Aleksitimi: Bir Gözden Geçirme

Transkript

1 Türk Psikiyatri Dergisi I: 3 (1990) Aleksitimi: Bir Gözden Geçirme Dr. 1. Ferhan DEREBOY * ÖZET: Aleksitimi, başlangıçta psikosomatik hastalara özgü olduğu sanılan belirli kişilik özelliklerini tanımlamak amacıyla ortaya atılmış bir kavramdır. Ancak, yapılan çok sayıdaki çalışma, çeşitli psikiyatrik ya da bedensel rahatsızlıkları olan kişilerin de aleksitimik özellikler sergileyebildiklerini göstermiştir. Bu yazıda, kavramın tarihsel öncüllerinin yamsıra, aleksitiminin klinik ve demografik yönü, etiyolojisi, ölçülmesi ve tedavisine ilişkin çalışmalar gözden geçirilmektedir. Ayrıca, kavramın duyguların deneyimlenmesindeki bireysel ya da sosyo-kültürel farklılıkların anlaşılmasına yönelik önemli açılımları irdelenmektedir. SUMMARY: Alexithymia The concept of alexithymia was proposed to denote certain personality characteristics which were thought initially to be peculiar to psychosomatic patients. Extensive research on this subject, however, revealed that also patients with a wide range of psychiatric or medical disorders may present alexithymic characteristics. The present article reviews the concept of alexithymia, including its historical background, clinical and demographic features, possible etiology as well as measurement and treatment of alexithymic characteristics. It also discusses the important implications' the concept has for the study of individual or socio-cultural differences in experiencing emotions. Aleksitimi terimini ilk kez Sifneos (1972), Yunanca köklerden türeterek kullanmaya başlamıştır. Yunanca'da; a: yok, lexis: söz, thymos: duygu anlamına geldiğine göre, terim Türkçe'ye şöyle çevrilebilir: Duygular için söz yokluğu. Aleksitimi * Uzm. Dr., Baylor College of Medicine, Houston, A.B.D. kavramı temelde üç kişilik özelliğini kapsar: (1) Duygulan tanıma ve tanımlama zorluğu. (2) düşlem (fantasy) yaşamında kısırlık, (3) işevuruk düşünme (operational thinking). Doğuşundan bu yana aleksitimi, gerek klinisyenler gerekse araştırmacı ve kuramcılar arasında yoğun ilgi toplayan bir kavram olagelmiştir. Aleksitiminin yeni bir kavram oluşuyla açıklanamayacak boyuttaki bu ilginin belli başlı nedenleri şöyle sıralanabilir: Birincisi; aleksiümi kavramı yalnızca psikosomatik bozuklukların değil; başta posttravmaük bozukluklar, madde bağımlılıkları ve bedenselleştirme bozuklukları gelmek üzere çeşitli psikiyatrik bozukluklann da altında yatan düzeneklerin anlaşılmasında önemli bir ipucu olabilir. İkincisi; aleksitiminin etiyolojisini aydınlatmaya yönelik çalışmalar, bireyin duygulanım gelişiminin (affect development) hangi aşamalardan geçtiğini ve her aşamada duyguların nasıl deneyimlendiğini anlamamıza katkıda bulunabilirler. Üçüncüsü; eğer aleksitimi dinamik yönelimli terapilerin başarıyla sonuçlandırılmasının önündeki en önemli engelse (Krystal 1988); terapiye alınan hastaların aleksitimik özelliklerinin farkedilmesi ve etkin biçimde ele alınması, klasik yöntemlerle başarısızlığın kaçınılmaz olduğu pek çok durumda başarıyı geürebilir. Dördüncüsü; aleksitimi üzerine yapılacak sosyodemografık çalışmalar, bir toplumun çeşitli kesimleri arasındaki ya da değişik kültürler arasındaki 'duygusal yaşantı' farklılıklarının anlaşılmasına ışık tutabilir. ALEKSİTİMİ KAVRAMININ TARİH- SEL ÖNCÜLLERİ Aleksitimi kavramının ortaya çıkışı, psikosomatik hastalar üzerindeki klinik gözlemlerin zaman içinde giderek netlik ve bütünlük kazanmasının bir sonucu olarak görülebilir. Ruesch (1948), analitik terapiye aldığı psikosomatik hastalar üzerindeki gözlemlerinden yola çıkarak şu saptamalarda bulunuyordu: Bu hastalar gerginliklerini sözel ya da simgesel yollarla boşaltamadıklarından, 'gerginlik-

2 İcrine gömülmüş' durumdadırlar vc gerginliklerini boşaltmanın tek elverişli yolu, bedensel kanalları kullanmaktır. Ruesch, 'infantil kişilik' olarak adlandırdığı bu kişilik yapısının psikosomatik hastalıkların temelinde yatan sorunun özünü oluşturduğu görüşündeydi. 1949' da yayınladığı bir yazısında MacLcan, psikosomatik hastalarda duygulan söze dökme konusunda zihinsel bir yetisizlik bulunduğundan söz etmekteydi. Bu hastaların duygulan, neokortekse ulaşıp sözel yollarla simgesel anlatım bulamadıklan için, otonom yollarla anlatım bulmakta; yani bir tür 'organ dili'ne çevrilmekteydiler. 1954' de Freedman ve Sweet, duygularını taııımlayamayan psikosomalik hastalan 'duygu cahilleri' (emotional illiterates) olarak adlandırıyorlardı. Bu hastalar bunaltılannı bedensclleştirmcklc öylesine başanlıydılar ki; duygusal yaşamlarının farkında bile olmuyorlardı de, Fransız psikanalistlcri Marty ve M'Uzan, psikosomatik hastalarda gözledikleri belirli bilişsel özellikleri tanımladıklan tarihsel yazılannı yayınladılar. Yazarlar, bu hastalann somut, yararcı, şimdiye dönük ve bilinçdışı düşlemlerden kopuk düşünce tarzını 'işevuruk düşünme' (pensee operatoirc) olarak adlandırmaktaydılar. Düşlem yokluğu, bu hastalann göze çarpan bir diğer yönüydü. 