Vokal tekniğine dair temel bilgileri içeren bu yazı aşağıda belirtilen temel kaynaklardan derlenmiştir:

Transkript

1 VOKAL TEKNĐĞĐNE DAĐR TEMEL BĐLGĐLER Burcu Yıldız, Deniz Demirtaş, Feride Özdemir Vokal tekniğine dair temel bilgileri içeren bu yazı aşağıda belirtilen temel kaynaklardan derlenmiştir: Cavit Mürtezaoğlu nun Ses Atölyesinde alınmış olan ders notları. Çevik, Suna Koro Eğitimi ve Yönetim Teknikleri, Doruk Yayımcılık. Manchester, Arthur L Ses Üretiminin Temelleri Üzerine On iki Ders Folklora Doğru. Sayı 60, s Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi. Peckham, Anne The Contemporary Singer : Elements of Vocal Technique (Berklee Guide), Berklee Press Publications. Riggs, Seth Singing for the Stars: A Complete Program for Training Your Voice. Alfred Publishing Company Ömür, Mehmet Sesin Peşinde, Pan Yayıncılık. Vennard, William Şarkı Söyleme Mekanizması ve Tekniği Folklora Doğru. Sayı 61, s Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi. I. Giriş Müzikal ses üretmek için 3 temel öğe gereklidir: güç kaynağı (jeneratör) titreşim (vibratör) tınlatıcı (rezonatör) Bu üç önemli öğenin yanında telaffuzu sağlayan ağız, dişler, dil, yanaklar ve damak (artikülatörler) vokalistlerin sözcüklerle müziği, ezgileri bir araya getirmelerinde önemli araçlardır. A- Nefes (jeneratör) Doğru ve yeterli nefes kullanımı şarkı söylemenin temeli ve ilk aşamasıdır çünkü nefes, titreşimi gerçekleştiren kuvvetin kaynağıdır. Nefes borusu, akciğer, diyafram, kaburga kemiği ve ilgili kaslar ve karın kaslarının doğru kullanımı ile nefes alıp verme kontrolü sağlanabilir. Kaslar uyumlu bir şekilde çalışarak bir körük gibi havayı kontrollü olarak pompalarlar. Ses ile ilgili bir çok sorun yetersiz nefes kullanımından ve/veya yoğun kas gerginliklerinden kaynaklanır. Nefes 1

2 kullanımı, vokal çalışmalarının en önemli egzersizlerinden biridir. Đyi nefes kullanımı entonasyon, güçlü söyleme, volüm, ses genişliği, ifade gibi bir çok noktada belirleyicidir. B- Ses üretimi (vibratör) Gırtlak kıkırdak, kaslar, sinirler, mukus zarlar ve bağlardan meydana gelir. Ses telleri de gırtlakta yer alır ve arytenoid kıkırdaklarından, vokal kaslarından (thyroarytenoid), bağlardan ve zarlardan oluşur. Ses, akciğerlerin havayı ses tellerine doğru üflemesi ve ses tellerini titreştirerek hareket ettirmesiyle meydana gelir. Ses telleri, gerçekte tel, telcik ya da tüycüklerden oluşmamıştır. Birbirine hızla çarpan dudaklar şeklinde hareket eden kıvrımlardır. Arytenoid kıkırdakların hareketlenmesi ile yere paralel duran ve dudağa benzeyen iki doku kıvrımından oluşan ses telleri açılıp kapanır. Beyinden yöneltilen şarkı söyleme ya da konuşma emri ile akciğerlerden pompalanan hava trake denen nefes borusundan yukarı doğru çıkar, kapalı pozisyondaki ses tellerine çarpar ve ses oluşur. Ses telleri gitar telleri gibi titreşmez. Ses, alkışlarken avuçlarımızın birbirine çarpması gibi ses tellerinin birbirine çarpmasıyla oluşur. Boğazın üzerinde halk arasında Adem elması denilen yere dokunulup huu! sesi verildiğinde ses tellerinin titreşimi hissedilebilir.

