TÜRKİYE DEKİ BAZI ENDEMİK İÇSU BALIKLARININ DÜNYA DOĞAYI KORUMA BİRLİĞİ (IUCN) ÖLÇÜTLERİNE GÖRE DEĞERLENDİRİLMESİ. Fahrettin KÜÇÜK

Transkript

1 TÜRKİYE DEKİ BAZI ENDEMİK İÇSU BALIKLARININ DÜNYA DOĞAYI KORUMA BİRLİĞİ (IUCN) ÖLÇÜTLERİNE GÖRE DEĞERLENDİRİLMESİ Fahrettin KÜÇÜK Süleyman Demirel Üniv., Eğirdir Su Ürünleri Fakültesi, Eğirdir/ISPARTA ÖZET: Bu araştırma 2004 yılında, Dünya Doğayı Koruma Birliği (IUCN)tarafından yayınlanan ve Kırmızı Liste de yer alan bazı endemik içsu balıklarımızın durumları incelenmiştir. Bu endemik taksonların % 58,5 i Cyprinidae, % 14,3 ü Cobitidae, % 10 u Cyprinodontidae, % 8,6 sı Balitoridae, % 2,8 i Salmonidae % 2,8 i Gobiidae, % 1,5 i Clupeidae ve %1,5 i Petromyzontidae üyelerinden oluşur. Endemizm oranı Cyprinodontidae familyasında % 78, Cobitidae de % 62 ve Cyprinidae de ise %32 olarak belirlenmiştir. Anahtar kelimeler: Türkiye, İçsu balıkları, Endemik, IUCN ABSTACT: Appreciation according to scale IUCN of Turkiye Endemic Freshwater Fish In the present study, last stiuation of endemic freshwater fish found Red List published by IUCN in 2004 was examined. These endemic taxons are represented by 58.5% Cyprinidae, 14.3 % Cobitidae, 10 % Cyprinodontidae, 8.6 % Balitoridae, 2.8 % Salmonidae 2.8 % Gobiidae, 1.5 % Clupeidae and 1.5 % Petromyzontidae species and subspecies. It has been also determined that the endemizm ratios are 78% in Cyprinodontidae, 62% in Cobitidae and 32% in Cyprinidae. Keywords: Türkiye, Freshwater fish, Endemic, IUCN 1. GİRİŞ Soyu tükenmekte olan canlı türleri yaklaşık otuz yıldan bu yana Dünya Doğayı Koruma Birliği (IUCN) tarafından oluşturulan kırmızı listede(red Book) yayınlanmaktadır. Bu konudaki ilk çalışmaları takiben yeni sistemin oluşturulması 1994 yılında yapılmıştır. Bu sistemin, doğal çevrede yaşayan canlıların yok olma tehlikesini etkileyen faktörlerin belirlenmesi ve bunun insanlara anlatılması en önemli amaçlarındandı. Bu sistem geniş taksonlar içerir. Kırmızı liste Mace and Lande (1991), Mace et al. (1992), IUCN (1993), Mace and Stuart (1994) ), IUCN (1994), IUCN /SSC Criteria Review Working Group (1999) ve IUCN (2001) tarafından yapılan düzenlemeler ile oluşturulmuştur (IUCN, 2001). IUCN (2001) tarafından yapılan en son düzenlemede tehtit altındaki türlerin listesinin yanı sıra, kriter- 151

2 TÜRKİYE DEKİ BAZI ENDEMİK İÇSU BALIKLARININ DÜNYA DOĞAYI KORUMA BİRLİĞİ KÜÇÜK leri etkileyen değişimler, bazı anahtar isimlerin tanımlanması, kesin olmayan kriterlerin kesinleştirilmesi ve çalışma gruplarının önerileri doğrultusunda 3.0 versiyonu yeniden düzenlenmiştir. Bu çalışmaların yanı sıra tehlike altındaki taksonlar, Dünyanın Korunmasının İzleme Merkezi (WCMC) tarafından da izlenmektedir. Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) kuruluşu olan bu merkez IUCN ve WWF (Dünya Doğayı Koruma Vakfı) ile ortak çalışmalar yürütmektedir. Soyu tehlike altında olan türlerin korunmasına yönelik Bern Sözleşmesinde Kesinlikle Korunması Gereken Hayvan Türleri (SPFS) ve Korunması Gereken Hayvan Türleri (PFS) şeklinde iki ek altında toplamıştır (Mısırlıoğlu, 2005). IUCN Tatlısu Biyoçeşitlilik Değerlendirme Programı çerçevesinde yapılan Akdeniz Havzası Endemik Tatlısu Balıklarının Dağılımı ve Durumu nun araştıldığı çalışmada, Akdeniz havzasında yer alan 19 ülkede 253 endemik balık takson bulunduğu belirlenmiştir. Bu taksonlardan % 3 nün soyu tükenmiş (EX), % 56 nın tehdit altında, % 18 nin kritik düzeyde(cr), % 18 nin yüksek risk altında (EN), %20 nin duyarlı (VU) ve sadece % 20 nin (52 takson) en az tehlikede (LC) olduğu açıklanmıştır. Aynı çalışmada, Türkiye nin Akdeniz ve Ege havzalarındaki içsularda yayılış gösteren 34 endemik balık taksonu bildirilmiş ve bunların, % 3 nün soyu tükenmiş (EX), % 24 nün kritik düzeyde (CR), % 27 nin yüksek risk altında(en), % 12 nin duyarlı (VU), %34 nün yetersiz veri (DD) ve sadece % 6 nın en az tehlikede (LC) olduğu açıklanmıştır (Çizelge 1) (Smith ve Darwall, 2005) 2. ÖLÇÜTLERİN TANIMLANMASI Populasyon ve populasyon büyüklüğü (A,C ve D ölçütleri): Kırmızı listedeki populasyon terimi biyolojik kullanımdan farklı olarak Kırmızı Liste ölçütlerinde özgün bir anlamda kullanılır. Burada populasyon bir taksondaki bireylerin toplam sayısıdır. Pratik nedenlerden dolayı populasyon büyüklüğü sadece ergin bireylerin sayısı ile ölçülür. Alt-populasyonlar (B ve C ölçütleri): Coğrafi veya diğer nedenlerle birbirinden ayrı ve aralarında birey geliş-gidişi az olan gruplardır. Populasyondaki jeolojik, demografik veya genetik farklılaşmaları tanımlar. Ergin bireyler (A, B, C ve D ölçütleri): Ergin bireylerin sayısı üreme yeteneğine sahip olduğu bilinen, tahmin edilen bireylerin sayısını ifade eder. Kuşak (A,C ve E ölçütleri): Kuşak(nesil, jenerasyon) süresi ve uzunluğu populasyondaki yeni doğmuş bireylerin ebeveynlerinin ortalama yaşıdır. Kuşak süresi, populasyondaki ergin bireylerin değişim hızını yansıtır. Azalma (A):Azalma belirtilen süre(yıllar) içinde ergin bireylerin sayısında, en az belirtilen miktarda (%) düşüştür; ancak bu düşüşün sürmesi gerekli değildir. Dalgalanmaların düşüş evresi azalma olarak sayılmaz. Azalma doğru bir bilgi olmadıkça dikkate alınmamalıdır. Bir dalgalanma aşaması da azalma olarak değerlendirilmelidir. Süregelen düşüş (B ve C ölçütleri): Süregelen düşüş yakın geçmişte sürmüş, halen süren veya gelecekte süreceği öngörülen, önlemler alınmadığında devam edecek olan düşüşlerdir( düzgün, düzensiz veya seyrek olabilir). Dalgalanmalar normal olarak süregelen düşüş sayılmazlar, ancak kanıt olmadıkça gözlenen herhangi bir düşüş dalgalanma olarak değerlendirilmemelidir. 152

