ORTA ASYA TÜRK TARİHİ. Dr. İsmail BAYTAK. İlk Türk Devletleri AVRUPA HUN DEVLETİ

Transkript

1 ORTA ASYA TÜRK TARİHİ Dr. İsmail BAYTAK İlk Türk Devletleri AVRUPA HUN DEVLETİ

2

3 AVRUPA HUN DEVLETİ ( ) Başkent Etzelburg olmak üzere kuruldu. Asya daki Büyük Hun İmparatorluğumun zayıflaması üzerine M.Ö. 48 ve M.S. 93 yılları arasında Batı Türkistan sahasına, özellikle Güney ve Kazakistan bozkırlarına göçler oldu, bölgedeki Türk nüfusu arttı. Bunlar daha önce gelenleri İtil (Volga) nehrine doğru ittiler. Cim ve Yayık ırmakları civarı iki yüzyıldan fazla Hun boylarına yurtluk yaptı. Türk boyları çok kalabalıklaştıkları için otlakların yetersizleşmesi üzerine kendilerine yeni vatan aramaya başladılar. Bazı Hun grupları İtil nehrini aşarak tarihleri arasında Kafkasların kuzeyindeki Kuban ve Terek nehirleri arasındaki bozkırları istilâ ettiler.

4 Balamir Dönemi ( ) Kurucusu BALAMİR dir. Balamir önderliğinde Hun kitleleri, Hunlar Balamir önderliğinde tarihinde Karadeniz in kuzeyinden batıya İtil nehrini hızla geçerek batıya doğru ilerleyerek kısa sürede Tuna boylarına ulaşmıştır.(375) Önce Alanları yerlerinden ederek batıya doğru ittiler. Avrupa Hunları nın batıya yönelmesi sonucu ağır bir mağlubiyete uğratılan ve ordusu dağıtılan OSTROGOTLAR(doğu gotları) kralı Ermanarik, savaş meydanında intihar etti. Mağlup Ostrogot kitleleri dağınık bir vaziyette geri çekilirken Prut nehri boylarındaki Vizigotları (Batı Gotları) yerlerinden oynattılar. Yerlerini terk etmek zorunda kaldılar. Neticede Avrupa tarihindeki meşhur Kavimler Göçü başladı. Kavimler Göçü sırasında Türkleri Avrupa'ya Balamir taşımıştı.

5 Çok kısa bir zaman içinde Balkanlar, Pannonya, İtalya, Galya, İspanya ve Kuzey Afrika yabancı kavimlerin hücumlarına sahne oldu. Hunların savaş tekniği ve askerî usulleri karşısında Avrupalı kavimler dehşete düştü. Basık ve Kursık liderliğindeki bir Hun grubu, yıllarında Kafkaslardaki Derbent ve Daryal geçitlerinden geçerek Anadolu ya akın yaptılar. Doğu Anadolu ya girerek, Erzurum, Malatya ve Çukurova ya kadar ilerlediler. Antakya ile Urfa yı kuşatıp, Suriye ye girdiler; Kudüs e kadar uzanıp geri göndüler. Doğu Anadolu ya akınlar yaptıktan sonra Urfa ya kadar ilerlediler. Hunların bu akınlarından dolayı Urfa başpiskoposu Efraim Bunlar Yecüc Mecüc kavmidir. Küheylânlarının üzerinde fırtına gibi giderler. Geriye dönüp ok atarlar demiş ve Türkler hakkında daha sonraları birçok hayal ürünü hikâye ve efsanenin doğmasına sebep olmuştur.

6 Uldız Dönemi ( ) Balamir'de sonra başa Uldız (Yıldız) geçmiştir. 400 yılı civarında Karpat Dağları mıntıkasına geldiklerinde başlarında Uldız bulunan Hunlar, onun idaresinde batıya doğru ilerlemeye başladı. Bunun zamanında Avrupa Hunları 2 kol halinde hareket etmişlerdir. Bunlardan bir kol Avrupa'ya Roma topraklarına, Diğer bir kol Kafkaslar üzerinden Anadolu'ya girdi. TÜRKLER ilk KEZ ANADOLU ya ayak basmışlardır. Devletin ağırlık merkezi İtil den Orta Avrupa ya kaydı. Hunlar, Tuna ya ulaşınca Kavimler Göçü nün ikincisi başladı. Bu arada, Batı Roma İmparatorluğu ile dost olan Uldız, 406 yılında Gotların ve diğer yabancı kavimlerin elinden Batı Roma yı kurtardı. Avrupa Hunları nın geleneksel politikasının temellerini atmıştır. 2 aşamalı bu politika; Doğu Roma yı baskı altına alıp, etkisiz hale getirmek, Batı Roma üzerine yürümek, iyi ilişkiler kurmak,

