn aleve dayanıklıdır çelik burun 1,5 mm çelik taban 0,6 mm dış parçası siyah nitril kauçuk 2.5. Baret (itfaiyeci miğferi) İtfaiye personelini, darbelerden ve yüksek sıcaklık riski ile alevlerden korumak için baş bölgesine takılan ekipmandır. İtfaiyeci bareti 4 kısımdan oluşur. Ana gövde; darbelerden koruyan asıl kısımdır. Darbe emici, Ana gövdenin üst ortasında meydana gelen darbenin etkisini azaltan bir çıkıntıdır. Enselik; genellikle deriden ve nomex veya alüminize kumaş benzeri ısıya dayanıklı malzemelerden yapılır. Personelin ensesini ısıdan, alev yalamasından ve sıvılardan koruyan kısımdır. Siperlik; personelin yüzünü çene hizasına kadar koruyan şeffaf bir maddeden yapılmış kısımdır. Barette aranan özellikler; Ulusal ve uluslararası standartla üretilmeli ve belgeli olmalı Darbelere, aleve ve ısıya karşı dayanıklı olmalı Baretin içi kolaylıkla ayarlanabilmeli, mümkünse siperlik buhar yapmayan özellikte olmalı. Baret ortopedik ense kayışlı olmalı. Çene kayışı, belirli bir darbenin üzerindeki baskıya maruz kaldığında boyun kırılmasını engellemek için kendiliğinden açılabilen özellikte olmalıdır. Baret fosforlu olmalıdır Baret lambası (madenci feneri) Lamba ve pil muhafazası su geçirmez özelliktedir. Baretin önünde bulunan ve klipsler vasıtası ile barete tutturulan lamba, enerjisini baretin arkasında kayışa bağlı olarak bulunan ve 4 ad. Kalem pilden oluşan batarya grubundan alır. Baret lambasında iki ampul vardır; Halojen tipli; kısa sürelidir ancak azami parlaklıkta ışık verir. Halojen ampul en az 100 w kadar ışık vermeli, sürekli olarak 3 saat yanabilmeli, alkali pille sürekli yanma 9 saat. Halojen lamba seti (CE) norm belgelidir. Standart tipli; ve uzun süreli ışık verir. Standart ampul en az 25 w ışık verebilmeli, sürekli olarak 12 saat yanabilmelidir. Alkali pille sürekli yanma 36 saattir Isıya karşı dayanıklı başlık İtfaiye personelinin başına taktığı sadece gözlerini açıkta bırakan, boyun ve enseyi tamamen kapatan ısıya ve aleve dayanıklı örme başlıktır. Personelin yüzünü ve boyun kısmını tam koruma sağlamak amacıyla kullanılır. 81

82 Muhtemel patlamalarda alev ve ısının doğrudan solunum yollarına zarar vermesine (iç yanma) mani olan koruyucu ekipmandır Koruyucu eldivenler Isıya, delinme ve kesilmelere karşı dayanıklı malzemeden imal edilmiş olan eldivenler 4 katmandan oluşur. Dış kumaş Nem bariyeri Isı bariyeri İç astar Nem bariyeri genellikle dış kumaşa presle yapıştırılmıştır. Eldivenler avuç kısımları ile parmakların iç yüzeylerine gelen kısımlarda delme ve kesilmeyi önleyen ısıya ve aşınmaya dayanıklı özel neopren veya nitrik kauçuk grubundan bir malzeme ile kaplıdır İtfaiyeci yağmurluğu (gamsela) İtfaiyeci yağmurluğu yangınla mucadele sırasında yangınla mucadele eden personelin, yangın ortamından can ve mal kurtarma, yangın söndürme çalışmaları esnasında alev, sıcaklığın olumsuz etkilerinden ve personelin uzerine gelen sudan personeli korumak amacı için kullanılmaktadır. Yağmurluk yanması geciktirilmiş pamuklu kumas uzerine alev almaz malzeme kaplı kumastır. İtfaiyeci gamselasının özellikleri: Kumas rengi red-orange, floresan ozelliktedir. Yüksek görünürlüğü sayesinde duman ve sis koşulları altında kişinin fark edilmesini sağlamaktadır. Kumas su geçirmez, alevle temasta erimez ve damlama yapmaz, alevle temas kesildiğinde alevi taşımaz özelliktedir. Kullanıcının gece kolayca fark edilmesi için kollarda ve etekte reflektif şeritler bulunmaktadır. Yağmurlukların uzerinde kullanılan dikiş iplikleri yuksek sıcaklıklara dayanıklı %100 kevlar malzemeden imal edilmiştir Gözlük Çalışma esnasında gözleri toz, çapak vb. Dış etkenlerden korumak için kullanılan ekipmandır Kulaklık Çalışma esnasında kulakları yüksek frekanslı seslerden korumak için kullanılan bir ekipmandır. 82

83 2.12. Temiz hava solum cihazları Yangın ve/veya yoğun duman olan kapalı alanlarda, yangınla mücadele edebilmek ve/veya onarım, vb. çalışmalar yapabilmek maksadıyla ile oksijen teneffüs cihazları kullanılmaktadır. Oksijen Teneffüs Cihazları, genellikle Kanisterli ve Tüplü olmak üzere iki tiptedirler Kanisterli Duman Maskesi (OBA) Kanisterli Duman Maskesinin en gelişmiş modeli A4 tipi olanıdır. Kanisterli Duman Maskesi; dışarıdan hava kullanmadan, bir kanisterdeki kimyasal tarafından (Potasyum Süper Oksit) oluşturulan oksijen ile kapalı sistem çalışan bir teneffüs cihazıdır. Oksijen, OBA yı giyen tarafından çevredeki atmosfere bakılmaksızın etkin olarak yaklaşık 60 dakika oksijen tedarik edilmesi suretiyle kullanılabilir Temiz Hava Tüplü Duman Maskesi Temiz hava tüplü duman maskeleri, tüplere sıkıştırılarak depolanmış olan normal atmosfer havasının kullanılıp atmosfere verilmesi yöntemi ile çalışır. Tek tüplü (2400 lt) ve çift tüplü (1200x 2) olabilirler. Tüpler çelik veya kompozit malzemeden yapılmış olabilir. Solunan hava, kullanıcıya ihtiyacı oranında, bir basınç düşürücü ile ayarlanıp, sarfiyat valfı düzeni ve yüz maskesi aracılığı ile verilir. Silindir tüpteki basınç 50 Bar a düştüğünde duyulabilir otomatik bir alarm sistemi mevcuttur. Çelik tüpler yaklaşık 15 kg, kompozit tek tüpler ise yaklaşık 7 kg. ağırlığa sahiptir. Çok çeşitli markalarda tüpler mevcuttur. Temiz hava tüplü maskeler aşağıdaki ana parçalardan oluşmaktadır Maske İtfaiyecinin yüzünü zararlı etkilerden koruyan dış maskenin içerisinde ikinci bir maske bulunur bunada İç maske denir. İç maske alıcı ve verici ventilleri sayesinde tüpten gelen temiz havanın fazlasını ve solunum sonucunda oluşan atık havanın dışarı atılmasını sağlar. Camın buğulanmasını önler. 83

84 Sırtlık Ergonomik bir yapıya sahiptir. Cihazın sırta iyice yerleşmesini sağlar. Tüp içerisindeki hava kullanıldıkça basınç düşeceğinden tüp soğuyacaktır, sırtlık tüpün vücudumuzla direkt temasını keserek soğuk etkisini önler. Sırtlık, ağırlığı dağıtarak kullanıcıya avantaj sağlar. 300 bar basınçlı havayı 4,5 bara düşüren yaylı koruma sistemi, ayrıca 4,5 bar basıncı kullanıcıların soluyabileceği bir atmosfer basınca indiren akciğer otomatiği mevcuttur. Sırtlık üzerinde 300 bar basınçlı havayı taşıyan yüksek basınç hortumu bulunur. Sistem üzerinde tüpün içerisindeki kalan hava miktarını gösteren manometre bulunur. Tüpteki hava miktarı 50 barın altına düştüğünde kullanıcı bir düdük sesiyle uyarılır ve kısa zaman içerisinde bulunduğu ortamı terk etmesi gerektiği ikaz edilir Temiz hava tüpü Oksijenin az olduğu veya yoğun duman bulunan yerlerde yangın ve kurtarma ekiplerinin rahat çalışabilmesi için içerisine temiz hava sıkıştırılmış kaplardır. Gelişen teknolojiye bağlı olarak çelik ve poliüretan malzemeden yapılmış tipleri vardır. Tüpler belirli basınçlar altında kompresörler vasıtası ile doldurulur. 300 bar basınçla doldurulmuş bir tüpün deneme basıncı 450 bardır. Bazı itfaiyelerde 300 bar basınçlı 6 lt hacimli 1800 lt sıkıştırılmış hava bulunan ve 11,5 kg ağırlığındaki çelik tüpler ve 6,8 lt hacminde 3,9 kg ağırlığında olan fiber tüpler kullanılmaktadır. Tüplerin üzerinde içersindeki hava miktarını gösteren manometre bulunur. 84

85 Temiz hava solunum seti bakım tutumu Temizleme için uygun temizleme maddeleri ve dezenfekte edici sıvılar kullanılmalıdır cihaz parçaları temizleyici sıvının içerisine daldırılıp elle çalkalanmalıdır Uygun temizleme maddeleri ve dezenfekte edici sıvılar kullanınız. Cihaz parçalarını temizleyici sıvının içerisine daldırıp elinizle çalkalayınız. Valf ve parçalarının düzenli olarak temizleyici sıvılarla yıkanması durumunda her 100 temizleme ve dezenfekteden sonra yeniden yağlayınız,3 yılda bir değiştiriniz. Temizlik sıvısı olarak sabunlu ılık su kullanınız. Temizlik ve dezenfekte işleminde deterjan, alkol, aseton kullanmayınız. Temizlenmiş malzemeleri ılık su ile durulayınız. Kurutma işleminde 60 c derece üzeri sıcaklık tercih etmeyiniz Emercensi Kaçış Maskesi (Emergency Escape Breathıng Devıce) Bu maskeler; yoğun miktarda Duman ve Toksit (zehirli) Gaz bulunan kapalı bölmeleri, tüneller ve büyük binaların bodrum katlarından personelin tahliyesi maksadıyla kullanılırlar. Bu maskeler; Toksit Gaz/Duman dolan bölmelerdeki personel mahsur kalmış ise, kurtarma işlemi süresince maske kullanım limitlerine bağlı olarak solunum yapabilme kabiliyeti sağlarlar. Genelde kullanılan 3 (Üç) tip Emercensi Kaçış Maskesi mevcuttur. Bunlar; Kangallı Tip. Kimyasal Üreteçli Tip. Temiz Hava Tüplü Tip. 3. Yangın Hortumları Yangınlara müdahale amacı ile üretilmiş yüksek basınçta ve yüksek debide su taşıyan hortumlardır yapı malzemelerine göre hortumlar Yapı malzemelerine göre hortumlar aşağıdaki gibidir Lastik bez hortumlar Standart yangın bez hortumlar, içte gömlek, dışta ceket bulunan bir yapıya sahip olmalıdır. Gömlek; Nitril Kauçuk veya Neopren malzemeden yapılmış olmalı ve etrafını tamamen saran Polyester malzemeden imal edilmiş zarf katlarını ihtiva etmelidir. Dış Ceket ise; Sentetik İplik veya Polyester malzemeden imal edilmiş olmalıdır. Standart yangın hortumları 85 mm ve 110 mm olarak kullanılmaktadır Kauçuk esaslı hortumlar 85

86 Kauçuk ve bez esaslı olarak çeşitli çaplarda üretilmektedir. Genel olarak yangın dolaplarında kullanılanlar, 25 mm veya ¾ parmak olarak kullanılmaktadır. Kırılma ve kıvrılma riski az olduğundan yangına profösyonel olmayan personel tarafından kullanım kolaylığı sağlarlar. İçi spiralli olan hortumlar ise alıcı emiş hortumu olarak kullanılmaktadır Bez hortumlar Yüksek basınç gerektirmeyen alanlarda ve temizlik amaçlı kullanılan polyester ve benzeri malzemeden üretilmiş hortumlardır. Yangına müdahale amacı ile tercih edilmezler Kullanım amaçlarına göre hortumlar Aşağıdaki tabloda kullanım amaçlarına göre hortum tablosu yer almaktadır A tipi ala hortumu (alıcı hortum) Deniz, göl, gölet, havuz, sarnıç gibi su kaynaklarından motopomp ve araç pompaları ile su ikmali yapmak için kullanılırlar Ala (alıcı Hortum) süzgeci Deniz, göl, gölet, havuz, sarnıç, kuyu gibi su kaynaklarından su çekilirken ala hortumlarına pislik girmemesi ve motopompların ve pompaların zarar görmemesi için ala hortumunun ucuna takılan bir aparattır. Ala süzgecinin diğer bir tipi de yerden emiş yapma özelliğine sahiptir. Dibe temas ederek zemindeki suyun azami derecede çekilmesini sağlar. 86

87 Ala süzgecinin üzerine geçirilen bir ekipman olup büyük parçaların emilmesini engeller B (110) ve C (85) tipi hortumlar İç astarı kauçuk ve poliüretan, dış yüzeyi sert zeminlerde çalışılacağı göz önünde bulundurularak özel iplikle dokunmuştur. Yangınlarda su ve köpük işlemek için ayrıca su temini ve tahliyesi çalışmalarında kullanılır. Hortumlar araç üzerindeki özel yerlerinde ve istasyonlarda hortum ambarlarında muhafaza edilir. Hortumlar tek ve çiftli olarak sarılır. Tekli sarım olaylarda kullanılmış olan hortumların sarılmasında kullanılır. Çiftli sarım bakımı ve kontrolleri yapılmış hortumların olaylarda kullanılmak üzere araç üzerine konulmak üzere uygulanan yöntemdir D (25) tipi hortum İç astarı kauçuk ve poliüretan, dış yüzeyi dokuma olanları olduğu gibi sadece kauçuk ve poliüretan alaşımlı olanları da vardır. Kauçuk hortumlar yüksek basınca dayanıklı olma özelliğinden dolayı hızlı müdahale lansı ile kullanılırlar. Kauçuk hortumlarla bar arası çalışma yapılabilir Hortumların bakımı temizliği ve saklama koşulları Hortumlar kullanımdan sonra mutlaka su ile temizlenmeli. Temizlenen hortumlar doğal ortamda kurutulmalı. Aşırı güneş altında ve kızgın yüzeylere temas ettirilerek kurutma yapılmamalı. Hasarlı hortumlar mutlaka ayrılmalı, tamiri yapılıp test edildikten sonra kullanıma alınmalı. 87

88 4. Hortum Nozulları (Lanslar) Hortumların ucuna takılan ve çıkış yapan suyu yönlendiren elemandır. Çok çeşitli tipleri vardır. Temel olarak üç başlık altında toplanabilir. Tek maksatlı lanslar Çift maksatlı lanslar Çok maksatlı lanslar 4.1. Turbo lans (çok maksatlı) Çok amaçlı ayarlı lans da denir. Direk, pürverize ve şemsiye şeklinde su verme özelliğine sahiptirler. Kauçuk alüminyum nozul kafası plastik dişli bir bilezik içerir. Bu bilezik akan su ile döner. Bu dönüş fazla ısıyı duman içinde yok edici bir özelliğe sahiptir. Sprey açısı 120 dereceye kadar çıkar. Seçili akış hızı sprey pozisyonunu geriye doğru döndürerek açının nozulu daha fazla açması sağlanır. Bu durumda nozul çalışmaya devam eder. B ve C rekorlu olanları mevcuttur. Turbo lanslar c rekorlu olanları 3 kademeli ve 4 kademeli olmak üzere 2 çeşittir Dirsekli turbo lans (çok maksatlı) B tipi rekorlu olan bu lans geri tepmenin azaltılması ve omuzdan destek alarak itfaiyecinin daha rahat ve güvenli müdahale etmesi için özel olarak tasarlanmıştır. 120 derece sprey jet atış yapar. Tam ve sprey jet için su akış hızı sabittir. En yüksek atış hızında aniden kapanmaz Tetikli lans (tabanca lansı) Tam jet (direk ) ve sprey jet ( pürverize ) olarak su verme özelliğine sahiptir. Normal ve 3 kademeli (60, 120, 215 lt/dk) olarak su işleme özelliğine sahip olmak üzere 2 çeşidi vardır. Suyu kademeli olarak verdiğinden geri tepmesi söz konusu değildir. Bu özelliğinden dolayı Yangına müdahalede emniyet ve kullanım rahatlığı sağlar. Tetiğine basılarak kullanıldığından son derece pratik bir lanstır. 88

