İLAHİYAT FAKÜLTELERİNDE HAZIRLANAN İSLAM TARİHİ TEZLERİNİN DÖNEM, KAYNAK ve YÖNTEM AÇISINDAN- DEĞERLENDİRİLMESİ Yrd. Doç. Dr.

Transkript

1 Özet İLAHİYAT FAKÜLTELERİNDE HAZIRLANAN İSLAM TARİHİ TEZLERİNİN DÖNEM, KAYNAK ve YÖNTEM AÇISINDAN- DEĞERLENDİRİLMESİ Yrd. Doç. Dr. Halide ASLAN Ankara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, İslam Tarihi ve Sanatları ABD İlahiyat Fakültelerinin İslam Tarihi Anabilim Dalı ile ilgili genel bir analizi yapılmıştır. İlahiyat fakültelerindeki İslam tarihi kürsülerinde, kısaca Hz. Peygamberin hayatı anlamına gelen Siyer ile başlatılan dönem, Hulefa-i Raşidin, Emeviler, Abbasiler ve Türk İslam Devletleri ile devam eder. Osmanlı Dönemi maalesef son yıllarda seçmeli ders olarak okutulmaktadır. Selçuklu ve Harizmşahlardan sonra Osmanlı Devleti nin ayrılması açıklanamaz. Bu tebliğde, özellikle İlahiyat Fakültelerinde İslam tarihi Anabilim Dallarında hazırlanan yüksek lisans ve doktora tezleri üzerine değerlendirme yapılmıştır. Bu sayede hem bir bibliyoğrafya denemesi yapılacak hem de İlahiyat Fakültelerinde yapılan İslam tarihi çalışmalarının dönemleri, yöntemleri ve kaynaklarının kapsamı ile ilgili değerlendirme yapılacaktır. Bu çalışma, YÖK tez merkezi, İSAM tez veri tabanı ve gerektiğinde üniversitelerin kütüphane veri tabanlarından yararlanılarak hazırlanmıştır. Bitirilmiş çalışmalar esas alınmakla birlikte devam eden çalışmalar da değerlendirmeye dahil edilmiştir. Anahtar Kelimeler: İlahiyat Fakülte, İslam Tarihi, Tez değerlendirme, Yöntem, Kaynak. EVALUATION FOR METHODOLOGY RESOURCES AND PERIODIC- OF THE MASTER AND PH. D THESES IN THE ISLAMIC HISTORY IN FACULTY OF DIVINITIES IN TURKEY. Abstract In this study, a general analysis are made about of Islamic History Department of the Faculty of Theology. Part of the history of Islam in the Faculty of Theology starts with Hz. Prophet's life and continues with Righteous Caliphs, Umayyad, Abbasid and Turk Islamic States. There is no Ottoman period in the curriculum of faculty of theology. In this paper, especially the evaluation was made on the master's and doctoral theses prepared in the Department of History of Islam in the Faculty of Theology. In this way Bibliographic work will be carried out. In addition, the evaluation was made about resources and methods studies about the period of Islamic history in the Faculty of Theology. This study was prepared using the database of YÖK central thesis and ISAM and database library of the universities. Completed study were included in the study are also ongoing assessment Keywords: Theology, Islamic History, Thesis assessment method, Source GİRİŞ Yüksek lisans ve Doktora tez çalışması akademik hayatın ilk basamaklarıdır, biri çıraklık diğeri kalfalık eseri ve son olarak doçentlik çalışması da ustalık eseri olarak değerlendirmek yanlış olmayacaktır. Bu çalışmaların özellikle Dr ve doç tezlerinin alanında ilk ve yol gösterici çalışmalar olması ve alana katkı sağlaması beklenmektedir. Bu tezler ile ilgili durum tespiti ileriye ışık tutacaktır. Öncelikle bu çalışmanın amacı, İlahiyat Fakülteleri İslam Tarihi Anabilimdalı nda çalışılan tezleri çeşitli parametrelerle sorgulamak ve mümkün olduğunca metodolojik olarak değerlendirmeye çalışmaktır. Bu sayede hem İslam tarihi Anabilim Dalı nın mevcut durumu hakkında bilgi sahibi olunacak, hem de çalışılması gereken dönem ve konular ile ilgili akademi öğrencilerine yol gösterecektir. 346