1968' de Krystal, nazi toplama kamplarından kurtulanlar üzerindeki gözlemlerine dayanarak, ağır posttravmatik durumdaki kişilerin, duygulannı tanımak vc tanımlamakta zorluk çektiklerini, düşlem yaşamlannın da kısır olduğunu bildirmekteydi yılında Raskin'le birlikte yayınladığı yazısında da, bu kez madde bağımlılığı olan kişilerde benzer özellikleri gözlediğini bildiriyordu yılında Nemiah ve Sifneos, yirmi psikosomatik hastanın görüşme kayıtlannı inceleyerek şu sonuçlara vardıklarını bildiriyorlardı: Hastalann çoğunun, duygulannı sözlerle anlatmak ya da tanımlamak konusunda zorluğu vardı; çağrışımlan içrel düşlemlerden çok, dış olaylara dayanmaktaydı. Görüşmeci, bu hastalan donuk, ölgün, renksiz, sıkıcı bulmakta ve engellenme (frustration) duygusuna kapılmaktaydı. Bunların sonucu olarak, hastayla doktor arasında iletişimsizlik doğmaktaydı yılına gelindiğinde Sifneos, özellikle psikosomatik hastalarda yıllardır çeşitli klinisyenler tarafından gözlenmiş ve bildirilmiş olan; duygulan tanımama ve tanımlayamama, işevuruk düşünme, düşlem yaşamında kısıtlılık, çatışma ya da engellenme durumlanndan kaçınmak amacıyla devinime başvurma gibi özellikleri 'alexilhymic' özellikler olarak adlandırmıştır. Bu terimi seçmesinin nedeni, anılan özelliklerin en çarpıcı olanını; yani duygulan dile getirmek için uygun sözleri bulmak konusundaki özgül zorluğu altını çizerek belirtme düşüncesidir (Sifneos 1973). KLİNİK ÖZELLİKLER Aleksitimik kişiler görünüşte çevreleriyle uyum içinde yaşamaktadırlar. Ancak, görünüşteki bu yüksek toplumsal uyum düzeyinin 'yalancı normallik' olduğu belirtilmektedir. Çünkü yakından bakıldığında, bu kişilerin kendi ruhsal gerçekleriyle pek oz ilişki içinde oldukları vc robot gibi mekanik bir tarzda yaşadıklan görülmektedir ^McDougall 1982). Yaratıcılıktan yoksundurlar (Krystal 1988). Başkalarıyla eşduyum (empathy) yapma yetenekleri zayıftır (Krystal 1979). Duygusal yaşamlarındaki kısıtlılık, bazen duruşlarındaki katılıkla vc duygularının yüzlerinden anlaşılamamastyla kendini belli eder (Nemiah vc ark. 1976). Genellikle bedensel semptomlardan yakınma eğilimindedirler (Shipko 1982, Cooper vc Holmstrom 1984, Faryna vc ark. 1986). Nemiah (1975), histerik ve obscsif kişiliklerde de görülebilen duygu ve düşlem yokluğunun aleksitimik bireylerde görülenden aynmını şöyle koymaktadır: Duygu ve düşlem yokluğu histerik kişilikte psikolojik çatışma alanıyla sınırlı kalırken; aleksitimik kişide her alana yayılmış durumdadır. Öte yandan, obscsif hastanın sergilediği düşlem zenginliği aleksitimik hastalarda görülmez. Başlangıçta, aleksitiminin psikosomalik hastalarda sık karşılaşılan ve süreklilik gösteren bir kişilik özelliği olduğu düşünülmekteydi (Sifneos N 1973). Oysa daha sonraki gözlemler, bazı durumlarda aleksitimik özelliklerin geçici olarak ortaya çıkabileceğini ortaya koymuştur (Frcybcrgcr 1977; Kcltikangas-Jarvincn 1987). Aleksitimik özelliklerin sürekli mi (trait) yoksa durumluk mu (state) olduğu konusunda beliren bulanıklığa, Freybergcr'in birincil vc ikincil alcksitimi aynmının büyük oranda açıklık getirdiği söylenebilir. Frcybcrgcr'c göre (1977), birincil alcksitimi psikosomatik hastalarda bedensel bozukluklann ortaya çıkması vc sürmesine yatkınlık sağlayan önemli vc sürekli bir etmendir. Öte yandan ikincil alcksitimi, kanser gibi ağır bedensel hastalığı olan kişilerde, diyaliz lıastalannda, yoğun bakım ünitesinde yatmakla olan ölüm tehlikesi altındaki hastalarda, ağır travma geçiren kişilerde geçici yada kalıcı olarak ortaya çıkabilen bir durumdur. PSİKOSOMATİK ALEKSİTİMİ BOZUKLUKLARDA Çeşitli psikosomatik hasta gruplannda aleksitiminin görülme sıklığını belirlemeye yönelik çalışmalar şu sonuçlan vermişlerdir: Bronşial astımda % 42 (Kleiger ve Jones 1980), kronik bronşit / amfızemde % 44 (Feiguine ve Johnson 1984), akciğer tüberkülozunda % 57 (Kleiger ve Jones 1980 a), hipertansiyonda % 47 (Gage ve Egan 1984) ve % 41 (Paulson 1985), ülseratif kolitte % 15 (Jâckson 1977), migrende % 16 ( Fedcrman vc Mohns 158

3 1984), romatoid artritte %27.5 (Fernandez ve ark. 1989). Sonuncusu dışında bu çalışmalarda kontrol grubu kullanılmamış olması, sonuçların yorumlanmasını güçleştirmektedir. Bununla birlikte aleksitiminin normal kişilerde görülme sıklığının yaklaşık % 5 olduğu gözönüne alınırsa (Blanchard ve ark. 1981), bu oranların oldukça yüksek olduğu söylenebilir. Psikosomatik ve psikiyatrik hasta gruplannın karşılaştırıldığı çok sayıdaki çalışma, aleksitimik özelliklerin ilk grupta anlamlı ölçüde yoğun olduğu sonucunu vermiştir (Sifneos 1973, Lolas ve von Rad 1982, Taylor ve Doody 1985 ). Az sayıdaki araştırmada ise iki grup arasında anlamlı bir lark bulunamamış (Lesser ve ark. 1979), ya da aleksitimi beklenenin tersine psikiyatrik hasta grubunda yüksek bulunmuştur (Shipko 1982 ). Psikosomatik hastalarla sağlıklı kişilerin karşılaştırıldığı araştırmalar birbirini tutmayan sonuçlar vermiştir. Bir psikosomatik bozukluk olarak kabul edilen morbid şişmanlığı olan kişilerde, normal kilolu kişilere göre aleksitimik özelliklerin anlamlı ölçüde yoğun olduğu bildirilmiştir (Legoretta ve ark. 1988). Başka bir araştırmada, romatoid artritli hasta grubunun aleksitimi skorlarının normal kontrol grubuna göre anlamlı düzeyde yüksek olduğu gözlenmiştir (Fernandez ve ark. 1989). Mammografı sırası bekleyen kadınlar üzerinde yapılan bir araştırmada, sonradan göğüs kanseri olduğu anlaşılan kadınların aleksitimi skorlarının, kanser teşhisi almayan gruba göre belirgin biçimde yüksek olduğu görülmüştür (Todarello ve ark. J989). Öte yandan Shipko (1982), psikosomatik hastalarla normal kontrollar arasında aleksitimi yönünden anlamlı bir fark bulamamıştır. Aleksitimik özellikler gösteren ve göstermeyen psikosomatik hastaları, hastalığın gidişi yönünden karşılaştıran araştırmalann sonuçlan, aleksitiminin psikosomatik hastalığın gidişi üzerinde bir rolü olabileceğini düşündürmektedir. Bu desenle