89 4.4. Jet lans (tek maksatlı) Lans üzerindeki kol ile su kumanda edilebilir. Alüminyum ve pirinçten imal edilmiştir. Elektriği iletmez. Az miktar su ile güçlü soğutma yapabilir. Direk ve pülverize olarak suyu atma kabiliyeti vardır. C ve B rekorlu olmak üzere iki çeşidi vardır su perdeli lans (çift maksatlı) Kumandalı lans ın tüm özelliklerine ek olarak itfaiyeciyi yangın alevinden, ısısından korumak için 0 ve 160 derece arasında su perdesi yapar. Su perdesi atışın jet ve sprey olmasından bağımsız her iki durumda da lans ın gerisinde ayarlanabilir yüzüğü değiştirilerek oluşturabilir. B ve C rekorlu olanları mevcuttur Ne-pi-ro hızlı müdahale lansı (çift Maksatlı) Tam jet (direk ) ve sprey jet ( pürverize ) olarak su verme özelliğine sahiptir bar basınçta çalışır. Yangınla mücadelede sis lansı vazifesi görerek pülverize olarak su işlerken aynı zamanda itfaiyeciyi alevin hararetinden korur. Suyu kademeli olarak verdiğinden geri tepmesi söz konusu değildir. Bu özelliğinden dolayı yangına müdahalede emniyet ve kullanım rahatlığı sağlar. Köpük aparatı takılarak yangına köpükle müdahale yapılabilir. 89

90 4.7. Kama lansı Tekstil, ot, kâğıt gibi içten içe yanan balya ve yığın halinde olan a türü yangınlarda suyun balyaların ve yığınların içine daha iyi nüfuz etmesini sağlayan bir lans türüdür. Yanan balyaların veya yığınların içerisine batırılabilme özelliği sayesinde yangının daha çabuk sönmesini sağlar Perde lansı (su kalkanı) Alev, duman, ısı radyasyonu, toksiklere ve toza karşı koruyucu su perdesi oluşturan bir su vantilatörüdür. Dakikada 1800 lt lik akış hızına erişen su yarı dairesel şekildeki çelik plakaya çarptırılır. Böylelikle yarı daire şeklinde bir su kalkanı oluşur. Bu cihaz suyun basıncı ile sıkıca yere konuşlanır. Bu özelliği lans ın hareket etmemesini sağlar. Yanmakta olan bir bölge ile sirayet oluşabilecek yanmayan bölge arasında su sisi perdesi oluşturularak sirayet önlenebilir. Su sisi perdesi yapma özelliği sayesinde alevlere daha fazla yaklaşarak daha etkili söndürme yapılabilir Uzun ve kısa saplı pülverize lans Yüksek hararetin düşürülmesinde ve etkili soğutma işleminde kullanılır. İtfaiyecilerin hareket kabiliyetini artırır. 90

91 kısa saplı pülverize lans uzun saplı pülverize lans Sis lansı Sis lansları çok hızlı soğutma yapmak ve daha az miktarda su harcayarak yangın yerinde suyun sebep olacağı zararları en aza indirgeme amacıyla tasarlanmış lanstır Monitörler Monitörler yüksek kapasiteli su ve köpük işleme özelliklerinden dolayı büyük boyutlu yangınlarda, uzaktan müdahale edilmesi ve insansız müdahale çalışmalarında kullanılan ekipmandır. Manuel ve uzaktan kumandalı monitörler mevcuttur. Hafif olduğu için özellikle seyyar kullanım için geliştirilmiştir. Yatay olarak sıfır konumundan 300 sola ve sağa eğilebilir. 360 dönebilir. 25 ve 90 yüksekliğe uzanabilir. Çok amaçlı lans kafaları ve bir köpük lansı ile kullanılabilir. Seyyar kullanımda 4 noktalı açılabilen ayaklara sahiptir. Monitör ve ayak arasındaki bağlantı bir vida yardımıyla kolayca yapılabilir. Monitör ve lans sert anodize alüminyumdan üretilmiştir. Çelik parçaları galvanizden üretilmiştir Dirsek B hortumu ile çalışmalarda, basınçtan dolayı oluşan geri tepmeyi azaltmak için kullanılır. Hortuma önce dirsek sonra lans takılmalıdır. 91

92 Örnek: 8 bar basınçla çalışırken 80 kg lık geri tepme yaklaşık 40 kg a kadar düşe Foam Nozulları (Köpük Lansları) ve cihazları Yangına müdahale için köpük elde etmede kullanılan lanslar ve cihazlardır Kamçılı Tip Foam Nozulu Boru ve Bükülebilir Tip Kamçılı Foam Nozulları vardır. Üzerlerindeki kamçısı sayesinde foam sıvısını su ve hava ile karıştırıp köpük elde eder. 25 kg.lık bir foam bidonunu 75 lb/pus 2 lik basınç ile 1.5 dakikada boşaltabilirler Kamçısız Foam (Nozulu) Lansları Hafif Foam Yapıcı lanslar Orta fom yapıcı lanslar Ağır Foam Yapıcı lanslar Foam Mikser/Foam Jeneratöründen veya araç pompa sisteminden gelen su ve foam sıvısını, hava ile karıştırıp köpük elde edilmesini sağlayan lanslardır. İstenilen köpük hacmine göre lans seçilmelidir Ağır köpük lansları ( s 2 s 4 s 8 s20) B ve C tipi hortumlarla kullanılabilen türleri vardır. Lans borusu üzerindeki hava deliklerinden giren hava, karıştırıcıdan gelen su ve deterjan ile karışır. Lans içerisindeki çarpma bölümüne çarparak köpük oluşumuna gerçekleştirir. Lanslar arasındaki en belirgin fark su debisi ve hava giriş kanallarının çapıdır. Numara büyüdükçe hava giriş kanallarının çapı artmaktadır. S 20 lansı çok maksatlı araç üzerinde monitöre bağlanarak kullanılır Orta köpük lansları ( m 2 m 4 m 8 ) 92

93 B ve c tipi hortumlarla kullanılabilen türleri vardır. Orta köpük lansları sadece sentetik deterjan ile kullanılır. Lans çıkışındaki süzgeç şeklindeki çarpma bölümüne çarparak köpük oluşumuna gerçekleştirir. Lanslar arasındaki en belirgin fark su debisi ve hava giriş kanallarının çapıdır. Numara büyüdükçe hava giriş kanallarının çapı artmaktadır Köpük mikseri (melanjör) Köpük mikserleri 85 mm ve 110 mm (Kavramalı veya dişli) giriş ve çıkış devresi bulunan, en az 75 lb/pus 2 su basıncı ile çalışan seyyar köpük cihazıdır. Cihazın üzerinde istenilen oranda köpük sıvısını almasını sağlayan alıcı bir devre ile kamçı vardır. Bu alıcı devre üzerindeki ayar düğmesi % 1 ila % 6 oranları arasında bir sıvı emişine sahiptir. Foam Mikser kullanılan sistemlerde köpüğün elde edilebilmesi için, kullanılacak Foam lanslarının hava emiş kabiliyetine sahip olmaları gerekmektedir. Foam Mikser ile Ağır Foam ve Orta Genleşmeli Foam Nozulları kullanılmaktadır. Köpük konsantresini belli oranlarda su (0<karışım oranı 6 ) ile karıştıran alettir. B giriş ve çıkışlı olanlar z 4 z 8 C giriş ve çıkışlı olanlar z 2 olarak adlandırılır. Seyyar köpük melanjörü sayesinde, karışım oranını konsantrenin kalitesine göre ayarlayabiliriz. 0<karışım oranı 6 arasındadır. Taşıma kolu olan ve olmayan olarak iki tipi vardır. Z 8 modeli kolsuzdur. Alet hortum giriş adaptörleri ve 25 mm adaptörlü 19 mm iç çapında spiral hortumu ile beraber kullanılır. Orta ve ağır köpük lansları ile kullanılır. Köpük mikserleri d tipi rekorlu daldırma hortumu ile birlikte kullanılır Köpük jeneretörleri Köpük elde etmede özellikle bodrum kat ve makine dairesi, yakıt tankları gibi alanlarda tercih edilmektedir Turbex Fom jeneretörü Su türbünü ile çalışır. İki kişi tarafından kolayca taşınabilir. Fiberglass malzemeden yapılmıştır, gövde elektrik iletmez. Aspiratör görevini su türbünü pervaneleri vasıtasıyla yapar. Turbex ile çalışma yapılırken sentetik köpük kullanılmalıdır Auer comvex fom jeneretörü 93

94 Exproof özelliğe sahiptir.(dış ortamdan yalıtılmış olması ile gazlı ve dumanlı ortamlarda kullanılırlar). Hem aspiratör hem vantilatör olarak çalışır. 5. Rekorlar Hortumların birbirine eklenmesinde, lansların hortum ucuna takılmasında kullanılan bir parçadır. Dıştan tırnaklı italyan (temini) tipi; içten tırnaklı alman (storz) tipi ve vidalı amerikan tipi rekorlar vardır. Genellikle itfaiye teşkilarında alman tipi rekorlar kullanılmaktadır. Çapları 110 mm, 75 mm, 52 mm ve 28 mm olarak a, b, c ve d hortumlarının uçlarına takılır Adaptör (ara rekoru) Hortumların A dan B ye, B den C ye, C den D ye düşürülmesi veya tersi işleminde kullanılan bir parçadır. 6. Rekor anahtarları 94

95 Rekor anahtarları gerek ala hortumları, gerekse diğer hortumların rekorlarının birbirine takılmasında veya birbirinden sökülmesine yardımcı olan aletlerdir. El gücü ile sökülemeyen hortumların sökülmesinde büyük bir kolaylık sağlar. Yer altı musluk anahtarı, hidrantlarda herhangi bir arıza olması durumunda ve hidrantlardanbaşkalarının su almasını engellemek için yeraltında bulunan musluğun açılıp kapatılması amacıyla kullanılır. 7. Geytler (dağıtıcılar) Farklı tip ve yapıda olanları mevcuttur.genelde İkili ve üçlü ayırıcılar kullanılmaktadır.uzak mesafe hortum çekilme veya tek kaynaktan su alınarak kollara ayırmada kolaylık sağlarlar Vaygeyt (ikili dağıtıcı) İki koldan gelen suyu tek kolda toplama işlevini görür. Bir tarafı 110 mm, diğer iki tarafı 75 mm lik iki kola ayrılmaktadır. İçerisinde bulunan klepe sistemi sayesinde suyun geri kaçması önlenir. Redüksiyon, çok miktarda su harcanması gereken yangınlarda monitörlere su sağlanmasında, su işleme araçlarına su takviyesi yapılmasında ve doğrudan kollara atrırarak su işlenmesinde kullanılır Trigeyt (3 lü Dağıtıcı) Normal çalışma basıncında pompadan b kolu ile gelen suyu üç koldan vermemizi sağlar. İki C ve bir B hortumu ile çalışma imkânı verir. Soldaki C kolu birinci kol, sağdaki C kolu ikinci kol ve ortadaki B kolu (özel kol) olarak adlandırılır. Yangına köpük ile müdahale edilmesine karar verildiği durumlarda orta koldan köpük çalışması yapılır. Yangın yerinde hortum karışıklığının önlenmesi, yangına müdahale eden itfaiyecinin suyunun kesilmesi veya verilmesini kolaylaştırır. Şiber ve küresel vanalı tipleri vardır. Fikrasyon çökme, parlama ve patlama olabilecek yerlere konulmamalıdır. Kapalı alanlara ve merdiven boşluklarına kurulmamalıdır. 95

96 Yangına müdahale eden personel ile fikrasyon başındaki personel, mümkünse birbirini görecek pozisyonda olmalıdır. Fikrasyon yangın yerine en yakın mesafede kurulmalı ve çıkış kolları yangın istikametini görecek şekilde olmalıdır. 8. Köprüler Alan çalışmaları eznasıda hortumların zarar görmemesi ve ulaşımın aksamaması amacıyla kullanılırlar. Aliminyum, ağaçtan ve plastikten yapılmış olanları mevcuttur. 9. Çarık Yangın yerindeki çalışma esnasında hortumlarda meydana gelen hasardan dolayı hortumun yarılması ihtimali ve su kayıpları oluşur. Hasarlı hortumun değiştirilmesine gerek kalmadan meydana gelen su kaybını en aza indirmek ve çalışmanın devamını sağlamak için hortumu çevreleyen ve su kaçışını önleyen bir çeşit yamadır. Farklı çaplarda üretilmişlerdir. 10. Basınç düşürücüler Su basıncını ayarlamada kullanılan ekipmanlardandır. Hafif alaşımlı, piston kontrollü otomatik drenajlıdır. (donmaya karşı dayanıklı ) Her tarafa dönebilen özelliğe sahip b rekor girişlidir. DIN normlarına sahip içeri dışarı su verebilen bir özelliği vardır. Bir musluğu açtığınızda valf kendini faaliyet sırasında temizleyebilir. İstediğimiz basınca ayarlayabileceğimiz değer ayar halkasına sahiptir. 0 ile 16 bar arası ayar yapılabilir. 96

97 11. Yangın pompaları Yangın pompaları NFPA 20 ve TS EN e uygun olmalıdır Sabit pompalar Ana ve acil durum yangın pompaları depolardan su alarak yangın söndürme sistemlerine (yangın dolapları, yangın hidrantaları ve sprinkler (yağmurlama sistemleri) gibi sistemlere basınçlı su veren pompalardır. Esas olarak başka amaçla kullanılmaz. Sistemde en azından iki tane yangın pompası ve iki pompaya bir adet olacak şekilde acil durum pompası (jokey pompa) bulunması gerekir. Elektrik kesilmesi durumunda pompa sistemini besleyecek yeterli kapasitede acil durum jeneretörü olmalı veya her iki pompadan biri sıvı yakıtlarla çalışan pompalar bulunmalıdır. Kurulan her bir yangın pompası aynı anda iki hidrant, iki yangın dolabı ve diğer sabit söndürme sistemlerine yeterli su verebilmelidir. Pompa sistemi çıkabilecek yangınlar düşünülerek yangın riski taşıyan alanlar dışında olmalıdır. Pompa sisteminin gerktiğinde şebekeden beslenebilmesi için şebeke hattından kollektöre bağlantı yapılmalı ve sistem üzerinde itfaiyenin su beslemesi yapabilmesi için itfaiye su verme bağlantı ağızları konulmalıdır. Binalarin Yangindan Korunmasi Hakkinda Yönetmelik'te yangin pompalarinin özellikleri asagidaki madde ile belirlenmistir: Madde 93- Yangin Pompalari: Sulu söndürme sistemlerine basinçli su saglayan, anma debi ve anma basinç degeri ile ifade edilen pompalardir. Pompalar, kapali vana (sifir debi) basma yüksekligi anma basma yüksekligi degerinin en fazla %140'i kadar olmali ve %150 debideki basma yüksekligi, anma basma yüksekliginin %65'inden daha küçük olmamalidir. Bu tür pompalar, istenen basinç degerini karsilamak kosuluyla, anma debi degerlerinin %130'u kapasitedeki sistem talepleri için kullanilabilir. Sistemde bir pompa kullanilmasi halinde ayni kapasitede yedek pompa olmalidir. Birden fazla pompa olmasi halinde toplam kapasitenin en az %50'si yedeklenmek sartiyla yeterli sayida yedek pompa kullanilacaktir. Pompanin çevrilmesi elektrik motoru yani sira içten yanmali motorlar veya türbinler ile olabilir. Yedek diesel pompa kullanilmadigi takdirde yangin pompalarinin enerji beslemesi güvenilir kaynaktan saglanarak, yapinin genel elektrik sisteminden bagimsiz beslenecektir. 97