7 Rua Dönemi ( ) 410 larda Uldız ölünce Hunların başına geçen Karaton geçti. Karaton daha çok devletin doğu işleriyle uğraştı. 422 sonrası Hunların başına Rua, Oktar, Muncuk isimlerinde üç lider geçti. Bunların arasında Rua nın pozisyonu daha ileriydi. Onun orduları Orta Tuna ve Tissa havzalarını ele geçirerek buralardaki Germen ve Slav kavimlerini itaat altına aldı. V. yy. ortalarına doğru Orta Avrupa dan Hazar Denizi nin doğusuna kadar uzanan bir Hun Devleti ortaya çıktı. Rua, 433de ölünce Hunların başına Muncuk un oğulları Attila ve Bleda geçti.

8 Atilla Dönemi (433/ ) 433 yılında ölünce Hunların başına Muncuk un oğulları Attila ve Bleda geçti. İki kardeşin idaresi on bir yıl kadar sürdü. Bu devirde Hun mezarlarının soyulması üzerine Doğu Roma seferine çıkıldı. Balkanlardaki Bizanslılara ait kalelerin çoğu Hunların eline geçti. 445 yılında Bleda ölünce Attila tek hâkim oldu. Devletini genişleterek doğuda Aral Gölü nden, batıda Ren nehrine kadar otuzdan fazla kavmi hâkimiyeti altına aldı. Doğu Roma ya karşı savaşlara girişerek Lüleburgaz a kadar geldi. 447 de çıktığı büyük Balkan seferinde Doğu Roma İmparatoru Theodusius u bozguna uğrattı. Harp tazminatı ve yıllık vergi almak karşılığında onunla barış yaptı.

9 Avrupa Hunları nın en parlak dönemi, En ünlü hükümdarları ATİLLA dır. Atilla babadan oğula geçen bir hükümdarlık sistemini devreye koymuştur Batı Roma üzerine gidebilmek için D.Roma nın hakimiyetindeki Balkanlar da güvenliğin sağlanması gerektiğini düşünmekteydi. Bu amaçla Balkanları baskı altında tutmaya çalışmış, bu bölgede peş peşe seferler düzenlemiştir. Doğu Roma İmparatorluğu nu tamamen etkisiz hâle getiren Attila, Batı Roma üzerine yoğunlaşmıştır.

10 Doğu Roma İmp. tarafından esir edilen veya çeşitli sebeplerle bu ülkeye sığınan Türkler bu iki devlet arasında sorun teşkil etmiştir. 434 yılında Doğu Roma İmp. iki devlet arasındaki sorunların görüşülmesi için Atilla ya başvurmuş ve bir heyet göndermiştir. Bunu fırsata çeviren Atilla Doğu Roma heyeti ile tarihe Margos Barışı olarak geçen bir antlaşma imzalamıştır. Margos Kalesi nin tam karşısında ve Tuna nın kuzey kıyısında bulunan Konstantia surları önünde yapıldığı için bu anlaşmaya Konstantia Barışı da denilmektedir.

11 Bu antlaşmaya göre 1) Doğu Roma vergiye bağlandı ve sonrasında vergi iki katına çıkardı. 2) Hun kaçaklarını geri istedi. Hunlarca esir edilmiş Romalılar ile çeşitli nedenlerle ülkesini terk eden Hunlar Doğu Roma Devleti ne kabul edilmeyecekler. 3) Romalı mülteciler ve esirlerin her biri için Avrupa Hunlarına 8 altın fidye ödenecektir. 4) Bizans'ın kendisine karşı ittifaklar içinde olmamasını istedi. Romalılar, Hunların hakimiyeti altında olan kavimlerle işbirliği yapmayacaklar. 5) Ticaret yapmak için çeşitli şartlar altında bir araya gelinecek, ticari faaliyetler belirli sınır kasabalarında devam edecektir. 6) Yapılan antlaşma devamlı olacak ve her iki taraf da uyacaktır. 7) Romalılar tarafından Avrupa Hun Devleti ne ödenen vergi 300 libre yerine 700 libre altın olacaktır. 8) Doğu Roma İmp. II. Theodosios bu şartları aynen kabul etmek zorunda kaldı. 9) Bunun üzerine Doğu Roma kendilerine sığınan Hunları iade etti. İade edilen Hunlar, kaçmaları dolayısıyla da vatana ihanet ettikleri düşüncesiyle Atilla tarafından idam ile cezalandırıldı.