yapılan çalışmalar, hastalığın aleksitimik kişilerde daha ağır seyretme eğiliminde olduğunu göstermektedir (Dirks ve ark. 1981, Gage ve Egan 1984). Anılan araştırma bulgulanna dayanarak, aleksitiminin psikosomatik hastalığa yatkınlık yaratan bir kişilik boyutu olduğu söylenebilir. Ancak daha ileri giderek, aleksitiminin psikosomatik hastalıklann başlaması ve sürmesinde temel etmen olduğunu düşünmek yanılgıya düşmek olacaktır. Çünkü, her psikosomatik hastada aleksitimik özellikler gözlenmediği gibi; her aleksitimik insanda da psikosomatik hastalık görülmemektedir. Aynca yukanda verilen sayılar, aleksitimiyle psikosomatik hastalık arasındaki nedensel bir ilişkinin değil; orantısal (correlational) bir ilişkinin anlatımlarıdır. Arada nedensel ilişki varsa bile, bu ilişkinin başlangıçta düşünülenin tersi yönde olabileceği de göz önünde tutulmalıdır. Yani psikosomatik hastalarda gözlenen aleksitiminin, hastalığın yolaçtığı medikal sorunlara ikincil olarak onaya çıkmış olması da olasıdır. Smith (1983), medikal sorunlan nedeniyle diğer bölümlerce izlenmekte olup psikiyatri konsültasyonu istenen hastalann % 30'unurı aleksitimik olduğunu bildirmektedir. Araştırmacı bu hastalan psikosomatik olanlar ve olmayanlar olarak gruplandırdığında, gruplar arasında aleksitimi yönünden bir fark bulamamıştır. Wise ve arkadaşlannın (1988) benzer bir çalışması da aynı sonucu vermiştir. Bir izleme çalışmasında ise, medikal hastalığın akut döneminde psikosomatik hastalann daha aleksitimik olduğu gözlenirken; yaklaşık iki yıl sonra medikal sorunlann büyük ölçüde düzelmiş olduğu bir dönemde yapılan ikinci bir değerlendirmede, psikosomatik olan ve olmayan hasta gruplan arasında aleksitimi yönünden anlamlı bir fark bulunamamıştır (Keltikangas -Jarvinen 1985,1987). Bu konudaki bulanıklığın giderilebilmesi ve aleksitimi - psikosomatik hastalık ilişkisinin doğasının açıklığa kavuşturulabilmesi için, gerıiş ölçekli prospektif çalışmalara gerek duyulduğu söylenebflir. PSİKİYATRİK ALEKSİTİMİ BOZUKLUKLARDA Aleksitimiyi psikosomatik hastalara özgü bir kişilik özelliği olarak düşünmek yanlış olur. Yapılan çalışmalar, kimi psikiyatrik bozukluklarda aleksitimik özelliklerin oldukça sık gözlendiğini bildirmektedir. Aleksitimik hastaların bedensel yakınmalar getirme eğilimi, çeşitli yazarlar tarafından belirtilmiştir (Cooper ve Holmstrora 1984). Yapılan bir çalışmada, bedenselleştirme (somatization) bozukluğu olan hastalarda aleksiümik özelliklerin, hem normal kontrol grubuna hem de psikosomatik hasta grubuna oranla anlamlı ölçüde yüksek olduğu bulunmuştur (Shipko 1982). Psikojenik ağn bozukluğu tanısı almış hastalarda da, aleksitimik özellikler yüksek oranda görülebilmektedir (Blumer ve Heilbronn 1982, Demers- Desrosiers ve ark. 1983, Papciak ve ark / 87). Madde bağımlılıklarında aleksitimik özellikler olarak nitelenebilecek kişilik özelliklerinin gözlendiği önceden beri bildirilmekteydi (Krystal ve Raskin 1970). Yapılan karşılaştırmalı araştırmalar, alkoliklerde ya da kalıtımsal yönden yüksek alkolizm riski altında bulunanlarda, aleksitimik özelliklerin belirgin biçimde yüksek olduğunu göstermektedir (Krystal ve ark. 1986, Finn ve ark. 1987, Haviland ve ark. 1988). Madde bağımlılarının da % 50'sinin aleksilimik olduğu bildirilmektedir (Haviland ve ark. 1988). Ağır travma geçiren kişilerde aleksitimik özelliklerin ikincil olarak oıtaya çıkabildiği çeşiüi yazarlar tarafından bel'rıilmiştir (Krystal 159

4 1968, 1979, Frcybcrgcr 1977). Son zamanlarda yapılan istatistiksel çalışmalar bu gözlemleri doğrulamış ve post-travmatik stres bozukluğunda alcksitiminin yüksek oranda görüldüğünü ortaya koymuştur (Shipko vc ark. 1983, Krystal vc ark. 1986). Aleksitimik özelliklerle karşılaşıldığı bildirilen diğer psikiyatrik hastalık grupları arasında; bunaltı bozuklukları (Rabavilas 1987), maskeli depresyon (Blumcr vc Hcilbroıın 1982), karakter nevrozları (Krystal 1982/83), cinsel sapkınlıklar (McDougall 1982) sayılabilir. Laııgs (1978), alcksitimi terimini kullanmamakla birlikte, ııarsisistik hastalarda gözlemlediği simgesel olmayan iletişim tarzından sözetmektedir. Feiguinc vc arkadaşları (1988), psikiyatri polikliniğine başvuran karışık hasta popülasyonunun % 7.6'sının aleksitimik olduğunu bildirmişlerdir. H.Ü.T.F. Psikiyatri Bölümünde yapılan araştırmada, terapi gören hastalann %30'unun belirgin aleksitimik özellikler sergilediği bulunmuştur (Dcrcboy 1990). DEMOGRAFİK ÖZELLİKLER Alcksitiminin genci nüfus içinde görülme sıklığını belirlemeye yönelik çalışmaların sayısı azdır. Amerika'da sağlıklı üniversite öğrencileri arasında yapılan bir çalışmada, kızların % 1.8' inin, erkeklerin %8.2' sinin aleksitimik olduğu bildirilmiştir. (Blanchard vc ark. 1981). Alcksitiminin erkeklerde daha sık görüldüğünü bildiren başka araştırmalar da yayınlanmıştır (Smith 1983, Feiguinc ve ark. 1988). Ancak, eşeyler arasında anlamlı bir fark bulunmadığını bildiren araştınnalar da kabarık sayıdadır (Kleiger ve Jones 1980, Krystal vc ark. 1986, Martin ve Pihl 1986, Wise ve ark. 1988). Yine de, bugüne dek hiçbir araştırmada aleksitiminin kadınlarda daha sık gözlendiği bildirilmediğine göre, erkeklerde aleksitimik özelliklerin biraz daha yaygın olduğu düşünülebilir. Alcksitimiyle yaş arasında bir ilişkinin bulunmadığını bildiren çalışmalar çoğunluktadır (Paulson 1985, Krystal vc ark. 1986, Martin vc Pihl 1986). Görccc az sayıdaki araştırmada ise, yaşla alcksitimi arasında doğru orantı (positive correlation) olduğu bulunmuştur (Kleiger vc Jones 1980). Öğrenim düzeyiyle alcksitimi arasında bir ilişki bulunmadığını bildiren araştırmaların (Apfcl vc Sifneos 1979, Kleiger ve Jones 1980, Martin vc Pilıl 1986, ıvrystal ve ark. 1986) yanısıra; öğrenim düzeyi yükseldikçe aleksitiminin azaldığını bildiren çalışmalarda yayınlanmıştır (Faryna ve ark. 1986, Rodenhouser ve ark. 1986). Aleksitimiylc sosyoekonomik düzey arasındaki ilişki konusunda da araştırma sonuçları birbirini tutmamaktadır. İki değişken arasında bir ilişki bulunmadığını bildiren araştırmalann (Paulson 1985, Martin ve Pihl 1986) yanısıra; düşük toplumsal kesimden gelen kişiler arasında aleksitiminin daha sık görüldüğünü bildiren araştırmalar da yayınlanmıştır (Blanchard vc ark. 1981, Smith 1983). Aleksitiminin değişik kültürlerde farklı yoğunlukta bulunabilcccği öngörülmektedir (Lesser 1981). Gelişmekte olan ülkelere kıyasla, gelişmiş ülkelerde duyguhırır daha iyi aynştınlmtş vc adlandırılmış olması (Lcff 1973); bizim gibi gelişmekte olan ülkelerde aleksitiminin görccc yaygın olabileceğini düşündürmekledir. ETİYOLOJİ Organik Kuramlar Aleksitiminin elyolojisine ilişkin önemli iki nörofizyolojik açıklamadan ilki, komiss urotomili hastalarda aleksitimik özellikler gözlenmesinden kaynaklanmıştır. Bu gözlemden yola çıkan araştırmacılar, aleksitimik kişilerde sağ-sol hemisfer bağlantısındaki kesiklik (işlevsel komissürotomi) yüzünden; sağ hemisfer işlevi olan birincil süreç düşünccylc, sol hemisfer işlevi olan ikincil süreç düşüncc arasındaki ilişkide kopukluk olduğunu öne sürmekledirler (Hoppc vc Bogcn 1977). Bu varsayımı sınamak vc geliştirmek amacıyla koınissürotomili hastalar üzerinde bir dizi çalışma yapılmıştır (TenHouten vc ark. 1986, 1988). Bu varsayımı destekleyen bir gözlem de. korpus kallozum agenezisi olan bir hastanın yoğun aleksitimik özellikler scrgilcmcsidir (Buchanan vc ark. N 1980). MacLcan'ın 1949' da ileri sürdüğü görüşlere dayanılarak Nemiah (1975) tarafından geliştirilen diğer kuram, aleksilimiyi striatum işlevlerindeki bozukluğa bağlamaktadır. Bu kurama göre, aleksilimiklcrde limbik sistemden kalkan duyusal uyarılar (sensory inputs), striatumda aşırı biçimde süzülmeye uğradıkları için neokortekse ulaşamamakta ve bilinçli duygusal yaşantılar niteliğine bürüncmcmcktcdirlcr. Aleksitiminin organik bir temeli olabileceği düşüncesini destekleyen çeşitli gözlem ve araştırmalar bildirilmiştir. Kaplan vc Wogan'in deneysel çalışmasında (1976/77), ağnlı uyaran verilirken hayal kurmanın ve buna eşlik eden sağ hemisfer etkinliğinin, algılanan ağn şiddetinin artmasını önlediği gözlenmiştir. Aleksitimik kişilerin psikosomatik hastalık geliştirmeye yatkın oluşlannın, sağ hemisfer etkinliğinin ağn üzerindeki bu tavan etkisinden yoksun olmalanyla açıklanabileceği düşünülmektedir. Sağ hemisfer konuşma merkezlerini tutan bir lezyon nedeniyle aprozodik olmuş bir hastada aleksitimik özellikler gözlendiği bildirilmiştir (Fricchione ve Howanitz 1985). Yalnızca sağ elini kullanan kişilerde, her iki elini ya da yalnızca sol elini kullananlara göre aleksitimik özelliklerin anlamlı ölçüde yoğun olduğu bulunmuştur (Rodenhouser vc ark. 1986). Aynca ikizlerle yapılan çalışmalar, aleksitiminin kalıtımsal bir yönü olabileceğini düşündürmekledir (Hcibcrg 160

5 ve Heibcrg 1977). Psikanalitik Kuramlar Psikosomatik bozuklukların Alexander' la başlayan geleneksel açıklaması (1950), acı verici algı, duygulanım ya da düşlemlerin yadsınması (denial) kavramına dayandınlmıştır. Bu açıklamanın aleksitimi için de geçerli olduğu düşünülebilir. Ancak, psikosomatik hastalara özgü bir savunma gibi düşünülen yadsımayı, bastırmadan kesin bir biçimde ayınnak pek kolay değildir (Nemiah 1975). Bu nedenle, yadsıma kavramına dayanan genel açıklamaların aleksitimiye yol açan özgün sorunu anlamamızı kolaylaştırmak bir yana, zorlaştırdığı bile söylenebilir. Aleksitiminin etiyolojisine ilişkin özgün açıklamalardan en kapsamlı ve bütünlüklü olanı, Krystal'in kuramlaştırmasıdır (1968, 1970, 1979, 1982/83, 1988). Krystal'c göre, duygular başlangıçta bedensel, ayrışmamış ve sözelleşmemiş yaşantılardır. Duygulanım gelişimi boyunca, duygular giderek aynştınlır (differentiation), bcdensellikten çıkarılır (desomatization) ve sözelleştirilirler (verbalization). Bu gelişim süreci üzerinde, bebeklik travmasının (infantil trauma) durdurucu; erişkin travmasının da geriletici bir etkisi vardır. Kimi aleksitimikler geçirdikleri travmatik yaşantılar nedeniyle, duygulanım gelişiminin ilk dönemine saplanmış ya da gerilemiş kişilerdir. Travma sonrası gelişmiş aleksitiminin en kesin göstergesi, eşlik eden haz alamama (anhedonia) durumudur. Krystal, aleksitimiklerde gözlediği düşlem yokluğu, yaratıcılık yoksunluğu ve kendine bakım (self-care) eksikliğini; bebeklik travması nedeniyle anneyle sembiyoz içinde olma yanılsamasının zamanından önce kırılmasına bağlamaktadır. McDougall (1982) ve Taylor (1977), aleksitimik özelliklerin psikotik nitelikteki çatışma ve bunaltılara karşı bir savunma olduğu düşüncesindedirler. von Rad' a göre (1984) aleksitimi, aynlmabireyleşme sürecindeki aksama nedeniyle, öztemsili (self-representation) ve kimlik duygusunun bozuk gelişmiş olmasının bir sonucudur. Wolffa göre (1977), aleksitimik kişilerin anne ve/veya babaları, çocuklannın duygusal öz-anlatımını (emotional self-expression) ve oyunculuğunu (playfulness) reddeden kişilerdir. Böyle bir ev ortamında büyüyen çocuk, duygu