YURTDIŞINDAN ÜLKEMİZE İŞYERİNİ NAKLETMEK SURETİYLE GETİRİLEN SERMAYE MALLARINA MUAFİYET TANINIR MI?

Transkript

1 YURTDIŞINDAN ÜLKEMİZE İŞYERİNİ NAKLETMEK SURETİYLE GETİRİLEN SERMAYE MALLARINA MUAFİYET TANINIR MI? Bilgehan ÖZKAN 26 * 1. GİRİŞ Yurtdışından ülkemize çeşitli nedenlere bağlı olarak eşyanın getirilmesi ve sonrasında serbest dolaşıma girmesi her zaman mümkündür. Bu kapsama giren eşya ticaretine ilişkin esaslar ise, bir kaynağını uluslararası anlaşmalardan alan birçok mevzuata dayanarak gerçekleşmektedir. Ve bu kurallara aykırılıklar da son kısımda değineceğimiz üzere belli nitelikte yaptırımların uygulanmasına neden olabilmektedir. Nitekim ülkemize eşya girişine ilişkin usul ve esasların gümrük mevzuatı ile belirlendiğini, bununla birlikte başta vergisel durumlara ait Maliye Bakanlığı (Gelir İdaresi Başkanlığı) olmak üzere, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı gibi birçok kurumun yetki alanına giren hususların bulunduğunu da ayrıca ifade edebiliriz. Örneğin, bir canlı hayvan ithalatına ilişkin işlemler gümrük mevzuatına göre yürütülürken, söz konusu canlının yurda girişi sürecinde zirai karantina başta olmak üzere çeşitli mevzuatı boyutuyla anılan Bakanlıktan izin alınması gerekmektedir. İthalat işlemleri ana esasları üst kısımda belirtilen sürece göre şekillenmekle beraber, yurda getirilen eşyanın niteliğine bağlı olarak farklı düzenlemeler içeren dış ticaret mevzuatının uygulanması da söz konusu olabilmektedir. Zira, evlenmek veya işyeri nakli suretiyle ülkemize getirilen eşyaya da normal bir eşya için uygulanan ticaret politikası önlemlerinin uygulanmaması gerekmektedir. Bu ise, bu nitelikteki eşyalar için bir anlamda pozitif bir uygulamayı beraberinde getirmektedir. Diğer bir anlatımla, gümrük mevzuatı ile belli niteliklere sahip eşyaya muafiyet ve gümrük işlemlerinden kolaylık sağlanması söz konusu olup, bu çalışmamızda ise, bu kapsama giren ve işyeri nakli suretiyle getirilen eşyaya ait muafiyet koşulları değerlendirilecektir. * * 26 * Malzeme Yönetim Uzmanı Makale Geliş Tarihi: Yayın Kurulu Kabul Tarihi: TEMMUZ - AĞUSTOS