3 C- Tınlatıcılar (rezonans boşlukları) Titreşim sonucu oluşan ses, ses tellerinin üst kısmında bulunan boğaz, ağız ve burun boşluğu (rezonans boşlukları) gibi tınlatıcılarla renklenir ve güçlenir. Konuşma ve şarkı sesi armonikleri zenginleştirilmiş karmaşık seslerdir. Đnsan sesine dilin tüm inceliklerini ve ifade gücünü kazandıran rezonansın niteliğidir. Telli enstrümanların ahşap kasaları yada nefesli sazların boruları da rezonans boşluklarına benzetilebilir. Yansıtıcıların dikkatli kullanılması ses sağlığı açısından da büyük önem taşır. Eğer rezonatör bölgeler yeterince kullanılmıyorsa, ses başka büyütme araçları arayacak ve ses tellerine daha fazla yüklenerek onları zorlayacaktır. Böylece ses tellerinin hasar görmesine ve belki de sesin tamamen yitmesine neden olacaktır. Bu durum konuşma sesi için de geçerlidir.

4 II. Nefes Kullanımı / Solunum A- Gevşeme Nefes ve ses alıştırmalarına başlamadan önce fiziksel ve zihinsel gerginliği gidermek üzere gevşeme alıştırmaları yapmak faydalı olacak ve bu alıştırmalar gırtlağın kasılması, dilin, çenenin sertleşmesi gibi sorunların önüne geçecektir. yüz kaslarını gevşetme: iki eliniz ile yüzünüze masaj yapın: alından başlayarak yanaklar, dudaklar ve çenede uygulayın boyun esnetme: sol/sağ kulağı sol/sağ omzunuza değdirin, başı 180 derece çevirin, sağ elle başın arkasından sol kola ulaşmaya çalışın ve tersini yapın. omuz silkme: omuzu yukarı doğru indirip kaldırın omuz esnetme: sol kolunuz başınızın üzerinde, sağ elinizle sol dirseğinizi sağa doğru hafif ama düzenli bir biçimde çekin. Belden sağa doğru eğilirken sağ dirseğe sol elle basınç uygulayarak çekin. omuz çevirme: kollarınızı giderek büyüyen daireler halinde çevirin. kol ve beden esnetme: kollarınızı yukarı kaldırıp, önce sağ sonra sol elle tavanı yakalamaya çalışın ve ardından bedeninizi öne doğru eğip kollarınızı çözülmüş bir biçimde aşağıya bırakın. bacak kaslarını gevşetme: bir bacağınız üzerinde dengeyi sağlayıp, diğer bacağınızı öne-arkaya sallayın. dil ve çeneye serbestlik kazandırma: dilinizin ucunu üst ve alt dişler üzerinde gezdirin. Alt çenenizi serbest bırakın ve aşağı doğru düşürün; ardından sağa ve sola doğru esnetin. Alt çene kemiğinin üst çene kemiğine bağlandığı noktaya parmaklarınızla dokunarak alt çenenizi aşağı doğru düşürün. Şakaklardan başlayarak çenenize doğru masaj yapın. Nefes almak insanların özel bir çaba göstermeden otomatik olarak gerçekleştirdikleri doğal bir fonksiyondur. Heyecanı azaltıp ses kalitesini yükselten derin ve rahat nefes kullanımı ise şarkı söylemenin en önemli aşamasıdır ve günlük nefes kullanımından farklıdır. Solunum mekanizması ve işleyişi üzerine çalışmak kontrollü nefes kullanımını öğrenmeye yardımcı olacaktır. B- Solunum Mekanizması Göğüs kafesi ve akciğerler Göğüz kafesi kemik ve kıkırdaklardan oluşur. Şarkı söylerken ses tellerine düzenli hava akışı, göğüs kafesinin açılması ve karın kaslarının kasılmasıyla sağlanır. Göğüs kafesinin 4

