BYF&ÖYG BİREYSEL YETENEKLERİ FARK ETTİRİCİ ÖZEL YETENEKLERİ GELİŞTİRİCİ EĞİTİM PROGRAMLARI kazanımlar yöntemler & teknikler formlar

Transkript

1 Bartın Bilim ve Sanat Merkezi BYF&ÖYG BİREYSEL YETENEKLERİ FARK ETTİRİCİ ÖZEL YETENEKLERİ GELİŞTİRİCİ EĞİTİM PROGRAMLARI kazanımlar yöntemler & teknikler formlar Bartın,2014 1

2 Yavuz ÇİÇEK Komisyon Başkanı Bartın Bilim ve Sanat Merkezi Müdürü Bu kitabın bütün hakları BARTINBİLSEM e ait olup, yazılı izin alınmadan kısmen veya tamamen kullanılmaz, çoğaltılamaz, kopyası çıkarılamaz, fotokopisi alınamaz veya kopya anlamı taşıyabilecek hiçbir işlem yapılamaz. 2

3 İ Ç İ N D E K İ L E R Açıklama 5 Bireysel Yetenekleri Fark Ettirici Eğitim Programı (BYFP) 6 Özel Yetenekleri Geliştirici Eğitim Programı (ÖYGP) 7 I.Bölüm Amaçlar ve Proses Programların Amaçları 8 Programların Uygulama Süreleri 9 II. Bölüm Modüler Öğretim ve Modüler Programlama Modüler Öğretim 10 Modüler Programlama 11 Modüler Öğretiminin Nitelikleri 12 III. Bölüm Yöntemler Teknikler Bilimsel Araştirma Yöntemi 14 Problem Çözme Yöntemi 17 IV. Bölüm Öğrenme Sitilleri 26 Görsel Ağirlikli Öğrenme 27 İşitsel Ağirlikli Öğrenme 27 Kinestetik Ağirlikli Öğrenme 28 Öğrenme Stili Testi 30 V. Bölüm BYF/ÖYG Programlarının Kazanımları Görsel Sanatlar 32 İşitsel Sanatlar (Müzik) 42 Dil Sanatlari 48 Coğrafya 73 Tarih 78 Matematik 85 Kimya 98 Fizik 104 Biyoloji 118 Türkçe 127 İngilizce 134 Bilişim Teknolojileri 148 Alanlara Ait Ortak Kazanımlar 154 3

4 VI. Bölüm Proje Süreçleri Hedefler 159 Kazanımlar 159 Proje Hazırlama 160 Neden Proje Yapılmalı 160 Bir Projenin Planlanmasinda Dikkat Edilmesi Gerekenler Hususlar Nelerdir?161 Proje Çalişmasi Nasil Yapilmalidir?162 Proje Raporu Nasil Yazilmalidir? 164 Proje Raporu Yazilirken Şu Siralamaya Dikkat Edilmelidir 165 Proje Seçimi, İşlenişi Ve Sunumu İle İlgili Özet Bilgiler 166 Ek Bilgi - Proje Tabanli Öğrenme Yaklaşimi 167 Örnek Proje Çalişmalari 172 Örnek Biyoloji Proje Raporu 172 Örnek Fizik Proje Raporu 174 Örnek Kimya Proje Raporu 176 Matematik Projelerinde Dikkate Alinmasi Gereken Hususlar 177 Coğrafya 179 Coğrafya Projelerinde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar 181 Örnek Coğrafya Proje Raporu 183 Sosyoloji 188 Sosyoloji Projelerinde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar 188 Örnek Sosyoloji Proje Raporu 189 Tarih 191 Tarih Projelerinde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar 193 Örnek Tarih Projesi Raporu 193 VII. Bölüm Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı 196 Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliğinde Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı 196 Neden Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı 196 Disiplin Hedef Değerlendirme Formunun Düzenlenmesi 197 Form Düzenleme Cetveli 210 VIII. Bölüm BYFP / ÖYGP Formları 211 BYFP Performans Derecelendirme Ölçeği (FORM-11) 212 BYFP Disiplin Hedef Değerlendirme Formu (FORM -12) 214 BYFP Proje Değerlendirme Formu (FORM -13) 215 BYFP Öğrenci Gözlem Kayit Belgesi (FORM -14) 216 ÖYGP Performan Derecelendirme Ölçeği (FORM -15) 217 ÖYGP Öğrenci Gözlem Kayit Belgesi (FORM -16) 219 ÖYGP Proje Sürecini Değerlendirme Formu (FORM -17) 220 ÖYGP Disiplin Hedef Değerlendirme Formu (FORM -18) 221 4

5 AÇIKLAMA Bartın Bilim ve Sanat Merkezi PDR Birimi koordinatörlüğünde hazırlanmakta olan Bartın Bilim ve Sanat Merkezi Öğretim Programları ve Klavuzu kitabının bir bölümü olarak ele alınan BYF/ÖYG Bireysel Yetenekleri Fark Ettirici Eğitim Programı ve Özel Yetenekleri Geliştirici Eğitim Programı Kazanımlar kitapçığı siz değerli öğretmenlerin uygulamalarına ışık tutmak amacıyla hazırlanmıştır. Bu kitapçıkta; On iki disiplin alanına ait kazanımlar bulunmaktadır. Bunlar, örnek niteliğinde olup fikir almak amacıyla kullanılabileceği gibi, konuyla ilgili olmak üzere ilgili kazanımlar değişiklik yapılmadan da kullanılabilecektir. Ayrıca, programlar hazırlanırken dikkate alınacak modüler yaklaşım biçimi de, farklı özellikleri bakımından tanıtılmaya çalışılmıştır. Bu kitapta BYF/ÖYG programlarında öncelikle kullanılması gereken yöntemlerden, bilimsel araştırma yöntemi ile problem çözme yöntemi ayrıntılarıyla anlatılmıştır. Öğrencilerin bireysel ihtiyaçlarına göre eğitim arayışı, bize onların aslında farklı bireyler oldukları ve farklı algılama biçimlerine sahip oldukları gerçeğini kabul ettirmiştir. Bu gerçekten hareketle, her çocuğun eğitim ortamı oluşturulurken öğrenme tarzına uygun yapıların oluşturulması gerekmektedir. Bu da ancak çocukların öğrenme stillerini ortaya çıkarmakla mümkün olabilmektedir. Kitapta öğrenme stillerinin kavramsal açıklamasıyla beraber öğrenme stilini beliryen bir de test bulunmaktadır. Öğrencilerin, mental düzeyleri belli bir bölümde olsa dahi özel yetenekleri, kişilik özellikleri vb. birçok alanda birbirinden farklılık göstermektedir. Bu durum, tematik yaklaşımla ele alınan program içeriği başta olmak üzere, farklı performans ve hızda ürün elde edilmesine neden olmaktadır. Bu nedenle kitabın sonlarında örnek olarak sunulmuş formlar, modüler programlama anlayışını temel alarak hazırlanmıştır. Bu programlama sayesinde bireyselleştirilmiş eğitim modeli yaklaşımıyla, her öğrencinin çalışma hızını ve performansını kontrol edilebilmesine olanak sağlanmış olacaktır. Ayrıca kitapta, BYF ve ÖYG eğitim programı uygulamalarının geri bildirimleri ve öğrenci bireysel yapılanmasına ışık tutacak verileri elde etmek amacıyla formlara yer verilmiştir. Bu formlar sayesinde öğrenci gelişimini takip etmek ve daha gerçekçi planlamalar yapmak mümkün olacaktır. 5

6 BİREYSEL YETENEKLERİ FARK ETTİRİCİ EĞİTİM PROGRAMI BYFP Uyum ve destek eğitimi programında elde edilen bulgular sonucu öğrencilerin bilişsel, duyuşsal, sosyal ve devinişsel kapasiteleri dikkate alınarak yetenek alanları doğrultusunda gruplar oluşturulur. Bu dönemde öğrencilerin sahip oldukları bireysel yeteneklerini fark ettirebilmek amacıyla akademik bilgilere dayalı olarak yaratıcılıklarını öne çıkaran ve bireysel farklılıklarına yönelik programlar hazırlanır ve uygulanır. Öğrenme ortamlarının yaratıcı düşünmeyi destekleyen eğitim araç ve gereciyle donatılmasına özen gösterilir. BYF eğitim programı, öğrenci merkezli eğitim anlayışına göre disiplinler arası ilişkiler dikkate alınarak modül eğitim programı şeklinde hazırlanır. Bireysel yetenekleri fark ettirici dönemde disiplinler arası ilişkiler dikkate alınarak proje üretim çalışmaları devam ettirilir. Bu dönemde projeler destek eğitimi programına göre daha kapsamlı hazırlanır. Tüm bu çalışmaların sonunda, öğrencilerden elde edilen bulgular, öğretmenler kurulunda değerlendirilerek her öğrencinin yetenek alanı belirlenir. 6

7 ÖZEL YETENEKLERİ GELİŞTİRİCİ EĞİTİM PROGRAMI ÖYGP Bu döneme ait eğitim programı, öğrenci merkezli eğitim modeline uygun olarak disiplinler arası modüler yapıda hazırlanır. Özel yetenekleri geliştirici eğitim programları sayesinde, öğrencilere disiplinler ve disiplinler arası ilişkiler dikkate alınarak herhangi bir disiplinde derinlemesine veya ileri düzeyde bilgi, beceri ve davranış kazanmaları sağlanır. Ayrıca bu dönemde, öğrencilerin bireysel yeteneklerinin farkında olmaları sağlanarak kapasitelerini en üst düzeyde kullanmalarını sağlanır. Öğrencilere bu dönemde, daha çok özel yetenek alanına yönelik proje üretim çalışmaları yaptırılır. 7

8 I. BÖLÜM AMAÇLAR ve PROSES (BYFP) Bireysel Yetenekleri Fark Ettirici Programın Amacı Öğrencilerin kendi özel yeteneklerini tanımalarına ve farkına varmalarına katkı sağlayacak, bilimsel temellere dayanan, yüksek potansiyellerini harekete geçiren, bireysel amaçların ihtiyaca ve yeteneğe göre belirlendiği zengin, farklı ve onların kabiliyetlerini test edici ortamlar sunmaktır. (ÖYGP) Özel Yetenekleri Geliştirici Programın Amacı Çocukların; öğrenci merkezli eğitim anlayışına uygun olarak, disiplinler arası ilişkiler çerçevesinde, herhangi bir disiplinde derinlemesine veya ileri düzeyde bilgi, beceri ve davranış kazanmalarını sağlamak ve daha çok özel yetenek alanlarına yönelik proje üretim çalışmaları yapmalarına yardımcı olmaktır. BYF ve ÖYG Programlarının Etkinlik Örneklerinin Belirlenmesinde Yararlanılan Ölçütler Etkinliklerin belirlenmesinde aşağıdaki ölçütler dikkate alınmalıdır Modüler işleyişe imkân sağlayacak şekilde düzenlenmesi Yüksek potansiyel barındıran ilgi ve yetenekleri fark ettirici olması Bir sonraki programa hazırlayıcılığı Öğrenciler tarafından zevkle gerçekleştirilebilirliği Disiplinler arasında modüler yapılanmaya olanak sağlaması Yakın çevrenin ihtiyaçlarına odaklı proje fikri oluşturabilmesi Programların Değerlendirme Süreçleri BYF/ÖYG programlarını değerlendirmede aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir. Öğrencinin öz yeteneğini tespitte uygun teknik ve araçların kullanılması Öğrencinin devam ettiği disiplinlerin öğretmenleri arasında işbirliği gerçekleştirilmesi Danışman öğretmenlerin PDR birimiyle eşgüdümlü çalışması Elde edilen verilerin PDR Birimince yorumlanması Süreçte kaydedilen performans değerlerinin incelenmesi 8

9 Öğrencinin Uygulamalara Etkin Katılımını Sağlamada Yapılacaklar Uygulamalar öğrencinin ihtiyacına uygun planlanmadır. Uygulama hedefleri, birden çok ihtiyaca cevap verecek biçimde belirlenmelidir. Uygulama konuları, ilgi ve yeteneklere uygun olmalıdır. Çok sayıda duyuya hitap eden eğitim yaşantısı sağlanmalıdır. Uygulama konularının yeni ve ilginç oluşuna dikkat edilmelidir. Kişisel gelişimine katkı sağlayacak, başarı duygusu oluşturan etkinlikler olmalıdır. Yaparak yaşayarak öğrenmeye fırsat vermelidir (BYFP) Bireysel Yetenekleri Fark Ettirici Eğitim Programının Uygulama Süresi BYF eğitim programının süresi en fazla üç yıldır. Bir buçuk yıla yakın sürede gerçekleşen destek eğitim programında disiplin alanlarını tanıma fırsatı bulan öğrencinin, yapılan değerlendirmelerinde elde edilen üst düzey yetenek alanlarına göre BYF programında devam edeceği disiplinler belirlenir. Bilimsel ve sanatsal alanlarının her ikisinde de olabilen bu çalışmalar ikibuçuk üç yıllık bir süreyi kapsamaktadır. Devam eden bu süreçte eşgüdümlü çalışan disiplinler, öğrenci için belirlenen ve yüksek performans sağlayabileceği özel yeteneği belirleninceye kadar devam eder. Bu nedenle BYF (Bireysel Yetenekleri Fark Ettirici) programında gerçekleşecek uygulamaların istenilen yararı sağlayabilmesinde gerekli olan süre ikibuçuk üç yıl olarak düşünülmektedir. (ÖYGP) Özel Yetenekleri Geliştirici Eğitim Programının Uygulama Süresi ÖYG eğitim programı öğrenci farklılıklarına göre iki ikibuçuk yıl kadar sürede gerçekleşmektedir. Bir önceki dönemlere göre alanında daha derinliği söz konusu bilgilerin verildiği ve çalışma ortamlarının oluşturulduğu bu eğitim dönemi için oluşturulan modül programlar, belirlenen sürelerde olmak üzere öğrencideki davranış ve becerileri geliştirecek biçimde planlanmalıdır. 9

10 II. BÖLÜM MODÜLER ÖĞRETİM ve MODÜLER PROGRAMLAMA Modüler Öğretim Bir davranış kazandırma mühendisliği olan eğitim; ekonomik, politik, toplumsal sistemlerin bir alt sistemi konumundadır. Bu alt sistemin görevini etkinlikle yapabilmesi, tabi olduğu üst sistemlerin felsefelerini dikkate almasına bağlıdır. Eğitim programlarının amaçlarını belirlerken dikkate alınan birey, toplum ve konu alanı varsayımları daha çok felsefi niteliktedir. Bunun nedeni toplumun yetiştirmek istediği insanda bulunması gereken özellikleri kazandırmak için eğitimi işe koşuyor olmasıdır. Bu bağlamda da eğitimin bazı eğitim felsefesi akımlarından yararlanarak programlarını tasarlaması, geliştirmesi ve uygulamaya koyması gerekmektedir. Modüler öğretimi bir program geliştirme yaklaşımı olarak ele aldığımızda, bazı felsefe akımlarına dayanması kaçınılmazdır. Özellikle öğrenci merkezli öğrenmeye ağırlık veren pragmatist felsefesinin eğitime yansıması olan ilerlemecilik akımının ilkelerinin, modüler öğretimde dikkate alındığının belirtmek yanlış olmayacaktır (Sönmez ve diğerleri, 2000: 44). Çünkü modüler öğretim, programlı öğretim, bireyselleştirilmiş sistem programı, bilgisayar destekli öğretim, yeterliğe dayalı eğitim, kendi kendine planlanan eğitim, tam öğrenme gibi öğretim yaklaşımlarını merkeze alarak gelişen bir öğretim yöntemidir. Modüler öğretim, öğrenciyi merkeze alarak öğrencinin ilgi, ihtiyaç ve yetenekleri doğrultusunda öğretimi yönlendirmeye çalışır. Öğretmene rehberlik ve davranış mühendisliği rollerini yükleyerek, demokratik bir sınıf ortamının oluşmasına yardım eder. Böyle bir sınıfta öğrenci kendi öğrenme hızına göre ilerleyerek tam ya da etkili olarak öğrenebilmektedir. Öğrenci öğretim süreci boyunca değerlendirilmekte, değerlendirme sürekli ve gerçek ortamından seçilmiş olgular ya da problemlerin çözümüyle yapılmaktadır. İşte böyle bilimsel dayanakları olan modüler öğretim nedir? Şimdi bu soruyu cevaplandırmaya çalışalım: Tanım Modül, kelime anlamıyla bir bütünün bölünebilen parçası anlamına gelmektedir. Bir başka deyişle, kendi içinde anlam bütünlüğü olan küçük bir birimdir. (TDK, 1988: 1033) modülü, bir yapının çeşitli bölümleri arasında orantıyı sağlamak için kullanılan ölçü birimi ve bir uzay taşıtının bütün yapısı içinde yer alan bağımsız bölüm dür şeklinde tanımlamaktadır. Tanımlara bakıldığında modülü kendi içinde bir bütün olarak, fakat ayrıca daha büyük bir bütünün de parçası olan bir birim olarak tanımlayabiliriz. Modül kavramını eğitimde daha farklı bir anlamda kullanmaktayız. Özellikle yeterliğe dayalı programlar ile beraber modül kavramının kullanıldığını görmekteyiz. Bu kapsamda modül, bir yazılı materyal olup ilgiliyeterliğin tanımı, amaçları, bu amaçlara ulaşmak için yapılması gereken etkinlikleri ve ölçme araçlarını içermektedir. Modül, belirli bir becerinin karşılığında ölçülebilir bir öğretim hedefinin belirli bir parçasıdır. Terim aynızamanda belirli bir bilgi ya da beceriyi konu alan bir kitapçığı anlatmak içinde kullanılır (ILO, 1987: 33). Modül aynı zamanda birkaç saatlik 10

11 öğrenim durumlarının tanımlanması ve sunulması için de kullanılmaktadır. Görüldüğü gibi modül, bir öğrenme birimi olarak kabul edilmektedir. Ancak gerçek modüler öğretimin anlamı bundan daha farklıdır. (Aklan, 1989: 15) Eğitim açısından modülü, ulaşılacak öğrenme hedeflerini davranışsal olarak gösteren, hedeflere ulaşabilmek için gerekli etkinlikleri belirleyen, hedeflere ne derece ulaşıldığını kontrol etme olanağı veren ve değişik öğrenme koşulları içinde bulunan bireylerin öğretiminde etkilibiçimde kullanılma özelliği taşıyan, kendi içinde bütünlüğü olan bir öğrenme elemanı olarak tanımlamaktadır. Tanımlamaya göre, modülün bireyin kendi kendine öğrenebilmesine imkân sağlayacak bir öğrenme birimi olduğunu söyleyebiliriz. Modül kavramı eğitimde modüler programlama kavramı yoluyla uygulamaya dönüştürülmektedir. Modüler programlama genel olarak öğretimin modüler programlar aracılığıyla sürdürülmesi anlamındadır. Modüler Programlama: Öğrenme-öğretme etkinliklerinin kendi kendine öğrenme olanağı sağlayacak tarzda kendi içinde bütünlüğü olan ve birbirlerini işlevsel olarak tamamlayacak biçimde bağımsız öğrenme elemanları şeklinde düzenlenmesidir. Bu kavramın ifade ettiği öğrenme elemanına modül, modüler birim, ünite, işe dönük birim gibi adlar verilmektedir. Bu öğrenme elemanına dayalı olarak geliştirilen bir programa modüler programlama adı verilmektedir (Alkan, 1989: 15). Modüler programlama kendi içinde bir bütün olan parçaların birleşmesiyle daha büyük bir bütünün meydana geldiği bir programdır. Büyük bütünün oluşması için parçaların her biri bireyin ihtiyacına göre çok değişik biçimlerde bir araya getirebilir. Eğitimde kullanılan modülün ne olduğu ve özellikleri şu şekilde sıralanmaktadır (Alkan, 1989: 15-16): Öğrencinin ulaşacağı öğrenme hedeflerini davranışsal olarak gösterir. Hedeflere ne derece ulaşıldığını kontrol etme imkânı verir. Değişik öğrenme koşullarındaki bireylerin öğretiminde etkili birşekilde kullanılabilme özelliğini taşır. Kendi içinde bütünlüğü olan bir öğrenme elemanıdır. Açıklamalar doğrultusunda eğitimde kullanılan modül, ulaşılacak olanhedefleri açık bir şekilde ortaya koyan, bu hedeflere ulaşmada değişik etkinlikleri içeren, hedeflere ne derece ulaşıldığını kontrol etme imkanı verenve kendi içinde bütünlüğü olan bir öğrenme birimidir, denilebilir. Buna göre modüler programlamayı tarif etmek gerekirse şu şekilde tanımlayabiliriz: Bir öğretim sürecinde bireysel ve yeterliğe dayalı öğrenmenin gerçekleşmesi için kazandırılacak içeriğin belli analiz teknikleriyle düzenlenip, uygun öğrenme öğretme ortamını oluşturacak şekilde düzenlenmesini amaçlayan bir program yaklaşımıdır. Günümüzde mesleki teknik eğitim alanında daha yaygın olarak kullanılan modüler programlama ve öğretim, ülkelerin eğitim sistemlerini yeniden yapılandırmaları doğrultusunda, bir eğitim organizasyonu yapısı olarak ele alınmaktadır. Özellikle eğitimde adaptasyon ve verimlilik oranının yükseldiği, esneklik özelliğinden dolayı eğitimin her alanına uygulanabileceği, sürekli eğitim ve yaşam boyu eğitim gibi kavramlarla uygun bir yapı oluşturabileceği ifade edilmektedir. Bu yönüyle (D Hainaut ve Vasamillet, 1990: 32) 11

12 modüler öğretimi bir metot olarak değil, bir eğitim organizasyonu ve yapısı olarak kabul etmektedirler. (Alkan 1991: 187) modüler öğretim kavramının, eğitim teknolojisinde görülen yeni teknolojik gelişmelerden program düzenleme yöntemleri ile ilgili bir uygulama olduğunu belirterek; modüler öğretimi şöyle tanımlamaktadır: Öğrenme-öğretme etkinliklerinin kendi kendine öğrenme olanağı sağlayacak tarzda, kendi içinde bütünlüğü olan ve birbirlerini işlevsel olarak tamamlayacak biçimde bağımsız öğrenme elemanları şeklinde düzenlenmesidir. (Aydın, 1991: 197) modüler öğretimi, kişiye kazandırılacak davranışların modüler birimler halinde planlanması, uygulanması ve değerlendirilmesi şeklinde tanımlamaktadır. Yukarıdaki tanımlar yönünde organize edilen ve yapılandırılan bir program bütününde yer alacak modüller; bireye yönelik, açıkça belirtilmiş amaçlar etrafında yapılandırılmış, kendi içinde bütünlüğü olan ve bireysel performansın değerlendirilmesine imkân sağlayan birimlerden meydana gelmelidir. Bu öğrenme elemanının temel nitelikleri bütünlük, amaçların davranışsal olarak ifade edilmesi, değişik öğrenme durumlarının düzenlenmesi ve öğrenci etkinlikleri yönünde sonuç hakkında dönüt düzeltme verilmesi şeklinde özetlenebilir. Başka bir ifadeyle modül, öğrenme amaçlarını gösteren, amaçlara ne derece ulaşıldığını kontrol imkanı veren, değişik öğrenme durumları içinde bulunan bireylerin etkili bir biçimde kullanabilme özelliği taşıyan, kendi içinde bütünlüğü olan bir yaklaşımdır. Modüler Öğretiminin Nitelikleri Modüler öğretim sürecinin gelişimine bakıldığı zaman bireysel öğrenme ile ilgili çalışmaların bugünkü durumun temelini oluşturduğu söylenebilir. Modüler öğretimi adlandıran modül kavramının yeterliğe dayalı programlar ile beraber kullanıldığını görmekteyiz. Modül daha çok bir öğretim materyali olarak ifade edilirken, modüler programlama daha geniş kapsamlı bir kavramdır (Külahçı, 1995: 27). Modül kavramı, bir yazılı materyal olup ilgili yeterliğin tanımı, amaçları, bu amaçlara ulaşmak için yapılması gereken etkinlikleri ve ölçme araçlarını içermektedir. Yeterliğe dayalı programlar ile birçok benzer özellikleri olan modüler öğretim; 1960 lı yıllardan sonra, öğretmen yetiştirme, mesleki ve teknik eğitim ile yaygın eğitim alanında kullanılmaya başlanmıştır. Modüler programlamada uygun öğretim materyallerinin geliştirilmesi son derece önemlidir. Genelde bireysel öğrenmeye yönelik olan öğrenme modüllerinin her biri belirli beceri ve/veya bilgiyi kapsar ve şu unsurlardan oluşur: Giriş Davranışsal amaçlar Gerekli-araç-gereç, donanım Açıklamalar, şekiller, öğrenim etkinlikleri Amaçların gerçekleştirilme düzeyini ölçmeye yardım edecek ölçme araçları Değerlendirme Bir modülde hedeflenen sonuçlara ulaşabilmek için bu bölümler ya da bölümlerden biri bulunmazsa, ortaya konulan materyalin modüler öğretimin özelliklerine göre hazırlanmış olduğunu söylemek mümkün değildir. Her modülün modüler öğretimin ilkeleri doğrultusunda hazırlanıp, uygulamayahazır hale getirilmesi gerekir. 12

13 Modüler öğretim uygulamasında öğrenci çalışacağı modülleri belirler ve çalışmaya başlar. Çalışmalarında ihtiyaç duydukça öğretmeni ya da danışmanı ile bir araya gelir. Bunun yanında grup etkileşimi uygulamalarıyla öğretim desteklenebilir. Öğrenci çalıştığı modülle ilgili yeterlikleri danışmanı önünde sergilemek zorundadır. Genel hatları belirtilen modüler öğretimin nitelikleri şu şekilde özetlenebilir: Modüler öğretim bireyin ilgi, istek ve yeteneklerini dikkate alır. Bireysel öğretime imkan verir ve bireyin isteğine göre seçme şansıtanır. Programın içeriği bireysel farklılıklara göre düzenlenebilir. Eğitim uygulamalarına farklı bir anlayış kazandırır. Örgün ve yaygın eğitim kurumları arasında geçiş yapma imkanı söz konusudur. Hazırlanan modülleri bilgisayar destekli öğretim, uzaktan destekli öğretim gibi sistemlere uyarlamak mümkündür (Alkan, 1989: 16-17). Kaynak: 13

14 III.BÖLÜM YÖNTEMLER/TEKNİKLER BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMİ Kapsam Araştırma Yöntemleri; sunuşu, araştırma yöntemlerindeki farklı anlayışları, yaygın olarak kullanılan araştırma tekniklerini, araştırma basamaklarını, veri toplama ve analizini, yorumunu, rapor yazma esaslarını, kaynakça ve dipnot gösterme tekniklerini kapsamaktadır. Temel amaç; araştırma sürecini (sorun belirleme, veri toplama, veri analizi ve sonuçları yorumlama) incelemek, belli başlı bilimsel araştırma yöntemlerini (deneysel yöntem, betimleme yöntemi, tarihi yöntem vd.) gözden geçirmek ve belirli bir konu hakkında araştırma yapabilmek için gereken literatür bulma, veri toplama, verileri değerlendirme ve rapor yazma tekniklerini yazmaktır. Bilimsel Araştırmanın Aşamaları Belirlenen bir konuda araştırma yapılırken, belli aşamaları takip etmek, çalışmanın daha hızlı ve verimli olmasını sağlayacaktır. Bu aşamalar 8 başlık altında toplanabilir. Araştırmanın Konusu Araştırmanın Amacı ve Önemi Araştırmanın planlanması Problem Cümlesi Kaynak Taraması (Anahtar kelimeler, veri toplama yöntem ve teknikleri: Veri türleri / kaynakça (ilgili kurumlar, kütüphaneler, ilgili kişiler, internet) Verileri toplama/sınıflandırma) Varsayımlar Tanımlar ve Sınırlılıklar (Araştırmanın içeriği, Başlıklar/alt başlıklar) Yazım/sunum (rapor yazma teknikleri) Bilimsel araştırmada verilen bir araştırma konusunu; Bilimsel araştırma yöntemlerine uygun olarak yürütebilmek, Araştırma sonucuna uygun çözüm önerileri geliştirebilmek, Araştırma konusuna ait çözüm önerilerini analiz edebilmek, Bilimsel kurallara uygun olarak rapor edebilmek, Araştırma konusuna uygun amaç, önem, varsayım, sınırlılık ve tanımları yazabilmek, Araştırma amacına uygun veri toplama aracını uygulayabilmek, 14

15 Araştırma verileri üzerinde temel istatistiksel işlemler ve çözümlemeler yapabilmek, Bulguların yorumlanması ile ilgili özellikleri açıklayabilmek, Araştırmada elde edilen bulguları yorumlayabilmek, Araştırma sonucuna göre öneriler geliştirebilmek, Yapılan araştırmayla ilgili özet yazabilmek, Araştırma raporunun yazımında dikkat edilmesi gereken kuralları açıklayabilmek, Kurallarına uygun olarak raporlaştırabilmek, gerekmektedir. Bilimsel bir araştırma iki evreden oluşur. A. Araştırmanın Amacı ve Önemi, Veri Toplama Teknikleri B. Rapor Yazma Teknikleri A. ARAŞTIRMANIN AMACI VE ÖNEMİ, VERİ TOPLAMA TEKNİKLERİ Araştırma yapılacak konuda, amacı ortaya tam koyabilmek, çalışmanın önemini vurgulamak, Bilimsel araştırma teknikleri doğrultusunda, seçilen konu üzerinde araştırma yaparak, değişik kaynaklardan veri toplamak ve elde edilen verileri doğru olarak analiz edebilmek Veri türleri o Belgesel tarama (kütüphane) o Gözlem o Görüşme o Yazışma o Internet Çalışmanın bu aşamasında dikkat edilmesi gereken hususlar aşağıdaki gibidir. Seçtiği konuyla ilgili kaynak taraması yapabilmek Konuyla ilgili kaynak eser ve kişileri belirleyip yazma Kaynak taraması için uygun bir plân hazırlama Kütüphane çalışmalarında katalog kullanma Yararlandığı kaynak ve kişilerden elde ettiği bilgileri not ve fişlere yazma Basın yayın organlarını takip ederek konuya ilişkin bilgileri toplama Internet ten araştırma yapma Araştırma konusuna uygun amaç, önem, varsayım, sınırlılık ve tanımları yazabilmek Araştırma konusuna uygun olarak araştırmanın amacını yazma Araştırma konusuna göre araştırmanın önemini yazma Araştırmanın dayandığı temelleri yazma Araştırma konusunun sınırlılıklarını yazma Araştırma konusuna uygun tanımları yazma Araştırma verileri üzerinde temel istatistiksel işlemler ve çözümlemeler yapabilmek Elde ettiği verileri amacına uygun olarak sınıflayıp yazma Sınıflandırdığı veriler üzerinde gerekli olan istatistiksel işlemleri yapma Verileri tablo halinde gösterme Sonuçları kontrol etme 15

16 Bulguların yorumlanması ile ilgili özellikleri açıklayabilmek Bulguların nasıl yorumlanacağını yazma Yorumlamada dikkat edilmesi gereken özellikleri yazma Bulguların yorumlanmasını örnek vererek açıklama Araştırmada elde ettiği bulguları yorumlayabilmek İstatistiksel tekniklerle elde ettiği bulguları yazma Bulgular doğrultusunda yorumunu yazma Yaptığı yorumun doğruluğunu tabloya göre kontrol ederek yazma Araştırma sonucuna göre öneriler geliştirebilmek Araştırma sonuçlarına dayalı olarak gerçekleştirilebilecek öneriler yazma Bu önerileri önemine göre sıralayıp yazma Yaptığı araştırmayla ilgili özet yazabilmek Araştırmanın tüm aşamalarını özetleyerek yazma Yazdığı özeti, araştırmanın ilgili bölümüne yerleştirme B. RAPOR YAZMA TEKNİKLERİ Araştırma raporunun yazılmasında temel kurallar o Bilimsel kurallar o İçerik ile ilgili kurallar Alıntıların kullanılması Dipnotların yazılması Kaynak belirtme amaçlı dipnot Ek bilgi verme amaçlı dipnot Araştırma raporunun yazılması o Ön bölüm Başlık sayfası Önsöz İçindekiler Listeler o Ana bölüm/metin Giriş Problem Amaç Önem Sınırlılıklar Tanımlar o Kaynak araştırması o Materyal ve yöntem Evren ve örneklem Araştırma modeli Veriler ve toplanması Verilerin işlenmesi 16

17 o Araştırma sonuçları Tartışma Sonuç Öneriler Özet o Arka bölüm Ekler Kaynaklar listesi Çalışmanın bu aşamasında dikkat edilmesi gereken hususlar aşağıda özetlenmiştir. Raporlaştırma ile ilgili temel kavramlar bilgisi Rapor, dipnot, kaynakça, metodoloji kavramlarının tanımlarını yazma Verilen bir kavramın tanımını, verilen bir dizi tanım arasından seçip işaretleme Verilen bir dizi kavramla, bir dizi tanımı eşleştirip işaretleme Araştırma raporunun bölümlerini sıralayabilmek Araştırma raporunda bulunması gereken bölümleri sırasıyla yazma Sırası karışık verilen bölümleri sıraya koyma Verilen bir bölümde bulunması gereken öğeleri yazma Araştırma raporunun yazımında dikkat edilmesi gereken kuralları açıklayabilmek Araştırma raporunun yazılmasında dikkat edilmesi gereken kuralları yazma Raporlaştırmada kullanacağı dilin özelliklerini açıklama Kapak düzeninin nasıl olacağını yazma Raporlaştırmada kâğıt düzeninin nasıl olacağını yazma Raporlaştırmada başlık ve paragraf düzeninin nasıl olacağını yazma Raporlaştırmada şekil ve tabloların yerleştirilmesinde dikkat edilecek özellikleri açıklama Dipnot yazımında dikkat edilmesi gereken kuralları açıklama Alıntı yapılırken dikkat edilmesi gereken kuralları açıklama Kaynakça yazımında dikkat edilmesi gereken kuralları açıklama Özet yazmada dikkat edilmesi gereken kuralları açıklama PROBLEM ÇÖZME YÖNTEMİ Problem: Giderilmek istenen her güçlük problemdir. Bir durumun problem olarak tanımlanabilmesi için şu iki koşulu taşıması gerekir. Kişide rahatsızlık uyandırmalı. Birden fazla çözüm yolu olmalı. Problem çözme, problem olan durumun belirlenerek, çözüm yollarının aranması ve problem durumunun aydınlatılması sürecidir. Problem Çözme Yönteminin Aşamaları Problemin belirlenmesi. 17

18 Problemin anlaşılması. Problem için hipotezlerin oluşturulması. Problemle ilgili bilgi toplanması. Hipotezlerin test edilmesi. Hipotezler arasından deney ve karşılaştırmalar yoluyla probleme en uygun olanın seçilmesi ve uygulanması. Hipotezlerin test edilmesinden sonuçlar çıkararak genel bir sonuca varılması. Problemin Belirlemesi: Öğrencilerin bir güçlükle karşılaşması veya öğretmenin bir güçlüğü sınıfa getirmesiyle problem ortaya çıkarılmış olur. Ancak güçlüğün öğrenciler tarafından belirtilmesi daha önemli ve daha eğitseldir. İlk zamanlarda problemin ortaya çıkarılmasında öğretmenin rolü daha fazla olmaktadır. Öğretmen problemi doğrudan doğruya belirtebileceği gibi, sınıfta problemin hissedilmesi için uygun bir durum oluşturabilir. Bunun yanında problem sınıfta kendiliğinden ortaya çıkabilir. Karşılaşılan bu durum öğrenciyi etkilemekte ve bu durum onda belli bir düzeyde rahatsızlık yaratmaktadır. Örnek: Öğretmen nüfus sorununun ana hatlarının çizilmesi konusunda öğrencilere yardım etmek için birkaç soru sorar: Nüfus artışı ile ilgili neler biliyorsunuz? Nüfus artışı konusunda geçerli bilgiler nelerdir? Teknolojik gelişme ile nüfus artışı arasında bir ilişki var mıdır? Sorulara verilen cevaplar doğrultusunda problem nüfus artışının nedenleri olarak belirlenir Problemin Anlaşılması: Bu aşamada kendimize soracağımız birkaç soru bizeproblemin analiz edilmesinde ve anlaşılmasında yardımcı olacaktır. Problemle ilgili ne anlıyorum? Problemle ilgili neyi biliyorum? Problemle ilgili neyi bilmiyorum? Yukarıdaki sorular cevaplandığında problemi hem analiz etmiş oluruz. Hem de problemle ilgili bildiklerimiz ve bilmediklerimiz ortaya çıkar. Bu soruların cevapları bize diğer aşamalarda yardımcı olur. Hipotezlerin Oluşturulması: Bir hipotezi oluştururken, öğrenci mümkün olan en kısa zamanda, mümkün olduğu kadar çok olasılık düşünmelidir. Hipotezlerin oluşturulması, problemin çözümü ile ilgili yapılabilecek olanların sınırlarını çizer. Hipotez, bilinmeyeler konusunda, bilinen ve yaşanmış deneyimlerle yapılan, tahminlere dayalı geçici önerilerdir. Bu tanım çerçevesinde öğrenciler, her biri öneri niteliğinde olan ve problemin çözümü ile ilgili karar vermeye yardımcı olacak hipotezler geliştirirler. Örnek: Öğrenciler, nüfus artışının nedenlerini belirlemeye yönelik 3 hipotez geliştirirler. Bunlar: Ekonomik yönden zayıf insanların daha fazla sayıda çocuk sahibi olmaları. 18

19 Sanayileşmiş toplumlarda (Fransa, İsveç, Japonya vb) nüfus artışı sorunun bulunmaması. Nüfus artışı sorunu olan ülkelerin aynı zamanda çevre kirliliği, açlık,..vb sorunlarının olması. Problemle İlgili Bilgi Toplanması: Bilmediğimiz konuları problemin anlaşılması aşamasında belirledikten sonra,problem çözümünde yararlanılacak uygun kaynaklar belirlenmeli ve onlardan yararlanılmalıdır. Bu aşamanın planlı yürütülmesi gerekir. Çünkü oluşturduğumuz hipotezlerin test edilmesinde elde ettiğimiz bilgilerden ve oluşturduğumuz materyallerden faydalanacağız. Kaynak olarak interneti, konu ile ilgili bir kitabı, konu ile ilgili bir materyali kullanabiliriz. Ancak bunların, konunun bütün yönlerini yansıttığından ve gerçekleri dile getirdiğinden emin olunmalıdır. Hipotezlerin Test Edilmesi: Bu aşamada oluşturulan hipotezler test edilir. Hipotezlerin test edilmesinin amacı ise, gerçekten problemin çözümlerinden biri olup olmayacağını anlamaktır. Bu aşamada toplanan bilgilerden yararlanılır. Öğrenciler hipotezlerin geçerliliğinin gösterilmesi ve test edilmesi konusunda neler yaptıklarını açıklarlar. Hipotezler Arasından En Uygun Olanının Seçilmesi: Bu aşamada hipotezlerden probleme en uygun olanı seçilir. Hipotezlerle ilgili araştırmalar ve/veya deneyler yapılır. Kanıtlar toplanır. Toplanan bu bilgiler ışığında hipotezlerle ilgili karşılaştırmalar yapılır. Ve problemin çözümüne yönelik en uygun hipotez seçilir. Genel Bir Sonuca Varma: Problem çözme yönteminin son aşamasıdır. Hipotezlerin test edilmesinden sonuçlar çıkartılarak genel bir sonuca varılır. Hipotezin probleme ne ölçüde ve nasıl bir anlam kazandırdığına dair yazılı bir rapor hazırlanır. Problem Çözme Yönteminin Sınırlılıkları Çok zaman alan bir yöntemdir. Bütün disiplinlere uygulanması mümkün değildir. Öğrencilere bir takım maddi külfetler yükleyebilir. Problem çözümünde gerekli olacak bir takım materyal kaynaklarının öğrenci tarafından sağlanması güç olabilir. Öğrenmenin değerlendirilmesi güçtür. Problem Çözme Yönteminin Faydaları Öğrenciler etkindir. Öğrenciler öğretme-öğrenme sürecinde etkin oldukları için kalıcı izli öğrenmeler sağlanabilir. Öğrencilerde öğrenme sorumluluğunu arttırır. Öğrencilerde problem çözümü için bağımsız düşünme yeteneğini geliştirir. Öğrenmeye karşı ilgi ve istek uyandırır. Karar verme sürecinde öğrencilerin çok yönlü düşünme yeteneğini geliştiri Öğrencilere başkalarıyla yardımlaşmanın ve başkalarının fikirlerinden yararlanılmasının gerektiği görüşünü benimsetir. Öğrencilere birden fazla kaynaktan sentez yaparak çalışmayı öğretir. Öğrencilere önerilerde bulunma ve hipotezler ileri sürme yeteneği kazandırır. 19

20 Problem Çözmede Başarısızlık Nedenleri Problemleri çözmek karışık bir süreçtir herkes her bir aşamasında gerektiği kadar etkili olamayabilir. Bunun sonuçlarını şu şekilde özetleyebiliriz. Metodik çalışmamak Yeterli istek ve kararlılığa sahip olmamak Problemi yanlış tanımlamak Gereken teknik ve yeteneklerden mahrum olmak Teknikleri etkili bir şekilde kullanamamak Yanlış bir teknik kullanmak Yetersiz yada doğru olmayan bilgi Yaratıcı ve çözümleyici zihinsel yetenekleri yeterince kullanmamak Çözümü bir şekilde uygulamaya sokamamak Yukarıdaki engeller dışında çözüm önünde duran bir çok gizli faktörde vardır. PROBLEM ÇÖZME YÖNTEMİNDE KULLANILAN TEKNİKLER A. Beyin Fırtınası Bireylerin eleştirilme endişesi olmadan fikirlerini rahatlıkla ifade ettikleri grup tartışma tekniğidir. Beyin fırtınası, değişik fikirlerin ortaya konulmasını destekler, böylece kısa sürede çok sayıda farklı fikirler üretilir. Bu tekniğin uygulanmasında fikirlerin niteliğinden çok, sayıca çokluğu önemlidir. Gruplar, bu tekniği uygulayarak daha yaratıcı bir şekilde belirli bir konuda hızlı bir süreç içinde çok sayıda fikir üretirler. Fikirler, gruptakilerin bilgilerini, tecrübelerini ve ileri görüşlerini birleştirir bir şekilde toparlanarak listelenir ve ortaya çıkan fikirler listesinden kullanılabilecek olanlar seçilir: Beyin Fırtınasının Yararları: Grubun bütün olarak bilgilerini ve deneyimlerini ortaya koymasına yardımcı olur. Yaratıcılığı destekler. Grubun bütününün katılımını sağlar. Nasıl Beyin Fırtınası Yaparız? Ekip lideri beyin fırtınası için konuyu yeniden gözden geçirerek netleştirir, Belirli bir süre tespit edilir, Gruptaki her üye sıra ile bir fikir ortaya atar, Ekip lideri her fikri tahtaya yazar. Fikir özetlenerek tahtaya yazılır ise fikri ortaya atan kişinin fikrin anlamını koruduğunu kabul etmesi gerekir, Fikirlerin sayıca çokluğu önemlidir. Bir kişinin fikri daha önce kaydedilen bir başka fikre bağlantılı olabilir, Süreç, gruptakilerin bütün fikirlerini tamamlanıncaya kadar devam eder, Ekip lideri bir sonraki aşamaya geçmeden önce gruba kaydedilecek daha başka fikirlerinin olup olmadığını sorar. Beyin Fırtınası için Kurallar: Her grup üyesi her seferinde yalnız bir fikir söyler, Fikirler dönüşümlü olarak söylenir, 20

21 Fikirler söylenirken ortaya atılan fikirle ilgili olarak hiçbir yorum ve eleştiri yapılmaz, fikirler sorgulanmaz veya yargılanmaz, Hızla bir kişiden diğerine geçilir, Grup üyeleri eğer sıra kendilerine geldiğinde söyleyecek fikirleri yok ise "beni geçin" der, Her fikir; çılgınca, mantıksızca, aptalca, uygun değil veya tekrar ediliyor gibi görülse bile, kabul edilir, Tartışma / Açıklama Bölümü: Bütün fikirlerin ortaya atılışı tamamlandıktan sonra tartışma/açıklama bölümüne geçilir. Ortaya atılan fikirler üzerinde tartışılarak fikirlerin tam olarak anlaşılması sağlanır. Bu bölümün sonunda bütün grup üyelerinin uzlaşması ve bir fikir üzerinde hemfikir oluşması zorunluluk değildir. Grup üyelerinin aydınlanmasını istedikleri noktalar üzerinde beyin fırtınası yaratılarak tartışılır, Amacına uygun olmayan, grubun becerilerinin dışında ve daha önceden tamamlanmış fikirler elenir, Aynı özelliği taşıyan fikirler gruplandırılarak birleştirilir. Beyin Fırtınasını Ne Zaman Kullanabiliriz? Amaçlar belirlenirken, Öğretmen/öğrenci katılımını sağlamak için, Öğrenci/personel/veli fikirleri arasından öncelik taşıyanların belirlenmesinde, Fazla sıklıkla toplanmayan gruplarda fikir üretiminde, Büyük değişim yaratacak fikirleri ortaya çıkarmada, Personele görüşlerini açıklama fırsatı tanımada, Eleştiriyi formülleştirmede, Görüş birliğine ulaşmada, Gelişim hedeflerinin belirlenmesinde, Problem çözümünde, Yaratıcı fikirler üretmede. Beyin Fırtınasının temel kuralları: Bütün öneriler kabul edilir ve listelenir, Hiçbir öneri eleştirilmez, Fikirlerin özgürce açıklanması desteklenir, Bütün fikirler ortaya konuluncaya kadar önerilerin ortaya konuşu devam eder, Fikirlerin sınıflandırılması sağlanır, Benzer fikirler fikri ortaya atanın kabulü ile gruplandırılır, Öneriler, fikri ortaya atanın kabulü ile geliştirilir. B. Görüş Geliştirme Tekniği Eğitim ortamında bir konuda yapılan düşünce alışverişinde, tartışmasında kişinin kendi görüşünü diğer görüşlerden de yararlanarak geliştirmesini ve savunmasını ya da değiştirmesini, karşı çıktığı görüşü benimsemesini sağlayan bir öğretme - öğrenme tekniğidir. Görüş geliştirme, belirgin çelişkiler ve kutuplanmış tutumları kapsayan konuların öğretiminde öğrencilerde görüş geliştirmek için kullanılan bir tartışma yöntemi olarak tanımlanabilir.bu yöntemin kullanılması için konuların belirgin çelişkiler ve kutuplaşmış tutumlar içeren 21

22 konuların öğretiliyor olması gerekir.görüş geliştirme, bütün sınıfın katılımı ile gerçekleştirilir. Yararları Öğrencilerin bütün halinde katıldıkları bir çalışmadır. Öğrencilere kendi görüşlerini ifade etme, bu görüşleri gerekçeleriyle savunma ve fikir değişikliği yapma olanağı tanır. Öğrencilere, diğer düşüncelere saygı duymayı, yeni fikirlere açık olmayı öğretir. Öğrencilerin bir konuyla ilgili değişik bakış açıları oluşturmalarını ve konuya eleştirel olarak bakmalarını sağlar. Öğrencilerin ilgi ve dikkatlerini artırarak derse aktif katılımlarını sağlar. Sınıf içinde zevkli ve eğlenceli bir ortam oluşmasını sağlar. Sınırlılıkları Tartışmalı konu bulmak her zaman mümkün olmayabilir. Öğrenciler dinleme ve tartışma kuralları için gerekli davranışları kazanmamışlarsa, sınıf içinde aynı anda konuşma ve tartışma yaşanmasına ve sınıfta aşırı bir gürültü yaratılarak dersin akışının bozulmasına neden olabilir. Öğrencilerin birbirlerinden etkilenerek benzer düşünceleri savunmaları durumda farklı düşüncelerin ortaya çıkması mümkün olmaya bilir. Uygulama Aşamaları Konunun geçerli bir çelişki içerecek nitelikte olması gerektiğini bilmelidir.birbirleriyle ilişkili birden çok tartışma konusu belirlenir. Seçilen konuların tartışmaya açık konular olmasına dikkat edilmelidir. Slogan kullanılmasını engellemelidir. Örnek: o Nükleer santrallerin sayıları arttırılmalıdır. Kişilik gelişiminde çevre kalıtıma göre daha etkilidir. o Beş ayrı kartona Kesinlikle katılıyorum Katılıyorum Fikrim yok Katılmıyorum Kesinlikle katılmıyorum, yazılarak sınıfta farklı yerlere asılır. Konular tahtaya yazılır ve öğrencilere bir süre düşünme fırsatı verilir.öğrencilerin kendi görüşlerini gösteren kartonun altında yer alması istenir. Öğrenciler yerini aldıktan sonra tartışmaya başlanır. Öğrencilerin bulundukları noktada neden durduklarını, açıklamaları, birbirini dinlemeleri ve ikna etmeye çalışmaları sağlanır. Öğrencilerin arkadaşlarının açıklamalarından etkilenip etkilenmedikleri sorulurken, ikna olanların yerlerini değiştirmeleri sağlanmalıdır. Bütün öğrencilerin tartışmaya katılması için çaba harcanır.konunun yeterince tartışıldığına emin olunduğunda tartışma sona erdirilebilir.bu yöntemin sonunda şu görüş doğru, bu görüş yanlıştır. denilemez. Öğrencilerde; karşıt görüşü dinleme, karşıt görüşe saygılı davranma, aynı konunun farklı bakış açılarını görme, kendi görüşlerinin değişebileceği kazanımlar ortaya çıkar. Görüş geliştirme tekniğinde öğretmenin görevleri: 22

23 Konunun geçerli bir çelişki içerecek nitelikte olması gerektiğini bilmelidir. Slogan kullanılmasını engellemelidir. Tartışılacak konuyu tekniğe uygun şekilde belirlemelidir. Sınıfta saygı ortamı yaratmalıdır. Öğrencilerin sınıf ortamında tartışmalarına olanak verilmelidir. Görüş belirten öğrencilerden görüşlerinin nedenlerini istemesi, yanlı davranmaması ve öğrencilerin düşüncelerini eleştirmemesi gerekir. Sınıf yönetiminde becerikli olmalıdır. Görüş geliştirme tekniği münazaradan tamamen farklıdır. Görüş geliştirme tekniğinde; İki zıt düşünce yoktur, iki uç noktanın ara noktaları da vardır. Bütün sınıf tartışmaya katılabilir, jüri yoktur. Tartışmada kazanan, kaybeden grup yoktur. Öğrenciler başta savundukları görüşü terk edip başka bir görüşe, hatta karşı çıktığı görüşe katılabilirler. C. Balık Kılçığı Şeması (Sebep-Sonuç DİYAGRAMI) Belirli bir problemin veya durumun olası nedenlerini belirlemek, ortaya çıkarmak için kullanılır. Grubun problemin içeriğine odaklanmasını sağlar Problem hakkındaki grup bilgisinin ortaya çıkmasını sağlar Detaylı bir sebep-sonuç DİYAGRAMI balık kılçığı şeklindedir, bu yüzden balık kılçığı DİYAGRAMI olarak da adlandırılır. Şemanın yapısı üyelerin sistematik bir şekilde düşünmesine yardımcı olmaktadır. Analiz edilen sorun açık bir şekilde tanımlanmalı ve ekip üyelerinin tümü tarafından anlaşıldığından emin olunmalıdır. o Sayfanın ortasına soldan sağa, sağ tarafta kutu içinde sonuç (sorun) yer alacak şekilde ana kılçık çizilir. Sonuca etki eden farklı kategoriler bu ana kılçık üzerine, yine kutu içinde olacak şekilde çizilir. Belirlenen diğer sebepler küçük kılçıklar olarak temel kılçıklara eklenir. o Temel kılçıklar olarak, personel, çevre, malzeme, yöntem, yönetim, ölçülebilirlik kullanılabilir ya da beyin fırtınası uygulanarak daha uygun olanları da bulunabilir. Başlıkların konu ile uyumlu ve mantıklı olması önemlidir. o Beyin fırtınası ya da diğer analiz yöntemleri kullanılarak sebepler bulunur. Sebeplerin kısa ve özlü tanımlar haline getirilmesi önemlidir. Sebeplerin belli bir kategori içinde diyagrama yerleştirilmesi ve sıralanması sorunun net bir şekilde görülmesine yardımcı olacaktır. o İlk kılçıktan başlayarak sebepler eklenir ve diğer kılçığa geçilir. Her kılçık veya sebep birçok alt kılçıklara sahip olabilir. Sebepler ve alt sebepler sıralanırken Bu niçin oldu? veya Buna sebep olan nedir? türü sorular sorulmalıdır. Bu aracın kullanılmasının amacı insanların karşılaştıkları sorunun sebeplerinden hangilerinin önemli olduğunu belirlemelerini sağlamaktır. D. Püko Döngüsü Adım - adım plan yaparak sonuca ulaşmakta kullanılan sistematik bir yaklaşımdır. (Planla - Uygula - Kontrol Et - Önlem Al) 23

24 Planla o Amacın kesin belirlenmesi (neyi başarmak istiyoruz, nerede, ne zaman ) o Hedeflerin belirlenmesi o Detaylı plan hazırlama (uygulama planı) Uygula o İlgili her kişiyi bilgilendirme ( Ne, Kim, Ne Zaman ) o Faaliyet planını izleme ve gerçekleştirme o Uygulama sonuçlarını yakın takip etme Kontrol Et o Hedef veya hedeflere ulaşıldı mı? o Olası sapmaları tespit etme ve kaydetme o İlgili kişileri bilgilendirme Önlem Al o Etkili önlemleri standartlaştırma o Gerekli eğitim ve yönlendirmeleri sağlama o Kalıcı bir izleme sistemi kurma 24

25 E. Sınama-Yanılma En çok başvurulan tekniklerden biridir. Eğer bilgi ve tecrübe eksikse, yeterli araştırma ve inceleme vakti yoksa, problem iyi tanımlanmamış, sınırlanmamış veya üzerinde fazla düşünülmemişse, bu teknikle çözülmeye çalışılır. Eğitsel değeri yoktur. Ancak, eğer bir probleme sınama-yanılma yoluyla çözüm aranacaksa, mümkün çözümler arasından en isabetlisini seçme yolu da öğretilmelidir. F. Tümdengelim Tümevarım tekniğinin tersidir. Daha önceden ulaşılmış bazı genel yasalar veya kurallar, formüller çocuğa verilir ve bunu birçok tekil olaya uygulaması istenir. Herhangi bir olayın genel yasaya uygunluğu zihinsel olarak kontrol edilir. Öğretimde tümdengelim tekniği mümkün olduğunca geç kullanılmalıdır. Çünkü bu teknik tamamen soyut kavramlardan ve bilimsel yasa ve formüllerden hareket eder. Meselâ, üçgenin iç açılarının toplamının 180 derece olması kuralı genel bir kuraldır ve bütün üçgenleri kapsar. Bunun temeli olarak önce çocuğun kafasında soyut üçgen kavramını ve değişik açı kavramlarını yerleştirmelidir. Benzer bilimsel araştırma tekniklerinden yararlanma: Dünyanın değişik yerlerinde binlerce bilim adamı değişik nesneler ve olguları bilimsel yönyemlerle inceliyorlar. Biz de yakın çevremizde bilimsel araştırmalar yaparken, daha önce bu alanda benzer bilimsel araştırmalar yapılıp yapılmadığını, yapıldı ise hangi teknikler kullanıldığını ve ne gibi sonuçlara ulaşıldığını bilmeliyiz. Eğitimde genellikle daha önce yapılmış deney ve araştırmalar özetlenir ve kısaca sınıf huzurunda da yapılmaya çalışılır. G. Tümevarım Adeta keşfetme yoluyla öğretimin metodudur. Tabiattaki birçok varlıklar ve olaylar dikkatli bir şekilde gözlemlenir. Bunlar arasındaki benzerlikler ve farklılıklar bulunur. Daha sonra benzerliklerden, "soyutlama" veya "genelleme" denilen tekniklerle genel kurala veya yasaya ulaşılır. Bunun için önce benzer olayları sistemli bir şekilde gözlem yolu öğretilmelidir. Sistemli gözlem sonuçları analiz ve sentez yoluyla yeni işlemlerden geçirilir. Bu işlemler sonucu, olaylar veya varlıklar arasındaki genel yasayı ortaya çıkartır. Çocuklara, hazır bilgiler vermek yerine bu şekilde keşfettirme çok daha doğru olacaktır. Hayat Bilgisi, Fen Bilgisi, Geometri, Dil Bilgisi gibi derslerde tümevarım metodu sıkça kullanılmaktadır. İlköğretim safhasında soyut kavramlar hazır olarak verilmeden önce, çocuklara uzun uzun örnekler vererek o kavrama ulaştırmak gerekir. Matematik, geometri, fizik, kimya, bir takım yüksek manevî kavramlar ancak bu yöntemle rahat öğretilebilir. Bugüne kadarki bilimsel bilgilerin çoğuna tümevarım tekniği ile ulaşılmıştır. Analitik Düşünme Yaratıcı Düşünme o Dikey yaklaşımlar o Yatay yaklaşımlar Takım Çalışması 25

26 IV. BÖLÜM ÖĞRENME SİTİLLERİ Öğrenmek ve öğretmek için birçok yol vardır. Herkes öğrenebilir ama herkes aynı şekilde öğrenmez. Bütün çocuklara uyan bir öğrenme stili yoktur. Herkesin en iyi öğrendiği yolu bulup o yolu açmalı ve orada ilerlemeyi kolaylaştırmalıdır. Bir öğrencinin öğrenme stilini belirleyerek gerekli düzenlemeleri yapılması öğrenci performansını arttırır. Gerekli düzenlemelerin başında her öğrenme stiline uygun öğretim malzemesi ve öğretim stratejisi hazırlamak gelir. Her öğrencinin en iyi öğrendiği yol, onun öğrenme stilidir. Bir öğrencinin algılamasını, çevredeki diğer insanlarla ilişkilerini ve öğrenme çevresindeki davranışlarına etki eden bilişsel, duyuşsal ve fizyolojik yapısı, onun öğrenme stilini belirler. Öğretimin bireyselleştirilmesinin en sağlam yollarından biri de öğrenme stilleririnin belirlenmesidir. İyi veya kötü öğrenme stili yoktur. Önemli olan her öğrenciye en uygun şekilde öğreneceği stille öğretmektir. İnsanların farklı öğrenme ve farklı bilgi işleme sistemlerine sahip olduğu, dolayısıyla farklı öğrenme stillerine sahip olduğunu artık bilinmektedir. Öğretmen, karşısındaki öğrencilerin farklı öğrenme stillerine sahip olduklarını, hangi öğrencinin hangi stille daha iyi öğrendiğini bilmeli ve ona göre sunumunu yapmalıdır. Üç temel öğrenme biçiminden bahsedebiliriz: GÖRSEL: Görerek ve okuyarak bilgi edinilen yöntemdir. Kendi kendine okuyarak öğrenme, renkli eşyaları, grafik ve haritaları tercih etme eğilimindedirler. İŞİTSEL: İşiterek, dinleyerek ve tartışarak bilgi edinilen yöntemdir. KİNESTETİK: Hareket enerjisini kullanarak bilgi edinilen yöntemdir. Öğrenilecek şeylerle fiziksel temas kurarak öğrenirler; tat/dil, kişinin el ile duyumsamasına dayanır. Kinestetik; gezme, pandomim vs.yi kapsar Öğrencilerin bu üç tip öğrenmeden hangisine yatkın olduğu (bilgi alma ve işleme yönünden) tespit edilirse, ona göre öğretim materyali hazırlanabilir. Bir öğrencinin bu tiplerden hangisine girdiğine karar vermek için basit gözlemler yapmalıdır: Öğrenci gün boyu şarkı söyleyerek dolaşıyor ise işitsel, öğrenci öğrendiği her şey hakkında sizinle konuşmak istiyorsa sosyal, parlak resimli kitaplar ilgisini çekiyorsa görsel, bütün bunların dışında çok hareketli bir çocuk ise kinestetik bir öğrenici olabilir. 1.GÖRSEL AĞIRLIKLI ÖĞRENME Öne Çıkan Yönleri İyi giyinir, ayrıntıları ve renkleri hatırlar, okumayı, yazmayı sever, insanların yüzünü hatırlar ama isimlerini unutur. Yazılarda görülen isimleri hatırlar, zihinsel (görsel) imgeler yaratır. 26