98 Yangin pompalarinin, otomatik hava bosaltma valfi, sirkülasyon rahatlama valfi gibi yardimci elemanlar bulunmalidir. Her pompanin ayri bir kumanda panosu olmalidir. Pano kilitli olmalidir. Elektrik kumanda panosu, faz hatasi, faz sirasi hatasi, kumanda fazi hatasi, bilgi isiklariyla donatilmalidir. Açma kapama salterine pano kilidi açilmadan erisilememelidir. Her pompanin ayri bir kumanda basinç anahtari olmalidir. Basinç anahtarlari, kumanda panosunun içine yerlestirilmis, su basincini boru baglantisiyla hisseden, su darbelerine karsi korumali, alt ve üst degerler ayri ayri ve bagimsiz olarak ayarlanabilir ve ayarlandiktan sonra kilitlenebilir olmalidir. Pompa kontrolü basinç kumandali tam (otomatik basla-otomatik dur) veya yari otomatik (otomatik basla-elle dur) olabilir. Pompa odasi veya pompa istasyonunda +4oC üzerinde sicakligin sürekli saglanabilmesi için uygun gereçler saglanacaktir. Pompa istasyonunda, servis, muayene ve ayar gerektiren cihazlarin çalisma alani etrafinda acil aydinlatma saglanacaktir. Zemin yeterli bir drenaj için egimli olarak hazirlanarak pompa, sürücü, kontrol panosu gibi kritik cihazlardan suyun uzaklastirilmasi saglanacaktir Sabit Pompa çeşitleri Pompalar çeşitlerine göre şu şekilde ayrılırlar. Yatay Bölünebilir Gövdeli Pompalar Dikey Türbinli Pompalar Sondan Emisli Pompalar Dikey Tip Hat Girisli Pompalar Jokey Pompalar Yangın Grubunun Çalıştırma Prensipleri Yangın grubunun pompalarının her biri kumanda panosu üzerindeki butona basarak elle veya otomatik olarak çalıştırılırlar. Pompalar kumanda panosu üzerindeki manuel stop butonuna basılarak durudurulur. Otomatik sistem basınç şalteri ile çalışır, Basıncın belli bir değerin altına düğmesi ile jokey pompa devreye girer. Jokey pompa hattaki kaçak karşılamıyorsa, ana pompalar devreye girerek yangın söndürme sisteminin sistem (hat) basıncını sağlarlar. Jokey pompa sistem kaçaklarını karşılıyorsa jokey pompa devreden çıkar ve bu nedenle ana pompalar devreye girmezler. Sistem haftalık zamanlama ile istenilen zamanda devreye girer ve ayarlanan çalışma süresi sonunda devreden çıkar Yangın Grubunun Kumanda Sistemi Ana yangın ve jokey pompalar için ayrı ve bağımsız elektrik kumanda panoları kullanılmaktadır. Ana yangın pompaları, birbirlerini otomatik yedekleyecek şekilde, birlikte veya sırayla çalışlabilirler. Bina otomasyonu için elektrik panosunun tüm çalışma ve arıza ikazları kuru kontak olarak çıkış verir. Elektrik motorlu ana pompa yıldız/üçgen kalkışlıdır. Dizel motor için 2 adet 12 Volt akü ve 1 adet akü şarj sistemi bulunmaktadır. Ana pompa kumanda panolarında termik koruma yoktur. Elektromotopomp kumanda pano kapaklarındaki ekipmanlar; Elle kumandalı start ve stop butonu, Panoda enerji var sinyali, Test çalışıyor sinyali, Panolarda ışıklı ve sesli alarm lambası vardır. Kumanda gerilimi 24 V AC dir. Dizel motopomp kumanda pano kapaklarındaki ekipmanlar; Dizel çalışıyor, Dizel arızada Akü yetersiz, Minimum yakıt, gibi uyarı sinyalleri olmalıdır. Yangın kumanda sisteminde herhangi bir arıza oluşlması nedeni ile yangın sisteminin çalışmasını engelleyecek koruma sistemi yoktur. Eletrik kesildiğinde dizel motor otomatik olarak devreye girer. 98

99 11.4. Yangın Devreleri Çıkabilecek bir yangına basınçlı su ile müdahale edebilmek için her tarafına suyu taşıyabilecek çelik borular döşenmiştir. Bu devrelerin ölçüleri, sistemin büyüklüğüne ve ulaştığı bölüme uygun kurallara göre belirlenir. Hidrant devreleri 110 mm. Yangın dolapları 50 mm. Sabit sistemler gereken debi ve basınç değerlerine uygun olmalıdır Yangın Vanaları Yangın vanası; yangın devreleri üzerindeki akış kesici ve yönlendirici mekanizmadır. Pompa sistemine gelen suyun ve suyu devrelerinden gelen suyun kesilmesi, hortumların bağlanması ve suyunun tekrar açılması için kullanılır Yangın İstasyonu Yangın istasyonu içerisinde yangın vanasını, hortumunu/hortumlarını, nozulunu(lans), bağlantı kaplinlerini/ rekorlarını, rekor anahtarlarını, hidrant anahtarını bulunduran yerlerdir. Yangın İstasyonları yangın vanası bulunan vanaların yakınına konur Kaplinler/Rakorlar Kaplin, hortum uçlarına takılan metal bağlantı parçalarıdır. Bu parçalar yardımı ile hortumlar birbirine, nozullara veya vanalara bağlanabilir Su Kaynakları Yangın söndürme sistemlerinin ihtiyacı olan suyu karşılamak için kullanılan kaynaklardır. Suni olarak yapılmış yer üstü depolarından, yer altı depolarından, havuz ve gölet benzeri yapılar veya doğal olarak deniz, ırmak, göl vb. su bulunduran yapılar su kaynakları olarak değerlendirilebilir. Su kaynağında bulunan su yangın söndürmede kullanılan sistemlere ve araçlara sabit veya seyyar pompalar vasıtası ile aktarılır. Tesislerin risk düzeyine göre yeterli suyu sağlayabilecek doğal su kaynakları tespit edilmeli veya suni su kaynakları tesisi edilmelidir Seyyar pompalar İtfaiye birimlerinde; Gerektiğimnde yangın sisitemlerine su sağlamak veya su baskınlarında su tahliyesinde kullanılmaktadır Dalgıç pompa Bazı itfaiyelerde su tahliye veya dolum yapma amacıyla dalgıç pompalar kullanılmaktadır. Pompalar elektrik enerjisiyle çalışır. 220 volt ve 380 volt olarak iki tipi mevcuttur. Maksimum su basma yüksekliği 20 metre. Maksimum çalışma derinliği 10 metre. 2 fazlı (220 volt) saatte ton su çekme kapasitesine sahiptir. 3 fazlı (380 volt) saatte ton su çekme kapasitesine sahiptir. Maksimum sıvı ısısı 40 c derecedir. 99

100 Seyyar yangın pompaları Göl, ırmak deniz ve havuzlardan yangın hatlarını beslemek üzere sıvı yakıtlı taşınabilir pompalardır. Muhtelif kapasitelerde üretilebilmektedirler. Yangın amaçlı olarak üretilen seyyar pompalar standart su basma kapasitesine sahip olarak üretilmektedirler. Yangın pompalarını çalıştırmadan önce dikkat edilmesi gerekli genel hususlar. Pistonlu emme tulumbasının yağ seviyesini kontrol ediniz. Akaryakıt deposunu kontrol ediniz. Emme kolunun (vites ) boşta olmasına dikkat ediniz. Benzin musluğunu açık konuma alınız. Boşaltma musluğunu kapalı konuma alınız. Emme (ala ) hortumunun emiş ağzı, suyun asgari 15 cm altında olmasını sağlayınız. Emiş ağzının konulduğu yerin temiz olmasına dikkat ediniz. Emiş ağzının kirli sularda akış yönünde olmasını sağlayınız. Sağlıklı emiş yapabilmek için emiş hortumlarının bağlantılarını hava almayacak şekilden takınız. Emiş hortumlarının emniyetini ala ipi ile sağlayınız. Klepe ipini mutlaka takınız. Tahliye hortumlarını bağlayınız 12. Aspiratör ve vantilatörler Yangın sonrası oluşan duman tahliyesinde elektrik arklarının oluşmamasını sağlayan EX-PROOF özelliklerine sahip duman tahliye cihazları kullanılmalıdır. Özellikle, Akaryakıt ve Patlayıcı ve Yanıcı Gazların Bulunduğu alanlardaki (Akaryakıt İstasyonları, vb.) aydınlatma lambaları, elektrik motorları, motor kumanda şalterleri, mikro süviçler, vb. elektriki eçhizeler EX-PROOF özelliğine sahip olmalıdır. Patlayıcı gaz ve yangın sonrası biriken dumanın tahliyesi için kullanılan diğer bir yöntem de Pozitif ve Negatif Havalandırma dır. Pozitif havalandırma için, bitişik bölme fanları yüksek devirde basıcı, yangın bölmesi fanları ise alçak devirde emici (negatif havalandırma) olarak çalıştırılmalıdır. İtfaiyede duman tahliyesi, hava sirkülâsyonu, gaz tahliyesi veya gazın seyreltilmesi, uygun aparat kullanımı ile ( bazı modellerde ) hafif köpük elde edilmesi amacıyla kullanılırlar Aspiratör ve vantilatörlerin Kullanım alanları Kuyulara temiz hava basılmasında veya hava tahliyesinde, Yangınlarda duman tahliyesi ve hava sirkülâsyonunun sağlanmasında, Bodrum katlarda köpüğün kapatma avantajını kullanarak yangınların söndürülmesinde, Gazlı ortamlarda gazın seyreltilmesi ve tahliyesinde kullanılırlar Aspiratörlerin kurulumu ve kullanılması

101 101 Patlayıcı gaz tehlikesinden korunmanın diğer bir yöntemi ise kompartımana Karbondioksit veya İnert Gazı basmaktır. Ancak bu kompartımanlarda çalışmak için bu gazlarında kesinlikle tahliyesi gerekir. Yangın çıkan kapalı bir kompartımanda, eğer negatif havalandırma yapılamıyorsa orada bir yangın bacası açılmalıdır. Bunun dışında emici fanlar ve doğal havalandırma ile de duman tahliyesi yapılabilir. Tahliye sonunda seyyar fan ve hortumların gerekli temizliği yapılmalı ve her an kullanıma hazıbulundurulmalıdır. 13. Jeneretörler Elektrik aydınlatmalarında. Hidrolik Ayırıcı- Kesici, Spiral kesici ve Kırıcı-Delicilerin çalıştırılmasında, Hafif köpük jeneratöründe, Hava ve duman tahliyelerinde kullanılan aspiratörlerde, Elektrikli dalgıç pompalarında, Şehir şebeke elektriğinin olmadığı her yerde kullanılır. İşletmelerde Jeneretörler gerektiğinde acil durum sistemlerini beslemek amacı kullanılmaktadır. 14. Termal kamera Tüm kapalı kompartman/mahal yangınları, Araç yangınları, Elektrik yangınlarında yüksek ısı neşreden kısımların tespiti, Aşırı ısınmış tel ve halatların belirlenmesi, ısınmış motor transformerlerin belirlenmesi, Alevi görülemeyebilen Metil Alkol ve Hidrojen gibi kimyasal yangınların belirlenmesi, Yangın için potansiyel tehlike olan ve flashower oluşmasına neden olabilecek sıcak havanın tespit edilebilmesi, vb. gibi işlemlere yardımcı olan bir cihazdır. 15. Gaz, ısı, radyasyon ölçüm cihazları Bu cihazlar yangın esnasında ve sonrasında ortam güvenliğinin tespit edilmesinde kullanılmaktadır CO ( Karbon Monoksit ) Monitörü Karbon Monoksit ( CO ) 3. Grup Zehirli gaz olup, hemen her yangında ortaya çıkar. Kan zehiridir. Akciğerlerden hücrelere oksijen taşıyan hemoglobinle birleşerek geri dönüşümsüz karboksi hemoglobin kompleksini oluşturur. Kandaki oksijen taşıyıcı yok edilmiş olur. Kömür, soba ve mangal zehirlenmelerine de bu gaz neden olur. CO ( ppm ) Süre ( saat ) COHb dönüşümü ( % ) CO Monitörü ortamdaki Karbon Monoksit konsantrasyonunu göstererek ve 35 ppm den itibaren sesli ve görüntülü alarm vererek İtfaiyeciyi dışarı çıkmak veya solunum cihazı takmak için ikaz eder O2 ( Oksijen ) Monitörü

102 102 Oksijen havada % 21 oranında bulunur.% 19,5 tan aşağısı tehlike oluşturmaya başlar. İnsan solunum sistemleri için % 16 ve aşağısı yetersizdir. Oksijen Oranı ( % ) Klinik Etkileri 21 Normal 17 Kas Koordinasyonu zayıflar, Solunum hızlanır. 12 Baş dönmesi, Baş ağrısı ve Yorgunluk. 9 Şuur kaybı, düşme 6 Solunum ve kalp durduğu için birkaç dakika içinde ölüm Kurtarma amacı ile inilen kuyularda, kanalizasyon ve lağımlarda,1,2 ve 3.Grup zehirli gazlarla dolu hacimlerde, su buharı ile dolu odalarda oksijen yetersizliği tehlikesi vardır. O2 Monitörü Oksijen konsantrasyonunu gösterip,% 19,5 un altına inildiğinde sesli ve görüntülü alarm vererek İtfaiyeciyi dışarı çıkmak veya solunum cihazı takmak için ikaz eder Patlayıcı Gaz ( Lel ) Dedektörü ( Eksplozimetre) Yanıcı gazların alt ve üst patlama sınırları vardır. Kapalı hacimde var olan veya açığı çıkan yanıcı gazların konsantrasyonu bu patlama sınırları arasına ulaşırsa en ufak bir kıvılcımla bile oda patlaması meydana gelir. Yanıcı gazların alt ve üst patlama sınırları vardır. Kapalı hacimde var olan veya açığı çıkan yanıcı gazların konsantrasyonu bu patlama sınırları arasına ulaşırsa en ufak bir kıvılcımla bile oda patlaması meydana gelir. YANICI GAZ ADI ALT VE ÜST PATLAMA SINIRLARI (% HACİM) LEL UEL LPG 2,3 9,6 DOĞALGAZ 5 15 HAVAGAZI 4 40 HİDROJEN ASETİLEN 1,5 82 KARBON MONOKSİT 12,5 74 KÜKÜRT KARBONAT Çoklu Gaz Ölçüm Cihazı XM-3000 XM-1000 gaz ölçüm cihazı, şarj aleti, uzatma hortumu, gaz ölçüm çubuğdan oluşmaktadır. Ortam havasındaki O2, CO ve H2S'yiatlayıcı gazları sürekli olarak izler. Cihazın fonksiyonel tasarımı ve mikroişlemci kontrollü dijital teknolojisi, kişisel gaz uyarısı ihtiyaçları için hassas bir şekilde ayarlanmıştır. 20 metrelik hortumla çalıştırılabilen opsiyonel bir harici pompa tanklarda, şaftlarda, vb. uzaktan ölçüm uygulamalarında mükemmel çözümdür. Kolayca takılabilen pompa adaptörüyle cihaz difüzyondan pompa moduna otomatik olarak geçer Yangın Termometresi Yangın yerinde sıcaklık çok hızlı bir şekilde yükselir. 5 dakikada 555 ºC, 10 dakikada 660 ºC, 15 dakika sonra ise 720 ºC ye yükselmektedir. Sıcaklığın değişimi ilk 5 dakikada çok yüksek olup, yangın ortamında mahsur kalanların yüksek sıcaklığa maruz kalması ciddi sonuçlar doğurmaktadır. Ortamda oluşan kızgın hava kısa bir süre solunduğunda solunum yollarında yanmaya neden olur. İnsan vücudu ve solunum sistemleri, 65 ºC ye Sınırlı bir süre; 143 ºC ye 5 dakika; 177 ºC ye 1 dakika dayanabilir

103 103 Yangın ortamında gerçekleştirilecek olan kurtarma faaliyetlerinde yukarıdaki açıkladığımız değerleri göz önünde bulundurarak ortamın sıcaklığının ölçülmesi ve çalışmaların bu yönde koruyucu tedbirler alınarak gerçekleştirilmesi gerekmektedir 16. Yangın Battaniyesi Yanmayan özel cam elyaftan yapılmıştır. Tek parça olarak 200x160 cm. boyutlarında olup dört köşesinde ilik/halka bulunmaktadır. Asbest ihtiva etmez. Yangın başlangıcında; alevin üzerine atılarak söndürülmesinde (Hava ile temasını keserek) ve/veya yangında mahsur kalan kişi ve eşyanın battaniye ile sarılarak kurtarılmasında kullanılır. Örtünün her iki ucunda ellerin gireceği yanmaz kumaştan cepleri vardır. Kullanıcı bu ceplere ellerini sokarak battaniyeyi kolayca açar ve kullanır. 17. El Aletleri Ve Yardımcı Malzemeler Günlük hayatta kullanılan birçok el aleti itfai hizmetlerdede kullanılmaktadır. Bunların bir kısmı aşağıda verilmiştir Demir Kesme Makası mm demir kesme gücünde dört farklı boyutu mevcuttur. Kokil çelikten mamuldür El tutacakları izolasyonlu kauçuktur Karşılaşılan olaylarda çalışmalara engel olan yuvarlak demirler ve kapı kilitleri başta olmak üzere kalın çit telleri ve kalın kabloların kesilmesinde kullanılır Kesilecek materyale uygun makas kullanılmalı Kablo kesilmesi gerekiyor ise elektrik enerjisi olmadığından emin olunmalı Balyoz Ve Çekiçler Betonların ve duvarların parçalanması, kapıların kırılması, kilitlerin kırılması gibi işlemlerin gerçekleşmesinde kullanılan malzemelerdir Balyoz ve çekiçlerin değişik boyutlarda ve ağırlıklarda olanları mevcuttur Balyoz ve çekiçlerin etkili, güvenli ve rahat kullanımı için saplarının sağlam ağaçtan, pürüzsüz ve uygun uzunlukta olması gerekir Balyoz ve çekiçlerin sap bağlantıları çok sağlam olmalıdır Çatlamış, çürümüş ve deforme olmuş saplarla çalışma yapılmamalıdır Balyoz kullanımı esnasında kullanıcının ön ve arka kısmında kimse bulunmamalıdır Kullanıcı balyozu baş üstü seviyesine kaldırarak kolun ani hareketi ile kırılacak noktanın tam üstüne gelecek şekilde serbest düşüşe geçirmelidir Vuruşlar aynı nokta üzerinde ve yakın çevresinde gerçekleştirilmelidir Çekiçler ise daha küçük malzemeler olup kullanımı balyozlar kadar zor değildir. Kullanıcı çekiç ile çalışma yapar iken eline dikkat etmelidir Testereler Ahşap kesme testerelerinin çok çeşitli boyut ve şekilde olanları vardır. Ahşap testerelerin kullanımı kolaydır.