5 açılmasını hissetmek için yumruklarınızı belinizin üzerinde iki yana yerleştirin. Büyük bir nefes alın, göğüs kafesinin genişlediğini, nefes verirken de tekrar daraldığını hissedeceksiniz.. Diyafram Diyafram göğüs boşluğunu karın boşluğundan ayıran yassı bir kastır. Kaburga kemiğinin en alt bölümüne bağlanır ve göğüs kafesinin zeminidir. Geniş kubbe şeklinde bir kas olan diyafram, kalp ve akciğerleri üst kısımda bırakarak gövdeyi ikiye böler. Nefes alırken, hava akciğerlere gider ve diyafram bulunduğu yerden biraz daha aşağıya düşer. Nefes verirken ise, karın kasları diyaframın yukarıya doğru kavis vermesine neden olur ve havayı dışarıya verir. Karın Kasları Karın bölgesinde her biri çift halinde bulunan dört tane nefes verme kası vardır..bu güçlü kaslar, karnınızda dikey hareketlerle çalışır ve karın bölgesinin tümünü kaplarlar. Karın kasları nefes alırken dışa doğru genişler, nefes verirken ise içe doğru kasılır. Şarkı söylerken, karın kasları yavaş yavaş içe doğru büzülürken göğüs kafesinin açık kalması gerekir. Bu duruma destek adı verilir. Bu şekilde diyaframın yukarıda kalması sağlanır; uzun pasajların söylenmesi ve entonasyon kontrolü kolaylaşır.

6

7 C- Nefes alıp-verme biçimleri Yukarıda açıklanan kas grupları ile ilişkili üç temel nefes alıp verme tekniği vardır, fakat bunlardan birinin etkili ve doğru yol olduğu genel olarak kabul görür. Diğer kullanımlar zayıf entonasyon (ton dışı söyleme), güçsüzlük, zayıf ses karakteri ve başka bir çok ses sorununa neden olabilir. Bu teknikler, aşağıda, şarkı söyleme açısından en elverişsiz olanından başlayarak sıralanmıştır: Omuz nefesi Göğüs nefesi ile nefes alırken göğüs ve omuzlar yukarı kalkar, nefes verirken de aşağıya iner. Bu yöntem havanın içe ve dışarıya hareketinin oldukça hızlı olmasını sağlar. Vokalistlerin bu tekniği kullanmamaları gerekir çünkü hava akışının kontrolünü zorlaştırır. Göğsün üst kısmının hareketi nefesin alınmasıyla ilgilidir ve nefes verirken kontrolün yitimine yol açar. Göğüs ve omuzların pompalama hareketi gerginlik yaratır. Göğüs kemiğini kaldıran kaslar boynun üst kısmıyla bağlantılıdır. Boyun ve omuz kasları gerginken gırtlak kasları da rahat çalışmaz. Dolayısıyla bu kullanım; ses tonunun nefesli, gergin, zayıf, ton dışı duyulmasına sebep olur. Kaburganın yukarı doğru hareketi, diyaframın hareketini engeller. Bu durum, vokalist için en iyi nefes tekniği olan karın kasları nefesinin kullanılamamasına yol açar. Göğüs kafesi nefesi (karın kaslarının kullanılmadığı nefes alma tekniği) Bu kullanım göğüs kafesinde ve diyaframda genişleme yaratır fakat daha aşağıda yer alan karın kasları devrede değildir. Güçsüzlük ve boğazda gerginlik yaratır. Göğüs nefesi kullanımına geri dönüşe sebep olabilir. Göğüs kafesi ve karın bölgesi nefesi Vokalistler için en etkili nefes kullanımı göğüs kafesi bölgesinin ve karın kaslarının birlikte kullanılmasıyla gerçekleşir. Karın kasları güçlü nefes almayı sağlar ve nefes verirken boyun ve boğazdaki gerginliği en aza indirir. Aşağı karın kasları, göğüs kafesinin açık kalması ile kontrol altında tutulan diyaframın tersine, nefes verirken daha yavaş daralır. Göğüs kafesi kasları, diyafram, ve karın kasları nefes desteğini işler hale getirir. Gırtlak, çevresindeki kasların müdahalesi olmadan çalışır.

8 D- Etkili nefes kullanımında dikkat edilmesi gerekenler Dik durun, ayaklarınızı kalça genişliğiniz kadar açın ve göğsünüzü rahat bir biçimde yukarıda tutun. Aşağı karın kaslarınızı rahatlatarak ve bel bölgenizi (diyaframı yanlara ve aşağıya doğru) genişleterek ağzınızdan veya burnunuzdan nefes alın. Çiçek koklarken ya da korku veya şaşkınlık anında farkında olmadan alınan nefes buna örnek olarak gösterilebilir. Ses aralığınızdaki orta tonlarda uzun ses tutarken aşağı karın kaslarınızın çok zorlanmadan kasılmasına (daralmasına ve büzülmesine) izin verin. Göğsünüzü rahat bir biçimde yukarıda tutmayı sürdürün, şarkı söylerken göğüs kafesinizi (kaburga kemiklerinizi) açık tutmaya çalışın. Göğsünüzün düşmesine izin vermeyin. Nefes alırken omuzları kaldırmamaya dikkat edin ve akciğerlerinizi gereğinden fazla doldurmayın. Akciğerleri sonuna kadar nefesle doldurmak ses çıkarmadan önce

9 boğazda ve çenede gerginlik yaratır. Bazı vokalistler, nefes alırken büyük bir çaba harcayıp göğüslerini şişirebildikleri kadar şişirirler ve bunun sonucunda, daha ilk sözcükte göğüs çöker ve nefesin önemli bir kısmı harcanmış olur. Diyafram ve karın kaslarının kontrolü sağlanamaz. Oysa doğru nefes alınırsa, karın kasları, hava dışarı çıkana kadar basıncı ayarlayacak ve herhangi bir çökme ya da kasılma ortaya çıkmadan cümle sonuna kadar gelinecektir. Göğüs kafesi ancak cümle sonuna gelindiğinde aşağıya inecektir. Bu da nefesin düzenli bir biçimde tamamen harcanması anlamına gelir. Nefesin yavaş ve kontrollü bir şekilde dışarı verilebilmesi için interkostaller ve diyaframın karın kaslarına direnç göstermesi gerekir. Kaslardaki bu hareket bilinçli olarak yapılabilir. Nefesin gırtlak tarafında değil, diyafram ve interkostaller aracılığıyla tutulmasına dikkat edilmelidir. Nefesin gırtlakta tutulması gırtlağın kasılmasına yol açar; bu da temiz sesler elde etmeyi olanaksız kılar. Nefes tutulurken gırtlakta hiçbir gerginlik hissedilmemelidir. E- Nefes kullanımını geliştirmek Çok hızlı nefes almayın ve nefes alırken omuzlarınızı kaldırmayın. 80 metronomla çalışın. 3 aşamayı da rahat uygulayabildiğinizde nefes verme süresini 30 sayıya çıkarın. 1. Aşama 1. Her metronom vuruşunda kesik kesik 2 nefesle aşağı karın kaslarını ve kaburga kemiğini genişleterek 10 sayıda nefes alın. Her vuruşta 2 sss sesi ile 20 vuruşta nefesi verin. Bu alıştırmayı tekrarlayın. 2. Tekrar bir önceki aşamadaki gibi nefes alın. Yine 20 sayıda fakat bu kez kesintisiz, uzun sss sesi verin. 3. Nefes alın ve bu kez 20 sayıda aaa sesi verin. Nefes verirken de kaburga kemiklerinizdeki açıklık hissiyatını sürdürün. 2. Aşama 4. Bu kez 10 sayıda kesintisiz, ağır ve uzun bir nefes alın. Her vuruşta 2 ss sesi ile 20 vuruşta nefesi verin. 5. Yine 10 sayıda kesintisiz, ağır ve uzun bir nefes alın ve 20 sayıda kesintisiz sss sesi ile verin sayıda kesintisiz, ağır ve uzun bir nefes alın ve 20 sayıda kesintisiz aaa sesi ile verin. Nefes verirken de kaburga kemiklerinizdeki açıklık hissiyatını sürdürün. 3.Aşama 1. Tek seferde çabuk nefes alın. Her vuruşta 2 sss sesi ile 20 vuruşta nefesi verin 2. Tek seferde çabuk nefes alın ve 20 sayıda kesintisiz sss sesi verin. 3. Tek seferde çabuk nefes alın ve 20 sayıda kesintisiz aaa sesi verin.