27 Problem Çözme Yeteneği Talimatları okur, problemleri listeler, düşünceleri düzenlerken grafiksel malzemeler kullanır. Akış kartları kullanır, kağıt üzerinde grafiksel çalışmaları görür ve akılda canlandırır. Değerlendirme ve Test Etme Yöntemleri Görsel-yazılı testler, araştırma raporları, yazılı raporlar, grafiksel gösterimlerden yararlanır. Yazılı sınavlarda başarılıdır. En İyi Öğrenme Yolları Not alarak, liste yaparak, öğrenilecek bilgileri okuyarak, bir gösteriyi izleyerek öğrenir. Kitaplardan video filmlerinden ve basılı materyallerden yararlanır. Okuma / Çalışma Yöntemleri Eğlenmek veya dinlenmek için okur, uzun süre çalışamaz, çalışma sırasında sessiz ortam ister, hızlı okur, kelimelerin sesinden ziyade yazılı şeklini hatırlar. Okuldaki Güçlükleri Ne yapılacağını görmeden hareket etmekte zorlanır. Gürültülü ve hareketli çevrede çalışamaz. Ses akort edemez. Görsel resim ve malzeme olmadan öğretmeni dinleyemez, öğretmenin hoş olmayan görüntüsü ile ilgilenir. Sıkıcı ve düzensiz bir sınıfta çalışmak istemez, konsantrasyonu bozan florasan ışığı altında çalışmaktan verim alamaz. Genel Değerlendirme Özel yaşamlarında genellikle düzenli olurlar. Karışıklık ve dağınıklıktan rahatsız olurlar. Dağınık bir masada çalışamazlar. Önce masayı kendine göre düzenlerler, daha sonar çalışmaya başlarlar. Kalem, silgi, kalemtıraş gibi araçlar için masada kendilerine göre yer belirlerler ve araç gereçlerini hep bu yerlerde tutarlar. Çantaları dolapları her zaman düzenlidir. Yazmayı sevmeseler bile defterlerini düzenli ve itinalı kullanırlar. Düz anlatım dediğimiz okullarda dersi öğretmenin veya öğrencinin anlatması- yönteminden yeterince yararlanamazlar. Tam olarak anlaşılması için dersin görsel malzemelerle mutlaka desteklenmesi gerekir. Harita, poster, şema, grafik gibi görsel araçlardan kolay etkilenirler ve bu araçlardan öğrendiklerini kolay hatırlarlar. Öğrendikleri konuları gözlerinin önüne getirerek hatırlamaya çalışırlar. 2.İŞİTSEL AĞIRLIKLI ÖĞRENME Öne Çıkan Yönleri Doğaçlama konuşur, ayaküstü düşünür, karşılaştığı insanların yüzlerini unutur ama adlarını hatırlar, kelimelerle ve dille çalışır, hafif sesli ortamlardan hoşlanır. Problem Çözme Yeteneği Tartışmalardan hoşlanır, seçenekler hakkında konuşur, bir durumda ne yapılacağını o durumu yaşayanlara sorar, hedefi sözle ifade eder, sözlü tekrarlar yapar. Değerlendirme ve Test Etme Yöntemleri Yazılılardan ziyade sözlülerde başarılı olur, projelerini sözlü olarak sunar, ne öğrendiğinin birileri tarafından sorulmasını ister, şiir okumaktan, şarkı söylemekten hoşlanır. 27

28 En İyi Öğrenme Yolları Yüksek sesle anlatım, bir öğretmeni dinleme küçük ve büyük grup tartışması yapma, çalışma yerinde fon olarak sessiz müzik dinleme ile daha iyi öğrenir. Okuma / Çalışma Yöntemleri Diyalog ve oyunları okuma, karşılaştırma için içten ve dıştan seslendirme, okurken ne okuduğu hakkında kendi kendilerine ve başkalarına konuşma ve yeni kelimeleri seslendirmede başarılıdır. Okuldaki Güçlükleri Görsel öğrencilerden daha yavaş okur, uzun süre sessiz okuyamaz, okuduğu parçada resimleri umursamaz, okunması ve yazılması gereken zamana bağlı testlerde ayrıntıları görmede, sessizleştirilmiş ortamda yaşamada ve uzun süre sessiz kalmakta sıkıntı yaşar. Genel Değerlendirme Küçük yaşlarda kendi kendilerine konuşurlar. Ses ve müziğe duyarlıdır. Sohbet etmeyi, birileri ile çalışmayı severler. Genellikle ahenkli ve güzel konuşurlar. Yabancı dil öğreniminde (konuşma ve dinleme becerilerinde) başarılıdır. 3.KİNESTETİK AĞIRLIKLI ÖĞRENME Öne Çıkan Yönleri Çeşitli spor ve danslarla uğraşmayı sever, yarışmalardan ve maceradan hoşlanır, zorluklara meydan okur. Koşma, sıçrama, atlama, yuvarlanma ve büyük motor kasları kullanmayı gerektiren eylemlerden hoşlanır. Problem Çözme Yeteneği Harekete geçer, daha sonra da sonuçlara bakarak plan yapar, problemleri güç kullanarak (fiziksel olarak) çözmeye çalışır. Önemli ölçüde bedensel çaba gerektiren çözümler arar. Problemleri bireysel olarak veya çok küçük gruplarla çalışarak çözmeyi tercih eder, denemeyanılma ve keşfetme yoluyla öğrenir. Değerlendirme ve Test Etme Yöntemleri Performansa dayalı ve proje yönelimli değerlendirmelerde başarılı olur. Öğrencinin öğrendiği şeyi sergileme veya gösterme eğilimi vardır. Bir şeyi anlatmaktan ziyade nasıl yapılacağını göstermeyi tercih eder. En İyi Öğrenme Yolları Canlandırma, taklit yaparak, gezerek ve performansa dayalı öğrenmeyle daha iyi öğrenir. Küçük tartışma grupları ile öğrenir. Okuma / Çalışma Yöntemleri Eğlenmekten ziyade anlamak için okur, bir şeyin nasıl yapılacağını öğrenmek için okur. Kitapları, öğrendiği şeyleri, oyunları pratiğe döker. Kısa kitapları okumayı sever. Kısa dönemli çalışmalardan hoşlanır, parça parça çalışmaktan hoşlanır. Okuldaki Güçlükleri Okunaklı el yazısına sahip değildir. Dışa dönük rahattır. Uzun süre oturamaz, 40 dk. dan daha fazla dikkatini toplayamaz. Kelimeleri doğru okuma ve kullanmada sıkıntı yaşar, 28

29 duyulan görülen ve yapılan şeyleri hatırlamakta zorlanır. Fiziksel bir hareket olmaksın duygularını açıklayamaz, uzun süre herhangi bir eylemi devam ettiremez. Genel Değerlendirme Oldukça hareketli olurlar. Sınıfta yerlerinde duramazlar. Sürekli hareket halindedirler. Tahtayı silmek, pencereyi açmak, tebeşir getirmek, kapıyı örtmek hep onların görevi olsun isterler. Uzun müddet oturmaya zorlanırlarsa derste ne olup bittiğini anlamaz hale gelebilirler. Bu hareketlilik uygun işlere yönlendirilmezse genelde sınıfta problem çıkarırlar. Genellikle istenmeyen öğrenci haline gelirler. Tahta-tebeşir-anlatım ders işleme sisteminden en az yararlanırlar, bu nedenlerden dolayı da yaramaz, tembel, ya da zeki olmadıkları ileri sürülebilir. Dersin anlatılması veya görsel malzemelerle zenginleştirilmesi bu tür öğrencilere beklenildiği ölçülerde katkı sağlamaz. O nedenle sınıflarımızda ideal ders araçları olarak kabul edilen, şema, harita, fotoğraf gibi görsel araçlar görsel öğrencilere göre kinestetik öğrenciler için daha az değer taşır. Anlatımdan da yararlanamazlar. Öğrenebilmeleri için mutlaka elini kullanabilecekleri, yaparak yaşayarak öğrenme dediğimiz yöntemlerin kullanılması gerekir. Sınıf yerine okul bahçesi veya laboratuarda dokunarak, ellerini kullanarak, olayların içinde yaşayarak en iyi öğrenirler. Çalışırken sık sık ara vermeye gereksinim duyabilir. Sözcükleri ya da sözel bilgileri öğrenirken onları kuma yazması, yada kilden yaratması gibi öğrenirken ellerini kullanabilmesi, ders çalışırken hareket edebilmesi öğrenmesini kolaylaştırabilir. Örneğin küçük çocuklar çarpım tablosunu öğrenirken ip atlayabilirler. Öğrenme stilleri ile zekâ arasında bir bağlantı tespit edilmemiştir. Her insanın bu stillerden yalnız birine sahip olması gerekmez. İkisini hatta üçünü de taşıyabiliriz. Bazı kişilerde iki stil ağırlıklı olarak vardır. Bazı kişiler bu üç özellikten birini diğer ikisine göre çok daha ağırlıklı sahip olurlar, bu durumda klasik kağıt kalem okul sisteminde bu kişiler zorlanırlar. Özellikle ağır dokunsal/kinestetik veya ağırlıklı işitsel olan ve diğer stillerin özelliklerini göstermeyen öğrenciler bu gruba girmektedirler. Dokunsal/kinestetik ağırlıklı öğrenciler mutlaka dersi ellerini kullanarak yapmak isterler. Oysaki öğrenci sınıfta oturmak, öğretmende aktif olmak zorundadır. Bu öğrenciler arkadaşlarını rahatsız eder ve sınıfın düzenini bozarlar. İşitsel ağırlıklı öğrencileri gözle okumaları sıkıntıya düşürebilir, çünkü sesin işitilmesi öğrenmelerini kolaylaştırır hatta bazı durumlarda öğrenmeleri için şarttır. O nedenle ilkokulda öğrencileri alıştırmaya çalıştığımız gözle okuma işitseller için bir sorun olabilir. Bu konuda işitsel öğrencilere yardımcı olunmalıdır. Her üç stildeki öğrencilerinde dersten yararlanabilmesi için sınıfta öğrencilerin aktif, öğretmenlerin de rehber olması gerekir. Bunun yapılabilmesi için dersin senaryo benzeri bir etkinlik ile işlenmesi önerilir. Senaryo sözcüğü ile drama veya tiyatro kastedilmekte, yaşamın benzerinin öğrenme ortamına taşınması vurgulanmaktadır. Öğrenme stilleri bireyin doğuştan sahip olduğu ve onun başarısını etkileyen karakteristik özelliğidir. Öğrenmeyi öğrenmenin temel basamaklarından biri olan öğrenme stilleri öğretmenler ve öğrenciler başta olmak üzere tüm toplum tarafından bilinmelidir. 29

30 ÖĞRENME STİLİ TESTİ Adı Soyadı:... Yaşı: Uygulama Tarihi : /./20. Lütfen aşağıdaki ifadeleri okuyup, size göre uygun olan kutucuğun içine (X) işareti koyunuz. Uygun Az Çok ÖLÇÜTLER Değil Uygun Uygun 1 Daha çok grup arkadaşlarımla birlikte tartışarak ve sohbet ederek öğreniyorum 2 Kendi kendime düşünüp çalışarak daha kolay öğrenebiliyorum 3 Bütün yanlışlarımı öğretmenimin anlatarak düzeltmesini isterim 4 Oturduğum sıranın temiz ve düzenli olması benim için çok önemlidir 5 Bence iyi bir öğretmen sınıfa hareketli olmalıdır 6 Fıkra anlatmaktan/dinlemekten oldukça hoşlanırım 7 Defterlerimin içini genellikle resimlerle süslemeyi severim 8 Müzik ve ritmi tutarak daha kolay öğreniyorum 9 Öğrenirken ellerimi kullanarak bir şeyler yapmaktan hoşlanıyorum 10 Elimde olmadan, sınıfta çok fazla konuşuyorum 11 Öğretmenlerim ve arkadaşlarım asla çalışmadığımı düşünürler 12 Öğretmenlerim ve arkadaşlarım sınıfta çok fazla hareket ettiğimi düşünürler 13 Boş zamanlarımda çokça okurum 14 Arkadaşlarımla konuşmayı ve onlara şaka yapmayı seviyorum 15 Arkadaşlarıma göre daha çok sporla ilgileniyorum 16 Sürekli çalışamıyorum ve sık sık ara verip, başka şeylerle uğraşıyorum 17 Arkadaşlarıma el şakası yapmaktan hoşlanıyorum 18 Resimli roman okumayı çok seviyorum 19 Fırsat buldukça resimli bulmacalar çözüyorum 20 Sessiz okumayı tercih ediyorum 21 Okunmakta olan bir yazıyı takip etmezsem yazılanları anlayamıyorum 22 Yüksek sesle okumayı seviyorum 23 Masal ve kitap kasetleri dinlemeyi, okumaktan daha çok seviyorum 24 Bir konuyu sözle anlatmayı, yazarak anlatmaya göre daha çok tercih ediyorum 25 Harita, poster ve şemalarla anlatılan konuları daha kolay öğreniyorum 26 Görmediğim şeyi kavramakta zorlanıyorum 27 İzleyici olmaktansa, etkinliğin içinde olmayı tercih ederim 28 Kendi kendime çalışmaktan çok öğretmeni dinleyerek öğrenmeyi seviyorum 29 Öğretmenlerim sık sık eşyalara dokunmamam gerektiğini söyler 30 Sınıfta tahta silmeyi, pencere ya da kapı açıp kapamayı hep ben yapmak istiyorum 31 Kendi okuduğumu değil de, başkasının okuduğunu daha iyi anlıyorum 32 Gördüklerimi çok iyi hatırlıyorum 33 Olaylar ve/veya konular şemayla gösterilirse daha iyi anlıyorum 30

31 DEĞERLENDİRME ANAHTARI Uygun Değil Az Uygun Çok Uygun Puan Puan Puan GÖRSEL AĞIRLIKLI Soru TOPLAM Puan İŞİTSEL AĞIRLIKLI Soru TOPLAM Puan DOKUNSAL/KİNESTETİK AĞIRLIKLI Soru TOPLAM Puan 31

32 V.BÖLÜM BİREYSEL YETENEKLERİ FARK ETTİRİCİ EĞİTİM PROGRAMI (BYFP) ÖZEL YETENEKLERİ GELİŞTİRİCİ EĞİTİM PROGRAMI (ÖYGP) ÖRNEK KAZANIMLAR A. GÖRSEL SANATLAR Değer i insana özgü bir kavram olması açısından sorgular. Estetik nesne ve estetik özne kavramlarından hareketle güzel kavramına ulaşır. Estetik özne, estetik nesne kavramlarını felsefi açıdan sorgular. Güzel kavramının göreceliliğini sorgular. Güzel ve beğeni duygusu arasında bağlantı kurar. Güzel ve fayda kavramlarını ayırt eder. Güzel ve hakikat kavramları arasındaki farkları sorgular. Güzel ve yüce kavramları arasındaki farkları örneklerle ortaya koyar. Restorasyon ve konservasyon kavramlarını tanır. Sanat eseri ile onu değerlendiren arasındaki ilişkiyi yorumlar. Sanat eseri ve endüstri ürünü arasındaki farkı söyler. Sanat eseri nin insan zekâsının yaratma faaliyeti olduğunu belirler. Açık ve kapalı kompozisyonları çizimle ifade eder. Açık ve kapalı kompozisyonlarla ilgili çizimler yapar. Açılara göre parça ve bütün ilişkilerini yüzeye aktarır. Afiş tasarımını fark eder. Afiş ve tipo tasarım çalışmaları örneklerle açıklar. Alanı ile ilgili sanat eleştirilerini görsel, işitsel kaynaklardan takip eder. Algıladığı yapısal farklılıkları çözümler Amblem, logo ve logotype tasarımları yapar. Amblem, marka ve logo çalışmaları için özgün tasarımlar yapar. Anatomide eklemleri, hareketi ve oranları saptar. Anatomik parçalarla düzenlemeler yapar. Anatomik yapıların biçimsel ve yapısal niteliklerini çözümler. Animasyon kavramını örneklerle açıklar. Anlık çizim ve leke etkilerini yüzeyde çözümler. Anlık çizimlerle kompozisyon ilke ve kurallarını kullanır. Anlık ve dinamik (hareketli) çizgilerle çalışmayı saptar. Aynı konunun değişik teknik, malzeme ve anlatım biçimleriyle ifade edilebileceğini bilir. Basılı malzemeleri tanır. Beğenilerin zaman, eğitim, kültür vb. etkenlere göre değişebileceğini fark eder. Biçim algılamada görsel algı yanılmasını açıklar Biçim algılamada görsel algının önemini yorumlar Biçimleri küçükten büyüğe doğru sıralayarak büyük- küçük, uzak -yakın, boşlukdoluluk ilişkisini kurar 32

33 Biçimlerin karanlık ve aydınlık ortamlarda büyük- küçük, dar- geniş etkiler gösterdiğini saptar Bir eserin, görsel sanatların hangi dalına ait olduğunu ayırt eder. Birbirini dengeleyen figürler ile kompozisyonlar kurar Birimlerden yüzey üzerinde düzenlemeler oluşturur Birlik ve bütünlük için biçim ve kurgu oluşturur. Birlik-bütünlük, kompozisyon ve perspektifi çözümler. Broşür ve insört tasarımlarını tanır. Büst çalışmasında yüz anatomisinin geometrik düzenini belirler Büstü örnek eserlerden faydalanarak açıklar Canlı figürleri farklı pozisyonlarda imgesel olarak tasarlar Canlı modelde deseni oluşturan elemanlarla kompozisyonu belirler. Canlı modelde oran-orantı, yön ve hareketin geometrik yapısını çizer. Canlı modelde parça-bütün ilişkisini çizerek belirler. Canlı modelden büst çalışması yapar Canlı modelden heykel çalışması yapar Canlı modelden kısa süreli kroki ve eskizler çizer. Canlı modelin organik yapısını çözümler. Canlıların anatomik yapılarını tanır Coğrafi ve kültürel etkenlerin renk seçimindeki belirleyici rolünü tartışır. Çalışmalarında diğer alanların müzik, şiir, öykü, masal, anı, efsane gibi ürünlerinden esinlenir. Çalışmalarında farklı boyama ve kalıp alma tekniklerini kullanır Çalışmalarında kütle, boşluk, doluluk planlarını kullanır Çalışmalarında ve izlediği sanat eserlerinde görsel biçimlendirme ögelerini ayırt eder. Çalışmalarını sergilemekten ve arkadaşlarının yaptığı çalışmaları izlemekten zevk alır. Çalışmalarını sergilemekten ve başkalarının sergilediği çalışmaları izlemekten mutluluk duyar. Çeşitli sanat alanlarının şarkı, türkü, şiir, öykü, masal, anı, efsane gibi türlerinden yararlanarak görsel çalışmalar yapar. Çeşitli sanat tarzlarının ifade araçlarının anlatımdaki farklılıklarını belirler. Çevresindeki renk uyumsuzluklarının farkına varır. Çevresindeki tarihi, kültürel değerleri koruma isteği duyar Çizgi, renk, ton, kütle ve hacim gibi unsurlarla eserin düzeni arasında ilişki kurar Çizgilerin kişiye özgü olduğunu kavrar. Çizginin desendeki yerini belirler. Çizimlerle figürde hareket, yön ve açı oluşturur. Çok figürlü konuları zihinde yorumlar ve yüzeyde çözümler. Çok figürlü ortamlardan eskizler çizer. Çukur baskı (gravür) malzemelerini tanır. Çukur baskı (gravür) resim tekniğinin özgün baskı resim tekniklerinden biri olduğunu fark eder. Çukur baskı (gravür) ve kalıbının hazırlar. Değişik kültürlere saygı duyar. Değişik malzemeleri kullanarak hayvan ve bitki figürlerini yontarak modle eder Dengenin desendeki yerini sorgular. Desen araç - gereçlerini ve kullanım alanlarını tanır. Desen çalışmalarında kompozisyon ilke ve kurallarını kullanır. 33

34 Desen elemanlarının portre ve oto portre için kullanılmasını sorgular. Desen örnekleri üzerinde çözümlemeler yapar. Desende birlik ve bütünlüğü bozan unsurları ayırt eder Desende birlik ve bütünlük için eskizler çizer. Desende boşluk ve doluluğu yüzeye aktarır. Desende çizgi perspektifini belirler ve çizer. Desende derinliğin sağlanmasını çözümler. Desende hareketin yerini belirler. Desende hava perspektifini belirler ve çizer. Desende kişisel üslûbun sanatçının yaşamıyla ilişkisini sorgular. Desende parça ve bütün ilişkisinin önemini açıklar. Desende ritim düzenlemeleri yapar. Desende ritim-denge ve hareketi belirler. Desende temel sanat kavramlarına yönelik estetik elemanları çözümler. Deseni oluşturan elemanları kullanarak birlik ve bütünlüğü yüzeye aktarır. Deseni oluşturan elemanları tanır. Deseni oluşturan elemanları ve temel prensipleri belirler. Desenin temel prensiplerini açıklar. Desenle ilgili araştırma ve incelemeleri yorumlar. Dijital tasarım çalışma yöntemlerini kullanarak tasarım yapar. Dijital tasarımı örneklerle açıklar. Dijital tasarımın günümüzdeki uygulama alanlarına örnekler verir. Dijital tasarımın toplum üzerindeki etkilerini fark eder. Doğada karşılaştığı nesnelerin özelliklerini açıklar. Doğadaki güzellik ile sanattaki güzelliği karşılaştırır. Doğadaki her nesnenin farklı bir özellik taşıdığını çizgi ile belirler. Doğadaki nesneleri ışıkla birlikte gözlemleyerek çizer. Doğadaki obje - mekân ilişkisini sorgular Doğadan objeleri çözümler Doğadan seçilen bir kesiti desen elemanlarını kullanarak yüzeye aktarır. Doğadan seçtiği nesnelerin yapısal özelliklerini tahlil eder. Doğal birimlerden yeni sanatsal bütünlükler oluşturur Doğal objeleri farklı malzemelerle biçimlendirerek dokular oluşturur Doğal objeleri kullanarak rölyef çalışmaları yapar Doğal objelerin dokularını ve doku farklılıklarını saptar Doğal objelerin yapı elemanlarını saptar Doğanın, sanat eserinin oluşumundaki rolünü örnekler vererek açıklar. Doğru değerlendirme ile değer atfetme ve değer biçme arasındaki farklılığı belirler. Dokunun desendeki yerini belirler. Dokunun üç boyutlu sanattaki etkisini belirler Duygu ve düşüncelerini görsel sanatların farklı dalları ile ifade edebileceğini bilir. Duygu ve ruh hâllerini yansıtmada renklerin etkili olduğunu fark eder. Duygu, düşünce ve izlenimlerini çeşitli görsel sanat teknikleriyle ifade eder. Duyguların sanatsal yaratıcılığa katkısını fark eder. Duygularını, düşüncelerini ve izlenimlerini yansıtan görsel tasarımlar yapar. Duygusal tepkiler ile kompozisyon öğeleri arasındaki ilişkiyi açıklar Düzlemde derinlik ve perspektif oluşturur. 34

35 Eserler aracılığıyla Anadolu uygarlıklarını tanır. Eskiz çalışma yönteminin, tasarım sürecinde ilk adım olduğunu fark eder. Eskiz çalışma yöntemiyle orijinal ürünler oluşturur. Eskiz ve taslak hazırlama yöntemlerinin yaratıcı sürece katkılarını saptar. Estetiğin kapsamının sınırlarını sorgular. Estetiğin tarihî gelişimini özetler. Estetik kavramını felsefi açıdan sorgular. Farklı duyguların yüze yansıyışını çalışmalarında uygular Farklı ifade biçimlerinin sanatın dallarını oluşturduğunu fark eder. Farklı objelerin birimlerinden yararlanarak yeni ve özgün bir yapı oluşturur Farklı sanat akımları hakkında bilgi edinir. Farklı teknikleri kullanarak geometrik formlar oluşturur Figürde canlı ve cansız varlıklar arasındaki ilişkiyi belirler. Form, oran, ritim, denge ve hareketi açıklar. Form, oran-orantı, ritim, denge, hareket vb. kompozisyon elemanlarını tanır. Formları yığarak, keserek biçimlendirir Formların birbirleriyle olan ilişkilerini açıklar Formun ve anatominin desendeki yerini belirler. Geometrik öğelerin kullanımının gerekçelerini açıklar. Gördüğü sanat eseri hakkında estetik bir yargıya varır Gördüğü tarihî eserlerden yola çıkarak görsel tasarımlar yapar. Göreceliliği zaman, mekân ve toplumsal şartlar açısından sorgular. Görsel çalışmalarında ton derecelendirmeleri ile derinlik etkisi oluşturur. Görsel doku oluşumunda nokta, çizgi, renk, biçim ve leke tekrarlarının etkisini fark ederek çalışmalarında kullanır. Görsel düşünme ile görsel algı arasındaki ilişkiyi belirler Görsel sanat eserinin oluşmasında, dönemin düşünce ve inanç sistemlerinin, coğrafi özelliklerinin ve çeşitli olayların etkisini tartışır. Görsel tasarımlarında Anadolu uygarlıklarına ait eserlerden yararlanır. Gösterilen eserin konusunu göz önünde bulundurarak sanatçının çevresinden nasıl etkilendiğini tartışır. Gösterilen sanat eserinde anlatılan ve anlatılması mümkün olan fikirler ve duyguları tahmin Gösterilen sanat eserindeki görsel biçimlendirme ögelerinin sanatsal düzenleme ilkelerine göre nasıl düzenlendiğini açıklar. Gösterilen sanat eserlerinden edindiği izlenimlerden yola çıkarak görsel tasarımlar yapar. Grafik sanatlarda tipografiyi örneklerle açıklar. Grafik tasarım ürünlerinde sembol, işaret, renk ve lekelerin işlevlerini ayırt eder. Gravür baskı resim tekniğinin uygulama aşamalarını teknik olarak gösterir. Günümüzdeki sanatın popüler olan kısmıyla olmayanını ayırt eder. Güzellik kavramının ölçütlerinin kültürlere göre farklılaşabileceğini değer sistemine katar. Hacim etkilerini ve ifadeyi çözümler. Hacimlerin boşluktaki yeri ve yüzeye yerleştirimini sorgular. Harf karakterlerini ve özelliklerini tanır. Her rengin bir leke değeri olduğunu fark ederek renklerin açık-orta-koyu değerleri ile kompozisyonlar yapar. 35

36 Heykel çalışmalarında değişik teknikleri açıklar Heykel sanatında organizasyon öğelerini belirler Heykel sanatının evrensel dilini sorgular Heykel sanatının temel özelliklerini açıklar Heykelde estetik unsurunun önemini açıklar Işığın yüzeye ve hacme, biçime ve renge katkılarını belirler. Işığın zaman, mekân ve olaylar üzerindeki etkilerini çözümler. Işık - gölge ve ton değerlerinin desendeki yerini saptar. Işık - gölgenin nesne mekân ilişkisi üzerindeki etkilerini belirler. Işık - gölgenin sağladığı açık, orta, koyu çizgi değerlerini belirler. Işık - gölgenin yüzey ve hacme etkilerini çözümler. İç mekân ve dış mekânda seçilen nesnelerin özelliklerini belirler. İki ve üç boyutlu çalışmalarında benzerlik, zıtlık ve tekrarları kullanır. İletişim grafiğinde, yöntem ve teknikleri sorgular. İletişim grafiğinin insan ilişkileri ve günlük yaşantıdaki önemini açıklar. İlgi duyduğu sanat eserleri hakkında araştırma yapar. İlgi duyduğu sanat eserleri ve sanatçılar hakkında araştırma yapar. İlgili tasarım programlarıyla özgün tasarımlar yapar. İncelediği desenlerin hangi sanat akımına ait olduğunu ayırt eder. İnsan figürünün devinim özelliklerini açıklar İnsan iskelet ve kas yapısını tanır İnsan vücudunun orantılarını tanır İnsanın başarılarını değerlerle ilişkilendirir. İnsanın diğer (bilgi, bilim felsefe gibi) insani başarılarını göz önünde bulundurarak sanat kavramını temellendirir. İnsanın neden değerli olduğunu belirler. İnsanın sanat yapmaktaki amacını sorgular. İstenilen yazılımlar aracılığıyla illüstrasyon oluşturur. Karakter belirlemeye yönelik el çizimleri yapar. Karşılaştığı evrensel ve ulusal sanat eserlerinin sanatçılarının yaşam öykülerini öğrenmeye istek duyar. Kendi heykel çalışmaları ile arkadaşlarının çalışmalarını uygulama tekniği açısından karşılaştırır Kendini açıklayacak şekilde simgesel ve kavramsal tasarımlar yapar. Kili plastik değer açısından biçimlendirir Kitap kapağı, broşür, CD kapağı vb. çalışmaları örneklerle açıklar. Kompozisyon çeşitlerine uygun eskizler çizer. Kompozisyon çeşitlerine uygun kroki ve eskizler çizer. Kompozisyon ilgi merkezini belirler. Kompozisyon ilgi merkezini kroki çizimleri ile belirler. Kompozisyon öğeleri arasında ilişki kurar. Kompozisyon öğelerini çalışmalarında bütünlük içinde kullanır Kompozisyon öğelerini kullanarak soyut sanatsal düzenlemeler yapar Kompozisyonda değer dengelerinin dağılımını saptar. Kompozisyonda mekân, boşluk ve doluluğu belirler. Kompozisyonlarında renk armonilerinden yararlanır. Kompozisyonlarında üç boyutluluk etkisi yaratmada ışık ve gölgeyi kullanır. 36

37 Kompozisyonu oluştururken estetik düzenlemeleri belirler. Konuya uygun bilgisayar yazılımlarını tanır. Kurumsal kimlik çalışması yapar. Kültürel miras olan eserlerin, kaçakçılığının sonuçlarını tartışır. Kültürel mirasa sahip çıkmanın önemini pekiştirmede bilişim teknolojilerinden yararlanır. Lavi tekniğinin özelliklerini açıklar. Lavide açık-orta-koyu değerleri çözümler. Lavide kullanılacak malzemeleri ve dikkat edilecek noktaları açıklar. Lekenin desendeki yerini belirler. Mekân düzenlemede geometrik biçimlerin etkisini açıklar Mekân düzenlemede perspektif kurallarını uygular Mekân düzenlemede simetri-asimetri ilişkisini saptar Mekân düzenlemede simetrik-asimetrik özgün tasarımlar yapar Mekân ile ilgili kompozisyonunu seçer ve eskizini belirler. Mekân oluşturmada düzen ilkelerini uygular Mekân ve olaylara göre figürleri çizimle saptar. Merkezî, simetrik ve asimetrik dengeyi çalışmalarında kullanır. Model ve mekân ilişkilerini yüzeyde belirler. Model ve mekân ilişkisini tespit eder. Model ve objeler arasında boşluk ve doluluk ilişkisini çözümler. Modelde ayrıntıları, maddesel ve organik yapı özelliklerini gösterir. Modelde bütünlük, hareket ve oranları saptar. Modelde en-boy ve derinliği yüzeyde çözümler. Modelde hareketi çizimlerle geometrik olarak saptar. Modelde parça ve bütün ilişkisini kroki çizimleri ile belirler. Modelin mekândaki nesnelerle ilişkisini sorgular. Modelin yapısal özelliklerini çizer. Modüller arasında oran-orantı ilişkisini kurar Monotipi baskı resim çalışmaları yapar. Monotipi baskı resim tekniğini açıklar. Monotipi baskı resmin özgün baskı resim tekniklerinden biri olduğunu fark eder. Müze, ören yeri, tarihî eser, anıt vb. yerlerde edindiği bilgileri ve gördüğü eserlerin tarihle ilişkisini arkadaşları ile tartışır. Müze, ören yeri, tarihî eser, anıt vb. ziyaretleri yapmaya istek duyar. Müzedeki eserler, tarihî yapılar, anıtlar vb. den yola çıkarak görsel tasarımlar yapar. Müzedeki eserlerden yola çıkarak çeşitli görsel tasarımlar yapmanın kendi kültür birikimine katkısını tartışır. Müzedeki eserlerle, bu eserlerin ait oldukları dönemlerdeki sanat anlayışı arasında ilişki kurar. Müzelerin, ulusal ve evrensel kültür ürünlerinin geçmişten geleceğe taşındığı mekânlar olduğunu kavrar. Nesne ve figürleri yalın bir anlayışla geometrik biçimlere dönüştürür. Nesne ve figürlerin geometrik biçimleri olduğunu algılar. Nesnelerde düzenli ve düzensiz formları belirler. Nesneleri çizgisel, lekesel ve hacimsel olarak etüt eder. Nesnelerin birbiriyle ilişkisini anlık çizimlerle saptar. Nesnelerle birlik-bütünlük, kompozisyon ve perspektif oluşturur. 37

38 Nokta etkisi yaratan varlıklara çevresinden örnekler göstererek nokta, benek ve lekelerle renkli özgün kompozisyonlar yapar. Nokta ve çizgi etkisi veren üç boyutlu malzemelerle özgün çalışmalar yapmaktan zevk alır. Nokta ve çizgi etkisini üç boyutlu çalışmalarında kullanır. Nokta ve çizgiyi maddi form açısından açıklar Nokta, çizgi ve leke özelliklerini fark eder. Nokta, çizgi, leke ve doku ile form oluşturur. Nokta, çizgi, leke ve dokunun önemini yorumlar. Nokta, çizgi, leke ve dokuyu tanır. Noktanın desendeki yerini belirler. Obje üzerinde oran ve orantıyı oluşturur. Obje ve model parçalarının geometrik yapısını sorgular. Obje ve modelin çevresi ile birlikte kompozisyonu çözümler. Objeler arasındaki benzerlik ilişkisini kurar Objeleri çözümleme yoluyla özgün tasarımlar oluşturur Objelerin yapısını ve yapı elemanlarını belirler Organik formların fiziksel yapısını tanır Organik ve inorganik nesneleri ayırt eder. Özgün kompozisyonlardan tasarladığı çalışmalar üzerinde yeniden düzenlemeler yapar Özgün tasarımlar için tipografiyi kullanır. Parça ve bütünde oran ve orantıyı saptar. Perspektif çeşitlerini tanır. Perspektif kuralları ve çeşitlerine yönelik çizimlerle nesne-mekân ilişkisi kurar. Perspektif ve perspektif çeşitlerini hatırlar. Perspektif ve perspektif kurallarını açıklar. Perspektifi ve planları belirler. Perspektifte deseni oluşturan elemanları yüzeye aktarır. Piktogramların evrensel görsel semboller olarak günlük yaşamdaki önemini kavrar. Plastik sanatlarda desenin önemini yorumlar. Plastik sanatlarda formda ışık gölgenin önemini saptar. Plastik sanatların temeli olan desen çeşitlerini tanır. Plastik sanatların temeli olan deseni oluşturan elemanları tanır. Pozitif ve negatif biçimlerin ilişkisini kurar. Resim düzleminin olanaklarını belirler. Rölyef çalışmalarında farklı teknikleri özgün biçimde kullanır Rölyef çalışmalarını teknik ve konu bakımından çözümler Rölyef çeşitlerini ve yapım tekniklerini açıklar Rölyef sanatının kültür ve inanç, kültür ve medeniyetlere göre teknik, konu açısından farklılıklarını belirler Rölyef sanatının özelliklerini örnek eserlerden yararlanarak açıklar Rölyefin sanat tarihindeki yerini sorgular Rölyefte kullanılan araç gereçleri tanır Sadeleştirme ve soyutlama yoluyla farklı grafiksel anlatımlar oluşturur. Sanat kavramını günlük yaşamdaki ve felsefi anlamı ile sorgular. Sanat bilgisinin insan için önemini ve değerini ortaya koyar. Sanat eğitiminin sanatı algılamaya olan etkilerini belirler. 38

39 Sanat eserinin özelliklerini kavrar. Sanat eserinin tek ve özgün olduğu fikrini sorgular. Sanat eserinin toplumla sanatçısı arasında bir iletişim aracı olduğunu fark eder. Sanat eserlerindeki denge unsurunu tartışır. Sanat eserlerindeki konu çeşitliliğini sorgular Sanat eserlerindeki soyut ve somut ifade biçimlerini ayırt eder. Sanat eserlerinin değerlendirilmesindeki farklılıkları sorgular. Sanat eserlerinin kişi değerleriyle ilgisini kurar. Sanat ve zanaat arasındaki farkı belirler. Sanat ve güzel kavramları arasında ilişki kurar. Sanatçı ve sanat eseri arasında ilgi kurar. Sanatçıların desenlerindeki farklılıkları tespit eder. Sanatçıların, mekânı belirtmek için ışık ve gölgeyi nasıl kullandığını tartışır. Sanatçı-zanaatçı ayrımını yapar. Sanatın bir insan başarısı olarak değerini sorgular. Sanatın kendine özgü evrensel bir dili olduğunu kabul eder. Sanatın kültürü aktarma yollarından biri olduğuna ilişkin örnekler verir. Sanatın tarzı ve dilinin, çeşitli dönemler bakımından neden farklılaştığını tespit eder. Sanatsal anlatımda temel elemanları kullanarak düzen ve formu oluşturur. Sanatsal düzenleme ilke ve unsurlarını kullanarak kompozisyonlar oluşturur. Sanatsal düzenleme ilkelerinden yararlanarak özgün kompozisyonlar oluşturur. Sanatsal düzenleme ilkelerine doğadan ve çevresinden örnekler gösterir. Sanattaki niteliği insan eli ve duyarlığının belirlediğini fark eder. Seçtiği bir sanatçının desenleri hakkında yorum yapar. Seçtiği herhangi bir eserin müzeye ulaşma sürecini araştırır. Seçtiği kompozisyonun eskizini çizer. Soğuk ve sıcak renkleri ayırt eder. Somut objelerden soyut birimler elde eder Soyut biçimlendirme çeşitlerini karşılaştırır Soyut biçimlendirmenin üç boyutlu sanattaki yerini sorgular Soyut biçimleri mekânda ve uzamda kullanır Soyut biçimleri uzamda ve yüzeyde kullanır Soyut formların psikolojik algılamadaki önemini açıklar Soyut formların yarattığı psikolojik algıları açıklar Soyut ve somut formları kullanarak özgün heykel yapar Soyut ve somut konular arasındaki ilişkiyi belirler. Soyut ve soyutlamayı örnek eserlerden yararlanarak açıklar Soyutlamaları üç boyutlu sanat çalışmalarında kullanır Strüktürü yapı elemanları ile inşa eder Şablon baskı çalışmaları yapar. Şablon baskı resim tekniğini açıklar. Şablon baskı resim tekniğinin özgün baskı resim tekniklerinden biri olduğunu fark eder. Şiir, öykü, masal, efsane, mitoloji, karikatür gibi çeşitli alanların ürünleri ile ilişki kurarak görsel biçimlendirme çalışmaları yapar. Tabiatta ve sanatta güzel arasındaki farkı yorumlar. Tanıtım amaçlı dijital grafiğin endüstriyel tüketime etkilerini sorgular. 39

40 Tanıtım ve kurumsal kimlik tasarımlarına örnekler verir. Tarih, kültür ve görsel sanatlar arasındaki ilişkinin Tarihî eser ile sanat eserinin özellikleri arasındaki farkı belirler. Tarihî eserlerimize sahip çıkılmasının herkes için bir ulusal görev olduğunu benimser. Tarihî eserlerin müzelere teslim edilmesi gerektiğinin bilincine ulaşır. Tarihî eserlerin özelliklerini açıklar. Tarihî eserlerin ve kültürün taşıyıcısı niteliğindeki sanat eserlerinin kayıt altına alınmasının gerekliliğini ve önemini fark eder. Tasarım oluşturmada eskiz aşamalarının yaratıcılığa katkısını belirler. Tasarım öğeleri ve ilkelerini kullanarak özgün çalışmalar yapar Tasarım öğeleri ve ilkelerini kullanarak yüzeyde yeni modül elde eder Tasarımına uygun objeleri birimlerine ayırır Tasarımına uygun yapay ve doğal objeleri belirler Tasarımlar oluşturmada bilgisayar yazılımları kullanır. Tasarımlarını sanatçıların örnek eserlerinden faydalanarak sorgular Tekniğe uygun afiş çalışmaları yapar. Tekniğe uygun broşür ve insört çalışmaları yapar. Tekniğe uygun Çukur baskı (gravür) çalışmaları yapar. Tekniğe uygun kitap ve dergi kapağı tasarlar. Tekniğe uygun yüksek baskı çalışmaları yapar. Teknik-mekanik desen ile kroki ve şematik çizimleri tanır. Teknoloji ile sanat arasındaki ilişkiyi belirler. Teknolojik gelişmelerin görsel sanatlara etkisini açıklar. Temel sanat kavramlarını ve estetik elemanları iki boyutta tahlil eder. Transformasyon kavramını üç boyutlu sanat bağlamında açıklar Transformasyonun aşamalarını belirler Türk müzeciliğinin kurulmasında öncülük eden kişileri araştırarak bilgi edinir. Ulusal kültür mirasımızdan örnekler verir. Ulusal kültürü yansıtan ve tanıtan görsel çalışmalar yapar. Ulusal kültürümüze sahip çıkmanın önemini kabul eder. Ulusların tanınmasında güzel sanatların önemini tartışır. Uzak ve yakın çevresindeki doğal güzelliklerin, kültürel yapıların özelliklerinin bozulmaması gerektiğini nedenleri ile açıklar. Uzak ve yakın çevresindeki doğal ve tarihî güzellikleri tanır. Uzak ve yakın çevresinin doğal ve tarihî güzelliklerini görsel çalışmalarında kaynak olarak kullanır. Üç boyutlu çalışmalarda kompozisyon kavramlarını kullanır Üç boyutlu çalışmalarda tasarım öge ve ilkelerini açıklar Üç boyutlu düzenlemede oran-orantıya dikkat eder Üç boyutlu nesneleri iki boyutlu ifade etme metotlarını belirler. Üç boyutlu özgün tasarımlar yapar Üç boyutlu sanat eserlerini özelliklerine göre sınıflandırır Üç boyutlu sanatın diğer sanat dalları ile ilişkisini belirler Üç boyutlu sanatın medeniyetlere göre farklılıklarını saptar Üç boyutlu sanatın tarihi süreçte ülkemizdeki yerini açıklar Üç boyutlu sanatın tarihi süreçte, dünyadaki yerini açıklar Üç boyutlu sanatta birim, modül ve bütün arasında ilişki kurar 40

41 Üç boyutlu sanatta büstün yerini sorgular Üç boyutlu sanatta kullanılan formları açıklar Üç boyutlu sanatta perspektifin yerini açıklar Ülkemizin müze, ören yeri, tarihî eser, anıt vb. zenginliklere sahip olmasından gurur duyar. Ünlü sanatçıların desen örnekleri üzerinde saptamalarda bulunur. Yakın çevresinden hareketle üç boyutlu sanatı örneklerle açıklar Yapacağı tasarımlarda tipografiyi kullanır. Yapılan el çizimlerini dijital ortama aktarır. Yaptığı çalışmaları sergilemekten ve çevresindekilerle paylaşmaktan haz alır. Yaşadığı çevrenin yöresel özelliklerinden esinlenerek görsel tasarımlar yapar. Yazı ve resim ilişkisini ortaya koyan eskizler tasarlar. Yüksek baskı kalıbını hazırlar. Yüksek baskı malzemelerini tanır. Yüksek baskı resim tekniğini açıklar. Yüksek baskı resim tekniğinin özgün baskı resim tekniklerinden biri olduğunu fark eder. Yüzey çalışmalarında biçim dengesini oluşturur Yüzey çalışmalarında biçimler arasında armoni ve zıtlık ilişkisini kurar Yüzey düzenlemede boşluk doluluk dengesini geometrik biçimde oluşturur Yüzey düzenlemede çoklukta birlik ilkesine uyar Yüzey düzenlemede ışık - gölgenin etkisini belirler Yüzey düzenlemede şekillerle estetik değer arasında ilişki oluşturur Yüzey düzenlemede uygunluk ilkesini uygular Yüzey düzenlemede yön ilkesini kullanır Yüzey üzerinde biçimleri tekrarlayarak simetrik asimetrik düzen oluşturur Yüzey ve hacmi, en, boy, derinlik kavramlarını çizimle çözümler. Yüzeyde boşluk-doluluk ve hacim etkilerini düzenler. Yüzün ve detayın anatomik özelliklerini belirler. Yüzün ve detayın karakteristik özelliklerini çizerek yansıtır. Zaman, mekân ve olayları zihinde yorumlar. Zaman, mekân, varlık ve olayları iki boyutta çözümler. Zıt renkleri kullanarak görsel çalışmalar yapar. Zıtlık ilkesini kullanarak ritmik düzenlemeler yaparak yüzeyde hareket oluşturur Zihinde figür, olay ve mekân ilişkisini çözümler. Zihinde obje ve mekân ilişkisini tasarlar. 41

42 B. İŞİTSEL SANATLAR (MÜZİK) Değer i insana özgü bir kavram olması açısından sorgular. Estetik nesne ve estetik özne kavramlarından hareketle güzel kavramına ulaşır. Estetik özne, estetik nesne kavramlarını felsefi açıdan sorgular. Güzel kavramının göreceliliğini sorgular. Güzel ve beğeni duygusu arasında bağlantı kurar. Güzel ve fayda kavramlarını ayırt eder. Güzel ve hakikat kavramları arasındaki farkları sorgular. Güzel ve yüce kavramları arasındaki farkları örneklerle ortaya koyar. Sanat eseri ile onu değerlendiren arasındaki ilişkiyi yorumlar. Sanat eseri nin insan zekâsının yaratma faaliyeti olduğunu belirler. Sanat eseri nin tek ve özgün olduğu fikrini sorgular. Aksak ölçülerde yazılmış seviyesine uygun müziklerin ölçü sayılarını fark eder. Aksak ölçüleri algılamaya yönelik kuvvetli ve hafif vuruşları fark eder. Aksak ölçüleri tanır. Alanı ile ilgili sanat eleştirilerini görsel, işitsel kaynaklardan takip eder. Aralık alıştırmalarında doğru ses üretir. Armonik la minörde düzeye uygun solfejleri okur. Armonik la minörde, düzeyine uygun ezgi diktelerini yapar. Armonik minör dizi kalıbını tanır. Bağlı ses üretir. Bağlı soluk alıştırmaları yapar. Bağsız ses üretir. Barok Dönem koro müziğinde ön plana çıkan müzik biçim ve türlerini tanır. Barok Dönem koro müziğinin önemli bestecilerini tanır. Barok Dönem koro müziğinin stil ve yorum özelliklerini açıklar. Barok Dönem koro müziklerinin karakteristik özelliklerini belirler. Barok Dönem müziğinin stil ve yorum özelliklerini ayırt eder. Belirtilen dizilerdeki sesler arasındaki ilişkiyi görsel ve işitsel olarak ayırt eder. Bildiği müziklere basit ritim eşlikleri yazmaktan hoşlanır. Cümleleme alıştırmaları yapar. Çabuk soluk alma alıştırmaları yapar. Çalınan bir ezgiyi ölçü sayısına uygun olarak yazar. Çalınan tartım cümlelerini yazar. Çalışılan eserin ses yada görüntü kaydındaki seslendirmeyi nüans, tempo vb. özellikler açısından kendi korosu ile karşılaştırır. Çalışılan eserleri sahne performansı ile sergiler. Çeneye hareketlilik kazandırma alıştırmaları yapar. Çeşitli sanat tarzlarının ifade araçlarının anlatımdaki farklılıklarını belirler. Çoksesli örnekler seslendirir. Dalgalı soluk alıştırmaları yapar. Diğer koro üyelerine saygı duyarak üzerine düşen görevleri yerine getirmeye istekli olur. Diğer partiler çalışılırken zihinsel söyleme yapar. Dil ve konuşmanın toplumdaki önemini açıklar. Dilimizdeki sözcüklerde vurgu noktalarını ayırt eder. 42

43 Dilin müziğe, müziğin dile etkilerini açıklar. Kendi konuşma tonunu tanır. Dinlediği değişik türdeki müziklerden arşiv oluşturur. Dinlediği değişik türdeki müziklerle ilgili duygu ve düşüncelerini açıklar. Dinlediği eserin makamını ayırt eder. Diyatonik ve kromatik dizileri görsel olarak tanır. Dizek üzerinde temel işaretleri yazar. Do majör diziyi inici ve çıkıcı olarak seslendirir. Do majör diziyi inici ve çıkıcı olarak yazar. Do majör ve la minörde ezgi tekrarları yapar. Do majörde yazılmış olan düzeye uygun solfejleri okur. Do majörde, düzeyine uygun ezgi diktelerini yapar. Doğada sesin oluşumunu açıklar. Doğal la minörde yazılmış olan düzeye uygun solfejleri okur. Doğal la minörde, düzeyine uygun ezgi diktelerini yapar. Doğal minör dizi kalıbını tanır. Doğal solunum, konuşma solunumu ve şarkı solunumunu ayırt eder. Doğal, armonik ve melodik laminör dizileri inici ve çıkıcı olarak seslendirir. Doğal, armonik ve melodik laminör dizileri inici ve çıkıcı olarak yazar. Doğru değerlendirme ile değer atfetme ve değer biçme arasındaki farklılığı belirler. Doğru solunum için duruş pozisyonunu gösterir. Doğru şarkı solunumu evrelerini tanır. Dönemi koro müziği eserlerini seslendirir. Duyduğu aralığı adlandırır ve seslendirir. Düzeye uygun ritmik okuma alıştırmaları yapar. Düzeyine uygun Klasik Dönem koro müziği eserlerini seslendirir. Düzeyine uygun Orta Çağ koro müziği eserleri seslendirir. Düzeyine uygun ritim tekrarları yapar. Düzeyine uygun Romantik Dönem koro müziği eserleri seslendirir. Düzeyine uygun Rönesans Dönem koro müziği eserleri seslendirir. Düzeyine uygun yirminci yüzyıl koro müziği eserleri seslendirir. Eksik ölçüyle yazılmış bir müzik parçasını görsel olarak fark eder. Eksik ölçüyle yazılmış bir müzik parçasını seslendirir. Entonasyon geliştirici alıştırmalar yapar Entonasyonu etkileyen unsurları belirler. Eser ile ilgili literatürü tarar. Eserde verilmek istenen duygu ve düşünceyi sorgular. Eseri eşliği ile birlikte seslendirir. Eseri seslendirirken nüanslarına dikkat eder. Eseri sözleri ile seslendirir. Eseri, eşliği ile birlikte seslendirir. Eseri, sözleri ile seslendirir. Eserin bölümlerinde, müzikte verilmek istenen duyguyu yorumlar. Eserin bölümlerini belirler. Eserin nota isimleri ile tartımını okur. Eserin notalarını seslendirerek solfejini yapar. Eserin seslendirilişini yorumlar. Eserin sözlerinde verilmek istenen duygu ve düşünceyi sorgular. 43

44 Eserin sözlerini nota sürelerine uygun okur. Eserin stil ve yorum özelliklerini açıklar. Eserin tek sesli, kanon, iki sesli, üç sesli, dört sesli, sololu, eşlikli ya da eşliksiz oluşunu saptar. Eserin tonunu, makamını, ölçü sayısı ve usulünü belirler. Eserin türünü ve dönemini belirler. Eserin yatay ya da dikey çoksesli oluşunu saptar. Estetiğin kapsamının sınırlarını sorgular. Estetiğin tarihî gelişimini özetler. Estetik kavramını felsefi açıdan sorgular. Farklı ve tekrarlanan bölümlerden oluşan ritim kalıpları oluşturur. Geleneksel Türk müziğinde kullanılan basit makamların oluşumunu açıklar. Geleneksel Türk müziğinde kullanılan ses değiştirici işaretleri ve koma değerlerini tanır. Geleneksel Türk müziklerine ilişkin türleri ayırt eder. Gereken süreden fazla yapılan ses alıştırmalarının sese verdiği olumsuz etkileri açıklar. Gittikçe hafifleyen soluk alıştırmaları yapar. Gittikçe kuvvetlenen soluk alıştırmaları yapar. Göreceliliği zaman, mekân ve toplumsal şartlar açısından sorgular. Gruplar birlikte söylediğinde entonasyonuna dikkat eder. Günümüzdeki sanatın popüler olan kısmıyla olmayanını ayırt eder. Hafif soluk alıştırmaları yapar. Halk türkülerinin yaşanmış öykülerini araştırır. Halk türkülerinin yaşanmış öykülerini canlandırır. Hüseyni makam dizisini seslendirir. Hüseyni makam dizisini yazar. Hüseyni makamında düzeyine uygun ezgi diktelerini yapar. Hüseyni makamında yazılmış düzeyine uygun solfejleri okur. Hüseyni makamının perde düzenini ve dizi seslerini tanır. Hüseyni makamının seyrini, karar perdesini ve güçlüsünü tanır. Hüseyni ve kürdi makamlarında ezgi tekrarları yapar. İnsan sesinin fizyolojik gelişim ve değişim sürecini açıklar. İnsanda sesin oluşumunu açıklar. İnsanın başarılarını değerlerle ilişkilendirir. İnsanın diğer (bilgi, bilim felsefe gibi) insani başarılarını göz önünde bulundurarak sanat kavramını temellendirir. İnsanın neden değerli olduğunu belirler. İnsanın sanat yapmaktaki amacını sorgular. İzlediği koronun türünü belirler. Kadın ve erkek ses türlerini ayırt eder. Kadın ve erkek ses türlerinin özelliklerini açıklar. Kadın ve erkeklerde register bölgelerini tanır. Karma soluk alıştırmaları yapar. Kazanılan davranış ve alışkanlıkların topluma yansımalarını tespit eder. Kendi dil ve konuşma bozukluklarını belirler. Kendi dil ve konuşma bozukluklarını gidermeye yönelik alıştırmalar yapar. 44

45 Kendi dil ve konuşmasının kalitesini geliştirmeye yönelik alıştırmalar yapar. Kendi oluşturduğu ezgileri seslendirir. Kendi partisini doğru seslendirir. Kendi ses genişliğini saptar. Kendi sesinin alt ve üst sınırlarını genişletme alıştırmaları yapar. Kendi sesinin karakteristik özelliğini geliştirici alıştırmalar yapar. Kendi sesinin karakteristik özelliğini tanır. Kısa ve kesik ses üretir. Kısa ve kesik soluk alıştırmaları yapar. Klasik Dönem koro müziğinde ön plana çıkan müzik biçim ve türlerini tanır. Klasik Dönem koro müziğinin önemli bestecilerini tanır. Klasik Dönem koro müziğinin stil ve yorum özelliklerini açıklar. Klasik Dönem koro müziklerinin karakteristik özelliklerini belirler. Konuşma tonunu yanlış kullanmanın olumsuz etkilerini açıklar. Konuşmayı sürdürmek ve konuşmaya anlam katmak için duraklama yapar. Koro çalışmalarında devamsızlığın sonuçlarına ilişkin tahminde bulunur. Koro disiplinini, sahne hâkimiyetini ve görünümünü sorgular. Koro disiplininin önemini açıklar. Koro üyesi olarak korodaki varlığını sorgular. Koro üyesi olarak ses sağlığını korumaya özen gösterir. Koro ve şef arasında olması gereken sıkı bağ ve uyumu açıklar. Koronun başarısı ve hedefe ulaşması için sorumluluk almaya istekli olur. Koronun kendisine kazandırdığı davranış ve alışkanlıkları sorgular. Koronun seslendirdiği eserlerin dönemine, stil ve yorum özelliklerine uygun seslendirilip seslendirilmediğini sorgular. Koronun ve kendisinin sahne performansını değerlendirir. Koro-şef uyumunu sorgular. Koroyu diksiyon ve artikülasyon açısından değerlendirir. Koroyu ritmik beraberlik, ses teknikleri, entonasyon, koro tınısı ve homojenliği açısından değerlendirir. Kuvvetli soluk alıştırmaları yapar. Küçük ikili, büyük ikili, küçük üçlü, büyük üçlü, tam dörtlü, artık dörtlü, tam beşli, eksik beşli, küçük altılı, büyük altılı, küçük yedili, büyük yedili ve oktav aralıkların kuruluş yapısını yatay ve dikey olarak tanır. Kürdi makam dizisini seslendirir. Kürdi makam dizisini yazar. Kürdi makamında düzeyine uygun ezgi diktelerini yapar. Kürdi makamında yazılmış düzeyine uygun solfejleri okur. Kürdi makamının perde düzenini ve dizi seslerini tanır. Kürdi makamının seyrini, karar perdesini ve güçlüsünü tanır. Majör dizi kalıbını tanır. Majör dizi, doğal minör dizi, armonik minör dizi ve melodik minör diziyi işitsel olarak ayırt eder. Majör ve minör tonaliteyi ayırt eder. Markato ses üretir. Melodik la minörde düzeye uygun solfejleri okur. Melodik la minörde, düzeyine Melodik minör dizi kalıbını tanır. 45

46 Müziğin diğer sanatlarla ilişkisini kavrar. Müzik cümlesinde soluk yenileme alıştırmaları yapar. Müzik çalışmalarını sergiler Müzik yazısında kullanılan temel işaretleri tanır. Müzikte dizileri tanır. Müzikte tonalite kavramını açıklar. Oktav alıştırmaları yapar. Orta Çağ koro müziğinde ön plana çıkan müzik biçim ve türlerini tanır. Orta Çağ koro müziğinde önemli bestecileri tanır. Orta Çağ koro müziğinin stil ve yorum özelliklerini açıklar. Orta Çağ koro müziklerinin karakteristik özelliklerini belirler. Orta Çağ ve Rönesans Dönemi müziğinin stil ve yorum özelliklerini ayırt eder. Orta Çağ, Rönesans Dönemi, Barok ve Klasik Dönem müziğinin stil ve yorum özelliklerini ayırt eder. Orta kuvvette soluk alıştırmaları yapar. Öğrenme sürecindeki gelişimini sorgular. Ölçü sayılarına uygun olarak ritmik ve ezgisel okuma yapar. Psikolojik durumların sese yansımalarını açıklar. Register birleştirme alıştırmaları yapar. Rezonans alıştırmalarında doğru sesi üretir. Rezonans bölgelerini tanır. Ritmik soluk alıştırmaları yapar. Romantik Dönem koro müziğinde ön plana çıkan müzik biçim ve türlerini tanır. Romantik Dönem koro müziğinin önemli bestecilerini tanır. Romantik Dönem koro müziğinin stil ve yorum özelliklerini açıklar. Romantik Dönem koro müziklerinin karakteristik özelliklerini belirler. Rönesans Dönemi koro müziğinde ön plana çıkan müzik biçim ve türlerini tanır. Rönesans Dönemi koro müziğinde önemli bestecileri tanır. Rönesans Dönemi koro müziğinin stil ve yorum özelliklerini açıklar. Rönesans Dönemi koro müziklerinin karakteristik özelliklerini belirler. Ruhsal ve bedensel rahatlamanın şarkı solunumundaki önemini açıklar. Sanat kavramını günlük yaşamdaki ve felsefi anlamı ile sorgular. Sanat bilgisinin insan için önemini ve değerini ortaya koyar. Sanat eğitiminin sanatı algılamaya olan etkilerini belirler. Sanat eserlerinin değerlendirilmesindeki farklılıkları sorgular. Sanat eserlerinin kişi değerleriyle ilgisini kurar. Sanat ve zanaat arasındaki farkı belirler. Sanat ve güzel kavramları arasında ilişki kurar. Sanatçı ve sanat eseri arasında ilgi kurar. Sanatın bir insan başarısı olarak değerini sorgular. Sanatın tarzı ve dilinin, çeşitli dönemler bakımından neden farklılaştığını tespit eder. Ses sağlığının önemini açıklar. Ses sınırlarını zorlayıcı hareketlerden kaçınır. Ses ve çalgı grupları oluşturur. Ses ve solunum organları hastalıklarının nedenlerini açıklar. Ses ve solunum organları hastalıklarının sese verebileceği zararları ve korunma yollarını açıklar. 46