12 Hunların vergiye bağladıkları Bizans la yaptıkları anlaşmalarda ticarete önem verdikleri anlaşılmaktadır. 434 teki Margos Barışı na göre ticaret yine Hunların izin verdiği sınır kasabalarında yürütülecekti. Grek tacirlerinin Hunları aldatması Atti- la nın Bizans üzerine yürüme sebeplerinden birisi olmuştur. Hunlar Balkan seferinde Belgrad ve Niş gibi müstahkem mevkileri ele geçirdiler. 447 tarihindeki Anato- lios Barışı ndan sonra Tuna nehrinden beş günlük mesafedeki yerler boşaltılmış ve ticaret bundan sonra sadece Niş şehrinde yapılmıştır.

13 Onun Roma'da olmasından yararlanan Bizans antlaşmayı bozdu. Bunun üzerine Atilla tekrar Bizans üzerine yöneldi. Bu seferler sonucunda Doğu Roma İmp. nun barış istemesi sonucu Anatolius Barışı imzalanmıştır Bu antlaşmaya göre Bizans ın ödemesi gereken vergi miktarı üç katına çıkarılmıştır.. Bizans Atilla dan kurtulmak için ona suikast dahi düzenlemeyi düşündü. Atilla Batı Roma üzerine gidebilmek için çeşitli sebepler aramıştır. 451 yılında Atilla Batı Roma İmp. kızkardeşi Roma'lı prenses Honaria nın evlilik teklifini bir fırsat olarak görmüştür. Honoria nın teklifini kabul eden Atilla çeyiz olarak ta Roma topraklarının yarısını istedi. Bu isteği kabul edilmeyince de Galya seferine ve Roma seferine çıktı.

14 Attila, yıllar önce kendisine gönderilen Honoria nın nişan yüzüğünü bahane ederek, Batı Roma İmparatorluğu nun yarısını veya devletin idaresine katılma hakkını istedi. Bunun reddedilmesi üzerine sefere girişti ve Batı Roma kumandanı Aetius ile Paris yakınlarında Campus Mauriacus denilen yerde karşılaştı (451 Haziranı). 24 saat süren savaşta her iki taraf da ağır kayıp verip geri çekildiler. Ancak, Attila maksadına erişmiş, Batı Roma mn asker kaynağı olan Galya yı tahrip etmişti. Sayısı iki yüz bine varan Hun ordusunun yarısı Germenler ve Gotlardan oluşuyordu. Ertesi sene (452 ilkbaharı) İtalya seferine çıkan Attila, Kuzey İtalya yı istilâ etti. Milano ve Pavya yı ele geçirdi. Dehşete kapılan Roma İmparatoru, Roma şehrini terk etmeye karar verdi. Ancak Papa Leon un gelip kendine yalvarması, vergi ve prenses Honoria mn nişan yüzüğünü teklif etmesi üzerine Attila, ordusunu toplayarak İtalya dan geri döndü.

15 Attila, Türk tarihinde olduğu kadar, dünya tarihinde de arkasında derin izler, hatıralar bırakan bir liderdir. Birçok milletin hafızasında ölümsüzlüğe ulaşmıştır. Onun hakkında İtalya da, Galya da, Germen ülkelerinde, Britanya da İskandinavya da ve bütün Orta Avrupa da yüzyıllar boyu ağızdan ağıza dolaşan efsaneler türemiş, roman, resim, heykel sanatlarına konu olmuş, hakkında pek çok kitap yazılmıştır. Tiyatro yazarlarına, kompozitörlere ilham vermiş, adına bir düzineye yakın opera bestelenmiştir. Almanların meşhur Nibelungen Destanı gibi çağdaşı kayıtları, onu babacan, iyiliksever ve yüksek vasıflı bir hükümdar olarak tanıtmaktadır. Tanrı nın kılıcı Ares e sahip olduğu, Attila nın bu sayede bütün dünyayı ele geçireceği onun hakkında söylenen efsanelerin en meşhurudur. Dinî taassup içindeki Hıristiyan din adamları onun hakkında acımasız ve gaddar diye hikâyeler uydurmuşlardır.

16 Batı Roma'nın yardım isteği üzerine buradaki iç isyanları bastırdı. Batı Roma üzerine Galya(fransa) seferine çıkmıştır. Galya seferi sonuçsuz kaldı. Galya ya girmiş Aetyus ile savaşmıştır. Her iki orduda birbirini yenemedi. İki tarafta çok kayıp vermesine rağmen kesin bir sonuç alınamamıştır Ertesi yıl da Alpleri aşarak İtalya ya girmeyi başarmıştır. 452 yılında Atilla ikinci defa Roma üzerine yürüdü. Atilla nın durdurulamayacğını anlayan Romalılar, Papa dan arabuluculuk için yardım istemişlerdir. Papanın başkanlığındaki heyet Atilla dan Roma nın bağışlanmasını talep etmiştir. Atilla Papa ile anlaştıktan sonra da ordusuyla birlikte geri dönmüştür. Böylelikle Roma işgalden kurtuldu.