2 Bu bağlamda, öncelikli olarak muafiyet tanınan düzenlemelerin 4458 sayılı gümrük kanunu başta olmak üzere 2009/15481 sayılı, Tarihli 4458 Sayılı Gümrük Kanununun Bazı Maddelerinin Uygulanması Hakkında Karar 27 1 ile düzenlendiğini görmekteyiz. Ayrıca, söz konusu Karara dayanılarak hazırlanan birçok alt düzenlemenin olduğunu ve son olarak tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Gümrük Muafiyeti Tebliği (Seri No: 2) uygulamaya ait birçok hususun yeniden belirlendiğini görmekteyiz. Sonraki kısımda ise bu düzenlemelere ait içerik değerlendirilecektir. 2. MUAFİYETİN KAPSAM VE İSTİSNALARI Yurtdışından ülkemize Bir Ticari Faaliyetin Yürütülmesi ile Bağlantılı İthalat kapsamında getirilen eşyaya ait düzenlemelerin 4458 Sayılı Gümrük Kanununun Bazı Maddelerinin Uygulanması Hakkında Karar ın 80 ve müteakip maddelerinde düzenlendiğini ve böylelikle İşyeri Nakli Suretiyle Serbest Dolaşıma2 28 Sokulan Sermaye Malları ve Diğer Malzemelerin muafiyet kapsamında olduğunu söyleyebiliriz. 3 Zira, Türkiye Gümrük Bölgesi 29 dışında sürdürülen ekonomik bir faaliyetin kesin olarak sona erdirilerek, Türkiye Gümrük Bölgesine nakli dolayısıyla serbest dolaşıma sokulan sermaye malı ve diğer malzemeye muafiyet tanınmaktadır. Bu muafiyetin uygulanmasında ise bazı kavramsal açıklamalara gerek duyulmaktadır. Şöyle ki; Faaliyet deyimi, madencilik, tarım, serbest meslek faaliyeti ve benzeri faaliyetler de dahil olmak üzere üreticilerin, tüccarların veya hizmet sunan kişilerin her türlü ekonomik faaliyeti anlamına geldiğini, 127 Söz konusu Karar, tarihli, sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. 228 Serbest dolaşımda bulunan eşya deyimi, tümüyle Türkiye Gümrük Bölgesinde elde edilen ve bünyesinde Türkiye Gümrük Bölgesi dışındaki ülke veya topraklardan ithal edilen girdileri bulundurmayan veya şartlı muafiyet düzenlemelerine tabi tutulan eşyadan elde edilen ve tabi olduğu rejim hükümleri uyarınca özel ekonomik değer taşımadığı tespit edilen veya Türkiye Gümrük Bölgesi dışındaki ülke veya topraklardan serbest dolaşıma giriş rejimine tabi tutularak ithal edilen veya Türkiye Gümrük Bölgesinde, yukarıda belirtilen eşyadan ayrı ayrı veya birlikte elde edilen veya üretilen eşyayı ifade etmektedir sayılı Gümrük Kanunu nun 2. maddesi uyarınca Türkiye Cumhuriyeti Gümrük Bölgesi ; Türkiye Cumhuriyeti topraklarını kapsar. Türkiye kara suları, iç suları ve hava sahası gümrük bölgesine dahildir. 246 TEMMUZ - AĞUSTOS

3 İşletme deyimi, bağımsız ekonomik birim olup, bu birim, bir kurumun tümünü ya da bir bölümünü kapsadığını, Sermaye malları ve diğer malzemeler deyimi ise, işletmenin faaliyetini devam ettirmesi için, gerekli teknik malzemeler ile büro ve dükkan malzemelerini kapsadığını, ifade edebiliriz. Söz konusu muafiyetin kapsamı ise, Mücbir sebep veya beklenmeyen haller 30 4 saklı kalmak kaydıyla, Türkiye Gümrük Bölgesine nakletmek üzere yabancı ülkedeki faaliyetini sona erdirmeden önce en az oniki ay süreyle işletme tarafından fiilen kullanılmakta olan, Nakilden sonra da aynı amaçla kullanılacak olan, Söz konusu işletmenin niteliği ile büyüklüğüne uygun bulunan, eşya ve malzeme ile sınırlıdır. Diğer altı çizilmesi gereken bir husus ise, söz konusu muafiyetin kapsamı aşağıda nitelikleri belirtilen eşyanın da girmediğidir. Zira söz konusu BKK ve bu Karar kapsamında çıkarılan tarihli Gümrük Muafiyeti Tebliği (Seri No: 2) nde yer aldığı üzere, muafiyetin istisnasına, Üretim veya hizmet endüstrisi makinesi olmayan, taşınabilir laboratuvar veya dış yayın yapma birimleri gibi ulaşım araçları, Canlı hayvan, hayvan yemleri ile tohum ve fidanlar, Ham, yarı mamul veya mamul madde stokları ile akaryakıtlar, Girmekte olup, bunlar muafiyet kapsamı dışındadır. Ancak muafiyet hakkı sadece, Türkiye Gümrük Bölgesinde de benzer bir faaliyeti yürütmek amacıyla, ayrıldıkları ülkedeki faaliyetlerini kesin olarak sona erdiren iş yeri sahibine tanınmaktadır. Dolayısıyla, Türkiye Gümrük Bölgesinde yerleşik bulunan bir işletme ile herhangi bir bağlantı kurma amaçlarına yönelik işletmeler için muafiyet uygulanmaz Gümrük mevzuatına göre Mücbir sebep halleri; kriz hallerini, Devletçe konulan yasaklar, abluka veya savaş halini, kısmi veya genel seferberlik ilanını, terörü, kaza, hastalık ve gözaltında bulunma, tutukluluk veya hükümlülük hallerini, yükümlünün iflasını ve yükümlü faaliyetinin kamu otoritelerince durdurulmasını ifade ederken, Beklenmeyen haller ise; ulaştırma şartlarındaki beklenmeyen değişiklikler ile ilgilinin iradesi dışında ve kendi kusurundan kaynaklanmaksızın ortaya çıkan ve bu hakkın kullanımını doğrudan etkileyen halleri, ifade etmektedir TEMMUZ - AĞUSTOS