47 Sese hız kazandırma alıştırmaları yapar. Sese zarar veren dış etkenleri sorgular. Sesindeki gelişim ve değişim sürecini açıklar. Sesine uygun konuşma tonunu kullanır. Seslendirme tekniği ile ilgili gerekli belirlemeleri yapar. Soluk alma, soluk tutma ve soluk verme alıştırmaları yapar. Soluk fırlatma alıştırmaları yapar. Solunum çeşitlerini örneklendirir. Solunum, titreşim ve yankı sisteminde yer alan organları tanır. Solunum, titreşim ve yankı sisteminde yer alan organların sesin oluşumunda oynadığı rolü açıklar. Söylerken grubu ile olan uyumunu dengeler. Söylerken kendi sesini dinler. Söylerken koro ile olan uyumuna dikkat eder. Tabiatta ve sanatta güzel arasındaki farkı yorumlar. Takım ruhunun, birlikte çalışmanın ve söylemenin güzelliğini açıklar. Takım ruhunun, birlikte çalışmanın ve söylemenin güzelliğini açıklar. Temel müzik yazı ve öğelerini kullanır. Tonlama alıştırmaları yapar. Tonlamanın önemini açıklar. Toplum hayatımızda önemli yer tutan marşlarımızı doğru söyler. Tutan seslerle sesli harf değişimi yapar. Türk toplum ve topluluklarının müzik kültürlerinden uygun örnekleri dinlemekten hoşlanır Uluslararası müzik türlerinden eserleri dinlemekten ve çalmaktan hoşlanır. Ünlü sesleri boğumlama alıştırmaları yapar. Ünlü seslerin oluşumunu ve boğumlanmasını açıklar. Ünsüz sesleri boğumlama alıştırmaları yapar. Ünsüz seslerin oluşumunu ve boğumlanmasını açıklar. Verdikleri konserlerle koroların ülkenin müzik kültürüne etkilerini yorumlar. Vurgulama alıştırmaları yapar. Vurgulamanın önemini açıklar. Yatay ve dikey aralıkların oluşumunu açıklar. Yazılı bir eser üzerindeki temel işaretleri gösterir. Yirminci yüzyıl koro müziğinde ön plana çıkan müzik akımlarını tanır Yirminci yüzyıl koro müziğinin geçmiş dönemlerle etkileşimlerini açıklar. Yirminci yüzyıl koro müziğinin önemli bestecilerini tanır. Yirminci yüzyıl koro müziğinin stil ve yorum özelliklerini açıklar. Yirminci yüzyıl koro müziklerinin karakteristik özelliklerini belirler. Yurdumuzdaki müzik türlerinden eserler seslendirir. 47

48 C. DİL SANATLARI Açık oturum konusunun önceden belirlenmesi ve duyurulmasının yararını sorgular. Açık oturum sonunda forum düzenlenebileceğini örneklerle gösterir. Açık oturumda başkanın rolünü belirler. Açık oturumda dilin hangi işlevde kullanıldığını belirler. Açık oturumda ele alınan konunun işleniş tarzını belirler. Açık oturumda görev alır. Açık oturumda kullanılan anlatım türlerini belirler. Açık oturumun düzenleneceği mekânın özelliklerini belirler. Açıklayıcı anlatımda dil ve anlatım özelliklerini belirler. Açıklayıcı anlatımla metin oluşturur. Açıklayıcı anlatımla oluşturulmuş metinlerin ortak özelliklerini belirler. Açıklık, akıcılık, duruluk bakımlarından aynı oturumda konuşan kişilerin konuşmalarını değerlendirir. Aile başta olmak üzere sosyal kurumlardaki her türlü değişmenin sahnede gösterilip gösterilmediğini sorgular. Aktif olarak dinler. Alay, hiciv ve kara mizahı karşılaştırır. Ana düşünce etrafında çeşitli düşünce, bilgi ve bulguları birleştirerek metin oluşturur. Ana düşünce etrafında dile getirilen diğer düşüncelerin nasıl birleştirildiğini açıklar. Ana düşünce terimiyle ne ifade edilmek istendiğini açıklar. Ana düşüncenin özelliklerini belirler. Ana düşünceyle metnin kaleme alındığı dönem arasında ilişki kurar. Anadolu coğrafyası ve insanının edebî eserlerde nasıl ve niçin ele alındığını açıklar. Anadolu da Türkçenin yazı dili olarak gelişimini açıklar. Anı ile otobiyografiyi karşılaştırır. Anı metinlerinde dilin hangi işlevde kullanıldığını belirler. Anı yazar. Anı yazarlarının yararlandığı kaynakları belirler. Anıları akıcılık, bağlaşıklık ve bağdaşıklık bakımlarından değerlendirir. Anıları yazım ve noktalama bakımından değerlendirir. Anıların ortak özelliklerini belirler. Anlam ve yorum ilişkisini belirler. Anlamlı kümelerin metnin iletisiyle ilişkisinin yazılı veya şematik ifadesinin metnin plânı olduğunu kavrar. Anlatıcının anlatmada, tahlilde, tasvirde dile yüklediği değerleri araştırır. Anlatıcının bakış açısını ve özelliklerini belirler. Anlatıcının dolaylı ve doğrudan ifade ettiği her düzeydeki sözlü veya yazılı anlatımın özelliklerini belirler. Anlatıcının soyut ve somut olarak ifade ettiği her düzeydeki sözlü veya yazılı anlatımın özelliklerini belirler. Anlatıcının, bakış açısını ve özelliklerini kavrar. Anlatılanları dinler. Anlatım türlerini gruplandırır. Anlatım türlerinin oluşumunu kavrar. Anlatımda tema ve konu arasındaki ilişkiyi açıklar. Anlatımda bağdaşıklığın önemini belirler. 48

49 Anlatımda bakış açısının rolünü belirler. Anlatımda bulunması gereken temel özellikleri örneklerle açıklar. Anlatımın nasıl oluştuğunu belirler. Anlatma esasına bağlı edebî metinlerin bu dönemde teknik olgunluk kazandığını örneklerle açıklar. Anlatmada ve göstermede, dilde ve ifade biçiminde gerçekleşen değişiklikleri örnekler vererek açıklar. Anlatmada ve göstermede, dilde ve ifade biçiminde gerçekleşen değişiklikleri fark eder. Anlatmaya bağlı edebî metinleri, daha önceki dönemlere ait aynı tarz metinlerle karşılaştırır. Anlatmaya bağlı metinlerde dilin hangi işlevlerinin ön plana çıktığını belirler. Anlatmaya bağlı metinlerde temaların özelliklerini belirler. Anlatmaya bağlı metinleri okuma ve çözümlemede dikkat edilmesi gereken hususları açıklar. Anlatmaya bağlı metinlerin hangi edebî türleri oluşturduğunu belirler. Anonim şiire mısra örgüsü, kafiye düzeni ve konusuna göre hangi adların verildiğini açıklar. Anonim şiiri yorumlar. Anonim şiirin dil ve anlatım özelliklerini açıklar. Anonim şiirin müzikle ilişkisini açıklar. Anonim şiirin temasını bulur. Anonim şiirin yapısını çözümler. Anonim şiirinde ahenk öğelerini belirler. Anonim şiirleri divan şiirleriyle karşılaştırır. Anonim şiirlerin hangi adlarla gruplandığını belirler. Araştırma sonucuna göre yeni fikirler geliştirir. Araştırmada çıkan sonucu test eder. Araştırmada yapılacakları planlar. Âşık tarzı halk şiirinin ahenk özelliklerini belirler. Âşık tarzı halk şiirinin dil ve anlatım özelliklerini açıklar. Âşık tarzı halk şiirinin temasını bulur. Âşık tarzı halk şiirlerinin yapı özelliklerini çözümler. Âşık tarzında söylenmiş şiirleri, anonim, divan ve okuduğu günümüz şiirleriyle karşılaştırır. Aynı ana düşünceden hareketle bir çok metnin yazılıp yazılamayacağını açıklar. Ana düşünce-yazar-okuyucu ilişkisini belirler. Aynı dili konuşan insan topluluklarının ortak kültür değerlerini paylaştıklarını açıklayan örnekler verir. Aynı dili konuşan insan topluluklarının ortak kültür değerlerini paylaştıklarını sezer. Aynı düşüncenin farklı cümlelerle ifade edilebileceğini örnek vererek açıklar. Aynı sempozyumda sunulan farklı konuşma metinlerini tutarlılık, açıklık, akıcılık bakımlarından değerlendirir. Aynı temada farklı anlatım türlerini kullanarak kısa metinler yazar. Aynı temada farklı türlerde metinler yazılabileceğini örneklerle açıklar. Batı düşüncesine, yaşama biçimine ve batıda gerçekleştirilen bilimsel gelişmelere ilgi duyulma nedenlerini açıklar. 49

50 Batı uygarlığında göstermeye bağlı edebî metinlere toplu hâlde tiyatro, drama, dramatik edebiyat adları verildiğini açıklar. Batı uygarlığında göstermeye bağlı edebî metinlere toplu hâlde tiyatro, drama, dramatik edebiyat adları verildiğini kavrar. Batıcılık, Osmanlıcılık, İslâmcılık ve Türkçülüğe ait düşünce, etkinlik ve arayışların millî devlet fikri ve endişesi etrafında kendiliğinden oluştuğunu açıklar. Beğendiği anlatma esasına bağlı metinleri çözümler. Beğendiği anlatma esasına bağlı metinleri değerlendirir. Beğendiği anlatma esasına bağlı metinlerle antoloji oluşturur. Beğendiği konferansçıların özelliklerini sıralar. Beğendiği manzumelerden antoloji oluşturur. Beğendiği öğretici metinleri çözümler ve değerlendirir. Beğendiği öğretici metinlerle antoloji oluşturur. Betimlemelerin kullanıldığı metin türlerini belirler. Betimleyici metinler yazar. Betimleyici metinlerin ortak özelliklerini belirler. Beyitlerde ve bentlerde dile getirilen duygu ve düşüncenin zamanımız şiirlerinde de ele alınıp alınmadığını belirler. Bildirdiği duygu, düşünce ve kavramlara göre cümlelerin işlevlerini belirler. Bilgi edinme kaynaklarını belirler. Bilim ile güzel sanatların farklılığını belirler. Bilimsel makalelerde kullanılan anlatım türlerini belirler. Bilimsel makaleleri açıklık, akıcılık, duruluk ve tutarlılık yönlerinden değerlendirir. Bilimsel yaklaşımlara göre araştırmayı planlar. Bilimsel yazı hazırlar. Bilimsel yazılarda dilin işlevlerini belirler. Bilimsel yazılarda ön hazırlığın gerekliliğini ve hazırlıkla ilgili esasları belirler. Bilimsel yazıları karşılaştırır. Bilimsel yazıların amaçlarını belirler. Bilimsel yazıların yapı özelliklerini belirler. Bir anlatım birimi olarak paragrafın oluşumunu açıklar. Bir cümlede veya metinde bırakılan boşlukları uygun şekilde tamamlar. Bir dilin ses terbiyesi ve konuşma biçiminin tarihi zamanın akışı içinde insani ilişkiler çevresinde gerçekleştiğini sezer. Bir fikre, çok farklı açılardan bakar. Bir konu veya tema ile ilgili düşüncelerini açıklar. Bir metni ana fikrini belirlemek için okur. Bir metni değişik amaçlar belirleyerek okur. Bir metni hangi yönlerden inceleyeceğini belirler. Birden çok yazar tarafından hazırlanan bilimsel makalede yazar adlarının sıralanış tarzını belirler. Bireyin duyarlılığını esas alan sanatçıların, Batı da gelişen edebî akımlardan nasıl ve niçin yararlandığını açıklar. Bireyin iç dünyasını esas alan yazarların yöneldiği konuları belirler. Bireysel duygu ve düşüncelerin şiirde işlenmesine önem verilip verilmediğini sorgular. Biyografi yazar. Biyografilerde dilin hangi işlevde kullanıldığını belirler. 50

51 Biyografileri akıcılık, bağlaşıklık ve bağdaşıklık bakımlarından değerlendirir. Biyografilerin kültür tarihindeki yerini ve önemini belirler. Biyografilerin ortak özelliklerini belirler. Bulduğu bilgileri yeni alanlarda kullanır. Bulduğu bilgileri uygun formda sunar. Bulguları uygun bir dille ifade eder. Bulguların beklentileri karşılayıp karşılamadığına karar verir. Bulgularla asıl fikrin bağlantısını kurar. Bulunduğu ortama uygun olarak konuşma biçimini belirler. Coğrafi ve siyasi ayrımdan kaynaklanan farklılıkları belirler. Coşku ve heyecana bağlı anlatım türleriyle metin oluşturur. Coşku ve heyecana bağlı anlatımla oluşturulmuş metinlerde kimin duygularından söz edildiğini belirler. Coşku ve heyecana bağlı anlatımla oluşturulmuş metinlerin kim için yazıldığını sorgular. Coşku ve heyecana bağlı anlatımla oluşturulmuş metinlerin ortak özelliklerini fark eder. Coşku ve heyecana bağlı sanat metinlerinin özelliklerini belirler. Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatının oluşumunu açıklar. Cumhuriyet Döneminde edebî metinlerin sosyal ve siyasi olaylarla ilişkisini değerlendirir. Cumhuriyet Döneminde edebî metinlerin sosyal ve siyasi olaylarla zaman içinde zenginleştiğine örnekler verir. Cumhuriyet Döneminde edebiyatımızın farklı yönlerden nasıl geliştiğini açıklar. Cumhuriyet Döneminde halk şiirinin en önemli temsilcilerini belirler. Cumhuriyet Döneminde memleket edebiyatı zevkinin nasıl ortaya çıktığını ve geliştiğini açıklar. Cumhuriyet Döneminde tercih edilen hikâye tarzlarını belirler. Cumhuriyet Dönemine ait incelediği öğretici metinleri zihniyet, yapı, tema ve anlatım bakımından karşılaştırır. Cumhuriyet döneminin siyasi, sosyal ve fikrî temellerini açıklar. Cumhuriyetin ilk dönemlerinde memleket edebiyatı zevkinin hâkim olmasının sebeplerini ve sonuçlarını açıklar. Cümlede anlamın oluşumunu açıklar. Cümlenin metinde tamamlanan bir anlam birimi olduğunu fark eder. Çeşitli dönemlere ait metinleri inceler. Çeşitli dönemlere ait şiirleri ses ve ritim özellikleri bakımından karşılaştırır. Çeşitli dönemlere ait şiirleri şiir dili bakımından karşılaştırır. Çıkabilecek sorunları göz önüne alır. Çözüm aşamasında elde edilen verileri ve bilgileri değerlendirir. Çözümleme ve araştırmada ne kadar ve hangi özellikte kanıt toplanması gerektiğini belirler. Çözümün anlam ve değerini ortaya koyar. Deneme ile sohbeti karşılaştırır. Deneme yazar. Deneme yazarının özelliklerini açıklar. Denemelerde kullanılan dil ve anlatımın özelliklerini belirler. Denemeleri akıcılık, bağlaşıklık ve bağdaşıklık bakımlarından değerlendirir. 51

52 Denemeleri konularına ve yazılış amaçlarına göre gruplandırır. Denemelerin ortak özelliklerini belirler. Denemeyle makalenin farklılıklarını sorgular. Destan döneminde sürdürülen hayatla şiir arasındaki ilişkiyi yorumlar. Destan dönemine özgü özelliklerin yazılı eserlere nasıl yansıdığını açıklar. Destan dönemini belirleyen zihniyet ve beğeninin özelliklerini açıklar. Destanın dil ve anlatım özelliklerini açıklar. Destanın işleviyle ilgili sonuçlar Destanın oluşumuyla ilgili açıklamalar yapar. Destanın temasını bulur. Destanın yapısını çözümler. Destanın, dönemin tarihî, siyasi ve kültürel yapısıyla ilişkisini sorgular. Destanları bugünkü olay esasına bağlı diğer metinlerle karşılaştırır. Destanları karşılaştırır. Destansı anlatım ile destanlar arasındaki ilişkiyi sorgular. Destansı anlatımda ele alınan konuları belirler. Destansı anlatımdan hangi metin türlerinde yararlanılabileceğini belirler. Destansı anlatımla metin oluşturur. Destansı anlatımla oluşmuş metinlerin ortak özelliklerini belirler. Diğer bilim ve bilgi alanlarının ortaya koyduğu sonuçların, edebiyatın gerçekliğine kaynaklık ettiğini kavrar. Dil ailelerinin oluşumunu açıklar. Dil ögelerinin dile getirdikleri husus ve durumlar arasında anlam bağlantıları ve ilişkileri kurar. Dil ve zevkte Cumhuriyet Döneminin yansımalarını belirler. Dil zevkini geliştirir. Dilde değişme ve gelişmede geniş kitlenin ve aydınların tercihlerinin rolünü açıklar. Dilekçe yazar. Dilin bireysel kullanımda kazandığı özellikleri belirler. Dilin farklı kullanıldığı metinleri karşılaştırır. Dilin farklı olarak kullanıldığı metinleri karşılaştırır. Dilin günlük kullanımıyla bilim, felsefe ve edebiyat eserlerindeki kullanım farklılıklarını sebepleriyle açıklar. Dilin günlük kullanımıyla bilim, felsefe ve edebiyat eserlerindeki kullanım farklılıklarını belirler, bunların sebeplerini açıklar. Dilin insan ve toplum hayatındaki yerini ve önemini kavrar. Dilin işlevlerini açıklar. Dilin kültür taşıyıcısı rolünü belirler Dilin tarihî ve sosyal yönünü açıklar. Dilin ve anlatımın açık, tutarlı anlaşılır olup olmadığını fark eder. Dilin, kültür alanının oluşumundaki rolü ve değerini fark eder Dilin, kültür alanının oluşumundaki rolü ve değerini örneklerle açıklar. Dilini ve millî kültürünü tanıtır. Dil-insan ilişkisini belirler. Dil-kültür ilişkisini belirler. Dille gerçekleştirilen iletişimle diğer iletişimler arasındaki farklılıkları sezer. Dille gerçekleştirilen sanat etkinliklerini gruplandırır. 52

53 Dille gerçekleştirilen sanatlarla ses, renk, çizgi ve hareketle gerçekleştirilen sanatlar arasındaki farklılıkları belirler. Dillerin sınıflandırılmasında esas alınan ölçütleri kavrar. Dinî-tasavvuf şiirin yapısını çözümler. Tasavvuf şiirinin yapı özelliklerinin çözümlenmesinde; Dinî-tasavvufi şiiri yorumlar. Dinî-tasavvufi şiirin ahenk özelliklerini belirler. Dinî-tasavvufi şiirin dil ve anlatım özelliklerini belirler. Dinî-tasavvufi şiirin kendinde hissettirdiklerini açıklar. Dinî-tasavvufi şiirin temasını bulur. Dinî-tasavvufi şiirin yazılış amacını açıklar. Divan şiirinde ahengi sağlayan öğeleri belirler. Divan şiirinde Farsça ve Arapçadan kelime alınış sebeplerini sorgular. Divan şiirinde temaların özelliklerini belirler. Divan şiirinin ahenk öğelerini belirler. Divan şiirinin dil ve anlatım özelliklerini açıklar. Divan şiirinin hedef okuyucu kitlesini belirler. Divan şiirinin temasını bulur. Divan şiirinin yapı özelliklerini çözümler. Divan şiirlerini destan dönemi şiirleriyle karşılaştırır. Divanü Lügâti t-türk ün edebiyatımızdaki yeri ve değerini açıklar. Doğru ve anlamlı sorular sorarak problemi fark eder. Dönemi temsil eden edebî şahsiyetleri araştırır. Dönemi ve akımı temsil eden yazar ve şairleri araştırır. Dönemlerin edebî dilini değerlendirir. Dramatik örgüden hareketle metnin temasınıbulur, özelliklerini belirler. Dramatik örgüyü meydana getiren parçalar arasındaki ilişkiyi belirler. Dramlarda, başka bir deyişle tiyatro metinleri ve dramatik metinlerde göstermenin ve anlatmanın rolünü ve değerini belirler. Duygu ve düşüncelerini bir paragrafta ifade eder. Duygu, düşünce, hayal ve isteklerini açık ve anlaşılır bir şekilde eksiksiz ifade eder. Duyguların dile getirilişinde başvurulan ifade biçim ve kalıplarını açıklar. Düşsel anlatımın hangi metin türlerinde kullanıldığını belirler. Düşsel anlatımla gelecekten söz eden anlatımı karşılaştırır. Düşsel anlatımla metin oluşturur. Düşsel anlatımla oluşturulmuş metinlerin ortak özelliklerini belirler. Düşsel yazılarla düşsel olmayan kurmaca yazıları tema, yapı bakımlarından karşılaştırır. Düşüncelere bütünsel bakar. Düşüncelerini başkalarıyla tartışır. Düşüncelerini doğru ifade kurallarına göre yazar. Düşüncelerini kavram haritalarıyla ve grafiklerle açıklar. Düşüncelerini paylaşır. Düşüncelerini sözlü ve yazılı olarak ifade eder. Düz yazıyla yazılan anlatmaya bağlı metinlerde, manzum kısımların işlevini belirler. Edebî dönemleri belirleyen hâkim zihniyeti açıklar. Edebî dönemlerin zihniyetle ilişkisini kavrar. 53

54 Edebî dönemlerin zihniyetle ilişkisini sorgular Edebî dönemlerin, eserlerin ve sanatçıların tarih içindeki yeri ve değerini fark eder. Edebî eserlerde yapı ve temaların tarih içinde geliştiğini keşfeder. Edebî eserlerin yazıldığı dönemi temsil eden belge olma niteliğini sorgular. Edebî eserlerin yazıldıkları dönemi yansıtan tarihî belge olduklarını kavrar. Edebî gerçekliğin niteliğini kavrar. Edebî metinde anlamın bağlamla ilişkisini açıklar. Edebî metinler (sanat metinleri) ile öğretici metinler arasındaki farklılıkları belirler. Edebî metinlerde dilin hangi işlevde kullanıldığını açıklar. Edebî metinlerde geniş halk kitlesinin zevki ve yaşama tarzından nasıl ve niçin yararlanıldığını açıklar. Edebî metinlerin kurmaca olduğunu fark eder. Edebî metinlerin kurmaca olduğunu örnekler vererek açıklar. Edebî metinlerin varlık nedenlerini açıklar. Edebî metnin bir sistem olduğunu kavrar. Edebî metnin bir sistem olduğunu örneklerle açıklar. Edebî metnin gerçeklikle ilişkisini örneklerle açıklar. Edebî metnin her okunduğunda yeni anlamlar kazandığını açıklar. Edebî metnin her okunduğunda yeni anlamlar kazanıp kazanmadığını belirler. Edebî metnin kendinden önce ve sonra yazılan metinlerle ilişkisini açıklar. Edebî metnin konusunu belirler. Edebî metnin oluşmasına sebep olan temel ifade tarzlarını belirler. Edebî metnin organik bir birlik olduğunu örneklerle açıklar. Edebî metnin özel bir iletişim aracı olduğunu fark eder, edebî metni diğer iletişim araçlarıyla karşılaştırır. Edebî metnin özel bir iletişim aracı olduğunu fark eder, metni diğer iletişim araçlarıyla karşılaştırır Edebî metnin tikelde tümeli temsil ettiğini örneklerle açıklar. Edebî metnin yan anlam değeri bakımından zengin olduğunu açıklar. Edebî metnin yan anlam değeri bakımından zengin olduğunu sezer. Edebî metnin yazıldığı dönemin özelliklerinden ve o dönemdeki her türlü gerçeklikten nasıl yararlandığını açıklar. Edebî metnin, yazıldığı dönemle ilişkisini açıklar. Edebiyat tarihinin hangi konuları incelediğini açıklar. Edebiyat tarihinin incelediği konuları açıklar Edebiyat tarihinin uygarlık tarihi içindeki yerini açıklar. Edebiyatın diğer bilim ve bilgi alanlarının ortaya koyduğu verilerden nasıl yararlandığını fark eder. Edebiyatın dille gerçekleştirilen güzel sanat etkinliği olduğunu metinlerden örnekler vererek açıklar. Edebiyatın dille gerçekleştirilen güzel sanat etkinliği olduğunu fark eder. Edebiyatın güzel sanatlar içerisindeki yerini fark eder. Edebiyatın insanı konu alan diğer bilim dallarıyla ilişkisini belirler. Edebiyatta Tanzimat ın ne zaman ve niçin başladığını açıklar. Eleştirel düşünme, fikir oluşturma için okur. Eleştirel yorumcunun hangi sebeplerle metinde yeni ve farklı anlamlar bulduğunu açıklama zorunda olduğunu fark eder. Eleştiri metni yazar. 54

55 Eleştiri yazarlarının özelliklerini belirler. Eleştiri yazılarını, ele aldıkları konu ve ele alış biçimleri bakımlarından değerlendirir. Eleştiri yazılarını, yazarın eser karşısındaki tavır ve tutumuna göre değerlendirir. Eleştiri yazılarının ortak özelliklerini belirler. Eleştiri yazılarıyla denemeleri karşılaştırır. Eleştirileri akıcılık, bağlaşıklık ve bağdaşıklık bakımlarından değerlendirir. Eleştirileri yazım ve noktalama bakımından değerlendirir. Emredici anlatımla metin oluşturur. Emredici anlatımla oluşturulmuş metinlerin ortak özelliklerini açıklar. Emredici metinlerde dilin kullanım özelliklerini belirler. Emredici metinlerin işlevlerini belirler. Epik tiyatroda sahnelerin nasıl düzenlendiğini sorgular. Eserin edebiyat tarihimizdeki yeri ve değerini açıklar. Eserin edebiyat tarihimizdeki yerini açıklar. Eserle yazar arasındaki ilişkiyi belirler. Eski Türklerde şairlerin görev ve işlevini açıklar. Fabl ile masalı karşılaştırır. Fabl yazar. Fablda temanın özelliklerini belirler. Fablı akıcılık, bağlaşıklık ve bağdaşıklık bakımlarından değerlendirir. Fablı yazım ve noktalama bakımından değerlendirir. Fablın dil ve anlatım özelliklerini değerlendirir. Fablın yapı özelliklerini çözümler. Fablların ortak özelliklerini belirler. Farklı betimleme tarzlarını belirler. Farklı dönemlere ait tiyatro metinlerini çözümler. Farklı dönemlere ait tiyatro metinlerini değerlendirir. Farklı dönemlere ait tiyatro metinlerinin özelliklerini belirler. Farklı düşünceyi geliştirme yollarından yararlanarak kısa metinler yazar. Farklı kuruluş özelliği taşıyan olumlu ve olumsuz cümlelerle kısa metinler yazar. Farklı öğretici metinleri yapı, ana düşünce, anlatma tarzı, dil ve anlatım bakımından inceler/karşılaştırır. Farklı sıfat türlerini kullanarak metin oluşturur. Farklı türlerdeki mektup metinlerinden hareketle mektupların özelliklerini belirler. Farklı uygarlıkların ve tarihî dönemlerin Türk edebiyatı üzerindeki etkilerini karşılaştırır. Fıkra ile makale arasındaki farklılıkları belirler. Fıkra yazar. Fıkra yazarının özelliklerini belirler. Fıkralarda mizahı sağlayan ögeleri belirler. Fıkraları akıcılık, bağlaşıklık ve bağdaşıklık bakımlarından değerlendirir. Fıkraları yazım ve noktalama bakımından değerlendirir. Fıkraların ortak özelliklerini belirler. Forum başkanının özelliklerini ve görevlerini belirler. Forum düzenlemedeki esasları belirler. Forum ve paneli karşılaştırır. Forumda görev alır. 55

56 Forumda kullanılan anlatım türlerini belirler. Forumda kullanılan dilin işlevini belirler. Forumda uzun konuşmaların, gereksiz hareket ve taşkınlıkların zararlı olduğunu örneklerle gösterir. Forumu açıklık, akıcılık, duruluk, yalınlık ve tutarlık bakımından değerlendirir. Garip şiiriyle İkinci Yeni şiirini karşılaştırır. Gazetelerde yayımlanan makaleleri, haberlerden ve gazetelerdeki diğer yazılardan ayıran niteliklerin neler olduğunu sorgular. Gazetenin öğretici metinler başta olmak üzere kültür ve edebiyatımızda yüklendiği işlevlerini belirler. Gelecekten söz eden anlatımda dil kullanımının özelliklerini kavrar. Gelecekten söz eden anlatımın hangi metin türlerinde kullanıldığını belirler. Gelecekten söz eden anlatımla metin oluşturur. Gelecekten söz eden anlatımla oluşturulmuş metinlerin ortak özelliklerini belirler. Geleneksel seyirlik oyunların toplumcu gerçekçi dikkatle yorumlandığını örneklerle açıklar. Gerektiğinde stratejileri ve plânları değiştirir. Gezi yazılarını akıcılık, bağlaşıklık ve bağdaşıklık bakımlarından değerlendirir. Gezi yazılarını yazım ve noktalama bakımından değerlendirir. Gezi yazılarının okuyucu üzerindeki etkisini sorgular. Gezi yazılarının ortak özelliklerini belirler. Gezi yazılarının yararlarını sıralar. Gezi yazılarıyla anıları karşılaştırır. Gezi yazısı yazar. Gönderici-alıcı ilişkisinde göstergelerin yerini ve önemini fark eder. Gördüğü bir resmi yorumlar. Göstermeye bağlı edebî metinleri gruplandırır. Göstermeye bağlı edebî metinlerin tarih içindeki gelişimini açıklar. Göstermeye bağlı metinlerin hangi edebî türleri ve sahne sanatlarını oluşturduğunu belirler. Grafikleri yorumlayarak düzgün cümlelerle anlatır. Grup içerisinde etkin bir şekilde arkadaşlarıyla etkileşimde bulunur. Gündelik hayattaki olayları anlatmak üzere haber cümleleri kurarak kısa metinler yazar. Günlük ile anıyı karşılaştırır. Günlük yazar. Günlük yazma alışkanlığının yararlarını fark eder. Günlükleri akıcılık, bağlaşıklık ve bağdaşıklık bakımlarından değerlendirir. Günlükleri yazım ve noktalama bakımından değerlendirir. Günlüklerin ortak özelliklerini belirler. Günümüz şartlarını düşünerek İslami dönemdeki ilk Güzel sanat eserlerinin özelliklerini açıklar. Güzel sanatların hangi ölçütlere göre sınıflandığını belirler. Güzel sanatların insan hayatındaki yerini ve önemini belirler. Haber cümlelerinde zamanının nasıl bildirildiğini açıklar. Haber cümlelerinin işlevlerini belirler. Haber metinleri yazar. Haber metinlerini akıcılık, bağlaşıklık ve bağdaşıklık bakımlarından değerlendirir. 56

57 Haber metinlerini yazım ve noktalama bakımından değerlendirir. Haber yazılarında kullanılan dil ve anlatımın özelliklerini belirler. Haber yazılarının ortak özelliklerini belirler. Haberin; birey açısından önemini, sosyal, siyasal, kültürel ve günlük hayattaki yerini belirler. Halk arasından seçilmiş insanlara şiir deneden önem verildiğini açıklar. Halk şairlerinin hangi sosyal çevrelerde nasıl yetiştiklerini açıklar. Halk şairlerinin kendi eserleri yanında başka şairlerin eserlerini de naklettiklerini açıklar. Halk şairlerinin sözlü edebiyat geleneği ile ilişkisini belirler. Halk şairleriyle kalem şairlerinin okuyucu ve dinleyiciyle iletişim tarzındaki farklılıkları açıklar. Halk şiiri zevkinin devam edip etmediğini sorgular. Halk şiirinde, kişisel olanla soyut olanın birleşmesinde halk beğenisinin rolünü örneklerle açıklar. Halk şiirinden gelen öğeleri belirler. Halk şiirinin temelindeki anlayışı belirler. Halkın yaşama tarzından ve tarihten gelen değerlere önem verildiğini sezer. Hangi metin türlerinde günlüklerden yararlanıldığını belirler. Hangi metin türlerinde mizahtan yararlanıldığını belirler. Hayal ettiklerini nasıl anlatacağını öğrenir. Her dilin kendine ait bir şiir geleneği olduğunu fark eder. Her dönemin kendine özgü bir ses ve ritim anlayışı olduğunu fark eder. Her düzeydeki öğretici ve fayda sağlayan eserlerle sanat eserlerini birbirinden ayırır. Her edebî metnin bir tema etrafında oluştuğunu örneklerle açıklar. Her kavmin destan dönemi yaşayıp yaşamadığını sorgular. Her metnin tamamlanmış bir yapı olduğunu keşfeder. Her türlü durumu, görünüşü duyguyu ve düşünceyi farklı düzeylerde ifade eder. Her yapıyı meydana getiren birimleri belirler. Herhangi bir olay çevresinde oluşan edebî metinlerden hareketle metnin oluşmasına imkân veren zihniyetini belirler. Herhangi bir olay çevresinde oluşan edebî metinlerin yapısını çözümler. Hikâye yazar. Hikâyelerin dil ve anlatım özelliklerini belirler. Hikâyelerin ortak özelliklerini belirler. Hikâyenin bağlı olduğu geleneği açıklar. Hikâyenin dil ve anlatım özelliklerini belirler. Kazanımın işlenişinde; Hikâyenin temasını bulur. Hikâyenin yapı özelliklerini değerlendirir. Hikâyenin yapısını çözümler. Hikâyeyi akıcılık, bağlaşıklık ve bağdaşıklık bakımlarından değerlendirir. Hikâyeyi yazım ve noktalama bakımından değerlendirir. Hikâyeyi yorumlayarak güncelleştirir. İfadenin gerektirdiği biçimde tonlama yapar. İletişim aracı olarak gazetenin yüklendiği işlevleri açıklar. İletişim ile teknolojik gelişme arasındaki ilişkiyi açıklar. İletişimde anlatıcı ile anlatılan obje veya husus arasındaki ilişkinin anlatımı nasıl etkilediğini tartışır. 57

58 İletişimde bağlamın önemini fark eder. İletişimde yer alan ögeleri belirler. İletişimin önemini ve değerini sezer. İncelediği anlatma esasına bağlı metinleri karşılaştırır. İncelediği anlatmaya bağlı edebî metinden hareketle metnin oluşmasına imkân sağlayan zihniyeti belirler. İncelediği anonim halk şiirinden hareketle şiirin oluşmasına imkân sağlayan zihniyetini belirler. İncelediği âşık tarzı halk şiirinden hareketle şiirin oluşmasına imkân veren zihniyeti belirler. İncelediği Destan Dönemi şiirinden hareketle şiirin oluşmasına imkân sağlayan zihniyeti belirler. İncelediği Destan Dönemi şiirini yapısı bakımından çözümler. İncelediği destan dönemi şiirinin ahenk öğelerini belirler. İncelediği Destan Dönemi şiirinin temasını bulur. İncelediği dinî-tasavvufi şiirden hareketle şiirin oluşmasına imkân veren zihniyeti belirler. İncelediği divan şiirinden hareketle şiirin oluşmasına imkân veren zihniyetini belirler. İncelediği eleştiri yazılarında dilin hangi işlevde kullanıldığını belirler. İncelediği fıkralarda dilin hangi işlevde kullanıldığını belirler. İncelediği hikâye, roman ve tiyatro metninin yapısını, anlatımını, temasını birbiriyle ilişkilendirerek yorumlar. İncelediği hikâyeden hareketle yazarın fikrî ve edebî yönü hakkında çıkarımlarda bulunur. İncelediği İslami Dönem ilk dil ve edebiyat ürünlerini dönemin tarihî, siyasi ve sosyal yapısıyla ilişkilendirir. İncelediği konferans metinlerini açıklık, akıcılık, duruluk, yalınlık ve tutarlılık bakımından değerlendirir. İncelediği masalın yapı özelliklerini çözümler. İncelediği mektuplarda dilin hangi işlevde kullanıldığını belirler. İncelediği metinde açıkça dile getirilmiş olanlarla, açıkça ifade edilmemiş olanları anlam çevresinde ilişkilendirir. İncelediği metinden hareketle metnin oluşmasına imkân sağlayan zihniyeti belirler. İncelediği metinden hareketle metnin sade ve sanatkârane oluşunun arkasında bir kültür ve zevk farklılığının olduğunu açıklar. İncelediği metinden hareketle öğretici metnin oluşmasına imkân veren zihniyetini belirler. İncelediği metinden hareketle şairin fikrî ve edebî yönü hakkında çıkarımlarda bulunur. İncelediği metnin temasını bulur. İncelediği metnin yapısını çözümler. İncelediği metnin yapısını, anlatımını, temasını birbiriyle ilişkilendirerek metni yorumlar. İncelediği öğretici metinlerin yazılış amaçlarını belirler. İncelediği romanın dil ve anlatım özelliklerini değerlendirir. İncelediği romanın yapı özelliklerini yorumlar. İncelediği sagu ve koşuğun dil ve anlatım özelliklerini açıklar. İncelediği şiirden hareketle metnin oluşmasına imkân sağlayan zihniyeti belirler. 58

59 İncelediği şiiri Edebiyat-ı Cedide Dönemine ait şiirlerle karşılaştırır. İncelediği şiiri yorumlar. İncelediği Tanzimat Dönemi anlatmaya bağlı edebî metinlerinden hareketle metnin oluşmasına imkân sağlayan zihniyeti belirler. İncelediği Tanzimat Dönemi öğretici metinlerinden hareketle metnin oluşmasına imkân sağlayan zihniyeti belirler. İncelediği Tanzimat Dönemi şiirinden hareketle şiirin oluşmasına imkân İncelediği tiyatro metninden hareketle metnin oluşmasına imkân sağlayan zihniyeti belirler. İncelediği tiyatro metninin dil ve anlatım özelliklerini değerlendirir. İncelenen destanlardan hareketle destanların özellikleriyle ilgili genellemele yapar. İncelenen gezi yazısında dilin hangi işlevde kullanıldığını belirler. İncelenen metnin yazıldığı dönemi belirler. İncelenen şiiri yorumlar. İnsan etkinliklerin güzel sanatlar içindeki yerini belirler. İnsan etkinliklerinin güzel sanatlar içindeki yerini belirler. İnsanın, her türlü birikimini dil aracılığıyla sonraki kuşaklara aktardığını örneklerle açıklar. İnsanın, her türlü birikimini dil aracılığıyla sonraki kuşaklara aktardığını kavrar. İsimlerin kelime gruplarının oluşumundaki işlevini açıklar. İslam kültürünün etkisiyle oluşan tasavvufun şiire yansıma tarzını sorgular. İslami Dönem ilk dil ve edebiyat metinlerinin bağlı olduğu geleneği açıklar. İslami Dönem ilk dil ve edebiyat metinlerinin dil, söyleyiş ve kültür özelliklerini açıklar. İslami Dönem ilk dil ve edebiyat ürünlerinde kullanılan lehçeyi belirler. İslami Dönem ilk dil ve edebiyat ürünlerindeki kültürel farklılaşmayı örneklerle açıklar. İslami Dönem ilk dil ve edebiyat ürünlerinin edebiyat ve kültür tarihimizdeki yeri ve değerini açıklar. İslamiyet öncesi Türk kültürü ile İslam uygarlığı arasındaki etkileşimi açıklar. İslamiyet in kabulüyle Türk toplumunda görülen kültür farklılığını açıklar. İslamiyet in kabulüyle Türklerin sosyal, siyasi ve kültürel hayatındaki değişimi açıklar. İş mektubu yazar. İşlemler sırasındaki çalışmaları gözlemler. İyi bir paragrafta bulunması gereken özellikleri belirler. İyi şiir okumada ahenk ve anlam ilişkisinin önemini örneklerle açıklar. Kanıtlayıcı anlatımda dil kullanımının özelliklerini kavrar. Kanıtlayıcı anlatımla metin oluşturur. Kanıtlayıcı anlatımla yazılmış metinlerin ortak özelliklerini belirler. Kanıtlayıcı, öğretici, açıklayıcı ve tartışmacı yazıları karşılaştırır. Karşılaştırmanın işlevlerini belirler. Kavram ve olguların başka kavram ve olgularla ilişkisini araştırır. Kavram ve olguların sosyal yönünü belirler. Kelime gruplarının oluşum biçimlerini açıklar. Kelimede anlamın oluşumunu açıklar. Kelimelerdeki anlam değişmelerini açıklar. Kelimelerin anlam oluşturmada birbirleriyle ilişkilerini belirler. 59

60 Kelimelerin farklı anlam kazanmalarında nelerin etkili olduğunu belirler. Kelimelerin sözlü ve yazılı iletişimde kazandığı farklı anlam değerlerini belirler. Kelimelerin yan anlamlarını belirler. Kelimenin ses ve anlam kaynaşmasından oluşan bir yapı olduğunu fark eder. Kendi cümleleriyle metni doğru anladığına dair ifadeler kullanır. Kendi düşüncelerinden yola çıkarak yeni ve farklı bilgiler üretir. Kendisinin ve başkalarının yazdıklarını eleştirir. Kimlerle mülakat yapılabileceğini belirler. Kişi, zaman, mekân arasındaki ilişkileri açıklar. Kişilerin benzerleriyle tarihte ve günümüzde karşılaşılıp karşılaşılmayacağını tartışır. Kişilerin olay örgüsündeki işlevlerini belirler, tarihî, dinî ve mitolojik özelliklerini açıklar. Kişilerin temsil ettiği değer ve kavramları belirler. Konferans hazırlama ve konferans vermenin usta-çırak geleneği içinde öğrenilecek yönleri bulunduğunu belirler. Konferans metni hazırlar ve sunar. Konferans verecek kişinin hazırlık için yapması gerekenleri açıklar. Konferans verilebilecek alanları belirler. Konferansçının konferans esnasında dikkat etmesi gerekenleri açıklar. Konferansla, söylevi; dilin işlevleri ve anlatım türü bakımından karşılaştırır. Konferanslarda kullanılan anlatım türlerini sorgular. Konferanslarda kullanılan dilin işlevini belirler. Konferansta söylenenlerin bir tema çevresinde kendiliğinden birleşmesi gerektiğini belirler. Konu, tema ve olayı doğrulayan mantıksal sıralamayı yapar. Konularına göre tiyatro metinlerini ayırır ve gruplandırır. Konunun tarihçesini ya da gelişim sürecini araştırır. Konuşma yazma amacını tartışır. Konuşmacıların anlatım özelliklerini belirler,birbiriyle karşılaştırır. Konuşmasında kelimeleri doğru telâffuz eder. Konuşmasını açık ve anlaşılır yapar. Konuşulurken söz hakkı verir. Konuşurken beden dilini kullanır. Konuyla ilgili tablo, grafik,yapıp bunları açıklar. Köktürk Yazıtları nın dil ve anlatım özelliklerini açıklar. Köktürk Yazıtları nın yazıldığı dönemle ilişkisini sorgular. Köktürk Yazıtları nın yazılı Türk edebiyatındaki önemini açıklar. Kullanımdan kaynaklanan dil farklılıklarını açıklar. Kutadgu Bilig in yapı özelliklerini çözümler. Makale yazar. Makale yazarlarında bulunması gereken özellikleri belirler. Makalelerde dilin nasıl ve hangi işlevde kullanıldığını belirler. Makaleleri akıcılık, bağlaşıklık ve bağdaşıklık bakımlarından değerlendirir. Makaleleri yazım ve noktalama bakımından değerlendirir. Makalelerin ortak özelliklerini belirler. Makalenin toplum hayatındaki rolünü sorgular. Manzum hikâyeyi şiirden ayıran özellikleri açıklar. 60

61 Manzume ile şiir arasındaki farklılıkları açıklar. Manzume ve şiirde kullanılan kavramların kullanım yerlerine göre anlamlarını açıklar. Manzume ve şiirde, lirik, epik, dramatik, satirik, pastoral anlatımın değerini örnekler vererek açıklar. Masal yazar. Masalı akıcılık, bağlaşıklık ve bağdaşıklık bakımlarından değerlendirir. Masalı yazım ve noktalama bakımından değerlendirir. Masalların dil ve anlatım özelliklerini değerlendirir. Masalların ortak özelliklerini belirler. Masalların sanat metni oluş nedenlerini sorgular. Mekânın anlatılmasında ve tanıtılmasında nelere, niçin önem verildiğini kavrar. Mekânın benzerlerinin, yeryüzünde bulunup bulunmadığını tartışır. Mekânın metindeki işlevini belirler, özelliklerini açıklar. Mektupları akıcılık, bağlaşıklık ve bağdaşıklık bakımlarından değerlendirir. Mektupları gruplandırır. Mektupları yazım ve noktalama bakımından değerlendirir. Mensur şiir metni hakkında düşüncelerini ifade eder. Mensur şiiri yorumlayarak günceleştirir. Mensur şiirin dil ve anlatım özelliklerini belirler. Mensur şiirin temasını bulur. Mensur şiirin yapısını çözümler Metin türlerinin oluşmasında anlatım türlerinin üstlendiği rolü belirler. Metinde ahengi sağlayan ögeleri belirler. Metinde gözlemin etkisini tartışır. Metinde her parçayı bütünle bağı içinde anlamlandırır, bütünü parçayla parçayı da bütünle dil, yapı ve anlam yönünden ilişkilendirir. Metinde ikiliğin (eski-yeni) temada, dilde, ifade biçiminde varlığını hissettirdiğini örneklerle açıklar. Metinde kurmaca olanla olmayanı belirler. Metinde somuta yönelik ifadelerden nasıl yararlanıldığını açıklar. Metinde söylenen ile söylenmek istenenin farklılığını ayırt eder. Metinde terim, kavram ve günlük hayatla ilgili gözlemlerden nasıl yararlanıldığını belirler. Metinde varoluşçu yazarların örnek alınıp alınmadığını sorgular. Metinde varsa çelişen düşünceleri ve bu düşüncelerdeki anlam tutarsızlıklarını belirler. Metinde yerli ve mahallî olan ögeleri ayırır. Metindeki anlamın bilimsel eserlerin anlamlarından farklılığını araştırır. Metindeki cümleleri kullanarak bilgileri birleştirir. Metindeki düşünceleri değerlendirir. Metindeki ifadenin kesin olup olmadığını tartışır. Metindeki kişinin tarihle, sosyal hayatla ilişkisini sorgular. Metindeki ögelerin ilişkilerini araştırır. Metindeki ses, söz bilgisi ve cümle özelliklerini bulur. Metindeki temel düşünceden hareketle, farklı anlatım biçimiyle farklı metinler oluşturulup oluşturulamayacağını belirler. Metinden etkilenme nedenini açıklar. Metinden hareketle dönemin sosyal ve siyasî yapısıyla ilgili düşüncelerini paylaşır. Metinden hareketle mensur şiirin oluşmasına imkân sağlayan zihniyeti belirler. 61

62 Metinden hareketle metnin oluşmasına imkân sağlayan zihniyeti belirler. Metinden hareketle şairin fikrî ve edebî yönü hakkında çıkarımlarda bulunur. Metinden hareketle şiirin oluşmasına imkân sağlayan zihniyeti belirler. Metinden hareketle yazarın fikrî ve edebî yönü hakkında çıkarımlarda bulunur. Metinle gelenek arasında ilişki kurar. Metinle yazıldığı dönem arasında ilişki kurar. Metinle yazıldığı dönem arasındaki ilişkiyi belirler. Metinlerde, devrin sosyal problemleri üzerinde durulup durulmadığını sorgular. Metinlerden hareketle dönem eserlerinin yazılış amacını belirler. Metinleri daha önceki metinlerden farklı kılan hususları düşünür. Metinleri gerçeklikle ilişkileri, işlevleri ve yazılış amaçları bakımından gruplandırır. Metinleri gruplandırır. Metinleri kendi dönemindeki diğer metinlerle karşılaştırır. Metinleri kendi dönemindeki metinlerle ve günümüz metinleriyle karşılaştırır. Metinleri sınıflandırır. Metinleri yorumlar. Metinlerin ana düşünce ve yardımcı düşüncelerini bulur. Metinlerin dil ve anlatım özelliklerini açıklar. Metinlerin gelenekle ilişkisini kurar. Metinlerin özelliklerini açıklar. Metinlerin varlık sebebini açıklar. Metinlerin yazılış amacını belirler. Metin-paragraf ilişkisini belirler. Metinsiz tiyatro olup olamayacağını sorgular. Metinsiz tiyatronun olup olamayacağını açıklar. Metne ilgi duyma nedenini açıklar Metni tutarlı kılan ögeleri düşünür. Metni anlamada ve yorumlamada okuyucunun önemini fark eder. Metni anlamlı birimlere ayırır; birimler arasındaki ilişkiyi açıklar. Metni değerlendirerek genel bir yargıya varır. Metni ifade şekilleri bakımından gruplandırır. Metni kendinden önceki metinlerle ve günümüzdeki benzer metinlerle karşılaştırır. Metni meydana getiren parçalar arasındaki ilişkiyi belirler. Metni meydana getiren unsurları belirler, bu unsurların birbirine nasıl bağlandığını açıklar. Metni meydana getiren unsurları belirler. Metni oluşturan ögeleri birbiriyle ilişkilendirir. Metni oluşturan ögeleri karşılaştırır. Metni oluşturan unsurları belirler. Metni yapı bakımından çözümler Metni yorumlayarak güncelleştirir. Metnin ahenk özelliklerini belirler. Metnin alındığı bölümün yapısını çözümler. Metnin ana düşüncesini bulur. Metnin ana düşüncesini kendi düşünceleriyle ifade eder. Metnin ana fikrini belirler 62

63 Metnin ana fikrini bulur, aynı ana fikrin o dönemde yazılmış diğer türlerde ele alınıp alınmadığını belirler. Metnin anlamının bağlamla ilişkisini örneklerle açıklar. Metnin anlamının kendi dönemindeki değerini belirler. Metnin anlamının nasıl oluştuğunu açıklar. Metnin anlamının özelliklerini belirler. Metnin anlamının zaman içinde ne ölçüde değişebileceğini fark eder. Metnin anlamıyla ilgili çıkarımlarda bulunur. Metnin anlatım türünü belirler. Metnin bağlı olduğu geleneği belirler Metnin bağlı olduğu geleneği sorgular. Metnin bağlı olduğu hikâye tarzını belirler. Metnin bağlı olduğu roman ve hikâye tarzını sebeplerini açıklar. Metnin bağlı olduğu roman ve hikâye tarzını sorgular. Metnin bağlı olduğu roman ve hikâye tarzının özelliklerini metinde arar. Metnin birimlerinden hareketle temayı bulur. Metnin dil ve anlatım özelliklerini açıklar Metnin dilinin doğal dilden farklılığını ayırt eder. Metnin dilinin ifade edilmek istenen düşünceye, seçilen anlatım türüne ve hitap edilen okuyucuya, kullanıla iletişim aracına göre değişip değişmediğini fark eder. Metnin döneminin kültürüyle ilişkisini açıklar. Metnin düşünce yapısını oluşturan ögeleri ayırır. Metnin eğitici yönünün olup olmadığını belirler. Metnin gelenekle ilişkisini belirler. Metnin gelenekleilişkisini belirler. Metnin hangi geleneğe bağlı kalınarak yazıldığını belirler. Metnin hangi geleneğe bağlı kalınarak yazıldığını nedenleriyle açıklar. Metnin her okunduğunda yeni anlam değerleri kazanıp kazanmadığını belirler. Metnin iletişim aracı olduğunu fark eder. Metnin iletişim aracı olduğunu örneklerle açıklar. Metnin konusunun, güncel, tarihî, bilimsel ve felsefî oluşumunun dil ve anlatım üzerindeki etkisini belirler. Metnin merkezî otorite (saray yönetimi)ve halkla ilişkisini açıklar. Metnin okuyucuda uyandırdığı duyguları belirler, bu duyguların özelliklerini açıklar. Metnin olay örgüsünü bulur. Metnin temasını bulur Metnin temasının dönemindeki önemini araştırır. Metnin türünün hangi dönemde ortaya çıktığını açıklar. Metnin ve eserin hangi edebî akıma bağlı kalınarak yazıldığını belirler. Metnin yapı özelliklerini çözümler. Metnin yapısını çözümler Metnin yapısını oluşturan unsurları belirler. Metnin yazarıyla metin arasında ilişki kurar. Metnin yazıldığı dönemde tartışılan sanat anlayışlarını belirler. Metnin yazıldığı dönemdeki hâkim zihniyeti fark eder. Metnin yazıldığı dönemin öğretici metin anlayışını belirler. Metnin yazıldığı dönemin sosyal yapısını araştırır. 63

64 Metnin yazıldığı dönemin sosyal, siyasî ve kültürel hayatının özelliklerini belirler. Metnin yazıldığı dönemle ilişkisini yansıtan kelime, kelime grupları, yapı ve anlatım özelliklerini belirler ve yorumlar. Metnin yazılış amacını açıklar. Metnin yazılış amacıyla sezdirdiği anlam değerleri arasındaki ilişkileri belirler ve yorumlar. Metnin, kendisinden önceki metinlerden etkilenip etkilenmediğini belirler. Metnin, manzum veya düz yazıyla yazılmış olmasının sebeplerini sorgular Mısra örgüsü, kafiye düzeni ve temasına göre âşık tarzı halk şiirlerini gruplandırır. Mısra örgüsü, kafiye düzeni ve temasına göre şiirleri gruplandırır. Milleti oluşturan değerlerin farklı yönleriyle edebî metinlerde ele alındığını Millî Edebiyat Dönemi şiirleriyle öz şiiri sürdüren şiirlerden birini dil, yapı ve tema bakımlarından karşılaştırır. Millî Edebiyat Döneminde Edebiyat-ı Cedide zevkini sürdüren sanatçıların da eser vermeye devam ettiklerini örneklerle açıklar. Millî Edebiyat Döneminde eserlere yansıyan sosyal sorunları sınıflandırır. Millî Edebiyat Döneminde halkın yaşama tarzı ve değerleri üzerinde durulduğunu örneklerle açıklar. Millî Edebiyat Döneminde her edebî ve fikrî etkinliğin millî devlet hâline gelme kaygısı etrafında birleştiğini açıklar. Millî Edebiyat Döneminde incelenen anlatmaya bağlı edebî metinleri karşılaştırır. Millî Edebiyat Döneminde incelenen anlatmaya bağlı edebî metinleri, Servet-i Fünûn ve sonrası metinleriyle karşılaştırır. Millî Edebiyat Döneminde incelenen öğretici metinleri birbiriyle karşılaştırır. Millî Edebiyat Döneminde sade dil ve hece vezniyle şiirler yazıldığını örneklerle açıklar. Millî Edebiyat Döneminde saf şiire özgü arayışlar olduğunu örneklerle açıklar. Millî Edebiyat Döneminde üzerinde durulan ortak temaları bulur. Millî Edebiyat Dönemindeki edebî dilin özelliklerini belirler. Millî Edebiyat Dönemindeki farklı şiir tarzlarını birbiriyle karşılaştırır. Millî Edebiyat Dönemini etkileyen sanat, edebiyat ve düşünce akımlarını metinlerden hareketle belirler. Millî Edebiyat Dönemini önceki dönemlerden ayıran özellikleri açıklar. Millî Edebiyat Döneminin bir dönemin adı olduğunu kavrar; milliyetçi edebiyat ile millî edebiyatın farklılığını açıklar. Millî Edebiyat zevk ve anlayışını sürdüren şiir anlayışıyla eser veren farklı şairlerin şiirlerini zihniyet, ses, dil, tema ve yapı bakımından karşılaştırır. Milliyetçi edebiyatın sade dil, hece vezni ve Türkçülük hareketi çevresinde oluştuğunu açıklar. Mitlerin doğuşunu açıklar. Mitolojik ögelerin o dönemin sanatı ve dilini zenginleştirdiğine örnek verir. Mitolojik öğelerin o dönemin sanatı ve dilini nasıl zenginleştirdiğini fark eder Mizahi anlatımda dil kullanımının özelliklerini kavrar. Mizahi anlatımla metin oluşturur. Mizahi anlatımla oluşturulmuş metinlerin ortak özelliklerini açıklar. Modern dönemde göstermeye bağlı edebî metinleri ifade etmek için kullanılan terimleri sıralar. 64

65 Modern dünya edebiyatına ait anlatma ve söyleme biçimlerine Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatından asıl yer verildiğini açıklar. Modern tiyatro ile geleneksel tiyatro arasındaki farklılıkları kavrar. Modern tiyatro metinleri ile geleneksel tiyatro metinlerini karşılaştırır. Mülakat metnini yazım ve noktalama bakımından değerlendirir. Mülakat yapar. Mülakatı akıcılık, bağlaşıklık ve bağdaşıklık bakımlarından değerlendirir. Mülakatı yapan kişinin özelliklerini belirler. Mülakatlarda dilin hangi işlevde kullanıldığını belirler. Mülakatlarda ön hazırlığın önemini açıklar. Mülakatta iletişim anının önemini açıklar. Münazara düzenlemedeki esasları belirler. Münazarada demagojiye başvurmanın amaca hizmet etmediğini örneklerle gösterir. Münazarada görev alır. Münazarada hakem kurulunun, konuşmaları değerlendirme esaslarını belirler. Münazarada konuşmacıların dikkat etmesi gerekenleri açıklar. Münazarada kullanılan anlatım türlerini belirler. Münazarada kullanılan dilin işlevlerini belirler. Münazaranın amacını belirler. Münazarayı açıklık, akıcılık, duruluk, yalınlık ve tutarlık bakımından değerlendirir. Nasıl gözlem ve kıyas yapacağını belirler. Okuduğu haberlerden hareketle haber yazılarını kaynaklarına göre gruplandırır. Okuduğu makalelerde ana düşünceyi bulur. Okuduğu masalları günümüz yaşama biçimi ve insan ilişkilerinden yola çıkarak anlamlandırır. Okuduğu metni dönemin gerçekliğiyle ilişkilendirir. Okuduğu metnin önceki metinlerle ilişkisini araştırır. Okuduğu ve dinlediği forum metinlerinin ortak özelliklerini sıralar. Okuduğu ve dinlediği inceleme ve araştırma yazılarının ortak özelliklerini belirler. Okuduğu ve dinlediği konferans metinlerinin ortak özelliklerini belirler. Okuduğu ve dinlediği metni sorgular. Okuduğu ve dinlediği mülakat metinlerinin ortak özelliklerini sıralar. Okuduğu ve dinlediği sempozyum metinlerinin ortak özelliklerini sıralar. Okuduğu ve dinlediği sohbetlerin ortak özelliklerini belirler. Okuduğu yazılarda anlatımın amacını belirler. Okuduğu, dinlediği ve izlediği açık oturum konuşmalarının özelliklerini belirler. Okuduğunu, dinlediğini, gördüğünü, doğru, tam olarak anlar. Okuduklarını ve dinlediklerini yorumlar. Okuduklarını, dinlediklerini ve düşündüklerini düzgün cümlelerle anlatır. Okurken etkin ve hızlı bir şekilde okur. Okuyucunun sezgisine ve anlayışına bırakılan anlam değerlerinin metne nasıl bütünlük kazandırdığını fark eder. Olay çevresinde oluşan metinleri gruplandırır. Olay örgüsü ile yaşanmış olayın farklılığını açıklar. Olay örgüsü ve kişilerin iletiyi ifadede bir araç olduğunu kavrar. Olay örgüsünden yola çıkarak metnin temasını bulur. Olay örgüsünün inandırıcı olup olmadığını tartışır. 65