3 I. BALIKLANDIRMA VE REZERVUAR YÖNETİMİ SEMPOZYUMU 7-9 ŞUBAT 2006, ANTALYA Aşırı dalgalanmalar(b ve C ölçütleri): Aşırı dalgalanmalar veya iniş-çıkışlar populasyon büyüklüğü veya yayılışı sık sık, çabuk veya şiddetli oynamalarla değişen (örneğin, 10 kat azalış veya artış)taksonlarda görülür. Ciddi parçalanmalar (B ve C ): Bu terim, bir taksondaki bireylerin çoğunun küçük ve nispeten alt populasyonlar halinde bulunmalarından dolayı, tükenme tehlikesinin artma durumunu yansıtır. Bu küçük alt populasyonlar yok olabilirler veya tekrar kolonize olma durumları düşüktür. Yayılış alanı (A ve B ölçütleri): Bir taksonun bulunduğu bilinen veya öngörülen bütün noktaları içine alacak şekilde çizilebilecek en kısa sınırların içinde kalan alan olarak tanımlanır. Yayılış alanı birçok durumda, en küçük dışbükey çokgenin alanı olarak ölçülebilir( İç açıları 180 dereceyi aşmayan ve tüm bulunuş noktalarını kapsayan en küçük çokgen) Yaşam alanı( A,B ve D ölçütleri): Bir taksonun yayılış alanının içinde kalan ve rastlantısal olanların dışında, o taksonun yaşadığı (kullandığı) alan olarak tanımlanır. Yaşam alanının genişliği kullanılan ölçeğe göre değişeceğinden o taksonun biyolojik özelliklerine, tehditlerin niteliklerine ve eldeki verilere uygun bir ölçek kullanılmalıdır. Yer( B ve D ölçütleri): Coğrafik veya ekolojik olarak ayrı olan ve tek bir tahdit edici olay ile oradaki taksona ait tüm bireylerin hızla etkilenebileceği alandır. Yerin boyutu tehdit edici olayın kapsadığı alana bağlıdır ve çok sayıda alt populasyonu ya da bir alt populasyonun bir kısmını içine alabilir. Toksonun birden fazla olaydan etkilendiği durumlarda yerin tanımı olası tehtidlerin en ciddi olanına göre yapılmalıdır. Nicel analiz (E ölçütü): Bir taksonun yaşama tarzı, habitat gereksinimleri ve tehditler hakkında bilinenlere ve belirtilen yönetim seçeneklerine dayanarak, taksonun tükenme olasılığını hesaplayan herhangi bir analiz olarak tanımlanır. Populasyon yaşam analizi bu tekniklerden biridir. Nicel analiz için eldeki uygun tüm verileri kullanmalıdır. Sonuçları sunulurken, uygun ve savunulabilir varsayımlar, kullanılan veri, verideki ve nicel modeldeki belirsizlikler belgelenmelidir. Sınıfların Tanımlanması Şekil 1. IUCN Değerlendirme Kategorileri 153

4 TÜRKİYE DEKİ BAZI ENDEMİK İÇSU BALIKLARININ DÜNYA DOĞAYI KORUMA BİRLİĞİ KÜÇÜK Soyu tükenmiş (EX, extinct): Son bireyinde öldüğüne, hiçbir makul şüphe kalmadığında, o takson tükenmiş(ex) olur. Soyu tükenen taksonun, geçmişteki yayılış alanındaki bilinen veya tahmin edilen habitatta, uygun zamanda (günlük, mevsimsel, yıllık) geniş taramalar sonucunda hiçbir bireyin kaydedilmemesi durumunda takson tükenmiş kabul edilebilir. Bu taramalar, türün yaşam döngüsü ve formuna uygun bir zaman aralığımda yapılmış olmalıdır. Doğal çevrede tükenmiş (EW, extinct in the wild): Doğal bölgelerde soyu tükenmiş taksonların sadece yetiştiricilik koşullarında bilinen veya yaşamsına izin verilen, geçmişteki sahanın dışındaki populasyon veya populasyonlardır. Doğal çevrede soyu tükenen taksonun, geçmişteki yayılış alanındaki bilinen veya tahmin edilen habitatta, uygun zamanda (günlük, mevsimsel, yıllık) geniş taramalar sonucunda hiçbir bireyin kaydedilmemesi durumunda takson doğal çevrede tükenmiş kabul edilebilir. Bu taramalar, türün yaşam döngüsü ve formuna uygun bir zaman aralığımda yapılmış