10 4. Aşama Tek seferde çabuk nefes alın ve nefesinizi aşağı belirtildiği gibi kesik kesik farklı kuvvetlerde verin; mf f p (s s s s s) (s s s s s) (s s s s s) ya da Mf f p (s s s s s ) (s ) (s s s s s) 5. Aşama Belirli ritim kalıpları halinde hazırlanan soluk alıştırmalarını tekrarlayın. ۶ ا ۶ ۶ ا ۶ ا ۶ ا s.s s. s. s. s.s. s. s.s. s. 6. Aşama Şarkı solunumu yerleştikçe soluk fırlatma çalışmalarına başlanabilir. Soluk fırlatma alıştırması huk hecesiyle, alt göğüs ve diyaframla desteklenen basınçlı havanın rezonans boşlukları düşünülerek dışarı atılmasıyla yapılır. k sesi bilinçli olarak gırtlaktan verilmemelidir, diyaframın dışa doğru atılması sonucu oluşan basınçla kendiliğinden oluşur.

11 III. Larenks Akciğerlerden gelen havanın harekete geçmesiyle titreşen ses tellerini içine alan bu ses kutucuğu trakenin ucunda, kıkırdak ve kas dokularından oluşan boru şeklinde bir organdır. Ses kutusunda ayrıca ses kasları bulunmaktadır. 11

12 IV. Rezonans Larenks tarafından üretilmiş sesler yansıtılmaya hazırdır. Ses, kaynağından çıktıktan sonra çevrenin akustik özellikleriyle de şekillenerek nitelik kazanır. Buna rezonans denir. Konuşma ve şarkı sesi armonikleri zenginleştirilmiş karmaşık seslerdir. Đnsan sesine dilin tüm inceliklerini ve ifade gücünü kazandıran rezonansın niteliğidir. Đnsan sesinin rezonans sistemi, kafada ve boyunda vokal bölgesi adı verilen, hava içeren boşluklardan meydana gelir. Her rezonatörün yapısı ve kişilerin rezonans boşluklarının şekli, boyutları ton özelliklerini etkiler. Rezonans sisteminin işleyişini anlamak ses renginin alanının genişlemesine ve ifade olanaklarının zenginleşmesine imkan sağlar. Rezonans mekanizmasında özellikle ağız ve burun boşlukları, sert ve yumuşak damak, farenks ve göğüsün işlevleri çok önemlidir. A-Rezonatörler (tınlatıcılar) Rezonatör bölgeler trakeadan başlayarak yüzün ön kısmındaki sinüslere kadar uzanan göğüs, gırtlak, yutak (farenks), ağız ve burun boşluklarını içine almaktadır. Her kişinin larenks ve vokal bölgesinin şekli, boyutları gibi fiziksel özelliklerinin farklı olması, yaşadığı ortamın bölgesel, toplumsal ve ailevi farklılıklar içermesi nedeniyle kendine has bir ses rengi vardır. Tınlatıcılar, kişilerin ses renginde en önemli belirleyendir. Her rezonatörün ayrı bir işlevi vardır Göğüs boşlukları özellikle pes seslerde armoniklerin zenginleşmesine ve dolayısıyla seslerin kuvvetlendirilmesine yardım eder. Gırtlak bölgesi, sesin üretildiği kaynaktan (larenks) ağız boşluğuna kadar uzanır ve tınının oluşmasında önemli bir etkendir. Genelde boğaz bölgesi olduğu düşünülen farenks, burun boşluğu, ağız ve larenksin arkasındaki bölgeyi kapsar. Farenks ve ağız esnektir ve birlikte en geniş tınlatıcı boşluğunu oluştururlar. Çene, yanaklar, dudaklar ve dilin kullanımıyla ağzınızın şeklini ve boyutlarını değiştirerek ses özelliklerinizi belirleyebilirsiniz. Farenks kassal ve esnek olduğundan tonu da etkiler. Farenks (yutak) arka duvarı, farenksin bütün bölgeleri için bir duvar oluştururken, yumuşak damak ve dil kökü ile ve ayrıca üst rezonans bölgeleri (burun boşluğu, ön sinüsler, östaki borusu ve kemik kıvrımları) ile bağlantılıdır. Özellikle burundaki kemik kıvrımları arasındaki bölgeler önemli rezonans bölgeleridir. Ağız boşluğunu dolduran dil özellikle telaffuzun (artikülasyon) gerçekleşmesinde etkilidir. Alt çene aşağı yukarı ve yana doğru hareket edebilme becerisiyle ağız boşluğunun genişletilmesi, rezonansın güçlendirilmesinde, konuşma ve şarkı söylemede sesli ve sessizlerin oluşumunda işlevseldir. Sert ve yumuşak damak, sesin tını ve renginin oluşumunda son derece etkin bir rezonans bölgesidir. Burun boşluğu, bir kıkırdak kemikle ortadan iki bölmeye ayrılır. Bunlar kemik kıvrımları, ağız boşluğu ve sinüsler ile bağlantılıdır. 12