66 Olay, mekan ve kişi arasındaki ilişkiyi belirler. Olaylar ve kavramlar arasındaki ilişkileri ortaya koyarak, neden-sonuç ilişkisini açıklar. Ortak tema ve anlatma biçimi olup olmadığını sorgular. Otobiyografi (öz yaşam öyküsü)metinleriyle biyografi metinlerini karşılaştırır. Otobiyografi yazar. Otobiyografileri akıcılık, bağlaşıklık ve bağdaşıklık bakımlarından değerlendirir. Otobiyografileri yazım ve noktalama bakımından değerlendirir. Oturum başkanının görevlerini açıklar. Öğretici anlatımla metin oluşturur. Öğretici metinlerde anlamın okuyucuya, mekâna ve zamana göre değişip değişmediğini açıklar. Öğretici metinlerde bütünü oluşturan birimlerin özelliklerini belirler. Öğretici metinlerde dilin hangi işlevinin hakim durumda olduğunu açıklar. Öğretici metinlerde dilin işlevini belirler. Öğretici metinlerde dilin kullanım özelliklerini kavrar. Öğretici metinleri anlatım biçimi bakımından gruplandırır. Öğretici metinleri birbirinden ayıran özellikleri belirler. Öğretici metinleri okuma ile sanat amacıyla yazılmış metinleri okumanın farklılıklarını belirler. Öğretici metinleri okuma ile sanat amacıyla yazılmış metinleri okumanın farklılıklarını örneklerle açıklar. Öğretici metinleri okuma ve çözümlemede dikkat edilecek hususları açıklar. Öğretici metinlerin ana düşüncesiyle ilgili çıkarımlarda bulunur. Öğretici metinlerin dil ve anlatım özelliklerini belirler. Öğretici metinlerin oluşmasında metnin yazılış amacının ve hedeflenen okuyucu kitlesinin rolünü fark eder. Öğretici metinlerin yazılış amaçlarını belirler. Öğretici metinlerle dönemin dergileri arasındaki ilişkiyi kavrar. Öğretici metni dil ve anlatım yönünden inceler. Örneklendirmenin işlevlerini belirler. Öyküleyici anlatımda anlatıcının işlevini belirler. Öyküleyici anlatımda bulunan öğeleri belirler. Öyküleyici anlatımın hangi metin türlerinde kullanıldığını belirler. Öyküleyici metinlerin ortak özelliklerini belirler. Öz şiir anlayışını sürdüren şairlerin şiir anlayışlarını açıklar. Özel mektup yazar. Panel hakkında öğrendiklerini uygular. Panelin özelliklerini belirler. Paragrafın ana düşüncesini belirler. Paragrafın yapısını belirleyen unsurları açıklar. Paragraflar arasında bağlantıyı sağlayan söz veya söz gruplarını belirler. Paragraflardan metin oluşturur. Paragrafların metinde kullanılış şeklini belirler. Paragrafta ana düşüncenin bağlam içerisinde hangi ögelerle geliştirildiğini belirler. Paragrafta anlamın bağlamla ilişkisini belirler. Paragrafta anlamın oluşumunu açıklar. Paragraftaki yardımcı düşüncelerin ana düşünceyle ilişkisini açıklar. 66

67 Parçadan hareketle ulaşılabilecek yargıları bulur. Problemi anlayarak uygun şekilde çözmek için plânlama yapar. Roman incelemesi yapar. Romandan seçilmiş metinden hareketle metnin oluşmasına imkân sağlayan zihniyeti belirler. Romanın bağlı olduğu edebiyat anlayışını belirler. Romanların ortak özelliklerini belirler. Röportaj ile gazetecilik arasında ilgi kurar. Röportaj yapar. Röportajı akıcılık, bağlaşıklık ve bağdaşıklık bakımlarından değerlendirir. Röportajı yazım ve noktalama bakımından değerlendirir. Röportajlarda dilin hangi işlevde kullanıldığını belirler. Röportajları gruplandırır. Röportajların ortak özelliklerini belirler. Sade ve sanatkârane üslûpla yazılmış nesir örneklerini karşılaştırır. Sahnede bireysel bunalımların gösterilip gösterilmediğini tartışır. Sahnelenmek üzere ortaya konan eser metninin, edebiyatın konusu olduğunu açıklar. Sanat iletisinin bilimsel, düşünsel ve dinsel iletilerden farklılıklarını örneklerle gösterir. Sanat metinleri ile gelenek arasında ilişki kurar. Sanat metinleri ile gerçekleşen iletişimin özelliklerini açıklar. Sanat metinleri ile okuyucu/seyirci arasındaki ilişkiyi fark eder. Sanat metinlerinde göndergenin özelliklerini örneklerle açıklar. Sanat metinlerinde kullanılan dilin işlevlerini belirler. Sanat metinlerinin gerçeklikle ilişkisini sorgular. Sanat metinleriyle öğretici metinleri karşılaştırır. Sanat ve sanatçı ilişkisini fark eder. Sanat ve sanatçı ilişkisini örneklerle açıklar. Savunduğu düşünceyi örneklendirerek açıklar. Seçilen paragraflarda varsa çok anlamlı söz ve söz gruplarının metinde kazandığı değerleri belirler. Sempozyum düzenlemedeki esasları belirler. Sempozyum metinlerinde kullanılan dilin işlevlerini belirler. Sempozyum sunumunda görev alır. Sempozyumda dinleyici-konuşmacı ilişkisini sorgular. Sempozyumda sunulan bildiri metinlerinin özelliklerini belirler. Sempozyumda sunulan bildirilerin tartışılma zamanını belirler. Sempozyumlarda başvurulan anlatım türlerini ve kullanım özelliklerini belirler. Serbest nazım ve toplumcu şiirle, öz şiir anlayışını sürdürenlerin şiirlerini karşılaştırır. Serbest nazımla toplumcu şiir arasındaki ilişkiyi açıklar. Ses akışını bozan durumları gösterir. Ses olaylarının oluşumunu kavrar. Ses ve söyleyişi kullanmanın önemini belirtir. Ses ve telaffuz ilişkisini fark eder. Sevdiği manzumeleri ezberler. Sevdiği metinlerden seçtiği parçalar ile antoloji oluşturur. Sevdiği şiirlerden antoloji oluşturur. 67

68 Sevdiği şiirleri ezberler. Sıfatların kelime gruplarının oluşumundaki işlevini açıklar. Sohbet metinlerini akıcılık, bağlaşıklık ve bağdaşıklık bakımlarından değerlendirir. Sohbet yazar. Sohbette kullanılan dil ve anlatımın özelliklerini belirler. Sonucu destekleyici verilerin yeterliliğine karar verir. Sonuçların tekrar incelenmesi gerekip gerekmediğine karar verir. Soru cümlelerini farklı işlevlerde kullanarak kısa metinler yazar. Soru cümlelerinin işlevlerini belirler. Soru cümlelerinin oluşumunu belirler. Sorunlara kendine özgü çözümler bulur. Sosyal ve kültürel ortamın şiir geleneğine etkisini açıklar. Sosyal, tarihî, fikrî ve ilmî temaların sade bir dille doğal bir söyleyiş ve anlatımla ifade edildiğini açıklar. Söyleşme çevresinde gerçekleştirilen metin türlerini gruplandırır. Söyleşmeye bağlı anlatımın kullanıldığı metinleri belirler. Söyleşmeye bağlı anlatımla metin oluşturur. Söyleşmeye bağlı anlatımla oluşturulmuş metinlerin ortak özelliklerini belirler. Söyleşmeye bağlı anlatımla sağlanan iletişimin özelliklerini belirler. Söylev hazırlamada dikkat edilecek hususları belirler. Söylev hazırlar. Söylev veren kişiyle dinleyiciler arasındaki ilişkinin önemini açıklar. Söylevi akıcılık, bağlaşıklık ve bağdaşıklık bakımlarından değerlendirir. Söylevin söz ve sesle gerçekleştirilen bir sanat olduğunu fark eder. Söylevlerde kullanılan dil ve anlatımın özelliklerini belirler. Söylevlerin ortak özelliklerini belirler. Söz sanatlarının şiirdeki işlevini sorgular. Sözlü edebiyat ürünlerinin toplumun ortak değerleriyle ilişkisini belirler. Sunum yapar. Sunumda teknik imkânlar ile görsel malzemeden nasıl yararlanılacağını kavrar. Sunumun özelliklerini belirler. Şair ile şiir arasındaki ilişkiyi açıklar. Şair, yazar veya anlatıcının fikrî ve edebî yönü hakkında çıkarımlarda bulunur. Şairaneliğin ne olduğunu açıklar. Şairin fikrî ve edebî yönü hakkında çıkarımlarda bulunur Şairin özel hayatı, mizacı, siyasi ve sosyal tercihleriyle metin arasında ilişkiyi sorgular. Şairlerin kendi duyarlılıklarıyla yorumladığını ifade eder. Şiir dilinde çağrışım ve duygu değerinin önemini açıklar. Şiir dilinin özelliklerini açıklar. Şiir dilinin ve söyleyiş biçiminin kaynaklarını sıralar. Şiir ezberlemenin şiiri anlama ve yorumlamadaki önemini örneklerler vererek açıklar. Şiir ezberler. Şiir geleneğinin oluşumunu örneklerle açıklar. Şiir metinlerinin neden anonim olduğunu açıklar. Şiir metninin hangi gelenekte yazıldığını belirler. Şiir okumada ses ve kelimelerin telaffuzunun önemini örnekler vererek açıklar. 68

69 Şiir ve şairi hakkında daha önce yazılmış yazıları bulur, okur. Şiir yazar. Şiirde ahengi sağlayan unsurları belirler Şiirde ahengi sağlayan unsurları örneklerle gösterir. Şiirde ahengin söyleyicinin ruhi durumuna ve tavrına göre düzenlendiği hususunda örnekler verir. Şiirde ahengin söyleyicinin ruhi durumuna ve tavrına göre düzenlendiği hususunda örnekler verir. Şiirde ahengin, hangi öğelerle sağlandığını belirler. Şiirde anlam bütünlüğünün hangi ögelerle sağlandığını belirler. Şiirde anlamın kapalılığını ve bireyselliğini örneklerle açıklar. Şiirde anlamın neden açık olduğunu belirler. Şiirde anlatılanların nesir olarak yazılıp yazılamayacağını tartışır. Şiirde Batı edebiyatındaki edebî akımların hangisinden yararlanıldığını belirler. Şiirde Batılı düşünce ve edebiyat hareketlerinin etkisini belirler. Şiirde bireysel duygulara önem verildiğini belirler. Şiirde imgenin doğuş nedenlerini açıklar. Şiirde imgenin kullanılma nedenlerini sorgular. Şiirde millî duyarlılığa yer verilip verilmediğini sorgular. Şiirde yapının nasıl oluştuğunu belirler. Şiirde yerli ve mahallî olan unsurları açıklar. Şiirde, temanın hangi yönden ele alındığını sorgular. Şiirden hareketle metnin oluşmasına imkân sağlayan zihniyeti belirler. Şiirden hareketle şairin fikrî ve edebî yönü hakkında çıkarımlarda bulunur. Şiirden hareketle şiirin oluşmasına imkân sağlayan zihniyeti belirler. Şiiri yapı bakımından çözümler Şiiri yorumlar. Şiiri yorumlayarak günceleştirir. Şiirin ahenk ögelerini belirler. Şiirin ait olduğu geleneği belirler. Şiirin ait olduğu geleneğin özelliklerini belirler. Şiirin bağlı olduğu sanat ve düşünce hareketleriyle ses, söyleyiş ve tema bakımlarından ilişkisini açıklar. Şiirin dil ve anlatım özelliklerini açıklar Şiirin dil ve anlatım özelliklerini değerlendirir. Şiirin geleneğini belirler. Şiirin gelenekle ilişkisini açıklar. Şiirin gelenekle ilişkisini belirler. Şiirin gelenekle ilişkisini sorgular. Şiirin gerçeklikle ilişkisini sorgular. Şiirin hissettirdiklerini açıklar. Şiirin kendinde uyandırdığı duyguları ifade eder. Şiirin temasını belirler. Şiirin temasını bulur. Şiirin yapısını çözümler Şiirin yararlandığı kaynakları ve ait olduğu geleneği belirler. Şiirin yazıldığı dönemle temayı ilişkilendirir. 69

70 Şiirleri yorumlar. Şiirlerin ait oldukları sosyal çevreyle ilişkisini belirler. Şiirlerin ortak özelliklerini belirler. Şiirlerin temasını bulur, tema üzerinde düşüncelerini açıklar. Tanık göstermenin işlevlerini belirler. Tanımlamanın işlevlerini belirler. Tanzimat Dönemi anlatmaya bağlı edebî metinlerinin temasını bulur. Tanzimat Dönemi anlatmaya bağlı edebî metninin dil ve anlatım özelliklerini belirler. Tanzimat Dönemi anlatmaya bağlı edebî metninin yapı özelliklerini çözümler. Tanzimat Dönemi Edebiyatını etkileyen sosyal, siyasal ve kültürel ortamın özelliklerini açıklar. Tanzimat Dönemi metnini yorumlayarak güncelleştirir. Tanzimat Dönemi öğretici metinlerinin ana düşüncesini bulur. Tanzimat Dönemi öğretici metinlerinin dil ve anlatım özelliklerini açıklar. Tanzimat Dönemi öğretici metinlerinin yapısını çözümler. Tanzimat Dönemi şiirini yorumlar. Tanzimat Dönemi şiirinin ahenk ögelerini belirler. Tanzimat Dönemi şiirinin dil ve anlatım özelliklerini açıklar. Tanzimat Dönemi şiirinin gelenekle ilişkisini açıklar. Tanzimat Dönemi şiirinin hissettirdiklerini ifade eder. Tanzimat Dönemi şiirinin temasını bulur. Tanzimat Dönemi şiirinin yapı özelliklerini çözümler. Tanzimat Dönemi tiyatro metninin dil ve anlatım özelliklerini belirler. Tanzimat Dönemi tiyatro metninin temasını bulur. Tanzimat Dönemi tiyatro metninin yapısını çözümler. Tanzimat Döneminde tanınmış edebiyatçıların nasıl yetiştiklerini açıklar. Tanzimat Dönemini etkileyen sanat, edebiyat ve düşünce akımlarını açıklar. Tanzimat Fermanı yla getirilmek istenen yenilikleri belirler.durulur. Bu dönemde kökten bir değişme değil, devletin yönetiminde bazı düzenlemelerin söz konusu olduğu belirtilir. Tanzimat öncesi zihniyet ile Tanzimat sonrası zihniyeti ve kültür değerlerini karşılaştırır. Tanzimat sonrası Türk edebiyatında eski yeni çatışmasında ılımlıların yerini belirler. Tanzimat sonrasında edebiyatımızda hangi edebî türlerde yazılmış eserlerin görülmeye başladığını belirler. Tanzimat sonrasında yazılan edebî eserlerde sosyal faydaya önem verildiğini örneklerle açıklar. Tanzimat yıllarında gazeteciliğe neden önem verildiğini sorgular. Tarama ve değerlendirme makalelerinin yararını sorgular. Tarama-değerlendirme makalelerinin hazırlanış tarzını açıklar. Tarama-değerlendirme makalelerinin özelliklerini belirler. Tartışılan bir kavramın doğruluğu üzerinde kendi düşüncelerini aktarır. Tartışılan kavramın olumlu ve olumsuz yönlerini ortaya koyar. Tartışılan konu üzerinde uzman görüşlerini aktarır. Tartışmacı anlatımda dil kullanımının özelliklerini kavrar. Tartışmacı anlatımla metin oluşturur. Tartışmacı anlatımla oluşturulan metinlerin ortak özelliklerini belirler. Tartışmacı metinlerin yazılış ve söyleniş amaçlarını belirler. 70

71 Tartışmaları, toplumla iletişim imkânlarını dikkate alarak gruplandırır. Tartışmanın özelliklerini belirler. Tartışmaya katılır. Tema, yapı, dil ve anlatım bakımlarından önceki metinlerle ilişki kurar. Temanın evrensel olup olmadığını tartışır. Temanın nasıl sınırlandırılabileceğini açıklar. Temanın sosyal yapı, duyuş ve düşünüşle ilişkisini araştırır. Temanın şairle ilişkisini açıklar. Temaşadan tiyatroya nasıl geçildiğini açıklar. Temayı destekleyen düşüncelerin olumlu veya olumsuz yönlerini açıklar. Temel düşünceyi destekleyen yardımcı düşünceleri sıralar. Tiyatro eseri aracılığıyla toplumun eleştirildiğini belirler. Tiyatro eserlerinin kültür değişmesini yansıtıp yansıtmayacağını sorgular. Tiyatro metinleri ve dramatik metinlerde göstermenin ve anlatmanın rolünü ve Tiyatro metinlerinde olay örgüsüne ne ad verildiğini belirler. Tiyatro metinlerinde olay örgüsüne ne ad verildiğini belirler. Dramatik örgüyü meydana getiren parçalar arasındaki ilişkiyi belirler. Tiyatro metinlerini canlandırır. Tiyatro metinlerini, anlatmaya bağlı edebî metinler gibi inceler. Tiyatro metinlerini, anlatmaya bağlı edebî metinlerle ilgili esaslar doğrultusunda inceler. Tiyatro metinlerinin ortak özelliklerini belirler. Tiyatro metinlerinin yapısını değerlendirir. Tiyatro metni ile tiyatroda seyredilen eseri karşılaştırır. Tiyatro, tiyatro metni, dram, drama, dramatik tür, oyun kelimelerinin anlamlarını belirler. Tiyatronun güzel sanatlar içerisindeki yerini belirler. Tiyatronun özelliklerini belirler. Topluluk karşısında şiir okur. Toplumsal ve kültürel olaylarla edebî eserler arasındaki ilişkiyi açıklar. Uygarlık tarihiyle edebiyat tarihi arasındaki ilişkileri açıklar. Uygun araştırma ortamına karar verir. Uygun hitap şeklini seçer. Uygurlar dönemine ait yazılı metinlerin özelliklerini açıklar. Uyumsuz tiyatronun özelliklerini sorgular. Ünlemleri kullanarak metin oluşturur. Ünlemlerin cümle ve metindeki işlevlerini örneklerle açıklar. Ünlemlerin kelime gruplarının oluşumundaki işlevini açıklar. Ürettiği düşünceyi farklı ortamlarda kullanır. Verilen bilgiden hareketle metin oluşturur. Verileri ortaya koyar. Vurguyla ilgili kuralları uygular. Vücut dilini gerektiği yerde ve gerektiği ölçüde kullanır. Yakın anlamlı cümleleri ayırır. Yakın anlamlı kelimelerin işlevini belirler. Yapı-tema arasındaki ilişkiyi açıklar. Yaşama tarzı ile edebiyat ve sanat arasındaki ilişkiyi araştırır. 71

72 Yaşanan gerçeklikle metindeki gerçekliğin ilişkisini belirler. Yaşayan halk hikâyecilik geleneğinin özelliklerini belirler. Yazar ile metin arasındaki ilişkiyi açıklar. Yazar ile metin arasındaki ilişkiyi belirler. Yazar ile metin arasındaki ilişkiyi sorgular. Yazar ile metinarasındaki ilişkiyibelirler. Yazar ve şairin fikrî ve edebî yönü hakkında çıkarımlarda bulunur. Yazar veya düşünür hakkında çıkarımlarda bulunur. Yazarın edebî yönüyle ilgili çıkarımlarda bulunur. Yazarın fikrî ve edebî yönü hakkında çıkarımlarda bulunur Yazarın hayat hikâyesi başta olmak üzere bilinen özellikleriyle metin arasında ilişki kurar. Yazarın metne yüklediği anlamı belirler. Yazarın tarih ve geniş halk kitlesi karşısındaki tavrını belirler. Yazarın, dönemin kültür ve sanat hayatıyla ilişkisini belirler. Yazarken ve konuşurken hedef kitleyi dikkate alır. Yazı diliyle konuşma dilinin birbirine yaklaştığını örneklerle açıklar. Yazı ile telaffuz ilişkisini gösterir. Yazılarında ve konuşmalarında benzerlik ve farklılıkları yakalar. Yazılarında ve konuşmalarında kalıplaşmış ifadelerle, kelime gruplarını işlevlerine göre kullanır. Yazılarında ve konuşmalarında sebep-sonuç ilişkileri kurar bulur. Yazılı belgelerin bulundukları yerleri ve yazıların özelliklerini belirler. Yazılı dönem eserlerini gruplandırır. Yazılı metinlerden hareketle dönemle ilgili çıkarımlarda bulunur. Yazma ve konuşmada hazırlığın önemini örneklerle açıklar. Yazma, konuşma amacına ne ölçüde ulaştığını tartışır. Yeni düşünceler ortaya koyar. Yeni problemleri fark eder. Yenileşmenin sebep olduğu olay ve görünüşlerin sahnelendiğini örneklerle açıklar. Yerli ve mahallî olanın yüksek bir zevkle şiirde nasıl ifade edildiğini açıklar. 72

73 D. COĞRAFYA Atmosferin özellikleri ile hava olaylarını ilişkilendirir. Beşerî unsurların üretim, dağıtım ve tüketim süreçleri üzerindeki etkisini analiz eder. Bilgileri haritalara aktarmada kullanılan yöntem ve teknikleri kullanım amaçları açısından karşılaştırır. Bir ülkenin konumunun bölgesel ve küresel etkilerini değerlendirir. Biyoçeşitliliğin oluşumunda ve azalmasında etkili olan faktörleri sorgular. Bölge tanımlama ve sınıflandırılmasında kullanılan kriterler açısından ülkemizdeki farklı bölge türlerini haritalar üzerinde örneklendirir. Bölgeler ve ülkeler arası etkileşimde teknolojik gelişmelerin rolünü örneklendirir. Bölgesel ve küresel ölçekteki örgütleri amaçları, işlevleri ve etki alanları açısından değerlendirir. Çeşitli ölçeklerdeki bölge örneklerini kullanarak bölge sınırlarının amaca göre değişebilirliğini açıklar. Çevre bilincine sahip olur. Çevre sorunlarını farklı kriterlere göre sınıflandırır. Çevre sorunlarının oluşum ve yayılma süreçlerini küresel etkileri açısından sorgular. Çevre sorunlarının önlenmesine yönelik farklı ülkelerdeki uygulamaları tarihsel süreçte değerlendirir. Çevre sorunlarının önlenmesine yönelik stratejiler geliştirir. Çevre ve insan sağlığı açısından atıklardan korunma yöntemlerini sorgular. Çevre yönetimi ve koruma açısından çevresel örgütlerin etkinliklerini değerlendirir. Coğrafi bir bakış açısıyla doğal ve beşerî süreçler arasındaki etkileşime kanıtlar gösterir. Dış kuvvetleri yer şekillerinin oluşumuna etkileriyle birlikte açıklar. Doğa olaylarının ekstrem durumlarını ve etkilerini değerlendirir. Doğa ve insan etkileşimini anlamlandırır. Doğa ve insan etkileşimini ortaya koymada coğrafyanın rolünü algılar. Doğa-insan etkileşiminden kaynaklanan riskler hakkında çıkarımlarda bulunur. Doğal afetleri; oluşum nedenleri, özellikleri, dağılışları ve insanlara olan etkileri bakımından analiz eder. Doğal çevrenin insan faaliyetlerine etkilerini ve insanların doğal çevreye uyum süreçlerini karşılıklı ilişkileri çerçevesinde analiz eder. Doğal çevrenin sınırlılığını beslenme halkaları ve taşıma kapasitesi kavramlarına dayalı olarak açıklar. Doğal çevreyi korumaya yönelik alınan önlemlerin ve projelerin mekâna etkilerini değerlendirir. Doğal kaynakları sınıflandırarak doğal kaynak- ekonomi ilişkisini açıklar. Doğal kaynakların değeri ve kullanımındaki değişimi tarihsel süreçte farklı bölgelerle örneklendirir. Doğal kaynakların etkin kullanımında çevre planlamasının önemini kavrar. Doğal kaynakların kullanımındaki farklı tutumları çevreye duyarlılık açısından sorgular. Doğal kaynakların yönetimine ait ilkeler belirler. Doğal sistemlerdeki değişimlerle ilgili geleceğe yönelik çıkarımlarda bulunur. Doğal sistemlerin coğrafyanın konuları içerisindeki yerini belirler. 73

74 Doğal unsurlardan yola çıkarak Türkiye deki kırsal yerleşme tiplerinin çeşitliliğini örneklendirir. Doğal unsurların üretim, dağıtım ve tüketim süreçleri üzerindeki etkisini analiz eder. Dünya nüfusunun dağılışını ve dağılışı etkileyen faktörleri sorgular. Dünya nüfusunun tarihsel süreçteki değişimini yorumlar. Dünya üzerinde ilk kültür merkezlerinin ortaya çıkışını ve yayılışını belirleyen faktörleri zaman, süreklilik ve değişim açısından değerlendirir. Dünyadaki farklı bölge örneklerini, özellikleri ve bölge belirlemede kullanılan kriterler açısından analiz eder. Dünyanın önemli enerji nakil hatlarını bölge ve ülkelere etkileri açısından analiz eder. Dünyanın şekli ve hareketlerinin etkilerini yorumlar. Dünyanın tektonik oluşumundaki değişim ve sürekliliğe kanıtlar gösterir. Ekonomik faaliyet türlerinin oransal dağılımına ilişkin verileri, ülkelerin gelişmişlik düzeyleriyle ilişkilendirir. Ekonomik faaliyetleri temel özelliklerine göre ayırt eder. Ekosistemi oluşturan unsurları, madde döngüsünü ve enerji akışını ekosistemin devamlılığı açısından analiz eder. Eş yükselti eğrileriyle çizilmiş bir harita üzerinde ana yer şekillerini ayırt eder. Farklı atık türlerini çevre ve insan sağlığına etkileri açısından değerlendirir. Farklı bitki topluluklarının dağılışı ile iklim ve yer şekillerini ilişkilendirir. Farklı hizmet sektörlerinin Türkiye nin ekonomik kalkınmasıyla olan ilişkisini sorgular. Farklı iklim tiplerinin özellikleri ve dağılışları hakkında çıkarımlarda bulunur. Geçmişten günümüze farklı geçim tarzlarını, ekonomik faaliyetler ve toplumsal değişimler açısından analiz eder. Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin coğrafî özelliklerini karşılaştırarak ülkelerin farklı gelişmişliklerinin nedenlerini yorumlar. Haritalardan yararlanarak çeşitli coğrafi kriterlerle belirlenmiş bölgelerde bulunan ülkeleri ayırt eder. Hava durumu ile iklim özelliklerini etkileri açısından karşılaştırır. İç kuvvetleri yer şekillerinin oluşumuna etkileriyle birlikte açıklar. İklim elemanlarının oluşumunu, dağılışını ve bunlar üzerinde etkili olan faktörleri sorgular. İklime ait kanıtlardan yararlanarak Türkiye de görülen iklim tiplerinin özellikleri hakkında çıkarımlarda bulunur. İnsan faaliyetlerinden yola çıkarak beşerî sistemlerin coğrafyanın konuları içerisindeki yerini açıklar. İnsan faaliyetlerinin karbon, azot, oksijen ve su döngülerine olan etkilerini örneklendirir. İnsanların doğal afetlerin oluşumuna etkisini, afet bilincinin geliştirilmesi açısından değerlendirir. İnsanların gereksinimlerinden yola çıkarak doğal çevreyi kullanma biçimlerini örneklendirir. Jeolojik zamanların özelliklerini tektonik olaylarla ilişkilendirerek açıklar. Kayaçların özellikleri ile yeryüzü şekillerinin oluşum süreçlerini ilişkilendirir. Kıtaların ve okyanusların konumsal önemindeki değişimi tarihsel süreçten örneklerle değerlendirir. 74

75 Koordinat sistemi ve haritayı oluşturan unsurlardan yola çıkarak zaman ve yere ait özellikler hakkında çıkarımlarda bulunur. Kültürü oluşturan unsurlardan yola çıkarak farklı kültürel bölgelerin yeryüzünde yayılış alanlarına ait analizler yapar. Madenlerin ve enerji kaynaklarının üretim, dağıtım ve tüketiminin çevreye olumsuz etkilerini örneklendirir. Nüfus artış oranının değişiminde etkili olan faktörleri sorgular. Nüfus özellikleri ve nüfusun önemi hakkında çıkarımlarda bulunur. Nüfus piramitleri oluşturarak nüfusun yapısıyla ilgili çıkarımlarda bulunur. Nüfus, yerleşme ve ekonomik faaliyetlerde gelecekte olabilecek değişimlerle ilgili çıkarımlarda bulunur. Örnek analizler yoluyla ülkelerin gelişmişlik seviyelerini belirleyen faktörlerhakkında çıkarımlarda bulunur. Örnek inceleme yoluyla bir ülkenin coğrafi özelliklerini araştırır. Örnek incelemeler oluyla göçün mekânsal etkilerini analiz eder. Örnek incelemeler yoluyla bir bölgedeki baskın ekonomik faaliyet türünün sosyal ve kültürel yaşama olan etkilerini tartışır. Örnek incelemeler yoluyla teknolojik değişimleri çevresel sonuçları ve insana etkileri açısından analiz eder Örnek incelemeler yoluyla ülkeler arası etkileşimde turizm faaliyetlerinin rolünü sorgular. Örneklerden yararlanarak etkili arazi kullanma uygulamalarının çevre üzerindeki etkilerini değerlendirir. Örneklerden yararlanarak doğal ortamda insan etkisiyle meydana gelen değişimlerin sonuçlarını analiz eder. Ortak doğal mirasın ekosistemdeki öneminden yola çıkarak doğal miraslara yönelik tehditleri sorgular. Sanayileşmiş bir ülkeyi sanayileşme aşamaları açısından analiz ederek sanayileşme süreçlerini değerlendirir. Sanayinin Türkiye ekonomisindeki yerini değişim ve süreklilik açısından değerlendirir. Şehirleri fonksiyonel özellikleri açısından örneklendirerek bunların küresel ve bölgesel etkilerini yorumlar. Şehirleşme, göç ve sanayileşme olgularını birbirleriyle olan ilişkileri ve toplumsal etkileri açısından yorumlar. Sınırlı kaynakların etkili kullanımı konusunda projeler geliştirir. Su ekosisteminin unsurlarını ve işleyişini analiz eder. Su kaynaklarını farklı özelliklerine göre sınıflandırır. Tarihî metinler, belgeler ve haritalardan yararlanarak dünyadaki göçlerin nedenleri ve sonuçları hakkında çıkarımlarda bulunur. Tarihsel süreçte şehirlerin nüfus ve fonksiyonel özelliklerindeki değişimleri küresel etkileri açısından yorumlar. Tarihsel süreçte Türkiye nin jeopolitik konumunu değişim ve süreklilik açısından değerlendirir. Tarım ve hayvancılığın Türkiye ekonomisindeki yerini değişim ve süreklilik açısından değerlendirir. Tarımsal faaliyetler açısından farklı düzeylerdeki ülkeleri karşılaştırarak tarımekonomi ilişkisini yorumlar. 75

76 Toprak çeşitliliğini oluşum süreçlerine göre açıklar. Turizm faaliyetlerinin çevresel, kültürel ve ekonomik etkilerinden yola çıkarak Türkiye nin turizm politikalarını değerlendirir. Turizmden yararlanma açısından Türkiye nin diğer ülkeler arasındaki yerini sorgular. Türkiye ekonomisinin sektörel dağılımını ve bunları etkileyen şartları analiz eder. Türkiye nüfusunun yapısal özelliklerini ve dağılışını analiz eder. Türkiye sanayisini şekillendiren faktörleri ve bu sektörün özelliklerini açıklar. Türkiye topraklarının kullanımını verimlilik açısından değerlendirir. Türkiye de nüfusun tarihsel seyrini sosyal ve ekonomik faktörler açısından sorgular. Türkiye de tarım ve hayvancılığı şekillendiren unsurlarla bu sektörlerin özelliklerini açıklar. Türkiye de uygulanan ekonomi politikalarını değişim ve süreklilik açısından değerlendirir. Türkiye de yerleşme ve nüfus dağılışını etkileyen faktörler hakkında çıkarımlarda bulunur. Türkiye deki bölgesel kalkınma projelerini gerekçeleri ve etkileri açısından değerlendirir. Türkiye deki doğal afetlerin nedenleri, dağılışları ve sonuçlarını analiz eder. Türkiye deki doğal bitki topluluklarının dağılışını yetişme şartlarıyla ilişkilendirerek analiz eder. Türkiye deki göçlerin sebep ve sonuçlarını coğrafi açıdan sorgular. Türkiye deki iklim elemanlarının özellikleri hakkında çıkarımlarda bulunur. Türkiye deki şehirleri fonksiyonlarına göre örneklendirir. Türkiye deki su varlığından yararlanmayı ekonomik, sosyal ve kültürel etkileriyle analiz eder. Türkiye deki su varlıklarını genel özellikleri ve dağılışları açısından analiz eder. Türkiye deki ticaret merkezlerini, ticarete konu olan mallarını ve akış yönlerini değişim ve süreklilik açısından analiz eder. Türkiye deki toprak tipleri ve bunların dağılışında etkili olan faktörleri ilişkilendirir. Türkiye deki yer şekilleri ile arazi kullanımı arasındaki ilişkiyi analiz eder. Türkiye deki yer şekillerinin temel özelliklerini ve dağılışını analiz eder. Türkiye deki yerleşim birimlerini fonksiyonel özellikleri açısından ayırt eder. Türkiye nin dış ticaretini ve dünya pazarlarındaki yerini ticarete konu olan ürünler açısından analiz eder. Türkiye nin içinde yer aldığı jeopolitik bölgelerle olan ilişkisini analiz eder. Türkiye nin iklimini etkileyen faktörler hakkında çıkarımlarda bulunur. Türkiye nin konumunu özellikleri ve etkileri açısından değerlendirir. Türkiye nin küresel ve bölgesel ölçekteki siyasi,askeri ve ekonomik örgütlerle ilişkisini yorumlar. Türkiye nin madenlerini ve enerji kaynaklarını etkili kullanım açısından değerlendirir. Türkiye nin nüfus politikalarını ve gerekçelerini değerlendirir. Türkiye nin nüfus projeksiyonlarına dayalı senaryolar oluşturur. Türkiye nin tarih boyunca medeniyetler merkezi olmasının nedenlerini coğrafi konum açısından değerlendirir. Türkiye nin turizm değerlerini sınıflandırarak turizm potansiyelini yorumlar. Türkiye nin yer şekillerinin oluşum sürecini iç ve dış kuvvetlerle ilişkilendirir. Türkiye yi sembolize eden mekânsal değerleri, mekân algısına etkisiyle yorumlar. 76

77 Türkiye'nin madenlerini ve enerji kaynaklarını ülke ekonomisindeki yeri ile birlikte değerlendirir. Ulaşım ağları ile yerleşme ve ekonomik faaliyetleri ilişkilendirir. Ulaşımda etkili olan unsurlardan yola çıkarak Türkiye deki ulaşım sistemlerinin gelişimiyle ilgili çıkarımlarda bulunur. Ülkeler arasında doğal kaynak kullanımındaki farklılığı çevresel sonuçlar açısından değerlendirir. Ülkeler arasında sorun oluşturabilecek mekânsal unsurları, günümüz çatışma alanlarıyla ilişkilendirir. Ülkeler ve bölgeler arasındaki ticaretle ham madde, üretim ve pazar alanlarını ilişkilendirir. Ülkeleri doğal kaynak potansiyeli açısından karşılaştırarak doğal kaynakların bölgesel ve küresel ilişkilerdeki etkisini sorgular. Ülkelerin farklı dönemlerine ait nüfus politikalarını ve bunların sonuçlarını karşılaştırır. Uluslararası ulaşım hatlarının bölgesel ve küresel etkilerini sorgular. Üretim, dağıtım ve tüketim sektörleri arasındaki ilişkiyi ekonomiye etkisi açısından analiz eder. Yaşadığı yerleşim alanının farklı zaman periyotlarındaki değişim ve sürekliliğini coğrafi açıdan analiz eder. Yaşadığı yerleşim biriminin coğrafi özellikleri hakkında çıkarımlarda bulunur. Yenilenemeyen kaynakların kullanımını tükenebilirlik ve alternatif kaynaklar çerçevesinde analiz eder. Yenilenemeyen kaynakların sürdürülebilir kullanımı açısından geri dönüşüm stratejilerini değerlendirir. Yerleşme doku ve tiplerinin oluşmasında etkili olan nedenleri sorgular. Yerleşmelerin konumunu belirleyen ve gelişimini etkileyen faktörleri geçmişten günümüze fonksiyonel değişiklikler açısından analiz eder. 77

78 E. TARİH..Devleti zamanında Türklerin yazı, dil ve edebiyat alanlarındaki çalışmalarını karşılaştırmalı olarak açıklar...devletinin askeri teşkilatlarının temel özelliklerini açıklar...devletinin kültürlerinden günümüze neler kaldığını açıklar...devletinin sosyal yapılarının özelliklerini açıklar...devletinin Türkiye'yi hangi tarihler arasında etkilediğini belirtir...devletlerinin hukuk sistemleri arasındaki farklılıkları açıklar...toplumunun bilim ve sanat alanındaki gelişmelerini açıklar...toplumunun kültürlerinin günümüze tesirlerini yorumlar...toplumunun yazı, dil ve edebiyat alanlarındaki çalışmalarını açıklar Devleti'nin nasıl kurulduğunu açıklar... Devleti zamanındaki bilim ve sanat faaliyetlerini açıklar...devleti zamanında dil ve edebiyat alanında yapılan çalışmaları benzerlik ve farklılık yönünden karşılaştırır...devleti zamanında Türklerin din ve inanışlarını açıklar...devletinin askeri teşkilatlarının özelliklerini açıklar...devletinin ekonomileriyle ilgili temel özellikleri açıklar...devletinin hakimiyetinde bulunan toplumların din ve inanışlarının temel özelliklerini açıklar...devletinin hukuk sistemlerinin özelliklerini açıklar...devleti'nin nasıl yıkıldığını belirtir...devletinin sosyal ve iktisadi hayatlarının temel özelliklerini açıklar...devletinin Türkiye'deki kültür kalıntılarını belirtir...devletinin zamanındaki din ve inanışın özelliklerini açıklar...medeniyetin, İslam coğrafyası içerisindeki gayri müslim toplumların kültürlerine tesirini açıklar...'nın fethiyle ilgili olayları açıklar...toplumunun bilim ve sanat alanında gösterdiği gelişmeleri örneklerle açıklar...toplumunun kültürlerinden günümüze neler kaldığını açıklar...toplumunun sosyal ve iktisadi hayatlarıın özelliklerini açıklar... Devleti zamanında sanat alanında yapılan çalışmaları açıklar.. uygarlığının siyasi, sosyal, kültürel ve ekonomik yapılarını kavrar...devleti zamanında dil ve edebiyat alanında yapılan çalışmaları örnek vererek açıklar...devleti zamanında dil ve edebiyat alanında yapılan çalışmaları açıklar...devletinin Anadolu'nun Türleşmesindeki hizmetlerini açıklar...devletinin askeri teşkilatlarının yapı ve özelliklerin açıklar...devletinin hakim oldukları bölgelerde Türk kültürünün yayılma ve gelişmesine yaptıkları katkıları açıklar...devletinin hakimiyeti altında bulunan toplumların din ve inanışlarını açıklar...devletinin hukuk düzenlerini açıklar...devleti'nin nasıl kurulduğunu ve yıkıldığını belirtir...devletinin ne zaman ve kimler tarafından yıkıldığını belirtir...devletinin toprak yönetiminin özelliklerini açıklar...devletinin yönetim tarzının özelliklerini açıklar...inanışıyla İslam dini arasındaki farklılık ve benzerlikleri yorumlar. 78

79 ..medeniyetinin diğer kültür ve medeniyetlere tesirini açıklar...savaşının sebeplerini açıklar...toplumunun din ve inanışlarını açıklar...toplumunun sosyal ve iktisadi durumlarını açıklar.. Devletinden günümüze neler kaldığını açıklar.. döneminde Türk sosyal hayatının özelliklerini açıklar.. Devleti döneminde İslamiyetin yayıldığı bölgeleri harita üzerinde gösterir.. Devleti dönemindeki siyasi, sosyal, kültürel ve ekonomik gelişmeleri açıklar.. Devleti'nin nasıl kurulduğunu belirtir.. Devleti'nin nasıl kurulduğunu ve yıkıldığını belirtir.. Savaşının kimler arasında ve hangi tarihte yapıldığını belirtir.. yaşadıkları bölgeleri harita üzerinde gösterir...devleti döneminde İslamiyetin yayıldığı bölgeleri harita üzerinde gösterir...devleti dönemindeki siyasi, sosyal, kültürel ve ekonomik gelişmeleri değerlendirir...devleti dönemindeki siyasi, sosyal, kültürel ve ekonomik gelişmeleri değerlendirir...devleti ile ilgili tarihi olayları bilir...devleti kurulduğu sırada Anadolu'nun siyasi durumunu haritaya dayalı olarak açıklar...devleti 'yle ilgili belli başlıca ve dış olayları kavrar...devleti zamanında bilim alanında yapılan çalışmaları açıklar...devleti zamanındaki dini hayatı açıklar...devleti nin siyasi, sosyal, kültürel ve ekonomik yapısını değerlendirir...devleti nin siyasi, sosyal, kültürel, ekonomik gelişmelerini ve diğer Avrupa devletleri ile olan etkileşimini kavrar...devletinin Avrupa'daki tesirlerini belirtir...devletinin genişleme politikasını açıklar...devletinin hakim oldukları bölgeleri ve merkezleri harita üzerinde gösterir...devletinin hukuk anlayışlarının özelliklerini açıklar...devletinin nasıl kurulduğu belirtir...devleti'nin nasıl sona erdiğini açıklar...devleti'nin nasıl yıkıldığını belirtir...devletinin ne zaman ve kim/kimler tarafından kurulduğunu belirtir...devletinin ne zaman ve kimler tarafından yıkıldığını söyler ve yazar...devletinin toprak rejimini açıklar...devletinin yönetim özelliklerini açıklar...devriyle ilgili tarihi olayları belirtir...dönemindeki siyasi, sosyal, kültürel ve ekonomik gelişmeleri değerlendirir...savaşının önemini açıklar...savaşının sebep ve sonuçlarını açıklar...savaşının sonuçlarını açıklar...savaşının Türk tarihindeki yerini ve önemini yorumlar...toplumunun dil ve edebiyatlarını örnek vererek açıklar...toplumunun kültürlerinin Türkiye'ye tesirini açıklar...toplumunun, devlet yönetimlerinin temel özelliklerini açıklar...sonrası insan hak ve özgürlükleri ile demokratik anlayışın gelişimine yönelik uygulamalara örnekler verir. 79

80 Afrika'da yaşayan toplumların din ve inanışlarını açıklar. Anadolu da yaşamış ilk uygarlıkların siyasi, sosyal, kültürel, ekonomik yapılarını ve çevre uygarlıklarla etkileşimini açıklar. Anadolu'nun Türk vatanı olmasıyla ilgili olayları kavrar. Anadolu'ya yapılan ilk Türk akınlarının kimler tarafından ve hangi tarihlerde yapıldığını belirtir. Anadolu'ya yapılan ilk Türk akınlarının sebeplerini açıklar Anadolu'ya yapılan ilk Türk akınlarının sonuçlarını yorumlar. Arap Yarımadası'nın İslamiyetin doğuşundan öncesi durumunu kavrayabilir. Arapların din ve inanışlarını açıklar. Arapların iktisadi durumunu açıklar. Arapların İslamiyet öncesi dil ve edebiyatlarını açıklar. Arapların sosyal durumunu açıklar. Asya ve Avrupa'daki diğer Türk devletleri ve topluluklarını tanır. Asya ve Avrupa'daki diğer Türk devletleri ve topluluklarının hakim oldukları bölgeleri harita üzerinde gösterir. Asya'da kurulan ilk Türk devletlerinin çevrelerindeki devletlerle siyasi münasebetlerini bilir. Asya'da kurulan ilk Türk devletlerinin kültür özelliklerini söyler. Avrupa Hun Devleti nin siyasi faaliyetlerini ve Avrupa ya etkilerini değerlendirir. Avrupa Hun Devleti'nin hakim olduğu bölgeleri ve bu devletin merkezini harita üzerinde gösterir. Avrupa Hun Devleti'nin ne zaman ve kim tarafından kurulduğunu söyler ve yazar. Avrupa'nın etnik yapısı yönünden, kavimler göçünün tesirlerini yorumlar. Belgelerin, tenkit süzgecinden geçirilmeden kullanılamayacağını belirtir. Beşeri bilimlerin tarihe katkılarını belirtir. Beşeri bilimler arasında yer alan tarihin kendine özgü bir yöntemi olduğunu fark eder. Beyliklerin Anadolu'nun Türkleşmesindeki hizmetlerini belirtir. Beyliklerin görevlerini belirtir. Beyliklerin nasıl kurulduğunu belirtir. Beyliklerin nasıl yıkıldığını belirtir. Bir tarihçinin hayatından yola çıkarak, tarihçi olmanın gerektirdiği eğitim, ilgi, yetenek ve kişilik özelliklerini kavrar. Bir Türk vatandaşı olarak cumhuriyetin Türk milletine kazandırdığı vatandaşlık temel hak ve sorumlulukları bilincini kazanır. Bizans'ın tesirini açıklar. Cumhuriyetin ilân edilmesini, Türkiye de demokrasi rejiminin gerekleri ile bağdaştırarak değerlendirir. Devlet ve toplulukların sonlarının ne olduğunu belirtir. Devlet ve toplulukların yaşadıkları bölgelerdeki tesirlerini belirtir. Doğal kaynaklardan verimli şekilde yararlanmaya yönelik projeleri ülkemizin kalkınma politikaları çerçevesinde değerlendirir. Eski kültürünün tesirini açıklar. Eski medeniyetinin tesirini açıklar. Eskiçağlarda Türkiye'nin çevresinde teşekkül eden medeniyetlerin merkezlerini harita üzerinde gösterir. Eskiçağlarda, Türkiye'nin çevresindeki kültür ve medeniyetlerin özelliklerini kavrar Farklı kültür, görüş, inançtan olan kişilere saygı ve hoşgörü gösterir. 80

81 Farklı ve çok sayıda tarihî olaya ulaşmak için, kaynakları kullanır ve analiz eder. Geçmişteki insanlar, olaylar, durumlar, toplumlar, dönemler, tarihler, fikirler, inançlar, hareketler ve değişimler hakkındaki bilgileri kavrar ve kullanır. Haçlı Seferlerinin İslam dünyası ve Avrupa açısından sonuçlarını açıklar Haçlılar ve Haçlı Seferlerinin sebeplerini açıklar. Harf İnkılâbını ve Millet Mekteplerini, eğitimin yaygınlaştırılması ve çağdaş Türk toplumunun oluşturulması açılarından değerlendirir. Hukuk alanındaki gelişmeleri, Medeni Kanun un Türk aile yapısında ve kadının toplumdaki yerinde meydana getirdiği değişiklikleri analiz eder. Hz. Muhammed in hayatı ve faaliyetleri çerçevesinde İslamiyetin doğuşu ve yayılışını değerlendirir. Hz. Muhammed dönemiyle ilgili tarihi olayları belirtir. İkinci Dünya Savaşı ndan sonra Türkiye de meydana gelen toplumsal, kültürel ve ekonomik gelişmeleri fark eder. İkinci Dünya Savaşı nın sebep, süreç ve sonuçlarını Türkiye ye etkileri açısından değerlendirir. İlk Çağ uygarlıklarının oluşumuna ve yayılışına etki eden faktörleri açıklar. İlk Türk devletlerinin hakim oldukları bölgeleri ve merkezleri harita üzerinde gösterir. İlk Türk devletleriyle ilgili belli başlı tarihi olaylar bilir. İslam devletlerinde askeri teşkilatın özelliklerini açıklar. İslam devletlerinde hukuk sisteminin özelliklerini açıklar. İslam devletlerinde iktisadi hayatın özelliklerini açıklar. İslam devletlerinde sosyal hayatın özelliklerini açıklar. İslam devletlerindeki eğitim ve öğretimin özelliklerini açıklar. İslam devletlerinin bilim alanında gösterdikleri gelişmeleri açıklar. İslam devletlerinin sanat alanında gösterdikleri gelişmeleri açıklar. İslam devletlerinin yazı, dil ve edebiyatının genel özelliklerini açıklar. İslam devletlerinin yönetim özelliklerini açıklar. İslam dininin muhtelif toplumlar üzerindeki tesirini açıklar. İslam medeniyetinin belli başlı özelliklerini kavrar. İslam medeniyetinin diğer medeniyetlere tesirini kavrar. İslam medeniyetinin temel esaslarını açıklar. İslam medeniyetinin temellerini kavrar. İslam medeniyetinin teşekkülünde diğer medeniyetlerin tesirlerini kavrar. İslamiyetin doğduğu ve yayıldığı yerleri harita üzerinde gösterir. İslamiyetin doğuşu sırasında Afrika'nın genel durumunu kavrar. İslâmiyetin doğuşu sırasında Asya'da bulunan belli başlı devletleri ve merkezlerini harita üzerinde gösterir. İslamiyetin doğuşu sırasında Asya'nın genel durumunu kavrar. İslâmiyetin doğuşu sırasında Avrupa'da hakim olan siyasi yapının özelliklerini açıklar İslâmiyetin doğuşu sırasında Avrupa'daki belli başlı devletleri ve merkezlerini harita üzerinde gösterir. İslâmiyetin doğuşu sırasında Avrupa'daki genel durumunu kavrar. İslamiyetin doğuşu sırasında dünyanın ve Arap Yarımadasının genel durumunu açıklar. İslamiyetin doğuşu ve yayılışıyla ilgili belli başlı tarihi olayları kavrar. İslamiyetten önce Arap Yarımadası'nda kurulan devletleri harita üzerinde gösterir. 81

82 Kabotaj Kanunu nu millî egemenlik hakları ve Türk denizciliğinde meydana getirdiği gelişmeler bakımından değerlendirir. Kadınlara sağlanan sosyal ve siyasal hakları dönemin çeşitli ülkelerindeki kadın haklarıyla karşılaştırarak değerlendirir. Kavimler Göçü ile ilgili olayları kavrar. Kavimler Göçü nün sebep ve sonuçlarını siyasi, sosyal, kültürel ve ekonomik açılardan değerlendirir. Kavimler Göçü'nün sebeplerini açıklar. Kavimler Göçü'nün sonuçlarını açıklar. Kaynak arama (belge bulma) safhasında yapılacak çalışmaları örnek vererek belirtir Konuya göre sınıflandırmanın özelliklerini örnek vererek belirtir. Kronolojik düşünür. Laiklik ilkesinin devlet yönetimi, hukuk ve eğitim sistemi ile sosyal alanda meydana getirdiği değişimlerden yola çıkarak bu ilkenin temel esaslarını fark eder. Mekana göre sınıflandırmanın özelliklerini örnek vererek belirtir. Mezopotamya, Mısır, İran, Hint, Çin ve Doğu Akdeniz de kurulan ilk uygarlıkların siyasi, sosyal, kültürel ve ekonomik yapıları ile bu uygarlıkların birbirleriyle etkileşimini kavrar. Millî kültür ve millî kimlik oluşturmak ve geliştirmek için dil ve tarih alanında yapılan çalışmaları değerlendirir. Millî Mücadele sürecinde karşılaşılan sorunlara bulunulan çözüm yollarını, ülkenin geleceğiyle ilişkilendirir. Millî Mücadelenin hazırlık döneminde yapılan çalışmaları millî bilincin uyandırılması, millî birlik ve beraberliğin sağlanması açısından değerlendirir. Ölçü ve tartıların değişmesini çağdaşlaşma çerçevesinde değerlendirir. Örnek eser incelemeleri yaparak dönemin toplumsal olaylarının sanat ve edebiyat üzerine yansımalarını fark eder. Orta Asya ve Avrupa da kurulan diğer Türk devlet ve topluluklarını tanır. Orta Asya nın coğrafi özelliklerini tanır. Roma uygarlığının siyasi, sosyal, kültürel ve ekonomik yapılarını kavrar. Tarihi olayların sebep - sonuç ilişkisini kurar. Şehir incelemesi yoluyla Cumhuriyet Döneminde mimarlık ve şehir planlaması alanında yapılan çalışmalara örnekler verir. Söz konusu takvimler arasındaki benzerlik ve farklılıkları açıklar Tabii bilimlerin tarihe katkılarını belirtir. Tarih araştırmacılığı ve tarih yazımıyla ilgili yaklaşımları kavrar. Tarih araştırmalarında kullanılan yöntemleri bilir. Tarih biliminin diğer bilimlerden nasıl yararlandığını açıklar. Tarih biliminin konusunu, tarihçinin kullandığı kaynakları ve yöntemleri kavrar. Tarih biliminin olayları araştırırken yararlandığı beşeri bilimlerin adlarını sıralar. Tarih biliminin olayları araştırırken yararlandığı tabii bilimlerin adlarını sıralar. Tarih biliminin olayların sebeplerini, gelişmelerini ve sonuçlarını ele aldığını söyler Tarih öğrenmenin amaç ve yararlarını kavrar. Tarih öncesi çağlar ve tarih çağları ile bu dönemlerde meydana gelen gelişmeleri değerlendirir. Tarih, tarihçi, olay (hadise), olgu (vaka), belge (vesika, doküman), arşiv, veri, yıllık (anal), kaynak, kronoloji, zaman, çağ (devir), takvim, milat, hicret, çözümleme (tahlil), eleştiri (tenkit, kritik), sentez (terkip) kavramlarının tanımlarını söyler. 82

83 Tarihi bilgilerin yeni bulunan belgelerin ışığında, değişebileceğini belirtir. Tarihî bir olay, olgu veya nesne hakkındaki farklı bakış açılarını, sunulan kanıtlar ve verileri kullanarak sorgular. Tarihî bir olayı değerlendirirken olayın yaşandığı dönemin koşullarını göz önünde bulundurmanın önemini kavrar. Tarihî empati kurar. Tarihî konular hakkında sorular sorar ve cevaplandırır. Tarihi olayların anlaşılmasında yer ve zaman tespitinin önemini belirtir. Tarihi olayların ilgili kaynaklara başvurmadan öğrenilemeyeceğini belirtir. Tarihî olayların incelenmesinde yararlanılan zaman kavramları nı doğru ve yerinde kullanır. Tarihi olayların ve olguların araştırılmasında izlenen sırayı sayar. Tarihî olayların, inanışların, tutumların, süreçlerin ve durumların karakteristik özelliklerini kavrar. Tarihî süreç içinde ve süreçler (geçmiş, bugün, gelecek) arasında bağlantılar kurar. Tarihî terminolojiyi doğru ve yerinde kullanır. Tarihî verileri elde eder ve kullanır. Tarihî yorumları analiz eder ve açıklar. Tarihin diğer bilimlerle ilişkisini kavrar. Tarihin konusunu bilir. Tarihin konusunu teşkil eden olayların ve olguların sebep-sonuç münasebetleri yönüyle birbirine bağlı olduğunu söyler. Tarihin konusunun toplumların zaman içindeki sosyal, iktisadi, siyasi, kültürel ve dini faaliyetlerinden meydana geldiğini söyler. Tarihin sınıflandırılmasında ana kıstasların neler olduğunu belirtir. Tarihin sınıflandırılmasını açıklar. Tarihin, insanlığı zaman içinde anlatan bir bilim dalı olduğunu söyler. Tarihle ilgili temel kavramlar bilir. Tarihte kurulan Türk-İslam devletleri ile ilgili belli başlı tarihi olayları kavrar Tarihte kurulan Türk-İslam devletlerinin kültür ve medeniyet özelliklerini kavrar. Tüklerin tarih sahnesine çıkışları ve ilk Türk devletleriyle ilgili temel bilgileri açıklar. Türk adının anlamını açıklar. Türk adının anlamını ve kökenini kavrar. Türk dünyasıyla ilgili temel kavramlar bilir. Türk kültürünün çevredeki kültürlerle münasebetini kavrar. Türk milletinin Kurtuluş Savaşı sürecinde elde ettiği askerî başarılarının ulusal ve uluslararası etkilerini değerlendirir. Türk Silahlı Kuvvetlerinin önemini ve görevlerini kavrar. Türk ve İslam bilginlerinin bilim dünyasına katkılarını değerlendirir. Türk-Arap kültür temaslarının özelliklerini açıklar. Türk-Çin kültür alış-verişini açıklar. Türk-Çin siyasi münasebetlerini belirtir. Türk-İslam devletlerinin hakim oldukları bölgeleri ve merkezleri harita üzerinde gösterir. Türkiye Cumhuriyeti nin temel niteliklerine yönelik iç ve dış tehditlere karşı korunması konusunda duyarlı olur. Türkiye tarihiyle ilgili temel kavramlar bilir. 83

84 Türkiye nin dünya üzerindeki konumunun öneminden yola çıkarak İkinci Dünya Savaşı sonrası değişen ülkeler arası ilişkileri değerlendirir. Türkiye-Avrupa Birliği ilişkilerini tarihsel gelişimi açısından analiz eder. Türkiye'de kurulan diğer devlet ve beyliklerle ilgili belli başlı tarihi olaylar bilir. Türkiye'de kurulan ilk Türk devletlerinin adlarını söyleyip bunların hakim oldukları yöreleri ve merkezleri harita üzerinde gösterir. Türkiye'de kurulan ilk Türk devletlerinin Anadolu'nun Türkleşmesindeki hizmetlerini kavrar. Türkiye'de uc beyliklerinin ortaya çıkma safhalarını sebeplerini belirtir. Türkiye'nin tarih öncesi devirleri bilir. Türkiye'nin tarih öncesi devirlerini aydınlatan merkezlerin adlarını söyler. Türkiye'nin tarih öncesi devirlerini aydınlatan merkezlerin özelliklerini söyler. Türklerin ilk ana yurdunun neresi olduğunu söyleyip bu yerin sınırlarını harita üzerinde gösterir. Türklerin İslam dünyasına yapmış oldukları hizmetleri belirtir. Türklerin İslam dünyasına yapmış oldukları hizmetlerin önemini açıklar. Türklerin İslamiyeti kabul etmeden önceki inanışlarını açıklar. Türklerin İslamiyeti kabul etmelerinin sebeplerini açıklar. Türklerin İslamiyeti kabulü sürecini ve bu süreçte meydana gelen sosyal ve kültürel değişimi açıklar. Türklerin İslamiyeti kabulü ve İslam devletlerindeki hizmetleriyle ilgili olayları kavrar Türkler'in kullandıkları takvimlerin özelliklerini açıklar. Türklerin tarih boyunca yayıldıkları yerleri harita üzerinde gösterir. Türklerin tarih sahnesine çıkışlarıyla ilgili olayları kavrar. Türklerle Araplar arasındaki siyasi münasebetleri belirtir. Türklerle Iranlılar arasındaki kültür alış verişinin özelliklerini açıklar. Türklerle İranlılar arasındaki siyasi münabesetleri belirtir. Uc, alp, tasavvuf, derviş, ıkta, vakıf, kervansaray, ferman, ahi vb. kavram ve terimlerin tanımını söyler. Üniversite Reformu ile bilimsel gelişme ve kalkınmaya verilen önemi kavrar. Verilerin tasnifini örnek vererek belirtir. Yabgu, kağan, bodun, boy, oymak, kurultay, yog, balbal, şamanlık, totem, vb. kavram ve terimlerin tanımı söyler. Yapılan yeniliklerle modern tarımın gelişimine ve çevre bilincine verilen önemi fark eder. Yasa, noyan, bahadır (batır), orda, han, hakan (kağan), daruga, yargucı, nüker,kalın, suyurgal, bakşi vb. kavramlar ve terimlerin tanımını söyler. Yeni bulgular ve bilimsel gelişmeler ışığında tarihî bilginin ve yorumların değişebilirliğini kavrar. Yorumlarını tarihî kanıtlarla destekler. Zaman, kronolji ve takvim kavramlarının tarihi olayları öğrenmedeki önemini belirtir. Zaman, Kronoloji ve takvim kavramlarını tanımlar. Zamana göre sınıflandırmanın özelliklerini örnek vererek belirtir. 84

