PARA ARZININ ÇIKTI ÜZERİNE ETKİLERİ

Transkript

1 Marmara Üniversiesi İ.İ.B.F. Dergisi YIL 2007, CİLT XXIII, SAYI 2 PARA ARZININ ÇIKTI ÜZERİNE ETKİLERİ Öze Araş. Gör. Burak Güriş * Araş. Gör. Burcu Kıran * Çalışmada para arzının çıkı üzerindeki ekileri dar ve geniş para anımı çerçevesinde dönemi yıllık verileri kullanılarak Granger Nedensellik analizi ile araşırılmışır. Değişkenler fark durağan olarak ele alındığında M1 para arzı ek başına, M2Y para arzı ise modele ancak fiyalar genel seviyesi ve faiz oranı ilave edildiğinde çıkının Granger nedenidir. Buna karşılık değişkenler rend durağan kabul edildiğinde M1 ve M2Y para arzları gerek ek başlarına gerekse fiyalar genel seviyesi ve faiz oranları ile birlike çıkının Granger nedeni olmakadır. Aynı zamanda M1 ve M2Y para arzlarındaki poziif büyümenin de çıkı üzerinde ekili olduğu espi edilmişir. Bu sonuçlar, parasal ikisadi dalgalanma eorisini desekler nielikedir. Para arzı, çıkıdaki değişimlerin kaynağının bulunmasında önemli bir fakördür. Anahar Kelimeler: Para arzı, nedensellik, çıkı, asimerik eki. Absrac THE EFFECT OF MONEY SUPPLY ON OUTPUT In his paper, effecs of money supply on oupu using narrow and broad money definiions wih annual frequency daa for he period have been invesigaed by way of employing Granger causaliy analysis. When he differencesaionary variables are considered M1 money supply alone is he Grangercause o he oupu while M2Y money supply requires o be Grangercause o he oupu ha general price level and he ineres * Araş. Gör., İsanbul Üniversiesi, İkisa Fakülesi, Ekonomeri Bölümü. 411

2 Araş. Gör. Burak GÜRİŞ* Araş. Gör. Burcu KIRAN rae be included in he model. However, when he variables are considered rendsaionary M1 and M2Y money supplies boh alone and wih general price level and ineres raes are found Grangercause o he oupu. Besides, we conclude ha posiive changes in M1 and M2Y money supplies are able o affec he oupu. These resuls suppor he moneary business cycles heory. In looking for he sources of oupu flucuaions, money supply is a major facor. 1. Giriş Key words: Money supply, causaliy, oupu, asymmeric effec. Kısa dönemde para arzının çıkıyı ekilemesi, son yıllarda ikisaçılar arasında genel kabul görmüş bir konudur. Faka paranın çıkıyı hangi yollardan ekilediği arışılmakadır (Blanchard 1990, Lucas 1996, Sargen 1996). Para arzı ve çıkı arasındaki nedensellik ilişkisini açıklayan 2 eori söz konusudur. Bunlardan ilki parasal ikisadi dalgalanma eorisidir (moneary business cycle heory). Para arzındaki değişmelerin çıkıyı nasıl ekilediğini açıklayan bu eori grubunda yer alan modeller, Yeni Keynesgil Modeller olarak bilinmekedir. Keynesyen ve paracı yaklaşımlara göre; para poliikası kısa dönemde üreim ve isihdamı ekilemekedir. Bireyler ekonominin bir özelliği olarak düşünülen ücre sözleşmelerine imza aarlar. Faka para arzı, sözleşme görüşmesinin yapıldığı dönemde ahmin edilenden daha fazla ararsa, enflasyon da beklenenden daha fazla olacağından bireylerin