olmalıdır. Ciddi tehlikeye girmiş, Kritik (CR, crticalli endangered): Eldeki en iyi kanıtlar, taksonun A dan E ye kadar ölçütlerden herhangi birini kritik sınıf içinde karşıladığını gösteriyorsa, takson Kritik(CR) olarak sınıflanır, bu nedenle neslinin doğada tükenme tehlikesinin aşırı derecede yüksek olduğu kabul edilir. Tehlikede (EN, endangered): Eldeki en iyi kanıtlar, taksonun A dan E ye kadar ölçütlerden herhangi birini tehlikede sınıfı içinde karşıladığını gösteriyorsa, takson tehlikede (EN) olarak sınıflanır, ve bu nedenle neslinin doğada tükenme tehlikesinin çok yüksek olduğu kabul edilir. Duyarlı (Savunmasız) ( VU, Vulnerable) : Eldeki en iyi kanıtlar, taksonun A dan E ye kadar ölçütlerden herhangi birini Duyarlı sınıfı içinde karşıladığını gösteriyorsa, takson Duyarlı(VU) olarak sınıflanır ve bu nedenle neslinin doğada tükenme tehlikesinin yüksek olduğu kabul edilir. Tehtide yakın (NT, Near Threatened): Ölçütlere göre değerlendirildiğinde Kritik, Tehlikede veya Duyarlı sınıflarına girmeyen, fakat bu ölçütleri karşılamaya yakın olan veya yakın gelecekte tehtid altında olarak tanımlanma olasılığı olan bir takson Tehdide Yakın olarak sınıflandırılır. En az tehkike altında olanlar(lc, Least Conncern): Ölçütlere göre değerlendirildiğinde Kritik, Tehlikede veya Duyarlı sınıflarına girmeyen bir takson Düşük Riskli olarak sınıflandırılır. Geniş yayılışlı ve nüfusu yüksek olan taksonları için kullanılır. Yetersiz veri (DD, Data Deficient): Yeterli bilgi bulunmadığı için yayılışına ve nüfus durumuna bakarak tükenme tehlikesine ilişkin bir değerlendirme yapmanın mümkün olmadığı taksonlar yetersiz verili sınıfına girer. Bu sınıftaki bir takson iyi çalışılmış ve biyolojisi iyi biliniyor olabilir, ancak gerekli yayılış ve nufus bilgileri elde yoktur. Yetersiz verili bir tehdit sınıfı değildir.bir bir taksonu DD sınıfına yerleştirirken dikkatli olmak gerekir. Değerlendirilmeyen (NE, Not Evaluated) : Değelendirilmeye alınmamış ve henüz değerlendirilmemiş taksonlar için kullanılır. Değelendirilmeye alınmamış taksonlar için ölçüt değerlendirilmesi yapılmaz. Bu araştırmada, son kayıtlardan yararlanılarak (Ahnelt, 1995; Balık, 1995, 1988; Banarescu vd., 1978; Battalgil, 1944; Bogustkaya, 1992, 1995, 1996, 1997a, 1997b; Bogustkaya vd., 2000; Erk akan, 1983; Erk akan vd., 1999; Karaman, 1969, 1971; Kuru vd., 2001; Kuru, 2004; Küçük ve İkiz, 2004; Özuluğ vd., 2005; Turan vd., 2003; Wildekamp vd., 1999) endemik içsu balıklarımızı bir listesi oluşturulmuş, Dünya Doğayı Koruma Birliği 154

5 I. BALIKLANDIRMA VE REZERVUAR YÖNETİMİ SEMPOZYUMU 7-9 ŞUBAT 2006, ANTALYA tarafından Kırmızı Liste de yayınlanan taksonların korunma durumları IUCN (2004), Smith ve Darwall (2005) ile izlenen taksonlara ait korunma ölçütleri; Atalay (2005), Balık (1995), Bogustkaya vd. (2000), Erk akan vd., (1999), Kuru vd. (2001) Küçük ve İkiz (2004), Neer vd. (1999); Smith ve Darwall (2005), Turan vd. (2003) nin bulguları değerlendirilmiş ve önerilen korunma