85 F. MATEMATİK Acıyı, acı olcusunu açıklar ve uygulamalar yapar. Açı ölçü birimlerini belirtir ve birbirine çevirir. Açık önermeyi ve doğruluk kümesini açıklar. Açının esas ölçüsünü açıklar. Aileler için bütçe yapmanın önemini örneklerle gösterir. Alışveriş ve ticarette kullanılan yüzde hesaplamalarını yapar. Alt ve öz alt kümeyi açıklar, alt kümenin özelliklerini belirtir, bir kümenin tüm altkümelerinin sayısını ve belirli sayıda eleman içeren alt kümelerinin sayısını hesaplar. Alt ve öz alt kümeyi açıklar, altkümenin özelliklerini belirtir, bir kümenin tüm alt kümelerinin sayısını ve belirli sayıda eleman içeren alt kümelerinin sayısını hesaplar. Analitik düzlemde bir doğrunun denklemlerini belirler ve uygulamalar yapar. Analitik düzlemde vektörü açıklar, vektörlerin toplama ve reel sayılar ile carpma işlemlerini yapar. Aritmetik diziyi açıklar, özelliklerini gösterir ve aritmetik dizinin ilk n teriminin toplamını bulur. Artan, azalan, azalmayan ve artmayan dizileri açıklar. Asal sayı kavramını ve sayıların aralarında asal olmasını örneklerle açıklar ve bir doğal sayıyı, asal çarpanlarına ayırır ve pozitif bölenlerinin sayısını bulur. Aynı düzlemde olan üç doğrunun birbirine göre durumlarını belirler ve inşa eder. Aynı yayı gören merkez açının ölçüsü ile çevre açının ölçüsü arasındaki ilişkiyi belirler. Ayrık ve ayrık olmayan olayın deneyini, örnek uzayını ve olayını belirler. Ayrık ve ayrık olmayan olayları açıklar. Ayrık ve ayrık olmayan olayların olma olasılıklarını hesaplar. Bağımlı ve bağımsız olayların olma olasılıklarını hesaplar. Bağımlı ve bağımsız olayları açıklar. Bağıntı kavramını açıklar, şema ile gösterir ve bağıntının grafiğini çizer. Bağıntının tersini açıklar, verilen bir bağıntının tersini bulur ve grafiğini çizer. Bağıntının yansıma, simetri, ters simetri ve geçişme özelliklerini örneklerle açıklar. Belirli integralin özelliklerini açıklar. Belirli integralleri kullanarak uygulamalar yapar ve problem çözer. Belirli integralleri kullanarak uygulamalar yapar ve problem çözer. Belirsizlik durumlarını belirtir ve fonksiyonun belirsizlik noktalarındaki limitini hesaplar. Bileşik önermeyi açıklar; ve, veya bağlaçları ile kurulan bileşik önermelerin özelliklerini ve De Morgan kurallarını doğruluk tablosu kullanarak gösterir. Bir açının trigonometrik fonksiyonlar altındaki görüntüsünü trigonometrik değer tablosunda bulur. Bir bağımsız değişkenin verilen bir sayıya yaklaşmasını örneklerle açıklar. Bir bilinmeyenli rasyonel denklemleri çözer. Bir çember veya dairede merkez açının belirlediği minör (küçük) ve majör (büyük) yayların ölçüsünü hesaplar. Bir dizinin limitini açıklar ve uygulamalar yapar. Bir doğal sayının pozitif doğal sayı kuvvetini açıklar, üslü sayılara ait özellikleri ve bu özelliklerin doğruluklarını gösterir. 85

86 Bir doğal sayıyı herhangi bir tabana göre yazar ve değişik tabanlarda verilen sayılar arasında işlem yapar. Bir doğru parçasının orta dikmesini inşa eder. Bir doğrunun parametrik ve kapalı denklemlerini bulur, uygulamalar yapar. Bir doğrunun üzerindeki veya dışındaki bir noktadan bu doğruya dikme inşa eder. Bir doğruya dışındaki bir noktadan paralel doğru inşa eder. Bir düzlem ile bir geometrik cismin ara kesitini belirler, inşa eder. Bir fonksiyonun ardışık türevlerini bulur. Bir fonksiyonun artan ve azalan olduğu aralıkları türevin işaretine göre belirler. Bir fonksiyonun belirsiz integralini açıklar. Bir fonksiyonun bir aralıkta türevli olmasını ifade eder. Bir fonksiyonun bir noktadaki limiti, soldan limiti ve sağdan limiti kavramlarını örneklerle açıklar ve bir noktadaki limiti ile soldan, sağdan limitleri arasındaki ilişkiyi belirtir. Bir fonksiyonun bir noktadaki soldan türevini ve sağdan türevini bulur, soldan türev ve sağdan türev ile türev arasındaki ilişkiyi açıklar. Bir fonksiyonun bir noktadaki sürekliliği ile türevlenebilirliği arasındaki ilişkiyi açıklar. Bir fonksiyonun bir noktadaki sürekliliği kavramını açıklar ve verilen bir fonksiyonun verilen bir noktada sürekli ya da süreksiz olduğunu belirler. Bir fonksiyonun bir noktadaki limiti, soldan limiti ve sağdan limiti kavramlarını örneklerle açıklar ve bir noktadaki limiti ile soldan, sağdan limitleri arasındaki ilişkiyi belirtir. Bir fonksiyonun bir noktadaki soldan türevini ve sağdan türevini bulur, soldan türev ve sağdan türev ile türev arasındaki ilişkiyi açıklar. Bir fonksiyonun bir noktadaki sürekliliği ile türevlenebilirliği arasındaki ilişkiyi açıklar. Bir fonksiyonun bir noktadaki sürekliliği kavramını açıklar ve verilen bir fonksiyonun verilen bir noktada sürekli ya da süreksiz olduğunu belirler. Bir fonksiyonun bir sabitle çarpımının, iki fonksiyonun toplamının ve farkının integraline ait kuralları bulur ve uygulamalar yapar. Bir fonksiyonun grafiği üzerinde bükeylik ve dönüm noktası kavramını açıklar. Bir fonksiyonun grafiğinin bir noktasındaki teğetinin ve normalinin denklemini yazar. Bir fonksiyonun mutlak maksimum ve mutlak minimum, yerel maksimum, yerel minimum, noktalarını açıklar ve bir fonksiyonun ekstremum noktalarını türev yardımıyla belirler. Bir fonksiyonun mutlak maksimum ve mutlak minimum, yerel maksimum, yerel minimum, noktalarını açıklar ve bir fonksiyonun ekstremum noktalarını türev yardımıyla belirler. Bir gerçek sayının mutlak değerini açıklar ve mutlak değer ile ilgili özellikleri belirtir. Bir gerçek sayının rasyonel sayı kuvvetini örneklerle açıklar, köklü ifadelere ait işlemlerin özelliklerini üslü ifadelerin özelliklerinden yararlanarak gösterir ve uygulamalar yapar. Bir gerçek sayının tam sayı kuvvetini açıklar ve üslü ifadelere ait özellikleri gösterir. Bir karmaşık sayının eşleniğini ve modülünü açıklar, karmaşık düzlemde gösterir. Bir karmaşık sayının orijin etrafında pozitif yönde açısı kadar döndürülmesi ile elde edilen karmaşık sayıyı bulur. Bir küpün, bir prizmanın belli bir mesafeden görünümünün perspektif çizimini yapar. 86

87 Bir matrisi bir gerçek sayı ile çarpma işlemini yapar ve özelliklerini gösterir. Bir matrisin çarpma işlemine göre tersini bulur ve matrislerin tersini bulma işleminin özelliklerini gösterir. Bir matrisin çarpma işlemine göre tersini bulur ve matrislerin tersini bulma işleminin özelliklerini gösterir. Bir matrisin devriğini (transpozunu)bulur ve özelliklerini gösterir. Bir noktada sürekli olan fonksiyonların toplamının, farkının, çarpımının ve bölümünün sürekliliğine ait özellikleri ifade eder. Bir noktada sürekli olan fonksiyonların toplamının, farkının, çarpımının ve bölümünün sürekliliğine ait özellikleri ifade eder. Bir noktanın bir doğruya olan uzaklığını hesaplar ve uygulamalar yapar. Bir noktanın kartezyen koordinatları ile kutupsal koordinatları arasındaki bağıntıları bulur, standart biçimde verilen bir karmaşık sayının kutupsal koordinatlarını belirler ve karmaşık düzlemde gösterir. Bir noktanın Kartezyen koordinatları ile kutupsal koordinatları arasındaki bağıntıları bulur, standart biçimde verilen bir karmaşık sayının kutupsal koordinatlarını belirler ve karmaşık düzlemde gösterir. Bir tam sayının negatif kuvvetini belirler ve rasyonel sayı olarak ifade eder. Bir üçgenin herhangi bir kenarını belli oranda bölen noktayı, üçgenin kenarlarına ve bu orana bağlı olarak hesaplar. Bir üçgensel bölgenin alanını veren bağıntıları ispatlar ve uygulamalar yapar. Bir vektörü bir reel sayı ile çarpar ve çarpma işleminin özelliklerini uygular. Bir vektörün başka bir vektör üzerine dik izdüşümünü belirler ve uygulamalar yapar. Bir vektörün uzunluğunu (normunu) hesaplar. Birden fazla ölçüte göre sütun ve çizgi grafiklerini oluşturur ve yorumlar. Birebir ve örten fonksiyonun bileşke işlemine göre tersini bulur, grafiği verilen fonksiyonun tersinin grafiğini çizer. Birim çemberi belirtir ve denklemini yazar. Birim küplerle oluşturulan yapıların izometrik ve dik görüntü (ortografik) çizimlerini yapar, Birinci dereceden bir bilinmeyenli denklemleri çözer. Birinci dereceden bir bilinmeyenli eşitsizliklerin çözüm kümesini belirler ve sayı doğrusunda gösterir. Birinci veya ikinci dereceden eşitsizlik sistemlerinin çözüm kümesini bulur. Birinci veya ikinci dereceden polinomların çarpımı veya bölümü biçiminde verilen eşitsizliklerin çözüm kümesini bulur. Birinci veya ikinci dereceden polinomların çarpımı veya bölümü biçiminde verilen eşitsizliklerin çözüm kümesini bulur. Cebirsel ifadeleri çarpanlarına ayırır.. Cebirsel ifadelerle toplama ve çıkarma işlemleri yapar. Çember ile doğrunun ilişkisini belirler. Çember veya dairede merkez açı ve çevre açı ile bu açıların gördüğü yayları belirler. Çemberi ve çemberde acıları açıklar, çemberin cevre uzunluğunu hesaplar. Çemberin düzlemde ayırdığı bölgeleri belirler Çemberin özelliklerini belirler ve çember modeli inşa eder. Çemberin ve çember parçasının uzunluğu ile ilgili problemleri çözer ve kurar. Çemberin ve çember parçasının uzunluğunu tahmin eder ve hesaplar. Çevre uzunluğu ile alan arasındaki ilişkiyi açıklar. 87

88 Çift fonksiyonu ve tek fonksiyonu açıklar, grafiklerini yorumlar. Çift ve tek fonksiyonu açıklar, grafiklerini yorumlar. Çizgi, resim veya şekil grafiklerinin yanlış yorumlara yol açabileceği durumları açıklar. Çizimleri verilen yapıları çok küplülerle oluşturur, çok küplülerle oluşturulan yapıların görünümlerini çizer. Çok büyük ve çok küçük pozitif sayıları bilimsel gösterimle ifade eder. Çok yüzlüleri sınıflandırır. Çokgenleri açıklar, iç ve dış acılarının ölçülerini hesaplar. Çokgenleri karşılaştırarak benzer olup olmadıklarını belirler ve bir çokgene benzer çokgenler oluşturur. Çokgenlerin cevre uzunlukları ve çokgensel bölgelerin alanları ile ilgili bağıntıları oluşturur. Çokgenlerin iç açılarının ölçülerinin toplamını hesaplar. Çokgenlerin köşegenlerini, iç ve dış açılarını belirler. Çokgensel bölge modelleriyle bir bölgeyi döşeyerek süsleme yapar. Çokgensel bölgelerle kaplamalar yapar Daire grafiğini oluşturur ve yorumlar. Dairenin ve daire diliminin alanı ile ilgili problemleri çözer ve kurar. Dairenin ve daire diliminin alanını hesaplar ve uygulamalar yapar. Dairenin ve daire diliminin alanını tahmin eder ve alan bağıntısını oluşturur. Dairesel silindirin temel elemanlarını belirler, inşa eder ve açınımını çizer. De Moivre kuralını ifade eder ve kutupsal koordinatlarda verilen bir karmaşık sayının kuvvetlerini belirler. Değişken değiştirme yöntemi ile çarpanlara ayırma uygulamaları yapar. Deltoidi ve özelliklerini açıklar, uygulamalar yapar. Deltoidsel bölgenin alan bağıntısını elde eder ve uygulamalar yapar. Deney, çıktı, örneklem uzay, örneklem nokta, olay, kesin olay, imkânsız olay, ayrık olaylar kavramlarını açıklar. Deneysel, teorik ve öznel olasılığı açıklar Denklem sisteminin çözümünü Cramer kuralını kullanarak bulur. Denklemi problem çözmede kullanır. Dışbükey çokgenin temel elemanları arasındaki iliskileri belirler. Dik dairesel koninin hacim bağıntısını oluşturur. Dik dairesel koninin yüzey alanının bağıntısını oluşturur. Dik dairesel koniyi açıklar, yüzey alanı ve hacim bağıntılarını olusturur, uygulamalar yapar. Dik dairesel silindirin hacmi ile ilgili problemleri çözer ve kurar. Dik dairesel silindirin hacmini tahmin eder ve hacim bağıntısını oluşturur. Dik dairesel silindirin yüzey alanı bağıntısını oluşturur. Dik dairesel silindirin yüzey alanı ile ilgili problemleri çözer ve kurar. Dik doğrunun birbirine göre durumlarını yorumlar ve uygulamalar yapar. Dik koordinat sistemine göre bir doğrunun eğimini belirler. Dik koordinat sistemini oluşturur ve verilen bir noktanın koordinatlarını belirler. Dik piramidin hacim bağıntısını oluşturur. Dik piramidin yüzey alanının bağıntısını oluşturur. Dik prizma ve dik piramidi açıklar. Dik prizmaların hacim bağıntılarını oluşturur. 88

89 Dik prizmaların ve dik düzgün piramitlerin yüzey alan bağıntılarını oluşturur, uygulamalar yapar. Dik prizmaların ve dik piramitlerin hacim bağıntılarını oluşturur, uygulamalar yapar. Dik prizmaların yüzey alanının bağıntılarını oluşturur. Dik üçgen için eslik teoremlerini ispatlar ve uygulamalar yapar. Dik üçgende metrik bağıntıları ispatlar ve uygulamalar yapar. Dik üçgendeki dar açıların trigonometrik oranlarını belirler Dik üçgendeki dar açıların trigonometrik oranlarını problemlerde uygular. Dik vektör arasındaki acının olcusunu hesaplar. Dik vektörün Oklid iç çarpımını açıklar ve uygulamalar yapar. Dikdörtgeni ve özelliklerini açıklar. Dikdörtgensel bölgenin alan bağıntısını elde eder ve uygulamalar yapar. Dizi, sonlu dizi ve sabit diziyi açıklar, dizilerin eşitliğini ifade eder ve verilen bir dizinin grafiğini çizer. Doğal sayıların faktöriyellerini bulur. Doğru orantılı ve ters orantılı nicelikler arasındaki ilişkiyi açıklar. Doğru parçaları ile fraksal oluşturur, açıklar ve doğru parçaları ile fraksal oluşturur. Doğru parçasını ve iki doğru parçası arasındaki iliksiyi açıklar. Doğru ve ters orantıyla ilgili problemleri çözer ve kurar. Doğru, çokgen ve çember modellerinden örüntüler inşa eder, çizer ve bu örüntülerden fraktal olanları belirler. Doğruların doğrultularını açıklar. Doğrunun eğimi ile denklemi arasındaki ilişkiyi belirler. Doğrunun eğimini modelleri ile açıklar. Doğrusal (lineer) denklem sistemini açıklar ve doğrusal denklem sisteminin çözümünü temel (elementer) satır işlemleri yaparak bulur. Doğrusal (lineer) denklem sistemini açıklar ve doğrusal denklem sisteminin çözümünü temel (elementer) satır işlemleri yaparak bulur. Doğrusal denklem sisteminin çözümünü Cramer kuralını kullanarak bulur. Doğrusal denklem sistemlerini cebirsel yöntemlerle çözer. Doğrusal denklem sistemlerinin grafikleri kullanarak çözer. Doğrusal denklemleri açıklar. Doğrusal denklemlerin grafiğini çizer. Dönel (dairesel) permütasyon ile ilgili uygulamalar yapar. Dönme hareketini açıklar. Dörtgeni ve temel elemanlarını açıklar, uygulamalar yapar. Dörtgenin çevre uzunluğunu hesaplar, dörtgensel bölgenin alanı ile ilgili teoremleri ispatlar ve uygulamalar yapar. Dörtgenleri sınıflandırır, aralarındaki ilişkileri açıklar. Dörtgenlerin kenar, açı ve köşegen özelliklerini belirler. Dörtgenlerle ilgili teoremleri ispatlar ve uygulamalar yapar. Dörtgensel bölgelerin alanları ile ilgili problemleri çözer ve kurar. Dörtgensel bölgelerin alanlarını strateji kullanarak tahmin eder. Düzgün altıgeni ve özelliklerini açıklar, uygulamalar yapar. Düzgün altıgensel bölgenin alan bağıntısını elde eder ve uygulamalar yapar. Düzgün beşgeni ve özelliklerini açıklar, uygulamalar yapar. Düzgün beşgensel bölgenin alan bağıntısını elde eder ve uygulamalar yapar. Düzgün çokgensel bölge modelleriyle oluşturulan süslemelerdeki kodları belirler. 89

90 Düzlemde bir nokta etrafında ve belirtilen bir açıya göre şekilleri döndürerek çizimini yapar. Düzlemde çokgenlerden yararlanarak desen, fraktal görüntüsü oluşturur. Düzlemde dik koordinat sistemini oluşturur ve uygulamalar yapar. Düzlemde doğru parçaları ile desenler oluşturur. Düzlemde dönüşümleri açıklar ve çokgenlerle kaplamalar yapar. Düzlemde öteleme, dönme ve bunların bileşke dönüşümlerini yapar. Düzlemde üçgenlerle oluşturulmuş desenleri açıklar ve üçgenlerle desen oluşturur. Düzlemde yansıma ve ötelemeli yansıma dönüşümlerini yapar. Düzlemsel sekilerlin eslerini belirler ve uygulamalar yapar. Elipsi açıklar ve standart denklemini elde eder. Eşitlik ve eşitsizlik arasındaki ilişkiyi açıklar ve eşitsizlik içeren problemlere uygun matematik cümleleri yazar. Eşkenar dörtgeni açıklar, özellikleri ile ilgili teoremleri ispatlar ve uygulamalar yapar. Eşkenar dörtgensel bölgenin alan bağıntılarını oluşturur. Eşkenar dörtgensel bölgenin alan bağıntısını elde eder ve uygulamalar yapar. Eşleme, toplama ve çarpma yoluyla sayma yöntemlerini açıklar. Eşlenik ve modül ile ilgili özellikleri gösterir. Evrensel kümeyi ve bir kümenin tümleyenin açıklar, tümleme işleminin özelliklerini ve De Morgan kurallarını gösterir. Farklı sayı kümelerinde birinci dereceden bir bilinmeyenli denklemlerin ve eşitsizliklerin çözüm kümelerini bulur. Fonksiyon çeşitlerini açıklar. Fonksiyon kavramı, fonksiyon çeşitleri ve ters fonksiyon kavramlarını açıklar. Fonksiyon kavramını açıklar, şema ile göstererek fonksiyonun tanım, değer ve görüntü kümelerini belirtir ve fonksiyonların eşitliğini ifade eder. Fonksiyonlarda bileşke işlemini örneklerle açıklar. Fonksiyonların grafiğini türev yardımıyla çizer. Fonksiyonların limitleri ile ilgili uygulamalar yapar. Fonksiyonun sınırlı olmasını açıklar, kapalı aralıkta sürekli fonksiyonların özelliklerini belirtir. Gelir ve gider kavramının anlamını açıklar. Genişletilmiş gerçek sayılar kümesini belirtir,fonksiyonun bir noktadaki limitinin sonsuz olmasını ve sonsuzdaki limitini açıklar. Geometri bilgilerini kullanarak bir olayın olma olasılığını hesaplar. Geometrik cisimlerin hacimleri ile ilgili problemleri çözer ve kurar. Geometrik cisimlerin hacimlerini strateji kullanarak tahmin eder. Geometrik cisimlerin simetrilerini belirler. Geometrik cisimlerin yüzey alanları ile ilgili problemleri çözer ve kurar. Geometrik cisimlerin yüzey alanlarını strateji kullanarak tahmin eder.. Geometrik diziyi açıklar, özelliklerini gösterir ve geometrik dizinin ilk n teriminin toplamını bulur. Geometrik ispat biçimlerini açıklar. Gerçek katsayılı bir P(x) polinomunun Q(x) polinomuna bölümünden kalanı bulur.) Gerçek katsayılı polinomun asal çarpanı kavramını açıklar, verilen bir polinomun asal çarpanlarını bulur, indirgenemeyen ve asal polinomları örneklerle açıklar. Gerçek katsayılı ve tek değişken lipolinom kavramını örneklerle açıklar, polinomun derecesini, baş katsayısını, sabit terimini belirtir. 90

91 Gerçek katsayılı ve tek değişkenli polinomlar kümesinde toplama çıkarma, çarpma ve bölme işlemlerini yapar ve toplama ve çarpma işleminin özelliklerini gösterir. Gerçek katsayılı ve tek değişkenli polinomu kavram olarak örneklerle açıklar, polinomun derecesini, baş katsayısını, sabit terimini belirtir. Gerçek sayılar kümesinde aralık kavramını örneklerle açıklar ve açık, kapalı ve yarı açı karalıkları ifade eder. Gerçek sayılar kümesinde eşitsizliğin özelliklerini belirtir. Gerçek sayılar kümesinde toplama ve çarpma işlemlerinin özelliklerini belirtir. Gerçek sayılar kümesini genişletme gereğini örneklerle açıklar. Gerçek sayılar kümesini oluşturan sayı kümelerini belirtir. Grafiği üzerinde tepe noktası ile herhangi bir noktası ya da herhangi üç noktası verilen ikinci dereceden fonksiyonu bulur. Grafiği verilen bir fonksiyonun tanım kümesindeki bazı elemanların görüntüsünü ve görüntü kümesindeki bazı elemanların ters görüntülerini belirler, belirli aralıklardaki değişimini yorumlar. Günlük hayat durumları ile ilgili problemleri çözer ve kurar. Günlük yaşam ile ilgili planlamalar yapar. Her ve bazı niceleyicilerini örneklerle açıklar, bu niceleyicileri içeren önerme ve bileşik önermelerin olumsuzunu yazar. Hiperbolü açıklar ve standart denklemini elde eder. Histogram oluşturur ve yorumlar. Homoteti dönüşümünü bulur ve uygulamalar yapar. İki bilinmeyenli doğrusal eşitsizliklerin grafiğini çizer. İki bilinmeyenli eşitsizliğin çözüm kümesini bulur ve grafik üzerinde gösterir. İki bilinmeyenli eşitsizliğin ve eşitsizlik sisteminin çözüm kümesini grafik üzerinde gösterir. İki boyutlu kartezyen koordinat sistemini açıklar ve kullanır. İki cebirsel ifadeyi çarpar. İki kümenin denkliğini ve eşitliğini belirtir. İki kümenin farkını açıklar, fark işleminin özelliklerini gösterir. İki kümenin kartezyen çarpımını açıklar, kartezyen çarpımın özelliklerini belirtir. İki kümenin kartezyen çarpımını örneklerle açıklar, kartezyen çarpımın özelliklerini belirtir. İki sayının toplam ve farkının trigonometrik oranlarını bulur. İki veya daha çok polinomun OBEB ve OKEK ini bulur. İki ya da daha çok doğal sayının en büyük ortak bölenini ve en küçük ortak katını bulur. İki yönlü koşullu önermeyi açıklar, iki yönlü koşullu önerme ile koşullu önermeler arasındaki ilişkiyi belirtir. İkili işlemi ve ikili işlemin özelliklerini açıklar. İkinci dereceden bir bilinmeyenli denkleme dönüştürülebilen denklemlerin çözüm kümesini bulur. İkinci dereceden bir bilinmeyenli denkleme dönüştürülebilen ikinci dereceden iki bilinmeyenli denklem sistemlerinin çözüm kümesini bulur. İkinci dereceden bir bilinmeyenli denklemlerin köklerini ve çözüm kümesini belirler. İkinci dereceden bir bilinmeyenli denklemlerin köklerini veren bağıntıyı gösterir ve köklerin varlığını diskriminantın işaretine göre belirler. İkinci dereceden bir denklemin kökleri ile katsayıları arasındaki bağıntıları gösterir. 91

92 İkinci dereceden bir fonksiyonun grafiğinin tepe noktasını, eksenleri kestiği noktaları ve simetri eksenini bulur, fonksiyonun değişim tablosunu düzenler ve grafiğini çizer. İkinci dereceden iki bilinmeyenli denklem sistemlerini açıklar ve ikinci dereceden bir bilinmeyenli denkleme dönüştürülebilen ikinci dereceden iki bilinmeyenli denklem sistemlerinin çözüm kümesini bulur. İntegral alma yöntemlerini açıklar ve uygulamalar yapar. İntegral hesabının birinci ve ikinci temel teoremlerinin anlamını açıklar. İspat yöntemlerini kullanarak basit ispatlar yapar. İstatistiksel temsil biçimleri oluşturarak ve yorumlayarak gerçek yaşam durumları için görüş oluşturur. İstatistiksel temsil biçimlerini, merkezî eğilim ölçülerini ve standart sapmayı kullanarak gerçek yaşam durumları için görüş oluşturur. İstediklerini elde etme ile emek arasındaki ilişkiyi açıklar. Kare matrisi, sıfır matrisini, birim matrisi, köşegen matrisi, alt üçgenmatrisi ve üst üçgen matrisi açıklar,iki matrisin eşitliğini ifade eder. Kareköklü bir sayıyı şeklinde yazar ve şeklindeki ifadede katsayıyı kök içine alır. Kareköklü bir sayıyı a b şeklinde yazar ve a b şeklindeki ifadede katsayıyı kök içine alır. Kareköklü ifadeleri açıklar, özelliklerini belirtir ve uygulamalar yapar. Kareköklü sayılarla çarpma ve bölme işlemlerini yapar. Kareköklü sayılarla toplama ve çıkarma işlemlerini yapar. Karesel bölgenin alan bağıntısını elde eder ve uygulamalar yapar. Kareyi açıklar, özellikleri ile ilgili teoremi ispatlar ve uygulamalar yapar. Karmaşık düzlemde iki karmaşık sayı arasındaki uzaklığı açıklar ve karmaşık sayı ile çember ilişkisini belirtir. Karmaşık düzlemi açıklar ve verilen bir karmaşık sayıyı karmaşık düzlemde gösterir. Karmaşık sayılarda çarpma ve bölme işlemlerini yapar, çarpma işleminin özelliklerini gösterir. Karmaşık sayılarda ikinci dereceden bir bilinmeyenli denklemleri çözer. Karmaşık sayılarda toplama ve çıkarma işlemlerini ve geometrik yorumlarını yapar, toplama işleminin özelliklerini gösterir. Karmaşık sayıyı, standart biçimini, gerçek kısmını, sanal kısmını açıklar ve iki karmaşık sayının eşitliğini ifade eder. Karnot (Carnot) teoremini ispatlar, özel durumlarını belirler ve uygulamalar yapar. Katsayılı ve tek değişkenli polinomu kavram olarak örneklerle açıklar, polinomun derecesini, baş katsayısını, sabit terimini belirtir. Kenar uzunluğu ile alan arasındaki ilişkiyi açıklar. Kombinasyon kavramını açıklar ve hesaplar. Koniği, koniğin temel elemanlarını açıklar ve konikleri sınıflandırır. Koninin temel elemanlarını belirler, inşa eder ve yüzey açınımını çizer. Koordinat doğrusunu oluşturur ve uygulamalar yapar. Koordinat düzleminde bir çokgenin eksenlerden birine göre yansıma, herhangi bir doğru boyunca öteleme ve orijin etrafındaki dönme altında görüntülerini belirleyerek çizer. Koşullu olasılığı açıklar. Koşullu önermeyi açıklar; koşullu önermenin karşıtını, tersini, karşıt tersini yazar ve doğruluk tablosu kullanarak denk olanları gösterir. Kökleri karmaşık sayılar olan ikinci dereceden bir bilinmeyenli denklemleri çözer. 92

93 Kökleri verilen ikinci dereceden bir bilinmeyenli denklemi kurar. Kutupsal biçimde verilen iki karmaşık sayı arasında toplama, çıkarma, çarpma ve bölme işlemleri yapar. Küme kavramını açıklar; liste, Venn şeması ve ortak özellik yöntemleri ile gösterir. Kümelerdeki işlemleri kullanarak problemler çözer. Kürenin hacim bağıntısını oluşturur. Kürenin temel elemanlarını belirler ve inşa eder. Kürenin yüzey alanının bağıntısını oluşturur Küreyi açıklar, hacim ve yüzey alan bağıntılarını oluşturur, uygulamalar yapar. L Hospital kuralı yardımıyla fonksiyonların limitlerini hesaplar. Limit ile ilgili özellikleri belirtir ve uygulamalar yapar. Logaritma fonksiyonunu üstel fonksiyonun tersi olarak kurar. Logaritma fonksiyonunun özelliklerini gösterir ve uygulamalar yapar. Maksimum ve minimum problemlerini türev yardımıyla çözer. Matrisi örneklerle açıklar, verilen bir matrisin türünü belirtir ve istenilen satırı, sütunu ve elemanı gösterir. Matrislerde çarpma işlemini yapar ve çarpma işleminin özelliklerini gösterir. Matrislerde toplama işlemini yapar, bir matrisin toplama işlemine göre tersini belirtir, toplama işleminin özelliklerini gösterir ve iki matrisin farkını bulur. Matrislerde toplama işlemini yapar, bir matrisin toplama işlemine göre tersini belirtir, toplama işleminin özelliklerini gösterir ve iki matrisin farkını bulur. Merkez açının ve çevre açının ölçülerini açıklar. Merkezi eğilim ve yayılım ölçüleri kullanılarak gerçek yaşam durumları için hangi eğilim veya yayılım ölçüsünü kullanması gerektiğine karar verir. Merkezȋ eğilim ve yayılma ölçüleri kullanılarak gerçek yaşam durumları için hangi eğilim veya yayılım ölçüsünü kullanması gerektiğine karar verir. Minör ve kofaktör kavramlarını determinantını hesaplar ve determinantın özelliklerini belirtir. Modül kavramını örneklerle açıklar, kalan sınıf (denklik sınıfı) kavramını ve tamsayılarla bölme işlemine göre kalan sınıflarının kümesini (Z/m kümesini) belirtir. Modül kavramını örneklerle açıklar, kalan sınıf (denklik sınıfı)kavramını ve tam sayılarla bölme işlemine göre kalan sınıflarının kümesini (Z/m kümesini) belirtir. Modüler aritmetikte işlemler ile ilgili özellikleri gösterir ve işlemler yapar. Nokta, doğru ve düzlem arasındaki ilişkileri açıklar. Nokta, doğru, doğru parçası, ısın, düzlem ve uzay kavramlarını açıklar. Olasılık fonksiyonunu belirterek bir olayın olma olasılığını hesaplar ve olasılık fonksiyonunun temel özelliklerini gösterir. Ondalık kesirlerin kareköklerini belirler. Ondalık kesirlerin veya rasyonel sayıların kendileriyle tekrarlı çarpımını üslü olarak yazar ve değerini belirler. Onluk logaritma fonksiyonunu ve doğal logaritma fonksiyonunu açıklar. Oran ve orantıyı açıklar Orantıya ait özellikleri gösterir ve günlük hayatla ilgili problemler çözer. Orman yangınlarının çıkış nedenlerini açıklar. Ortanca, tepe değeri ve çeyrekler açıklığını hesaplar. Öklid (Euclid) in ilk beş postulatını belirtir. Önermeyi, önermenin doğruluk değerini, iki önermenin denkliğini ve önermenin olumsuzunu açıklar. 93

94 Özdeşlik ile denklem arasındaki farkı açıklar. Özdeşlikleri modellerle açıklar. Özel sayı örüntülerinde sayılar arasındaki ilişkileri açıklar. Parabolü açıklar ve standart denklemini elde eder. Paralel iki doğrunun bir kesenle yaptığı açıların eş olanlarını ve bütünler olanlarını belirler. Paralel iki doğrunun bir kesenle yaptığı açıların ölçüleri ile ilgili hesaplamalar yapar. Paralelkenarı açıklar, özellikleri ile ilgili teoremleri ispatlar ve uygulamalar yapar. Paralelkenarsal bölgenin alan bağıntısını oluşturur. Paralelkenarsal bölgenin alan bağıntısını elde eder ve uygulamalar yapar. Parametre içeren ikinci dereceden bir denklemin, verilen koşullara uygun olacak şekilde parametresini bulur. Paranın akıllıca harcanması için yapılması gerekenleri sorgular. Parçalı fonksiyonun grafiğini çizer, uygulamalar yapar. Periyodu ve periyodik fonksiyonu açıklar, trigonometrik fonksiyonların periyotlarını bulur. Permütasyon kavramını açıklar ve hesaplar. Permütasyon ve birleşim arasındaki farkı açıklar. Permütasyon ve kombinasyon arasındaki farkı açıklar Piramidi inşa eder, temel elemanlarını belirler ve yüzey açınımını çizer. Pythagoras (Pisagor) bağıntısını problemlerde uygular Pythagoras (Pisagor) bağıntısını oluşturur Pythagoras (Pisagor) bağıntısını problemlerde uygular. Rasyonel cebirsel ifadelerle işlem yapar ve ifadeleri sadeleştirir. Rasyonel ifade kavramını örneklerle açıklar ve rasyonel ifadelerin sadeleştirilmesi ile ilgili uygulamalar yapar. Rasyonel olmayan sayıların (irrasyonel sayıların)varlığını belirtir ve gerçek sayıları ifade eder. Rasyonel sayı kavramını açıklar Rasyonel sayılar ile irrasyonel sayılar arasındaki farkı açıklar. Rasyonel sayılar kümesinde toplama, çıkarma, çapma ve bölme işlemleri yaparak toplama ve çapma işlemlerinin özelliklerini belirtir. Rasyonel sayılar kümesinin yoğun olduğunu gösterir. Rasyonel sayıları farklı biçimlerde gösterir. Rasyonel sayıları açıklar ve sayı doğrusunda gösterir. Rasyonel sayıları karşılaştırır ve sıralar. Rasyonel sayılarla çarpma ve bölme işlemlerini yapar. Rasyonel sayılarla çok adımlı işlemleri yapar. Rasyonel sayılarla ilgili problemleri çözer ve kurar. Rasyonel sayılarla toplama ve çıkarma işlemlerini yapar. Richter büyüklükleri arasındaki farkları hesaplar. Riemann toplamı yardımıyla integral kavramını açıklar. Sabit polinomu ve sıfır polinomunu, iki polinomun eşitliğini örneklerle açıklar. Sanal birimi (i sayısını) belirtir ve bu sayının kuvvetlerini hesaplar. determinantını hesaplar. Sayı kümelerinde birinci dereceden bir bilinmeyenli bir veya iki mutlak değerli terim içeren denklemlerin ve eşitsizliklerin çözüm kümelerini bulur. Sayı örüntülerini modelleyerek bu örüntülerdeki ilişkiyi harflerle ifade eder 94

95 Sıralı ikiliyi ve sıralı ikililerin eşitliğini açıklar. Sinüs teoremini ispatlar ve uygulamalar yapar. Sinüs, kosinüs teoremlerini belirtir, gösterir ve üçgenin alan formüllerini bulur. Sonlu sayıdaki kümelerin birleşim ve kesişim işlemlerinin özelliklerini gösterir. Sonlu, sonsuz ve boş kümeyi örneklerle açıklar. Standart sapmayı hesaplar. Suç ve cezaların yasalara göre tespit edildiğini belirtir. Şekillerin ötelemeli yansımasını belirler ve inşa eder. Şerit süslemeleri açıklar ve motif oluşturup şerit süslemeler yapar. Tales, Menelaus ve Seva teoremlerini ifade eder ve uygulamalar yapar. Tam sayılarla çarpma ve bölme işlemlerini yapar. Tam kare doğal sayılarla bu sayıların karekökleri arasındaki ilişkiyi modelleriyle açıklar ve kareköklerini belirler. Tam kare olmayan sayıların kareköklerini strateji kullanarak tahmin eder. Tam sayılar kümesinde toplama, çıkarma, çapma ve bölme işlemleri yaparak toplama ve çapma işlemlerinin özelliklerini belirtir. Tam sayılarda bölünebilme kuralını açıklar ve bazı bölünebilme kurallarını oluşturur. Tam sayıların kendileri ile tekrarlı çarpımını üslü nicelik olarak ifade eder. Tam sayılarla çarpma ve bölme işlemlerini yapar. Tam sayılarla ilgili problemleri çözer ve kurar. Tam sayılarla toplama ve çıkarma işlemlerini yapar. Tanım, aksiyom, teorem ve ispat kavramlarını açıklar, bir teoremin hipotezini ve hükmünü belirtir. Tekrarlı permütasyon ile ilgili uygulamalar yapar. Tekrarlı permütasyonu örneklerle açıklar ve uygulamalar yapar. Temel integral alma kurallarını türev alma kuralları yardımıyla yazar. Terim kavramını açıklar, tanımlı ve tanımsız terimlere örnekler verir. Ters trigonometrik fonksiyonları açıklar. Toplam sembolünü ve çarpım sembolünü açıklar, kullanışları ile ilgili özellikleri gösterir, temel toplam formüllerini modelleyerek inşa eder. Toplamı çarpıma dönüştürme (dönüşüm ) ve çarpımı toplama dönüştürme (ters dönüşüm) formüllerini oluşturur. Totoloji ve çelişkiyi örneklerle açıklar. Trigonometrik denklemleri çözer. Trigonometrik fonksiyonları birim çember yardımıyla ifade eder, tanım ve görüntü kümelerini belirler, trigonometrik özdeşlikleri gösterir. Trigonometrik fonksiyonları birim çember yardımıyla ifade eder, tanım ve görüntü kümelerini belirler, trigonometrik özdeşlikleri gösterir. Trigonometrik fonksiyonların grafiklerini çizer. Trigonometrik fonksiyonların limiti ile ilgili özellikleri belirtir. Trigonometrik oranlardan biri belli iken diğer trigonometrik oranları bulur. Tümevarım yöntemini açıklar ve uygulamalar yapar. Tümler açıların trigonometrik oranları arasındaki ilişkiyi belirtir. Türev kavramını örneklerle açıklar. Türev tanımını kullanarak verilen bir fonksiyonun türevine ait formülleri oluştururve uygulamalar yapar. Türevlenebilen iki fonksiyonun toplamının, farkının, çarpımının ve bölümünün türevine ait kuralları oluşturur ve bunlarla ilgili uygulamalar yapar. 95

96 Uygun istatistiksel temsil biçimlerini, merkezî eğilim ölçülerini ve standart sapmayı kullanarak gerçek yaşam durumları için görüş oluşturur. Üçgen ve üçgensel bölgelerle fraktal oluşturur, açıklar ve belirli adımdaki fraktal görüntüsünün alanını hesaplar. Üçgende kenarortay, kenar orta dikme, açıortay ve yüksekliği inşa eder. Üçgeni, temel ve yardımcı elemanlarını açıklar. Üçgenin iki kenar uzunluğunun toplamı veya farkı ile üçüncü kenarının uzunluğu arasındaki ilişkiyi belirler. Üçgenin kenarları ve acıları arasındaki ilişkileri ispatlar, uygulamalar yapar. Üçgenlerde benzerlik şarlarını problemlerde uygular. Üçgenlerde benzerlik şartlarını açıklar. Üçgenlerde benzerlik teoremlerini açıklar ve uygulamalar yapar. Üçgenlerde eslik teoremlerini açıklar ve uygulamalar yapar. Üçgenlerde eşlik şartlarını açıklar. Üçgenlerde kenarortay ve açıortayların bir noktada kesiştiklerini belirler ve uygulamalar yapar. Üçgenlerde yükseklik uzunluklarını hesaplar. Üçgensel bölgelerle oluşturulmuş kaplamaları açıklar ve üçgensel bölgelerle kaplamalar yapar. Üslü ifadelerin eşitliğini ifade eder ve üslü ifadelerle ilgili uygulamalar yapar. Üslü sayılarla çarpma ve bölme işlemlerini yapar. Üslü ve logaritmik denklem ve eşitsizliklerin çözüm kümelerini bulur. Üstel fonksiyonların birebir ve örten olduğunu gösterir. Üstel fonksiyonu oluşturur, tanım ve görüntü kümesini açıklar. Vektörlerin lineer bağımlı ve lineer bağımsız olma durumlarını açıklar. Vektörlerle toplama işlemi yapar ve toplama işleminin özelliklerini uygular. Vektörü açıklar ve nokta-vektör eslemelerini yapar. Verilen bir fonksiyonun artan, azalan ve sabit olmasını açıklar; verilen bir fonksiyonun artan, azalan veya sabit olduğu aralıkları belirler. Verilen bir fonksiyonun en geniş tanım kümesini belirler. Verilen bir gerçek yaşam durumuna uygun serpilme grafiği ve kutu grafiği çizer ve bu grafikler üzerinden çıkarımlarda bulunur. Verilen bir gerçek yaşam durumunu yansıtabilecek en uygun grafik türünün hangisi olduğuna karar verir, grafiği oluşturur ve verilen bir grafiği yorumlar. Verilen bir karmaşık sayının (n N )n. dereceden köklerini belirler, karmaşık düzlemde gösterir ve geometrik olarak yorumlar. Verilen bir polinoma terim ekleyerek veya çıkararak çarpanlara ayırma uygulamaları yapar. Verilen bir polinomu ortak çarpan parantezine alma yoluyla çarpanlarına ayırır. Verilen bir rasyonel sayının ondalık açılımını yapar. Verilen iki değişken arasındaki korelasyon kat sayısını hesaplar ve yorumlar. Verilen puanları standart puanlara dönüştürür. Verilere dayalı tahminler yürütür. Verilerin merkezî eğilim ölçülerini ve çeyrekler açıklığını yorumlar. Yamuğu açıklar ve özellikleri ile ilgili teoremleri ispatlar. Yamuksal bölgenin alan bağıntısını elde eder ve uygulamalar yapar. Yamuksal bölgenin alan bağıntısını oluşturur. Yansıma, öteleme ve dönme hareketleri ile süsleme yapar. 96

97 Yansımayı açıklar. Yarım açı formüllerini oluşturur. Yeteri kadar temel elemanı verilen bir üçgenin diğer temel elemanlarını belirler ve uygulamalar yapar. Yeterli elemanları verilen üçgenin yardımcı elemanlarını, çemberlerini, eslerini ve benzerlerini çizer. Yeterli sayıda elemanının ölçüleri verilen bir üçgeni çizer. Yöndeş, iç, iç ters, dış ve dış ters açıları belirleyerek isimlendirir. Yönlü açı ve yönlü yay kavramını açıklar. Yönlü doğru parçasını açıklar ve yönlü doğru parçalarını karşılaştırır. Yüzlerinin farklı yönlerden görünümlerine ait çizimleri verilen yapıları, birim küplerle oluşturur ve izometrik kâğıda çizer. 97

98 G. KİMYA Ametal atomları arasında kovalent bağ oluştuğunu belirtir. Anyonların ve katyonların periyodik sistemdeki grup numaraları ile yükleri arasında ilişki kurar. Asal gazların neden bağ yapmadığını açıklar. Asit-baz çözeltilerini kullanırken neden dikkatli olması gerektiğini açıklar; kimyasal maddeler için tehlike işaretlerinin anlamlarını belirtir. Asitler ile bazların etkileşimini deney ile gösterir, bu etkileşimi nötralleşme tepkimesi olarak adlandırır, nötralleşme sonucu neler oluştuğunu belirtir Asitleri ve bazları; dokunma, tatma ve görme duyuları ile ilgili özellikleriyle tanır. Asitlerin bazların günlük kullanımdaki eşya ve malzemeler üzerine etkisinden kaçınmak için neler yapılabileceğini açıklar. Asitlerin ve bazların günlük kullanımdaki eşya ve malzemeler üzerine olumsuz etkisinden kaçınmak için neler yapılabileceğini açıklar Atıkların (evsel, sanayi, tıbbi, kurumsal vb.) çevreye verebileceği zararları önlemek için uygun bir şekilde geri dönüştürülmesi veya imha edilmesi gerektiğini; teknolojik sistemlerin oluşturduğu atıkların (kimyasallar, plastikler, metaller vb.) yönetiminin önemli bir toplumsal sorun olduğunu anlar. Atom modellerinin tarihsel gelişimini kavrar; elektron bulutu modelinin en gerçekçi algılama olacağını fark eder Atomlar arası yakınlık ile kimyasal bağ kavramını ilişkilendirir. Atomların elektron verdiğinde pozitif (+), elektron aldığında ise negatif (-) yük ile yüklendiği çıkarımını yapar. Atomun çekirdeğini, çekirdeğin temel parçacıklarını ve elektronları temsili resimler üzerinde gösterir. Aynı atomda, elektronların çekirdekten farklı uzaklıklarda olabileceğini belirtir. Aynı elementin atomlarında, proton sayısının (atom numarası) hep sabit olduğunu, nötron sayısının az da olsa değişebileceğini belirtir. Bağımsız değişkeni değiştirerek bağımlı değişken üzerindeki etkisini belirler. Bağların, katılarda sıvılardakinden daha sağlam olduğu çıkarımını yapar Basit araştırmalarda gerekli malzeme, araç ve gereçleri seçerek emniyetli ve etkin bir şekilde kullanır. Basit kimyasal tepkime denklemlerini sayma yöntemi ile denkleştirir. Bazı çözeltilerin elektrik enerjisini ilettiğini deneyle gösterir; elektrolit olan ve elektrolit olmayan maddeler arasındaki farkı açıklar. Belirli bir bilimsel veya teknolojik gelişimin bireye, topluma ve çevreye olumlu veya olumsuz, öngörülen veya öngörülmeyen etkileri olabileceğini örneklerle açıklar. Belli kütledeki buzun, erime sıcaklığında, tamamen suya dönüşmesi için gerekli ısı miktarını hesaplar. Benzerlik ve farklılıklara göre grup ve alt-gruplara ayırma seklinde sınıflamalar yapar. Bilim ile uğraşanların tek tip insanlar olmadığını anlar. Bilimdeki gelişmelerin; teknolojinin gelişmesine, teknolojide yeni icatlara ve uygulamalara yol açtığına örnekler verir. Bilimin ve teknolojinin gelişmesinde önemli bir sürükleyici gücün bireysel, toplumsal ve çevresel ihtiyaçlar olduğunu fark eder. Bilimsel araştırmalarda kullanılan, bilimsel araştırmaları ilerleten, destekleyen veya mümkün kılan teknolojilere örnek verir. 98

99 Bilimsel bilginin gelişiminde deney yapar, delil toplar, olaylar ve kavramlar arasında ilişki kurar, olası açıklamalar önerir ve hayal gücünün rolünü tanımlar ve örneklerle açıklar. Bilimsel bilginin oluşturulmasında ve başkalarına açıklamak amacıyla sunumunda modellerden yararlanmanın yeri ve önemini bilir. Bilimsel bilginin, yeni kanıtlar ortaya çıkması durumunda nasıl değişip geliştiğine örnekler verir. Bilimsel is görmenin unsurlarını (bazen yalnız ve bazen birlikte çalışmak) anlar. Bilimsel modellerin, gözlenen olguları açıkladığı surece ve açıkladığı ölçekte geçerli olacağını, modellerin gerçeğe bire bir uyma iddiası ve gereği olmadığını fark eder Bir atomun, katman-elektron diziliminden çıkarak kaç elektron vereceğini veya alacağını tahmin eder. Bir cismin sekil, renk, büyüklük ve yüzey özellikleri gibi duyusal özelliklerini belirler. Birbiri ile temas halinde olan atomları bağlı atomlar seklinde niteler. Birçok teknolojik urun veya sistemin sorun, gereksinim veya talepleri karşılamak amacıyla geliştirilebileceğini; ancak teknolojinin daima her sorun veya gereksinime yönelik mutlak çözümler üreterek bunları ortadan kaldıramayacağını anlar. Bireyin teknoloji geliştirirken veya kullanırken sonuçları hakkında kendine, topluma, çevreye ve yasalara karsı sorumluluk hissetmesi gerektiğini anlar. Buharlaşmanın neden ısı gerektirdiğini açıklar; buharlaşma ısısını maddenin turu ile ilişkilendirir. Buharlaşmanın soğutma amacı ile kullanılışına günlük hayattan örnekler verir Bütün bu süreçte yaptıklarını paylaşmak için rapor hazırlayarak ve/veya sunu yaparak geliştirdiği fikirleri ve urunu tartışır. Buzlanmayı önlemek için başvurulan tuzlama işleminin hangi ilkeye dayandığını açıklar. Büyüklükleri, birimleri ile ifade eder. Büyüklükleri, uygun ölçme araçları kullanarak belirler. Cetvel, termometre, tartı aleti ve zaman ölçer gibi ölçme araçlarını tanır. Cevre koruma il ilgili faaliyetlerin öneminin bilincine varır ve bu faaliyetlere katılır. Cevrede sadece yapay ürünlerin değil, şartlara göre doğal ürünlerin de olumsuz etkisinin olabileceğini anlar. Çevreyi ve yabani hayatı koruma yöntemlerini bilir ve tartışır. Çevreyi ve yabani hayatı korumada hem bireylerin hem de toplumun sorumlu olduğunu bilir. Çizilmiş atom modelleri üzerinde elektron katmanlarını gösterir, katmanlardaki elektron sayılarını içten dışa doğru sayar. Çok atomlu yaygın iyonların ad ve formüllerini bilir. Çözeltilerde, çözücü molekülleri ile çözünen maddenin iyon veya molekülleri arasındaki etkileşimlerini açıklar. Çözeltileri derişik ve seyreltik seklinde sınıflandırır Çözeltilerin nasıl seyreltileceğini ve/veya deriştirileceğini deneyle gösterir. Çözüme yönelik fikir veya fikirler üretir ve gerektiğinde çizimler üreterek bu çizimler üstünde düşünür. Çözünenin tane boyutu küçüldükçe çözünme hızının artacağını keşfeder. Çekim kuvvetlerini iyonik bağ olarak adlandırır. Değişik kaynaklardan yararlanarak bilgi (cevrede, sınıfta gözlem ve deney yaparak, fotoğraf, kitap, harita veya bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanarak) toplar. 99

100 Değişkenlerin birden fazla anlama gelebileceği, sınırları tam çizilmemiş durumlarda araştırmanın amacına (hipotez) uygun değişkenleri kesin olarak ve ölçme kriteri ile birlikte tanımlar. Deney ve gözlemlerden elde edilen verileri derleyip isleyerek gözlem sıklığı dağılımı, çubuk grafik, tablo ve fiziksel modeller gibi farklı formlarda gösterir. Doğal kaynakların korunması ve geliştirilmesi gerektiğini bilir. Elde edilen bulgulardan desen ve iliksilere ulaşır. Elde ettiği urunu deneyerek amaca uygunluğunu test eder. Elektron almaya veya vermeye yatkın atomları belirler. Elektron ortaklaşma yolu ile yapılan bağı kovalent bağ olarak adlandırır. Elektron ortaklaşma yoluyla oluşan moleküllerin modelini çizer. Elektronu, protonu ve nötronu kütle ve yük acısından karsılaştırır. Elementleri benzer özelliklerine göre sınıflandırmanın önemini kavrar. Elementleri sembollerle göstermenin bilimsel iletişimi kolaylaştırdığını fark eder Endüstride atık madde olarak havaya bırakılan SO2 ve NO2 gazlarının asit yağmurları oluşturduğunu ve bunların çevreye zarar verdiğini fark eder Erimenin neden ısı gerektirdiğini açıklar; donma ısısı ile ilişkilendirir Erimenin ve buharlaşmanın ısı gerektirmesini, donmanın ve yoğuşmanın ısı açığa çıkarmasını bağların kopması ve oluşması temelinde açıklar Farklı atomların bir araya gelerek yeni maddeler oluşturabileceğini fark eder Farklı kültürlerden birçok kadın ve erkeğin fen ve teknolojiye geçmişte ve günümüzde katkıda bulunduğunu ve bulunmaya devam edeceğini fark eder. Farklı maddelerin erime ısılarını karsılaştırır. Farklı tarihsel ve kültürel geçmişleri olan insan topluluklarının bilimsel düşüncelerin gelişimine yaptıkları katkıları örneklerle açıklar. Fen ve teknoloji uygulamalarının birey, toplum ve cevre üzerine olumlu veya olumsuz etkiler yapabileceğini anlar. Fen ve teknolojinin olumsuz etkilerine yine fen ve teknolojideki gelişmelerle önlem almanın olası olduğunu, böylece bu etkilerin azaltılabileceğini veya giderilebileceğini anlar. Fen ve teknolojiye dayalı mesleklere ve bu mesleklerde çalışan kişilere (kadın ve erkek), olabildiğince kendi yakınları veya tanıdıkları arasından örnek verir. Gaz, sıvı ve katı maddelerde moleküllerin/atomların yakınlık derecesi, bağ sağlamlığı ve hareket özellikleri arasındaki iliksiyi model veya resim üzerinde açıklar Gazlarda moleküller arasındaki bağların yok denecek kadar zayıf olduğunu belirtir. Geçmişten günümüze geliştirilen teknolojilerin insanların bireysel ve toplumsal yasam ve çalışma tarzlarını ve çevreyle etkileşimlerini nasıl değiştirdiğini örneklerle açıklar. Gerekli araç ve gereçleri kullanarak, eldeki malzemeye sekil verir. Gıdalar, evde ve okulda günlük kullanılan araç, gereç ve malzemeler ile dayanıklı tüketim mallarına karsı bir fayda, kalite ve maliyet anlayışı geliştirir. Gıdalarda ve temizlik malzemelerinde yer alan en yaygın asit ve bazları isimleriyle tanır. Gözlem için uygun ve gerekli araç, gereci seçip bunları beceriyle kullanır. Gözlem ve araştırmaları ve elde ettikleri sonuçları sözlü, yazılı ve/veya görsel malzeme kullanarak uygun sekilerde sunar ve paylaşır. Gözlem ve olcum sonucunda elde edilen araştırmanın amacına uygun verileri yazılı ifade, resim, tablo ve çizim gibi çeşitli yöntemlerle kaydeder. 100

101 Gözlem, çıkarım veya deneylere dayanarak geleceğe yönelik olası sonuçlar hakkında fikir öne sürer. Gözlemlere dayanarak bir veya birden fazla özelliğe göre karsılaştırmalar yapar. Grafik çizmeyle ilgili kuralları uygular. Günlük hayatta sıkça karsılaştığı basit iyonik ve bazı kovalent bileşiklerin formüllerini yazar. Günlük yaşamında sık karsılaştığı bazı ürünlerin ph larını yaklaşık olarak bilir. Her bileşikte en az iki element bulunduğunu fark eder. Heterojen karışım (adi karışım) ile homojen karışım (çözelti) arasındaki farkı açıklar. Hipotezle ilgili olan değişkenlerin dışındaki değişkenleri sabit tutar. Isınan-soğuyan maddelerin, sıcaklık zaman grafiklerini yorumlar; hal değişimleri ile ilişkilendirir. İnceledikleri doğal olaylar hakkında geçmişte ve günümüzde ortaya atılmış ve kabul görmüş olan düşünceleri ve teorileri belirler ve karsılaştırır. İnsanların ve toplumun çevreyi nasıl etkilediğini bilir. İslenen verileri ve oluşturulan modeli yorumlar. İşlev, güvenlik, maliyet, estetik ve çevresel etkiler vb. acılardan hiçbir teknolojik tasarımın mükemmel olmadığını; kullanılan materyallerin özelliklerinin ve doğa kanunlarının teknoloji ürünlerini sınırlandırdığını anlar. İyonlar arası çekme/itme kuvvetlerini tahmin eder. Kadınların ve erkeklerin kuramsal ve uygulamalı fen bilimlerini meslek olarak seçip alanlarında yükselebildiklerini anlar. Kapalı mekânların aşırı soğumasını önlemek için ortama su konulmasının yararını açıklar. Karışımlarda birden çok element veya bileşik bulunduğunu fark eder. Katı, sıvı ve buhar halleri kolay elde edilebilir (su gibi) maddeleri ısıtıp soğutarak, sıcaklık-zaman verilerini grafiğe geçirir. Katı, sıvı ve gaz maddelerin sıvılardaki çözeltilerine örnekler verir. Kendi alanlarında dünya çapında üne sahip Türk bilim adamlarına ve bilime katkılarına örnekler verir. Kimyasal bir tepkimenin gerçekleştiğini deneyle gösterir. Kimyasal değişimi atomlar arası bağların kopması ve yeni bağların oluşması temelinde açıklar. Kimyasal değişimlerde atomların yok olmadığını ve yeni atomların oluşmadığını, kütlenin korunduğunu belirtir. Kovalent bağlar ile moleküller arasında ilişki kurar. Kurduğu hipotezi sınamaya yönelik bir deney önerir. Kurduğu hipotezi sınamaya yönelik nitel veya nicel veriler toplar. Kütlesi belli suyun, kaynama sıcaklığında tamamen buhara dönüşmesi için gerekli ısı miktarını hesaplar. Metal atomları ile ametal atomları arasında iyonik bağ oluşacağını tahmin eder. Metal, ametal ve yarı metal özelliklerini karsılaştırır. Metal, ametal ve yarı metal sınıfı elementler, görünüm, elektriksel iletkenlik ve iletkenliğin sıcaklık ile değişimi, fiziksel hal ve haddelenme özelliği temelinde açıklanacaktır. Metalik ve ametalim özelliklerin karsılaştırılmasında iyonlaşma enerjisi, elektron ilgisi kavramları kullanılmayacaktır. Metallerin elektron vermeye, ametallerin elektron almaya yatkın olduğunu fark eder. 101