2 Bunu yaparken en büyük zorluğumuz elimizde net bir veri tabanı olmaması oldu. YÖK ün Ulusal Tez Merkezi veri tabanında bütün verilere ulaşılabileceği düşünüldü. Bu çalışma hazırlanma aşamasında adı geçen veri tabanına bakılarak yöntem ve kaynaklar açısından değerlendirilebileceği kanaati hasıl oldu. Ancak sayısal veriler diğer bazı veri tabanlarında çek edilince sayıların beklendiğinden fazla olması çalışma alanını ister istemez kısıtladı. Ülkemizde ARGE çalışmalarının azlığı ve bu hususa gereken önemin verilmemesi çeşitli alanlarda tespit edilen verilerin doğruluğu veya tamlığı hususunda eksiklerin olmasına sebep olmaktadır. Veri toplama ve bu verilerin değerlendirilmesi başlı başına bir kurum için çok önemli olmasına rağmen bu işe gerekli özen gösterilmemektedir. Üzülerek söylenmelidir ki, akademik anlamda da durum pek farklı değildir. Tebliğimize konu olan dataları YÖK Ulusal Tez Merkezinden süzdüğümüzde sayısal durum: İslam tarihi ABD Yüksek Lisans Tezleri: 346 ( ) İslam tarihi ABD Doktora Tezleri: 102 ( ) Ancak bu sayıların yetersizliğinin tespitinden sonra, bu eksikliğin giderilmesi için, İlahiyat fakülteleri ile ilgili veri toplayan ve son zamanlarda önemli yer kazanan İSAM Kütüphanesi İlahiyat fakülteleri Tezler Veri Tabanı sorgulanmıştır. Ortaya çıkan sonuçlar: İslam tarihi ABD Yüksek Lisans Tezleri: 1069 ( ) İslam tarihi ABD Doktora Tezleri: 286 ( ) İki veri tabanı birleştirilmiş, meczedilmiş, sayısal olarak biraz daha net bir sonuç elde edilmeye çalışılmış olmakla birlikte, tamamlanmamış tezlerin İSAM da güncellenmediği tespit edilmiştir. Yine de mümkün mertebe bu sayılar da çek edilmeye çalışılmış, İSAM verilerinin tebliğimizde kullanılabileceği kanaati hasıl olmuştur. Son olarak veri girdilerinde yapılan hatalar, örneğin, en yaygını, tezin anabilimdalı ya da bilimdalının yanlış girilmesi sebebiyle çok sağlıklı bir veriye ulaşılamadığı söylemekle birlikte, YÖK, İSAM ve üniversitelerin taranması ile birlikte son duruma ulaşılmaya çalışılmıştır. Dönem Açısından: VERİLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ Bu sayısal veriler çeşitli parametrelerle sorgulanmışlar ve ortaya farklı tablolar çıkmıştır. Bilindiği üzere, dönemlendirme meselesi, dönemlendirme gereği, ayrım noktaları her ne kadar tartışma konusu olsa da, tarihten bahsedildiğinde, ilk sorulan sorulardan biri Hangi dönem? olmaktadır. Buna göre tezlerimizi dönemsel bazda sorguladığımızda YL ve DR da çalışılan dönemler aşağıdaki şekilde görülmektedir. YÜKSEK LİSANS TEZLERİNİN DÖNEMLER AÇISINDAN DAĞILIMI DÖNEMLER Cahiliye 10 Hz. Muhammed 160 Hulefa-i Raşidin 76 Emeviler 48 Abbasiler 37 Endülüs Emevileri 11 Selçuklular 16 SAYI Osmanlılar