ölçütleri Çizelge 1 de verilmiştir. Çizelge 1. Türkiye İçsularında Yayılış Gösteren Endemik İçsu Balıklarının korunma durumları ile önerilen korunma ölçütleri Familya Tür/alttür Korunma Smith ve Önerilen Durumu Darwall, Koruma (IUCN, 2005 Durum 2004) Petromyzontidae Lampetra lanceolata Kux and Steiner,1972 yok - DD Salmonidae Salmo platycephalus Behnke,1968 CR - CR Salmo trutta abanticus (Tortonese,1954) yok - DD Clupeidae Clupeonella abrau muhlisi Neu,1934 VU - CR Cyprinidae Acanthobrama mirabilis Ladiges,1960 Yok - CR Alburnus akili Battalgil,1942 VU EX EX Alburnus baliki Boutskaya,Küçük and Ünlü,2000 yok - VU Alburnus escherichii Steindachner,1897 yok - DD Alburnus heckeli Battalgil,1944 DD - VU Alburnus nasreddini Battalgil,1944 yok - EN Alburnus sellal adanensis Battalgazi 1944 yok - DD Alburnus tarichi (Pallas,1811) DD - VU Alburnus tımarensis Kuru,1980 yok - NE Barbus plebejus pergamonensis, Karaman,1971 yok - NE Barbus tauricus escherichi Steindachner,1897 yok - VU Capoeta antalyensis (Battalgil,1944) DD VU VU Capoeta capoeta angorae (Hanko,1924) (*) DD DD VU Capoeta capoeta bergamae Karaman,1969 DD VU EN Capoeta capoeta sieboldi (Steindachner,1864) yok - DD Capoeta capoeta kosswigi Karaman,1969 yok - DD Capoeta pestai (Peıtschmann,1933) LR/nt CR CR Chondrostoma beysehirense Boutskaya,1997 DD EN CR C.holmwoodii holmwoodii (Boulenger,1896) VU DD CR C. holmwoodii meandrense Elvira,1987 VU VU CR Chondrostoma nasus angorae Elvira,1987 yok - VU Gobio gobio gymnostethus Ladiges,1960 yok - DD Gobio gobio insuyanus Ladiges,1960 yok - DD Gobio gobio intermedius Battalgil,1942 yok - CR Gobio gobio microlepidotus Battalgil,1942 yok - VU Gobio hettitorum Ladiges,1960 VU VU VU Hemigrammocapoeta kemali (Hanko,1924) CR CR CR Ladigesocypris ghigii mermere (Ladiges,1960) DD DD CR Petroleuciscus kurui (Boutskaya,1995) yok - DD Leusiscus lepidus anatolicus Boutskaya,1997 EN EN EN Petroleuciscus smyrnaeus Boulenger,1896 yok DD DD Pseudophoxinus anatolicus (Hanko,1924) EN EN EN Pseudophoxinus antalyae Boutskaya,1992 DD DD VU Pseudophoxinus battalgili Boutskaya,1997 EN EN VU Pseudophoxinus crassus (Ladiges,1960) DD EN EN Pseudophoxinus egridiri (Karaman,1972) CR CR CR Pseudophoxinus fahirae (Ladiges,1960) CR CR CR Pseudophoxinus handlirschi (Pıetschmann,1933) CR CR EX 155

6 TÜRKİYE DEKİ BAZI ENDEMİK İÇSU BALIKLARININ DÜNYA DOĞAYI KORUMA BİRLİĞİ KÜÇÜK Pseudophoxinus meandri (Ladiges,1960) DD DD CR Pseudophoxinus meandricus (Ladiges,1960) DD DD VU S.erytrophthalmus elmaliensis Boutskaya,1997 yok DD CR Cobitidae Cobitis (Beysheria) bilseli Battalgil,1942 CR CR VU Cobitis elazigensis Coad and Sarieyyüpoğlu,1988 yok - DD Cobitis fahirae Erk Akan et al., 1998 yok LC LC Cobitis kellei Erk Akan et al., 1998 yok - DD Cobitis vardarensis kurui Erk Akan et al., 1998 yok LC LC Cobitis phyrigica Battalgil,1944 yok - NE Cobitis puctitulata Erk Akan et al., 1998 yok CR DD Cobitis simplicispina Hanko,1925 yok DD Cobitis (Bicanestrinia ) turcica Hanko,1925 