13 B-Rezonansı (Tınlamayı) Keşfetmek Ses titreşimleri rezonans bölgelerinde tınladığında, yüzde (maskede)güçlü bir tınlama (yankı) hissedilir. Titreşimin yoğunluğu söylediğiniz sesli harfe ve sesin tizliğine veya pesliğine göre değişiklik gösterir. Z, M, N gibi sürekli sessiz harfler yada Đ ve E gibi kapalı sesli harfler dudaklarda, burun ve yüz maskesinde yoğun bir titreşim yaratır. Bu harfleri tınlatırken gırtlak kaslarının desteği sesin güçlenmesi açısından önemlidir. A ve O gibi sürekli seslilerde doğru rezonans bölgelerini bulmak görece daha zordur. A harfi özel kullanımlar dışında, üst dişlerin üzerindeki sert damakta tınlar. O, daha arkada, damağın kubbeye benzeyen bölümünde tınlar. Kapalı ea sesi (black) ise daha da arkada, yumuşak damakta tınlar. Đnsan sesi diğer müzik enstrümanlarında olduğu gibi görsel anlamda tanıma, inceleme imkanı sunamadığı için rezonans bölgelerinin keşfi hayal gücüyle desteklenmelidir. 1. Sesinizin sürekli bir şekilde ön dişlerin arkasında tınladığını hissetmeye çalışın. 2. E ve Đ seslerini verirken gırtlağınızdan yardım alın ve vibrasyonu artırarak sesin güçlendiğini hissedin

14 3. Gizli gülüş (iç gülüş): Ağzınızın içerisinde gizli bir gülüş ifadesi yakalayın. Gizli gülüş, göz altı bezlerinin altındaki kasların yardımıyla yumuşak damağı yukarı kaldırarak sesin tınladığı farenkste daha geniş bir boşluk yaratır. Gizli gülüşün uygulanışı: a. Ağzınızı kapalı, dişlerinizi kapalı ya da mesafeli tutun. b. Damağınızı, esnerken olduğu gibi, yukarı kaldırın. c. Gözün altındaki kasları yukarı, aynı zamanda dışa doğru ittirin. 4. Gizli gülüş damak ve gırtlak kaslarını serbestleştirir, dilin teknik kullanılmasının imkanlarını artırır ve seslileri okumak için dilin iyi çalışmasını sağlar. Gizli gülüş, yüz maskesinin kaslarını güçlendirirken, üst dudağın uygun pozisyon almasını sağlayacaktır.

15 V. Vokal Registerları ve Registerlar Arası Geçişler (Harmanlama) Vokal Register: ses tellerinin değişik titreşim hareketlerini tanımlayabilmek için kullanılan bir terimdir. Erkek Sesleri: göğüs- kafa- falsetto( kafa registerinin hafif gürlükte kullanılmasıyla elde edilir.) Kadın Sesleri: göğüs- orta (karışık)- kafa (do5ten sonra duyulalan flageolet-ıslık sesi) Baslar ses alanlarının büyük bir bölümünde göğüs sesi, çok tizlerde kafa sesi kullanır. Tenorlar fa# e kadar göğüs fa# la arası kafa, daha tizlerde falsetto kullanırlar. Baritonlar baslara benzer. Kadın seslerinde genel eğilim sopranolarda kafa, altolarda göğüs şeklindedir. Mezzosopranolar ve dramatik sopranolar üç registeri de geniş alanda başarıyla kullanabilirler. Vokal register, benzer ton özellikleri gösteren ve vokal mekanizmasının aynı kas hareketi ile üretilüen ardışık ses perdelerinin oluşturduğu dizidir. Bazı vokalistler register geçişlerini fark ettirmeden yaparlar. Bazıları ise her registerda değişen ses özelliklerine sahiptir. Registerlar değiştirilen araba viteslerine benzetilebilir. Birinci vites sizin en düşük registerınızdır. Çıkıcı bir dizi seslendirirken registerı ya da vitesi değiştirmeniz gereken bir noktaya geleceksiniz. Seste vites değiştirme, kas hareketlerinde zorlanılmazsa otomatik olarak sağlanabilecek bir düzenlemedir. Register değiştirirken ses tonunuzda farklılıkların meydana geldiğini fark edeceksiniz. Şarkı söylemede pürüzsüz register değişikliği kas koordinasyonunu ve pratiği gerektirir. Ses kalitesinin arttırılması için ses geçişlerini dinamik bir şekilde düzenlenebilmesi, register geçişlerinin hissettirilmemesi ve homojen bir duyuşun yakalanması gerekir. Harmanlama, geçiş yerlerindeki farklı duyuşları önlemek ve geçişleri dinleyicinin fark edemeyeceği bir şekilde yapabilmeyi sağlamak üzere kas hareketlerini düzenleme yöntemidir. Geçişlerin pürüzsüz duyulması üst registerların aşağıya doğru genişletilmesiyle daha kolay sağlanır. Kas gerilmelerine sebep vermeden alt seslerden yukarıya doğru harmanlama daha fazla dikkat gerektirmektedir. Geçiş bölgelerinde gereğinden fazla güçlü söylemek geçişi zorlayabilir. Sesiniz zorlandığında nefes kullanımında yetersizlik görülür ya da düzenli kas hareketlerinde sorunlar olur. Ses tellerinin kontrol edilemeyen, ani ses kırılmaları ürettiği de görülebilir. Register değiştirirken ses kırılmalarını önlemek için boğaz, boyun, yüz ve omuzlardaki kasların gevşemesini sağlamak ve nefes desteğini dengelemek gerekir. Aynada kendinizi izlemek gergin olan kasları tespit etmeye yarayabilir. Vokal registerları konusunda pek çok teori öne sürülmüştür. Bazıları tek bir register olduğunu kabul edip, bu kabulün öğrencilerin kafalarını karıştırmayarak tek register kullanıyormuş gibi söylemelerini sağladığını belirtirken; ikinci bir yaklaşım ise kafa ve göğüs sesinden oluşan iki register olduğunu söylemektedir. Üç register teorisi (göğüs, orta, kafa registerlar) ise göğüs ve kafa sesinin karıştırılarak bir arada kullanılmasıyla pürüzsüz bir ses elde edilebileceğini öne sürer. Kadın ve erkek seslerinde bu üç registera ek olarak bir yüksek

16 register daha vardır: erkekler için kafa sesinin de üzerinde falsetto, kadınlar için de yine kafa sesinin üzerinde flute (flageolet) sesi denilen register. Kafa sesinin de kullanımıyla birlikte en az iki oktavlık bir range vokalistler için ifadeyi rahatlatmaktadır. Kafa sesinden hoşlanmasanız da, kafa sesi üzerine pratik yapmak sesi güçlendirecektir. A-Register Çalışması için tavsiyeler: 1. Geçiş pürüzsüz olmasa da kafa sesi kullanın. Geçişler pratikle pürüzsüz olabilir. Kafa sesi çoğu kadının ses aralığının en geniş bölümünü oluşturur, erkekler için daha sınırlıdır fakat eşit önemdedir. Kafa sesi kullanımı ve gelişimi ses aralığının genişlemesinde ve ses renginde belirleyicidir. 2. Đnici perdelerde alıştırma yapmak registerlar arası geçişleri belirsizleştirmeye yardımcı olup alt registera geçişi de rahatlatır. 3. Kayan sesler ile yapılan alıştırmalar register geçişlerini kolaylaştırarak gırtlağın rahatlamasını sağlar. 4. Herhangi bir fiziksel aktivite gibi tiz sesleri de düzenli olarak çalıştırmak gerekir. Bütün ses aralığını çalıştırmadıkça sesler aşağıya düşmeye eğilimli olacaktır. 5. Normalde icralarda kullandığınız en tiz sesin en az bir tam ses üstünü de söyleyebilmek gerekir. Böylece psikolojik olarak da güven hissi yaratılmış olur ve zorunda kaldığınızda bir ses daha tizini kullanacağını bilerek rahatlarsınız. B-Ses aralığı ve ses türleri kadın sesleri: soprano (lirik, dramatik, spinto, leger, subret, koloratür, dramatik koloratür): genelde ezgiyi seslendirdikleri için tınılarının güzel, tizlerinin parlak ve rahat olması gerekir. Tiz ve orta tonları parlak ve dolgun olmalıdır. kontralto (oratoryo kontraltosu, sahne kontraltosu): alt ve orta tonlar dolgun, koyu ve tınılı olmalıdır. mezzosoprano (lirik, dramatik): referans bölgeleri orta tonlardır. erkek sesleri: tenor (dramatik, lirik, leger, buffa): tiz seslere kolaylıkla çıkabilen, üst registerda mi sesi çevresinde yorulmadan dolaşabilen parlak seslerdir. bariton (dramatik, lirik) bas ( basprofondo, bashantant, basbuffa, basbariton) : alt registerdaki fa sesine kadar rahatça inebilen, koyu, dolgun ve titreşimli seslerdir.

