Türkiye de Işık Kirliliği ve Yer Seçiminde Ölçülmesi Gereken Parametreler

Transkript

1 Türkiye de Işık Kirliliği ve Yer Seçiminde Ölçülmesi Gereken Parametreler Zeki ASLAN 11 Mayıs 2013, Türkiye de Büyük Çaplı Teleskoplar İçin Yer Belirleme Çalışmaları, TAD, İstanbul

2 Işık Kirliliği Uzaydan Yer yüzü Yer den gökyüzü Cinzano, Falchi, and Elvidge 2001

3 Yer den ve Uzaydan Türkiye Aslan ve Isobe, 2001 Cinzano, Falchi, and Elvidge 2001

4 NASA Earth Observatory/NOAA NGDC Uzaydan Yeryüzü Nisan ve Ekim 2012

5 marble.de/nightlights/2012 Türkiye- 2012

6 Dış aydınlatmada kullanılan lamba tayfları Dört farklı lambanın tayfsal güç dağılımı (Behar-Cohena et al 2011) Beyaz LED lambasının tayfsal güç dağılımı (IDA 2010)

7 Rayleigh saçılması: σ ~ λ -4 Moleküller 400 nm dalga boyunu 550 nm dalgaboyuna göre 2.5 kat daha fazla saçmaktadır Mie saçılması: σ a ~ λ -1 Aerosol saçılması çoğunlukla ışığın yayılma doğrultusundadır.

8 Işığın atmosferde saçılma bileşenleri: Rayleigh saçılması: σ ~ λ -4 moleküller Moleküller 400 nm dalga boyunu 550 nm dalgaboyuna göre 2.5 kat daha fazla saçmaktadır (Garstang 1986, 1989) Mie saçılması: σ a ~ λ -1 aerosollar ve madde tanecikleri Çoğu durumlarda aerollardan ileri gelen toplam saçılma moleküllerden ileri gelen saçılmadan daha büyüktür (Garstang, 1986), fakat açısal bağımlılık farklıdır: aerosol saçılması çoğunlukla ışığın yayılma doğrultusundadır. Birçok durumda aerosol saçılması daha büyük olmasına karşın, başucu doğrultusunda yapay gök parlaklığı artışında dalgaboyu bağımlılığı kuvvetli olan Rayleigh saçılması baskındır.

9 Işık kaynaklarından çok uzaklarda, örneğin dünyanın en iyi gözlemevlerinde, mavi ışık seçici olarak daha çok saçılır.

10 Türkiye de Işık Kirliliği Çalışmaları

11 Proje Ekibi Prof Dr Zeki Aslan (yürütücü) (İKÜ) Prof. Dr. Dursun Koçer (İKÜ) Prof. Dr. Orhan Gölbaşı (İKÜ) Yrd. Doç. Dr. Emre Işık (İKÜ) Dr. Ayşegül Teker Yelkenci (İKÜ) Arş. Gör. Korhan Yelkenci (İÜ) Prof. Dr. Zeynel Tunca (Ege Ü) Yrd. Doç. Dr. Ahmet Devlen (Ege Ü) Yrd. Doç. Dr. Dr. Tuncay Özdemir (İnönü Ü) Yrd. Doç. Dr. Deniz Bağdaş (Uludağ Ü) Betül Civelekler (BİLFEN Ataşehir İlköğretim Okulu, İst.) Tahsin Demirciler (Nalan Kaynak Anadolu Lisesi, Denizli) Uğur İkizler (ATM-Türk) Aynur Karamahmutoğlu (Terakki Vakfı Özel Şişli Terakki İlköğretim Okulu, İst.) Mert Koçer ( Rahime Bilici İlköğretim Okulu, Kuşadası) Ümit F. Özyar, (75. Yıl Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi, Aksaray) Harika Yüzer (BİLFEN Bahçeşehir İlköğretim Okulu, İst.) Dr. Tuncay Özışık (TUG) Prof. Dr. İbrahim Küçük (Erciyes Ü) Yiğit Bağdaş (Nilüfer Belediyesi) Araş. Gör. Mustafa Mutlu (Uludağ Ü) Meral Uğurlu (TEV İnan. Türkeş Özel Lisesi, Kocaeli) Prof. Dr. Seyfettin Çakmak (Süleyman Demirel Ü) Seval Çakmak (Isparta BSM) Araş. Gör. Selami Kalkan (Ondokuz Mayıs Ü) Şinasi Polat (Antalya K) Araş.Gör. Fatmagül Bolat Deneri (Artvin Çoruh Ü)

12 2012 sonrası Prof. Dr. Dursun Koçer (İKÜ) Prof Dr Zeki Aslan Yrd. Doç. Dr. Ayşegül Teker Yelkenci (Yürütücü) (İKÜ) Arş. Gör. Korhan Yelkenci (İÜ) Prof. Dr. Zeynel Tunca Yrd. Doç. Dr. Ahmet Devlen (Ege Ü) Yrd. Doç. Dr. Dr. Tuncay Özdemir (İnönü Ü) Doç. Dr. Bülent Aslan (Anadolu Ü) Uğur İkizler (ATM-Türk) Arif Solmaz (Çağ Ü) Nuri Emrahoğlu (Çukurova Ü) Araş.Gör. Fatmagül Bolat Deneri (Işık Ü) Nail Köker (LabWare) Furkan Ali Küçük (İÜ-AAK)

13 Türkiye de Gece Gökyüzü Parlaklığının Ölçülmesi Projesi İstanbul Kültür Üniversitesi Amaç: Türkiye de seçilmiş yerleşim yerlerinde seçilmiş karanlık yerlerde, astronomi gözlemevlerinde, milli parklarda ve doğal yaşam alanlarında geceleyin gök parlaklığını ölçmek ve yıldızlı gecelerin doğal gök parlaklığı ile karşılaştırmak, Sonuçları yetkililere rapor etmek.