102 Metallerin, ametallerin ve yarı metallerin günlük yasamdaki kullanım alanlarına örnekler verir. Model üzerinde, bir elementin bütün atomlarının aynı olduğunu fark eder. Model ve şekilleri kullanarak farklı elementlerin atomlarının farklı olduğunu sezer. Modern teknolojik sistemlerle küresel cevre problemleri arasındaki bağlantıları belirler ve cevre problemlerini çözmek için önerilerde bulunur. Molekül yapılı bileşiklerin model veya resmi üzerinde atomları ve molekülleri gösterir Molekül yapılı katı element kristal modeli veya modelin resmi üzerinde molekülü ve atomu gösterir. Moleküllerde; her elementin atom sayısının, orgu yapılarda; elementlerin atom sayılarının oranını belirler. Nesneler veya olaylar arasındaki belirgin benzerlikleri ve farklılıkları saptar. Nesneleri (cisim, varlık) ve olayları duyu organlarını veya gözlem araç gereçlerini kullanarak gözlemler. Nesneleri sınıflandırmada kullanılacak nitel ve nicel özellikleri belirler. Nötr atomlarda, proton ve elektron sayıları arasında ilişki kurar. Olası çözümün gerektirdiği malzeme, araç ve gereçleri araştırır, belirler ve tanır. Olay ve nesnelere yönelik kütle, uzunluk, zaman, sıcaklık ve adet gibi nicelikler için uygun birimleri de belirterek yaklaşık değerler hakkında fikirler öne sürer. Olmuş olayların sebepleri hakkında gözlemlere dayanarak açıklamalar yapar. Periyodik sistemde grupları ve periyotları gösterir; aynı gruplardaki elementlerin özelliklerini karsılaştırır. Periyodik sistemdeki elementleri ve günlük hayatta karsılaştığı yaygın element isimlerini listeler Periyodik tablonun sol tarafında daha çok metallerin, sağ tarafında ise daha çok ametallerin bulunduğunu fark eder. Pozitif yüklü iyonları katyon, negatif yüklü iyonları ise anyon olarak adlandırır. Problemin ilgili olduğu konu veya konular hakkında gerekli kapsamda ve düzeyde bilgi edinir. Proton sayısı bilinen hafif atomların (Z 20) elektron dizilim modelini çizer Saf olmayan suyun donma noktasının, saf sudan daha düşük olduğunu fark eder. Sanayide kullanılan baslıca asitleri ve bazları; piyasadaki adları, sistematik adları ve formülleri ile tanır. Sert su yumuşak su kavramlarını anlar ve sertliğin neden istenmeyen bir özellik olduğunu açıklar. Sıcaklık yükseldikçe çözünmenin hızlandığını fark eder. Sularda sertliğin nasıl giderildiğini araştırır. Suları, havayı ve toprağı kirleten kimyasallara karsı duyarlılık edinir. Suların arıtımında klorun mikrop olduruculuk etkisinden yararlanıldığını arastırarak fark eder. Suların arıtımında klorun mikrop öldürücü etkisinden yararlanıldığını araştırarak fark eder. Sürtme ile elektriklenme olayına dayanarak atomun kendinden daha basit ogelerden oluştuğu çıkarımını yapar Tasarımı gerçekleştirirken kendisinin ve çevresindekilerin güvenliğine ve rahatsız edilmemesine yönelik önlemler alır. Tasarladığı çözümün fiziksel ve/veya bilgisayar ortamında geliştirdiği modelini yapar. Teknoloji kullanılarak çözülebilir bir problemi anlar ve kendi cümleleri ile ifade eder. 102

103 Teknoloji ürünleri geliştirmede hayal gücü, yaratıcı düşünme, kültür ve gelenekler, matematiksel bilgi, doğanın isleyişi hakkında fen yoluyla elde edilen bilgiler ile insanların fark edebilme ve kaynağı ne olursa olsun başlangıçta tamamen ilişkisiz görünebilen bilgi, olgu ve malzemeleri bir teknolojik urun yapmak amacıyla bir araya getirebilme yeteneği gibi birçok kaynaktan yararlanıldığını anlar. Teknolojik tasarımın tasarım özelliklerini belirlemek, on tasarım ve is bolumu yapmak, model ve simülasyondan faydalanmak, deneme üretimi ve urunun değerlendirilmesi gibi çeşitli aşamalardan oluşan bir süreç olduğunu anlar. Teknolojik urun ve sistemleri kullanarak doğal kaynaklar, canlılar ve habitatların (yasam alanlarının) nasıl korunabileceğini ve çeşitli urun ve sistemlerin kullanımından kaynaklanan zararlı atıkların nasıl azaltılabileceğini açıklar. Teknolojik ürünlerin; çoğu zaman bütünü oluşturan parçalardan oluştuğunu ve bu parçaların zaman içinde dış etkenlerle veya birbirleriyle etkileşimleri sonucu aşındığını veya tahribata uğradığını fark eder. Teknolojinin aynı konuda tarih içinde farklılıklar gösterdiğini, değişim geçirdiğini ve yeni geliştirilen teknoloji ürünlerinin öncekilerden izler taşıdığını fark eder ve bu durumu örneklerle açıklar. Teknolojinin kendi basına ne iyi ne de kotu olduğunu ancak ürünlerin ve sistemlerin kullanımı hakkındaki kararların istendik veya istenmedik sonuçlara yol açabileceğini fark eder ve örneklerle açıklar. Ulusal ve uluslar arası kalite tescil kuruluşlarının görevlerini bilir ve bunların ürünler üzerinde kullanılan sembollerini tanır. Ürettiği çözümün işlevselliğini sınar, benzerleri ile karsılaştırır. Ürün üzerinde gerektiğinde geliştirici değişiklikler yapar. Verilen basit yapılarda hangi tur bağların (iyonik bağ veya kovalent bağ) bulunduğunu tahmin eder. Verilen bir olay veya ilişkide en belirgin bir veya birkaç değişkeni belirler. Verilen bir olaydaki bağımsız değişkeni belirler. Verilen bir olaydaki bağımsız değişkenin bağımlı değişken üzerindeki etkisini denenebilir bir önerme seklinde ifade eder. Verilen bir olaydaki kontrol edilen değişkenleri belirler. Yanma tepkimelerini tanımlayarak basit yanma tepkimelerinin denklemlerini yazar Yerel, ulusal ve küresel cevre sorunlarını bilir ve olası çözüm yollarını ve sonuçlarını tartışır. Yüklü atomları iyon olarak adlandırır. Yükü bilinen iyonların oluşturduğu bileşiklerin formüllerini yazar. 103

104 H. FİZİK Ağırlığı bir kuvvet olarak tanımlar ve dinamometre ile ölçer. Akma özelliklerinden yararlanarak sıvı molekülleri arasında az da olsa boşluk bulunduğu çıkarımını yapar. Alınan yol, gecen zaman ve surat arasındaki iliksiyi açıklar ve farklı durumlar icin uygular. Alınan yolu ve gecen zamanı kullanarak cismin süratini hesaplar. Ampermetrenin devreye nasıl bağlanacağını devreyi kurarak gösterir. Ampullerin paralel bağlanmasından oluşan devrelerin avantajlarını ve dezavantajlarını fark eder. Ampullerin seri ve paralel bağlandığı durumları devre kurarak gösterir. Ampullerin seri ve paralel bağlanması durumunda devredeki farklılıkları deneyerek keşfeder. Ampullerin seri-paralel bağlandığı durumlardaki parlaklığın farklılığının sebebini direnç ile ilişkilendirir. Ampulün de bir iletken telden oluştuğunu ve bir direncinin olduğunu fark eder. Ampulün parlaklığı ile ilgili tahminlerini test edecek bir deney tasarlar ve kurar. Arşimet ilkesi ile ilgili matematiksel bağıntılar verilmemelidir. Artçı deprem, oncu deprem, şiddet, büyüklük, fay kırılması, fay hattı ve deprem bölgesi kavramlarını tanımlar. Astronotların uzayda pek çok alanda (fizik, kimya, biyoloji, tarım, eczacılık, balistik vb.) incelemeler yapan bilim insanı olduklarını belirtir. Atıkların (evsel, sanayi, tıbbi, kurumsal vb.) çevreye verebileceği zararları önlemek için uygun bir şekilde geri dönüştürülmesi veya imha edilmesi gerektiğini; teknolojik sistemlerin oluşturduğu atıkların (kimyasallar, plastikler, metaller vb.) yönetiminin önemli bir toplumsal sorun olduğunu anlar. Atom kavramı ile ilgili düşüncelerin zaman içinde değiştiğini fark eder. Atomların daha da küçük parçacıklardan oluştuğunu ifade eder. Atom-molekül modelleri ile temsil edilmiş değişimlerde fiziksel ve kimyasal olayları ayırt eder. Ay a atılan ilk adımın, uzak gezegenlere gidebilme ve uzay araştırmaları bakımından önemini kavrar. Ay ın, Dünya nın uydusu olduğunu gösteren bir model oluşturur ve sunar. Aynı cins atomlardan oluşmuş maddeleri element seklinde adlandırır. Aynı elektrik yüklerinin birbirini ittiğini, farklı elektrik yüklerinin ise birbirini çektiğini ifade eder. Aynı maddenin kütlesi büyük bir örneğini belirli bir sıcaklığa kadar ısıtmak için, kütlesi daha küçük olana göre, daha çok ısı gerektiğini keşfeder. Aynı yolla elektriklendikten sonra aynı cins iki maddenin birbirlerini dokunmadan ittiğini, farklı cins iki maddenin ise birbirlerini dokunmadan çektiğini deneyerek keşfeder. Bağımsız değişkeni değiştirerek bağımlı değişken üzerindeki etkisini belirler. Basınç, kuvvet ve yüzey alanı arasındaki iliksiyi örneklerle açıklar. Basınca sebep olan kuvvetin çeşitli etkenlerden kaynaklanabileceğini fark eder. Basıncın, günlük hayattaki önemini açıklar ve teknolojideki uygulamalarına örnekler verir. 104

105 Basit araştırmalarda gerekli malzeme, araç ve gereçleri seçerek emniyetli ve etkin bir şekilde kullanır. Basit bir teleskop yapmak için teknolojik tasarım yapar, model oluşturur ve sunar. Basit elektrik devrelerindeki elektrik akımını ölçmek için ampermetre kullanır ve akım biriminin amper olarak adlandırıldığını ifade eder. Basit makine kullanarak uygulanan giriş kuvvetinden daha büyük bir çıkış kuvveti elde edilebileceğini fark eder. Basit model veya resimler üzerinde molekülleri gösterir. Basit molekül modelleri yapar. Batan bir cisme etki eden kaldırma kuvvetinin, cismin ağırlığından daha küçük olduğunu fark eder. Bazı cisimlerin esneklik özelliği nedeni ile esneklik potansiyel enerjisine sahip olabileceğini belirtir. Bazı maddelerin veya cisimlerin birbirlerine temas ettirildiğinde elektriklenebileceğini fark eder. Bazı sıvı maddelerin iletken, bazılarının ise yalıtkan olduğunu fark eder. Belirli bir bilimsel veya teknolojik gelişimin bireye, topluma ve çevreye olumlu veya olumsuz, öngörülen veya öngörülmeyen etkileri olabileceğini örneklerle açıklar. Belirli bir giriş kuvvetini, en az üç basit makineden oluşan bir bileşik makineye uygulayarak çıkış kuvvetinin büyüklüğünü artıracak bir tasarım yapar. Benzerlik ve farklılıklara göre grup ve alt-gruplara ayırma seklinde sınıflamalar yapar. Beyaz ışığın tüm renkleri içerdiğini fark eder. Bileşik modelleri üzerinde farklı element atomlarını ayırt eder. Bilim ile uğraşanların tek tip insanlar olmadığını anlar. Bilim ve teknolojide sesin yansıması olayından nasıl yararlanıldığına örnekler verir. Bilimdeki gelişmelerin; teknolojinin gelişmesine, teknolojide yeni icatlara ve uygulamalara yol açtığına örnekler verir. Bilimin ve teknolojinin gelişmesinde önemli bir sürükleyici gücün bireysel, toplumsal ve çevresel ihtiyaçlar olduğunu fark eder. Bilimsel araştırmalarda kullanılan, bilimsel araştırmaları ilerleten, destekleyen veya mümkün kılan teknolojilere örnek verir. Bilimsel bilginin gelişiminde deney yapar, delil toplar, olaylar ve kavramlar arasında ilişki kurar, olası açıklamalar önerir ve hayal gücünün rolünü tanımlar ve örneklerle açıklar. Bilimsel bilginin oluşturulmasında ve başkalarına açıklamak amacıyla sunumunda modellerden yararlanmanın yeri ve önemini bilir. Bilimsel bilginin, yeni kanıtlar ortaya çıkması durumunda nasıl değişip geliştiğine örnekler verir. Bilimsel is görmenin unsurlarını (bazen yalnız ve bazen birlikte çalışmak, meslektaşlarla sürekli iletişim içinde bulunmak) anlar. Bilinen takımyıldızlara örnekler verir. Binalarda yalıtımın enerji tüketimi ile iliksisini açıklar. Bir ampulün patladığında neden tekrar yanmadığını yorumlar. Bir cisme birden fazla kuvvetin etki edebileceğini gözlemler. Bir cisme etki eden kaldırma kuvvetinin büyüklüğünün, cismin batan kısmının hacmi ile iliksisini araştırır. Bir cisme etki eden kaldırma kuvvetinin, cismin yer değiştirdiği sıvının ağırlığına eşit büyüklükte ve yukarı yönde olduğunu keşfeder. 105

106 Bir cisme etki eden kuvvetin yönünü belirtir ve çizerek gösterir. Bir cisme etki eden kuvvetlerin yönlerini gösteren çizimler yapar. Bir cisme etki eden net kuvvetin sıfır olması durumunda cismin dengelenmiş kuvvetler etkisinde olduğunu belirtir. Bir cisme etki eden net kuvvetin sıfırdan farklı olması durumunda cismin dengelenmemiş kuvvetler etkisinde olduğunu belirtir. Bir cisme hareket doğrultusuna dik olarak etki eden kuvvetin, fiziksel anlamda is yapmadığını ifade eder. Bir cismin aldığı yol ile gecen zaman arasındaki ilişkiyi grafikle gösterir ve grafiği yorumlar. Bir cismin havadaki ve sıvı içindeki ağırlığını dinamometre ile ölçer ve ölçümlerini kaydeder Bir cismin sekil, renk, büyüklük ve yüzey özellikleri gibi duyusal özelliklerini belirler. Bir cismin yoğunluğu ile daldırıldığı sıvının yoğunluğunu karsılaştırarak yüzme ve batma olayları için bir genelleme yapar. Bir çubuk mıknatısın hareketinin, elektrik akımı oluşturduğunu deneyerek keşfeder. Bir devre elemanının uçları arasındaki gerilim ile üzerinden gecen akım arasındaki iliksiyi deneyerek keşfeder. Bir devre elemanının uçları arasındaki gerilimin, üzerinden gecen akıma oranının devre elemanının direnci olarak adlandırıldığını ifade eder. Bir elektrik devresindeki akımın yönünün üretecin pozitif kutbundan, negatif kutbuna doğru kabul edildiğini ifade eder ve devre seması üzerinde çizerek gösterir. Bir elektrik devresindeki ampulün parlaklığının nelere bağlı olduğunu tahmin eder. Bir elektrik devresindeki ampulün parlaklığının, devredeki iletkenin uzunluğu, dik kesit alanı ve cinsinin değiştirilmesiyle değişebileceğini deneyerek fark eder. Bir elektromıknatıs yaparak kutuplarını akımın geçiş yönünden faydalanarak bulur. Bir iletkenin direncini ölçer ve birimini belirtir. Bir iletkenin direncinin uzunluğuna, dik kesit alanına ve cinsine göre değiştiği sonucuna varır. Bir isi yaparken basit makine kullanmanın enerji tasarrufu sağlamayacağını, sadece is yapma kolaylığı sağlayacağını belirtir. Bir kuvvetin yönünü ve/veya büyüklüğünü değiştirmek için kullanılan araçları basit makineler olarak isimlendirir. Bir kuvvetin yönünün nasıl değiştirilebileceği hakkında tahminlerde bulunur ve tahminlerini test eder. Bir maddenin değişerek baksa bir maddeye/maddelere dönüştüğü olaylara örnekler verir. Bir müzik aletinden çıkan seslerin yüksekliğini ve şiddetini nasıl değiştirebileceğini keşfeder. Bir veya daha fazla kuvvet etkisindeki bir cismin durgun kalabilmesi için uygulanması gereken kuvveti tahmin eder ve tahminlerini test eder. Bir yayı geren veya sıkıştıran kuvvetin artması durumunda yayın uyguladığı kuvvetin de arttığını fark eder Bir yayı sıkıştıran veya geren cisme, yayın eşit büyüklükte ve zıt yönde bir kuvvet uyguladığını belirtir. Bir yayın esneklik özelliğini kaybedebileceğini keşfeder Bir yüzeyden yansıyan ısınları gözlemleyerek ışığı yansıtan yüzey hakkında tahminlerde bulunur. 106

107 Birçok teknolojik urun veya sistemin sorun, gereksinim veya talepleri karşılamak amacıyla geliştirilebileceğini; ancak teknolojinin daima her sorun veya gereksinime yönelik mutlak çözümler üreterek bunları ortadan kaldıramayacağını anlar. Bireyin teknoloji geliştirirken veya kullanırken sonuçları hakkında kendine, topluma, çevreye ve yasalara karsı sorumluluk hissetmesi gerektiğini anlar. Birim yüzeye etki eden dik kuvveti, basınç olarak ifade eder. Bütün bu süreçte yaptıklarını paylaşmak için rapor hazırlayarak ve/veya sunu yaparak geliştirdiği fikirleri ve urunu tartışır. Büyüklükleri, birimleri ile ifade eder. Büyüklükleri, doğal uydu sayıları, etraflarında halka olup olmaması) göre karsılaştırır Büyüklükleri, uygun ölçme araçları kullanarak belirler. Çekim potansiyel enerjisinin cismin ağırlığına ve yüksekliğine bağlı olduğunu keşfeder. Çeşitli enerji türlerini araştırır ve bunlar arasındaki dönüşümlere örnekler verir. Çeşitli ortamlarda kırılma olayını açıklamak için basit ısın diyagramları çizer. Çeşitli sesleri birbirinden ayırt edilebilmesini, ses dalgalarının frekans ve genliklerinin farklı olmasıyla açıklar. Cetvel, termometre, tartı aleti ve zaman ölçer gibi ölçme araçlarını tanır. Cevre koruma il ilgili faaliyetlerin öneminin bilincine varır ve bu faaliyetlere katılır. Cevrede sadece yapay ürünlerin değil, şartlara göre doğal ürünlerin de olumsuz etkisinin olabileceğini anlar. Çevresinde kullanılan ayna çeşitlerini gözlemleyerek aynaların kullanım alanlarına örnekler verir. Çevresindeki ses kaynaklarının ürettiği sesler ile ses düzeyleri arasında iliksi kurar. Çevresindeki sesleri, ince-kalın ve şiddetli zayıf sıfatlarını kullanarak betimler ve sınıflandırır. Çevreyi ve yabani hayatı koruma yöntemlerini bilir ve tartışır. Çevreyi ve yabani hayatı korumada hem bireylerin hem de toplumun sorumlu olduğunu bilir. Cisimlerin beyaz ışıkta ve renkli ışıklarda neden farklı renklerde göründüklerini açıklar. Cisimlerin birbirine dokundurulmadan etki ile elektriklenerek zıt yükle yüklenebileceğini deneyerek keşfeder. Cisimlerin daha parlak veya daha mat görünme sebeplerini ışığı yansıtma özellikleriyle ilişkilendirir. Cisimlerin konumları nedeniyle çekim potansiyel enerjisine sahip olduğunu belirtir. Cisimlerin kütlesini ve hacmini ölçerek yoğunluklarını hesaplar. Cisimlerin siyah, beyaz veya renkli görünmelerini, ışığın yansıması ve soğurulmasıyla açıklar. Cismin aldığı yolu ve bu yolu ne kadar zamanda aldığını ölçer. Cismin havadaki ve sıvı içindeki ağırlıklarını karşılaştırır. Cismin sıvı içindeki ağırlığının daha az göründüğü sonucunu çıkarır. Çok sayıda atom ve molekül içeren maddelere bakarak, saf madde ve karışım kavramlarını atom ve molekül düzeyinde fark eder. Çözüme yönelik fikir veya fikirler üretir ve gerektiğinde çizimler üreterek bu çizimler üstünde düşünür. Değişik kaynaklardan yararlanarak bilgi (cevrede, sınıfta gözlem ve deney yaparak, fotoğraf, kitap, harita veya bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanarak) toplar. 107

108 Değişkenlerin birden fazla anlama gelebileceği, sınırları tam çizilmemiş durumlarda araştırmanın amacına (hipotez) uygun değişkenleri kesin olarak ve ölçme kriteri ile birlikte tanımlar. Deney ve gözlemlerden elde edilen verileri derleyip isleyerek gözlem sıklığı dağılımı, çubuk grafik, tablo ve fiziksel modeller gibi farklı formlarda gösterir. Deneysel sonuçlara dayanarak iki cins elektrik yükü olduğu sonucuna varır. Denge durumu, bir cismin sıvı içinde askıda kalması veya cismin bir kısmının sıvı içinde bir kısmınınsa dışarıda kalmasıdır. Denge durumunda, yüzen bir cisme etki eden kaldırma kuvvetinin cismin ağırlığına eşit olduğunu fark eder. Deprem tehlikesine karsı alınabilecek önlemleri ve deprem anında yapılması gerekenleri açıklar. Depremle ilgili çalışmalar yapan bilim dalına sismoloji, bu alanda çalışan bilim insanlarına ise sismolog adı verildiğini belirtir. Depremlere, fayların yanında, volkanik faaliyetlerin ve arazi çöküntülerinin de sebep olabileceğini açıklar. Devre elemanlarının iki uçlu olduğunu gözlemler ve her birinin belirli bir direnci olduğunu ifade eder. Devrede direnci küçük olan koldan yüksek; direnci büyük olan koldan daha düşük akımın geçeceğinin farkına varır. Devredeki ampulün parlaklığını değiştirebilmek için basit bir reosta modeli tasarlar ve yapar. Direncin değerinin artması veya azalmasının ampulün parlaklığını nasıl değiştirdiğini deneyerek keşfeder. Doğal kaynakların korunması ve geliştirilmesi gerektiğini bilir. Dünya dışındaki evren parçasını uzay olarak tanımlar ve Dünya mızın uzaydaki yerini belirtir. Duaya ile yeryüzündeki kütleler arasındaki çekim kuvvetini yer çekimi kuvvetini, olarak isimlendirir. Dünya mızın oluşumuyla ilgili olarak en çok kabul gören görüsün, Büyük Patlama olduğunu belirtir. Dünyadaki kütle çekim kuvvetinin varlığını, etrafındaki olaylardan yararlanarak gözlemler. Durgun bir cismin dengelenmiş kuvvetler etkisinde olduğu sonucuna varır. Düz yüzeylerden yansıyan ışığın izleyeceği yolu tahmin eder. Düz, çukur ve tümsek aynalarda oluşan görüntüleri cisme göre büyük-küçük, ters düz olmaları bakımından karsılaştırır. Düzgün ve dağınık yansımayı ısınlar çizerek gösterir. Düzgün ve dağınık yansımayı keşfeder. Elde edilen bulgulardan desen ve ilişkilere ulaşır. Elde ettiği urunu deneyerek amaca uygunluğunu test eder. Elektrik akımı gecen iletkenlerin ısındığını deneyerek fark eder. Elektrik akımının bir çeşit enerji aktarımı olduğunun farkına varır. Elektrik akımının manyetik etkisinin, günlük hayatta kullanıldığı yerleri araştırır ve sunar. Elektrik devrelerinde akımın oluşması için kapalı bir devre olması gerektiğini fark eder. 108

109 Elektrik enerjisi ile çalışan araçlarda kullanılan elektrik enerjisi miktarının, aracın gücüne ve çalıştırıldığı sureye göre değiştiğini fark eder. Elektrik enerjisi ile çalışan araçların birim zamanda kullandıkları elektrik enerjisi miktarının farklı olabileceğini fark eder. Elektrik enerjisi ile çalışan araçların birim zamanda tükettiği elektrik enerjisini, o aracın gücü olarak ifade eder. Elektrik enerjisi kaynaklarının, devreye elektrik akımı sağladığını ifade eder. Elektrik enerjisinin bilinçli bir şekilde kullanımı için alınması gereken önlemleri ifade eder. Elektrik enerjisinin bir iletkende ısı enerjisine dönüşeceği sonucuna varır. Elektrik enerjisinin hareket enerjisine dönüştüğünü fark eder. Elektrik enerjisinin ısı enerjisine dönüşümünü temel alan teknolojik uygulamaları araştırır ve sunar. Elektrik enerjisinin ışık enerjisine dönüştüğünü fark eder. Elektrik yüklerinin pozitif (+) ve negatif (-) olarak adlandırıldığını belirtir. Elektriklenme olaylarında cisimlerin negatif yük alış-verisi yaptığını ve cisimler üzerinde pozitif veya negatif yük fazlalığı (yük dengesizliği) oluştuğunu ifade eder. Elektriklenmenin teknolojideki ve bazı doğa olaylarındaki uygulamaları hakkında örnekler vererek tartışır. Elektriksel güç birimlerinin watt ve kilowatt olarak adlandırıldığını ifade eder. Elektroskopun ne ise yaradığını, tasarladığı bir araç üzerinde gösterir. Enerji dönüşümlerinden hareketle, enerjinin korunduğu sonucunu çıkarır. Enerjiyi is yapabilme yeteneği olarak tanımlar. Eski medeniyetlerin gök biliminde nasıl veri topladıkları, kaydettikleri, bunları ne amaçla ve nasıl kullandıkları hakkında bilgi toplayarak bir görüş oluşturur ve sunar Evrenin, uçsuz bucaksız olması nedeniyle uzay hakkında bilinen gerçeklerin sınırlı ve yeni araştırmalarla değişebilir olduğunu örneklerle açıklar. Farklı amaçlar için kullanılan ısı yalıtım malzemelerinin seçiminde, yalıtkanlık özellikleri yanında başka nelerin hesaba katılması gerektiğini irdeler. Farklı atomlar içeren saf maddeleri bileşik olarak adlandırır. Farklı basit makine çeşitlerini araştırarak basit makinelerin geçmişte ve günümüzde insanlığa sunduğu yararları değerlendirir. Farklı gezegenlerde aynı kütlenin ağırlığının neden farklı olacağını açıklar. Farklı kültürlerden birçok kadın ve erkeğin fen ve teknolojiye geçmişte ve günümüzde katkıda bulunduğunu ve bulunmaya devam edeceğini fark eder. Farklı maddelerin öz ısılarının farklı olduğunu (öz ısının ayırt edici bir özellik olduğunu) belirtir. Farklı maddelerin sesi farklı soğurduğunu fark eder. Farklı tarihsel ve kültürel geçmişleri olan insan topluluklarının bilimsel düşüncelerin gelişimine yaptıkları katkıları örneklerle açıklar. Farklı yoğunluğa sahip sıvıların cisimlere uyguladığı kaldırma kuvvetini karşılaştırır ve sonuçları yorumlar. Farklı yükseklik ve şiddette sesler oluşturabileceği bir müzik aleti tasarlar ve yapar Fen ve teknoloji uygulamalarının birey, toplum ve cevre üzerine olumlu veya olumsuz etkiler yapabileceğini anlar. Fen ve teknolojinin olumsuz etkilerine yine fen ve teknolojideki gelişmelerle önlem almanın olası olduğunu, böylece bu etkilerin azaltılabileceğini veya giderilebileceğini anlar. 109

110 Fen ve teknolojiye dayalı mesleklere ve bu mesleklerde çalışan kişilere (kadın ve erkek), olabildiğince kendi yakınları veya tanıdıkları arasından örnek verir. Fiziksel anlamda isi tanımlar ve birimini belirtir. Fiziksel değişimlerde değişen maddenin kimlik değiştirmediğini vurgular. Gazların basıncında sıcaklık ve hacim değişimine girilmeyecek, basınç sabit sıcaklık ve hacim alınarak açıklanacaktır. Gazların da cisimlere bir kaldırma kuvveti uyguladığını keşfeder. Gazların genleşme-sıkışma özelliklerinden, moleküllerinin bağımsız olduğu çıkarımını yapar. Gazların sıkışma-genleşme özelliklerinden, gazlarda boşluk olduğu çıkarımını yapar. Gazların ve sıvıların akma özelliklerinden, moleküllerinin öteleme hareketi yapabildiği çıkarımına ulaşır. Geceleri yeryüzünün neden soğuduğunu sorgulayıp açıklar. Geçmişten günümüze geliştirilen teknolojilerin insanların bireysel ve toplumsal yasam ve çalışma tarzlarını ve çevreyle etkileşimlerini nasıl değiştirdiğini örneklerle açıklar. Gerekli araç ve gereçleri kullanarak, eldeki malzemeye sekil verir. Gerilimi, bir iletkenin iki ucu arasında akım oluşmasına neden olabilecek enerji farkının bir göstergesi olarak ifade eder. Gıdalar, evde ve okulda günlük kullanılan araç, gereç ve malzemeler ile dayanıklı tüketim mallarına karsı bir fayda, kalite ve maliyet anlayışı geliştirir. Gök adalara örnekler vererek özelliklerini kavrar. Gök bilimcilerin; teleskoplar yardımıyla gök cisimlerinin hareketlerini ve yapısını inceleyen bilim insanları olduklarını belirtir. Gök cisimlerini çıplak gözle gözleyerek özelliklerini belirler. Gökyüzünün renkli görünmesini ışığın atmosferde soğurulması ve saçılması ile açıklar. Gözlem için uygun ve gerekli araç, gereci seçip bunları beceriyle kullanır. Gözlem ve arattırmaları ve elde ettikleri sonuçları sözlü, yazılı ve/veya görsel malzeme kullanarak uygun şekillerde sunar ve paylaşır. Gözlem ve olcum sonucunda elde edilen araştırmanın amacına uygun verileri yazılı ifade, resim, tablo ve çizim gibi çeşitli yöntemlerle kaydeder. Gözlem yaparak maddeler ısındıkça taneciklerin hızlandığı sonucuna varır. Gözlem yaparken, yıldızlarla gezegenleri birbirinden ayırt eder. Gözlem, çıkarım veya deneylere dayanarak geleceğe yönelik olası sonuçlar hakkında fikir öne sürer. Gözlemlere dayanarak bir veya birden fazla özelliğe göre karşılaştırmalar yapar. Grafik çizmeyle ilgili kuralları uygular. Güç santrallerinde elektrik enerjisinin nasıl üretildiği hakkında araştırma yapar ve sunar. Gündelik gözlem ve deneyimlerinden, doğrudan temas olmadan ısı aktarımı olabileceği çıkarımını yapar. Güneş enerjisinden yararlanma yollarına örnekler verir. Güneş sistemindeki gezegenleri Güneş e yakınlıklarına göre sıralar. Güneş sistemindeki gezegenlerin belirli yörüngelerde hareket ettiklerini kavrar. Güneş sistemindeki gezegenlerin Güneş e olan uzaklıklarının astronomi birimi (AB) adı verilen bir uzaklık olcusu birimiyle ifade edildiğini belirtir. Güneş sistemini temsil eden bir model oluşturur ve sunar. Güneş in de bir yıldız olduğunu ifade eder. 110

111 Güvenlik acısından sigortanın önemini ve çalışma prensibini açıklar. Hareket enerjisinin elektrik enerjisine dönüştüğünü fark eder. Hareketli cisimlerin hareket enerjisine sahip olduğunu fark eder. Hareketli cisimlerin kinetik enerjiye sahip olduğunu fark eder. Hava olaylarının sebebini günlük sıcaklık farklılıkları ve oluşan alçak ve yüksek basınç alanlarıyla açıklar. Hava tahminlerinin günlük yaşantımızdaki yeri ve önemini fark eder. Hava ve su direncinin de kinetik enerjide bir azalmaya neden olacağı genellemesini yapar. Havanın dört temel bilesen yanında, su buharı da içeren bir karışım olması gerektiği çıkarımını yapar Havanın sıcaklığı arttıkça daha fazla nem kaldırabileceğini ifade eder. Her molekülde belirli sayıda atom bulunduğu çıkarımını yapar. Her türden maddenin bölünmesi zor, görülemeyecek kadar küçük yapı taslarından oluştuğunu belirtir. Hipotezle ilgili olan değişkenlerin dışındaki değişkenleri sabit tutar. Hortum ve kasırganın oluşum şartlarını ifade eder. Isı aktarım yönü ile sıcaklık arasında ilişki kurar. Isı yalıtım kaplarının yüzeylerinin neden parlak kaplandığını izah eder. Işığın belirli bir yayılma hızının olduğunu ifade eder. Işığın bir enerji turu olduğunu ifade eder. Işığın düz, çukur ve tümsek aynalarda nasıl yansıdığını keşfeder. Işığın hem kırıldığı hem de yansıdığı durumlara örnekler verir. Işığın her zaman çok kırıcı (çok yoğun) ortamdan az kırıcı (az yoğun) ortama geçemediğini deneyerek keşfeder. Işığın hızının saydam bir ortamdan başka bir saydam ortama geçerken değiştiğini ifade eder. Işığın ince ve kalın kenarlı merceklerde nasıl kırıldığını keşfeder. Işığın kırılmasıyla açıklanabilecek olaylara örnekler verir. Işığın madde ile etkileşimi sonucunda soğurulabileceğini fark eder. Işığın madde ile karsılaştığında yansıyabileceğini keşfeder. Işığın prizmada kırılarak renklere ayrılabileceğini keşfeder. Işığın ve sesin havadaki yayılma hızlarını karşılaştırır. Işığın yansıması ve kırılması olaylarının benzerlik ve farklılıklarını karşılaştırır. Işık demetlerinin az kırıcı (az yoğun)saydam bir ortamdan çok kırıcı (çok yoğun) saydam bir ortama geçerken normale yaklaştığı, çok kırıcı (çok yoğun) saydam bir ortamdan az kırıcı (az yoğun) saydam bir ortama geçerken ise normalden uzaklaştığı sonucunu çıkarır. Işık enerjisinin başka bir enerjiye dönüşebileceğini ifade eder. Işık kaynağı olmayan cisimlerin görülebilme nedenini ışığın yansımasıyla açıklar. Işıkla etkilesen maddelerin ısındığını gözlemler. Isının ısıma yoluyla yayılabileceğini belirtir. Isının iletim, konveksiyon ve ısıma yolu ile yayıldığı durumları ayırt eder. Isının, sıcaklığı yüksek maddeden sıcaklığı düşük olan maddeye aktarılan enerji olduğunu belirtir. Isıyı iyi ileten katıları ısı iletkeni seklinde adlandırır. Isıyı iyi iletmeyen katıları ısı yalıtkanı seklinde adlandırır. 111

112 İki ortam arasında doğrultu değiştiren ışık demetlerini gözlemleyerek ortamların yoğunluklarını karsılaştırır. İki veya daha fazla kuvvetin bir cisme yaptığı etkiyi tek basına yapan kuvveti net kuvvet (bilekse kuvvet) olarak tanımlar. İklimin etkisini açıklamaya ve keşfetmeye çalışan bilim insanlarına iklim bilimci adı verildiğini belirtir. İklimin, yeryüzünün herhangi bir yerinde uzun yıllar boyunca gözlenen tüm hava olaylarının ortalama durumu olduğunu ifade eder ve iklimlerin zamanla değişebileceğini kavrar. İnceledikleri doğal olaylar hakkında geçmişte ve günümüzde ortaya atılmış ve kabul görmüş olan düşünceleri ve teorileri belirler ve karsılaştırır. İnsan gözünün fark edemeyeceği ısınların da olduğunu ifade eder. İnsanların ve toplumun çevreyi nasıl etkilediğini bilir. İslenen verileri ve oluşturulan modeli yorumlar. İşlev, güvenlik, maliyet, estetik ve çevresel etkiler vb. acılardan hiçbir teknolojik tasarımın mükemmel olmadığını; kullanılan materyallerin özelliklerinin ve doğa kanunlarının teknoloji ürünlerini sınırlandırdığını anlar. Kadınların ve erkeklerin kuramsal ve uygulamalı fen bilimlerini meslek olarak seçip alanlarında yükselebildiklerini anlar. Kaldırma kuvvetinin, cisme aşağı yönde etki eden kuvvetin etkisini azalttığı sonucuna varır. Kapalı mekânlarda yankı oluşumunu engelleyebilecek projeler geliştirir ve sunar. Katılarda atom ve moleküllerin öteleme hareketi yapmadığını tahmin eder. Katılarda ısı iletimini deney ile gösterir. Katıların ve sıvıların yoğunlukları ile ilgili hesaplamalar yapılmalıdır. Katıların, sıvıların ve gazların sıkımsa genleşme özelliklerini karsılaştırır. Kendi alanlarında dünya çapında üne sahip Türk bilim adamlarına ve bilime katkılarına örnekler verir. Kendisi ve çevresindekilerin güvenliği acısından elektrik çarpmalarına karsı alınması gereken önlemleri listeler. Kimyasal değişimlerde madde kimliğinin değiştiğini fark eder. Kinetik enerjideki azalmayı enerji dönüşümüyle açıklar. Kinetik enerjinin surat ve kütle ile olan iliksisini keşfeder. Koyu renkli cisimlerin ışığı, acık renkli cisimlere göre daha çok soğurduğunu keşfeder. Kullanılan elektrik enerjisi miktarının watt x saniye ve kilowatt x saat olarak adlandırıldığını ifade eder. Kurduğu hipotezi sınamaya yönelik bir deney önerir. Kurduğu hipotezi sınamaya yönelik nitel veya nicel veriler toplar. Kütle ile ağırlığı birbirinden ayırt eder Kütleye etki eden yer çekimi kuvvetini ağırlık olarak adlandırır. Kuvvet, is ve enerji arasındaki ilişkiyi araştırır. Kuvveti dinamometre ile ölçer. Kuvvetin birimini Newton olarak belirtir ve kullanır. Kuvvetle ilgili olarak doğrultu ve yon kavramlarını açıklar. Kuyruklu yıldızlara örnekler verir. Madde ile karşılasan sesin soğurulabileceğini fark eder. Maddeler arası ısı aktarımı ile atom moleküllerin çarpışması arasında ilişki kurar. 112

113 Maddeleri, elektrik enerjisini iletme bakımından iletken ve yalıtkan maddeler olarak sınıflandırır. Maddelerin elektrik enerjisini iletip iletmediklerini test etmek için basit bir elektrik devresi tasarlar ve kurar. Maddelerin elektrik enerjisinin iletimine karsı gösterdikleri zorluğu direnç olarak ifade eder. Maddelerin elektriksel iletkenlik ve yalıtkanlık özelliklerinin çeşitli amaçlar için kullanıldığını fark eder. Maddelerin farklı olmasından yola çıkarak atomların da farklı olabileceği sonucuna ulaşır. Maddelerin görünmez küçük parçalara bölünebildiğini deney yaparak fark eder. Maddelerin ısınmasının enerji almaları anlamına geldiğini belirtir. Maddelerin nereye kadar ardışık bölünebileceğini sorgular. Maddenin sadece görünümünün değiştiği olaylara örnekler verir. Maddenin, küreye benzer yapı taslarını atom seklinde adlandırır. Mekanik ve Elektrik enerjinin ısıya dönüştüğünü gösteren deneyler tasarlar. Mercekler kullanarak gözlem araçları tasarlar. Merceklerin kullanım alanlarına örnekler verir. Metallerin iletken, plastiklerin ise yalıtkan olduğunu fark eder. Meteor ile gök tası arasındaki farkı açıklar. Meteoroloji uzmanlarına meteorolog adı verildiğini belirtir. Meteorolojinin, atmosfer içinde oluşan sıcaklık değişmelerini ve buna bağlı olarak oluşan hava olaylarını inceleyerek hava tahminleri yapan bilim dalı olduğunu ifade eder. Mevsimsel sıcaklık değişimlerinin sebebini, Dünya nın dönme ekseninin eğikliği ile açıklar. Model üzerinde molekül içeren ve içermeyen maddeleri birbirinden ayırt eder. Modern teknolojik sistemlerle küresel cevre problemleri arasındaki bağlantıları belirler ve cevre problemlerini çözmek için önerilerde bulunur. Negatif ve pozitif yüklerin birbirine eşit olduğu cisimleri, nötr cisim olarak adlandırır. Nesneler veya olaylar arasındaki belirgin benzerlikleri ve farklılıkları saptar. Nesneleri (cisim, varlık) ve olayları duyu organlarını veya gözlem araç gereçlerini kullanarak gözlemler. Nesneleri sınıflandırmada kullanılacak nitel ve nicel özellikleri belirler. Net bir görüntü oluşabilmesi için ışığın pürüzsüz yüzeylerden yansıması gerektiğini fark eder. Okyanusların ve dağların oluşumunu levha hareketleriyle açıklar. Olası çözümün gerektirdiği malzeme, araç ve gereçleri araştırır, belirler ve tanır. Olay ve nesnelere yönelik kütle, uzunluk, zaman, sıcaklık ve adet gibi nicelikler için uygun birimleri de belirterek yaklaşık değerler hakkında fikirler öne sürer. Ölçülecek kuvvete uygun bir dinamometre seçerek dinamometre üzerindeki ölçekleri yorumlar. Olmuş olayların sebepleri hakkında gözlemlere dayanarak açıklamalar yapar. Ormanlık alanlara bırakılan cam atıkların güneşli havalarda yangın riski oluşturabileceğini fark eder. Paralel bağlı devre elemanlarının üzerinden gecen akımların toplamının, ana koldan gecen akıma eşit olduğunu fark eder. 113

114 Paralel ışık demetleri ile çukur ve tümsek aynanın odak noktalarını deneyerek keşfeder. Paralel ışık demetleri ile ince ve kalın kenarlı merceklerin odak noktalarını bulur. Pillerin, akülerin vb. elektrik enerjisi kaynaklarının kutupları arasındaki gerilimi, voltmetre kullanarak ölçer ve gerilim biriminin volt olarak adlandırıldığını ifade eder. Potansiyel ve kinetik enerjilerin birbirine dönüşebileceğini örneklerle açıklar Problemin ilgili olduğu konu veya konular hakkında gerekli kapsamda ve düzeyde bilgi edinir. Rüzgâr ile yel, tayfun, fırtına arasında ilişki kurar Rüzgârın oluşumunu deneyle keşfeder Seri bağlı devre elemanlarının hepsinin üzerinden aynı akımın geçtiğini fark eder. Seri ve paralel bağlı ampullerden oluşan bir devrenin semasını çizer. Ses dalgalarının belirli bir yayılma hızının olduğunu ve bu hızın, sesin yayıldığı ortamın yoğunluğuna bağlı olarak değiştiğini ifade eder. Ses dalgasının belirli bir frekansı ve genliği olduğunu ifade eder. Ses düzeyinin ses şiddetinin bir olcusu olduğunu fark eder. Ses enerjisinin başka bir enerjiye dönüşebileceğini ifade eder. Ses şiddetini, sesleri şiddetli veya zayıf işitmemize neden olan ses özelliği olarak ifade eder. Ses şiddetinin soğurulma ile azaldığını keşfeder. Ses yalıtımında ve yankı oluşumunu önlemede, kullanılan malzemelerin sesi iyi soğurduklarını fark eder. Ses yüksekliğini, sesleri ince veya kalın işitmemize neden olan ses özelliği olarak ifade eder. Sesin bir enerji turu olduğunu ifade eder. Sesin bir engel ile karşılaştığında yansıdığını deney ile keşfeder. Sesin farklı ortamlardaki hızlarını karşılaştırır. Sesin her yönde dalgalar halinde yayıldığını fark eder. Sesin şiddeti ile genliği, sesin yüksekliği ile frekansı arasındaki ilişkiyi keşfeder. Sesin yayılabilmesi için neden maddesel bir ortama gerek olduğunu, ortamın tanecikli yapısıyla açıklar. Sesin; madde ile karsılaştığında geçme, soğurulma ve yansıma olaylarının maddelerin özelliklerine bağlı olarak, farklı oranlarda birlikte gerçekleşebileceğini belirtir. Sıcaklığı, moleküllerin ortalama hareket enerjisinin göstergesi seklinde yorumlar. Sıkıştırılmış veya gerilmiş bir yayın esneklik potansiyel enerjisine sahip olduğunu fark eder. Sıvı içindeki cisme, sıvı tarafından yukarı yönde bir kuvvet uygulandığını fark eder ve bu kuvveti kaldırma kuvveti olarak tanımlar. Sıvı termometrelerin nasıl yapıldığını keşfeder. Sıvılarda basıncın ağırlıktan, kapalı kaplardaki gazlarda ise ağırlıktan ziyade molekül hareketinden kaynaklandığı vurgulanır. Sıvılarda konveksiyon ile ısı yayılmasını deneyle gösterir. Sıvıların çok fazla sıkıştırılamayışlarından, moleküllerinin birbiri ile temas halinde olduğu sonucunu çıkarır. Sıvıların ve gazların basıncının bağlı olduğu faktörleri ifade eder. Sıvıların ve gazların kaldırma kuvvetinin teknolojideki kullanımına örnekler verir ve bunların günlük hayattaki önemini belirtir. 114

115 Sıvıların ve gazların, basıncı iletme özelliklerinin teknolojideki kullanım alanlarını araştırır. Sıvıların ve gazların, basıncı, her yönde aynı büyüklükte ilettiğini keşfeder. Surat birimlerini ifade eder ve kullanır. Sürtünen yüzeylerin ısındığını deneylerle gösterir. Sürtünme kuvvetinin az veya çok olmasının gerekli olduğu yerleri araştırır ve sunar. Sürtünme kuvvetinin, kinetik enerjide bir azalmaya sebep olacağını fark eder. Suyun ve diğer maddelerin öz ısı larını tanımlar, sembolle gösterir. Tarih boyunca Dünya mızın oluşumu hakkında çeşitli görüşlerin ortaya atıldığını fark eder. Tasarımı gerçekleştirirken kendisinin ve çevresindekilerin güvenliğine ve rahatsız edilmemesine yönelik önlemler alır. Tasarladığı bileşik makinenin uzun sure kullanıldığında, en çok hangi kısımlarının ne şekilde aşınacağını tahmin eder. Tasarladığı çözümün fiziksel ve/veya bilgisayar ortamında geliştirdiği modelini yapar. Tek tek moleküllerin hareket enerjilerinin farklı olabileceğini ve çarpışmalarla değişeceğini fark eder. Teknoloji kullanılarak çözülebilir bir problemi anlar ve kendi cümleleri ile ifade eder. Teknoloji ürünleri geliştirmede hayal gücü, yaratıcı düşünme, kültür ve gelenekler, matematiksel bilgi, doğanın isleyişi hakkında fen yoluyla elde edilen bilgiler ile insanların fark edebilme ve kaynağı ne olursa olsun başlangıçta tamamen ilişkisiz görünebilen bilgi, olgu ve malzemeleri bir teknolojik urun yapmak amacıyla bir araya getirebilme yeteneği gibi birçok kaynaktan yararlanıldığını anlar. Teknolojideki sigorta modellerini araştırarak bir sigorta modeli tasarlar. Teknolojik tasarım döngüsünü kullanarak ışığı soğuran maddelerin ısınmasıyla ilgili projeler üretir. Teknolojik tasarımın tasarım özelliklerini belirlemek, on tasarım ve is bolumu yapmak, model ve simülasyondan faydalanmak, deneme üretimi ve urunun değerlendirilmesi gibi çeşitli aşamalardan oluşan bir süreç olduğunu anlar. Teknolojik urun ve sistemleri kullanarak doğal kaynaklar, canlılar ve habitatların (yasam alanlarının) nasıl korunabileceğini ve çeşitli urun ve sistemlerin kullanımından kaynaklanan zararlı atıkların nasıl azaltılabileceğini açıklar. Teknolojik ürünlerin; çoğu zaman bütünü oluşturan parçalardan oluştuğunu ve bu parçaların zaman içinde dış etkenlerle veya birbirleriyle etkileşimleri sonucu aşındığını veya tahribata uğradığını fark eder. Teknolojinin aynı konuda tarih içinde farklılıklar gösterdiğini, değişim geçirdiğini ve yeni geliştirilen teknoloji ürünlerinin öncekilerden izler taşıdığını fark eder ve bu durumu örneklerle açıklar. Teknolojinin kendi basına ne iyi ne de kotu olduğunu ancak ürünlerin ve sistemlerin kullanımı hakkındaki kararların istendik veya istenmedik sonuçlara yol açabileceğini fark eder ve örneklerle açıklar. Teknolojinin uzay araştırmalarına, uzay araştırmalarının da teknolojiye katkısını örneklerle açıklar. Teleskopların uzay gözlemi yapmadaki önemini fark eder. Titresen bir cisim için frekans ve genliği tanımlar. Tiyatro, konser salonu gibi mekânlarda ve tarihi yapılardaki akustik uygulamalara örnekler verir. Ulusal ve uluslar arası kalite tescil kuruluşlarının görevlerini bilir ve bunların ürünler üzerinde kullanılan sembollerini tanır. 115

116 Unlu Türk gök bilimciler ve çalışmaları hakkında örnekler verir. Ürettiği çözümün işlevselliğini sınar, benzerleri ile karşılaştırır. Urun üzerinde gerektiğinde geliştirici değişiklikler yapar. Uzay çalışmalarına dayanarak ve hayal gücünü kullanarak geleceğe yönelik tahminler yürütür. Uzay kirliliğinin sebeplerini ifade ederek bu kirliliğin yol açabileceği olası sonuçları tahmin eder. Uzayda, çıplak gözle gözleyebildiğimizden çok daha fazla gök cismi olduğunu fark eder. Üzerinden akım gecen bazı iletkenlerin görülebilir bir ışık yaydığı çıkarımını yapar. Üzerinden akım gecen bir bobinin, bir çubuk mıknatıs gibi davrandığını fark eder. Üzerinden akım gecen bir iletkende açığa çıkan ısının; iletkenin direnci, üzerinden gecen akım ve akımın geçiş suresiyle ilişkili olduğunu deneyerek keşfeder. Üzerinden akım gecen bobinin merkezinde oluşan manyetik etkinin, bobinden gecen akım ve bobinin sarım sayısı ile değiştiğini deneyerek keşfeder. Verilen bir olay veya ilişkide en belirgin bir veya birkaç değişkeni belirler. Verilen bir olaydaki bağımlı değişkeni belirler. Verilen bir olaydaki bağımsız değişkeni belirler. Verilen bir olaydaki bağımsız değişkenin bağımlı değişken üzerindeki etkisini denenebilir bir önerme seklinde ifade eder. Verilen bir olaydaki kontrol edilen değişkenleri belirler. Volkanların oluşumunu ve bunun sonucunda oluşan yeryüzü sekilerlini levha hareketleriyle açıklar. Volkanların ve depremlerin insan hayatındaki etkileri ve sebep olabileceği olumsuz sonuçları ifade eder. Volt/Amper değerini, direnç birimi Om un es değeri olarak ifade eder. Voltmetrenin devreye nasıl bağlanacağını devreyi kurarak gösterir Yağmur ve yüzey sularının kısmen iletken olmasının sebebini ve doğurabileceği tehlikeleri açıklar. Yağmur, kar, dolu, sis, çiğ ve kırağı ile havanın sıcaklığı ve nemi arasında ilişki kurar Yakın çevresindeki hava olaylarını gözlemler, sonuçları kaydederek hava olaylarının değişkenliğini fark eder. Yalıtım yerine iletimin tercih edildiği durumlara örnekler verir. Yalıtımın hangi durumlarda gerekli olabileceğini tahmin eder. Yalıtkan maddelerin, elektrik enerjisinin sebep olabileceği tehlikelere karsı korunmada nasıl kullanılabileceğini araştırır. Yalıtkanların direncinin iletkenlere göre çok daha büyük olduğunu ifade eder. Yankı olayının sesin yansıması sonucu oluştuğunu ifade eder Yansıma olayında; düzlem ayna kullanarak gelen ısın, yansıyan ısın ve yüzeyin normalinin aynı düzlemde olduklarını keşfeder. Yansıma olayında; düzlem ayna kullanarak gelme ve yansıma acılarının birbirine eşit olduğunu keşfeder. Yaptığı gözlemlere dayanarak maddelerin ışığı soğurduğu çıkarımını yapar. Yaygın ısı yalıtım malzemelerine örnek verir. Yayın esneklik potansiyel enerjisinin yayın sıkışma (veya gerilme) miktarı ve yayın esneklik özelliğine bağlı olduğunu keşfeder. Yayların esneklik özelliği gösterdiğini gözlemler. Yayların özelliklerini kullanarak bir dinamometre tasarlar ve yapar. 116

117 Yer çekimi kuvvetinin Dünya üzerindeki her noktada kütleler üzerine Dünya nın merkezine doğru etkilediğini fark eder. Yer kabuğunun, sıcak ve akışkan olan magma üzerinde hareket eden levhalardan oluştuğunu gösteren bir model tasarlar ve yapar. Yerel, ulusal ve küresel cevre sorunlarını bilir ve olası çözüm yollarını ve sonuçlarını tartışır. Yeryüzü şekillerinin oluşumu ve değişiminde hava olaylarının etkisini örneklerle açıklar Yıldızlar arasındaki çok uzak mesafelerin ışık yılı adı verilen bir uzaklık olcusu birimiyle ifade edildiğini belirtir. Yüklü bir cismin başka bir cisme dokundurulunca onu aynı tur yükle yükleyebileceğini ve bu cisimlerin daha sonra birbirini itebileceğini deneyerek keşfeder Yüklü cisimlerden toprağa, topraktan yüklü cisimlere negatif yük akısını topraklama olarak adlandırır. Yüzeyi koyu renkli cisimlerin, acık renklilerden daha hızlı ısınmasının sebebini açıklar 117

118 İ. BİYOLOJİ Akciğerlerin yapısını açıklayarak, alveol - kılcal damar arasındaki gaz alışverişini sema ile gösterir. Akraba evliliğinin anne ve bebek sağlığı açısından risklerini belirler. Akraba evliliğinin olumsuz sonuçlarını araştırır ve tartışır. Akran gruplarıyla sağlıklı arkadaşlık ilişkileri kurar. Ası, serum ve ilaçların önemini belirterek bunları teknolojik gelişmelerle ilişkilendirir. Atıkların (evsel, sanayi, tıbbi, kurumsal vb.) çevreye verebileceği zararları önlemek için uygun bir şekilde geri dönüştürülmesi veya imha edilmesi gerektiğini; teknolojik sistemlerin oluşturduğu atıkların (kimyasallar, plastikler, metaller vb.) yönetiminin önemli bir toplumsal sorun olduğunu anlar. Aynı yasam ortamında bulunan farklı organizmaların, neden benzer adaptasyonlar geliştirdiğini belirtir. Bağımlılığa sebep olan maddelerin sistemlere etkisini araştırır ve sunar. Bağımsız değişkeni değiştirerek bağımlı değişken üzerindeki etkisini belirler. Bağışıklığın vücudu zararlı mikroorganizmalara karsı koruduğunu belirtir. Basit araştırmalarda gerekli malzeme, araç ve gereçleri seçerek emniyetli ve etkin bir şekilde kullanır. Bazı böbrek rahatsızlıklarının tedavisinde kullanılan teknolojik gelişmelere örnekler verir. Bazı canlıların yaşamlarını sürdürebilmek için gerekli enerjiyi oksijen kullanmadan sağladığını açıklar. Bazı fosillerin, içinde bulundukları kayaçların yaslarını belirlemede kullanıldığını ifade eder Belirli bir bilimsel veya teknolojik gelişimin bireye, topluma ve çevreye olumlu veya olumsuz, öngörülen veya öngörülmeyen etkileri olabileceğini örneklerle açıklar. Benzer yapı ve özellikteki hücrelerin aynı görevi yapmak üzere bir araya gelmesiyle dokuların oluştuğunu belirtir. Benzerlik ve farklılıklara göre grup ve alt-gruplara ayırma seklinde sınıflamalar yapar. Besin zincirindeki enerji akısına paralel olarak madde döngülerini açıklar. Besin zincirindeki tüketicilerin enerji ihtiyacını üreticilerden karşıladığını açıklar. Besin zincirlerinin başlangıcında üreticilerin bulunduğu çıkarımını yapar. Besinlerin kana geçebilmesi için fiziksel (mekanik) ve kimyasal sindirime uğraması gerektiğini belirtir. Besinlerin vücuda yararlı hale gelmesi için değişime uğraması gerektiğini tahmin eder. Beslenme ve enerji akısı acısından üreticiler ve tüketiciler arasındaki iliksiyi açıklar. Bilim ile uğraşanların tek tip insanlar olmadığını anlar. Bilimdeki gelişmelerin; teknolojinin gelişmesine, teknolojide yeni icatlara ve uygulamalara yol açtığına örnekler verir. Bilimin ve teknolojinin gelişmesinde önemli bir sürükleyici gücün bireysel, toplumsal ve çevresel ihtiyaçlar olduğunu fark eder. Bilimsel araştırmalarda kullanılan, bilimsel araştırmaları ilerleten, destekleyen veya mümkün kılan teknolojilere örnek verir. Bilimsel bilginin gelişiminde deney yapar, delil toplar, olaylar ve kavramlar arasında iliksi kurar, olası açıklamalar önerir ve hayal gücünün rolünü tanımlar ve örneklerle açıklar. 118

119 Bilimsel bilginin oluşturulmasında ve başkalarına açıklamak amacıyla sunumunda modellerden yararlanmanın yeri ve önemini bilir. Bilimsel bilginin, yeni kanıtlar ortaya çıkması durumunda nasıl değişip geliştiğine örnekler verir. Bilimsel is görmenin unsurlarını (bazen yalnız ve bazen birlikte çalışmak, meslektaşlarla sürekli iletişim içinde bulunmak) anlar. Bilinçsiz ilaç kullanımının etkilerinin farkına vararak doğru ilaç kullanımı konusunda olumlu tutum sergiler. Bir çiçek modeli üzerinde tohum ve meyvenin nerede oluştuğunu belirtir. Bir cismin sekil, renk, büyüklük ve yüzey özellikleri gibi duyusal özelliklerini belirler. Bir ekosistemdeki canlı organizmaların birbirleriyle ve cansız faktörlerle iliksilerini açıklar. Bir hayvan hücresi ve bitki hücresini mikroskopta gözlemleyerek çizer. Bir yer altı suyu çeşidi olan maden suyunun kaynak suyundan farkını belirtir. Birçok meyve ve tohumun hayvanlar ve insanlar için besin kaynağı olduğunu örnekleriyle sunar. Birçok teknolojik urun veya sistemin sorun, gereksinim veya talepleri karşılamak amacıyla geliştirilebileceğini; ancak teknolojinin daima her sorun veya gereksinime yönelik mutlak çözümler üreterek bunları ortadan kaldıramayacağını anlar. Bireyin teknoloji geliştirirken veya kullanırken sonuçları hakkında kendine, topluma, çevreye ve yasalara karsı sorumluluk hissetmesi gerektiğini anlar. Bitkilerden elde edilen ürünlerin teknolojik gelişmelere paralel olarak çeşitlendiğini fark eder. Bitkilerin çok sayıda tohum oluşturmasının sebebini tartışır. Bitkilerin hayat döngüsünün olduğunu örneklerle gösterir. Biyoteknolojik çalışmaların hayatımızdaki önemi ile ilgili bilgi toplayarak çalışma alanlarına örnekler verir. Boşaltım sistemi sağlığının korunması için alınabilecek önlemlerin farkına varır. Boşaltım sisteminde böbreklerin görevini ve önemini açıklar. Boşaltım sistemini oluşturan yapı ve organları; model, levha ve/veya sema üzerinde gösterir. Bütün bu süreçte yaptıklarını paylaşmak için rapor hazırlayarak ve/veya sunu yaparak geliştirdiği fikirleri ve urunu tartışır. Büyük ve küçük kan dolaşımını sema üzerinde göstererek açıklar. Büyüklükleri, birimleri ile ifade eder. Büyüklükleri, uygun ölçme araçları kullanarak belirler. Büyüme gelişme, olgunlaşma kavramlarının anlamını belirtir. Büyüme için gerekli etkenlerin neler olduğunu kontrollü deney yaparak gözlemler. Büyüme, gelişme ve ergenliğin araştırıldığı, tartışıldığı ve paylaşıldığı toplumsal organizasyonların önemini fark ederek bu organizasyonlara katılmaya gönüllü olur. Büyümeye bağlı olarak değişen yaş boy- kütle ilişkisini yorumlar. Canlılarda büyüme ve üremenin hücre bölünmesi ile meydana geldiğini açıklar. Canlıların yasadıkları çevreye adaptasyonunu örneklerle açıklar. Canlıların yaşamlarını sürdürebilmeleri için enerjiye ihtiyaç duyduklarını açıklar. Cetvel, termometre, tartı aleti ve zaman ölçer gibi ölçme araçlarını tanır. Cevre koruma il ilgili faaliyetlerin öneminin bilincine varır ve bu faaliyetlere katılır. Cevrede sadece yapay ürünlerin değil, şartlara göre doğal ürünlerin de olumsuz etkisinin olabileceğini anlar. 119