reel ücreleri azalmış olacakır. Reel ücrein düşmesi dolayısıyla firmalar daha fazla işçi alebinde bulunacaklardır. Bu da ekonomide daha fazla bir çıkıyı ifade emekedir. Para arzı düşüğünde ise, bireylerin mal alepleri düşer. Çünkü fiya ve ücreler kararlı bir yapıya sahip olduklarından düşmemekedir. Harcamalardaki bu düşme dolayısıyla üreimde de bir düşüş yaşanacak ve bu durum işçi çıkarılmasına neden olacakır. Yapışkan ücre eorisine göre paradaki değişmeler, para arzı ve çıkı arasında poziif bir ilişki olduğunu gösermekedir. Reel ikisadi dalgalanma eorisine (real business cycle heory) göre ise, para arzı ve çıkı arasındaki nedenselliğin yönü farklıdır ve para kısa dönemde çıkıyı ekiler gibi görünmekedir. Teknolojik değişmeler, diğer üreim kaynakları, çevresel koşullar, enerji fiyaları, hüküme harcamaları ve vergiler gibi sebeplerle çıkı mikarı da ekilenecek faka bunun parayla bir ilgisi olmayacakır. Bu eoride, paranın çıkı ile ilişkilendirilmesinin sebebi; çıkının verdiği epkilere para arzının da aynı epkileri vermesidir (Kyland ve Presco 1982, Long ve Plosser 1983). Bu çalışmada, para arzı ve çıkı arasındaki ilişkiyi açıklamak amacıyla Granger(1969) arafından ileri sürülen Granger nedensellik analizi kullanılacak, paranın geçmiş değerlerinin, çıkının cari dönemdeki değerini nasıl ekilediği farklı hipoezler alında araşırılacakır. Lieraürde, para arzı ve çıkı arasındaki nedenselliği araşıran çalışmalar 2. bölümde, analizde kullanılan veri, yönem ile Türkiye de para arzı ve çıkı ilişkileri 3. bölümde sunulmakadır. 4. bölümde konuyla ilgili sonuç ve değerlendirmeler yer almakadır. 412

3 2. Lieraür Lieraürde, para arzı ve çıkı arasındaki nedensellik ilişkisini araşıran bir çok çalışma mevcuur. Bu çalışmalarda izlenen yol ve elde edilen bulgular farklılıklar gösermekedir. Sims (1972) in para arzı ve çıkı olmak üzere sadece iki değişkenin Granger nedenselliğini araşırdığı çalışmasına göre, para arzı çıkının Granger nedenidir. Daha sonraki çalışmasında Sims (1980), fiyalar ve faiz oranları gibi ilave değişkenlerle bir vekör ooregresif (VAR) model ahmin emiş ve modele başka değişkenler ilave edildiğinde paranın çıkı üzerindeki ekisinin daha düşük olduğunu bulmuşur. King ve Plosser(1984); dar para anımının, geniş para anımına göre daha zayıf ekileri olup olmadığını araşırdıkları çalışmalarında, dar para anımının kullanılmasının geniş para anımına göre, paradan çıkıya olan Granger nedenselliği deseklemeke daha az ekili olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Diğer bir çalışmada Chrisiano ve Ljungquis (1988); analizde kullanılan değişkenlerin logarimik düzeylerinin kullanılmasının Granger nedensellik esi sonuçlarını ekilediğini savunmuşlardır. Değişkenlerin düzey değerleri kullanıldığı akirde, bir yaklaşım haası söz konusu olduğundan esin gücü daha zayıf olmakadır. Böyle bir durumda Sock ve Wason (1989); parasal değişkenlerden rendin kaldırılması sureiyle paranın çıkı üzerindeki ekisini eski haline çevirmeyi