ve düşlemlerini paylaşmak konusunda pekiştirme alamadığı için, başkalarıyla duygusuz bir yolla ilişkiye giren bir 'sahte-öz' (false-self) geliştirecektir. Bilişsel Kuramlar Aleksitiminin etiyolojisini bilişsel terimlerle açıklayan iki kuramdan ilki Lazarus'un ; ikincisi de Piaget'nin görüşlerine dayanmaktadır. Lazarus'a göre (1982), duyguların altında bilişsel değerlendirmeler yatar. Bilişsel değerlendirmenin en ilkel biçimi dil öncesi ve bilinçdışıdır; gelişkin biçimi ise sözel simgelerde anlatım bulur ve bilinçlidir. Lazarus'un bu düşüncelerinden yola çıkan Martin ve Pihl (1985) aleksitimiyi şöyle açıklamaktadır: Aleksitimiklerde bilişsel değerlendirme, en alt düzeyde ve tam anlamıyla simgesel olmayan bir biçimde yapılır. O nedenle, kimi etkileşimler stresli olarak değerlendirildiğinde ve strese bağlı bedensel değişiklikler/bozulmalar (somatic disturbances) ortaya çıktığında; kişi, ne stres içinde oldu-ğunun bütünüyle farkındadır, ne de buna eşlik eden duygulan tam anlamıyla yaşamaktadır. Stresi tanımadığı için stresli durumlardan kaçınamaz. Six düşülen stresli durumların yol açtığı bedensel bozulmalar, sonuçta psikosomatik hastalık belirtilerinin ortaya çıkmasına neden olur. Daha sonra yapılan deneysel araşlırmalann, bu kuramı tümüyle olmasa bile bir ölçüde destekleyen sonuçlar verdiği söylenebilir ( Martin ve Pihl 1986, Rabavilas 1987) Piaget'nin bilişsel gelişim evrelerinden esinlenen ikinci kuram Lane ve Schwartz (1987) tarafın-^ dan geliştirilmiştir. Bu kurama göre, duygu olarak deneyimlenen ne varsa 'duygusal uyanışın' (emotional arousal) bilişsel işlemden geçişinin sonucudur. Gelişme boyunca, bilişsel işlemler yapısal dönüşümlere uğradıkça, deneyimlenen duygulann yapısı da değişim geçirir. Piaget'nin bilişsel gelişim için tanımladığı beş evre, duygusıü gelişim için de tanımlanabilir. Alt evrelerde, duygular aynştınlmamış ve bedensel nitelikteyken; üst evrelere doğru gidildikçe, ayrıştınlmış ruhsal yaşantılar niteliğine bürünür. Bu genel bakış açısından aleksitimikler, alt evrelerde takılıp kalmış kişilerdir. TEDAVİ YAKLAŞIMLARI Dinamik Yönelimli Psikoterapi Aleksitimik hastalann dinamik yönelimli psikoterapiden yarar görmeyecekleri kanısı yaygındır (Sifneos 1973, Krystal 1982/83). Daha ötesi, Krystal (1979, 1982/83), sonuç alınamayan psikoterapilerde, başansızlığı getiren en önemli etmenin aleksitimi olabileceği düşüncesindedir. Bununla birlikte bu kötümserlik, yalnızca klasik teknikle uygulanan psikoterapiler için geçerlidir. Terapi tekniğinde yapılacak kimi uyarlamalarla, aleksitimik hastaların terapisinin etkin kılınabileceğini öne süren yazılar azımsanamayacak boyuttadır. Freyberger (1977, 1985), aleksitimik hastayla etkin bir terapi sürecine girilebilmesinin ön koşulunun, hastanın oral-narsisistik gereksinimlerini karşılayabilen bir ilişkinin kurulması olduğu görüşündedir. Destekleyici yanı ağır basan terapinin ilk adımı, hastanın hipokondriyak kaygılan konusunda içini dökmesine izin vererek, kendisinden sözetmeye başlamasını sağlamaktır. İkinci adım, düşlem ve duygularla yüklü bir dil kullanarak, duygularını 161

6 söze dökme konusunda hastayı özendirmek; üçüncü adım da, derine inmeyen yorumlarla, hastada bir ölçüde 'çatışma bilinçliliğinin' (conflict consciousness) gelişmesini sağlamaktır. Böylecc, bedensel yakınmalarıyla geçmiş yaşantıları ve şimdiki sorunları arasındaki ilişkiyi görmeye başlayan hastanın aleksitimik özellikleri giderek silinmeye başlar.krystal de (1979, 1982/83, 1988), başlangıçta destekleyici bir tutum takınarak aleksitimik özelliklerin üstüne gitmek gerektiği düşüncesindedir. Önerdiği teknik uyarlama dört ilkeye dayanır: (1) Duygulanım ve bilişiminde ne tür bir sorunun sözkonusu olduğunu hastaya açıklıkla anlatmak. (2) Duyguya katlanma gücünü (affect tolerance) arttırarak, duygularını sinyal olarak kullanmaya başlamasını sağlamak. (3) Hastanın kendine bakımındaki (self-care ) azlığı ele alarak yorumlamak; yani kendine bakma, kendini yatıştırma türü işlevlerin, hastanın anne-temsilinin (maternal representation) bir parçası olarak kaldığı için öztemsilinin parçası olamadığını, bu nedenle de hasta tarafından üstlenilcmediğini göstermek. (4) Duygulannı adlandırması, söze dökmesi konusunda hastayı özendirmenin yanısıra, eşduyum (empathy) konusundaki eksikliğini göstermek. VVinnicott'ın psikoterapiye ilişkin görüşlerinden esinlenen Wolff (1977), terapide yapılması gereken işin aleksitimik hastaya oyun oynamayı öğretmek olduğunu öne sürmektedir. Oyun, kimi düşlemler hastayla paylaşılarak ve bu düşlemlerdeki özlemler, duygular vc bedensel duyumlar inceden inceye araştınlarak oynanır. Taylor (1977), görüşmeler boyunca terapistte uyanan can sıkıntısı, ölgünlük ve engellenme duygulanna, hastanın yansıtmalı özdeşiminin (projective identification) yol açtığı kanısındadır. Başka deyişle, terapistin bu duygulan, gerçekte hastanın çok derinlerde yatan vc terapiste yansıtılan bilinç dışı duygularıdır. Karşı-aktarımın bu biçimde anlaşılması vc hastaya aktarım yorumu olarak dönmesi, alcksitimi örtüsünü giderek aralar ve ortaya psikotik nitelikte bir aktanm çıkar. İyileşme, bu aktarım yaşantılarının terapide işlenmesiyle (working through) sağlanır. Diğer Yaklaşımlar Aleksitimik hastalar için önerilen diğer terapi yaklaşımları arasında; davranışçı terapi (Sifneos 1973), etkileşim grubu (Apfel-Savitz ve ark. 1977), psikodrama ve geştalt terapisi (Wolff 1977), "biofeedback" (Rickles ve ark. 