120 Çevremizdeki uyarıları algılamamızda duyu organlarının rolünü fark eder. Çevresinde bulunan bitki ve hayvanlara sevgiyle davranır. Çevreyi ve yabani hayatı koruma yöntemlerini bilir ve tartışır. Çevreyi ve yabani hayatı korumada hem bireylerin hem de toplumun sorumlu olduğunu bilir. Çiçeğin kısımlarını gösterir/çizer. Çiçeğin kısımlarını model, levha, sema üzerinde göstererek görevlerini açıklar. Çiçekli bir bitkide döllenmeyi açıklar. Çiçekli bir bitkide tozlaşmayı sağlayan etkenleri belirtir. Çimlenmeye etki eden faktörleri kontrollü deneylerle gözlemleyerek elde ettiği verileri kaydeder ve yorumlar. Çocukluktan ergenliğe geçişte meydana gelen bedensel ve ruhsal değişimleri sıralar. Çözüme yönelik fikir veya fikirler üretir ve gerektiğinde çizimler üreterek bu çizimler üstünde düşünür. Değişik kaynaklardan yararlanarak bilgi (cevrede, sınıfta gözlem ve deney yaparak, fotoğraf, kitap, harita veya bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanarak) toplar. Değişkenlerin birden fazla anlama gelebileceği, sınırları tam çizilmemiş durumlarda araştırmanın amacına (hipotez) uygun değişkenleri kesin olarak ve ölçme kriteri ile birlikte tanımlar. Denetleyici ve düzenleyici sistemin vücudumuzdaki sistemlerin düzenli ve birbiriyle es güdümlü çalışmasını sağladığını belirtir. Deney ve gözlemlerden elde edilen verileri derleyip isleyerek gözlem sıklığı dağılımı, çubuk grafik, tablo ve fiziksel modeller gibi farklı formlarda gösterir. Destek ve hareket sistemi sağlığını etkileyecek olumlu olumsuz davranışları sorgular. Destek ve hareket sistemine teknolojik gelişmelerin katkısına örnekler verir. DNA nın kendini nasıl eslediğini basit bir model yaparak gösterir. DNA nın yapısını sema üzerinde göstererek basit bir DNA modeli yapar. Doğal anıtlara yakın ve uzak çevresinden örnekler verir. Doğal anıtların çok uzun bir süreçte oluştuğunu ifade eder. Doğal anıtların korunarak gelecek nesillere aktarılmasına yönelik bireysel ve işbirliğine dayalı öneriler sunar. Doğal anıtların tüm insanlığa ait değerler olduğunu fark eder. Doğal kaynakların korunması ve geliştirilmesi gerektiğini bilir. Dolaşım sistemini oluşturan yapı ve organları; model, levha ve/veya sema üzerinde gösterir Kalbin yapısı ve görevini açıklar. Dünyadaki bir cevre probleminin ülkemizi nasıl etkileyebileceğine iliksin çıkarımlarda bulunur. Duygu ve düşüncelerini paylaşma biçimlerini açıklar. Duyu organlarındaki aksaklıklara ve teknolojinin bu aksaklıkların giderilmesinde kullanımına örnekler verir. Duyu organlarının hangi tur uyarıları aldığını ve bunlara nasıl cevap verildiğini açıklar. Duyu organlarının sağlığını korumak amacı ile alınabilecek önlemlere günlük hayatından örnekler verir. Duyu organlarının yapılarını sekil ve/veya model üzerinde açıklar. Eklemleri oynar, yarı oynar, oynamaz olarak sınıflandırarak örnekler verir. Ekosistemdeki biyolojik çeşitliliği fark eder ve bunun önemini vurgular. Ekosistemleri canlı çeşitliliği ve iklim özellikleri acısından karsılaştırır. 120

121 Elde edilen bulgulardan desen ve ilişkilere ulaşır. Elde ettiği urunu deneyerek amaca uygunluğunu test eder. Embriyonun sağlıklı gelişebilmesi için anne adayının nelere dikkat etmesi gerektiğini araştırır ve sunar. Enzimin kimyasal sindirimdeki işlevini açıklar. Ergenliği sağlıklı geçirebilmek için yapılması gerekenleri fark eder. Ergenlik dönemi değişimlerine uyum sağlama yollarını sorgular. Ergenlik dönemindeki gelişim özelliklerini sıralar. Ergenlik döneminin insan yaşamının doğal bir dönemi olduğunu farkına varır. Ergenlikle ilgili sorunları ve merak edilen konuları belirler. Erozyona etki eden faktörleri deneyerek test eder. Erozyonun gelecekte oluşturabileceği zararlar hakkında tahminlerde bulunur. Eski zamanlardan kalma canlı kalıntıları (kemik, iskelet, kabuk, yaprak vb.), govde kalıpları veya izlerinin fosil olarak nitelendirildiğini belirtir. Farklı ekosistemlerde bulunabilecek canlılar hakkında tahminler yapar. Farklı kayaçların zaman içinde birbirine dönüşmesini (kayaç döngüsünü) açıklar. Farklı kültürlerden birçok kadın ve erkeğin fen ve teknolojiye geçmişte ve günümüzde katkıda bulunduğunu ve bulunmaya devam edeceğini fark eder. Farklı tarihsel ve kültürel geçmişleri olan insan topluluklarının bilimsel düşüncelerin gelişimine yaptıkları katkıları örneklerle açıklar. Farklı tipte hücrelere örnekler verir. Fen ve teknoloji uygulamalarının birey, toplum ve cevre üzerine olumlu veya olumsuz etkiler yapabileceğini anlar. Fen ve teknolojinin olumsuz etkilerine yine fen ve teknolojideki gelişmelerle önlem almanın olası olduğunu, böylece bu etkilerin azaltılabileceğini veya giderilebileceğini anlar. Fenotip ve genotip arasındaki ilişkiyi kavrar. Fosillerin tortul kayaçlar içerisinde uzun bir süreçte oluştuğunu açıklar. Fotosentez için nelerin gerekli olduğunu sıralar. Fotosentezde ışığın gerekliliğini deney yaparak gözlemler. Fotosentezi denklemle ifade eder. Fotosentezin canlılar için önemini tartışır. Geçmişe iliksin bilgi edinmede fosillerden nasıl yararlanıldığını örneklerle açıklar. Geçmişten günümüze geliştirilen teknolojilerin insanların bireysel ve toplumsal yasam ve çalışma tarzlarını ve çevreyle etkileşimlerini nasıl değiştirdiğini örneklerle açıklar. Gelişim dönemlerinde başkalaşım geçiren hayvanlara örnek verir. Gen kavramı hakkında bilgi toplayarak baskın ve çekinik genleri fark eder. Genetik hastalıkların teşhis ve tedavisinde bilimsel ve teknolojik gelişmelerin etkisine örnekler verir. Genetik mühendisliğindeki gelişmelerin insanlık için doğurabileceği sonuçları tahmin eder. Genetik mühendisliğindeki gelişmelerin olumlu sonuçlarını takdir eder. Genetik mühendisliğinin günümüzdeki uygulamaları ile ilgili bilgileri özetler ve tartışır. Gerekli araç ve gereçleri kullanarak, eldeki malzemeye sekil verir. Geri donuşumun ne olduğunu ve gerekliliğini örneklerle açıklar. Gıdalar, evde ve okulda günlük kullanılan araç, gereç ve malzemeler ile dayanıklı tüketim mallarına karsı bir fayda, kalite ve maliyet anlayışı geliştirir. 121

122 Gözlem için uygun ve gerekli araç, gereci seçip bunları beceriyle kullanır. Gözlem ve araştırmaları ve elde ettikleri sonuçları sözlü, yazılı ve/veya görsel malzeme kullanarak uygun şekillerde sunar ve paylaşır. Gözlem ve olcum sonucunda elde edilen araştırmanın amacına uygun verileri yazılı ifade, resim, tablo ve çizim gibi çeşitli yöntemlerle kaydeder. Gözlem, çıkarım veya deneylere dayanarak geleceğe yönelik olası sonuçlar hakkında fikir öne sürer. Gözlemlere dayanarak bir veya birden fazla özelliğe göre karsılaştırmalar yapar. Gözlemleri sonucunda bitki ve hayvan hücresi arasındaki benzerlik ve farklılıkları listeler. Gözlemleri sonucunda insanın gelişim dönemlerini isimlendirerek belirgin özelliklerini listeler. Gözlemleri sonucunda kendisi ile anne-babası arasındaki benzerlik ve farklılıkları karsılaştırır. Gözlemleri sonucunda oksijenli solunumun denklemini tahmin eder. Grafik çizmeyle ilgili kuralları uygular. Günlük yasamdan oksijensiz solunum ile ilgili örnekler verir. Hayvanların bir hayat döngüsünün olduğunu örneklerle açıklar. Hayvanların farklı çoğalma sekilerline sahip olduğunu fark eder. Hipotezle ilgili olan değişkenlerin dışındaki değişkenleri sabit tutar. Hücre-doku-organ-sistem organizma ilişkisini açıklar. Hücrenin bir organizmanın sahip olduğu canlılık özelliklerini gösterdiğini vurgular. Hücrenin temel kısımlarını levha, model üzerinde göstererek görevlerini açıklar. İç salgı bezlerini; model, levha ve/veya sema üzerinde göstererek görevlerini açıklar. İletişim becerilerinin başkalarıyla iliksilerini nasıl güçlendireceğini açıklar. İnceledikleri doğal olaylar hakkında geçmişte ve günümüzde ortaya atılmış ve kabul görmüş olan düşünceleri ve teorileri belirler ve karsılaştırır. İnsanda üremeyi sağlayan yapı ve organları model, levha, sema üzerinde gösterir. İnsanlarda farklı kan grupları olduğunu belirtir. İnsanlarda yaygın olarak görülen bazı kalıtsal hastalıklara örnekler verir. İnsanların ve toplumun çevreyi nasıl etkilediğini bilir. İskelette kıkırdağın önemini açıklar. İslenen verileri ve oluşturulan modeli yorumlar. İşlev, güvenlik, maliyet, estetik ve çevresel etkiler vb. acılardan hiçbir teknolojik tasarımın mükemmel olmadığını; kullanılan materyallerin özelliklerinin ve doğa kanunlarının teknoloji ürünlerini sınırlandırdığını anlar. Jeotermal kaynak, kaplıca kavramlarını tanımlayarak yer altı sıcak su kaynaklarına ülkemizden örnekler verir. Kalıtsal bilginin genler tarafından taşındığını fark eder. Kalp ve damar sağlığını korumak amacıyla öneriler sunarak, bu konuda dikkatli davranır. Kan bağısının insan vücudu ve toplum acısından önemini fark ederek yakın çevresini kan bağısında bulunmaya yönlendirir. Kan bağısının toplumsal ve bireysel yararlarını sorgular. Kan damarlarının çeşitlerini ve görevlerini belirtir. Kanın yapısı ve görevlerini açıklar. Karaciğer ve pankreasın sindirimdeki görevlerini ifade eder. Kasları çizgili, düz ve kalp kası olarak sınıflandırarak örnekler verir. 122

123 Kemiğin kısımlarını ve görevlerini belirtir. Kendi alanlarında dünya çapında üne sahip Türk bilim adamlarına ve bilime katkılarına örnekler verir. Kendini görme işitme engelli kişilerin yerine koyarak onları anlamaya çalışır. Kendini, görme veya işitme engelli kişilerin yerine koyarak onları anlamaya çalışır. Kız ve erkek ergenlerde görülen benzer ve farklı bedensel değişiklere örnek verir. Kız ve erkeklerde ergenlik belirtilerini sıralar. Kız ve erkeklerin ergenliğe farklı zamanda girme sebeplerini açıklar. Koku alma ve tat alma arasındaki ilişkiyi deneyle gösterir. Kurduğu hipotezi sınamaya yönelik bir deney önerir. Kurduğu hipotezi sınamaya yönelik nitel veya nicel veriler toplar. Lenfin dolaşım sisteminin öğesi olduğunu belirtir ve önemini açıklar. Madenlerin teknolojik ham madde olarak önemini açıklar. Magmatik, başkalaşım ve tortul kayaçları tanır ve birbirinden ayırt eder. Mayozu, mitozdan ayıran özellikleri listeler. Mayozun canlılar için önemini fark eder. Mayozun evreleri isimlendirilmeden sekile verilir, crossingover terimi yerine parça değişimi terimi kullanılır ve önemi vurgulanır. Mendel in çalışmalarının kalıtım acısından önemini irdeler. Mitozda kromozomların önemini fark ederek farklı canlı türlerinde kromozom sayılarının değişebileceğini belirtir. Mitozu, çekirdek bölünmesi ile başlayan ve birbirini takip eden evreler olarak tarif eder. Mitozun canlılar için önemini belirterek büyüme ve üreme ile ilişkilendirir. Modern teknolojik sistemlerle küresel cevre problemleri arasındaki bağlantıları belirler ve cevre problemlerini çözmek için önerilerde bulunur. Mutasyon ve modifikasyonu tanımlayarak aralarındaki farkı örneklerle açıklar. Nesneler veya olaylar arasındaki belirgin benzerlikleri ve farklılıkları saptar. Nesneleri (cisim, varlık) ve olayları duyu organlarını veya gözlem araç gereçlerini kullanarak gözlemler. Nesneleri sınıflandırmada kullanılacak nitel ve nicel özellikleri belirler. Nukleotit, gen, DNA, kromozom kavramları arasında ilişki kurar. Oksijenli solunum denklemi ile fotosentez denklemini karsılaştırarak ilişki kurar. Oksijenli solunum sonucunda oluşan ürünleri deney yaparak gösterir Okyanus, deniz, gol ve akarsuların yer ustu; sıcak ve soğuk su kaynaklarının yer altı suları olduğunu belirtir. Olası çözümün gerektirdiği malzeme, araç ve gereçleri araştırır, belirler ve tanır. Olay ve nesnelere yönelik kütle, uzunluk, zaman, sıcaklık ve adet gibi nicelikler için uygun birimleri de belirterek yaklaşık değerler hakkında fikirler öne sürer. Olmuş olayların sebepleri hakkında gözlemlere dayanarak açıklamalar yapar. Organ bağısının önemini vurgular. Organik tarımı açıklar. Organik tarımın insanlık için önemini fark eder. Paleontologların çalışma alanları hakkında bilgi toplar ve sunar. Problemin ilgili olduğu konu veya konular hakkında gerekli kapsamda ve düzeyde bilgi edinir. Refleksi gözlemleyecek bir deney tasarlar. Ruhsal ve bedensel değişimleri ailesi/akranları/ kişisel gelişim uzmanları ile paylaşır. 123

124 Ruhsal ve bedensel değişimlerini ailesi/akranları/ kişisel gelişim uzmanları ile paylaşır. Ergenlik döneminin insan yaşamının doğal bir dönemi olduğunun farkına varır. Sağlık sorunlarıyla birlikte toplumda görevlerini devam ettiren bireyleri takdir eder. Sağlık sorunu olan bireylere anlayışlı olmaya önem verir. Bağımlılığa sebep olan maddelerin sistemlere etkisini araştırır ve sunar. Sindirim sistemi sağlığını olumlu-olumsuz etkileyecek etkenleri özetler ve tartışır. Sindirim sistemini oluşturan yapı ve organları; model, levha ve/ veya sema üzerinde gösterir. Sindirime uğrayan besinlerin bağırsaklardan kana geçişini açıklar. Sinir sisteminin bölümlerini; model, levha ve/veya sema üzerinde gösterir. Sinir sisteminin bölümlerinin görevlerini açıklar. Soluk alıp verme mekanizmasını gösteren bir model tasarlar. Solunum sistemini oluşturan yapı ve organları; model, levha ve/veya sema üzerinde göstererek görevlerini açıklar. Solunum sisteminin sağlığını korumak için pratik öneriler sunar. Solunumun canlılar için önemini tartışır. Sperm/ yumurta/ zigot/ embriyo ve bebek arasındaki ilişkiyi yorumlar. Tasarımı gerçekleştirirken kendisinin ve çevresindekilerin güvenliğine ve rahatsız edilmemesine yönelik önlemler alır. Tasarladığı çözümün fiziksel ve/veya bilgisayar ortamında geliştirdiği modelini yapar. Tek karakterin kalıtımı ile ilgili problemler çözer. Teknoloji kullanılarak çözülebilir bir problemi anlar ve kendi cümleleri ile ifade eder. Teknoloji ürünleri geliştirmede hayal gücü, yaratıcı düşünme, kültür ve gelenekler, matematiksel bilgi, doğanın isleyişi hakkında fen yoluyla elde edilen bilgiler ile insanların fark edebilme ve kaynağı ne olursa olsun başlangıçta tamamen ilişkisiz görünebilen bilgi, olgu ve malzemeleri bir teknolojik urun yapmak amacıyla bir araya getirebilme yeteneği gibi birçok kaynaktan yararlanıldığını anlar. Teknolojik gelişmelerin dolaşım sistemi ile ilgili hastalıkların tedavisinde kullanımına örnekler verir. Teknolojik gelişmelerin solunum sistemi sağlığına olumlu-olumsuz etkilerini tartışır. Teknolojik tasarımın tasarım özelliklerini belirlemek, on tasarım ve is bolumu yapmak, model ve simülasyondan faydalanmak, deneme üretimi ve urunun değerlendirilmesi gibi çeşitli aşamalardan oluşan bir süreç olduğunu anlar. Teknolojik urun ve sistemleri kullanarak doğal kaynaklar, canlılar ve habitatların (yasam alanlarının) nasıl korunabileceğini ve çeşitli urun ve sistemlerin kullanımından kaynaklanan zararlı atıkların nasıl azaltılabileceğini açıklar. Teknolojik ürünlerin; çoğu zaman bütünü oluşturan parçalardan oluştuğunu ve bu parçaların zaman içinde dış etkenlerle veya birbirleriyle etkileşimleri sonucu aşındığını veya tahribata uğradığını fark eder. Teknolojinin aynı konuda tarih içinde farklılıklar gösterdiğini, değişim geçirdiğini ve yeni geliştirilen teknoloji ürünlerinin öncekilerden izler taşıdığını fark eder ve bu durumu örneklerle açıklar. Teknolojinin kendi basına ne iyi ne de kotu olduğunu ancak ürünlerin ve sistemlerin kullanımı hakkındaki kararların istendik veya istenmedik sonuçlara yol açabileceğini fark eder ve örneklerle açıklar. Tohumların yayılma yollarına örnekler verir. Toprağın çeşidine göre hangi kullanım amacına uygun olabileceğini tartışır. 124

125 Toprakları bileşenlerine göre killi, kumlu, kireçli ve humuslu toprak olarak sınıflandırır. Toprakları erozyondan korumak için bireysel ve is birliğine dayalı çözüm önerileri sunar. Tür, habitat, popülasyon ve ekosistem kavramlarını örneklerle açıklar. Ülkemizde ve dünyada nesli tükenme tehlikesinde olan bitki ve hayvanların nasıl korunabileceğine iliksin öneriler sunar. Ülkemizde ve dünyada nesli tükenme tehlikesiyle karsı karsıya olan bitki ve hayvanlara örnekler verir. Ülkemizdeki cevre sorunları hakkında bilgi toplar, sunar ve sonuçlarını tartışır. Ülkemizdeki cevre sorunlarına yönelik işbirliğine dayalı çözümler önerir. Ülkemizdeki ve dünyada cevre sorunlarına yönelik işbirliğine dayalı çözümler önerir ve faaliyetlere katılır. Ülkemizdeki ve dünyadaki cevre sorunları hakkında bilgi toplar, sunar ve sonuçlarını tartışır. Ülkemizdeki ve dünyadaki cevre sorunlarına yönelik is birliğine dayalı çözümler önerir ve faaliyetlere katılır. Ülkemizdeki ve dünyadaki cevre sorunlarından bir tanesi hakkında bilgi toplar, sunar ve sonuçlarını tartışır. Ulusal ve uluslar arası kalite tescil kuruluşlarının görevlerini bilir ve bunların ürünler üzerinde kullanılan sembollerini tanır. Üreme hücrelerinin mayom ile oluştuğu çıkarımını yapar. Üreme organlarının neslin devamı için üreme hücrelerini oluşturduğunu ifade eder. Üreme sistemi organlarını tanır. Üremeyi sağlayan sperm ve yumurtanın görevlerine göre farklı yapılar kazanmış hücreler olduğunu fark eder. Üreticilerin fotosentez yaparak basit seker ve oksijen ürettiğini belirtir. Üreticilerin fotosentez ile güneş enerjisini kullanılabilir enerjiye dönüştürdüğünü ifade eder. Ürettiği çözümün işlevselliğini sınar, benzerleri ile karsılaştırır. Urun üzerinde gerektiğinde geliştirici değişiklikler yapar. Verilen bir olay veya ilişkide en belirgin bir veya birkaç değişkeni belirler. Verilen bir olaydaki bağımlı değişkeni belirler. Verilen bir olaydaki bağımsız değişkeni belirler. Verilen bir olaydaki bağımsız değişkenin bağımlı değişken üzerindeki etkisini denenebilir bir önerme seklinde ifade eder. Verilen bir olaydaki kontrol edilen değişkenleri belirler. Virüs ve bakterilerin genel özelliklerini belirterek neden olduğu hastalıklara günlük hayattan örnekler verir. Vücudumuzdaki tüm sistemlerin birlikte ve es güdümlü çalıştığına örnekler verir. Vücudun zararlı mikroorganizmalara (mikrop) karsı doğal engelleri olduğunu fark eder. Yasadığı cevrede geri dönüşüm uygulamalarını hayata geçirir. Yasadıklarını ergenlik dönemi acısından değerlendirir. Yavru bakımı acısından hayvan gruplarındaki farklılıkların nedenlerini açıklar. Yavruların anne-babaya benzediği, ama aynısı olmadığı çıkarımını yapar. Yenilenebilir enerji kaynakları kullanmanın önemini vurgular. Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımına örnek olabilecek bir tasarım yapar. 125

126 Yenilenebilir ve yenilenemez enerji kaynaklarına örnekler verir. Yenilenebilir ve yenilenemez enerji kaynaklarının kullanımına ilişkin araştırma yapar ve sunar. Yer altı ve yer ustu sularının kullanım alanlarını (içecek, sulama, sağlık, elektrik enerjisi üretimi vb.) örneklerle açıklar. Yerel, ulusal ve küresel cevre sorunlarını bilir ve olası çözüm yollarını ve sonuçlarını tartışır. Zıt çalışan kasların hareketteki önemini belirtir. 126

127 J. TÜRKÇE Aktif olarak dinler. Ana fikri yardımcı fikirlerle destekler. Anlamadıklarını ve merak ettiklerini sorar. Anlatım bozuklarını düzeltir. Anlatımın kimin ağzından yapıldığını belirler. Araştırma sonucuna göre yeni fikirler geliştirir. Araştırmada çıkan sonucu test eder. Araştırmada yapılacakları planlar. Atasözü, deyim ve söz sanatlarını uygun durumlarda kullanarak anlatımını zenginleştirir. Aynı kavram alanına giren kelimeleri, anlam farklılıklarını dikkate alarak kullanır. Başkalarını rahatsız etmeden dinler/izler. Beğendiği kısa yazıları ezberler. Beğendiği sözleri, metinleri ve şiirleri derler. Bildirme yazıları yazar. Bilimsel yaklaşımlara göre araştırmayı planlar. Bir cümlede veya metinde bırakılan boşlukları uygun şekilde tamamlar. Bir fikre, çok farklı açılardan bakar. Bir konu veya tema ile ilgili düşüncelerini açıklar. Bir metni ana fikrini belirlemek için okur. Bir metni değişik amaçlar belirleyerek okur. Bir metni hangi yönlerden inceleyeceğini belirler. Bulduğu bilgileri yeni alanlarda kullanır. Bulduğu bilgileri uygun formda sunar. Bulguları uygun bir dille ifade eder. Bulguların beklentileri karşılayıp karşılamadığına karar verir. Bulgularla asıl fikrin bağlantısını kurar. Bulunduğu ortama uygun bir konuşma tutumu geliştirir. Bulunduğu ortama uygun olarak konuşma biçimini belirler. Canlandırmalarda, sesini varlık ve kahramanları çağrıştıracak şekilde kullanır. Cümlede anlatım bozukluğuna neden olan kullanımları belirler. Cümleler arasındaki anlam ilişkilerini kavrar. Cümlelerin yapı özelliklerini kavrar. Cümlenin ifade ettiği anlam özelliklerini kavrar. Cümleye hâkim olan duyguyu fark eder. Çıkabilecek sorunları göz önüne alır. Çok yönlü iletişim araçlarındaki yayınlardan ilgi, istek ve ihtiyaçlarına uygun olanlarını takip eder. Çözüm aşamasında elde edilen verileri ve bilgileri değerlendirir. Çözümleme ve araştırmada ne kadar ve hangi özellikte kanıt toplanması gerektiğini belirler. Çözümün anlam ve değerini ortaya koyar. Dil zevkini geliştirir. Dilini ve millî kültürünü tanıtır. Dinlediği/izlediği kişi, konu ya da metnin yazarı/şairi hakkında bilgi edinir. Dinlediği/izlediği kişiyi sesini ve beden dilini etkili kullanma yönünden değerlendirir. 127

128 Dinlediklerinde/izlediklerinde amaç-sonuç ilişkilerini belirler. Dinlediklerinde/izlediklerinde geçen kelime, deyim ve atasözlerini cümle içinde kullanır. Dinlediklerinde/izlediklerinde ortaya konan sorunlara farklı çözümler üretir. Dinlediklerinde/izlediklerinde sebep-sonuç ilişkilerini belirler. Dinlediklerinde/izlediklerinde yer alan öznel ve nesnel yargıları ayırt eder. Dinlediklerindeki/izlediklerindeki anahtar kelimeleri fark eder. Dinlediklerindeki/izlediklerindeki olay, yer, zaman, şahıs, varlık kadrosu ve bunlarla ilgili unsurları belirler. Dinlediklerindeki/izlediklerindeki örtülü anlamları bulur. Dinlediklerindeki/izlediklerindeki yardımcı fikirleri/duyguları belirler. Dinlediklerinden/izlediklerinden hareketle yeni öğrendiği kelimelerden sözlük oluşturur. Dinlediklerine/izlediklerine ilişkin karşılaştırmalar yapar. Dinlediklerine/izlediklerine ilişkin sorular oluşturur. Dinlediklerini/izlediklerini dil ve anlatım yönünden değerlendirir. Dinlediklerini/izlediklerini içerik yönünden değerlendirir. Dinlediklerini/izlediklerini kendi hayatı ve günlük hayatla karşılaştırır. Dinlediklerini/izlediklerini kronolojik sıra ve mantık akışı içinde özetler. Dinlediklerinin/izlediklerinin ana fikrini/ana duygusunu belirler. Dinlediklerinin/izlediklerinin başlığı/adı ile içeriği arasındaki ilişkiyi ortaya koyar. Dinlediklerinin/izlediklerinin konusunu belirler. Dinlediklerinin/izlediklerinin öncesi ve/veya sonrasına ait kurgular yapar. Dinleme/izleme yöntem ve tekniklerini kullanır. Dinlenenin/izlenenin bağlamından hareketle kelime ve kelime gruplarının anlamlarını çıkarır. Dinlenenle ilgili soru sormak, görüş bildirmek için uygun zamanda söz alır. Dinleyicilerle göz teması kurar. Dipnot, kaynakça, özet, içindekiler vb. kısımları uygun şekilde düzenler. Doğru ve anlamlı sorular sorarak problemi fark eder. Dönemi temsil eden edebî şahsiyetleri araştırır. Dönemi ve akımı temsil eden yazar ve şairleri araştırır. Duygu, düşünce, hayal ve isteklerini açık ve anlaşılır bir şekilde eksiksiz ifade eder. Duygu, düşünce, hayal, izlenim ve deneyimlerini sözlü olarak ifade eder. Duygu, düşünce, hayal, izlenim ve deneyimlerini yazarak ifade eder. Düşünce yazıları yazar. Düşüncelere bütünsel bakar. Düşüncelerini başkalarıyla tartışır. Düşüncelerini doğru ifade kurallarına göre yazar. Düşüncelerini kavram haritalarıyla ve grafiklerle açıklar. Düşüncelerini paylaşır. Düşüncelerini sözlü ve yazılı olarak ifade eder. Düzgün, okunaklı ve işlek bitişik eğik yazı yla yazar. Elektronik ortamdaki yazışmalarda biçim ile ilgili kurallara uyar. Eleştirel düşünme, fikir oluşturma için okur. Farklı türlerde metinler okur. Gerektiğinde stratejileri ve plânları değiştirir. 128

129 Gördüğü bir resmi yorumlar. Görsel/işitsel unsurlarla dinledikleri/izledikleri arasında ilgi kurar. Grafikleri yorumlayarak düzgün cümlelerle anlatır. Grup içerisinde etkin bir şekilde arkadaşlarıyla etkileşimde bulunur. Hayal ettiklerini nasıl anlatacağını öğrenir. Her türlü durumu, görünüşü duyguyu ve düşünceyi farklı düzeylerde ifade eder. İlgi alanına göre yazar. İpuçlarından hareketle dinlediklerine/izlediklerine yönelik tahminlerde bulunur. İşlemler sırasındaki çalışmaları gözlemler. Kâğıt ve sayfa düzenine dikkat eder. Kalıplaşmış cümle yapılarının kuruluş ve kullanım özelliklerini kavrar. Karşısındakinin algılamakta zorluk çekmeyeceği bir hızda ve akıcı biçimde konuşur. Kaset, CD, film vb. kaynaklardan kişisel arşiv oluşturur. Kavram ve olguların başka kavram ve olgularla ilişkisini araştırır. Kavram ve olguların sosyal yönünü belirler. Kelimeler arasındaki anlam ilişkilerini kavrayarak birbiriyle anlamca ilişkili kelimelere örnek verir. Kelimeleri cümlede farklı görevlerde kullanır. Kendi cümleleriyle metni doğru anladığına dair ifadeler kullanır. Kendi düşüncelerinden yola çıkarak yeni ve farklı bilgiler üretir. Kendisini şahıs ve varlık kadrosunun yerine koyarak olayları, duygu, düşünce ve hayalleri yorumlar. Kendisinin ve başkalarının yazdıklarını eleştirir. Kitaplık, kütüphane, kitap fuarı ve kitap evlerinden faydalanır. Konu, tema ve olayı doğrulayan mantıksal sıralamayı yapar. Konunun özelliğine uygun düşünceyi geliştirme yollarını kullanır. Konunun tarihçesini ya da gelişim sürecini araştırır. Konuşma konusu hakkında araştırma yapar. Konuşma metni hazırlar. Konuşma öncesinde konuyla ilgili açıklamalar yapar. Konuşma sırasında sorulan sorulara açık, yeterli ve doğru cevaplar verir. Konuşma sırasında uygun hitap ifadeleri kullanır. Konuşma yazma amacını tartışır. Konuşma yöntem ve tekniklerini kullanır. Konuşmacının sözünü kesmeden sabır ve saygıyla dinler. Konuşmasında amaç-sonuç ilişkileri kurar. Konuşmasında dikkati dağıtacak ayrıntılara girmekten kaçınır. Konuşmasında kelimeleri doğru telâffuz eder. Konuşmasında nezaket kurallarını uyar. Konuşmasında sebep-sonuç ilişkileri kurar. Konuşmasını açık ve anlaşılır yapar. Konuşmasını belirlenen sürede ve teşekkür cümleleriyle sona erdirir. Konuşmasını bir ana fikir etrafında planlar. Konuşmasını dil ve anlatım yönünden değerlendirir. Konuşmasını içerik yönünden değerlendirir. Konuşmasını sunarken görsel, işitsel materyalleri ve farklı iletişim araçlarını kullanır. Konuşmasını sunum tekniği yönünden değerlendirir. 129

130 Konuşmasını, sesini ve beden dilini kullanma yönünden değerlendirir. Konuşmaya uygun ifadelerle başlar. Konuşmayı uygun ifadelerle bitirir. Konuşulurken söz hakkı verir. Konuşurken beden dilini kullanır. Konuşurken gereksiz sesler çıkarmaktan kaçınır. Konuşurken nefesini ayarlar. Konuyla ilgili tablo, grafik,yapıp bunları açıklar. Kurallı ve devrik cümleleri, anlam ve kullanım özelliklerine uygun biçimde kullanır. Metinde gözlemin etkisini tartışır. Metinde kurmaca olanla olmayanı belirler. Metinde ortaya konan sorunlara farklı çözümler üretir. Metinde yararlanılan düşünceyi geliştirme yollarının işlevlerini açıklar. Metindeki amaç-sonuç ilişkilerini fark eder. Metindeki anahtar kelimeleri belirler. Metindeki cümleleri kullanarak bilgileri birleştirir. Metindeki düşünceleri değerlendirir. Metindeki ifadenin kesin olup olmadığını tartışır. Metindeki ipuçlarından hareketle metne yönelik tahminlerde bulunur. Metindeki öğelerin ilişkilerini araştırır. Metindeki sebep-sonuç ilişkilerini fark eder. Metindeki söz sanatlarının anlatıma olan katkısını fark eder. Metindeki yardımcı fikirleri/duyguları belirler. Metinden etkilenme nedenini açıklar. Metinden hareketle dönemin sosyal ve siyasî yapısıyla ilgili düşüncelerini paylaşır. Metinle ilgili görsel öğeleri yorumlar. Metinleri daha önceki metinlerden farklı kılan hususları düşünür. Metne ilgi duyma nedenini açıklar Metne ilişkin karşılaştırmalar yapar. Metne ilişkin sorular oluşturur. Metni tutarlı kılan öğeleri düşünür. Metni değerlendirerek genel bir yargıya varır. Metni dil ve anlatım yönünden değerlendirir. Metni içerik yönünden değerlendirir. Metni meydana getiren parçalar arasındaki ilişkiyi belirler. Metni oluşturan öğeleri birbiriyle ilişkilendirir. Metni oluşturan öğeleri karşılaştırır. Metnin ana düşüncesini kendi düşünceleriyle ifade eder. Metnin ana fikrini/ana duygusunu belirler. Metnin bağlamından hareketle kelime ve kelime gruplarının anlamlarını çıkarır. Metnin başlığı ile içeriği arasındaki ilişkiyi ortaya koyar. Metnin döneminin kültürüyle ilişkisini açıklar. Metnin düşünce yapısını oluşturan öğeleri ayırır. Metnin konusunu belirler. Metnin öncesi ve/veya sonrasına ait kurgular yapar. Metnin planını kavrar. Metnin temasının dönemindeki önemini araştırır. 130

131 Metnin türüyle ilgili özellikleri kavrar. Metnin yazarı veya şairi hakkında bilgi edinir. Metnin yazıldığı dönemin sosyal yapısını araştırır. Metnin yazılış amacını açıklar. Metnin yazılış amacını belirler. Nasıl gözlem ve kıyas yapacağını belirler. Noktalama işaretlerini işlevlerine uygun olarak kullanır. Okuduğu eseri tanıtır. Okuduğu kitaplardan kitaplık oluşturur. Okuduğu metinde geçen kelime, deyim ve atasözlerini cümle içinde kullanır. Okuduğu metne farklı başlıklar bulur. Okuduğu ve dinlediği metni sorgular. Okuduğunu, dinlediğini, gördüğünü, doğru, tam olarak anlar. Okudukları ile ilgili duygu ve düşüncelerini arkadaşlarıyla paylaşır. Okuduklarındaki örtülü anlamları bulur. Okuduklarındaki öznel ve nesnel yargıları ayırt eder. Okuduklarından hareketle öğrendiği kelimelerden sözlük oluşturur. Okuduklarını kendi cümleleriyle, kronolojik sıra ve mantık akışı içinde özetler. Okuduklarını kendi hayatı ve günlük hayatla karşılaştırır. Okuduklarını ve dinlediklerini yorumlar. Okuduklarını, dinlediklerini ve düşündüklerini düzgün cümlelerle anlatır. Okul dergisi ve gazetesi için yazılar hazırlar. Okuma planı yapar. Okuma yöntem ve tekniklerini kullanır. Okurken etkin ve hızlı bir şekilde okur. Olay örgüsünden yola çıkarak metnin temasını bulur. Olay örgüsünün inandırıcı olup olmadığını tartışır. Olay yazıları yazar. Olay, mekân ve kişi arasındaki ilişkiyi belirler. Olay, yer, zaman, şahıs, varlık kadrosu ve bunlarla ilgili unsurları belirler. Olaylar ve kavramlar arasındaki ilişkileri ortaya koyarak, neden-sonuç açıklar. Olayları ve bilgileri sıraya koyarak anlatır. Parçadan hareketle ulaşılabilecek yargıları bulur. Problemi anlayarak uygun şekilde çözmek için plânlama yapar. Savunduğu düşünceyi örneklendirerek açıklar. Sesini ve beden dilini etkili kullanır. Sonucu destekleyici verilerin yeterliliğine karar verir. Sonuçların tekrar incelenmesi gerekip gerekmediğine karar verir. Sorunlara kendine özgü çözümler bulur. Sorunlarına konuşarak çözüm arar. Sözleriyle jest ve mimiklerinin uyumuna dikkat eder. Sözün ezgisine dikkat ederek okur. Standart Türkçe ile konuşur. Standart Türkçe ile yazar. Süreli yayınları takip eder. Şiir defteri tutar. ilişkisini 131

132 Şiir dilinin farklılığını ayırt eder. Şiir ezberler, şiir dinletileri düzenler, ezberlediği şiirleri uygun ortamlarda okur. Şiir yazar. Şiir, hikâye, masal dinletilerine katılır. Şiir, türkü, şarkı türlerinde metinler ezberler. Şiirin kendisinde uyandırdığı duyguları ifade eder. Tartışılan bir kavramın doğruluğu üzerinde kendi düşüncelerini aktarır. Tartışılan kavramın olumlu ve olumsuz yönlerini ortaya koyar. Tartışılan konu üzerinde uzman görüşlerini aktarır. Tekrara düşmeden konuşur. Tekrara düşmeden yazar. Temayı destekleyen düşüncelerin olumlu veya olumsuz yönlerini açıklar. Temel düşünceyi destekleyen yardımcı düşünceleri sıralar. Türkçenin kurallarına uygun cümleler kurar. Uygun araştırma ortamına karar verir. Uygun hitap şeklini seçer. Uygun yerlerde vurgu, tonlama ve duraklama yapar. Ürettiği düşünceyi farklı ortamlarda kullanır. Verilen bilgiden hareketle metin oluşturur. Verileri ortaya koyar. Vücut dilini gerektiği yerde ve gerektiği ölçüde kullanır. Yabancı dillerden alınmış, dilimize henüz yerleşmemiş kelimelerin yerine Türkçelerini kullanır. Yapı-tema arasındaki ilişkiyi açıklar. Yapmacıktan, taklit ve özentiden uzak bir sesle konuşur. Yaşına ve seviyesine uygun sanat ve bilim etkinliklerine dinleyici/izleyici olarak katılır. Yazacaklarının taslağını oluşturur. Yazarken ve konuşurken hedef kitleyi dikkate alır. Yazdığı metni görsel materyallerle destekler. Yazdıklarından arşiv oluşturur. Yazdıklarını başkalarıyla paylaşır ve onların değerlendirmelerini dikkate alır. Yazdıklarını biçim ve içerik yönünden değerlendirir. Yazdıklarını dil ve anlatım yönünden değerlendirir. Yazdıklarını yazım ve noktalama kurallarına uygunluk yönünden değerlendirir. Yazılarında ve konuşmalarında benzerlik ve farklılıkları yakalar. Yazılarında ve konuşmalarında kalıplaşmış ifadelerle, kelime gruplarını işlevlerine göre kullanır. Yazılarında ve konuşmalarında sebep-sonuç ilişkileri kurar bulur. Yazım kurallarını kavrayarak uygular. Yazım ve noktalama kurallarına uyar. Yazısına konunun ve türün özelliğine uygun bir giriş yapar. Yazısında amaç-sonuç ilişkileri kurar. Yazısını bir ana fikir etrafında planlar. Yazısının ana fikrini yardımcı fikirlerle destekler. Yazıya, konuyla ilgili kısa ve dikkat çekici bir başlık bulur. Yazıyı etkileyici ifadelerle sonuca bağlar. 132

133 Yazma yarışmalarına katılır. Yazma yöntem ve tekniklerini kullanır. Yeni düşünceler ortaya koyar. Yeni problemleri fark eder. Yöntemleri sınar. 133

134 K. İNGİLİZCE Listening Catching the main point in short, clear and simple messages. Checking whether the guesses /predictions are right or wrong Deriving the probable meaning of unknown words from the context. Extracting specific information from a listening text Finding specific information in simple recorded texts. Following changes of topic of a documentary and forming an idea of the main content. Following changes of topic of factual TV news items, and forming an idea of the main content. Following short, simple directions. Following speech which is very slow and carefully articulated, with long pauses for him/her to assimilate meaning. Forming an idea of the main content in a film. Getting an idea of the content of simple informational material and short simple descriptions, especially if there is visual support. Getting an idea of the content of simple informational material and short simple speech, especially if there is visual support. Identifying the main point of a TV series. Identifying the main point of reports of events where the visual supports the commentary. Identifying the main point of TV news items reporting events, accidents etc. where the visual supports the commentary. Identifying the main point of TV news items reporting events, accidents, etc. Identifying the topic of discussion between native speakers which is conducted slowly and clearly in a recorded text. İdentifying animals by their sounds İdentifying the implied plant from the given information İdentifying the main point of radio public educational programs İdentifying the main point of TV public educational programs İdentifying the topic of discussion which is conducted slowly and clearly. Listening for scores Listening to a chant and singing it Listening to a recorded text to extract specific information Listening to a recorded text to fill in a chart Listening to a recorded text to fill in the missing information. Listening to a recorded text to pick up familiar words and phrases Listening to a recorded text to tick correct words Listening to a recorded text to tick the correct actions and names. Listening to a story to understand it. Listening to a text to match pieces of information with pictures. Listening to and singing a song. Listening to clear and short texts to assimilate meaning Listening to dialogues and conversations to follow speech which is very slow and carefully articulated, with long pauses for him/her to assimilate meaning. 134

135 Listening to information to move objects or people to their correct location. Listening to recorded texts to find specific information to fill in a chart. Listening to recorded texts to match country names and nationalities Listening to recorded texts to match pieces of information Listening to sentences to match with pictures Listening to short recorded texts to spot incorrect information Listening to texts which are short and clear for comprehension Predicting the mood of a story by the help of the melody. Recognizing differences between past and present life styles in an excerpt from a film (e.g. documentary, movie, TV program, etc.) the probable meaning of unknown words from the context Understanding and extracting the essential information from short recorded passages dealing with predictable everyday matters which are delivered slowly and clearly. Understanding and extracting the essential information from short recorded passages about family. Understanding and extracting the essential information from short recorded passages about hobbies. Understanding and extracting the essential information from short recorded passages about food and drinks. Understanding and extracting the essential information from short recorded passages. Understanding and extracting the essential information from short recorded passages dealing with predictable everyday matters which are delivered slowly andclearly. Understanding and extracting the essential information from short recorded passages Understanding and producing simple narratives Understanding enough to be able to meet needs of a concrete type such as hunger and thirst. Understanding enough to be able to meet needs of a concrete type provided speech is clearly and slowly articulated. Understanding instructions addressed carefully and slowly to him/her Understanding instructions addressed carefully and slowly to them. Understanding phrases and expressions related to areas of most immediate priority such as hunger and thirst. Understanding phrases and expressions related to areas of most immediate priority (e.g. local geography) provided speech is clearly and slowly articulated. Understanding phrases and expressions related to areas of most immediate priority provided speech is clearly and slowly articulated. Understanding phrases and expressions related to food and drinks Understanding phrases and expressions related to food and drinks in clear and slow speech. Understanding phrases and expressions related to leisure activities in clear and slow speech. Understanding phrases and expressions related to personal and family information in clear and slow speech. Understanding phrases and expressions related to plants growing in different geographical locations Understanding phrases and expressions related to rules of games provided speech is clearly and slowly articulated. 135

136 Understanding phrases and expressions related to sports provided speech is clearly and slowly articulated. Understanding spoken regulations, for example safety, when expressed in simple language. Using an idea of the overall meaning of short texts and utterances on everyday topics of a concrete type to derive the probable meaning of unknown words from the context. Using an idea of the overall meaning of short texts and utterances to derive Using an idea of the overall meaning of utterances on everyday topics of a concrete type to derive the probable meaning of unknown words from the context. Reading Getting an idea of the content of simpler informational material and short simple descriptions, especially if there is visual support. Catching the main point in short, clear and simple messages. categorizing plants by using their shared properties Categorizing related terms using visual supports Descriptions, especially if there is visual support. Filling in tests and questionnaires Finding specific information in simple recorded texts. Finding specific information in simple texts Finding specific information on rule cards Finding specific, predictable information in simple everyday material such as menus Finding specific, predictable information in simple everyday material. Finding specific, predictable information in simple everyday material such as timetables. Finding specific, predictable information in simple everyday material such as travel guides, brochures, etc. Finding specific, predictable information in simple everyday material. Finding specific, predictable information in simple everyday material such as travel guides, brochures, etc. Finding specific, predictable information in simple everyday material. Finding specific, predictable information in stories Finding specific, predictable information in texts Following short, simple written directions Getting an idea of the content of simple informational material and short simple descriptions, especially with the help of visual support. Getting an idea of the content of simple informational material and short Getting an idea of the content of simpler informational material and short simple descriptions, especially if there is visual support. Getting the idea of the content of simple informational material Interpret tables, charts and graphs in writing İdentifying specific information in simple written material he/she encounters such as experiments. İdentifying specific information in simple written material he/she encounters 136

137 İdentifying specific information in simpler written material he/she encounters such as invitation cards, lists, etc. İdentifying specific information in simpler written material he/she encounters İdentifying specific information in simpler written material he/she encounters such as letters and brochures. İdentifying specific information in simpler written material he/she encounters. Locating specific information in lists and isolate the information required Locating specific information in lists and isolating the information required Locating specific information in lists and isolating the information required in horoscopes. Locating specific information in lists and isolating the information required in travel guides, brochures, etc. Locating specific information in lists and isolating the information required in travel Locating specific information in lists and isolating the information required. Locating specific information in quotes or slogans and isolating the information required Locating the topic sentence and supporting details and examples. Making a story flowchart. names, words and basic phrases and rereading as required. Picking out and reproducing key words and phrases or short sentences from a short text within the learner s limited competence and experience. Picking up familiar names, words, and very basic phrases in common everyday situations. Probable meaning of unknown words from the context Reading a simple text to transfer information to fill in a table Reading and matching parts to make sense Reading and understanding the relation between subject pronouns and possessive pronouns Reading for getting information about a specific situation Reading short and clear texts at a time, picking up familiar words and Reading short and clear texts at a time, picking up familiar words and basic phrases Reading short and simple texts Reading short and simple texts to pick up familiar names and basic phrases Reading short simple texts Reading short, simple texts, a single phrase at a time Reading simple phrases to fill in the missing information Reading simple phrases to match visuals. Reading simple texts for comprehension Reading simple texts to pick up familiar names, words and phrases. Reading tales for pleasure. Reading to get an idea of the content of simple informational material and short simple Reading to get an idea of the content of simple informational material and Reading to recognize familiar words and phrases Recognizing and categorizing related terms with the help of visual supports Recognizing familiar names, and basic phrases Recognizing familiar names, words and basic simple sentences in the most common everyday situations Recognizing simple phrases 137

138 Recognizing simple phrases for general comprehension with visual support Scanning a short text for specific information Short simple descriptions, especially if there is visual support. Simple descriptions, especially with the help of visual support. Such as letters and brochures. Summarizing gist. The probable meaning of unknown words from the context Understanding a folk story. Understanding a short story. Understanding and producing simple narratives. Understanding concepts and their relationships and grouping them. Understanding everyday signs and notices at school Understanding everyday signs and notices: in public places, such as streets. Understanding short simple personal letters. Understanding short simple texts at a time Understanding short, simple messages on invitation cards Understanding short, simple messages on postcards. Understanding short, simple texts containing the highest frequency vocabulary, including a proportion of shared international vocabulary items. Understanding short, simple texts on animals Understanding short, simple texts on familiar matters of a concrete type which consist of high frequency everyday Understanding short, simple texts on familiar matters of a concrete type which consist of high frequency sport related language. Understanding short, simple texts on familiar matters. Understanding short, simple texts on plants Understanding short, simple texts on rules of a game understanding simple instructions on equipment encountered in everyday life - such as food labels, medicine, etc. Understanding simple instructions on games Understanding simple instructions on the box of a game Understanding specific information in a diary. Understanding specific information in a text Understanding the gist of a text. Understanding the relation between people and events. Understanding very short, simple texts a single phrase at a time, picking up familiar names, words and basic phrases and rereading as required. Understanding very short, simple texts a single phrase at a time, picking up familiar names, Understanding very short, simple texts a single phrase at a time, picking up familiar Understanding very short, simple texts a single phrase at a time, picking up familiar names, words and basic phrases and rereading as required. Understanding very short, simple texts about family picking up familiar names, words and basic phrases and rereading as required. Understanding very short, simple texts about food and drinks, picking up familiar names, words and basic phrases and rereading as required. Understanding very short, simple texts about hobbies, picking up familiar names, words and basic phrases and rereading as required. 138

139 Unknown words from the context. Using an idea of the overall meaning of a text and utterances to derive the Using an idea of the overall meaning of a text and utterances to derive the probable meaning of unknown words from the context Using an idea of the overall meaning of short texts and utterances on sports to derive the probable meaning of unknown words from the context Using an idea of the overall meaning of short texts and utterances on everyday topics of a concrete type to derive the probable meaning of unknown words from the context. Using an idea of the overall meaning of short texts and utterances on everyday topics of a concrete type to derive the probable meaning of Using an idea of the overall meaning of short texts and utterances to derive the probable meaning of unknown words from the context. Using an idea of the overall meaning of short texts and utterances on everyday topics of a concrete type to derive the probable meaning of unknown words from the context. Using an idea of the overall meaning of short texts and utterances to derive Using an idea of the overall meaning of short texts on everyday topics of a concrete type to derive the probable meaning of unknown words from the context. Using clues to make predictions Using the most frequently occurring connectors to link simple sentences in order to describe something as a simple list of points. Words and basic phrases and rereading as required. Writing Asking for or passing on instructions in written form. Asking for or passing on personal details in written form Connectors like and, but and because. Copy out single words and short texts presented in standard printed format. Copying out short texts in printed or clearly handwritten format Copying out single words and short texts presented in standard printed format. Describing life cycles. Expanding learned phrases through simple recombination of their elements. Giving a simple description or presentation of people, living conditions, daily routines, likes/dislikes, etc. as a short series of simple phrases and sentences linked into a list. Linking words or groups of words with very basic linear connectors like and or then. Linking words or groups of words with very basic linear connectors like and or then. Making a list Making a list of personal goals. Making notes Picking out and reproducing key words and phrases or short sentences from a short text within the his/her limited competence and experience. Rewriting the sentences to correct the word order Short text within the learner s limited competence and experience. Simple connectors like and, but and because. 139

140 Spotting incorrect information and writing the correct forms Summarizing gist. Summarizing in the form of lists and charts Taking notes Transferring information Transferring numbers into letters and vice versa Transferring signs and symbols into sentences or paragraphs Transforming the written word into another form (chart) Underlining, highlighting, circling key concepts Understanding basic types of standard routine letters and postcards on familiar topics. Understanding enough to manage simple, routine exchanges without undue effort. Using an inadequate word from his/her repertoire and using gestures to clarify what he/she wants to say. Using and writing keywords and using search engines. Using simple descriptive language to make brief statements and compare objects and possessions. Using the most common punctuation marks appropriately Using the most frequently occurring connectors to link simple sentences in order to describe something as a simple list of points. Write a series of simple phrases and sentences about people and living conditions Write about everyday aspects of people and places Writing a notice for a sports event Writing a series of simple phrases and sentences Writing a series of simple phrases and sentences about animals Writing a series of simple phrases and sentences about games Writing a series of simple phrases and sentences about hygiene Writing a series of simple phrases and sentences about people, their educational background and accomplishments Writing a series of simple phrases and sentences about plants Writing a series of simple phrases and sentences about sports Writing a series of simple phrases and sentences about their family Writing a series of simple phrases and sentences about their family, living conditions, holidays. Writing a series of simple phrases and sentences about their hobbies Writing a series of simple phrases and sentences linked with Writing a series of simple phrases and sentences linked with simple connectors like and, but, or Writing a series of simple phrases and sentences linked with simple connectors Writing a series of simple phrases and sentences linked with simple Writing a series of simple phrases and sentences linked with simple connectors like and, but and because. Writing a series of simple phrases and sentences linked with simple connectors like because. Writing a short simple . Writing a short simple invitation card Writing a short simple postcard Writing a simple poem 140

141 Writing about everyday aspects of his/her environment e.g. people, places, a job or study experience in linked sentences. Writing about everyday aspects of people and places Writing about shapes, converting verbal information into shapes. Writing nationalities, country names Writing numbers and dates, own name, nationality, address, age, date of birth or arrival in the country etc. such as on a hotel registration form Writing short, simple formulaic notes Writing short, simple imaginary biographies and simple poems about people. Writing short, simple notes and messages relating to a party. Writing short, simple notes and messages relating to matters in areas of immediate need. Writing short, simple poems about holidays Writing simple isolated phrases and sentences Writing simple isolated phrases and sentences / a series of simple phrases and sentences linked with simple connectors like and, but Writing simple isolated phrases and sentences about hobbies. Writing simple isolated phrases and sentences to fill in blanks Writing simple isolated phrases and sentences. Writing simple isolated sentences Writing simple isolated sentences to fill in a chart Writing simple phrases and sentences about where people live Writing simple sentences about animals Writing simple sentences about their likes and dislikes Writing simple sentences about themselves Writing simple sentences about themselves and other people Writing simple sentences abouttheir likes and dislikes Writing very short, basic descriptions of events Writing very short, basic descriptions of events and past activities Writing very short, basic descriptions of events and personal experiences Writing very short, basic descriptions of past events Writing very short, basic descriptions of scientific processes Writing very short, basic descriptions of sports events Writing what road signs and traffic signs mean Writing what safety signs mean Writing words and phrases for correct spelling (dictation) Speaking Accepting or refusing a request. Agreeing and disagreeing with others. Answering simple questions and responding to simple statements in an interview. Answering straightforward follow up questions if he/she can ask for repetition and if some help with the formulation of his/her reply is possible. Answering straightforward follow up questions. 141

142 Ask and answering simple questions, initiating and responding to simple statements in areas of immediate need or on very familiar topics. Asking about things and make simple transactions in shops asking and answering about what they do at work and in free time Asking and answering questions about a familiar topic asking and answering questions about animals, where they live, what they do, what they have. asking and answering questions about daily activities and routines. Asking and answering questions about familiar topics. Asking and answering questions about games and their rules Asking and answering questions about habits and routines. Asking and answering questions about inventions, pastimes and past activities Asking and answering questions about likes and dislikes. Asking and answering questions about other people. Asking and answering questions about past events and activities. Asking and answering questions about pastimes and past activities Asking and answering questions about pastimes and past habits and routines. Asking and answering questions about personal experiences. Asking and answering questions about places. asking and answering questions about plants, where they grow, what they are good for, what they have. Asking and answering questions about possessions Asking and answering questions about prices of things Asking and answering questions about safety rules Asking and answering questions about their abilities Asking and answering questions about themselves Asking and answering questions about themselves and other people and where they live. Asking and answering questions about themselves and other people Asking and answering questions about traffic rules Asking and answering questions about what he/she likes and dislikes. Asking and answering questions about what they do at work and in free time Asking and answering questions and exchange ideas and information on familiar topics in predictable everyday situations. Asking and answering questions to complete a picture (information gap activity) Asking and answering simple questions, initiate and respond to simple statements in areas of immediate need or on very familiar topics. Asking and answering simple questions, initiating and responding to simple statements on familiar topics Asking and answering simple questions, initiating and responding to simple statements in areas of immediate need or on very familiar topics. Asking and answering simple questions, initiating and responding to simple statements related to family Asking and answering simple questions, initiating and responding to simple statements in areas of immediate need or on very familiar topics. Asking for and giving directions referring to a map or plan. Asking for and providing everyday goods and services Asking for and providing personal information 142

143 Asking for and providing suggestions and obligations Asking for attention asking for clarification about key words or phrases not understood using stock phrases. Asking for clarification about key words or phrases not understood using stock phrases. Asking for clarification about rules of games Asking people for things and give people things. Asking very simply for repetition when he/she does not understand. Catching the main point in short, clear and simple messages. Checking whether someone has done something or not Communicating in simple and routine tasks requiring a simple and direct exchange of information on games Communicating in simple and routine tasks requiring a simple and direct exchange of information on traffic Communicating in simple and routine tasks requiring a simple and direct exchange of information on safety Communicating in simple and routine tasks requiring a simple and direct exchange of information Communicating in simple and routine tasks requiring a simple and direct exchange of information on familiar and routine matters Communicating in simple and routine tasks requiring a simple and direct exchange of information. Communicating in simple and routine tasks using simple phrases to ask for and provide things, to get simple information and to discuss what to do next. Communicating what he/she wants to say in a simple and direct exchange of limited information on familiar and routine matters. Communicating what he/she wants to say in a simple and direct exchange of limited information on familiar and routine matters, but in other situations he/she generally has to compromise the message Conditions, daily routines, likes/dislikes, etc. as a short series of simple phrases and sentences linked into a list. Constructing phrases on familiar topics with sufficient ease to handle short exchanges, despite very noticeable hesitation and false starts. Coping with a limited number of straightforward follow up questions Dealing with common aspects of everyday living such as travel, lodgings, eating and shopping. Dealing with common aspects of everyday living such as travel, lodgings, eating and shopping. Dealing with practical everyday demands: finding out and passing on straightforward factual information. Delivering very short rehearsed announcements of predictable, learnt content which are intelligible to listeners who are prepared to Delivering very short rehearsed announcements of predictable, learnt content which are intelligible to listeners who are prepared to concentrate. Describing everyday aspects of his/her environment Describing everyday aspects of his/her environment e.g. people and places Describing everyday aspects of his/her environment e.g. people, places, a job or study experience. 143

144 Describing everyday aspects of his/her environment e.g.objects describing everyday aspects of people and places. Describing him/herself; what he/she does and where he/she lives. Describing his/her family, living conditions, educational background, present or most Describing life cycles. Describing past events and people. Describing past events. Describing people, places and possessions in simple terms. Describing places in simple terms. Describing plans and arrangements, habits and routines Describing something in a simple list of points. Describing weather conditions Describing where he/she lives. Discussing events in a story or the plot in a simple way. Discussing everyday practical issues in a simple way when addressed clearly, slowly and directly. Discussing what to do in the evening, at the weekend, etc. Discussing what to do next, making and responding to suggestions, asking for and giving directions. Discussing what to do, where to go and make arrangements Discussing what to do, where to go and making arrangements to meet. Discussing what to do, where to have the party and make arrangements for the party. Dramatization and repeating short sentences in a story Establishing social contact: greetings and farewells; introductions; giving thanks. Exchanging limited information on familiar and routine operational matters Exchanging relevant information and give his/her opinion Exchanging relevant information on formulation of mathematical problems Explaining what he/she likes or dislikes about something. Explaining what s/he likes or dislikes about something. Expressing how he/she feels in simple terms, and expressing thanks. Expressing opinions and attitudes in a simple way. Finding out and passing on straightforward factual information. Finding specific information in simple recorded texts. Finding specific, predictable information in simple everyday material. Following changes of topic of factual TV news items, and forming an idea of the main content. Getting all the information needed from a shop, as long as it is of a straightforward, non specialized nature. Getting all the information needed from a tourist office, as long as it is of a straightforward, non specialized nature. Getting simple information about travel, use public transport: buses, trains, and taxis, ask and give directions, and buy tickets. giving a short, rehearsed presentation on a topic pertinent to his/her everyday life, briefly give reasons and explanations for opinions, plans and actions. Giving a short, rehearsed presentation on a topic pertinent to his/her everyday life, briefly give reasons and explanations for opinions Giving a short, rehearsed presentation on a topic, briefly giving reasons and explanations. 144