3 İki/Çoklu Dönem 66 Tarihçilik 171 Memlüklü 8 Diğer 120 TOPLAM DOKTORA TEZLERİNİN DÖNEMLER AÇISINDAN DAĞILIMI DÖNEMLER SAYI Cahiliye 2 Hz. Muhammed 24 Hulefa-i Raşidin 18 Emeviler 15 Abbasiler 31 Endülüs Emevileri 6 Selçuklular 9 Osmanlılar 107 İki/Çoklu Dönem 18 Tarihçilik 26 Diğer 30 TOPLAM 286

4 (Not: Dönemleri içeren bu tablolar azalan sıralamaya tabi tutulmamıştır, dönemlerin sırası ile görülebilmesi için) Aslında İlahiyat fakülteleri denildiğinde en çok çalışılan dönemin Hz. Peygamber dönemi olacağı yönünde yaygın bir kanaat mevcuttur. Ancak bu iki tabloda Hz. Peygamber dönemi çalışmaları Osmanlı dönemi çalışmalarına göre oldukça az bir durumda olduğu dikkat çekmektedir. Bu veriler değerlendirilir iken zaman zaman birkaç dönemi kapsayan çalışmalar olmuştur, yoğun olarak hangi döneme geldiyse o dönem tercih edilmiştir. Ya da iki/çoklu dönem kategorisinde yazılmıştır. Ancak bazen İslam ın başlangıcından Osmanlı sonuna gibi çok uzun bir dönem ise diğer kategorisine yazılmıştır. Bazı Sahabe hayatlarına dair olan çalışmalarda da, Hz. Peygamber, Hulefa-i Raşidin ve Emeviler dönemine denk geliyorsa, en çok hangi dönemde etkin olmuşsa o döneme dahil edilmiştir. Etkinliği söz konusu değil ise Sahabe olması hasebiyle Hz. Peygamber dönemine dahil edilmiştir. -Diğer- kategorisi ya çok uzun dönemler kastedildiğinde, örneğin başlangıcından günümüze bir kurum veya bu dönemler dışında ifade edilebilecek devletler tarihleri kapsayan çalışmalar için kullanılmıştır. Dönemler içinde Osmanlı döneminin neden bu kadar yoğunluk kazandığı tartışmalı olmakla birlikte, Türkiye Cumhuriyeti öncesi çoğu konuda miras alınan bir dönem olması, veri ulaşımı konusunda diğer dönemlerden daha kolay bir yönünün olması, çalışmaların büyük yekününü transkrip, transliterasyon türü belge çeviri alanında gerçekleştirilmiş olması, gündemden düşmeyen konuların bugün hala tartışılması olabilir kanaatindeyiz. Ancak İslam Tarihi II dönemi konularına giren, Hulefa-i Raşidin, Emeviler ve Abbasiler dönemleri sadece İslam tarihinin değil İlahiyat alanında çok sayıda ilim dalını ilgilendiren sorunların kökenlerini bulabileceğimiz dönemler olduğunu, bu dönemlerde yapılacak çalışmalara yoğunluk verilmesi gerektiği düşünülmelidir. 349

5 Konu Açısından: YÜKSEK LİSANS TEZLERİNİN KONU AÇISINDAN DAĞILIMI KONU SAYI Tarihçi/Tarihçilik 145 Kurumlar 126 Şehir Tarihi 111 Transkript/Yazma 106 Şahıs/Aile Tarihi 102 Savaş/Fetih 52 İdareci/Halife/Padişah 46 Kadın 46 Siyaset/Devlette İlişkiler 45 Eğitim/Alim/Ulema 38 Hz. Muhammed 29 Devlerarası İlişkiler 29 Grup/Cemaat 26 İslamlaşma 26 Devlet Tarihi 25 Hareket/İsyan 23 Bölge Tarihi 19 Diğer 17 Gayrimüslimler 13 Metodolojik Çalışma/Algı 12 Birarada Yaşama/Hoşgörü 9 Batıcılık/Yenileşme 7 Türkler 6 Metodoloji 6 Müslümanlar 5 TOPLAM