önermişlerdir. Faka bu öneri Hafer ve Kuan (1997) arafından reddedilmişir. Çünkü Granger nedensellik esi sonuçları, değişkenlerin modele rend ve ya fark durağan olarak ilave edilip edilmemelerine göre değişecekir. Hafer ve Kuan (1997) nin U.S verilerini kullandıkları çalışmalarına göre, değişkenler rend durağan varsayılarak modele dahil edilirse para, çıkının Granger nedenidir. Faka değişkenler durağan olarak modele kaıldığında sonuç değişecekir. Başka deyişle; değişkenler rend durağan kabul edilir ve deerminisik rendle logarimik olarak modellenirse es sonuçları, değişkenlerin fark durağan varsayılarak modellenmesi durumuna göre daha anlamlı olacakır. Farklı bir yaklaşım arzıyla Thoma (1994), paranın çıkı üzerindeki ekisinin bu ekinin yönüne bağlı olduğunu ileri sürmüşür. Para arzındaki bir arış çıkıyı, bir azalışan daha farklı ekileyebilmekedir. Buna bağlı olarak Thoma (1994), paranın çıkı üzerinde asimerik ekileri olup olmadığını araşırmış, reel değişkenlerde bir azalma olduğunda paranın çıkı üzerindeki ekisinin daha güçlü olduğunu espi emişir. Thoma (1994); 1959:011989:12 dönemi için yapığı çalışmasında aşağıdaki yaklaşımı akip emişir i i λi i i i i i i i i i i 1 i=1 i 1 i 1 i 1 y c y m m S m S m p r e i i i, i i 1 i 1 413

4 Araş. Gör. Burak GÜRİŞ* Araş. Gör. Burcu KIRAN Modelde, M1 para arzındaki poziif ve negaif değişim ekileri m (*) ve m (**) ile ifade edilmişir. S ; ekonomideki dalgalanmayı yansıan bir değişkendir ve çıkıdaki büyümenin bir sabi ve deerminisik rendle regresyonunun kalınılarını ifade emekedir (Bernd Hayo, 1998; Cheung and Fuji, 2001). 3. Veri, Yönem ve Ampirik Sonuçlar Para arzının çıkı üzerindeki ekilerini incelemek amacıyla bu çalışmada, dönemini kapsayan yıllık zaman serisi verileri kullanılmışır. DPT den elde edilmiş bu veriler arasında dar para anımı için M1 (dolaşımdaki para + vadesiz mevdua), geniş para anımı için M2Y para arzı (M1 + vadeli mevdua + yur içi yerleşiklerin yabancı para mevduaları), çıkının ölçümü için sabi fiyalarla (1987=100) reel GSMH (Y), fiyalar genel düzeyi için TEFE (P) ve para poliikası aracı olarak asarruf mevdua faiz oranı (R) bulunmakadır. Değişkenlerin seçiminde lieraürde para arzı ile çıkı arasındaki ilişkileri inceleyen çalışmalar emel alınmışır. Granger nedensellik analizine geçmeden önce faiz oranı hariç olmak üzere üm değişkenler logarimik hale dönüşürülmüşür. Granger (1969) arafından gelişirilen Granger nedensellik esi için, aralarında nedensellik ilişkisi aranacak değişkenlerin kovaryans durağan ve sokasik olmaları gerekmekedir. Bu nedenle değişkenlerin durağanlıkları ADF (Augmened Dickey Fuller) ve PP (Philips Perron) birim kök esleri ile araşırılmış ve sonuçları Tablo 1 de sunulmuşur. (*) (**) m ise m m m 1 Diğer durumda 0 m ise m m m 1 Diğer durumda 0 414

5 Tablo 3.1: Birim Kök Tes Sonuçları ADF Tesi Düzey 1. Fark 2. Fark Y a (0.3709) (0.0006) M (0.6381) (0.1766) a (0.0002) M2Y (0.3228) (0.8294) a P b (0.9991) (0.0154) R a (0.8418) (0.0007) PP Tesi Düzey 1. Fark 2. Fark Y a (0.3914) (0.0006) M (0.5574) (0.1766) a M2Y (0.8294) (0.4759) a P b (1.0000) (0.0149) R (0.9183) a a, b %1 ve %5 anlamlılık düzeylerini ifade emekedir. Verilen değerler isaisikleridir. Olasılık (p) değerleri paranez içinde belirilmişir. Tablo incelendiğinde, reel GSMH, TEFE ve faiz oranının 1. farkları ile M1 ve M2Y para arzlarının ise 2. farkları ile durağan olduğu görülmekedir. Durağanlık koşulu sağlandıkan sonra Granger nedensellik analizine geçilmişir. Bu analizle amaçlanan; paranın geçmiş dönem değerlerinin, çıkının cari dönem değeri üzerindeki ekilerini incelemekir. Bu analiz farklı nedensellik es yönemleri ile yapılabilir. Bu yönemlerden ilki, basi Granger nedensellik esidir. Bu yönemde para arzı ve çıkı değişkenleri ile bu değişkenlere ai gecikmeli değerler ek bir modele ilave edilerek model ahmin edilir. Parasal değişkenlerin gecikmeli değerlerine ai paramerelerin 0 a eşi olup olmadığı es edilir. Paramereler anlamlı ise, para arzının çıkının Granger nedeni olduğu sonucuna varılır. Gecikme paramerelerinin isaisiksel olarak 0 dan farklı olmaması ise değişkenlerin birbirinden bağımsız olduklarını ifade emekedir. Diğer yönem; çok değişkenli nedensellik esidir. Modele para arzı ve çıkının yanı sıra daha bir çok değişken ilave edilir ve parasal değişkenlerin gecikmeli değerlerine ai paramerelerin anlamlılıkları incelenir. Modele dahil edilen değişkenler nedensellik es sonuçlarını ekileyecekir. Son olarak, Granger nedensellik esi Vekör Ooregresif (VAR) model üzerinden de yapılabilmekedir. Sims (1980) arafından ileri sürülen VAR model uygulamasında önemli bir aşama dahil edilecek değişkenlerin gecikme uzunluklarıdır. Gecikme uzunluklarının espiinde Olabilirlik Oranı (LR), Son Tahmin Haası (FPE), Akaike (AIC), Schwarz (SC) ve HannanQuinn (HQ) bilgi krierlerinden yararlanılır. Seçilen gecikme uzunluğu Granger 415

6 Araş. Gör. Burak GÜRİŞ* Araş. Gör. Burcu KIRAN es sonuçları üzerinde de çok önemli bir eki yaramakadır. Bu çalışmada yer alan Granger nedensellik es sonuçları VAR model üzerinden hesaplanmışır. Sims (1972) nin çalışmasından harekele öncelikle dar para anımı ile çıkı arasında Granger nedensellik analizi yapılmış, es sonuçları ve uygun gecikme uzunlukları Tablo 3.2 de sunulmuşur. Tablo 3.2: M1 Para Arzı İçin Granger Nedensellik Analizi Sonuçları M1 Y Gecikme Fisaisiği c (0.0541) (0.4478) (0.4718) Y M1 Gecikme Fisaisiği (0.8842) (0.5824) (0.8841) c, %10 anlamlılık düzeyini ifade emekedir. Gecikme uzunlukları HQ, FPE nin yanı sıra AIC krierleri kullanılarak seçilmişir. Paranez içindeki değerler p değerleridir. Sonuçlara göre fark durağan durumda M1 para arzı, çıkının Granger nedenidir. Modele fiyalar ve daha sonra faiz oranının ilave edilmesiyle M1 para arzı, çıkının Granger nedeni olmakan çıkmışır. Aynı işlemler fark durağan durumda M2Y para arzı ile denendiğinde, M2Y para arzı ancak modele fiyalar genel düzeyi ve faiz oranının ilave edildiği durumda çıkının Granger nedenidir. Tes sonuçları Tablo 3.3 e sunulmuşur. Tablo 3.3: M2Y Para Arzı İçin Granger Nedensellik Analizi Sonuçları M 2Y Y Gecikme Fisaisiği (0.2337) (0.1041) c (0.0514) Y M 2Y Gecikme Fisaisiği a (0.0058) a (0.0024) a (0.0061) a, c %1 ve %10 anlamlılık düzeylerini ifade emekedir. Gecikme uzunlukları HQ, FPE nin yanı sıra AIC krierleri kullanılarak seçilmişir. Paranez içindeki değerler p değerleridir. 416

7 Hafer ve Kuan (1997) a göre, değişkenler rend durağan varsayılarak deerminisik rend değişkeni ile logarimik olarak modellenirse Granger es sonuçları, değişkenlerin fark durağan varsayılarak modellenmesi durumuna göre daha anlamlı olacakır. Çalışmamızda bu düşünceden harekele değişkenler rend durağan kabul edilerek, logarimik düzey değerleri ile modele dahil edilmişir. Modele aynı zamanda deerminisik rend değişkeni de eklenmişir. Sonuçlar Tablo 3.4 ve Tablo 3.5 de sunulmuşur. Tablo 3.4: Trend Durağan Varsayımında M1 Para Arzı İçin Granger Nedensellik Analizi Sonuçları M1 Y Gecikme Fisaisiği c (0.0998) b (0.0136) a (0.0007) Y M1 Gecikme Fisaisiği b (0.0123) (0.2110) (0.6770) a, b, c %1, %5 ve %10 anlamlılık düzeylerini ifade emekedir. Gecikme uzunlukları HQ, FPE nin yanı sıra AIC krierleri kullanılarak seçilmişir. Paranez içindeki değerler p değerleridir. Tablo 3.4 de sunulan sonuçlara göre M1 para arzı her 3 durumda da çıkının Granger nedenidir. Buna göre değişkenler rend durağan kabul edildiğinde es sonuçları daha anlamlı duruma gelmişir. Tablo 3.5 de yer alan sonuçlar da bunu deseklemekedir. M2Y para arzı da her 3 durumda çıkının Granger nedenidir. 417

8 Araş. Gör. Burak GÜRİŞ* Araş. Gör. Burcu KIRAN Tablo 3.5: Trend Durağan Varsayımında M2Y Para Arzı İçin Granger Nedensellik Analizi Sonuçları M 2Y Y Gecikme Fisaisiği a (0.0055) a (0.0029) a (0.0001) Y M 2Y Gecikme Fisaisiği a (0.0006) a (0.0017) b (0.0157) a, b %1 ve %5 anlamlılık düzeylerini ifade emekedir. Gecikme uzunlukları HQ, FPE nin yanı sıra AIC krierleri kullanılarak seçilmişir. Paranez içindeki değerler p değerleridir. Faka Granger nedensellik es sonuçlarının daha anlamlı hale gelmiş olması bu yönemin doğruluğu için yeerli bir kanı değildir. Değişkenlerin düzey değerleriyle modele ilave edilmesi sonucu durağan olmama problemi söz konusudur ve bu yaklaşım es isaisiklerinde ciddi problemler yaraıp, Granger nedensellik es sonuçlarının eorik olarak geçersiz olmasına neden olacakır. Burada asıl vurgulanmak isenen, değişkenlerin fark durağan ya da rend durağan kabul edilerek modellenmesinin Granger nedensellik analizi sonuçlarını ekilediğidir. Çalışmada aynı zamanda Thoma(1974) ün farklı yaklaşım arzıyla para arzının çıkı üzerinde asimerik ekisi olup olmadığı da araşırılmışır. Thoma (1974) e göre çıkının para arzına epkisinde asimeriklik söz konusudur. Bu yaklaşımda değişkenlerin büyüme oranlarına bakılmakadır. Bunun için öncelikle para arzındaki büyümenin; poziif ( MPlus) ve negaif ( MMin) büyüme olmak üzere 2 bileşene ayrılması ve ülkedeki konjonkürel dalgalanma durumunu ifade eden yeni değişkenlerin oluşurulması gerekmekedir. 1 M1 ve M2Y para arzlarında negaif bir büyüme bulunmadığından dolayı analizde sadece MPlus ve MCyP bileşenleri oluşurulmuşur. MPlus bileşeni; para arzındaki büyümenin poziif olduğu ( M>0 ) gözlem değerlerine büyüme değerinin ( M ); diğer gözlemlere ise 0 değerinin verilmesiyle oluşurulmakadır. Çalışmamızda, para arzındaki büyüme sürekli poziif olduğundan 0 değerini alan gözlem bulunmamakadır. MCyP bileşenini oluşurmak için ise, daha önce oluşurduğumuz 1 MPlus M M>0 için, diğer durumda 0. MMin M M<0 için, diğer durumda 0. MCyP MPlus*konjonkürel dalgalanma (S ) MCyM MMin*konjonkürel dalgalanma (S ) 418

9 MPlus bileşeni ile konjonkürel dalgalanmayı ifade eden S değişkenini çarpmak gerekmekedir. S değişkeni; çıkıdaki büyümenin bağımlı değişken olup, sabi paramere ve deerminisik rendle kurulmuş regresyon modelinden elde edilen kalınılardır. Elde edilen bu kalınıların MPlus değişkeni ile çarpılmasıyla MCyP değişkeni oluşurulmuşur. Bu analiz hem M1 hem de M2Y para arzları için ayrı ayrı yapılmışır. Çıkıdaki büyümeyi (bağımlı değişken) açıklamak üzere, oluşurulan yeni değişkenlerin yanı sıra fiyalar genel düzeyi ve faiz oranı değişkenlerinin de bağımsız değişkenler olarak ilave edildiği regresyon modeli ahmin edilmiş ve yeni oluşurulan değişkenlerin ( MPlus ve MCyP ) paramerelerine Wald esi uygulanmışır. Tes sonuçları Tablo 6 da sunulmuşur. Tablo 3.6: M1 ve M2Y Para Arzlarına Asimerik Yaklaşım Wald es M1 MPlus 0 MCyP 0 MPlus MCyP b (0.0268) a a M2Y c (0.0845) (0.5347) (0.2107) a, b, c %1, %5 ve %10 anlamlılık düzeylerini ifade emekedir. Paranez içindeki değerler p değerleridir. Sonuçlara göre; M1 ve M2Y para arzlarındaki poziif büyüme, çıkıdaki büyüme üzerinde ekilidir. Bunun yanı sıra M1 para arzındaki poziif büyüme kullanılarak oluşurulan MCyP değişkeninin de çıkıdaki büyüme üzerinde ekili olduğu faka M2Y para arzı için söz konusu anlamlılığın bulunmadığı espi edilmişir. Özele; lieraürde para arzı ve çıkı arasındaki nedensellik ilişkisini araşıran çalışmalarda izlenen yolları akip ederek Türkiye Ekonomisi için para arzı ve çıkı ilişkileri sınanmışır. Paranın çıkıyı hangi yollardan ekilediği konusunda ikisa kuramları arasında bir uzlaşma söz konusu değildir. Bu çalışma sonuçlarına göre M1 ve M2Y para arzlarının farklı durumlarda da olsa çıkının Granger nedeni olduğu sonucuna varılmışır. Buna bağlı olarak sonuçların parasal ikisadi dalgalanma eorisini desekler nielike olduğu söylenebilir. 4. Sonuç Para arzının çıkı üzerindeki ekilerinin araşırıldığı bu çalışmada dar para anımı için M1, geniş para anımı için M2Y para arzları ele alınmışır. Lieraürde bu konuyla ilgili çalışmalar dikkae alınarak seçilmiş değişkenler hem fark durağan hem de rend durağan kabul edilerek modele dahil edilmiş ve paranın çıkı üzerindeki ekileri Granger nedensellik analiziyle araşırılmışır. Değişkenlerin fark durağan olduğu durumda M1 para arzı ek başına çıkının Granger nedenidir. Faka değişkenlerin rend durağan kabul edilmesiyle Granger nedensellik analizi sonuçları daha anlamlı hale gelmişir. Bu durumda M1 para arzının, hem ek başına hem de fiyalar genel düzeyi ve faiz oranı modele dahil edildiğinde 419