145 Giving a short, rehearsed, basic presentation on a familiar subject. Giving a simple description of people Giving a simple description or presentation of people Giving a simple description or presentation of people and events. Giving a simple description or presentation of people and places Giving a simple description or presentation of people, living conditions, daily routines, likes/dislikes, etc. as a short series of simple phrases and sentences linked into a list. Giving a simple description or presentation of people, living conditions, daily routines, likes/dislikes, etc. as a short series of simple phrases and sentences linked into a list. Giving a simple description or presentation of people, living conditions, daily Giving a simple description or presentation of people, living or working conditions, daily routines, likes/dislikes, etc. as a short series of simple phrases and sentences Giving a simple description or presentation of people, living or working conditions, daily routines, etc. as a short series of simple phrases and sentences linked into a list. Giving a simple description or presentation of people, living or working Giving a simple description or presentation of people, living or working conditions, daily routines, likes/ dislikes, etc. as a short series of simple phrases and sentences linked into a list. Giving a simple description or presentation of scientific processes as a short series of simple phrases and sentences linked into a list. Giving and following simple directions and instructions e.g. explain how to get somewhere. Giving and receiving information about past events, people, places, dates, etc. Giving and receiving information about quantities and numbers Giving and receiving information about quantities, numbers etc. Giving and receiving information about quantities, numbers, prices etc. Giving short basic descriptions of animals Giving short basic descriptions of events and activities Giving short basic descriptions of games Giving short basic descriptions of plants Handling numbers, quantities and cost. Handling very short social exchanges Handling very short social exchanges about personal experiences Handling very short social exchanges but is rarely able to understand enough to keep conversation going of his/her own accord. Handling very short social exchanges but is rarely able to understand enough to keep conversation going of his/her own accord, though he/she can be made to understand if the speaker will take the trouble. Handling very short social exchanges but is rarely able to understand enough to keep conversation going of his/her own accord, though he/she can be made to understand if the speaker will take the trouble. Identifying the main point of TV news items reporting events, accidents etc. where the visual supports the commentary. Identifying the topic of discussion around her which is conducted slowly and clearly. Indicating when he/she is following. Initiating, maintaining and closing simple, face-to-face conversation. Interacting in a simple way but communication is totally dependent on repetition at a slower rate of speech, rephrasing and repair. 145

146 Interacting with reasonable ease in structured situations and short conversations, provided the other person helps if necessary. Interacting with reasonable ease in structured situations and short conversations İdentifying what he/she means by pointing to it İndicating time by such phrases as everyday, every morning, etc İndicating time by such phrases as next week, at three o clock, etc. İndicating when he/she is following İnitiating, maintaining and closing simple, face-to-face conversation İnteracting in a simple way but communication is totally dependent on repetition at a slower rate of speech, rephrasing and repair ordering a meal. İnteracting in a simple way but communication is totally dependent on repetition at a slower rate of speech, rephrasing and repair. İnteracting with reasonable ease in structured situations and short conversations, provided the other person helps if necessary Linked into a list. Locating specific information in lists and isolating the information required. Making an introduction and using basic greeting and leave-taking expressions Making and responding to invitations and apologies. Making and responding to suggestions Making him/herself understood in an interview and communicating ideas and information on familiar topics, provided he/she can ask for clarification occasionally, and is given some help to express what he/she wants to. Making him/herself understood in an interview and communicating ideas and Making him/herself understood in an interview and communicating ideas and information on familiar topics Making him/herself understood in short contributions, even though pauses, false starts and reformulation are very evident. Making simple purchases by stating what is wanted and asking the price. Managing simple, routine exchanges without undue effort. Managing very short, isolated, mainly pre-packaged utterances, with much pausing to search for expressions, to articulate less familiar words, and to repair communication. Non-idiomatic speech about personal details. Ordering a meal. Participating in short conversations in routine contexts on topics of interest. Performing and responding to basic language functions, such as information exchange and requests and express opinions and attitudes in a simple way. Picking out and reproducing key words and phrases or short sentences from a short text within the learner s limited competence and experience. Producing simple mainly isolated phrases about people and places. Producing simple mainly isolated phrases about people. Producing simple sentences about other people Producing simple sentences to describe animals Producing simple, mainly isolated phrases about people and places Reading a loud a very short rehearsed text (poem) Reading a very short, rehearsed statement to introduce a geographical region Recalling and rehearsing an appropriate set of phrases from his/her repertoire. Repeating simple phrases for correct pronunciation Replying in an interview to simple direct questions about hobbies 146

147 Replying in an interview to simple direct questions spoken very slowly and clearly in direct non-idiomatic speech about personal details. Replying in an interview to simple direct questions spoken very slowly and clearly in direct Replying in an interview to simple direct questions spoken very slowly and clearly in direct non-idiomatic speech about personal details. Routines, likes/dislikes, etc. as a short series of simple phrases and sentences linked into a list. Saying he/she didn t follow Saying what he/she likes and dislikes. Saying what he/she thinks about things in a story. Saying what he/she thinks about things. Talking about past and present abilities and inabilities. Talking about past habits and routines. Talking about people, their educational background and accomplishments Telling a story Telling a story or describe something in a simple list of points. Understanding and answering questions addressed slowly and carefully to them Understanding and extracting the essential information from short recorded passages. Understanding clear, standard speech on familiar matters directed at him/her, provided he/she can ask for repetition or reformulation from time to time. Understanding clear, standard speech on familiar matters directed at him/her, provided he/she can ask for repetition or reformulation from time to time. Understanding enough to manage simple, routine exchanges Understanding enough to manage simple, routine exchanges without undue effort. Understanding everyday expressions aimed at the satisfaction of simple needs of concrete type. Understanding questions and instructions addressed carefully and slowly to him/her and follow short, simple directions. Understanding questions and instructions addressed carefully and slowly to him/her Understanding short, simple texts on familiar matters. Using an inadequate word from his/her repertoire and using gesture to clarify what he/she wants to say. Using simple descriptive language to make brief statements Using simple descriptive language to make brief statements about sports Using simple descriptive language to make brief statements about mathematical operations Using simple descriptive language to make brief statements about a place. Using simple descriptive language to make brief statements about an object. Using simple descriptive language to make brief statements about and compare objects and possessions. Using simple descriptive language to make brief statements and compare objects and possessions Using simple descriptive language to make brief statements. Using simple techniques to start, maintain, or end a short conversation. Using simple techniques to start; maintaining, or ending a short conversation Without undue effort. 147

148 L. BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ Açık kaynak kodlu ortamlarda bulunan program kodlarını geliştirerek yeni bir çözüm üretir. Ağ yapıları arasındaki farklılıkları değerlendirir. Algoritma ve strateji kavramlarını tanımlar. Amaca ve hedef kitleye uygunsunum biçimini kullanır Amacına uygun çeşitli kaynaklardan, kullanıma hazır görseller oluşturur Amacına uygun programı seçerek kullanır. Animasyon için akış şeması ve öykü yaprakları hazırlar. Animasyon ve film kayıtlarını içeren birçoklu ortam sunumu oluşturur. Animasyon ve yazılım geliştirme konusunda temel kavramları tanır. Arama Motorlarını etkili biçimde kullanır. Arama yaparken kullanılan teknikleri listeler. Aranan bilgi yapısı ve dosya biçimine göre arama sonuçlarını düzenler. Araştırma yaparken kullandığı yöntemleri paylaşır. Aynı amaç için hazırlanmış yazılımlar arasından verilmiş ölçütlere göre seçim yapar. Aynı medya biçimleri arasında dönüştürme yapar. Aynı türde farklı marka ve model teknolojilerin bileşenlerini karşılaştırarak sunar. Basılı ve elektronik materyalleri kelime işlem programına aktarır. Basılı ve elektronik ortamdaki bilgileri birbirine dönüştürür. Beğenilen web adreslerini saklamak için sosyal imleme araçlarını kullanır. Belirlenen bir konuda BİT araçlarını kullanarak bilgi oluşturur. Belirlenen problem için oluşturduğu çözüm önerisini ve yaklaşımını sunar. Belirlenen problemi çözmek için animasyon ve yazılım geliştirir. Belirlenen problemin çözüm sürecinde gerekli işlemler için akış şeması hazırlar. Belirlenen problemin çözümü için adımlar oluşturur. Belirlenen problemin çözümü için algoritma geliştirmenin önemini ifade eder. Belirlenen problemin çözümüne farklı yollardan ulaşır. Belirlenen problemin çözümünü sağlayan farklı algoritmalar hakkında tartışır. Belirli bir amaca ve kitleye yönelik bir veri tabanı oluşturur Belirli bir amaca ve kitleye yönelik görsel açıdan zenginleştirilmiş birçoklu ortam sunumu hazırlar Belirli bir amaç için kullanılması gereken bilişim teknolojisine karar verir. Belirli bir konu için bilgiyi uyarlar. Belirli bir ölçüte göre dizin (indeks) dosyası hazırlar. Belirli ölçütlere göre hazırladığı web sayfasını değerlendirir Belli bir konuda yapılmış projelere ulaşarak bir proje havuzu düzenler. Bilgi dönüştürme araçlarını listeler. Bilgi kirliliği konusunda duyarlı davranır. Bilgi paylaşımı için amacına uygun araçları seçer. Bilgi paylaşımı için kullanılan araçları tanımlar. Bilgi paylaşımı için özgün bir doküman oluşturur. Bilgi paylaşımında kullanılan ağ çeşitlerini kavrar. Bilgi ve fikirlerini farklı hedef kitlelerin anlayacağı biçimde düzenleyip medya aracılığı ile paylaşır. Bilgi ve iletişim teknolojilerini doğru ve güvenli biçimde kullanmak için gerekli olan temel bilgi ve becerileri sergiler 148

149 Bilgi ve iletişim teknolojilerinin kültürel-sosyal açıdan bireysel ve toplumsal katkıları konusunda bilinçlenebilir ve olumlu tutum geliştirir. Bilgi ve iletişim teknolojisi araçlarını listeler. Bilgi yönetim kavramını tanımlar. Bilgi yönetimi süreçlerine ilişkin araştırma sonuçlarını paylaşır. Bilgileri ifade etmek ve üzerlerinde işlem yapmak için değişkenleri kullanır Bilginin ağlar arasındaki yolculuğunu keşfeder. Bilginin farklı biçimlerde saklanabileceğini kavrar. Bilginin farklı biçimlerde sunulabildiğinin farkına varır. Bilginin sunulması için çoklu ortam uygulamalarını etkili biçimde kullanır. Bilginin sunulması için yazılı, görsel ve işitsel imgelerin kullanımının önemini ifade eder. Bilgisayar ağlarının boyutlarına ve bileşenlerine ilişkin farklılıkların nedenlerini tartışır. Bilgisayar ağlarının işlev ve türlerini listeler. Bilgisayar yardımı ile çözülecek bir problem için yazılacak programın temel aşamalarını Bilgisayardaki dosya ve klasörlerle çalışırken depolama ölçülerini dikkate alır Bilgiye çeşitli kaynaklardan erişir. Bilgiye erişir, bilgiyi analiz eder ve bilgiden bilgi üretmenin gücünü ve önemini kavrar. Bilgiye ulaşırken zararlı ve gereksiz içerikleri ayırt eder. Bilgiye ulaşmak için çeşitli elektronik ve yazılı kaynakları araştırır. Bilgiyi biçimlendirmek için kullanılan araçlara örnek verir. Bilgiyi biçimlendirmek için yapılacak işlemleri açıklar. Bilgiyi dönüştürme kavramını tanımlar. Bilgiyi farklı şifreleme teknikleri kullanarak aktarır. Bilgiyi paylaşmanın önemini ve yararlarını açıklar. Bilgiyi sunmak için amacına uygun aracı seçer. Bilgiyi yapılandırma süreçlerinde farklı araç ve yaklaşımları kullanır. Bilişim araçlarını amacına uygun sınıflandırır. Bilişim araçlarını kullanarak etkili iletişim kurar, fikir ve projelerini gerçekleştirir. Bilişim etiği, gizlilik ve güvenlik konularında duyarlı davranabilir. Bilişim sistemleri için çeşitli tehditler, riskler ve güvenlik boşlukları olabileceğini bilir Bilişim teknolojilerin günlük hayatımızdaki kullanım amaçlarını açıklar. Bilişim teknolojilerin günlük hayatımızdaki önemini açıklar. Bilişim teknolojilerinin bireysel ve toplumsal açıdan sosyal ve kültürel hayata katkılarını açıklar. Bir dizi eylemi gerçekleştirmek için nesneleri programlar. Bir görevi gerçekleştirmek için değişkenler ve sabitler kullanılarak fonksiyonların oluşturulduğunu anlar Bir kelime işlem programını kullanarak doküman oluşturur. Bir masaüstü yayıncılık programında gerekli eklemeleri yapar Bir masaüstü yayıncılık programında sayfayı amacına uygun olarak biçimlendirir. Bir problemi çözmek ve projeyi gerçekleştirmek için strateji geliştirir, çözüm üretirken farklı bakış açılarını ve yaklaşımları kullanır. Bir veritabanının temel özelliklerini açıklar. Bireysel ve toplumsal açıdan bilgi oluşturma sürecine ilişkin araştırma yapar. 149

150 BİT araçları ile algoritma ve strateji kavramlarının ilişkisini fark eder. BİT araçları ile bilgi oluşturmanın basamaklarını listeler. BİT araçları ile oluşturabileceği bilgi türlerini açıklar. BİT araçları kullanarak oluşturduğu bilgiyi paylaşma biçimlerini açıklar. BİT araçları kullanılarak dönüştürülen bilginin sosyal ve kültürel hayata etkisine yönelik görüş geliştirir. BİT kullanarak çalışma ve öğrenme ortamlarını kişiselleştirir. BİT kullanılarak gerçekleşen bilgi yönetiminin sosyal-kültürel hayata katkılarını açıklar BİT kullanım sürecinde karşılaştığı teknik sorunlara çözüm üretir. BİT kullanımında karşılaşılan problemlerin farkına varır. BİT kullanırken etik değerlere uygun davranır. BİT kullanma ve yönetme sürecinde etik ilkelere uymanın önemini fark eder. BİT kullanma ve yönetmenin önemini açıklar. BİT e ilişkin temel bileşenleri listeler. BİT ini kullanarak bilgiye ulaşma yöntemlerini açıklar. BİT nin kullanımında gizlilik ve güvenlik boyutlarını açıklar. BİT e ilişkin temel kavramları tanımlar. BİT in sosyal ve kültürel katkılarını bilgiye erişme ve değerlendirme kapsamında yorumlar. Bulut bilişim yaklaşımına uygun biçimde bilgiyi yönetir Çeşitli işlemleri gerçekleştirirken basit değişkenler tanımlar ve kullanır Çeşitli ortamların güvenlik düzeyine ilişkin fikir oluşturur. Çeşitli sanal ortamları, medya ve yazılım türlerini kullanarak ortak ürün ve projeler üretir. Çözümü verilen probleme farklı bir çözüm yolu önerir. Diğer sayfalara bağlantı kuran web sayfaları tasarlar ve üretir Dijital ortamda kişisel bir ürün dosyası (portfolyo) Dijital ortamda kişisel bir ürün dosyası (portfolyo) oluşturur Dokümanı farklı kişilerle paylaşarak işbirliği içinde bir ürünün gelişmesine katkı sağlar. Dosya uzantılarına göre (örneğin pdf, gif vb.) dosyaların temel özelliklerini tanımlar. Eğitsel oyun geliştirir. Elektronik çizelgede amacına uygun mantıksal karşılaştırma yapar Elektronik çizelgede formülleri kullanarak çeşitli problemleri çözer Elektronik çizelgede grafikleri kullanarak çeşitli problemleri çözer Elektronik çizelgede koşullu biçimlendirme yapar Elektronik çizelgedeki çalışma sayfası özelliklerini tanır. Elektronik çizelgenin kullanımına örnekler verir, kullanım avantajlarını açıklar. Elektronik ortamdaki verileri farklı biçimlere dönüştürür. Elektronik ortamdaki verilerin sınıflanması ve saklanmasında kullanılan yaklaşımları değerlendirir. Elektronik ortamlardaki verilerin, yönetsel önemini açıklar. Elektronik verileri sınıflama ve saklama konusunda doğru yaklaşımları uygular. Eriştiği bilgiyi, strateji geliştirmeye uygunluk açısından değerlendirir. Etik ilkelerin ihlali sonucunda karşılaşılabilecek durumlara örnek verir. Farklı algoritmaları inceleyerek en hızlı ve doğru çözümü seçer. Farklı erişim çözümleriyle İnternet üzerinden veri transferi yapar. 150

151 Farklı gruplarla iletişim kurarak sanal ortamlara ilişkin sosyal ve kültürel anlayış geliştirir. Farklı hesaplama ve grafik oluşturma araçlarını özellikleri açısından karşılaştırarak seçim yapar. Farklı içerik oluşturma araçlarını özellikleri açısından karşılaştırarak seçim yapar. Farklı iletişim araçları kullanarak ileti oluşturur Farklı iletişim araçlarını kullanarak diğer İnternet kullanıcıları ile iletişim kurar. Farklı iletişim araçlarının özelliklerini etkili biçimde kullanır Farklı kaynaklardan edindiği bilgileri, geliştirdiği strateji kapsamında kullanmak üzere dönüştürür. Farklı medya türlerini kullanarak çoklu ortam uygulamaları geliştirir. Farklı platformlar arasında dosya dönüşüm işlemlerini gerçekleştirir. Farklı problem çözme yaklaşımlarını listeler. Farklı projelere ve etkilerine ilişkin anlayış geliştirir. Farklı projeleri inceleyerek yeni bir proje fikri oluşturur. Farklı sanal ortamlar için etik kuralları belirler. Farklı sosyal medya yazılımları arasında bilgi transferi sağlar. Farklı teknolojilerin değişik amaçlar için kullanımı konusunda yorum yapar. Farklı teknolojilerin olumlu ve olumsuz yönlerini değerlendirir. Gazetelerin iletileri etkili bir şekilde sunmak için çeşitli yazı şekilleri ve yazma efektleri kullandığını keşfeder Geliştirdiği eğitsel oyunu sosyal ortamlarda paylaşır. Geliştirdiği stratejilerin, belirlenen problemin çözümündeki etkisini tartışır. Geliştirilmiş proje fikirleri arasından belirli ölçütlere göre seçim yapar. Gizli kalması gereken bilgi ile paylaşılabilecek bilgiyi ayırt eder. Gizlilik açısından önemli olan boyutları belirler. Gizlilik ihlallerinden doğabilecek sorunları ortaya koyar. Gizlilik ve güvenlik ayarlarını kişisel tercihlerine uygun biçimde düzenler. Gizlilik ve güvenlik boyutlarını farklı yazılımları ele alarak karşılaştırır. Gizlilik ve güvenlik problemlerinin neden olduğu bireysel ve toplumsal etkileri tartışır. Görsel-işitsel bir materyal hazırlamak için amacına uygun aracı seçer. Günlük hayatta karşılaşılan problemleri çözmek için farklı stratejiler geliştirir. Günlük yaşamda bilgi yönetiminin önemini açıklar. Günlük yaşamda bilginin BİT aracılığıyla oluşum sürecini açıklar. Güvenlik açıklarının oluşumu konusunda yorum yapar. Güvenlik için tehdit oluşturabilecek yapılara alınabilecek önlemleri tartışır. Hatalı bir algoritmayı doğru çalışacak biçimde düzenler. Hazır akışa göre gerekli animasyon sahnelerini oluşturur. Hazır bir veritabanı kullanılarak amacına yönelik sorgulama yapar ve yorumlar. Hazırladığı akış şeması ve öykü yapraklarını programın olası kullanıcılarının görüşlerine göre düzenler. Hazırladığı web sayfasını yayımlar. Hedeflenen çıktıyı elde etmek için bir programı test eder ve iyileştirir. Herhangi bir kaynaktan erişilen bilginin ihtiyacına uygun olup olmadığına karar verir. Herhangi bir kelime işlemci programı kullanarak oluşturduğu dokümanı paylaşır. Hesaplama ve grafik oluşturma araçlarını tanır. Hesaplama ve grafik programlarını etkili biçimde kullanır. 151

152 HTML kullanarak bir web sayfası tasarlar. HTML in etiketlerden oluştuğunu açıklar. İçerik oluşturma araçlarını tanır. İçerik oluşturma araçlarının kullanımını açıklar. İhtiyaca göre iletişim aracını seçer. İhtiyaç duyulan bilgiye ulaşmak için gerekli arama ölçütlerini oluşturur. İletişim araçları arasında veri aktarımı yapar. İletişim araçların kullanma yöntemlerini açıklar. İletişim araçlarının önemini ifade eder. İletişim süreci açısından araçlar arasındaki farklılıkları karşılaştırır. İlgi alanına giren internet adreslerini belirli bir düzende sınıflandırır. İnternet adreslerinin oluşumunu ve yapısını anlar. İnternet ortamında belirlediği etik ilkelere aykırı davranışları, bu ilkelere uygun davranışlara dönüştürür. İnternet ortamındaki davranışların etik olma durumuna ilişkin sunum yapar İnternet ortamındaki iletişim sürecine ilişkin teknik detayları açıklar. İnternet ortamındaki kişisel kullanım alanını düzenler. İşlevlerini belirlediği yeni bir teknoloji tasarlar. Kayıt formlarındaki bilginin alanlara bölündüğünü ve birkaç kayıt formunun bir dosya oluşturduğunu fark eder. Kelime işlem programlarını etkili biçimde kullanır. Kelime işlemcide oluşturduğu sayfaya amacına uygun eklemeler yapar. Kişisel mesaj ile dosyaların saklanması ve erişilmesi konusunda strateji geliştirir. Klavyeye bakmadan bir metinden yararlanarak verilen metni hatasız biçimde yazar. Masaüstü yayıncılık programında belirli bir amaca yönelik olarak sayfa yapısını ayarlar. Medyadaki iletileri eleştirel bakış açısıyla sınıf ortamında tartışır. Metinleri, grafikleri, filmleri ve sesleri kullanmanın algıyı ve iletişimi nasıl değiştirdiğini fark eder. Mevcut bir algoritmayı program koduna dönüştürür. Nesne kavramını açıklar. Nesne tabanlı programlama dillerinin sağladığı kolaylıkları açıklar. Nesneleri düzenleyerek web sayfası oluşturur. Oluşturduğu çoklu ortam uygulamasını sosyal bir ağ ortamında paylaşır. Oluşturduğu sayısal veriler ve grafik türleri hakkında görüş alış-verişinde bulunur. Oluşturulmuş projeleri karşılaştırır. Örnek bir ortam için bilgisayar ağ altyapısı oluşturur. Parmak yerleşim düzenine uygun olarak verilen bir metni doğru biçimde yazar. Problem çözme sürecinde problemin çözülebilirliği hakkında yorum yapar. Problem çözme sürecinde strateji geliştirmenin önemini açıklar. Problem çözmek için gerekli değişken ve işlemleri belirler. Problem çözmenin önemini ifade eder. Problem çözümü için geliştirdiği adımların geçerliğini sorgulayarak en etkili çözüme ulaşır. Program içerisinde tekrar eden bir grupta döngüleri kullanır. Program kodunu ve çalıştırılabilir dosyayı sosyal ortamlarda paylaşır. Programı çalıştırmak için gerekli derleyiciyi kullanır. Programın hatasız çalışarak sonuç üretmesini sağlar. 152

153 Programlama dillerinin çeşitlerini ve özelliklerini açıklar. Programlama için gereken donanımı açıklar. Programlama için kullanılan kavramları tanımlar. Programlama için kullanılan süreçleri açıklar. Programlama mantığına ilişkin yaklaşım geliştirir. Programlama sürecinde uyulması gereken pedagojik ilkeleri listeler. Proje dokümanını verilen bir şablona uygun biçimde hazırlar. Proje döngüsünü tanımlar. Proje fikri geliştirmenin önemini açıklar. Proje fikrini sosyal medya ortamında tartışmaya açar. Proje fikrini, proje döngüsüne dönüştürerek açıklar. Proje geliştirme sürecini açıklar. Proje havuzundaki proje sonuçlarına dayanarak özet hazırlar. Projelerin gereksinimlerden oluşturulduğunu, zaman-emek-maliyet sınırları içinde gerçekleşeceğini fark eder. Projenin nasıl yaygınlaştırılabileceğine ilişkin görüş geliştirir. Projenin uygulama sonuçlarını sosyal medya ortamında paylaşır. Projenin yaygınlaştırılması ile ilgili görüşlerini proje paydaşları ile paylaşır. Sayısal veri ve formülleri kullanarak farklı türlerde grafik ve sayısal veriler elde eder. Sayısal veri ve grafiklerden oluşan dokümanlar oluşturur. Sınıf kavramını açıklar. Sınıfları temel alarak bir dizi nesne oluşturur. Sistemleri ve konuları incelemek için model, benzeşimler ve canlandırmalar oluşturur. Sosyal medya ortamlarında görsel-işitsel paylaşımlar yapar. Sosyal medya türlerini tanımlar. Sosyal medyanın kullanım amaçlarını açıklar. Sosyal medyayı etkili biçimde kullanır ve yönetir. Sosyal medyayı kişisel tercihleri konusunda etkili bir biçimde kullanır. Sosyal medyayı kullanım sürecinde dikkat edilecek etik değerlere ilişkin anlayış geliştirir. Sosyal ortamda paylaşılan bir doküman üzerinde grup olarak çalışır. Sosyal ortamlarda paylaşılan bilgilere ilişkin olarak dijital ve telif haklarına uygun olmayan davranışlara tepkide bulunur. Sosyal paylaşımlarda etik ilkelere uygun davranır. Sosyal ve kültürel değerler açısından BİT kullanımını sorgular. Strateji geliştirmek için gereksinim duyduğu bilgiye erişir. Sunu programındaki slaytları amacına uygun olarak düzenler Teknolojik icatların ve yaratıcılığın ekonomiyi nasıl etkilediğini açıklar. Ulaşmak istediği amaç doğrultusunda bilgiyi dönüştürmenin önemini açıklar. Uygun teknikler kullanarak elektronik çizelge dosyaları oluşturur ve kaydeder Veri tabanındaki tablolar arasında ilişkiler kurar. Verilen bağlamda bilginin uygunluğunu değerlendirir. Veritabanında form oluşturur ve düzenler. Web sayfası oluşturmak için uygun yazılımları ve yazılım araçlarını kullanır Yaşam boyu öğrenme ve bağımsız öğrenebilme konusunda kişisel sorumluluk alır. Yazarlık ve programlama dillerini tanır, en az bir yazarlık/ programlama dilini etkili biçimde kullanır. 153

154 M. TÜM ALANLARA AİT ORTAK KAZANIMLAR Bilgi, bilim, araştırma, bilimsel araştırma, bilimsel yöntem kavramlarının tanımını söyler/yazar. Bilgi, bilim, araştırma, bilimsel araştırma, bilimsel yöntem kavramlarının anlamlarını kendi cümleleriyle söyler/yazar. Problem, değişken, bağımlı değişken, bağımsız değişken, hipotez, amaç, önem, varsayım, sınırlılık, tanım, evren, örneklem, veri, ve bulgu kavramlarının tanımını söyler/yazar. Raporlaştırma, kapak, dipnot, kaynakça kavramlarının tanımını söyler/yazar. Alıntılarını kurallarına uygun olarak dipnot ile gösterir. Araştırma amacına uygun aracı seçer. Araştırma amacına uygun veri toplama aracını kullanır. Araştırma ile ilgili temel kavramları açıklar. Araştırma ile ilgili temel kavramları tanır. Araştırma konusu olarak çevresinde karşılaştığı problemlerden birini seçer. Araştırma konusuna uygun amaç, önem, varsayım, sınırlılık ve tanımları yazar. Araştırma konusuna uygun araştırmanın amacını söyler/yazar. Araştırma konusuna uygun evren ve örneklemi belirler. Araştırma konusuna uygun evreni belirleyip yazar. Araştırma konusuna uygun -varsa- tanımları söyler/yazar. Araştırma konusunun seçimine etki eden faktörleri söyler/yazar. Araştırma konusunun sınırlılıklarını söyler/yazar. Araştırma raporunda bulunması gereken bölümleri sırasıyla söyler/yazar Araştırma raporunun bölümlerini tanır. Araştırma raporunun yazımında dikkat edilecek kuralları hatırlar. Araştırma sonucu keşfedilen ilişkileri günlük yaşamda meydana gelen olayları açıklamak için kullanır. Araştırma sonuçlarına dayalı gerçekleştirilebilecek öneriler yazar. Araştırma tekniklerini uygulamak amacıyla çeşitli araç gereçleri etkin olarak kullanır. Araştırma ve veri toplama yöntemlerini tanır. Araştırmanın birey hayatındaki önemini kendi cümleleriyle söyler/yazar. Araştırmanın birey, kurum ve toplum hayatındaki önemini açıklar. Araştırmanın birey, kurum ve toplum için önemine örnek gösterir. Araştırmanın bölümleri ile ilgili temel kavramları tanımlar. Araştırmanın konusunda yer alan değişkenin türünü söyler/yazar. Araştırmanın kurum hayatındaki önemini kendi cümleleriyle söyler/yazar. Araştırmanın toplum hayatındaki önemini kendi cümleleriyle söyler/yazar. Araştırması sonucunda öneri geliştirir. Araştırmasına kapak hazırlar. Araştırmasında elde ettiği bulguları yorumlar. Araştırmasında elde ettiği veriler üzerinde temel işlemler ve çözümlemeler yapar. Araştırmasını kurallara uygun olarak raporlaştırır. Araştırmasının araştırma raporu bölümlerine uygun olarak yazar. Araştırmasının dayandığı temelleri söyler/yazar. Araştırmayı veya etkinliği yapmak için gerekli, uygun alet ve materyalleri seçer. Basın-yayın organlarını takip ederek problemi ile ilgili bilgileri toplar. 154

155 Başlık ve paragraf düzeninin nasıl olacağını söyler/yazar. Bilgi toplamak amacıyla çeşitli kaynaklara başvurur. Bilimdeki gelişmelerin; teknolojinin gelişmesine, teknolojide yeni icatlara ve uygulamalara yol açtığına örnekler verir. Bilimin ve teknolojinin gelişmesinde önemli bir sürükleyici gücün bireysel, toplumsal ve çevresel ihtiyaçlar olduğunu fark eder. Bilimsel araştırma çeşitlerini açıklar. Bilimsel araştırma çeşitlerini söyler/yazar. Bilimsel bilginin değişiminde kanıtların, teorilerin ve/veya paradigmaların rolünü açıklar. Bilimsel bilginin değişiminin genellikle sürekli olduğunu fakat bazen de paradigma kayması şeklinde olabileceğini fark eder. Bilimsel bilginin ivmeli bir şekilde arttığını fark eder. Bilimsel bir araştırma yapmaya olan ilgisini geliştirir. Bilimsel çalışmalara katılım ve çalışma esnasında girişimci özelliğini gösterir. Bilimsel etkinliklerle ilgili olarak kendine olan güvenini ve memnuniyetini ifade eder. Bilimsel kavram, süreç ve araştırma sonuçlarını çizim, grafik, tablo, histogram vb. kullanarak, yazı ve/veya sözel iletişim yoluyla özetler. Bilimsel kavramların anlaşılmasını kolaylaştıracak modelleri ve bilgisayar simülasyonlarını etkili olarak kullanır. Bilimsel yöntemin aşamalarını hatırlar. Bilimsel yöntemin aşamalarını sırasıyla söyler/yazar. Bilim-teknoloji-toplum-çevre arasındaki ilişkileri anlar. Bir araştırmayı yapmak için uygun olan metodu seçer. Bir hipotezi desteklemek ya da reddetmek amacıyla bulduğu sonuçları açık olarak ifade eder. Bir problemi kesin ve açık olarak belirtir. Bir üst maddede yaptığı işlemleri kontrol eder. Bireyin teknoloji geliştirirken veya kullanırken sonuçları hakkında kendine, topluma ve çevreye karşı sorumluluk hissetmesi gerektiğini anlar. Bireysel olarak ve/veya diğerleri ile iş birliği içerisinde çalışır. Bireysel ve eşli etkinlikleri güvenli bir şekilde yapar. Bireysel ve grup çalışmalarında kendi sorumluluklarını yerine getirir. Bireysel ve toplumsal ihtiyaçların karşılanmasında bilimin rolünü anlar. Bu çalışmayı neden yaptığını uygun cümlelerle önem bölümünde yazar. Bu önerileri önemine göre sıralar. Bulguların nasıl yorumlanacağını kendi cümleleriyle söyler/yazar. Bulguların yorumlanması ile ilgili özelliklerini açıklar. Bulguların yorumlanmasını örneklerle açıklar. Bulunduğu çeşitli grup ve kurumlar içindeki yerini belirler. Çalışırken üyeler işbirliği yapar. Çeşitli araştırmacıların deneysel verilerini sonuçlarını doğrulamak amacıyla kullanır. Çevresinde bulunan problemleri listeleyip söyler/yazar. Çoğu problemin birden fazla çözümü olduğunu ve bir çözümün tercih edilmesine ilişkin kararın o şartları belirleyen farklı durumlardan etkilendiğinin farkına varır. Değerlendirme, geliştirme ve değiştirme hususunda isteklidir. Deneysel sonuçların doğruluğunu sınırlayan hataların kaynaklarını belirler. Dipnot yazımında dikkat edilecek özellikleri söyler/yazar. 155

156 Doğrulanabilir verilerin gerekliliğini savunur. Ekip olarak bireysel çabalarının ekip başarısını etkileyeceğinin farkında olur ve sorumluluklarını yerine getirir. Ekip üyeleri, diğer üyelerin başarılarını artırmada birbirlerine katkıda bulunur. Ekip üyeleri, kendilerinden istenilenleri öğrenir ve bütün grup elemanlarının öğrenmesini sağlar. Ekip üyelerine destek olur, birbirlerini cesaretlendirir ve üyelerin harcadıkları çabaları takdir eder. Elde ettiği verileri amacına uygun olarak sınıflandırır. Etkinliklerde kendisi ve çevresindekilerin güvenliğinin sağlanmasının önemini anlar ve uygulamaya özen gösterir. Etkinlikleri işbirliği içinde sürdürür. Farklı tutum ve değerlerin biyolojik kavramlar üzerine etkisini karşılaştırır. Farklı türdeki görüşlerini açıklamayı, eleştirmeyi ve tartışmayı öğrenir. Gözlem ve deneylerde özgünlüğü kendine ilke edinir. Grup içerisinde etkin bir şekilde arkadaşlarıyla etkileşimde bulunur. Grup içerisinde görev paylaşımı yapar. Grup içersinde etkin olmaya istek duyar. Grup içi iletişim kurmanın önemini açıklar. Grup içi iletişim kurmanın önemini benimser. Grup ve sınıf tartışmalarında diğerlerinin eleştirilerini ve önerilerini dinler, tüm bunları objektif biçimde değerlendirir. Grup veya diğer çalışmalarda bireysel sorumluluğunu yerine getirir. Grupla uyumlu hareket eder. Grupta konuşurken arkadaşına söz hakkı verir. Grupta tartışma sonucunda ortak maddeler elde eder. Güvenilir ve kesin verilere dayalı tahminlerde bulunur. Hipotez doğrulandığında uygun sonuçlar çıkarır. Hipotez yazar. Hipotezde bulunması gereken nitelikleri söyler/yazar. İçinde bulunduğu gruplar ile gruplara ait rolleri ilişkilendirir. İletişimde dili etkili kullanmayı ve başka öğelerle desteklemeyi içselleştirir. İstatistiksel tekniklerle elde ettiği bulguların anlamını kendi cümleleriyle söyler/yazar. İşbirliği yaparak çalışmaya gönüllüdür. İşbirliği yapma alışkanlığı kazanır. Kağıt düzeninin nasıl olacağını söyler/yazar. Kapak düzeninin nasıl olacağını söyler/yazar. Karışık olarak verilen bilimsel yöntemin aşamalarını doğru olarak sıraya dizer. Karışık verilen işlem sırasını doğru olarak sıralar. Katıldığı gruplarda aldığı roller ile rollerin gerektirdiği hak ve sorumlulukları ilişkilendirir. Kavramları yapılandırmak ve fikirleri geliştirmek için benzeşimler (analojiler) üretir. Kaygılarını ve beğenilerini grupla paylaşır. Kaynak olarak başvuracağı kaynak eser ve kişileri belirleyip söyler/yazar. Kaynak taraması için imkânlar dâhilinde uygun bir plân hazırlar. Kaynakça yazımında dikkat edilecek özellikleri söyler/yazar. Kaynakçasını kurallara uygun olarak yazar. 156

157 Kendi alanlarında dünya çapında üne sahip bilim insanlarına ve bilime katkılarına örnekler verir. Kendi problemi ile ilgili hipotezler söyler/yazar. Kendisi için uygun çalışma teknikleri geliştirme çabası gösterir. Kendisini karşısındaki insanın yerine koyarak onun duygularını ve düşüncelerini doğru olarak anlamaya çalışır. Kendisinin ve diğerlerinin yaptığı işi tarafsız ve eleştirel olarak değerlendirir. Konuyu, amaca uygun bir şekilde, üyelerle tartışırak seçer. Kullanma kılavuzu veya sözlü beyanlardan bir alet veya materyalin nasıl kullanılacağını öğrenir ve uygular. Kütüphane çalışmalarında katalog kullanır. Listelediği problemleri önemine göre sıralayıp söyler/yazar. Öğrenme sürecine aktif olarak katılmaya istekli olur. Öğrenmeyi öğrenme ile ilgili ilkeleri uygulamayı alışkanlık hâline getirir. Öne sürdüğü hipotezi test etmek amacıyla bir etkinlik tasarlar ve yapar. Örnek hipotezler söyler/yazar. Örneklem seçimi için araştırmanın amacına uygun örnekleme yöntemi seçer. Örnekleme yöntemlerini söyler/yazar. Örnekleme yöntemlerini tanır. Örnekleme yöntemlerinin tanımlarını söyler/yazar. Plâna uygun olarak aracı kullanır. Problem cümlesinde bulunması gereken nitelikleri söyler/yazar. Problem cümlesine son şeklini vererek söyler/yazar. Problem çözmede yaratıcılığını ortaya koyar. Proje, tartışma vb. etkinliklerde öne sürülen görüşlerle ilgili kabullenmiş tavırdan daha çok şüpheciliği tercih eder. Raporda şekil ve tabloları yerleştirir. Raporlaştırma ile ilgili temel kavramları tanımlar. Raporlaştırmada kullanacağı dilin özelliklerini söyler/yazar. Raporunu dil özelliklerine uygun olarak yazar. Seçtiği araca uygun uygulama plânı hazırlar. Seçtiği problemi problem cümlesi halinde söyler/yazar. Seçtiği problemi uygun bir problem cümlesi haline getirir. Seçtiği problemle ilgili kaynak taraması yapar. Seçtiği yönteme uygun örneklemi belirleyip yazar. Sınıflandırdığı veriler üzerinde gerekli olan istatistiksel işlemleri yapar. Sınıflandırılmış veriler üzerinde basit istatistiksel işlemlerin özelliklerini söyler/yazar. Sınıflandırmada dikkat edilmesi gereken özellikleri söyler/yazar. Sıraladığı problemlerden imkânlarına göre birini seçip işaretler. Sırası karışık verilen bölümleri sıraya dizer. Sonuçlar ilk öne sürülen hipotezi doğrulamıyorsa ikinci bir hipotez kurar. Soru sorma becerilerini geliştirmede istekli davranarak bu bağlamda neler Şekil ve tabloların yerleştirilmesinde dikkat edilecek özellikleri söyler/yazar. Tablo, grafik gibi uygun teknikleri kullanarak verileri sınıflandırır ve düzenler. Teknolojik gelişim sürecinin sınırlılıklarını, kaynaklarını ve teknolojik uygulamaların Teknolojik kavram, ilke ve süreçleri bilir. Temel ve uygulamalı araştırmaların tanımını kendi cümleleriyle söyler/yazar. 157

158 Toplu olarak nasıl çalışılacağını planlar, gelişmelerin plana uygun olup olmadığını kontrol eder ve gerekiyorsa planları değiştirir. Uygun araç gereçleri kullanarak doğru ölçümler yapar. Veri toplama aracı ile elde edilen veriler üzerinde yapılacak temel işlemleri ve Veri toplama yöntemlerini söyler/yazar. Veri toplama yöntemlerinin anlamını söyler/yazar. Verilen bir araştırmanın hangi gruba girdiğini söyler/yazar. Verilen bir bölümde bulunması gereken öğeleri söyler/yazar. Verilen bir değişken türüne örnek gösterir. Verilen bir değişken türünün özelliklerini söyler/yazar. Verilen bir dizi aşama arasından bilimsel yöntemle ilgili olmayanı işaretler. Verilen bir dizi kavramla bir dizi tanımı eşleştirir. Verilen bir kavramın tanımını verilen bir dizi tanım arasından seçip işaretler. Verilen bir kavramla ilgili metni özetler. Verilen bir kavramla ilgili örnek gösterir. Verilen bir olayda değişkenleri (bağımlı, bağımsız ve kontrol edilen değişkenler) Verilen bir örnekleme yönteminin basamaklarını söyler/yazar. Verilen bir yöntemin basamaklarında hangi işlemlerin yapılacağını söyler/yazar. Verilen bir yöntemin nerelerde kullanılabileceğini söyler/yazar. Verilen bir yöntemin özelliklerini söyler/yazar. Verilen faktörler arasından araştırma konusunun seçimine etki etmeyenleri seçip Verilen probleme bir veya daha fazla çözüm önerisi getirir. Verilenler arasından problem cümlesinde olmaması gereken nitelikleri seçip Verilerde ortaya çıkan eğilimleri yorumlar. Yanlılık gösteren bilgi ve görüşleri ayırt eder. Yapılacak çalışmayı gruba açıklar. Yapılacak işlemleri sırası ile söyler/yazar. Yapılacak olan çalışmaya göre (Amaç, malzeme, teknik, konu, boyut, süre, vb. açılardan), grubun kaç kişiden oluşacağına karar verir. Yararlandığı kaynak ve kişilerden elde ettiği bilgileri not veya fişlere yazar. Yazdığı hipotezleri nitelikler açısından kontrol eder. Yazdığı hipotezlerin araştırmasında sağlayacağı yararları söyler/yazar. Yazdığı problem cümlesini problem cümlesinin bulunması gereken nitelikler Yazdığı yorumun doğruluğunu tabloya göre kontrol eder. Yazdıklarını bir bütün halinde ifade eder. Yazımda başlık ve paragraf düzenine uyar. Yazımda kağıt düzenine uyar. Yeni bir bulgu ortaya çıktığında mevcut bilimsel bilginin test edilerek sınandığını, düzeltildiğini veya yenilendiğini fark eder. Zor bir problemle karşılaştığında çözümü için kararlılık gösterir. 158

159 VI. BÖLÜM PROJE SÜREÇLERİ Hedefler, Kazanımlar, Proje Hazırlama A. Hedefler 1. Bilgi kaynaklarına ulaşma ve bu kaynaklardan en verimli şekilde yararlanma yollarını fark edebilme. 2. Bilimsel düşünme, araştırma yapma, bilgi üretme ve kullanma gücünü geliştirebilme. 3. Bilimsel gelişmeleri yakından izleyebilme. 4. Bireysel ve birlikte çalışma alışkanlığı kazanabilme. 5. Entelektüel merakını ilerletebilme ve geliştirebilme. 6. Olay ve olguları estetik ve eleştirel bir yaklaşımla değerlendirebilme, özgün ürünler ortaya koyabilme. 7. Problem çözme stratejileri geliştirebilme ve bunları günlük hayattaki problemlerin çözümünde kullanabilme. 8. Proje hazırlamaya yönelik olumlu tutum geliştirebilme özgüven duyabilme. 9. Sistemli, dikkatli, sabırlı ve sorumlu olma; hoşgörülü olma, tarafsız gözle bakabilme, inceleme, sorgulama, tartışabilme ve değerlendirme özelliklerini geliştirebilme. 10. Yaşadığı sosyal ve doğal çevreye duyarlı olabilme. 11. Yaşadığı toplumun sanata ve spora verdiği değeri fark edebilme ve bu bakış açısından çıkarımlar yapabilme. B. Kazanımlar 1. Bilgi çeşitleri arasındaki farkı ayırt eder. 2. Bilgi çeşitleri arasındaki farklara ilişkin örnekler verir. 3. Bilgi ve çeşitlerini tanır. 4. Bilgiye ulaşmada araştırma yapmanın gerekliliğine inanır. 5. Bilim, araştırma ve proje arasındaki ilişkiyi kavrar. 6. Bilimin günlük hayattaki yerini ve önemini açıklar. 7. Çeşitli alanlardaki problem durumlarının projelendirilebileceğini fark eder. 8. Çevresinde rahatsız olduğu durumlara örnekler verir. 9. Denence sonuçlarını ortaya koyar ve değerlendirir. 10. Denencelere uygun tahminlerde bulunur. 11. Denencelerin sınanması ile problemin çözülüp çözülmediğini kontrol eder. 12. Grup içerisinde görev paylaşımı yapar. 13. Grup içersinde etkin olmaya istek duyar. 14. Hazırlamış oldukları projeleri günlük hayata geçirirler. 15. Problemin çözümüne yönelik sorular sorarak denenceler ileri sürer. 16. Proje hazırlama basamakları ile proje yazma basamakları arasındaki ilişkiyi kurar. 17. Proje hazırlama sürecinde araştırma yapmanın önemini fark eder. 18. Proje hazırlamanın gerekçelerini açıklar. 19. Proje hazırlamanın temel amaçlarını fark eder. 20. Proje hazırlamanın temel amaçlarını grupla birlikte belirler. 159

160 21. Proje yazma basamaklarına uygun olarak elde ettiği verileri düzenler. 22. Proje yazma basamaklarına uygun olarak elde ettiği verileri grup üyeleri ile birlikte düzenler. 23. Proje yazma basamaklarına uygun olarak proje raporunu yazar. 24. Projenin tamamlanma sürecini grup üyeleriyle birlikte planlar. 25. Projenin tamamlanma sürecini planlar. 26. Projesini sergiler. 27. Projesini sunuma hazır hale getirir. 28. Rahatsızlık duyduğu durumla ile ilgili proje konusunu belirler. 29. Teknolojinin bilimsel gelişmelerin bir ürünü olduğunu fark eder. 30. Yapılacak çalışmayı gruba açıklar. C. Proje Hazırlama BİLİM VE BİLİMSEL ÇALIŞMA NE DEMEKTİR? İnsanların kendilerini ve çevrelerindeki diğer varlıkları anlamak, bu varlıkların birbirleri ile ilişki ve etkileşimlerini inceleyip meydana gelen olayları açıklayabilmek için uyguladıkları yöntem ve etkinlikler ile ilk çağlardan günümüze elde edip düzenli olarak biriktirdikleri bilgiler bütününe bilim denir. Bilimdeki yıllardır süregelen gelişmeler, farklı ülkelerde yaşayan çok sayıdaki bilim adamının ortak katkıları ile olmuştur. Bilim adamları tek başlarına, birkaç kişi bir arada veya kalabalık araştırma grupları şeklinde çalışabilir. Kişisel çalışma tarzları, çalışma konuları ve yerleri çok farklı olmakla birlikte bütün bilim adamları aralarında fikir alışverişinde bulunur ve elde ettikleri sonuçlar hakkında birbirlerine bilgi verir. Bilim adamları arasındaki işbirliği ve bilgi alışverişi çok önemli olmakla birlikte, bilimin temelinde insanın düşünme yeteneği ve yaratıcılığı yatar. Bilimsel bir çalışmanın ana basamakları gözlem yaparak bilgi toplama, elde edilen bilgilerin düzenlenmesi, düzenlenen bilgiler arasında düzenlilik olup olmadığının araştırılması, bu bilgilerdeki düzenliliğin nedenlerinin bulunması ve başka bilim adamları ile daha sonra gelecek nesillere bilgilerin ve sonuçların yazılı olarak aktarılması şeklinde özetlenebilir. NEDEN PROJE YAPILMALI? İlk olarak, proje araştırması öğrencilerin sık sorduğu sorusunun bir cevabıdır. ben bunu niye öğreniyorum? Okulda öğrenci, ayrı derslerde öğretilen yetenek ve bilgileri tek bir fonksiyonel faaliyet içinde bütünleştirir. Halbuki bilimsel bir proje tamamlandığında; okuma, yazma, gramer, matematik, istatistik, etik, mantık, kritik düşünce, bilgisayar, programlama, grafik çizme, bilimsel yöntem, teknik veya özel alanları kendi kendine öğrenme, jüri önünde savunma ve halkaaçık anlatım gibi unsurların gelişimi söz konusudur. Öğrencilerin kendi kendine öğrenmesini, mevcut bilgi havuzundan ihtiyaç duyduğu bilgiyi bulmasını, heyecan verici yeni bir olguyu keşfetmesini, ihtiyaç duyduğu aletleri belirlemesini, seçmesini ve kullanmasını sağlayan belki de tek eğitimsel faaliyettir. Proje tamamlandığı zaman öğrenciler kendine güvenen, yetenekli, 160

161 kariyer hedefi olan, hazırlıklı, disiplinli ve isteklendirmeye sahip genç liderler haline gelirler. Hayatta karşılaşacağı her soruna proje mantığı ile yaklaşmayı ve sonuçlandırmayı öğrenmiş olurlar. Artık onlar için hiç bir sorun aşılmaz, çözülmez değildir. Üniversite yıllarına ve hayata hazırlıklı olurlar. İkinci olarak, proje araştırması sadece bir uygulama değil, kendi kendini doğrulayan ve heyecan verici bir faaliyettir. Çünkü o az bilinen veya bilinmeyen bilginin keşfini içerir. Öğrencilerde olmayan veya az olan kişisel önem duygusunu geliştirir. Proje genellikle bilimsel sorularla veya öğrencilerin ilgisinin olduğu alanlarla ilgilidir. Proje çalışması öğrencilerin soruları bağımsız olarak resmi, sınanabilir, çözülebilir problemlere dönüştürmelerini sağlar. Bu tür çalışmalar samimi bir şekilde yapıldığı zaman öğrenciler genellikle proje çalışmasına kendilerini kaptırırlar ve çalışmanın zevkini tadarlar. Cevabın bulunması, sonucun öğrenilmesi insanı heyecanlandıran, haz duymasını sağlayan önemli bir keşif anı olabilir. Projenin başarılı sonuçlandırılması, öğrencilere ve diğerlerine bu sonucun öğrencilerin bizzat kendi başarılarının bir kanıtı olduğunu gösterir. Sonuç, normal bir öğrenci başarılı bir öğrenci olmaya ve başarılı bir öğrencide bilim insanı olmaya isteklendirilmiş olur. Okulun sunabileceği bütün programlar içinde proje çalışması öğrencinin kendine olan güvenini artıran, sorunlara çözüm üretme potansiyelini artıran, bağımsız olarak muazzam bir başarı duygusunu yaşamasını sağlayan tek faaliyettir. Sonuç olarak, proje çalışması öğrenciye maddi ve manevi yarar sağlar. Maddi imkan sahibi olur. Ödül kazanır. Üniversiteye girişte ek puan sağlar ve rakip öğrencilerin bir adım önünde olur. Çok iyi hazırlanmış projeler öğrencilerin uluslararası yarışmalara katılmasını, yeni ülkeler görmesini, başarılarının yabancı üniversiteler tarafından takdir edilmesini ve eğitim bursu alınmasını sağlar. BIR PROJENİN PLANLANMASINDA DIKKAT EDILMESI GEREKENLER HUSUSLAR NELERDİR? Proje çalışmalarının en zor aşamalarından birisi araştırılabilecek orijinal bir konu seçmeye karar vermektir. Öğrencilerin bir çoğu bu konuda birçok kişiye danışmalarına rağmen araştıracakları konuya kolayca karar veremezler. Bu aşamada akla Bir öğrenci bir konuyu seçerken, öğretmeni bu süreçte ona ne kadar yardım etmelidir? sorusu gelmektedir. Bu soru başka sorulara da zemin hazırlamaktadır. Bunlar;araştırılabilecek bir konu bulma sürecinde danışman öğrencisini sadece yönlendirmeli midir? Öğrenci araştıracağı problemi kendisi mi bulmalıdır? Yoksa, araştıracağı problemi öğretmeni ona ayrıntılı olarak anlatmalı mıdır? Ülkemizde bu yaklaşımların hangisi daha çok kullanılmaktadır? Hangi yaklaşım daha bilimseldir? Bu konuların tartışılması gerekmektedir. Öğrencilere geniş ufuklar kazandırmak ve bilime katkıda bulunmak için, araştırma yapan öğrencilere bir bilim adamının sahip olması gereken tüm bilgi, beceri ve davranışları kazandırmak gerekmektedir. Kendilerinin de orijinal problem bulup etkili araştırma yapabilecekleri yönünde özgüven kazanmaları gerekmektedir. Bu da onlara hem araştıracağı problemi tespit etmede, hem de yöntemlerini düzenlemede serbestlik verme ile mümkün olabilir. Öğrenci, proje hakkında ne bilmeliyim ve niçin bu bilgileri bilmeliyim sorusu ile araştırmasına başlamalıdır. Bunlara etkili cevaplar verdikten sonra bu bilgileri toplamanın en iyi yolunun ne olabileceği üzerine düşünmesi gerekmektedir. Bu süreçte üzerinde durulması 161

162 gereken diğer önemli bir konu da araştırılan bilgilere sahip olunduğunda, bunlarla ne yapılabileceği üzerinde düşünmektir. Temel olarak bir proje planlanırken aşağıda verilen 6 kademeye özellikle üzerinde durulmalıdır. Proje konularına karar verme Zaman çatısını oluşturma Etkinlikleri planlama Değerlendirme planı hazırlama Öğrencilerle birlikte projeyi başlatma Projeyi tamamlama ve ürünlerin yansıtılmasına katkı sağlama PROJE ÇALIŞMASI NASIL YAPILMALIDIR? Proje bir bilimsel çalışma olmalıdır. Projenin her aşamasında bir bilimsel çalışmanın bütün özelliklerinin görülmesi gerekir. Bir proje çalışması gözlem ile başlar. Gözlenen olay kendi doğal şartlarında olabileceği gibi, gözlemin daha iyi yapılabilmesi için, koşulların kontrol altında tutulabildiği laboratuvar denilen bir yerde de olabilir. Çoğu zaman, içindeki değişkenleri daha iyi gözlemek ve kontrol altında tutabilmek için bu olayın laboratuvar şartlarında olması tercih edilir ve sağlanır. Gözlenen olay, değişkenlerden bir tanesi sabit tutularak veya kontrollü şekilde değiştirilerek laboratuvarda tekrarlanır. Kontrollü olarak ve belirli bir işlem sırası izlenerek laboratuvarda tekrarlanan gözlemlere kontrollü deney denir. Bütün bilimsel çalışmalar deneylerden elde edilmiş sonuçlar üzerine kurulmuştur. Bu nedenle, bir proje çalışmasında burada sözü edilen bütün bilimsel işlem basamaklarının bulunması doğaldır. Gözlenen bir olayda fiziksel büyüklüklerin nasıl değiştiğine bakılarak bunlar arasındaki ilişkiler bulunur. Bilindiği gibi, ölçülebilen büyüklüklere fiziksel büyüklükler denir. Örnek olarak uzunluk, zaman, kütle, sıcaklık, elektrik yükü, iş, güç ve daha birçok büyüklük sayılabilir. Bir fiziksel büyüklüğün ölçümü, kendi türünden tanımlanmış ve ölçü birimi olarak adlandırılan bir büyüklükle karşılaştırılmasına dayanır. Büyüklükte birimden kaç tane olduğu sayı olarak bulunur. Bulunan bu sayıya büyüklüğün ölçüsü veya sayısal değeri denir. Her fiziksel büyüklüğün bir harf veya harf grubundan oluşan bir simgesi olmalıdır. Ölçülen her büyüklüğün sayısal değerinin yanına bugün dünyada en yaygın olarak kullanılan SI Birim Sistemi kullanılarak ölçü birimi yazılmalıdır. Bir cismin kütlesinin m=2.45 kg şeklinde yazılması buna örnek olarak gösterilebilir. Bir deney sırasında gözlemler ve ölçüm sonuçları, yani veriler mutlaka yazılarak kaydedilmelidir. Eğer birbiri ile ilişkili olan büyüklükler ölçülüyorsa, veriler alt alta satırlar veya yan yana sütunlar yapılarak çizelge şeklinde yazılmalıdır. Bu şekilde yazarak, ölçülen büyüklükler arasındaki ilişkiyi daha kolay görebiliriz. Verileri yazmak için hazırladığımız çizelgelerde hesaplayarak elde edeceğimiz büyüklükler için de yer ayırmamız gerekir. Örnek olarak, bir sarmal çelik yaya uygulanan uzatma kuvveti (F) ile, yayın uzaması (x) in ölçüldüğü bir deney verilebilir: Ölçüm sonuçları; şeklinde yazılabilir. Dikkat edilirse, F kuvvetinin ölçü birimi newton (N) ile x uzamasının ölçü birimi milimetre (mm) veri çizelgesinde belirtilmiştir. 162

163 F(N) x (mm) 2,0 34 4,0 70 6,0 98 Bir deneyde elde edilen veriler yardımıyla grafik çizilirse, büyüklükler arasındaki ilişkiyi görmek çok kolaylaşır. Bir grafik deneysel verilerin anında görüntülü olarak algılanmasını sağlar. İki büyüklüğü birbirine bağlayan matematiksel eşitlik grafik yardımı ile çoğu kez kolayca bulunur. Eğer yukarıdaki çizelgede verilen değerler kullanılarak F-x çizilirse şekildeki grafik elde edilir. Grafikten F kuvveti ile x uzaması arasında bir doğru orantı olduğu kolayca görülmektedir. Orantı katsayısı k ile gösterilir ve buna da yayın kuvvet katsayısı denirse, F ile x arasındaki matematiksel eşitlik F=kx şeklinde yazılabilir. Proje çalışmalarında veriler her zaman çizelgeler şeklinde yazılmalıdır. Verilerden grafikler çizilerek bu grafikler yardımıyla büyüklükler arasındaki matematiksel eşitlikleri bulmaya çalışılır. Veriler aynı anda hem çizelge hem de grafik olarak sunulmamalıdır. Verilerin en iyi anlaşabileceği biçim hangisiyse o sunulmalıdır. Ölçüm yapma, çizelge hazırlama, grafik çizme ve analizini yapma konularında yeterli bilgi edinmeksizin yapılacak bir proje çalışmasının başarıyla tamamlanması ve ondan beklenilen sonuca ulaşılması mümkün değildir. PROJE ÖZETİ NASIL YAZILIR? Proje yapan her öğrenci araştırma özeti yazmalıdır. Özet kısa ve anlaşılır olmalıdır. Özetin tamamı 250 kelimeyi aşmamalıdır. Özeti okuyan, proje hakkında doğru bir fikre sahip olabilmelidir. Projenin ayrıntılarından, yorumlardan ve kaynaklardan özette bahsedilmez. Örnek bir özet aşağıda verilen unsurları içermelidir: Deneyin amacı: o Proje konusunun araştırılma sebebini açıklayan giriş mahiyetinde bir beyan, o Çalışan hipotez veya problemin ifadesi, Kullanılan yöntem ve işlemler: o Araştırmanın nasıl yapıldığı hakkında genel bir açıklama ve önemli noktaların özeti 163