6 DOKTORA TEZLERİNİN KONU AÇISINDAN DAĞILIMI KONU SAYI Kurumlar 63 Tarihçi/Tarihçilik 41 Şehir Tarihi 32 İdareci/Halife/Padişah 17 Şahıs/Aile Tarihi 16 Eğitim/Alim/Ulema 13 Savaş/Fetih 11 Gayrimüslimler 11 Hareket/İsyan 10 Siyaset/Devlette İlişkiler 10 Grup/Cemaat 9 Metodolojik Çalışma 8 İslamlaşma 7 Hz. Muhammed 6 Bölge Tarihi 6 Devlet Tarihi 5 Türkler 5 Devlerarası İlişkiler 4 Kadın 4 351

7 Müslümanlar 3 Diğer 3 Birarada Yaşama/Hoşgörü 2 TOPLAM Konularla ilgili olmak üzere, zaman zaman birkaç alana giren çalışmalarla karşılaşılmıştır. Osmanlı Dönemi Samsun Vakıfları Kurumlar kategorisine alınmıştır, ancak Vakfiyelere göre Samsun başlıklı çalışma şehir tarihi kategorinde değerlendirilmiştir. Konular ilgili dağılıma bakıldığında hem yüksek lisans hem de doktora çalışmalarında kurum, şahıs tarihi, şehir tarihi ilk sıralarda yer almaktadır. Bu tür çalışmalar zaman zaman kolay olduğu için tercih edildiği noktasında yorumlara maruz kalmakla beraber, İslam tarihinin bütününü anlayabilmek için bu tür dar kapsamlı çalışmalara ihtiyaç olduğu gözden kaçmamalıdır. Belirli kurumların anlaşılması ile devrin, devletin işleyişi hakkında daha derin ve detaylı bilgi sahibi olabilmekteyiz. Aynı durum şahıslar için veya şehir tarihleri için de geçerlidir. Ancak konulara baktığımızda özellikle belge çeviri/transkripsiyon/yazma tahlili şeklinde yapılan yüksek lisans çalışmalarının azımsanmayacak kadar çok olduğu dikkat çekmiştir. Yine bazı Tarihçiler açısından bu tür çalışmaların lisansüstü çalışma özelliklerini taşımadığı, yeni bir bakış açısı veya yeni bilgilerin değerlendirmesini ortaya koymamaları açısından eleştirildiği malumdur. Ancak bu tür çalışmaların Doktora seviyesinde yapılması bu eleştiriler için hedef olmasına sebep olmalıdır. Yüksek lisans çalışmalarında bu tür çalışmaların daha sistematik, belki proje kapsamında çalışmalar ile gerçekleştirilmesi, ileride yapılacak lisansüstü çalışmalara kaynak üretimi uya da sağlanması noktasında tarihçilere çok büyük bir kolaylık sağlayacaktır. Üniversiteler açısından: ÜNİVERSİTE YÜKSEK LİSANS TEZLERİNİN ÜNİVERSİTE DAĞILIMI Marmara Üniversitesi 195 Erciyes Üniversitesi 121 Ankara Üniversitesi 116 YÜKSEK LİSANS TEZ SAYISI 352

8 Marmara Üniversitesi Erciyes Üniversitesi Ankara Üniversitesi Selçuk Üniversitesi Uludağ Üniversitesi Necmettin Erbakan Dokuz Eylül Üniversitesi İstanbul Üniversitesi Sakarya üniversitesi Harran üniversitesi Fırat üniversitesi Atatürk Üniversitesi Cumhuriyet Üniversitesi Süleyman demirel Recep Tayyip Erdoğan Hitit Üniversitesi Dicle üniversitesi Diğer Selçuk Üniversitesi 111 Uludağ Üniversitesi 87 Necmettin Erbakan Üniversitesi 64 Dokuz Eylül Üniversitesi 52 İstanbul Üniversitesi 46 Sakarya üniversitesi 42 Harran üniversitesi 38 Fırat üniversitesi 37 Atatürk Üniversitesi 32 Cumhuriyet Üniversitesi 31 Süleyman demirel üniversitesi 23 Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi 20 Hitit Üniversitesi 18 Dicle üniversitesi 12 Diğer 10 Yüzüncüyıl Üniversitesi 8 Fatih Üniversitesi 2 Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Çukurova Üniversitesi 2 TOPLAM

9 ÜNİVERSİTE DOKTORA TEZLERİNİN ÜNİVERSİTE DAĞILIMI Ankara Üniversitesi 89 Marmara Üniversitesi 57 Uludağ Üniversitesi 28 Erciyes Üniversitesi 26 Selçuk Üniversitesi 22 Dokuz Eylül Üniversitesi 17 Atatürk Üniversitesi 15 Ondokuz Mayıs Üniversitesi 14 Necmettin Erbakan Üniversitesi 10 Harran üniversitesi 4 Süleyman Demirel üniversitesi 2 İstanbul Üniversitesi 1 İnönü Üniversitesi 1 TOPLAM DOKTORA TEZ SAYISI Yüksek lisans için üniversite dağılımına bakıldığında, Marmara Üniversitesi, Erciyes Üniversitesi ve Ankara Üniversitesi ilk üç sırada yer almaktadır. Büyük ve tarihi eski olan üniversiteler için beklenen sonuç olmakla birlikte, Erciyes Üniversitesinin Ankara, Uludağ ve Selçuk üniversitelerinden önde olması dikkat çekici bir durumdur. Belge çalışılan üniversiteler arasında Erciyes Üniversitesi oldukça önemli yol katetmiştir. Bu sayının fazla olmasında bu durumun etkisi olsa gerektir.

10 Doktora çalışmaları için üniversite dağılımına bakıldığında ise Ankara Üniversitesi, Ankara, Marmara ve Uludağ üniversiteleri ilk üç sırada yerini almıştır. Bu da şu durumla açıklanabilir, Taşra üniversitelerinden 35. Madde ile merkez üniversitelerinde öğrenci gönderimi son 3 yıl öncesine kadar oldukça yoğun gerçekleşmekte idi. Bu durumun bu sayıda etkisi olmakla birlikte, akademik kadroların da bunda etkisi olsa gerektir. Danışmanlar Açısından Değerlendirme YÜKSEK LİSANS TEZLERİNİN DANIŞMAN DAĞILIMI DANIŞMAN İSMİ ÜNİVERSİTESİ TEZ SAYISI Sebahattin Samur Erciyes Üniversitesi 39 Ziya Kazıcı Marmara Üniversitesi 36 Mehmet Ali Kapar Selçuk/Necmettin Erbakan Üniversitesi 35 Şefaattin Severcan Erciyes Üniversitesi 34 Adnan Demircan İstanbul Üniversitesi/ Harran Üniversitesi 31 Ahmet Önkal Selçuk Üniversitesi 28 Mustafa Fayda Marmara Üniversitesi 27 İsmail hakkı Atçeken Necmettin Erbakan Üniversitesi 25 Ziya Yılmazer Marmara Üniversitesi 23 İsmail Yiğit Marmara Üniversitesi/Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Ahmet Uğur Erciyes Üniversitesi 22 Ahmet turan Yüksel Necmettin Erbakan Üniversitesi 22 İsmail Safa Üstün Marmara Üniversitesi 19 Levent Öztürk Sakarya Üniversitesi 19 İsmet Kayaoğlu Selçuk Üniversitesi 18 Mustafa Zeki Terzi Ondokuz Mayıs 18 Rıza Savaş Dokuz Eylül Üniversitesi 18 Sıddık Ünalan Fırat Üniversitesi 18 Nesimi Yazıcı Ankara Üniversitesi 17 Sabri Hizmetli Ankara Üniversitesi 17 Adem Tutar Fırat Üniversitesi 16 Hüseyin Algül Uludağ Üniversitesi 15 Cahid Baltacı Marmara Üniversitesi 15 M. Bahaüddin Varol Selçuk/Necmettin Erbakan 15 Osman Çetin Uludağ Üniversitesi 15 Salih Pay Uludağ Üniversitesi 14 Kenan Ayar Ondokuz Mayıs Üniversitesi