10 Araş. Gör. Burak GÜRİŞ* Araş. Gör. Burcu KIRAN çıkının Granger nedeni olduğu görülmüşür. M2Y para arzı ise; değişkenler fark durağan durumda iken, fiyalar genel düzeyi ve faiz oranı ilave edildiğinde çıkının Granger nedenidir. Değişkenlerin rend durağan kabul edilmesiyle analiz sonuçları daha anlamlı hale gelmiş, M2Y para arzı hem ek başına hem fiyalar genel düzeyi ile birlike hem de modele faiz oranı ilave edildiğinde çıkının Granger nedeni olmuşur. Faka çalışmada değişkenlerin rend durağan varsayılarak logarimik düzey değerleri ile analize kaılmasının pek doğru bir yaklaşım olmadığı vurgulanmışır. Burada ifade edilmek isenen Granger nedensellik esi sonuçlarının, değişkenlerin fark durağan ya da rend durağan varsayılması durumlarına göre anlamlı şekilde değişiğidir. Çalışmada farklı bir yaklaşımda paranın çıkı üzerindeki asimerik ekileri de araşırılmış, M1 ve M2Y para arzlarındaki poziif büyümenin çıkıyı ekilediği sonucuna ulaşılmışır. Bu sonuçlar, parasal ikisadi dalgalanma eorisinin deseklenebileceği yönünde bir çıkarsamada bulunabilmeyi olanaklı hale geirmişir. 420

11 KAYNAKÇA BLANCHARD, O.J., Why Does Money Affec Oupu? A Survey, Handbook of Moneary Economics, 1990, ediion 1, volume 2, chaper 15, s CHEUNG, Y.W., Fuji, E., A noe on he Oower of Money Oupu Causaliy Tess, Oxford Bullein of Economics and Saisics, 2001, 63, 2, s CHRISTIANO, L.J., Ljungquis, L., Money does Granger Cause Oupu in he Bivariae Money Oupu Relaion, Journal of Moneary Economics, 1988, 22, s GRANGER, C.W.J., Invesigaing Casual Relaions by Economeric Models and Cross Specral Mehods, Economerica, 1969, 37, s HAFER, R.W., Kuan, A.M., More Evidence on he MoneyOupu Relaionship, Economic Inquiry, 1997, 35, s HAYO, B., Money Oupu Granger Causaliy Revisied: An Empirical Analysis of EU Counries, ZEI Working Paper, 1998, B8. KING, R.G., Plosser, C.I., Money, Credi and Prices in a Real Business Cycle, American Economic Review, 1984, 74, s KYLAND, F., Pressco, E., Time o Buld and Aggregae Flucaions, Economerica, 1982, 50, s LONG, J., Plosser, C., Real Business Cycles, Journal of Poliical Economy, 1983, 91, s LUCAS, R., Nobel Lecure: Moneary Neuraliy, Journal of Poliical Economy, 1996, 104, s SARGENT, T., Expecaions and he Non Neuraliy of Lucas, Journal of Moneary Economics, 1996, 37, s SIMS, C.A., Money, Income and Causaliy, American Economic Review, 1972, 62, s SIMS, C.A., Comparison of Inerwar and Poswar Business Cycles: Monearism Reconsidered, American Economic Review, 1980, 70, s SIMS, C.A., Macro Economics and Realiy, Economerica, 1980, 48, s STOCK, J.H., Wason, M.W., Inerpreing he Evidence on Money Income Causaliy, Journal of Economerics, 1989, 40, s THOMA, M.A., Subsample Insabiliy and Asymmeries in MoneyIncome Causaliy, Journal of Economerics, 1994, 64, s