17 Atilla nın Roma yı işgal etmesine hiçbir engel yokken geri dönmesinin nedenleri; Roma nın Hristiyan dünyası için kutsal bir merkez olması, Batı Roma nın gücünü kırdığına inanması, Doğu da tehlike olarak gördüğü Sasani Devleti üzerine sefere çıkmak istemesi,

18 Attila, Roma Seferi nden döndükten sonra Sasaniler üzerine sefere çıkmayı düşünürken hayatını kaybetmiştir (453). Bazı kaynaklarda Attila nın zehirlenerek öldürüldüğü belirtilmiştir.

19 Hunlar, Avrupa tarihinde çok derin tesirler bıraktılar. Her şeyden önce kavimler göçüne yol açarak etnik açıdan bugünkü Avrupa milletlerinin temelini attılar. Hunlar sayesinde Avrupa, estetik açıdan bozkır sanatını tanımış oldu. Batı Roma İmparatorluğu gibi büyük bir devletin tarihe karışmasına ve İtalya ya yabancı kavimlerin yerleşmesine sebebiyet verdiler. Neticede Roma-Germen siyasi oluşumu başladı. Bunun yanında köylünün ve güçsüzün korunmasına yönelik şövalyelik ruhunun doğmasına sebep olan Hunlar, askerî açıdan Türk ordusunun tesirlerini Ortaçağ boyunca yaşayacak şekilde Avrupa milletlerine aktardılar.

20 Attila nın 453 yılında bir düğün gecesinde ölümü üzerine yerine oğlu İlek geçti. Ancak, Batı Hun Devleti artık çözülmeye başlamıştı. Gerek o ve kardeşleri arasındaki taht mücadeleleri, gerekse Germen kitlelerinin bağımsızlıklarını ilân etmek için harekete geçmeleri kısa zamanda devletin dağılmasına yol açtı. İlek, Gepid kralıyla yaptığı savaşta öldürüldü. Dengizik, 468 yılında BizanslIlara yenildi ve esir düştü. İstanbul a getirilerek idam edildi. Attila nın en küçük oğlu İrnek kendisine bağlı bazı gruplarla Karadeniz in kuzeyine döndü. Ona bağlı gruplar buradaki Ogur Türklerine karışarak Bulgarları meydana getirdiler.

21 Attila dan sonra yerine oğulları İlek, Dengizik ve İrnek geçmiştir. Ancak onlar devleti babaları kadar iyi yönetememişlerdir. Başa önce Ilek geçti Germen isyanıyla uğraşırken öldü ve Germenler Hun devletinde ayrıldı.(454) Onun, yerine geçen Dengizik imparatorluğu ayakta tutmak için çok mücadele verdi. Doğu Roma ile yaptığı mücadelede hayatını kaybetmiştir. (469) Başa geçen Irnek Orta Avrupa da tutunamayacağını anlayınca önce Karadeniz'in batı kıyısına döndü. Buda Bulgar ve Macar devletinin doğmasına neden oldu. Hunlar günümüzde Macarların atalarıdır diyebiliriz. Böylece Avrupa Hun devleti yıkılmıştır. Hunlar zaman içerisinde Hıristiyanlaşarak benliklerini yitirdiler.

22 Bu devletin kısa sürede yıkılmasına sebep olan: Hunların Avrupa da erimesine sebep olan:; 1) Arkadan takviye Türk göçü gelmediğinden azınlıkta kalmaları, Kuruldukları yerlerde Türk Nüfusunun az olması 2) Asker sayılarının düşmesi, 3) Avrupanın (Roma) yerleşik kültürünün göçebe kültür karşısında ağır basması, Kültür üstünlüğü kuramamaları.

23 Türklerin Avrupa ya Etkileri 1-Avrupa Hunları, çok güçlü devlet idareleri, sınırları içerisinde sağladığı emniyet ve huzur sayesinde kuzey-güney, Doğu-batı arasındaki ticari ve kültürel faaliyetleri kolaylaştırmıştır. Balkanların Germen kabileleri tarafından işgalinin önüne geçmişlerdir. 2-Hunlar, Giysi (pantolon ve ceket giyme), Ordu sistemi(at koşumları ve atları eyerleme) konusunda Avrupa ya örnek olmuştur. 3-Bazı Avrupa kavimleri, ordularını Türk ordusu düzeninde yeniden yapılandırmışlardır.