yok EN NT Cobitis splendes Erk Akan et al., 1998 yok - DD Balitoridae Orthrias angorae angorae (Steindahner,1897) yok - NE O. angorae araxensis Banerscu and Nalbant,1978 yok - NE O. angorae eregliensis Banerscu and Nalbant,1978 yok CR DD O. brandti samantica Banerscu and Nalbant,1978 yok EN DD O. brandti simavica Balık and Banerscu,1978 CR CR DD Noemacheilus lenli Hanko,1924 DD DD Cyprinodontidae Aphanius anatoliae anatoliae (Leindenfrost,1912) EN DD NT A. anatoliae splendes (Kosswig ve Sözer, 1945) CR - CR Aphanius anatoliae sureyanus (Neu,1937) CR DD CR Aphanius anatoliae trasgrediens (Ermin,1946) CR - CR Aphanius asqumatus (Sözer,1942) DD - DD Aphanius danfordii (Boulerger,1890) yok - VU Aphanius willwocki Hrbek and Wildekamp,2003 yok - VU Gobiidae Knipowitschia mermere Ahnelt,1995 yok CR CR Knipowitschia ephesi Ahnelt,1995 yok CR DD 3. TARTIŞMA VE SONUÇ Bu araştırmada uzun yıllardır ülkemiz içsu balıkları üzerine yapılmış önemli kaynaklar incelenerek, bulguları değerlendirilmiş, içsularımız için endemik olan balık taksonları belirlenmeye çalışılmıştır. Belirlenen bu taksonların kırmızı listede (IUCN,2004) verilen korunma durumlarının yanı sıra, yapılan gözlem ve kaynak verilerine dayanılarak önerilen korunma ölçütleri listede verilmiştir. Yapılan son taksonomik, zoocoğrafik ve biyoekeolojik çalışmalarda, ülkemiz içsularında 235 taksonun kaydı yapılmış (Kuru, 2004), bunlardan 8 familyaya ait 42 tür ve 28 alttürün ülkemiz için endemik olduğu belirlenmiştir. Bu taksonların %58,5 i Cyprinidae, %14,3 ü Cobitidae, % 10 u Cyprinodontidae, % 8,6 sı Balitoridae, % 2,8 i Salmonidae % 2,8 i Gobiidae, % 1,5 i Clupeidae ve % 1,5 i Petromyzontidae üyeleri ile temsil edilmiştir. Endemizm düzeyi en yüksek familyalar Cyprinodontidae (%78), Cobitidae (%62) ve Cyprinidae (%32) dir. Endemik taksonların; Beyşehir Gölü havzası (10 takson), Büyük Menderes Nehri havzası (8 takson), Antalya havzası (7 takson), Burdur havzası (6 takson), Eber, Akşehir ve Çavuşcu gölleri (5 takson), Kızılırmak ve Sakarya nehir sistemleri (5 takson), Gediz Nehri ve Marmara Gölü (5 takson), Küçük Menderes çevresi (4 takson), Eğirdir Gölü (3 takson), Tuz Gölü havzası (3 takson), Hazar Gölü havzası (3 takson), Seyhan ve Ceyhan nehirleri (3 takson) ve Van Gölü Havzası nda (2 takson) yoğunlaştığı belirlenmiştir (Şekil 2). 156

7 I. BALIKLANDIRMA VE REZERVUAR YÖNETİMİ SEMPOZYUMU 7-9 ŞUBAT 2006, ANTALYA Şekil 2. Endimizm düzeyinin bölgesel dağılımı (_7-10, _ 4-6, _ 2-3, takson) Türkiye içsu balıklarının sınıflandırılmasında yaralanılan geleneksel yöntemlerin yanında, moleküler biyolojideki gelişmeler kullanılarak önemli yol alınmıştır. Ancak henüz sınıflandırılması tam olarak açıklanamamış familya ve genus düzeyinde oldukça fazla takson bulunmaktadır. Türkiye nin önemli bir eksikliğide henüz bilimsel anlamda kurulmuş bir doğa müzesinin olmayışıdır. Ülkemizin endemik balık taksonlarına ait örnekler (holotyp ve paratyp) hemen hemen Avrupa daki önemli müzelerde