14

15

16

17

18 Eskişehir, şehir merkezi

19 Teleskop için Yer Seçiminde Ölçülmesi Gereken Parametreler

20 Açık gece sayısının, gecelerin açıklık yüzdelerinin aylık, yıllık istatistikleri,

21 Atmosfer dönüş katmanının-oluşuyorsa-yüksekliği ve hangi sıklıkta oluştuğu

22 Nem oranı ve bunun gecelik, aylık ve yıllık değişimi, Rüzgar yönü ve hızının gece boyunca aylık, yıllık değişimleri ve bulutluluk, astronomik görüş ile ilişkisi Atmosferde su buharının sütun yoğunluğu ve bunun günlük, aylık, yıllık değişimi, Astronomik görüş niteliği ve bunun günlük, aylık ve yıllık değişimi, Yağışlı (kar-yağmur) gün istatistiği, Deprem kuşaklarına uzaklık,.

23 Işık kirliği (IK) (gök parlaklığı) - IK düzeyinin başucu uzaklığı ve azimütün fonksiyonu olarak değişimi, - IK nin dalga boyuna bağlılığı ( özellikle kırmızı ötesindeki değerleri) - Dönüş katmanının varlığının ışık kirliliğine etkisi

24 Işık kirliliği ve Bakırlıtepe

25 Işık kirliliği ve Uludağ Uludağ dan Samanyolu (Tunç Tezel) Uludağ dan tüm gökyüzü (Tunç Tezel)

26 Tırnova- Mustafakemalpaşa, Bursa 13 Aralık 2012 hava değişken, açılıp kapanıyor, geçirgenlik iyi değil başucu 29, Thu 22:21:03, 21.27, 3.5, , Thu 22:21:08, 21.25, 3.5, , Thu 22:21:13, 21.25, 3.5,5.0 32, Thu 22:21:18, 21.26, 3.8, , Thu 22:21:23, 21.26, 3.8, , Thu 22:21:28, 21.22, 3.8, , Thu 22:21:33, 21.22, 3.8, , Thu 22:21:38, 21.25, 3.8,5.00 Batı, ~45 derece 38, Thu 22:34:15, 21.25, 9.6, , Thu 22:34:20, 21.25, 9.9, , Thu 22:34:25, 21.27, 9.9, , Thu 22:34:30, 21.27, 9.9,5.00 Güney, buluttan 43, Thu 22:35:00, 21.35, 9.9, , Thu 22:35:05, 21.40, 9.9, , Thu 22:35:10, 21.36, 9.9,5.00 başucu buluttan 53, Thu 23:14:00, 21.12, 3.5, , Thu 23:14:05, 21.14, 3.5, , Thu 23:14:10, 21.21, 3.8, , Thu 23:14:15, 21.22, 3.8, , Thu 23:14:20, 21.15, 3.8, , Thu 23:14:25, 21.17, 3.8,5.00

27 SQM reading (mag/arcsec 2 ) zenith west south east north Angle from zenith (degree) Eskişehir merkezine yakın bir noktada gök parlaklığının başucu uzaklığına göre değişimi Uludağ dan gece gökyüzü

28 Dönüş katmanının varlığının ışık kirliliğine etkisi belirlenmeli

29 Kısaca özetlediğimiz parametrelerin en az iki yıllık istatistiği bilinmeden, yani bir yerin özellikleri iyi çalışılmadan, oraya teleskop kurmak üzere alt ve üst yapı yatırımı yapmak çok yanlış olur.

30 marble.de/nightlights/2012 Olası Gözlemevi yerleri

31 TUG un yeri

32

33 DAG projesinin internet sitesi (dag-tr.org) bilgileri Meteoroloji 2008'den beri yerel olarak meteorolojik veri toplanmaktadır. Meteoroloji Bölge Md'den hem yerel hem de radyosonda verileri sürekli alınmaktadır. Rüzgar yönü çoğunlukla sabit ve ortalama rüzgar hızı oldukça düşüktür. Atmosferik dönüşüm katmanı (~ m) çok aşağıda kalmakta; dağları aşan bulutlar ise soğuyarak plato üstüne çökmekte, zirveler ise çoğunlukla bu katmanın üstünde kalmaktadır. Nem oldukça azdır ve "kuru soğuk" dediğimiz gözlem için ideal ortam oluşmaktadır. Nem değerleri %1-2'ye kadar düşmekte ve sayısal olarak ~10-20 gün/yıl'e ulaşabilmektedir.

34 Astronomik Açık gece sayısı: 288 (2008), 257 (2009), 297 (2010) gündür. Mevsimsel değişimlerde (Nisan ve Ekim) bile açık gece sayısı ~20 gün/ay'dır. Sitede bu bilgileri açıklayan çizelge, grafik ya da kaynak verilmiyor. Açık gece ve açık gece sayısı ne demek? Aylık, yıllık istatistikler nedir?

35 Teşekkürler!