104 104 Hızlı ve etkili kesme yapabilmek için, kesilecek materyale uygun testere seçilmeli ve kol kuvveti iyi ayarlanmalıdır. Asıl kuvvet testerenin kesme istikametinde uygulanmalıdır Baltalar Bir çok olayda ihtiyaç duyduğumuz malzemelerin başında gelmektedir. Baltaların çok çeşitli model ve boyutta olanları vardır. Kesme kırma işlemlerinde kullanılan baltaların, balta kısmı dövme çelikten sapları sağlam ağaçtan ve pürüzsüz olmalıdır. Sap ile baltanın bağlantısı sağlam olmalı, kırık, çatlak ve çürümüş saplı baltalar kullanılmamalıdır. Baltalar kullanılırken demir ve beton malzemelere vurulması baltanın kesici ağızlarına zarar vereceğinden dikkatli kullanılmalıdır. Baltalar kullanılırken kullanıcının özellikle ön ve arka tarafında olmak üzere yakın çevresinde kimse bulunmamalıdır. Kesilecek materyalin tutulması gereken çalışmalarda, kullanıcı çok dikkatli olmalı ve malzemeyi tutan kişinin eline yakın bölgede kesim yapmamalıdır Kürekler Kürekler çalışma alanında oluşan enkaz döküntülerinin kaldırılmasında kullanılır. Kürekle çalışmalarda uygun kürek seçimi çok önemlidir. Katlanır tip kürekler ile enkaz çalışmalarında, dar bölgelerde etkili kazma ve döküntü çıkarma işlemi yapılabilir. Küreklerin sapları sağlam ağaçtan ve uygun uzunlukta olmalıdır. Kürekle yapılan çalışmalarda, kaldırma gücü sadece kollara değil vücudun tüm bölümlerine dağılacak şekilde hareket edilmelidir. Kürekle yapılan çalışmalarda yükün bacaklara verilmesi kullanıcının daha uzun ve verimli çalışmasını sağlar Sac Kesme Makası Trafik kazalarında araçlar sac aksamı başta olmak üzere karşılaşılan diğer olaylarda benzer malzemelerin kesilmesinde kullanılır Kurtarma Bıçağı Düz kesici bıçak, testere bıçak, delici, dairesel kesici bıçak ağızlarına sahip olan bu malzeme ile yapılan çalışmalarda karşılaşılan ahşap, kumaş ve polyester engeller kolayca kesilerek ortadan kaldırılabilir Zorla Açma Aparatı Balta, kanca, keski, küskü, manivela, zımba, sökme aleti görevleri görür. Kapı kilidi, kapı, menteşe, vidalı halka, sac kapı, pencere çerçevesi, boru tesisat, köşebent, pervaz, panel, endüstriyel tesisat, bağlantı, çivi, vida gibi malzemelerin açılmasında, kırılmasında ve sökülmesinde kullanılır Yangın Kancası DIN normlarına sahiptir. Uzunluk : 2.5 m Ağırlık : 5 kg Tehlike arzeden parçaların çekilmesinde ve itilmesinde,

105 105 Soğutma çalışmaları esnasında çekme ve aktarma işleminde, Müdahale esnasında cam açma veya kırma işlemlerinde kullanılır Spannfix Germe Kayışı Gerdirme, sabitleme ve çekme işlemlerinde güvenle kullanılabilecek polyesterden imal edilmiş bir malzemedir. Polyester kayışlar -40 C ile 100 C ortam sıcaklıkları arasında emniyetli bir şekilde kullanılabildiği gibi çalışma süreleri ve yapıda oluşan değişikliklerde göz önünde bulundurularak asit ve baz ortamlarda da kullanılabilir. Eğer kullanılacak yerde keskin kenarlı yüzeyler varsa koruma kılıfları ve kenar koruyucular kullanılmalıdır. Kullanımı; Germe kayışının kullanılacağı malzeme ile gerekli bağlantılar bağlantının yapılacağı iki nokta arasındaki mesafe dikkate alınarak yapılır. Emniyet mandallı gerdirme kolunu ileri geri çekerek gerekli gerdirme yapılır. Gerdirme işlemi tamamlandıktan sonra kilit sürgüsü çekilerek kol kapatılır ve fonksiyon sürgüsü dişli çark üzerine tespit edilir Muhtelif aletler Manivela, Eğri demir, Yan keski ve Levyeler kapı açma, cam açma, çivi sökme amaçlarıyla kullanılır. Manivela Eğri demir Yan Keski (Murç) Levye 18. Holigan

106 106 Araç üzerindeki saçı kesmede ve kapı açmada kullanılan bu alet levyenin hafif modifiye görmüş halidir. 19. Kurtarma İpleri Ve Halatları İtfaiyeci ipleri; Yangına bizzat müdahale eden personelin üzerinde bulundurması gerekli olan donanımın bir parçasıdır.itfaiyeci kurtarma ipini, olay yerinde karşılaştığı tehlikeli bölgeden uzaklaşmada ve başka bir kişinin tahliyesinde kullanabilir. Muhtelif çapta ve ağırlıkta yangına dayanıklı içinde kevler maddesinin bulunduğu ipler vardır Kurtarma iplleri ve halatları Isıya dayanıklı olmalı Yeterli kopma mukavemetine sahip bulunmalı Yeterli kalınlıkta olmakla beraber yeterli hafiflikte olmalı 20. Halatlar Bitkisel sentetik liflerle veya çelik telden yapılan çevresi 2,5 cm den büyük olan örgülü iplere halat denir Bir Halatın Kısımları Lif : Halatın yapıldığı malzemenin en ince parçasıdır. Flasa : Liflerin bir tarafa bükülmesi ile elde edilen halatın ana elemanı ve en uzun parçasıdır. Kol : Flasaların bir tarafa bükülmesi ile elde edilen ikinci ana elemandır. Halat : Kolların bükümünün aksine hepsinin bir arada bükülmesi ile oluşan malzemedir Bir Halatta Aranan Özellikler Çekme gücünün yüksek olması Tabi veya kimyasal etkenlere karşı dayanıklılık Esnek, yumuşak ve hafif olması Halatlar Yapıldıkları Malzeme Çeşidine Göre ; Bitkisel halatlar, Sentetik halatlar, Madeni halatlar olmak üzere 3 çeşittir Sapanlar Çelik halatlardan, zincirlerden ya da polyesterden imal edilen sapanlar ağır yükleri kaldırmak için kullanılan malzemelerdir. Sapanlar kurtarma faaliyetlerinde olduğu kadar çok farklı sektörlerde de kullanılan malzemelerdir. Bunun sebebi ise kullanımlarının son derece pratik, güvenli olması ve

107 107 kaldırma kapasitesinin yüksek olmasıdır. Sapanlardan kurtarma operasyonlarının birçok çeşidinde istifade etmemiz mümkündür. İstifade edebileceğimiz başlıca faaliyetleri şöyle sıralayabiliriz: Trafik kazalarında; Dereye, denize veya benzeri çukur yerlere düşen araçların çıkarılmasında; Çukur yerlere düşen hayvanların kurtarılmasında; Enkaz çalışmalarında ağır enkaz döküntüleri ve ağır eşyaların kaldırılmasında kullanılır. 21. Uyarı İkaz Elemanları İkaz Bantları Olay yerini kordon altına almak amacıyla emniyet şeridi olarak kullanılır. Trafik İkaz Konisi; Trafik kazalarında, trafik akışının değiştirilmesinde, araçların arıza yaptığı durumlarda, yol çalışmalarında v.b gibi kullanılan ikaz işaretidir. Termoplastik, hava geçirmez üç kırmızı iki beyaz yansıtıcı şeritlidir. Yükseklik : 500 mm Ağırlık : 2.2 kg Trafik İkaz Yeleği Kırmızı turuncu renkte, iki bölümlü, her tarafı saran gümüşi ( fosforlu ) yansıtıcı şeritleri bulunan, 0.25 kg ağırlığında ikaz amaçlı giyilen yelektir Reflektör Yanıp sönen sarı ışıklı,lensli aydınlatma lambasıdır. 70 tranzistörlü, sensörlü ve yanıp sönen ışıklıdır. 2 adet 6 V / 2.4 W ampülü vardır. 5 adet 1.5 volt pil ile çalışır. Ağırlık : 0.8 kg Boyutlar : 230 x 105 x 50 mm Flaşör Genelde kaza durumlarında olay yeri güvenliğini sağlamak için kullanılan bir ekipmandır. Megafon Ayarlı anons yapabilen, değişik siren ayarı olan bir cihazdır. 22. Seyyar Merdivenler Merdivenlerin kullanım amaçlarını şu şekilde sıralayabiliriz Yangınlarda üst katlarda mahsur kalanların kurtarılmasında Yangın söndürme faaliyetlerinde Çok katlı binalarda ve yüksek yerlerde mahsur kalan insan ve hayvanların kurtarılmasında Üst katlara ulaşılmasında Köprü yapmada Kuyularda yapılan kurtarma operasyonlarında Sedye olarak kullanma Askıya almada 23. El Lambaları Ve Projektörleri Personelin Kullandığı aydınlatma ekipmanları 3 başlık altında toplanabilir. Pilli El Fenerleri

108 108 İstasyonlarda şarj edilen Şarjlı El Projektörleri Araçta Şarj Edilen El Projektörleri 24. Emniyet ve kurtarma Kemerleri İtfaiyecinin yüksekte yapılan işlerde veya kurtarma amaçlı güvenle sisteme bağlanmasını, özellikle yüksekte çalışırken bir yere tutunmadan işini, el ve ayaklarını rahatlıkla kullanarak yapmasını mümkün kılıyor. Olası bir vakada, düşmeyi engelleyerek güvenli bir şekilde kurulan hat üzerinde çalışanın hayatta kalmasını sağlıyor. Sırası ile, kurtarma kemeri,itfaiyeci kemeri,isveç oturağı, kurtarma üçgeni olarak isimlendirilir. 25. Can Kurtarma Halatı -Can Halatı örme olup, Çift karabinalıdır -%100 polyester, 20m uzunluğunda 12mm kalınlığındadır -Yanmaya ve sürtünmeye karşı dayanıklıdır. Konu:8 Yangın yerindeki tehlikeler, dikkat edilecek hususlar 1. Yangın Yerindeki Tehlikeler

109 109 Yangın yerinde canlıları ve itfaiyecileri tehdit eden çok çeşitli ve büyük tehlikeler oluşur. Yangını birincil afet yapan ve itfaiyeciliği en riskli ve stresli meslek haline getiren bu tehlikelerdir. Yangın yerindeki tehlikeleri dokuz başlık altında inceleyebiliriz Yüksek Sıcaklık Tehlikesi Yüksek sıcaklık yangına müdahaleyi güçleştirir ve personelde yaralanmalar ve ısı stresine neden olabilir. Yangın yerinde oluşan yüksek sıcaklık ve alev tehlikesine karşı yanmaya dayanıklı elbise, başlık ve eldiven giyilmelidir. Ayrıca hava tüplü solunum cihazı ve maskesi; yüz, göz yanıklarına ve iç yanığa karşı son derece önemli koruyucu görev yapmaktadır. Yangın yerinde sıcaklık çok hızlı bir şekilde yükselir. Sıcaklık 5 dakika sonra 555 oc, 10 dakika sonra 660 oc, 15 dakika sonra 720 oc, yarım saat sonra 820 oc olmakta, bir saat sonra 927 oc a yükselmektedir. Görüldüğü gibi en büyük sıcaklık artışı ilk beş dakikada olmaktadır. Bunun için yangınlarda ilk dakikalar hatta saniyeler çok önemlidir. Yüksek sıcaklık ve alev insan vücudunda onarılmaz yaralar açmaktadır. Derinin yanması ile derinin altında bulunan ter bezleri tahrip olur. Vücutta bulunan toksin maddeler ter bezleri yoluyla dışarı atılmazsa kan zehirlenmesi yapar ve hayat sona erer. Yüksek sıcaklık dolayısıyla - Proteinler pıhtılaşmaya başlar, - Kan basıncının artmasıyla hayati organlarda iç kanamalar oluşabilir, - Kalbin ritmik temposu bozulur. Aşırı su kaybı, solunum sıkışması ve zorluğu meydana gelir. Bunların sonucu yine ölümdür. İnsan vücudu ve solunum sistemleri: 65 oc sıcaklığa sınırlı bir süre, 120 oc sıcaklığa 15 dakika, 143 oc sıcaklığa 5 dakika, 177 oc sıcaklığa ise 1 dakika dayanabilir. Isının ışınımı olan alev, insan vücudunda derece yanıklara sebep olur. Isı kaynağı ve alevle olan mesafe ve muhatap olma süresi önemli etkendir. Yanığın yeri, büyüklüğü ve derinliği de önemlidir. Gözler arasındaki bir yanık, bacaklardaki aynı büyüklükteki bir yanıktan daha tehlikeli ve kötüdür. 1.derece yanık; Derinin güneş yanığı gibi yanması, deride kızarıklık biçiminde görülen yanıktır. Önemli kabul edilmez. 2.derece yanık; Su toplanarak derinin kabarcıklanması biçiminde meydana gelen yanıktır. Acı verir. 3.derece yanık; Derinin kömürleşecek derecede kavrulması biçiminde meydana gelen yanıktır. Ayrıca yangın yerinde oluşan kızgın hava kısa süre de olsa solunduğunda, solunum alanlarında yanmaya neden olmaktadır. İç yanık denilen bu hadise burun kıllarının yanmış olması ile teşhis edilmekte ve bu yanık karşısında tıbben yapılabilecek bir şey kalmamaktadır Yayılma Tehlikesi Yangın engellenmediği ve müdahale edilmediği taktirde sürekli yayılır ve yanıcı maddeler olduğu sürece de devam eder. Yangının yayılımı yanıcı madde miktarına, dağılımına, yanıcı madde cinsine ve hava şartlarına göre artar. Yangının yayılması yatay ve dikey olarak oluşabilir. Yayılımı önlemek için kısa sürede yangına müdahale büyük önem arzeder. Yangın geometrik olarak büyür. Başlangıcında bir bardak su ile söndürülebilecek bir yangın, ikinci dakikada bir kova su ile, üçüncü dakikada bir fıçı su ile ancak söndürülebilir.

110 110 Buna karşılık itfaiyeci de çok hızlı olmak zorundadır. İtfaiyeci, meşguliyeti ne olursa olsun ihbardan bir dakika sonra hareket eden aracın içinde olacak, Dünya standartlarına göre en geç beş dakika sonra yangın yerine varmış ve hortum sermiş olacaktır. Yangın yerinde de ani ve isabetli kararlar alabilecek ve çok seri hareket edecektir. Yangın için alınan bütün güvenlik önlemleri sürekli kontrol edilmeli ve her an kullanıma hazır tutulmalıdır. Yangın çıkışları ve merdivenleri her zaman açık olmalıdır. Hortumlar takılı ve kullanıma hazır, sulu sistemde her an basınçlı suyu mevcut ve bakımlı olmalıdır. Yangın söndürme tüpleri dirsek hizasına ve kaçış yolları üzerine, kolayca alınabilecek şekilde asılmalı, arabalarda hemen torpido altına takılmalıdır. Yangın yerinde saniyelerle yarışıldığı hiçbir zaman unutulmamalıdır. İtfaiye araçlarının birinci derecede geçiş üstünlüğüne sahip olmasının en önemli nedeni budur. Diğer araçlar itfaiye araçlarına hemen yol vermeli, itfaiye araçlarının geçişini zorlaştıracak şekilde araç park edilmemelidir Yangın Bileşenlerinin Yangının Yayılmasına Etkileri Yangın bileşenleri olan Yanıcı Maddenin cinsi, miktarı ve dağılımı, Oksijen veya havanın oranı, hava büyüklüğü, rüzgarın olup olmayışı ve Isı transferi gibi faktörler yangının yayılmasını etkilemektedirler Yanıcı Madde Yanıcı maddenin cinsine bağlı olarak; Alevlenme Kabiliyeti, Tutuşma Sıcaklığı, Nem Oranı, Yüzey Kütle Oranı, Isıl Değeri gibi karakteristik özellikleri yangının büyümesini ve yayılmasını etkileyen faktörlerdir. Yanıcı maddenin miktarına bağlı olarak; Yangın Potansiyeli, Yangın Yükü ve Yangın Yükü İndeksi gibi parametreler; Yanıcı maddenin dağılımı ile alakalı olarak; İmar Sıklığı, Yangın Bölmeleri, Yangına Karşı Bırakılacak Boşluk gibi faktörler yayılmayı etkilemektedirler Oksijen Veya Hava Beşte biri oksijen olan hava, yangının büyümesini ve yayılmasını etkileyen en önemli faktördür. Yangın yerindeki Hava Büyüklüğü, Tabii Rüzgar ve Şiddetli Rüzgar varlığı, Oksijen Üreten Kimyasal Reaksiyonların olması, Yanıcı Madde - Oksijen Oranı gibi faktörler etkendir. Oksijenin oranı yükseldikçe yanma hızı ve ısısı artar. Birine normal hava diğerine saf oksijen verilen iki odun yığını karşılaştırılırsa yanma hızının ve yanma ısısının değiştiğini görebiliriz. Rüzgâr belirli bir zaman biriminde ateşe daha fazla oksijen verdiğinden körükleyici etki yapar. Şiddetli rüzgarla yayılan yangınlar çok zor kontrol altına alınabilir. Yangının yayılmasında yangın odasının büyüklüğü de önem taşır. Oda büyüdükçe oksijen oranı da artar. Büyük odalarda (bodrum yangını-tiyatroda sahne yangını gibi) yangın daha çabuk yayılır Isı Transferi Eksotermik bir kimyasal reaksiyon olan yangın, sürekli ısı üretmekte ve zincirleme şekilde bitişikteki maddeleri tutuşma sıcaklığına ulaştırarak büyümekte ve yayılmaktadır. Bu herkes tarafından kolayca anlaşılmaktadır. Ayrıca bitişik olmayan maddelerin tutuşma sıcaklığına ulaşarak yanmaya başlaması söz konusudur ki bu ancak tecrübeli itfaiyecilerce veya ısı transferi bilgisi ile anlaşılır. İletimle Isı Transferi (Conduction) nde arada iletken vardır. Mesela kötü bir iletken olan "beton duvar" yangın odasındaki ısıyı diğer odaya iletir. Duvarın öbür tarafındaki duvar kağıdı, yaslanmış dolap, sandalye gibi yanıcı maddeler tutuşma sıcaklığına ısınır ve yanar. İtfaiyeci bunu bildiği için henüz hiçbir yanma belirtisi olmayan duvara su sıkarak soğutma yapar. Taşınımla Isı Transferi (Convection) nde arada gaz yada sıvı akışkan vardır. Mesela yangın ürünü olan kızgın duman, baca etkisi ile yükselerek üst katlara ısı aktarmakta ve yangını taşımaktadır. Akışkan tahliyesi (ventilasyon) gerekir. Işınımla Isı Transferi (Radiation) nde arada iletken veya akışkan olmadığı halde güneş örneğinde olduğu gibi ısı ışın olarak yayılmakta ve karşısındaki maddeyi tutuşma sıcaklığına yükseltmektedir. Işınım okları dik olarak ulaşırsa (ekvator gibi) etkili olmakta, yatay ulaşırsa (kutuplar gibi) etkisiz olmaktadır. Beyaz ve açık renkler ışınımı yansıtmakta, Siyah ve koyu renkler ışınımı soğurmaktadır. Işınım bütün istikametlere doğru, mesafenin karesiyle ters orantılı olarak yayılır.

111 111 Rüzgar ters yönden esse dahi yangın, ışınımla etraftaki binalara ısı aktarır. Etraftaki binaları soğutmak gerekir Yangının Safhalarındaki Tehlikeler Yangının başlangıç, gelişme ve sonuç safhalarında ayrı ayrı davranış biçimleri ve tehlikeler oluşmaktadır Başlangıç Safhasında Alev Dili Tehlikesi (Flame-over); Başlangıç safhasında Oksijen yeterli ama ısı yetersiz olduğundan tam yanma olmuyor. Yarım yanmış gazlar sıcaklıklarından dolayı yükselip dolaşırlarken, uygun oksijen + sıcaklık oranını buldukları yerde kısa süreli olarak alev dili şeklinde yanıyorlar (Flame-over). Başlangıç evresinde itfaiyeciler müdahale ederken eğilerek, hatta çömelerek çalışmaları gerekiyor. Çünkü yukarılarda her an bir alev dili şeklinde yanabilecek yarım yanmış gazlardan oluşan duman dolaşmaktadır. Böyle durumlarda da hava tüplü solunum cihazı koruyucu görev yapmaktadır Denge Safhasında Bütün Eşyaların Birden Tutuşması Tehlikesi (Flashover); Denge safhasında ısı yeterli, oksijen yeterli, duman az ve hemen hemen tam yanma oluyor. Yükselen sıcak hava konveksiyonla odada dolaşarak bütün yanıcı maddeleri tutuşma sıcaklığına yükseltiyor. Bir anda tüm maddeler tutuşuyor (Flash-over). İtfaiyecinin birden alevlerin ortasında kalma tehlikesi var. Temkinli ve soğutarak ilerleme veya dışarıdan müdahale gerekiyor Sıcak Tütme Safhasında Yangın Patlaması Tehlikesi (Backdraft); Sobanın gece uyutulmasına benzeyen ve Korlaşma Safhası da denilen bu safhada Isı yüksek, İlerleyen yangın oksijeni azalttığından oksijen yetersiz, yarım yanma yani sıcak tütme devam ediyor. Odayı basınçlı bir şekilde bu yarım yanmış gazlar dolduruyor. Kapı pencere açıldığında oksijen giriyor ve oda patlıyor (Backdraft). Bu İtfaiyeciler için en büyük tehlikedir. İslerden kararmış camlar, alev azlığı, duman çokluğu, kapının çok sıcak olması, aralıklardan puflayan duman ve homurtular backdraftın habercisidir. İtfaiyeciler backdraft öncesini tesbit etmeli, kapı ve pencereden direk girmemeli, önce çatıdan gaz tahliyesi (Vantilasyon) yapmalıdırlar Zehirli gazlar tehlikesi Yangın yerinde meydana gelen ölüm olaylarının çoğu zehirli gazlar sebebiyle olmaktadır. Zehirlenme çoğunlukla soluma, nadiren de deriden soğurma yoluyla olur. Yangın yerindeki yüksek sıcaklık nedeniyle bazı gazların, zehirleme etkisi daha fazla ürünler oluşturduğu bilinmelidir Boğucu Etki Yapan Zehirli Gazlar Kendisi zehirli olmadığı halde bulundukları yerlerde oksijeni ittikleri için boğulmaya neden olurlar. Oksijen oranı % 16 nın altındaki hava, insan vücudu için yetersizdir. Oksijenin dışındaki bütün gazlar bu açıdan zehirli kabul edilir. Bu gruba giren gazlar: Su Buharı, Azot, Asal Gazlar (Helyum, Neon, Argon, Kripton, Xenon), Hidrojen, Metan, Etan, Propan v.b. Bu grup zehirli gazların bulunduğu yangın yerlerine ancak ağır solunum cihazları (Hava tüplü) ile girilmelidir. Hafif solunum cihazlarının (filtreli maske) oksijen olmayan yerde hiçbir anlamı olmayacaktır. Boğucu gazların tesiri altındaki odalar derhal havalandırılmalı, tesir altında kalan kazazedeler derhal temiz havaya çıkarılmalı, Rahat nefes alabilmeleri için yatırılmalı, kolu ve yakası gevşetilmeli ve oksijen verilmelidir. Hayat belirtisi görülmeyen kazazedeye suni teneffüs yaptırılmalı, vücut ısısını kaybetmemesi için üzeri örtülmelidir. Yangın yerinde bulunması gereken ambulansın önemi burada ortaya çıkmaktadır Tahriş ve Tahrip Edici Gazlar Bu gruptaki gazlar nefes yollarına etki yapar. Göz ve deride tahrişlere yol açar, kokuları keskindir. Tahriş ve tahrip edici gazlara örnek olarak, Amonyak (NH 3 ), Klor (Cl 2 ), Nitrojendioksit (NO) gibi nitrik gazlar ve fosgen gösterilebilir. Nefes yollarını tahriş ederler, göz ve deriye de zarar verirler. Bunlar asidik ve bazik gazlardır; Hidroklorik Asit (HCl), Nitrik Asit (HNO3), Formik Asit (HCOOH), Asetik Asit (CH3COOH), Propiyonik Asit (CH3CH2COOH), Klor (Cl2), Kızgın hava, Amonyak (NH3), Aminler (R-NH2), Hidrazin (H2N-NH2), Azotdioksit (NO2), Azot Monoksit (N2O), Kükürtdioksit (SO2) v.b. Bu grup zehirli gazların bulunduğu yangın yerlerine de her ihtimale karşı yine hava tüplü solunum cihazları ile girilmelidir.

112 112 Aynı ilkyardım işlemlerine ilaveten kazazedenin yüzü gözü yıkanmalıdır. Tıbbi tedaviye gönderilmelidir Sinir Sistemine Tesir Eden Zehirli Gazlar Kana, sinir sistemine ve hücrelere tesir ederler. Bu gruba giren gazlar; Karbon Monoksit (CO): Hemen her yangında ortaya çıkar. Kan zehiridir. Akciğerlerden hücrelere oksijen taşıyan hemoglobinle birleşerek karboksi hemoglobin kompleksini oluşturur. Kandaki oksijen taşıyıcı yok edilmiş olur. Sinir sistemine tesir eden gazlara örnek olarak, karbonmonoksit (CO), Karbondioksit (CO 2 ), Formikasit (HCOOH), Hidrojensiyanür (HCN), Kükürtdioksit (SO 2 ), Kükürtkarbonat (CS 2 ), Benzol (C 6 H 6 ) gösterilebilir. Hidrojen Siyanür (HCN) benzer şekilde kompleks yapmaktadır. Kükürt Karbonat (CS2) ve Hidrojen Sülfür (H2S) sinir zehiridirler. Merkezi sinir sistemini tahrip edip ölüme neden olurlar. Bu grup zehirli gazların bulunduğu yangın yerlerinde düşük dozajlarda özel filtreli maskeler kullanılabilirse de her ihtimale karşı hava tüplü solunum cihazları kullanılmalıdır. CO zehirlenmesi ile kandaki hemoglobinin 2/3 ünde dönüşüm olmuşsa, artık kazazedeye saf oksijen vermenin bile hiçbir faydası olmayacaktır. Bu gazlara maruz kalan kişi ortamdan çıkartılmalı ve yere yatırılmalıdır. Elbiseleri gevşetilmeli temiz hava verilmelidir Uyuşturucu gazlar Merkezi sinir sistemini etkileyen ve duyum yitimine de neden olan gazlardır.asitilen, aseton,etilen vb. gazlardır Yanma Ürünlerine göre Duman İçindeki Zehirli Gazlar ve Tehlike Sınırları : Ahşap, Kağıt ve Pamuk Yangınlarında : Karbonmonoksit (CO) ;Tehlike sınırı 50 ppm veya 55 mg/m 3, yüksek derecede zehirli. Formaldehit (H 2 C) ;Tehlike sınırı 2 ppm veya 3 mg/m 3. Formik Asit (HCOOH) ;Tehlike sınırı 5 ppm veya 20 mg/m 3. Metilalkol (CH 2 OH) ;Tehlike sınırı 200 ppm veya 260 mg/m 3. Asetik Asit (CH 3 OH) ;10 ppm veya 25 mg/m Plastik Yangınları : Karbonmonoksit (CO) ;Tehlike sınırı 50 ppm veya 55 mg/m 3, yüksek derecede zehirli. Hidroklorik Asit (HCI) ; Tehlike sınırı 5 ppm veya 7 mg/m 3, Hidrojensiyanür (HCN) ; Tehlike sınırı 10 ppm, 11 mg/m 3, son derece zehirlidir. Azotoksitler (N 2 O, NO 2 ) ; Tehlike sınırı 5 ppm, 9 mg/m 3, son derece zehirlidir Kauçuk Yangınları : Karbonmonoksit (CO) Kükürtdioksit (SO 2 ) Kükürtlü Hidrojen (H 2 S) ;Tehlike sınırı 50 ppm veya 55 mg/m 3, yüksek derecede zehirli. ; Tehlike sınırı 5 ppm, 13 mg/m 3, yüksek derecede zehirlidir. ; Tehlike sınırı 10 ppm, 15 mg/m 3, son derece zehirlidir İpek Yangınları Amonyak (NH 3 ) ;Tehlike sınırı 25 ppm veya 18 mg/m 3. Hidrojensiyanür (HCN) ; Tehlike sınırı 10 ppm, 11 mg/m 3, son derece zehirlidir Yün Yangınları : Karbonmonoksit (CO) Kükürtlü Hidrojen (H 2 S) Kükürtdioksit (SO 2 ) Hidrojensiyanür (HCN) ;Tehlike sınırı 50 ppm veya 55 mg/m 3, yüksek derecede zehirli. ; Tehlike sınırı 10 ppm, 15 mg/m 3, son derece zehirlidir. ; Tehlike sınırı 5 ppm, 13 mg/m 3, yüksek derecede zehirlidir. ; Tehlike sınırı 10 ppm, 11 mg/m 3, son derece zehirlidir. Yukarıda belirtilen yangınlarda, ortaya çıkan ortak zehirli gazların; Karbonmonotsit, Formaldehit, Formik Asit, Karbolik Asit, Metilalkol, Asetik Asit, Hidroklorik Asit, Kükürtlü Hidrojen, Kükürtdioksit,

113 113 Azotoksitler, Amonyak, Hidrojen Siyanür oldukları görülmektedir. Bunlar içerisinde en az zehirli olanlardan birisi hiç şüphesiz ki Karbonmonoksit dir Bu gazlar cins itibariyle; solunum yoluyla, deri yoluyla ve hem solunum hem de deri yoluyla vücuda girmektedirler. Etkileri ise yine cins itibariyle; tahriş edici, basit boğucu, kimyasal boğucu ve uyuşturucu etkilere sahiptirler Kimyasal Maddeler Tehlikesi Yangın mahallinde bulunan kimyasal maddeler ısı yada hava ile reaksiyona girerek çeşitli gazlar çıkmasına ve yangının yayılmasına neden olurlar. Personelin çalışma şartlarını zorlaştırır. Yangın yerinde tehlikeli kimyasal maddeler bulunabilir. Tehlikeli kimyasal maddelerin çoğunluğunu tahriş edici kimyasal maddeler oluşturur. Bunlardan gaz olanlar 1.3 de zehirli gazlar bahsinde anlatıldı Su İle Reaksiyona Girerek Yanıcı Gaz Üreten Maddeler Sodyum, Potasyum, Kalsiyum metalleri, bu metallerin peroksitleri ve karpit gibi maddeler su ile temas ettiklerinde Hidrojen gazı oluştururlar. Yanma patlama şeklinde olur. Bu nedenle yangında bu maddelere kesinlikle su sıkılmamalıdır. Bu maddeler tamamen havasız ortamda saklanmalıdır Zehirleyici Kimyasal Maddeler; Kurşun tozu (Pb), Cıva (Hg) ve Fosfor (P) açık yaralardan ve mide bağırsak yolu ile insan vücuduna girip zehirleyebilirler. PVC yandığı zaman Hidroklorik Asit (HCl) çıkarır. Hidrojen Siyanür (HCN), Metil Bromür (CH3Br, [Halon 1001]) ve Karbon Tetraklorür (CCl4, [Halon 104]) deri yolu ile vücuda girebilen zehirli maddelerdir. Bu konuda Uludağ Üniversitesi Zehir Danışma Merkezi 365 gün/24 saat hizmet vermektedir. (Tel: ) Radyoaktif Maddeler Atomların parçalanması esnasında çekirdeklerinden çeşitli ışınlar yayılır. Bu ışınlar alfa (a), beta (b) ve gama (g) diye adlandırılmıştır. Alfa ve beta ışınları yüklü partiküllerdir. Gama ışınları ise röntgen ışınlarına benzeyen kısa dalgalı ve giriş (yarma, nüfuz) gücü yüksek ve uzun menzilli elektromanyetik dalgalardır. Gama kaynağı olarak Kobalt Altmış (Co-60), İridyum (Ir-192) ve Sezyum (Cs-137) kullanılmaktadır. Endüstride; seviye, kalınlık ölçme, kaynak ve dikiş kontrolü için radyografi (gamagrafi) şeklinde, tıpta teşhis ve tedavi amaçlı olarak radyoterapi de kullanılmaktadır. Ayrıca kriminolojide, jeolojide v.b. kullanım alanları vardır. Bunlardan aktivitesi yüksek ve sürekli aktif kaynak olarak sadece radyoterapi merkezleri tehlike oluşturabilir. İstanbul da 3 ü özel olmak üzere 10 hastanede gama ışını ile tedavi yapan radyoterapi merkezi vardır. Yalnız bunlar son derece güvenli korunmaya sahiptirler. Konu ile ilgili kurum İstanbul daki Çekmece Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi (ÇNAEM) dir. [Tel: (6 hat)] Merkez yetkilileri bugüne kadar böyle bir tehlike ile karşılaşılmadığını söylemektedirler. Ankara'da da Ankara Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi (ANAEM) bu konuda görev yapmaktadır. Alfa, beta ve gama ışınlarına iyonize ışınlar denir. Bu ışınlar insan vücudundan geçerlerken atom ve moleküllerdeki elektronları yerinden koparmak suretiyle iyonize ettikleri için ışın hastalıklarına yol açar. Işın hastalıkları akut ve kronik diye ikiye ayrılır. Akut olarak; kusma, ishal, ağız ve gırtlak iltihabı, burun kanaması ve ateşlenme ortaya çıkar. Kronik hastalıklar olarak kısırlık, kanser, karaciğer hastalıkları, kanda değişme ve erken yaşlanma sayılabilir. Ayrıca ırsi (genetik) tesirleri olup, sakat doğumlara yol açtığı için müdahale eden itfaiyecilerin 45 yaşın üzerinde olmasına ve kısa sürelerle nöbetleşe çalışılmasına dikkat edilir. Alfa ışınları ancak deriyle direkt temas halinde tehlike oluşturur. Beta ışınları çok yakın mesafede tesir edebilir. Ancak gama ışınları uzak mesafelere de tesir eder. "İyonize hava" elektriği ilettiği için Radyakmetreler veya Otomatik İyonize Yangın İkaz Sistemleri tarafından kolayca algılanır. Etkilenmeyi ve korunmayı 1- Uzaklık, 2- Zaman ve 3- Zırh faktörleri belirlemektedir. Alfa, beta ve gama ışınları ile karşılaşma ihtimali varsa uzaktan müdahale en iyi korunma tedbiridir. Bu arada Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezinden uzman ekip istenmelidir. Ancak insan hayatı söz konusu ise veya önemli bir tehlikeyi ortadan kaldırmak için kısa süreli müdahale düşünülebilir. Alfa ve beta ışınlarına karşı korunmak kolaydır. Ancak bu ışınları yayan kaynakların yani radyoaktif maddelerin teneffüs edilmemeleri gerekir. Normal elbise bile alfa ışınları için iyi, beta ışınları için kısmi koruyucudur. Gama ışınları için kurşuna batırılmış veya kurşunla kaplı elbiseler bile çok az koruyucu görev yapar. Gama ışınlarının oluşabileceği yerlerde koruyucu duvar örebilmek için kurşunlu tuğla bulundurmak gerekir. Radyoaktif maddelerin sindirim ve solunum yolu ile vücuda girmemeleri için hava tüplü solunum cihazları mutlaka kullanılmalıdır.