11 Nebi Gümüş Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi 14 İbrahim Sarıçam Ankara Üniversitesi 13 Seyfettin Erşahin Ankara Üniversitesi 13 İrfan Aycan Ankara Üniversitesi 13 Murat Akgündüz Harran Üniversitesi 13 Mehmet Şeker Dokuz Eylül Üniversitesi 12 İsmail Hakkı Göksoy Süleyman Demirel Üniversitesi 12 Mefail Hızlı Uludağ Üniversitesi 12 Ünal Kılıç Selçuk Üniversitesi 12 Kasım Şülul Harran Üniversitesi 12 Mehmet Özdemir Ankara Üniversitesi 11 Osman Aydınlı Marmara Üniversitesi 11 İsrafil Balcı Ondokuz Mayıs Üniversitesi 11 Osman Aydınlı Marmara Üniversitesi 11 Abdurrahman Acar Dicle Üniversitesi 10 Mustafa Ağırman Atatürk Üniversitesi 10 M. Asım Yediyıldız Uludağ Üniversitesi 10 Ahmet Vehbi Ecer Erciyes Üniversitesi 10 Osman Zümrüt Ondokuz Mayıs Üniversitesi 10 Hulusi Yavuz Marmara Üniversitesi 9 Süleyman Genç Dokuz Eylül Üniversitesi 9 Hanefi Palabıyık Atatürk Üniversitesi 8 Mustafa Kılıç Cumhuriyet Üniversitesi 7 Gülgün Uyar Marmara Üniversitesi 6 Abubekir Sıddık Yücel Cumhuriyet Üniversitesi 6 Adem Apak Uludağ üniversitesi 6 Metin yılmaz Ondokuz mayıs Üniversitesi 6 Eyüp Baş Ankara Üniversitesi 6 Ahmet Lütfi Kazancı Uludağ Üniversitesi 6 Mehmet Memiş Sakarya Üniversitesi 6 Kadir Kan Erciyes Üniversitesi 6 Hasan Kurt Ankara Üniversitesi 5 Saim Yılmaz Sakarya Üniversitesi 5 Nahide Bozkurt Ankara Üniversitesi 5 Selim Argun İstanbul Üniversitesi 5 356

12 Ahmet Sezikli Gazi/hitit Üniversitesi 5 Mehmet azimli Dicle Üniversitesi/Hitit Üniversitesi 5 Ramazan Karaman Hitit Üniversitesi 5 Diğer 41 TOPLAM 1069 DOKTORA TEZLERİNİN DANIŞMAN DAĞILIMI DANIŞMAN İSMİ ÜNİVERSİTESİ TEZ SAYISI Mustafa Fayda Marmara Üniversitesi 20 Nesimi Yazıcı Ankara Üniversitesi 18 Ahmet Uğur Erciyes Üniversitesi 15 İrfan Aycan Ankara Üniversitesi 11 Ziya Kazıcı Marmara Üniversitesi 10 İbrahim Sarıçam Ankara Üniversitesi 9 Mehmet Özdemir Ankara Üniversitesi 9 Ahmet Önkal Selçuk Üniversitesi 8 İsmail Yiğit Marmara Üniversitesi 8 Mehmet Şeker Dokuz Eylül Üniversitesi 8 İsmet Kayaoğlu Selçuk Üniversitesi 7 Hüseyin Algül Uludağ Üniversitesi 7 Hüseyin Algül Uludağ Üniversitesi 7 H.Gazi Yurdaydın Ankara Üniversitesi 7 Neşet Çağatay Ankara Üniversitesi 7 Mehmet Ali Kapar Selçuk/Necmettin Erbakan Üniversitesi 6 Ziya Yılmazer Marmara Üniversitesi 6 Mustafa Zeki Terzi Ondokuz Mayıs 6 Osman Çetin Uludağ Üniversitesi 6 Seyfettin Erşahin Ankara Üniversitesi 6 Nahide Bozkurt Ankara Üniversitesi 6 Rıza Savaş Dokuz Eylül Üniversitesi 5 Sabri Hizmetli Ankara Üniversitesi 5 Cahid Baltacı Marmara Üniversitesi 5 Diğer 84 TOPLAM