1982) ve hipnoz (Schraa ve Dicks 1981) sayılabilir. Flannery (1978), açıklanamayan bedensel yakınmalan olan hastalara düşük doz nöroleptik verilmesini önermiştir. Blumer ve Heilbronn ise (1982), maskeli depresyon düşünülen ya da süreğen ağnlardan yakınan hastalara antidepresan ilaç başlanmasını salık vermektedir. ALEKSİTİMÎYİ ÖLÇME SORUNU Aleksitimik özellikleri nesnel biçimde ölçmeye yönelik geçerli vc güvenilir bir yöntem geliştirme çabaları, kavramın doğuşuyla birlikte başlamıştır ve günümüzde de sürmektedir. Bugüne cck çeşitli ölçme yöntemleri geliştirilmiş, bu yöntemlerin geçerlik ve güvenirliklerini sınamak amacıyla da çok sayıda psikometrik çalışma gcrçeklcşlirilmiştir. Daha öncc başka gözden geçirme yazıları nda (Taylor ve Bagby 1-988; Dcreboy 1990) ayrıntılı biçimde ele alınmış ve irdelenmiş olan bu araştırmaların sonuçlanna burada tek tek değinilmeyecek; geliştirilen ölçme yöntemlerinin genel bir tanıtımıyla yclinilecektir. Aleksitimiyi ölçme yöntemleri dört kümede incelenebilir: Sormacalar (questionnaires), öz-bildirim ölçekleri (self-report scales / sclf-ıating scales), sözel içerik çözümlemeleri (verbal contcnt analysis) ve yansıtıcı (projcclivc) tcsllcr. Sormacalar Sifneos (1973) tarafından geliştirilen 'Beth Israel Questionnaire' ile Krystal vc arkadaşları (1986) tarafından geliştirilen 'Alexithymia Provoked Response Questionnaire'^ ortak özelliği, sorulann görüşmeci tarafından yanıllanmasıdır. Sormacalann sakıncalı yanı, görüşmecinin deneyiminin, yanlılığının ve görüşme sırasındaki etkileşimin değerlendirmeyi etkilemesidir. Öz-bildirim Ölçekleri Bugüne dek altı ölçek geliştirilmiştir: 'Schalling-Sifneos Personality Scale' (Apfcl ve Sifneos 1979), 'Denver MMPI Alexithymia Scale' (Kleiger ve Kinsman 1980), 'Irvine MMPI Alexithymia Scale' (Shipko ve Novijello ), 'Toronto Alexithymia Scale' (Taylor ve ark. 1985), 'Anolog Alexithymia Scale' (Faryna ve ark. 1986) ve 'Schalling-Sifneos Personality Scale,Revised' (Sifneos 1986). 'Toronto Alexithymia Scale'(TAS): 26 soruluk bir öz-bildirim ölçeğidir (Taylor ve ark. 1985). Yapılan çok sayıdaki çalışmanın gösterdiği gibi, TAS'in geliştirilmesinde faktör analitik bir yaklaşımın temel alınmış ve psikometrik ölçümlere dayanılmış olması, ölçeğin geçerlik ve güvenirlik açısından istenen nitelikte olmasını getirmiştir. Ölçeği Türkçe'ye uyarlama çalışmasında da TAS'in geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı olduğu görülmüştür (Dereboy 1990). Kesme noktası olarak 10 ya da 11 skorlannın alınması durumunda TAS'in verimliliği % 87 olmakta; başka deyişle, aleksitimik olanlarla olmayanlan % 87 doğrulukla ayırt edebilmektedir. Konuşma Örneklerinin Çözümlenmesi 162

7 Aleksitimik kişilerin düşlem ve duygu yaşamlarındaki kısırlığın, konuşma örneklerinin sistemli biçimde incelenmesiyle saptanabileceği düşüncesinden yola çıkılarak, konuşma içeriğini çözümlemeye yönelik çeşitli yöntemler kullanıma sokulmuştur. İncelenecek konuşma örneklerini, hastalann TAT ya da Rorschach kartlanna verdikleri yanıtlar (tek yönlü konuşma - monadic speech); ya da görüşme kayıtları (iki yönlü konuşma - dyadic speech) oluşturmaktadır (Taylor 1984). Aleksitimik özelliklerin karşılıklı konuşma ve etkileşim sırasında daha belirgin duruma geldiği, o nedenle iki yönlü konuşma örneklerinin daha doğru sonuç vereceği belirtilmektedir (Lolas ve vonrad 1982). Bugüne dek geliştirilen çözümleme yöntemleri arasında 'Gottschalk-Glesser Method' (Gottschalk 1974), 'Giessen Speech Analyser' (Overback 1977), 'Electronic Verbal Analysis' (Lolas ve von Rad 1982) ve 'Affect Vocabulary Score' (Taylor ve Doody 1985) sayılabilir. Konuşma örneklerini çözümleme yöntemleri, hem geçerlik ve güvenirliklerinin kuşkulu olması, hem de uygulanmalannın zor ve zaman alıcı olması nedeniyle klinik kullanım için elverişli görünmemekledirler. Yansıtıcı Yöntemler Demers-Desrosiers ve arkadaşlan (1983) taraflından geliştirilen 'Scured Archetypal Nine Test' (SAT-9), ilginç ve umut veren bir ölçme aracıdır. Acklin ve Bernat'ın (1987)'Rorschach Aleksitimi İndeksi' geliştirmeyi amaçlayan çalışması ise, Rorschach testinin aleksitimiyi ölçmeye yönelik kullanımı konusunda önemli bir aşama olarak değerlendirilebilir. SONUÇ Aleksitimi üzerine yapılan çok sayıdaki araştırma ve kuramsal çalışma, son yılların psikiyatri yazını içinde önemli bir yer tutmaktadır. Konuya değişik yönlerinden yaklaşan bu çalışmalann daha şimdiden önemli sonuçlar verdiği söylenebilir. Klinik çalışmalar, aleksitiminin yalnızca psikosomatik hastalıklara değil; çeşitli psikiyatrik bozukluklara da yatkınlık yaratabilen bir kişilik özelliği olduğunu ortaya koymuştur. Bu bulgu, özellikle bedenselleştirme bozukluklan ve madde bağımlılıklannın etiyolojisinin aydınlatılması açısından önemli görülmektedir. Aynca, aleksitimik özelliklerin kimi bedensel hastalıklara ya da ruhsal travmalara ikincil olarak ortaya çıkabildiğinin anlaşılması, aleksitiminin bir savunma işlevinin de olabileceğini ortaya çıkarmıştır. Aleksitimik hastaların tedavisini konu edinen çalışmalar, bu kişilerin özellikle dinamik yönelimli psikoterapi için son derece "zor" hastalar olduklannın anlaşılmasını getimıiş ve bu hastalarla etkin bir terapi sürecine gelebilmek için ne tür yaklaşım değişiklikleri gerektiği üzerinde düşünülmesini sağlamıştır. Aleksitimik özellikleri ölçmeye yönelik geçerli ve güvenilir yöntemler geliştinneyi amaçlayan çalışmalar, çok sayıda ve giderek daha yete rli