saklanmaktadır. Türk bilim insanlarının bu örneklere ulaşma şansının çok az olması nedeniyle, çalışmalarında yeterince yararlandıkları söylenemez. Son yıllarda doğal çevrede felaket düzeyinde oluşan bozulmalar, bütün canlılarda olduğu gibi sucul organizmaların da yok olma sürecini hızlandırmıştır. Günümüzde sulak alanların kurutulması (Söğüt Gölü, Eşmekaya vb), doğal göllerin yabancı ve yırtıcı taksonlarla balıklandırılması (Eğirdir ve Beyşehir gölleri vb.), barajlar ve sulama regülatörlerinin yapımı, akarsuların yatkalarının değiştirilerek doğal yapısının bozulması ve hızla artan endüstriyel, evsel ve tarımsal kirlenmenin etkileri, bir insan ömründen daha kısa bir sürede doğal çevrede kendisini göstermektedir.yukarıda belirtilen nedenlerden dolayı Beyşehir Gölünde yaşayan gövce balığı (Alburnus akili) ve Eğirdir Gölü için endemik olan Eğirdir yağbalığı ya da kavinne (Pseudophoxinus handlirschi) nin nesli tükenmiştir (Kuru vd.,2001). Bu araştırmada, Türkiye içsularından belirlenebilen 70 endemik taksondan % 2,8 nin soyu tükenmiş (EX) 25,7 si ciddi tehlikeye girmiş (CR) % 7,4 ü tehlike altında (EN),% 21,4 ü duyarlı-savunmasız (VU), % 2,8 i tehlikeye yakın (NT), % 30 u eksik veri (DD), % 7,2 si değerlendirilmeyen ve sadece % 2,8 oranındaki taksonun en az tehlikede (LC) düzeyinde olduğu önerilmiştir. 157

8 TÜRKİYE DEKİ BAZI ENDEMİK İÇSU BALIKLARININ DÜNYA DOĞAYI KORUMA BİRLİĞİ KÜÇÜK Şekil 3. Türkiye endemik balık taksonlarının önerilen korunma ölçütleri Teşekkür Yazar, konunun hazırlanmasında ve değerlendirilmesinde yardımcı olan Prof. Dr. Erhan Ünlü ye teşekkür eder. 4. KAYNAKLAR Ahnelt, H., Two new species of Knipowitschia ILJIN, 1927 (Teleostei: Gobiidae) from Western Anatolia. Mitt. Hamburg Zool. Mus. Inst. 92, Atalay, M. A., 2005.Pseudophoxinus (Pisces, Cyprinidae)Genusu nun Anadolu da Yayılışı ve Taksonomik Özelliklerinin Belirlenmesi.SDÜ. Fen Bil. Enst. Su Ürünleri Tem.Bil. Doktora Tezi, 127s, Isparta Balık, S., Freshwater Fish in Anatolia, Turkey. Biological Conservation, 72: Balık, S., 1988.The zoogeographical and systematical on freshwater fish in Mediterrenaen region in Turkey). Doğa T. Zool. Der., 12(2): Banarescu, P., T.T. Nalbant &Balık, S., Süsswasserfische der Turkei. II.Teil, Die Gatung Orthrias in der Turkei und in Südbulgarien (Pisces, Cobitidae, Neomachhilinae), Mitt. Hamburg Zool. Mus. Inst., (75): Battalgil, F., Nouveaux poissons des eaux douces de la Turquie, İstanbul Üniv. Basımevi., , İstanbul. Bogustkaya, N.G., A Revision of Species of the Genus Pseudophoxinus (Leuciscinae, Cyprinidae) from Asya Minor. M. Hamburg Zool. Mus. Inst., (89): Bogustkaya, N.G., Leuciscus kurui, a New Cyprinid Fish from the Upper Tigris (Dicle) System. Mitt. Hamburg Zool. Mus. Inst. 92, Bogustkaya, N.G., Contribution to the knowledge of leuciscinae fishes of the Asia Minör. Part 1.Morfology and taxonomic relationships of L. borysthenicus (Kesler, 1859), L. smyrnaeus Boulenger, 1896 and Ladigesocypris ghigii (Gianferrari,1927) (Cyprinidae:Pisces) Publ. Espec. Oseanogr. 21: Bogustkaya, N.G., 1997a. Contribution to the knowledge of leuciscinae fishes of the Asia Minör. Part 2., An annotated check-list of leuciscinae fishes (Leuciscinae,Cyprinidae) of Turkey with description of a new species and two new subspecies. Mitt. Hamburg Zool. Mus. Inst., (94):