17 VI. Ses Sağlığı Ve Bakımı A- Duruş Vücuttaki sinirlerin görevi, beyinden aldığı sinyalleri, vücudun diğer bölgelerine iletmektir. Duruş doğru olmadığı zaman, sinirlerin ilettiği sinyaller zayıflar çünkü sinirlere uygulanan baskı artar. Yanlış duruş sadece vokal yaparken nefes almamızı sağlayan kasları değil, aynı zamanda beyinden gelen sinyalleri de kötü yönde etkiler. Doğru duruş için başınızı ve göğsünüzü herzaman rahat ve yukarda tutmalısınız. Gergin değil, şarkı söylemeye hazır ve rahat bir şekilde durmalısınız. Ancak duruşunuza çok fazla odaklanırsanız, söyleyişiniz olumsuz yönde etkilenebilir. B- Alkol Kullanımı Alkol kullanımı nöromasküler sisteminizi olumsuz etkilediği için ses telleri normal işleyişlerinden çok daha azını yerine getirebilirler. C- Sigara Kullanımı Kas ve sinir problemlerine yol açmanın yanı sıra sigara (ister kendiniz için, ister içen birisinin yanında durun), ses tellerindeki mukus tabakasını kurutur. Bu doğal tabaka olmadan ses tellerinin kenarları şişer, vibrasyon yapmak çok zorlaşır ve havanın kullanılamadan kaybına yol açar. D- Şarkı Söylemeden Önce Yemek Yemek Şarkı söylemeden önce yemek yenilmemesi önerilir çünkü vücut tüm enerjisini sindirime yoğunlaştırdığı için diğer fonksiyonları yavaşlar. Bu, zihninizin uyanıklığını engeller ve şarkı söylerken ihtiyacınız olan vokal koordinasyonunu yavaşlatır. Aynı zamanda büyük miktarda mukus ses tellerinden mideye taşındığı için vibrasyon da engellenir. E- Đşe Yaramayan Đlaçlar Spreyler, sıcak çaylar vs. daha iyi şarkı söylemenize yardımcı olmaz. Sadece tahriş olan kasları yumuşatır. Bu ilaçların çoğu ses telleri üzerinde hiçbir etkiye sahip değildir çünkü ses telleri, bu ilaçların ulaşabileceği yerden çok daha aşağıdadır. F- Stres ve Yorgunluk Yorgun olduğunuzda ya da stres altındayken nöromasküler sistem düzgün biçimde çalışamaz. Bu şartlar altında da kaslarınıza aşırı yüklenme riski ortaya çıkar. G- Çevresel Faktörler Sesinizi etkileyecek bir çok çevresel faktör vardır. Toz, duman, is vs. gibi soluduğunuz bir çok madde ya kas yüzeyinizi tahriş eder ya da nöromasküler sisteminize zarar verir. Ayrıca aşırı şekilde öksürmek, hapşurmak ya da sert bir şekilde boğaz temizlemek ani bir hava akımına yola açar ve ses tellerindeki kas yüzeyine zarar verir.