ölçme araçlannın geliştirilmesine yol açmıştır. Aleksitiminin kökenlerini fizyolojik, bilişsel, psikanalitik ya da sosyo-kültürel terimlerle açıklamayı amaçlayan çalışmalarsa, zorunlu olarak, duyguların deneyimlenmesi açısından bireyler ya da değişik topluluklar arasındaki farklılıklara! nereden kaynaklandığı sorusuna yanıt bulmaya yönelmişlerdir. Bunun bir yansıması olarak, gerek gelişim psikologlannın gerekse psikanaliük kuramcıların 'duygulanım gelişimi' (affect development) konusuna giderek daha çok eğilmeye başladıkları gözlenmektedir. Aleksitimi, yalnızca birsysel düzeydeki değil; sosyo-kültürel düzeydeki' duygusal yaşantı" farklılıklannın da anlaşılmasında bir anahtar kavram rolü oynamaya adaydır. Bu nedenle, kavramın klinik bilimler ve ruhbilimin yanısıra, sosyal bilimlere yönelik açılımlarının da olabileceğini düşünmek yanlış olmaz. Sonuç olarak, aleksitiminin yalnızca klinik açıdan önemli bir kavram olmadığı söylenebilir. Çünkü kavram, bilim dünyasını çok daha geniş kapsamlı ve can alıcı bir soru üzerinde yeniden düşünmeye zorlamaktadır: Duygulann doğası, işlevi, anlamı ve gerekliliği. KAYNAKLAR Acklin MW, Bemat E (1987) Depression, alexithymia and pain prone disorder : A Rorschach study. J Pers Assess. 51: Alexander F (1950) Psychosomatic Medicine - Its principles and application. WW Norton Company & Inc \'ew York Apfel-Savitz R, Silverman D, Bennett MI (l')77) Group psychotherapy of patients with somatic illness and alexithymia. Psychother. Psychosom. 28: Apfel RJ, Sifneos P (1979) Alexithymia: Concept and measurement. Psychother. Psychosom. 32: Blanchard EB, Arena JG, Pallmeyer TP (1981) Psychometric properties of a scale to measure alexithymia. Psychother. Psychosom. 35: Blumer D, Heilbronn M (1982) Chronic pain js a variant of depressive illness. J Nerv Ment Dis 170: Buchanan DC, Waterhouse J, West SC (1980) A proposed neurophysiological basis of alexithymia. Psychother. Psychosom. 34: Cooper DIİ, Ilolmstrom RW (1984) Relationship between alexithymia and somatic complaints in a nonral sample. 163

8 Psychother. Psychosom. 41: Demers-Desrosiers L, Cohen KR, Catchlove RFH ve ark. (1983) The measure of symbolic function in alexithymic pain patients. Psychother. Psychosom. 39: Dereboy IF (1990) Aleksitimi öz-bildirim ölçeklerinin psikometrik özellikleri üzerine bir çalışma. Uzmanlık Tezi, Ankara Dirks JF, Robinson SK, Dirks DL (1981) Alexithymia and the psychomaintenance aspects of bronchial asthma. Psychother. Psychosom. 36: Faryna A, Rodenhauser P, Törem M (1986) Development of an Analog Alexithymia Scale. Psychother. Psychosom. 45: Federman R, Mohns E (1984) A validity study of the MMPI alexithymia subscale conducted on migraine headache outpatients. Psychother. Psychosom. 41: Feiguine RJ, Johmon FA (1984) Alexithymia in chronic bronchitis/emphysema patients-communication of subjective symptomatology. Psychother. Psychosom. 41: Feiguine RJ, Jones NF, Kassel P.A- (1988) Distribution of alexithymic characteristics within an adult outpatient population. Psychother. Psychosom. 50: Fernandez A, Sriram TG, Rajkumar S ve ark. (1989) Alexithymic characteristics in rheumatoid arthritis: A controlled study. Psychother. Psychosom. 51: Finn PR, Martin J, Pihl RO (1987) Alexithymia in males at high genetic risk for alcoholism. Psychother. Psychosom. 47: Flannery JG (1978) Alexithymia II: The association with unexplained physical distress. Psychother. Psychosom. 30: Freedman MB, Sweet BS (1954) Some specific features of group psychotherapy and their implications for selection of patients. Int J Group Psychother. 4: Freyberger H. (1977) Supportive psychotherapeutic techniques in primary and secondary alexithymia. Psychother. Psychosom. 28: Freyberger H, Kilnsebeck HW, Lempa W ve ark. (1985) Psychotherapeutic interventions in alexithymic patients. Psychother. Psycosom. 44: Fricchione G, Howanitz E (1985) Aprosodia and alexithymia - A case report. Psychother. Psychösom. 43: Gage BC, Egan KJ (1984) The effect of alexithymia on morbidity in hypertensives. Psychother. Psychosom. 41: Gotlschalk LA (1974) Quantification and psychological indicators of emotions: The content analysis of speech and other objective measures of psychological states. Int J Psychiat.Med 5: Haviland MG, Shaw DG, Mac Murray JP ve ark. (1988) Validation of Toronto Alexithymia Scales with substance abusers. Psychother. Psychosom. 50: Heiberg A, Heiberg A (1977) Alexithymia - An inherited trait? Psychother. Psychosom. 28: Hoppe KD, Bogen JE (1977) Alexithymia in twelve commissurotomised patients. Psychother. Psychosom. 28: Jackson M (1977) Psychopathology and pseudonormality in ulcerative colitis. Psychother. Psychosom. 28: Kaplan CD, Wogan M. (1976/77) Management of pain through cerebral activation: An experimental analog of alexithymia. Psychother. Psychosom. 27: Keltikangas-Jarvinen L. (1985) Concept of alexithymia I - Prevalence of alexithymia in psychosomatic patients. Psychother. Psyhosom. 44: Keltikangas-Jarvinen L. (1987) Concept of alexithymia II - The consistency of alexithymia. Psychother. Psychosom. 47: Kleiger JH, Jones NF (1980) Characteristics of alexithymic patients in a chronic respiratory illness population. J Nerv Ment Dis 168: Kleiger JH, Kinsman RA (1980) Development of an MMPI alexithymia scale. Psychother. Psychosom. 