114 Tahriş Edici Sıvı Kimyasal Maddeler Tahriş edici maddeler arasında sıvılar deriye daha derinden nüfuz edebildiklerinden daha tehlikelidirler. Bunlar çoğunlukla kuvvetli asitler ve kuvvetli bazlardır; Nitrik Asit (HNO3), Hidroklorik Asit (HCl), Sulfirik Asit (H2SO4), Hidroflorik Asit (HF), Sodyum Hidroksit [Sudkostik] (NaOH) v.b. Tahriş Edici Katı Kimyasal Maddeler de uzun süre aynı yerde kaldıklarında hücrelerin salgıladıkları sıvılarla çözünerek tahriş etkisi gösterirler. Katı olarak; Hidroksitli Kireç (KOH), Katı Sodyum Hidroksit [Südkostik] (NaOH), Söndürülmemiş Kireç (CaO), Toz halinde Kalsiyum Karpit (CaC2) v.b. Tahriş edici kimyasal maddeler göz için en büyük tehlikeyi teşkil eder. Bir damlası dahi gözü kör edebilir. Bu yüzden bu tür tehlikelerin tehdidi altındaki yangın yerlerinde; gözleri korumak için maske, elleri ve ayakları korumak için lastik veya plastik eldiven ve çizme kullanılmalı, deri eldiven ve ayakkabı kullanılmamalıdır. Çünkü deri tahriş edici maddeyi içine çekeceğinden çok tehlikelidir. Özel durumlarda plastik veya özel kaplanmış komple elbiseler kullanılmalı ve koruyucu elbisenin pantolon paçasının çizmenin üzerine taşmasına dikkat edilmelidir Patlama Tehlikesi Yangın yerindeki en büyük tehlikelerden biri de patlama tehlikesidir. Sürtünme, darbe, titreşim ve ısı etkisi ile dengesini kaybeden katı sıvı gaz halindeki maddelerin fiziksel ve kimyasal reaksiyon sonucu çevresine zarar vermesine patlama bu tür maddelere de patlayıcı madde adı verilir. Yağ, eksik yanma sonucu kapalı alanlarda meydana gelen gazlar, asetilen, hidrojen,oksijen vb. maddeler patlamalara neden olabilecek bazı maddelerdir Fiziksel Patlama Yangın yerinde içinde yanıcı gaz olsun olmasın bütün basınçlı kaplar fiziksel patlama tehlikesi oluştururlar. Yangın söndürme tüpleri, deodorantlar, düdüklü tencere, LPG tüpleri içlerindeki gazın artan sıcaklıkla genleşmesi sonucu, çeperlerin taşıyabileceği basıncı aştığında en zayıf yerinden, genellikle ısındığı taraftan patlar. Dış kabı aksi istikamete doğru şarapnel tesiri ile fırlar. Tüpler soğutulduktan sonra yangın mahallinden çıkartılmalıdır Kimyasal Patlama Patlayıcı Maddelerin patlaması gelir. Yangın yerinde patlayıcı maddeler olabilir. Isı ve ateşin ulaşması sonucu patlama meydana Oda patlaması Yanıcı gazların alt ve üst patlama sınırları vardır. Kapalı hacimde var olan veya açığa çıkan yanıcı gazların konsantrasyonu bu patlama sınırları arasına ulaşırsa en ufak bir kıvılcımla bile oda patlaması meydana gelir Yangın patlaması Oda içindeki yarım yanmış, basınçlı ve yüksek sıcaklıktaki gazların odaya oksijen girmesi sonucu patlaması (Backdraft) 4-3 de anlatılmıştı Çökme Tehlikesi Yangına karşı yapı malzemelerinin dayanımına bağlı olarak yangına maruz kalmış binaların çökmesi personel ve malzeme kayıplarına neden olabilir. Yangın yerinde çökme tehlikesi ile sık karşılaşılır. Çökmeyi kullanılan malzeme ve yapı cinsi önemli ölçüde belirler. Yapı malzemeleri olarak ; ağaç, döküm, çelik, taş ve tuğlayı inceleyebiliriz. Ağaç; esnekliği, çekme mukavemeti, ısıl yalıtkanlığı ve yüksek basınç dayanıklılığı nedeniyle avantajlıdır. Ayrıca çökme öncesinde çatırdaması itfaiyeciler için uyarı niteliği taşır. Yalnız yanıcı olması nedeniyle taşıma gücünü tehlikeli bir şekilde kaybeder. Özellikle çatılarda, bağlantı noktalarında yanma olursa çökme oluşur. Döküm; sıcaklığa karşı çok ılımlı davranır. 4OO C sıcaklıktan sonra döküm çeliğe nazaran daha az olarak taşıma gücünü kaybetmeye başlar. 11OO C sıcaklıkta ise herhangi bir dış değişiklik göstermeden taşıma gücü tamamen ve ani bir şekilde kaybolur. Bu olay ısınmış yapı malzemelerinin

115 115 ani soğumasına neden olabilecek şekilde su sıkılması durumunda daha düşük derecelerde de gerçekleşir. Çelik; çok yüksek ısı iletimine sahiptir. Isınma durumunda gerilme sınırını çok kolay aşabilir. Gerilme sınırı aşıldığında gerilme esnekliği kaybolur. Ve kalıcı şekil değişmeleri meydana gelir. Çok zayıf olan ve basınç altında bulunan yapı kısımları yüksek sıcaklıklarda ortadan katlanır. Basınç altındaki parçalar ise uzar ve birleşim noktalarında değişiklikler meydana getirir. Bu durumda bütün konstrüksiyonu ve çevirme duvarlarını yıkabilecek güçte kuvvet meydana gelir. Çelik, sıcaklık yükseldikçe sağlamlığını ve taşıyıcılığını kaybeder. Çeliğin mukavemetini 650 c kaybetmesiyle ikiz kulelerin çökmesi Taş; yangın durumunda çok olumsuz davranır. Tabii taşlar serttir. Yüksek basınç mukavemetine sahiptir. Isı iletme oranları çok düşüktür. Isınan taşların içinde bulunan Kuvars(SiO2) kristalleri diğer parçalar gibi genleşemediği için özellikle ani soğumalarda maddenin değişikliğine yol açar. Granit soğutma suyu ile karşılaştığında cam gibi çatlar. Tuğla ve Briket; Sıcaklığa karşı tutumları daha iyidir. Bu malzemeler imal edilirken yüksek sıcaklık altında pişirildiklerinden ısıya karşı mukavemetlidirler. Bu suni taşlar ateşe dayanıklı yapı malzemeleri olarak kulanım alanları bulur. Ayrıca ateşe çok dayanıklı refrakter tuğlalar yüksek sıcaklık işlemleri için kullanılmaktadır. Çökmenin diğer sebebi ise çeşitli nedenlerle oluşan basınç ve kuvvetlerdir; Taşların iç gerginlik sonucu çatlaması ile, Isıdan dolayı oda hacminin genişlemesi ve uzama, gerilme ile, patlamadan dolayı gelen yüksek basınç ile, uzun süre sıkılan söndürme suyunun oluşturduğu fazla ağırlık ile ve su emici maddelerin şişerek oluşturduğu kuvvetlerle yan duvarları yıkması sonucu çökme oluşur. İtfaiye erinin çökmeye karşı kişisel koruma tedbiri itfaiye miğferidir. Tehlikede bulunan ekipler derhal geri çekilmelidir Yapılarda panel kullanımı ve Yangın tehlikesi Endüstriyel yapılarda maliyet açısından panel yapılar tercih edilmektedir. Isı yalıtımı içinde genelde yalıtım maddeleri içermektedir. Endüstriyel Sektörlerdeki gelişme ısının, havalandırma kontrolunun iyi bir şekilde yapılmasını gündeme getirmiştir. Bu düzenleme binaların iç yüzeylerinde izolasyon maddeli panel kullanımının artışına neden olmuştur. Sandeviç Panel genellikle metal, normalde çelik iki levhayı içerir ve yaklaşık 1m genişlikte, 5m - 20m arasındaki uzunluklarda üretilir. İçerisindeki dolgu maddesi normalde rijit yada genişleyebilen plastik köpüktür ve sandviç formunda 75mm - 175mm arasında değişik ölçülerde bulunmaktadır. Metal yüzeyler kolay temizlenebilmesi için PVC ile kaplanır. Bu paneller ısı kontrolunu iyi bir şekilde sağlar, çatı ve iç duvarlarda uygulaması kolay ve ucuzdur. Ancak yangın, panelin birleşme noktalarından içine işleyerek, yanıcı dolgu maddesi yangının bina içinde hızlı bir şekilde yayılmasına neden olmaktadır. Sandviç Paneller; İki dış plaka ve içerisi izolasyon malzemesi ile dolu, sandviç görünümündeki bina yapı elemanları yıllardır kullanılmaktadır. İç dolgu izolasyon malzemesi olarak cam yünü, mineral yün, polistren ve poliüretan gibi malzemeler, dış kaplama malzemesi olarak ise alüminyum, çelik, güçlendirilmiş plastik, güçlendirilmiş beton ve muhtelif ahşap kökenli malzemeler olmaktadır. Endüstriyel binalarda iki farklı tip panel kullanılmaktadır. Biri dış yüzeyler için, diğeri ise tavan ve bölmeler gibi iç hatlar içindir. Her iki tip panel de ısı kontrolunu sağlamakta ve yangın yükünü büyük ölçüde arttıran izolasyon dolgu maddesi içermektedirler. kullanılan dolgu maddeleri aşağıdaki gibidir : Genişleyebilen Polistren (expanded polystrene - EPS) Rijit Poliüretan (rigid polyurethane - PUR) Rigid Polisiyanureyt (rigid polyisocyanurate - PIR) Mineral Elyaf (mineral fibre - MWR) Büyük ölçekli yangınlarda ısı hızla 900 C ye yükselir ve çelik/metal yüzeylerde kırılmalar nedeni ile yanıcı dolgu maddeleri parlayabilmektedir. Yangın çatıda başlamışsa hızla yayılarak çatının çökmesine neden olur. İtfaiye ekipleri olay yerine çok kısa bir sürede ulaşsa bile bu yangınları söndürmek çok zordur. Sandviç panellerdeki yangınlar çok şiddetli ve içten olmaktadır. Termal kameralar bile kullanılsa çoğu zaman yangının söndürülmesi mümkün olmaz. Ancak yangının diğer binalara yayılması engellenmelidir. Yaşanan olaylardan alınan ders, eğer yangın sandviç panelin içine işlemişse ve izolasyon malzemesi yanıcı ise sonuç yüsek maliyetli kayıplar olmaktadır.

116 116 Sandviç paneller büyük çatılarda tipik olarak alüminyum yada çelik hatlarla beslenir. Çatı boşlukları nadiren bölünmüş durumdadır. Çatı boşluklarındaki bir yangın, bir anda tüm çatıya yayılabilir. Bu durumda metal yüzeyler eğilip bükülerek çökecek ve önemli kayıplar yaşanacaktır. Diğer bir büyük problem de bina servislerinin genelde çatı boşluklarında ve sandviç paneller ile temas durumunda olması ve altlarında çalışma alanlarının bulunmasıdır. Yanıcı dolgu maddesinin yetersiz sızdırmazlığının bırakmaya maruz kalması ve işletmelerdeki proses nedeni ile sıcak havanın, fırın egzost bacalarının yetersiz yangın geciktirici malzemesi nedeni ile panellere iletilmesidir. Panellerdeki diğer bir problem de nemdir. Nem dolgu maddelerinde toplanarak yoğunlaşabilir ve birçok soğuk depoda çökmeye neden olmuştur Genişleyebilen Polistren (expanded polystrene - EPS) Polistren damlalarına pentan doyurarak ve buharla ısıtılarak elde edilmektedir. Bu malzeme termoplastik ve yüksek ısıda akışkan termoplastiktir ve yanıcıdır. Isıtma oranına bağlı olarak malzeme kümelenir ve metal yüzeylere bağlanır. Polistren in yumuşamaması ve erimemesi için küçük ısı kaynaklarından uzak olmalıdır. Erimiş polistren damlaları alev alabilir ve yangının binanın diğer bölümlerine yayılmasına neden olur. Polistren 490 C de tutuşur ve yangına dayanıklı malzeme olarak kullanılamaz. Polistren dolgulu sandviç paneller en ucuz çözümdür Rijit Poliüretan (rigid polyurethane - PUR) ve Rijit Polisiyanureyt (rigid polyisocyanurate - PIR) PUR ve PIR sık sık üretana benzetilmekle birlikte farklı ürünlerdir. Bir ısı kaynağı ile temasta bulunduğu zaman genellikle yumuşamaya değil, sınırlı kavrulmaya uğrar. Bu kavrulma esnasında yeterli alevalabilir buhar çıkarsa yüzeyde alevler oluşur, ancak bir miktar kavrulma meydana gelir ve ısı kaynağı durdurulursa malzeme izolasyon özelliğini kaybetmektedir. Normalde düşük alevli ısı kaynağı ile parlama olmayabilir ve yangına dayanıklı davranış gösterir. Büyük ölçekli yangınlarda ise tutuşabilir ve yangının hızlı bir şekilde yayılmasına neden olur. PUR 416 C de tutuşur ve yanma esnasında yoğun bir şekilde duman, toksit gazlar, hidrojen siyanid ve karbon monoksit verir. PUR dolgulu sandviç paneller, polistren dolgululara göre daha pahalıdır. PIR poliüretanın değişmiş şeklidir. Büyük ateş kaynağına dayanıklılığı daha iyidir, ancak büyük ölçekli yangınlarda toksit analizleri PUR a benzer. Özel ürünlerin karışımının üretim aşamasındaki kontrol kalitesi ile değişik yangın performansları elde edilmektedir. PIR dolgulu sandviç panellerde polistren dolgulu panellerden daha pahalıdır Mineral Elyaf Mineral elyaf nispeten hareketsiz maddedir ve cam elyafı, taş elyafı yada taş yünüdür. Mineral dolgulu sandviç paneller yanıcı değildir ve köpük dolgulu panellerden 2-3 kat daha pahalıdır. Yukarıda açıklanan malzemeleri tanırken ve seçerken büyük ölçekli bir yangın durumunda ısının 4 dakika içerisinde 900 C ye ulaşacağı ve malzemelerin bu ısıya dayanıklılığı iyice düşünülmelidir Elektrik tehlikesi Elektrik kaçakları yangına müdahale eden personel için en büyük tehlikelerden biridir.yangına müdahale için en sık kullanılan söndürücü sudur, su elektrik akımını iletebileceğinden elektrik çarpmalarına maruz kalma riski her zaman mevcuttur. Bu nedenle yangına müdahale esnasında elektriğin kesilmesi büyük önem arz etmektedir. Yangın mahallinde sarkan kopmuş ve sıyrılmış kablolardan uzak durulmalıdır. Yangın yerindeki elektrik kaçağı itfaiyeciyi tehdit eden en büyük tehlikelerdendir. İtfaiyecinin en büyük silahı sudur ve su da elektriği iletir. Dolayısıyla su sıkarken çarpılma ve ayrıca dokunarak çarpılma tehlikesi vardır. Elektrik kurumu tarafından aksi belirtilmedikçe tüm teller ve metal kısımlar elektrikli olarak kabul edilmelidir. Sarkan kablo, metal gaz, su ve kalorifer boruları ve demir çitlerden uzak durulmalıdır. Yangın yerinde önce elektrik şalteri indirilerek veya sigorta sökülerek, mümkün değilse elektrik kurumundan yardım istenerek elektrik kesilmelidir. Bu arada elektrik kesildiği için gündüz penceresiz odalarda ve zemin altındaki katlarda, gece tüm

117 117 yangın yerinde gizli karanlık tehlikesi oluşur. Bu nedenle el feneri bulundurulmalıdır. Elektrik tehlikesi tehdidi altındaki yangın yerlerinde kuru elbise ve yalıtkan eldiven ile çalışılmalıdır. Kazazedeye dokunmak hatta yaklaşmak bile tehlikeli olabilir. Önce elektrik kesilmeli, kesilemiyorsa kuru odun, kuru elbise gibi tamponlar aracılığıyla kazazede elektrikli kısımdan uzaklaştırılmalıdır PsikoljikTehlikeler Yangın mahallinde genellikle olay mahallindeki insanlar, bilincini kaybetmiş ve olyın heyacan ve şokunu yaşıyor olabilirler. Kişiler iyi niyetle olsa bile olaya müdahale etmeleri yangına müdahaleyi yavaşlatır ve kargaşaya neden olabilir. Konu 9: Yangın/ olay mahallinde güvenlik önlemleri 1. Güvenlik Kurallarına Gerekçesi Yangın veya itfai olaya müdahale esnasında meydana gelen iş kazaları, çalışanların sakatlanmalarına hatta ölümlerine yol açtıkları gibi, büyük zaman kaybına da neden olabilmektedir. Güvenli çalışmanın sağlanması ekiplerin başarısında önemli bir faktör olarak benimsenmektedir. Güvenlik kurallarının amacı iş kazalarını önlemek ve meslek hastalığına yol açabilecek tehlikeleri ortadan kaldırmaktır. Gerçekleşen iş kazalarının büyük çoğunluğu çalışanların kendilerine aşırı güven duyarak kişisel koruyucu araçları kullanmamalarından ve dikkatsiz davranışlarda bulunmalarından kaynaklanmaktadır.

118 118 Çalışanların kişisel koruyucu araçlarının önemini anlaması ve kullanımını alışkanlık haline getirmesi, iş kazalarını en alt seviyeye indirecektir. 2. Emniyet Kuralları Emniyet önlemleri, yangın, patlama, kaza ve her türlü itfai olaylara müdahale esnasında alınması gereken önlemlerdir. Olay mahallinde mutlaka firma ve tesislerin yetkilileri ile işbirliği yapılmalı, özel durumlar hakkında bilgi alınmalıdır. Olaya müdahaleye başlamadan önce mutlaka risk değerlendirmesi yapılmalı, Emniyetsiz durum ve hareketler tespit edilerek gerekli emniyet tetbirleri alınmalı ve gerektiğinde yetkililere aktarılmalıdır. Çalışmalarda Kıyafet ve davranış kurallarına uyulmalıdır 2.1. Tüm Çalışanlar İçin Genel Güvenlik Kuralları - Kendi güvenliğiniz ve birlikte çalıştığınız arkadaşlarınızın güvenliği için DAİMA dikkatli ve sorumlu hareket edin. - Yangın veya Olaya Müdahaleye başlamadan önce İşletme yetkililerinden olası risklere ilişkin gerekli bilgileri almak için DAİMA yararlanın. - DAİMA işinize uygun ve güvenli araç-gereç kullanın. Koruyucu ve güvenlik amacıyla yapılmış araçları ASLA bozmayın, zarar vermeyin. İşe başlamadan önce kullandığınız araçları DAİMA kontrol edin. İşiniz bittiğinde kullandığınız araçları DAİMA güvenli ve düzenli olarak bırakın. - Güvenli kullanım konusunda eğitimini almadığınız araçları ve maddeleri ASLA kullanmayın. Araç ve maddeleri kullanmadan önce uyarılara dikkat edin. Şüphelendiğiniz durumlarda DAİMA yetkililere sorun. - DAİMA işinize uygun kişisel koruyucu malzeme kullanın. - Çalıştığınız alanı DAİMA güvenli ve emniyetli tutun. - Malzemeleri DAİMA güvenli bir şekilde taşıyın, kaldırın, itin veya çekin. - Elektrikli araçlara DAİMA bakım yapın, topraklayın. Unutmayın elektrik öldürücüdür. - Olay yerine giderken DAİMA güvenli araç kullanın. Geçiş üstünlüğü olmasına rağmen diğer araçlara ve yayalara DAİMA dikkat edin. - DAİMA güvenli olarak inin veya çıkın. Asla atlamayın. - Dikkat ve konsantrasyon isteyen işlerde ASLA dikkatlerinizi dağıtmayın. - Çalışmalarınız esnasında ASLA el şakası yapmayın. - İşyerine ASLA uykusuz ve içkili gelmeyin. - Sağlığınız için aldığınız geçici ve sürekli ilaçlar hakkında yetkililere DAİMA bilgi verin. - Çalışırken ASLA koşmayın. Canlı yürüyün. Kaygan zeminlere dikkat edin. - Kaza ihtimali olan durumları, şartları yetkililere DAİMA rapor edin Çevre Emniyeti Çalışma sahası emniyet şeridi içerisine alınacak. 0, 1. Ve 2. Tehlike bölgeleri belirtilerek emniyet birimleri ve işletme koruma ve kılavuz ekibi yönlendirilerek çevre emniyetinin sürekliliği sağlanacaktır. İş bitiminde çevre kontrolleri yapılarak çalışma sahası, yetkili kişilere tutanak tutularak imza karşılığı bırakılacaktır Tehlikeli Bölgeler Hayati tehlike yaratabilecek risk bölgelerdir. Tehlikeli bölge alanı içinde çalışmaların sınırlandırıldığı ve özel emniyet tedbirlerinin alındığı özel bölgedir. Bölge 0; Yangına veya itfai olaya müdahale edilen ve her türlü muhtemel tehlikeyi barındıran bölgedir. Yangına veya olaya müdahale eden ekipler bu bölgede çalışma yaparken her tehlikeye hazırlıklı olacaklardır. Bölge 1 Yangına veya itfai olaya müdahalenin sağlandığı ve görevli kişiler haricinde giriş çıkışların sınırlandığı boğucu ve zehirli gazların karışımının mevcut olma ihtimalinin yüksek olduğu alanlardır. Bölge 2;

119 119 Rüzgar hızına ve istikametine bağlı olarak yanma ve olaya müdahale esnasında ortaya çıkabilecek kimyasal ve zehirli gazların etki süresi atmosfer olaylarına bağlı olarak geçici veya çok kısa bir zaman için ortaya çıktığı tehlikeli alanlardır. Bu bölgenin güvenili olduğu yetkili birimler tarafından teyit edilmediği sürece korumasız kişilerin bulunmaması gereken bölgedir Elektriğin Kesilmesi Yangın mahallinde elektriği kesilmedikçe elektrik iletkenliği olan söndürme maddeleri ile yangına müdahale edilmemelidir. Trasfo ve Elektrik odalarına ve panellerine elektriğin kesilmesi sağlanmadan ve kontrolsüz girilmemelidir. Elektrikle ilgili tüm işler Şirketin onayladığı elektrik teknisyeni veya OSB müdürlüğü tarafından yetkilendirilmiş kişiler tarafından sağlanmalıdır. Zorunlu durumlarda elektrik bilgisi olan itfaiye personeli tahliye planı esas alınarak elektriğin kesilmesini sağlayabilir Doğalgazın Kesilmesi Doğalgaz kullanılan alanlarda sızıntı ve parlama tehlikelerine karşı doğalgazın kesilmesi sağlanmalıdır. Yangın veya itfai olaylarda gerektiğnde doğalgazın kesilmesi işletme yetkilerince eya osb yetkilendirilmiş personel tarafından sağlanacaktır. Zorunlu durumlarda itfaiye personeli tahliye planı esas alınarak doğalgazın kesilmesini sağlayabilir Parlayıcı patlayıyıcı maddeler ve su ile reaksiyona giren maddeler Yangına veya itfai olaylara müdahale esnasında olay mahalli yetkililerinden parlayıcı/patlayıcı maddeler, su ile reaksiyona girebilecek maddeler ve diğer tehlikeli olabilecek maddeler ile ilgili bilgiler alınacak, gerektiğinde Malzeme Güvenlik Bilgi Formları (MGBF) alınarak değerlendirilecektir ve olaya müdahale bu bilgiler değerlendirilerek müdahale sağlanacaktır. Konu 10: İşletmelerde Yangın Organizasyonu ve yangın da yapılacak işlemler 1. İşletmelerde Yangın Organizasyonu Herhangi bir yangına hazırlıklı olmak ve yangın olayının meydan gelmesi durumun da hızlı ve etkin müdahaleyi sağlamak üzere her işletme Binaların Yangından korunması Hakkında Yönetmelik e (BYKHY) ve İşci Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğüne (İSİGT) uygun olarak aşağıdaki organizasyonu yapmak zorundadır. Yangın ekiplerinin birinci derecede görevi; ÖNCE CAN sonra da SÖNDÜRME ve KURTARMA olduğu, bir insanın hayatının kurtarılması yanan bir yerin kurtarılmasından daha da önemli olduğu hiçbir zaman unutulmamalıdır Acil durum koordinasyon veya Yangın sorumlusu Her işletme yangın sorumlusu/amiri görevlendirilmelidir. Tesisin acil durumlara / yangına hazır olmasını ve devamlılığını sağlamak Tesisin acil durum ve risk analizi değerlendirmesini uluslar arası ve yerel yönetmeliklerine göre yapılandırılmasını sağlamak. Yangın ikaz ve alarmı alınır alınmaz yangına müdahale plan ve tedbirleri uygulamaya koymak

120 120 Yangın ve Acil durumda müdahaleyi yönetmek sonrasında kök sebeplerin bulunmasında ve düzeltici önlemlerin alınmasında ilgili birimlere tavsiyede bulunmak Acil durum yönetimi ve hazırlıkları, yangın güvenlik ihtiyaçlarının sağlanması için bütçe hazırlanması. Tesisin ve çevrenin korunması için koordinasyonu sağlamak. Özel kurum ve kuruluşlar ile konusunda toplantılara katılmak. Ulusal ve uluslar arası denetimtimlerde acil durum hazırlıklarının yapılmasını sağlamak ve gelen kişilere trefakat etmek. Çalışmalar ile ilgili yönetime raporlama yapmak. Acil durum merkezinde bulunan itfaiye biriminin; idari, eğitim, fabrika içi gözetim ve denetim gibi olağan hizmetlerin yerine getirilmesinde koordinasyonun yapılması. Tesisin dahili ve harici güvenliğinin sağlanması ve personelin yönlendirilmesi Tesis giriş çıkışlarının prosüdürlere uygunluğunu sağlamak Güvenlikle ilgili kuruluşlarla ilişkileri geliştirmek 1.2. Yangın ekipleri İşletmelerde yangın sorumlusu veya amiri koordinesinde kurulacak yangın savunma ekipleri aşağıda belirtilen şekilde teşkil edilmektedir. (50 den fazla kişi çalıştırılan her türlü tesis ve işletmede aşağıdaki ekiplerin kurulması Binaların yangından korunması yönetmeliğine göre zorunludur.) Söndürme Ekibi Kurtarma Ekibi Emniyet Ekibi İlk Yardım Ekibi 50 den az personel çalıştıran işletmelerde ise yangın söndürme ve ilk yardım ekipleri oluşturulmalıdır Söndürme Ekibi Her vardiyada çalışan personel arasından işletme büyüklüğü ve yangın riskine göre ekip veya ekipler oluşturulur. İşletmede görevli yaşları arasındaki en az 3 personelden oluşur. İhtiyaca ve işletme büyüklüğüne göre personel sayısı artırılır Genel anlamda görevi yangına fiili olarak müdahale etmektedir. Ekip Amirliğini bir teknisyen veya ustabaşının yaptığı ekibin görevi; yangın çıkmasını önleyici tedbirleri almak, çıkabilecek yangınları ilk müdahaleyi yapmak ve itfaiye gelene kadar büyümesini önleyecek tedbir ve tertipleri almalıdır. Bunun için ekipte görevli her personel işletmeyi, yangın risklerini ve yangın malzemelerinin yerlerini çok iyi bilmelidir. Bireysel görevli ise aşağıdadır. Ekip Amiri Keşifçi/Nozulcu Hortumcu/Takımcı : Ekip Amiri /Nozulcu Yangın, yanma ürünleri ve yangın yerindeki tehlikeleri iyi bilmelidir. Ki; yangın ihbarı ile birlikte tereddüt etmeden o mahaldeki yangına hangi söndürücü ile nereden müdahale edileceğini söylemeli ve uygulatmalıdır. Yangın Amirine sürekli bilgi vermeli ve ondan gelecek talimatları uygulamalıdır. Kargaşa ve paniğe meydan vermeden ekibini sevk ve idare eder, Yangın alarmını duyar duymaz yangın mahalline gider ve yangının keşfini yapar ve uygun söndürme yöntemlerini belirler. Yangına müdahaleyi sağlar. Yangına mücadeleye başlamış ekip personelini izler. Yangın yeri şartlarına ve şekline göre gereken düzeltmeleri ve yönlendirmeleri yapar. Gerektiğinde takviye ekipler oluşturulmasını sağlar.