13 Danışman Hocalarımızın dağılımına baktığımızda da üniversiteler ile benzer bir durum görmekteyiz. Metodolojik Olarak Değerlendirme Bu çalışmalara hem konu hem dönem açısından incelediğimizde metodolojik çalışma kategorisinden kasıt, belgelere veya verilere metodolojik bir bakış açısı ile yaklaşılmış olmasıdır. Algı çalışmaları bunların başında gelmektedir. Çalışmalarda kullanılan metotlar genelde sosyal tarih araştırması olarak verilebilmekle beraber, çoğu çalışmada metot veya yöntem kısmına veriler 6 ayda toplanmış, gerekli yazmalar taranmış, ilgili kütüphane/arşivlere gidilmiş, 6 ayda veriler değerlendirilmiş, 1 yılda yazma gerçekleştirilmiştir- şeklinde çalışma usulü anlatılmıştır. Sosyal bilimlerde kullanılan metot veya yöntemlerin uyarlaması da yapıldığı olmuştur çoğu zaman. Ancak hem yüksek lisans hem de doktora çalışmalarında, metot ile ilgili çok az sayıda çalışma tespit edilmiştir. Toplamda ondan az olması oldukça dikkat çekicidir. İslam tarihi ile ilgili yapılan çalıştay veya toplantılarda en büyük sorunun metot eksikliğine dikkat çekilmesine rağmen metodoloji ile ilgili çalışmaların bu kadar az olmasını açıklamak mümkün görülmemektedir. Batıda yapılmış çok sayıda çalışma olduğu malumdur ancak her devrin, her dönemin her kültürün her medeniyetin her camianın dinamikleri ve verileri farklıdır. Batı da yapılan tarih çalışmalarının metodoloji ile ilgili olanları çevirmek yerine, kendimize ait dinamiklerimizi yorumlayıp değerlendirebileceğimiz metodoloji çalışmalarına ağırlık verilmelidir. Bu sebeple metodoloji ile ilgili çalışmalara özellikle doktora çalışmaları seviyesinde daha çok yer verilmesi oldukça verimli olacağı kanaatindeyiz. 358 Kaynak Açısından Değerlendirme Kaynak olarak değerlendirebilmek için bu çok sayıda veriyi sorgulama yolu aranmış ve süzme yoluna gidilmiştir. En ler bu tür süzmelerde genelde kullanılan bir yoldur. Biz de En çok tez çalıştıran danışmanların tezleri ve metod le ilgili tezleri seçmeyi uygun bulduk. Yüksek Lisans ve Doktora alanında en çok tez çalıştıran üçer danışmanın tezleri taranmaya çalışılmıştır. (Kullanıma açılan tezler üzerinden) Bu bağlamda değerlendirmeye alınan Yüksek Lisans tez sayıları: DANIŞMAN İSMİ ÜNİVERSİTESİ TEZ SAYISI Sebahattin Samur Erciyes Üniversitesi 39 Ziya Kazıcı Marmara Üniversitesi 36 Mehmet Ali Kapar Selçuk/Necmettin Erbakan Üniversitesi 35 Doktora Tez sayıları: DANIŞMAN İSMİ ÜNİVERSİTESİ TEZ SAYISI Mustafa Fayda Marmara Üniversitesi 20 Nesimi Yazıcı Ankara Üniversitesi 18 Ahmet Uğur Erciyes Üniversitesi 15

14 Süzdüğümüz tezleri kaynak açısından sorguladığımızda hem iyi bir tablo hem de eksik bir tablo ile karşılaştık. Öncelikle bazı çalışmalarda tüm verilerin görülmediği dikkat çekmiş, bazılarında klasik kaynak eksikliği dikkat çekmiş, diğer bazılarında ise yabancı kaynakların yeterince görülmediği tespit edilmiştir. Ancak şu da belirtilmelidir ki, bu çalışmaların bibliyografyalarından bile yeni çalışmalar üretilebilir. Bazı dönmelerdeki kaynak çeşitliliği sorun olmamış ve her türlü veri kaynağı değerlendirilmiştir. DEĞERLENDİRME VE ÖNERİLER Önyargılar/Önbilgiler/Hipotezler Bu alanda da diğer alanlarda olduğu gibi bazıları şehir efsanesi olan bazılarının gerçekliği düşündürücü olan ön kabuller mevcuttur. - Belirli hocalar belirli konuları çalıştırır. - Hocalar öğrencilerinin çalışmalarını kendi kitaplarında veya makalelerinde kullanır. - Öğrenciler her zaman alana katkıyı düşünmez. - Konuyu öğrenci seçmelidir. - Konuyu öğrenci seçmemelidir. - İlahiyatlarda en çok Hz. Peygamber dönemi çalışılır/çalışılmalıdır. - Osmanlı tarihi çalışılması için, Tarih Fakültesi mezunu olmalıdır, aksi halde altyapı eksik olmaktadır. - İlahiyat mezunu akademisyenler hiçbir zaman tam tarihçi olarak kabul edilmez. - Transkript/çeviri hiçbir zaman tez olmaz, üzerinde çalışılmalı ve değerlendirme yapılmalıdır. - İlahiyat fakültelerinde her alanda metodoloji eksikliği söz konusudur. Öneriler - Metodoloji çalışmalarına ağırlık verilmelidir. - Tez yazımı konusunda belirli alanların standartları olmalıdır, üniversitelerin değil. - Bibliyoğrafya çalışmalarına ağırlık verilmelidir. - En az yılda bir kez, Üniversiteler arası toplantılar yapılmalı (İlahiyat Fakülteleri İslam tarihçileri olarak) yapılan çalışmalar, yapılmış çalışmalar değerlendirilmeli ve yeni vizyonlar çizilmelidir. - Diğer Fakültelerin İslam tarihi alanları ile de iletişimde olunmalıdır. - Lisansüstü öğrenci alımında dil açısından yeterliğe önem verilmelidir. - Lisansüstü öğrenci alımında, alan dışından gelenler için alan derslerinin alınması mecburi tutulmalı ve bu konuya hassasiyetle yaklaşılmalıdır. - Disiplinlerarası tezler çalışılmalıdır. Bazı konular ve bazı dönemler için bu olmazsa olmazdır. - Proje bazlı tez çalışmaları yapılmalıdır. Şer iyye sicilleri, dönem kronikleri, salnameler, vakfiyeler, tereke defterleri gibi. - İslam Tarihi bibliyoğrafyası ile ilgili elektronik veri tabanları hazırlanmalıdır. - Bölümde öğretim üyeleri arasındaki iletişimsizlikler giderilmeli hem ortak çalışmalar yapılabilmeli hem de mükerrer çalışmaların önüne geçilmelidir. 359

15 Kaynakça Çapcıoğlu, İhsan, (2004), Türkiye deki İlahiyat Fakültelerinde Din Sosyolojisi Alanında Tamamlanmış Lisansüstü Tezler Üzerine Bir Araştırma, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 1, c.45 ss Demircan, Adnan, (2002), İslam Tarihi Bibliyografyası (Cumhuriyet Dönemi ( ) İslam Tarihi Ve Medeniyeti Çalışmaları (Bir Bibliyografya Denemesi), Şanlıurfa. Erünsal, İsmail, Çardaklı, Fatih, Ülker, Mustafa Birol, (2008), İlahiyat Fakülteleri Tezler Kataloğu I ( ), İSAM, İstanbul. Koç, Mustafa, (2004), Uludağ Üniversitesi nde Din Psikolojisi İle İlgili Yapılan Tezler ( ) Üzerine Bir Araştırma, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9, s İlahiyat Fakülteleri Tezler Kataloğu ( ) 360