34: In- Krystal H (1968) Massive Psychic Trauma. New York, ternational Universities Press Krystal H, Raskin H (1970) Drag Dependence Detroit, Wayne State University Press Krystal H. (1979) Alexithymia and psychotherapy. Am J Psychother. 33: Krystal H (1982/83) Alexithymia and the effectiveness of psychoanalytic treatment. Int J Psychoanal. Psychother. 9: Krystal H (1988) Integration and Self-Healing - Affect, Trauma, Alexithymia. The Analytic Press Inc, New Jersey Krystal JH, Güler EL, Cichetti DV (1986) Assessment of alexithymia in posttraumatic stress disorder and somatic illness-introduction of a reliable measure. Psychosom. Med 48: Lane RD, Schwartz GE (1987) Levels of emotional awareness: A cognitive - developmental theory and its application to psychopathology. Am J Psychiatry 144: Langs R (1978) Some communicative properties of bipersonal field. Int. J. Psychoanal. Psychother. 7: Lazarus RS (1982) Thoughts on the relation between emotion and cognition. Am Psychologist 37: Leff JP (1973) Culture and differentiation of emotional states. Br. J Psychiatry 123: Legoretta G, Bull RH, Kiely MC (1988) Alexithymia and symbolic function in the obese. Psychother. Psychosom. 50: Lesser IM, Ford CV, Friedman CTH (1979) Alexithymia in somatizing patients.gen Hosp Psychiat. 1: Lesser IM (1981) A review of alexithymia concept. Psychosom Med 43:

9 Lolas F, Rad M von (1982) Psychosomatic disease and neurosis: A study of dyadic verbal behavior. Comp Psychiat 23: MacLean PD (1949) Psychosomatic disease and the "visceral brain". Psychosom Med 11: Martin JB, Pihl RO (1985) The stress - alexithymia hypothesis: Theoretical and empirical considerations. Psychother. Psychosom. 43: Martin JB, Pihl RO (1986) Influence of alexithymic characteristics on physiological and subjective stress responses in normal individuals. Psychother. Psychosom. 45: Marty P, de M'Uzan M (1963) La "pensee operatoire". Revue Francaise de Psychanaiyse (suppl.) 27: McDougall J (1982) Alexithymia: A psychoanalytic viewpoint. Psychother. Psychosom. 38: Nemiah JC, Sifneos PE (1970) Psychosomatic illness: A problem in communication. Pscyhother. Psychosom. 18: Nemiah JC (1975) Denial revisited: Reflections on psychosomatic theory. Psychother. Psychosom. 26: Nemiah JC, Frcyberger H, Sifneos PE (1976) Alexithymia: A view of psychosomatic process. Modem Trends in Psychosomatic Medicine - 3 içinde. Yayımlayan: Hill OW, Butterwords, London Overback G (1977) How to operationalize alexithymic phenomena - Some findings from speech analysis and the Giessen Test Psychother. Psychosom. 28: Papciak AS, Feuerstein M, Belar CD ve ark. (1986/87) Alexithymia and pain in an outpatient behavioral medicine clinic Int J Psychiat. Med 16: Paulson JE (1985) Stale of the art of alexithymia measurement. Psychother. Psychosom. 44: Rabavilas AD (1987) Electrodenmal activity in low and and high alexithymia neurotic patients. Psychother. Psychosom. 47: Rad M von (1984) Alexithymia and symptom Psychother. Psychosom. 42: formation. Rickles WH, Onoda L, Doyle CC (1982) Biofeedback as an adjunct to psychotherapy. Biofeedback Self Regul. 7: 1-33 Rodenhauser P, Khamis HJ, Faryna A (1986) Alexithymia and handedness - a pilot study. Psychother. Psychosom. 45: Ruesch J (1948) The infantile personality : The core problem of psychosomatic medicine. Psychosom. Med 10: Schraa JC, Dicks JF (1981) Hypnotic treatment of the alexithymic patient: A case report. Am. J. Clin Hypnosis 23: Shipko S (1982) Alexithymia and somatization. Psychother. Psychosom. 37: Shipko S, Alvarez. WA, Noviello N (1983) Towards a teleological model of alexithymia : Alexithymil and posttraumatic stress disorder. Psychother. Psychosom. 39: Shipko S, Noviello N (1984) Psychometric properties of self-report scales of alexithymia. Psychother. Psychosom. 41: Sifneos Pli.(1972)Shori - Term Psychotherapy and Emotional Crisis Cambridge, Harvard University Press Sifneos PE (1973) The prevalence of alexithymic characteristics in psychosomatic patients. Psychother. Psyohosom. 22: Sifneos PE (1986) The Schalling-Sifneos Perscnality Scale Revised. Psychother. Psychosom. 45: Smith G Jr (1983) Alexithymia in medical patients referred to a consultation / liason service Am J Psychiatry 140: Taylor GJ (1977) Alexithymia and the countertransference. Psychother. Psychosom. 28: Taylor GJ ( 1984) Alexithymia : Concept, measurement, and implications for treatment. Am J Psychiat. 141: Taylor GJ, Doody K ( 1985 ) Verbal measures of alexithymia : What do they measure. Psychother. Psychosom. 43: Taylor GJ, Ryan D, Bagby RM (1985) Toward the development of a new self-report alexithymia scale. Psychother. Psychosom. 44: Taylor GJ, Bagby RM (1988) Measurement of alexithymia - recommendations for clinical practice and future research. Psychiat. Cli N Am 11: TenHouten WD, Seifer MJ, Siegel PC (1988).Mexithymia and the split brain VII. Evidence from graphologic signs. Psychiat. Cli N Am 11: TenHouten WD, Hoppe KD, Bogen JE.ve ark. (1986) Alexithymia: An experimental study of cerebral commissurotomy patients and normal control subjects. Am J Psychia:. 143: Todarello O, La Pesa MW, ZakaS ve ark. (1989) Alexithymia and breast cancer. Psychother. Psychosom. 51: Wise TN, Jani NN, Kass E ve ark. (1988) Alexithymia : Relationship to severity of medical illness and depression. Psychother. Psychosom. 50: Wolff H.H. (1977) The contribution of interview situation to the restriction of fantasy life and emotional expression in psychosomatic patients. Psychother. Psychosom. 28: