Amaç: Doğalgaz ile ilgili tehlikeleri tanıyabilme ve alınması gerekli güvenlik tedbirlerini listeleyebilme ve uygulayabilme.

Transkript

1 BÖLÜM DOĞALGAZ GÜVENLİK KURALLARI Amaç: Doğalgaz ile ilgili tehlikeleri tanıyabilme ve alınması gerekli güvenlik tedbirlerini listeleyebilme ve uygulayabilme.

2 5.1. DOĞAL GAZ'IN OLUŞUMU VE BİLEŞİMİ Doğal gaz günümüzden milyonlarca yıl önce dünyada yaşayan canlı artıklarının yer katmanları arasında, basınç ve sıcaklık altında dönüşüme uğramasıyla ortaya çıkmaktadır. İçerisinde büyük oranda (%70-95) Metan (CH4), daha az oranda Etan (C 2 H 6 ), Propan (C 3 H 8 ), Bütan (C 4 H 10 ), Azot (N 2 ), Karbondioksit (CO 2 ), Hidrojen' Sülfür (H 2 S), Helyum (He) içeren renksiz, kokusuz, yüksek enerjili bir gaz yakıttır DOĞAL GAZIN PATLAMA RİSKLERİ Yoğunluğu kg/m3 arasındadır. Havaya göre daha hafif bir gaz olduğu için açık havada uçucu özelliği vardır. Ancak, kapalı yerlerde hava içindeki gaz oranı %5-15 arasında bulunduğunda patlayıcı özelliği vardır. Bu karışım oranları arasında, herhangi bir alev ile temas ederse patlama ortaya çıkar. Doğal gaz zehirli değildir. Ancak, doğal gaz kaçaklarında havadaki gaz miktarının artması ortamdaki oksijeni azaltacağından boğulma tehlikesi ortaya çıkar. Doğal gaz'ın bünyesinde kükürtün az miktarda oluşu diğer yakıtlara göre avantaj ortaya çıkartır. Bu durum doğal gaz kullanımında korozyon sorununu da ortadan kaldırmaktadır. Bünyesinde kükürtün az olması baca gazı sıcaklığının katı yakıtlara göre daha düşük sıcaklıklara indirgenebilmesini sağlar. Bu da yakıtın daha verimli kullanılması anlamına gelmektedir. Bünyesinde karbon miktarının az olması ise radyasyon yoluyla olan ısı transferini azaltır. Gaz halinde olması nedeniyle oksijen molekülleriyle daha kolay ve homojen bir karışım meydana getirebilir. Bu dayanma için gerekli fazla hava miktarının daha düşük düzeylerde tutulmasını sağlar. Fazla hava miktarının az olması dışarıya atılan enerjiyi azaltarak yanma verimini yükseltir. Bünyesindeki hidrojenin fazlalığı nedeniyle baca gazı içindeki su miktarı sıvı yakıtlara oranla 2 kat, katı yakıtlara oranla ise 3 kat daha fazladır. Ayrıca, yoğuşma sıcaklığının daha yüksek seviyelerde olması nedeniyle bacalarda yoğuşma ve korozyon problemi ortaya çıkabilmektedir. Doğal gaz kullanılması durumunda yakıtın üst ısıl değerinden de yararlanma olanağı ortaya çıkmaktadır. Bu durum kondensasyonlu cihazların ortaya çıkmasını sağlamıştır. Doğal gazda bulunan Azot, Oksijen ile reaksiyona girdiğinde yüksek sıcaklıklarda Azotoksitler (NO X ) oluşturmaktadır. Bu Azotoksitler korozyona neden olmaktadır. Çeşitli önlemlerle NOX oluşumu azaltabilmektedir. Doğal gazın önemli bir avantajı kazan dairesinde tanklarda depolanmaya ihtiyaç göstermemesi, boru hatlarıyla kolayca taşınabilmesidir. Yakıtın boruyla taşınıyor olması ısıtma sisteminin merkezi sistemden bireysel sisteme doğru kaymasını sağlamıştır. Böylece, merkezi sistemde sıcak suyu taşımak yerine, bireysel sistemde gazı taşımakla borular vasıtasıyla olan kayıplar ortadan kaldırılmaktadır. Doğal gazın büyük şehirlerde yaygın olarak kullanılmasının en büyük amacı diğer yakıtlara göre çevreyi daha az kirletmesidir.

3 Sıvı yakıtlarda yakıtın ön ısıtılması ya da katı yakıtlarda yakıtın hazırlanması ve kazana atılması gibi ekstra işlemler ortadan kalkmakta, doğal gaz doğrudan brülöre verilebilmektedir. Doğal gaz çok düşük sıcaklıklarda (-160 C) atmosfer basıncında sıvılaşır. Basınç altında ise 47 barda -82 C' de sıvılaştırılabilir. Daha yüksek sıcaklıklarda sıvılaştırılamayan doğal gaz ortam sıcaklığında gaz durumundadır GAZ KAÇAĞI HALİNDE GÜVENLİK ÖNEMLERİ Gaz kaçağı olması kokusundan hemen anlaşılır. Bu halde hemen aşağıdaki önlemler alınmalıdır. 1. Hemen bütün ocaklar-alevler söndürülmelidir. Şekil 5.1. Ocaklar ve alevler söndürülmeli 2. Hemen pencere ve kapılar açılmalıdır. 3. Hemen gaz sayacı yakınındaki kapatma vanası veya girişteki ana kapatma vanası kapatılmalıdır. 4. Gaz kokusu olan odalara, ortamlara açık ışıkla girilmemelidir. 5. Hiç kibrit veya çakmak çakılmamalıdır. 6. Hiçbir elektrik düğmesi, şarteli açılıp kapatılmamalıdır. 7. Hiçbir elektrik fişi prizden çekilmemelidir. 8. Hiçbir elektrik zili kullanılmamalıdır. 9. Sigara içilmemelidir. Şekil 5.2. Elektrik zili sakıncalı

4 Şekil 5.3. Sigara sakıncalı 10. Bütün gaz armatürleri kapatılmalıdır. 11. İkinci şahıslara gaz kokusunun devam edip; etmediği sorulmalıdır. 12. Koku hala devam ediyorsa doğal gaz dağıtım şebekesi idareciliğine, polise haber verilmelidir. Şekil 5.4. Acil yardım 5.4. BACALI CİHAZLARDA GENEL GÜVENLİK * Bacalı, cihazlar mutlak bacaya bağlanmalıdır. * Bacalı ve fanlı cihazlar ortamın havasını kullandıklarından bulundukları hacim yeterli büyüklükte ve ortama yeterli temiz hava girişi sağlayabilmelidir. * Havalandırma miktarı dikkate alınarak kapasitesine göre monte edileceği hacmin uygunluğuna bakılmalıdır. * Cihazların monte edileceği mekana sürekli temiz hava girmeli ve iyi havalandırılan bir yere monte edilmelidir. Havlandırma menfezine bulunduğu yere matilasyon takılmalıdır. * Cihaz müşteri rızası ve talebi olsa bile banyo, yatak odaları ve salonda bulunan yerlere monte edilmemelidir. Her yıl onlarca şofben zehirlenmesi kazası bu nedenle yaşanmaktadır. * Cihaz tamamen dış ortama açık bir balkona monte edilmelidir. Ancak fırın ya da ocak üzerine monte edilmemeli, kombi cihazının altında piknik tüpü gibi ısıtıcı cihazlar kullanılmamalıdır. * Cihazın monte edileceği ortamda donma tehlikesi olmamalıdır. Baca bağlantıları standartlara uygun olarak yapılmalıdır. * Kombi cihazı, yeterli mukavemete sahip, düz ve yanıcı olmayan bir duvara monte edilmelidir.

5 * Cihaz servis ve bakım hizmetlerinin rahatlıkla yapılabileceği şekilde monte edilmelidir. * Cihazın bulunduğu yer en az 12m 3 hacme sahip olmalıdır. Menfezler kapatılamaz tipte olmalıdır, ve sürekli açık konumda olmalıdır. * İki mekanın birleştirilmesi gibi özel uygulamalar standartlara uygun yapılmalıdır DOĞALGAZIN EMNİYET KURALLARI Gaz halinde olmasıyla kullanım ve yanma açısından diğer yakıtlara göre pek çok avantajı olmasına karşın, ortaya çıkabileceği tehlikeler nedeniyle de kullanımı sıkı kurallara bağlanmıştır. Gerek projelendirmede, gerek yapım esnasında gerekse de kullanım sırasında uyulması gereken standartlar bulunmaktadır. Güvenli bir kullanım için doğal gazın yapısı ve özelliklerine uygun olarak koyulmuş kurallara uyulmalıdır. Şekil 5.5. Doğalgazın emniyet kuralları Doğal gaz kullanımında birisi de gaz sızıntısıdır. Doğal olarak kokusuz olduğundan daha hafiftir, ve sızıntı durumunda yukarıya doğru yükselir. Zehirli olmamasına karşın kapalı bir alanda çok birikmesi halinde H 2 O azlığı nedeniyle boğulmaya yol açabilir. Ortamdaki gaz yoğunluğu hacimsel olarak %5 e kadar ulaşması durumunda patlama tehlikesi ortaya çıkar. Bu olay alt patlama sınırı olarak adlandırılır GÜVENLİK KURALLARI * Cihaz kullanılacak yere ve ihtiyaca uygun seçilmelidir. * Cihazın boyutları, yapısı ve kullanım şartları dikkate alındığında tehlike yaratmayacak şekilde yerleştirilmelidir. * Cihazın yerden yüksekliği dikkate alınmalı yer tipi cihazın yeterli hava çekişi yapabilecek yere montajına dikkat edilmelidir. * Duvar tipi cihazlar fırın ve ocak üzerine yerleştirilmemelidir. * Cihazın montajı yapılacak duvarın mukavemeti cihazın ağırlığını kaldırabilecek kapasitede olmalıdır.

6 * Cihazın monte edileceği duvar ateşe dayanıklı olmalıdır. * Cihazın monte edileceği duvar ateşe dayanıklı bu amaçla yanmaz malzeme ile korunmalıdır. * Cihazın dış yüzeyinin ısınması göz önüne alınarak yakın çevresinde kolay tutuşan eşya olmamasına dikkat edilmelidir. * Cihazın hiçbir tarafına havlu elbise vb. malzeme örtülmemelidir. * Cihaz monte edilmeden önce hazırlanan doğal gaz projesi yerel doğal gaz şirketine onaylatılmalıdır. * Cihaz yüzeyine kimyasal temizleyiciler uygulanmamalıdır BİNA İÇERİSİNDEKİ TESİSATTA DOĞAL GAZ KAÇAĞI TESPİT EDİLİRSE YAPILMASI GEREKEN KURALLAR Gaz Ailesi 1. Gaz ailesi: Hava Gazı 2. Gaz ailesi: Doğal Gazı Doğal Gaz Bileşenleri 3. Gaz ailesi: LPG 4. Gaz ailesi: Bio Gaz Meton min % 85 Eton max % 7 Propan max % 3 Büton max % 2 Azot % 2,6 CO 2 max % 3 Diğer 0,4 Renksiz, kokusuz, zehirsiz, havadan hafif (suni kokulandırma: Çürük sarımsak kokusuna yakın). Gaz kaçaklarında; 1. Dışarıdan şartel kapatılır. 2. Gaz kaynağı kesilir. 3. Mevcut birikmiş gazı tahliye et. 4. Aşağı ve yukarı kapıları aç. 5. İnsanları tahliye et. NOT: Telefonlara, elektriklere, kapı zillerine dokunma metal vb. Cisimlerin birbirlerine çarpma veya sürtünmesini sağlayacak hareketlerden kaçınılmalıdır. (Kıvılcım çıkabilir).

7 Boğularak Ölüm Zehirlenerek Ölüm Gazın mekana tamamen Dolup O 2 eksikliği sebebiyle Cihazın yanma esnasında mekandaki O 2 yi tüketmesi sonucu boğulma. Yanma sonucu ortaya çıkan baca gazları sonucu zehirlenme (CO 2 ) 5.8. İÇ TESİSATTA GAZ KAÇAĞINA KARŞI ALINACAK ÖNLEMLER * Zayıf akım kablolarından en az 15 cm * Kuvvetli akım kablo ve cihazları, sayaçları en az 30 cm uzakta olmalı. * Gaz boruları elektrik topaklanması amacıyla kullanılmamalıdır. * Sıva üstü hatlar duvara çelik tüpel ile tutturulur. * Duvar içi kanallardan geçen borular kelepçeyle tespit edilmeli ve havalandırma kapak veya ızgarası bırakılmalıdır. * Sıva altına dg. Borusu döşenmez. * Borular taşıyıcı eleman olarak kullanılmaz. * Kapalı hacimlerden geçirilmemeli. * Havalandırılamayan yerlerden geçirilmesi zorunlu ise iç tesisat boruları koruyucu boru içinden geçirilir. * Aydınlık, asansör boşluğu, garaj, yangın merdiveni, havalandırma, duman ve çöp bacaları ile davlumbaz içinden geçmez. Odun, kömür, çöp depolarına ve asma tavan içine döşenmez. * Kalorifer kazanlarına gelen boru dışında kalorifer dairelerinden kolonub boru geçmez. * Boru hattının yatayla dikeyi birleştiren en büyük kesitinin en alt noktasına temizleme T, ve kolon boşaltma için en üste T dir. * Dilatasyonla ayrılmış kısımlara kompansatör veya esnek bağlantı demanı * Rutubetli yerlerden koru. * Vidalı bağlantılara sızdırmazlık. * Kolon görülebilecek yere döşenir. * Cihazdan, sayaçlardan önce vana. * Her vanadan sonra ayrılabilir bağlantı elemanı bırakılmalıdır. * Bina ve kazan dairesi elektrik tesisat bağlantı matları arasında kompagatür veya esnek bağlantı elemanı. * Tamamlayıp kullanılmayan hatlar vanadan sonra körlenmelidir. * Borular Ø 25 yerinde kaynak Ø 25 videl. * Boru kaynak kontrolü.

8 * Boru büklümlerinde çap daralması olmamalıdır. * Bina kolon tatlarının üst noktasına havalandırma menjezi. * Tesisat bina dışına uygulanırsa kompasatör korunmalıdır. * İşletmelerce mühürlü sayaç, vana v.b. açılmamalı. * Kolon borusu kirişler delinemez. * Gaz borusu duvar geçişi PVC esaslı kılıç içinden korur. KAYNAKLAR Demir Döküm Teknik Yayınları Makine Mühendisleri Odası Doğal Gaz İç Tesisatı Yayını Demir Döküm Doğal Gaz Yayınları