9 I. BALIKLANDIRMA VE REZERVUAR YÖNETİMİ SEMPOZYUMU 7-9 ŞUBAT 2006, ANTALYA Bogustkaya, N.G., 1997b. Chondrostoma beysehirense, a new cyprinid fish from Beysehir Lake, Central Turkey, Ichth.Explor. Freshwaters, Vol. (8): Bogustkaya, N.G., Küçük, F. and Ünlü, E., Alburnus baliki, a new species of Cyprinid from Manavgat River system, Turkey. Ich. Exp. Freshwaters (11), Erk akan, F., Sakarya Havzası Balıklarının Sistematiği ve Biyo-Ekolojisi Üzerine Araştırmalar( in Turkish).Doğa Vet. Hayvnacılık Der. 7; Erk akan, F., F.G. Atalay-Ekmekçi and Nalbant, T. T., A review of the genus Cobitis in Turkey (Pisces: Ostariophysi, Cobitidae), Hydrobiologia, 403, IUCN 2001.The IUCN Red list of Treatened Species Categories & Criteria (version 3.1).. org/info IUCN 2004.The IUCN Red list of Treatened Species,. org/info Karaman,M.S.,1969.Revision der Kleinasiatischen und Vorderasiatischen Arten der Genus Copoeta (Varicorhinus partim ) M.Ham. Zoo. Mus. İnst. Band 66, Karaman,M.S., Süsswasserfische der Türkei, 8. Teil. Revision der Barben Europas. Vorderasien un Nordafrikans.Mit.Hamburg Zoo. Mus. İnst. Band 67, Kuru,M.,Balık, S., Ustaoğlu,M.R., Ünlü,E., Taşkavak, E., Gül, A.,Yılmaz, M., Sarı, H.M., Küçük, F., Kutrup, B., Hamalosmanoğlu, M., Türkiye de Bulunan Sulak Alanların Ramsar Sözleşmesi Balık Kriterlerine Göre Değerlendirilmesi Projesi. T.C. Çev. Bak. Çevre Kor. Gen. Müd. ve Gazi Üniv. Vakfı, Kesin Raporu., Ankara Kuru, M Türkiye İçsu Balıklarının Son Sistematik Durumu,GÜ. Gazi Eğitim Fak. Dergisi, Cilt 24(3), 1-21 Küçük, F.İkiz, R.2004.Fish Fauna of Streams Discharging to Antalya Bay. E.Ü.Su Ürünleri Dergisi, Cilt 21(3-4), Mısırlıoğlu, M Soyu Tükenen Türlerin Korunması İçin Ne yapılıyor? Cumhriyet Bilim Teknik Der. 960 (13 Ağustos 2005) Özuluğ, M., Altun,Ö., Meriç,N On the Fish Fauna of Lake İznik (Turkey), Turk J. of Zool.29: Neer, W. V., Küçük, F., Wildekamp, R., Ünlüsayın, M Ağlasun (Burdur) ve Çevresinde Başlıca Göller ve Nehirlerde Günümüzde Yaşayan Balık Türlerinin Teşhisi ve Kolleksiyonu(Araştırma projesi). Belçika Kraliyet Müzesi ve SDÜ. Eğirdir Su Ürün. Fak., Sonuç raporu. Smith, G. K., Darwall, R.T.W The Status and Distribution of Freshwater Fish Endemic to the Mediterranean Basin, IUCN Freshwater Biodiversity Assessment Programme, 31p Turan, D., Verep, B.,Çelikkale, M.S., İmamoğlu, H.O., Şahin, C., A taxonimic Study on Freshwater Fish Species Living in Iyidere Stream, International Symposium of Fisheries and Zoology,İstanbul, ] Wildekamp, R.H., Küçük, F., Ünlüsayın,M.,Neer, V.W Species and Subspecies of the Genus Aphanius Nardo, 1897 (Pisces:Cyprinodontidae) in Turkey.Tr.J.of Zoology 13:

10 160