121 121 Yangının söndürülmesi ve ekip personelinin emniyetli çalışması için gerekli tedbirleri aldırır. Yangına müdahale için gelen itfaiye ekiplerine gerekli bilgileri aktarır ve itfaiye amiri veya yetkili itfaiye şefine görevi devreder. İtfaiye ile uyumlu ve koordineli çalışılmasını temin eder Keşifçi/Nozulcu Her söndürme ekibinde 1-2 keşifçi/nozulcu görevlendirilir. Mevcut koruyucu teçhizatını giymiş olarak yangın mahallinde ilk müdahale ile birlikte yangının keşfini yapar. Ne yanıyor? Nerelere ve ne kadar hızla yayılabilir? Nereden ve hangi söndürücü ile müdahale edilmelidir? Yangın mahallinde Mansur kalan personel var mıdır? Keşif değerini ekip amirine bildirir. Bu esnada ekipdeki diğer personel getirdiği söndürücülerle yangına müdahale ederken kontrol altına almaya ve yangını söndürme çalışır Hortumcu/Takımcı Her söndürme ekibinde 2-3 personel Hortumcu ve Takımcı olarak görevlendirilir. Görevleri yangına direk müdahale eden keşifçi/nozulculara söndürücü malzeme iletmektir. Yangının sınıfına göre ve ekip amirlerinin direktifi doğrultusunda su-foam-kkt-co2 vb. söndürücülerin yangın mahalline ulaştırır. Tabiki bu söndürücülerin yerlerini iyi bilmelidir. Su ile yapılan söndürme çalışmalarında yangın dolaplarından hortumu açarak keşifçi/nozulcuya ulaştırdıktan sonra hortum kırılmalarını önlemek üzere hortum boyunca dizilirler. Hortumcu/takımcılardan biri (numaralandırılmış ise sonuncusu) yangın valfinin (vana) başında suyu açmak kapatmak üzere hazır bekler. Hortumcu/takımcıların birincisi keşifçi/nozulcunun hemen arkasında yerini alır. Hortumları, takımları takip ederken keşifçi/nozulcunun can emniyeti içinde görevlidir. Yine yangın mahallinde ihtiyaç duyulabilecek balta,merdiven,kazmakanca vb. mekanik yardımcıları ulaştırmak hortumcu/takımcıların görevidir Kurtarma/Tahliye Ekibi Her vardiyada İşletmede görevli yaşlarındaki 3-4 personelden kurulur. Bir amir komutasındaki ekip işletme riskine karşı koruyucu teçhizat ile donatılır. Yangın, deprem, sel baskını vb. durumlarda can ve malzeme kurtarılmasını sağlar. Yangın mahalline gerekli malzemelerin taşınmasını sağlar. Ekip başı (Kurtarıcı) Ekip personeli (Kurtarıcı Yrd.) Ekip personeli (Can halatçı) Ekip İkaz ve alarm haberi ile birlikte tesisin toplanma bölgesinde toplanacaktır. Yangın amiri talimatı ile yangın mahallinde kurtarılacak can ve mal varsa öncelik derecesine göre kurtarır. Yangın mahallinde açılacak/kapanacak valf-kapı vs. verilen talimata gerekeni yapar. Kurtarılacak malzeme ve eşyayı yangın yerinden uzaklaştırmak üzere öncelik sırasına göre toplama-paketleme yapar. Enkaz altında kalanların kurtarılmasında diğer personele kılavuzluk yapar. Yangın amiri talimatları ile söndürme, koruma ve trafik/klavuzluk ve ilkyardım ekipleri ile kordineli olarak görev yapar Koruma Ve Trafik Klavuz Ekibi Kurtarma Ekibince kurtarılan eşya ve evrakı korumak, yangın nedeniyle çıkabilecek panik ve kargaşayı önlemekle görevlendirilir. İşletmelerdeki bekçi/güvenlik görevlilerinden (yetersiz kalındığında hizmetlilerden takviye edilir) 3-4 personel ile kurulur. Ekip amiri yangın amirinin talimatlarına göre ekibi sevk ve idare ederken muhtemel görevleri alternatif hareket tarzları önceden işletme/idare amirlerince belirlenir. Ekip başı Ekip personeli Ekip personeli İhtiyaca göre sayı artırılır. Görevi:

122 122 Olağan üstü hallerde (yangın, deprem, sabotaj vs.) işletmelerin güvenlik tedbirlerini arttırmaktır. Alarmın duyulması ile birlikte tesisin giriş-çıkış yolunu trafiğe kapatır. Lüzumsuz giriş ve çıkışları önler. Yangın mahallerinde araç ve personel trafiğini düzenler. Yardıma gelen itfaiye, ambulans ve güvenlik güçlerine klavuzluk eder. Yangın mahallinden kurtarılarak tahliye edilen malzemelerin muhafaza edilmesini sağlar. Yangın amiri talimatı ile söndürme, kurtarma/tahliye koruma/trafik klavuz ve ilkyardım ekibi ile kordineli olarak görevini yürütür İlk Yardım Ekibi Her vardiyada çalışanlar arasından öncelikle sağlık personeli ve ilk yardım kursu almış personelden oluşturulur. 2-4 kişilik bir ekiptir. Acil durumlarda kurtarılan, Yangın/olay mahallinde yaralanan kişilere ilkyardım yapmak ve en yakın sağlık merkezine ulaştırılmasını sağlamaktır. Öncelikle yangın, boğulma, kanama ve kırıklar konusunda ilk yardım hususu ekipte görevli her personel tarafından çok iyi bilinmelidir. Ekip başı (Doktor/ sağlık personeli) Ekip personeli (sağlık personeli veya ilkyardım sertifikalı personel) Personel sayısı ihtiyaca göre artırılır. Görevi: Alarm ve ikaz alınır alınmaz sağlık malzemeleri ve sedye ile toplanma bölgesine gider. İlk yardım yaparken ilk yardım kurallarına uygun ve seri hareket eder. Yaralıları taşır. İlk yardım sonucu gerek görülür ise hastaneye sevk edilmesini sağlar. Yangın amirine bağlı olarak diğer ekiplerle koordineli çalışır Haberleşme Ekibi Yönetmelikte kurulacak zorunlu ekipler arasında yer almamakla birlikte yangında ve acil durumlarda haberleşme büyük önem taşımakta, haberleşmenin sağlanamadığı durumlarda kargaşa ve panik ortamı oluşmaktadır. Önerimiz işletmelerde bu ekibin mutlaka oluşturulmasıdır. İşletmede telefon santralinde görevli, sekretaryada görevli personel arasından oluşturulabilir. Ve 1-3 kişilik bir ekiptir Yangın alarmının duyulması ile dahili ve harici bütün telefon konuşmalarını keser. Baştan itibaren yanında bulunan önemli kademeleri telefon numaralarını arayarak yangını bildirir ve öncelikle itfaiye olmak üzere yardım ister. Dış kargaşalıkların önlenmesi için jandarma ve emniyet teşkilatları ile temasa geçer Yangın devam ettiği süre içinde kendisine verilen ilgili telefonlara bilgi verir. Yaralıların tedavisi için hastanelerle temas ederek yatak ve ön hazırlıkları sağlar. Yangın amirinin emirlerini yerine getirir. Yangın sonunda temasa geçtiği bütün numaralara bilgi verir. Yangın veya tatbikat sonunda yaptığı işlerle ilgili tesis müdürüne bilgi verir. Haberleşmede tesis gizlilik durumuna riayet etmesi esastır. Ayrıca telsiz muhaberesinin yapılamadığı durumlarda ekipler arasında haberleşmeyi sağlamak üzere pasaparola (haber iletici) personel görevlendirmeside yapılmalıdır. 2. Yangın Anında Yapılacak İşler 2.1. Yangın Amiri / yetkililer Tarafından Yangın Yerinde Yapılacaklar Yangın yerinde mücadelenin başarılı olması için tüm birimlerin koordineli çalışması esastır. Bir yangında genel işlem sırası aşağıda olduğu gibi uygulanabilir. Yangın ihbarı ile birlikte yangın mahallindeki personel derhal çalıştığı makine ve techizatı durdurması sağlanmalı mahaldeki personel derhal tahliye edilmelidir. Yangın mahallinin elektrikleri kesilmelidir. Uygun söndürücü ile müdahaleye başlatılmalıdır. Müdahale eden personel haricindekiler toplanma bölgesine alınmalı ve mevcut alınmalıdır. Gerekliyse kurtarma ve ilk yardım yapılmalıdır.

123 123 Yangın mahallinin ve işletmenin fiziki güvenlik önlemleri artırılmalıdır. Gerekiyorsa tahliye işlemi yapılmalıdır. Sürekli olarak çevre kontrolü yapılarak yangının yayılması önlenmelidir. Yangın mahallinde infilak ve yayılmayı önlemek için gerektiğinde kontrollü duman tahliyesi yapılmalıdır. Yangına su ile müdahale ediliyorsa diğer ünitelere geçişleri önleyecek tedbirler alınmalıdır. Bariyer yapmak, gerekli dreynleri açmak vb. İtfaiye ekibi, Ambulans ve polis ekipleri geldiğinde, Koruma kılavuz ekibinin gelen acil durum ekiplerine kılavuzlk etmesi sağlanmalıdıır. Yangın söndürülmesinde söndürme ekibi, itfaiye ekibine yardımcı olunmalıdır. Kurtarma ekibi tahliye edilen canlının ve eşyanın kurtarılmasını sağlamalıdır. Koruma ekibi tahliye edilen canlının ve eşyanın güvenliğini sağlamalıdır. İlk yardım ekibi hazır durumda bulunmalı, yaralı ve baygın olanlara ilk müdahaleyi yapmalıdır Yangını ilk gören kişinin yapması gerekenler (genel) PANİK YAPMA (Soğuk kanlılığını kaybetme) YANGINLA MÜCADELE ET (En yakınındaki seyyar söndürücüleri kullanarak yangına ilk müdahaleyi yap) YANGINI İZOLE ET

124 124 (Alevlerin ve dumanın yayılmasının önlenmek için yangın mahallinin kapılarını kapat.) YANGINI HABER VER. İtfaiye :110, OSB itfaiye: Ne olduğu, Yangının mevki ve neyin yandığını, (Biliniyorsa, yangının sınıfını) Yangın mahallinde kalan personelin olup olmadığını. YARALI VARSA HIZIR ACİL E HABER VER Kaç kişi yaralandı, Ne tür yaralanmalar var. YANGIN MAHALLİNİ TERK ET Diğer personeli ikaz et, Asansörü kullanma

125 İşletmeler İçin Yangın Talimatı Yangın Kendi Sahanızda İse Yangın esnasında kendinizi emniyete alınız Telaş ve paniğe kapılmayınız Çevrenizi haberdar ediniz (sözlü veya duyuru sistemleri ) Yangını mahal belirterek çevrenizdekilere duyurunuz, Bulunduğunuz yerde yangın ihbar düğmesi var ise ona basınız. Yetkililere veya itfaiye teşkilatına olayı bildiriniz. Yangın sahasının içerisine girmeyiniz. Güvenli bölgedeki yangın cihazları ile ilk müdahaleyi başlatınız. Portatif yangın cihazları ile müdahalenizi sürdürünüz Yangının yayılımını önleyiniz. Bölgenin havalandırmasını kapatınız. Bölgenin elektriklerini kesiniz. Yangını çıktığı yere hapsediniz. Kapalı alanlarda Kapı veya çerçeve kenarlarında kısık kısık duman çıktığını gördüğünüzde kesinlikle buraları açmayın flashover (patlama) tehlikesine neden olabilirsiniz Yanan sıvı veya gaz ise vanasını kapatınız Müdahale ekibi gelene kadar müdahaleye devam ediniz, geldiklerinde ikinci plana çıkınız Kendinizi ve başkalarını tehlikeye atmayınız Yangın Kendi Bölgen Dışında İse Yangın ihbarını duyduğunuzda bölgenizin güvenliğini alınız Toplanma bölgesine doğru hızlı fakat koşmadan toplanınız. Toplanma bölgesine giderken güzergahınızdaki portatif yangın cihazlarını beraberinizde götürünüz. Varsa koruyucu teçhizatınızı giyiniz. Verilecek talimat doğğrultusunda,önceden belirlenmiş görevlerinizin başına gidiniz. İkinci emre kadar yerlerinizden ayrılmayınız. Yangın sonrası toplanma bölgesine geliniz.. Yangın cihazlarını tekrar yerlerine koyunuz. Yangın teçhizatını tekrar kullanılabilecek duruma getiriniz. 3. İhbar Vermek İşletme / tesis içi yangınlarda soğukkanlılık muhafaza edilmeli ; paniğe kapılmadan YANGININ YERİ İLE BİRLİKTE, YANGIN VAR diye bağırılmalıdır. Mevcut yangın ikaz sistemi kullanılarak (yangın zili veya çanı) alarm verilmelidir. Yetkili görevlilere derhal haber verilmelidir. Yangına ilk müdahale yapılmalıdır. Kapalı alanlarda hava cereyanını azaltmak için kapılar kapalı tutulmalı ancak kilitlenmemelidir. Yangının havayla teması mümkünse kesilmemelidir. Fanlar durdurulmalıdır. OSB İtfaiye yangın ihbar telefonu , Şehir itfaiye 110 İtfaiyeye verilecek ihbar aşağıdaki formata göre alınacağından ihbar verilirken formdaki sorulara cevap teşkil edilecek şekilde bilgi aktarılması doğru ve hızlı ihbar verilip alınmasını sağlayacaktır. Yangın ihbar EOSB itfaiyesince Jandarma,Şehir itfaiyesi ve gerekirse civar itfaiyelere bildirilecektir. Böylece Adli ve Mülki makamlara bilgi verilmesi sağlanacaktır. Olay yerinin adresi Yangın çeşidi Yangın ihbarı verenin Adı ve Soyadı Telefon numarası Tarihi Saati

126 Tahliye Sırasında Öneriler Tahliyenin yapılacağı bina ve sahadakilere olayı duyurunuz ve paniğe kapılmayınız anonsu yapılmalıdır. Cihazınızın elektriğini kesin, stop edin. Büroları boşaltırken kapı ve pencereleri hava cereyanını azaltmak için kilitlemeden kapatılmalıdır. Çalışma yerlerinizi telaşa kapılmadan terk edip ve beraberinizde önemli evrak, para vs. Almayı unutulmamalıdır. Masa üstünde, açıkta evrak bırakmayın; çekmeceye veya dolaba koyun. Çıkış yerine sükunetle gidilerek ve gereksiz acelecilikten sakınılmalıdır. Merdiven ve çıkış kapılarını düzenli olarak kullanarak ve sıkışıklığa sebep olunmamalıdır. Acil durumlarda asansörleri kullanmayın. Çıkış yerlerine giderken yaralı personel varsa onlarada yardımcı olun, kurtarmaya gayret edin. İşletme sahasındaki valflere yetkili şahısların dışında müdahale edilmemelidir. Daha önce size ne görev verildi ise can emniyetinize dikkat ederek yerine getirin, sonradan aklınıza gelen işler için geriye dönmeyin. Bina ve çalışma yerlerinizi tahliye ettikten sonra belirlenen toplanma yerlerinde toplanın, gelmeyenleri tespit edin ve yeniden görev almak için amirinizin emrine bekleyin. Eğer dumanlı sahalardan geçmek zorunda kalırsanız; Yere yakın dizlerinizin üstünde hareket ediniz Kaçarken görüşünüzü kapatmayacak şekilde ıslak bir bezle ağzınızı kapayın sık nefes almayın Yerlere kesinlikle su dökmeyin buhar size yaşam şansı vermeyebilir Yangın esnasında en tehlikeli yerler yangın katının bir üstü ile en üst katlardır Bulunduğunuz katta sığınacak yer yoksa aşağıya doğru kaçış yolunu tercih ediniz. Asansörler kullanılmayın! (acil durum asansörleri hariç) Yukarı doğru kaçılmayın! Duman çoksa büyük bir perde yada bir örtüyü kafanızı içine alacak şekilde çadır şeklinde tutarak ortamı terk etmeye çalışın 5. Fiili Yangın Eğitimleri İlgili Emniyet Brifingi 5.1. Fiili Co 2 (Minimaks) Ve Kuru Kimyevi Tozlu Söndürücü Eğitimi Emniyet Hususları CO 2 Tüpünün kullanımında, yanma ve donmalara karşı eldiven kullanılacaktır. Yakıtın ani parlama, sıçramalarından korunmak için çizme, gamsele, miğfer ve eldiven kullanılacaktır. CO 2 /PKP Tüpünün taşınması esnasında nozulun(lansın) ucu yere bakacaktır. Eğitim esnasında gözlük ve lens kullanılmayacaktır. Eğitim sahasından izinsiz ayrılmak ve sigara içmek yasaktır. Eğitim esnasında kursiyer personel rüzgar altında kalmayacaktır. Kalması durumunda solunum zorluğu,baş ağrısı/dönmesi vb. rahatsızlıklar yaşanabilir. 6. İşletme ziyaretçi personeli için örnek bilgilendirme broşürü Ziyaretçi İş Sağlığı ve Güvenliği Broşürü Occupational Healt and Safety Brochure For Visitors Eskişehir Sanayi ve Tic. A.Ş İtfaiye TESİSİ /..CAMPUS Acil durumda veya sorun olduğunda lütfen i arayınız. Please call , in case of emergency or problems. Üretim alanlarında yürüme yolları haricinde iş ayakkabısız yürümek yasaktır. It is prohibited, walking without safety shoes on the productionarea out of walkşng ways. Refakatçiniz olmadan dolaşmayınız. Do not make any tour without your companion. Uyarı ve yönlendirme levhalarına dikkat ediniz. Please respect to the warning and guidance signboards. Lütfen ziyaretçi kartınızı görünür bir şekilde taşıyınız. Please wear your inentification card visible. Kalp pili yada metal proteziniz varsa yüksek gerilim taşıyan bölgelere girmeyiniz.

127 127 Please do not enterinto high voltage areas if you have pacemaker or metal prothesis. Sigara alanları dışında sigara içilmesi yasaktır. Please observe that smoking is prohibited out of smoking places. Üretim alanlarında izinsiz fotoğraf/film çekmek yasaktır. Taking pictures and recording videos on production areas without permisson are not allowed. *Bulunduğunuz alanı derhal terk ediniz. Leave your place immediately. *Kesinlikle asasörleri kullanmayınız,merdivenleri kullanınız. Never Use elevators, use staircases. *Kat görevlilerinin yönlendirmelerine uyunuz. Follow the responsibles of flor instructors. *Doğrudan merkezi toplanma noktalarına gidiniz. Go straight ahead to the central meeting points. *Her tıbbi acil durumda önce sağlık merkezine haber veriniz. *Sağlık merkezinin telefonu: *İlk yardım ve acil telefon numara bilgilerini İSG modüllerindem öğrenebilirsiniz. *Üretim alanlarında bulunan İSG modülleri içinde ecza ve sedye dolapları bulunmaktadır. *Acil durumlarda alanlardaki ilk yardım görevlilerinin yönlendirmesine göre hareket ediniz. *Ofis alanlarında sedye dolapları ve ecza dolaplarını kapı girişlerine yakın bir noktada bulabilirsiniz. İSG : İş Sağlığı ve Güvenliği