4 Öte yandan, muafiyet hakkından yararlanmak için, sadece ayrıldıkları ülkede en az üç yıl süre ile aynı işte çalışma koşulu aranmakta olup, dolayısıyla bu koşulu sağlamayanların bu haktan yararlanması olanaklı değildir. Eşyanın yurda getirilme süresi de gümrük mevzuatı ile belirlenmiş olup, bu itibarla, söz konusu muafiyet, mücbir sebep veya beklenmeyen haller saklı kalmak kaydıyla, işletmenin nakledildiği ülkedeki faaliyetlerini sona erdirdiği tarihten itibaren oniki ay içerisinde Türkiye Gümrük Bölgesine getirilen eşya ve malzeme için uygulanmaktadır. Ancak her ne kadar bahse konu süre içerisinde eşyanın Türkiye Gümrük Bölgesine getirilmesi zorunlu olsa da belirtilen süre içerisinde eşyanın partiler halinde getirilmesi hakkın mükerrer kullanımı olarak değerlendirilmez. Bunlarla birlikte, kazanç sağlama amacına yönelik olmayan faaliyetlerle uğraşan ve bu faaliyetini Türkiye Gümrük Bölgesine nakleden tüzel kişiler tarafından serbest dolaşıma sokulan sermaye malları ve diğer malzemeye ilişkin muafiyet işlemleri de yukarıda belirtilen ilke ve esaslara tabi olup, bunlar için de aynı koşullarda muafiyet söz konusudur. Diğer bir anlatımla, bir serbest meslek veya benzeri bir faaliyetle uğraşan gerçek kişilere de, mesleklerini Türkiye Gümrük Bölgesinde de yürüteceklerini ispat etmeleri halinde bu muafiyet tanınır. Yukarıda bahsedilen koşulların varlığı halinde gerekli belgelerle birlikte yetkili gümrük idaresine başvuruda bulunması gerekmektedir. Bu kapsamda ilgili kişinin yani, işyeri faaliyetleri devam ederken veya sona erdirildikten sonra gerekli belgelerle birlikte gümrük idaresine başvurusu üzerine gümrük idaresi tarafından işlemler sonuçlandırılır. Başvuru ve izin sürecine ait söz konusu belgeler ise; iki kategoride değerlendirilebilir. Zira belgelerin bir kısmı yurtdışından temin edilerek dış temsilciliklerimizce onaylanması gerekirken, bir kısım belgelerin ise Türkiye den temin edilmesi gerekmektedir. Bu çerçevede yurt dışından temin edilerek dış temsilciliklerimizce tercümeleri onaylanmış belgelere baktığımızda, bunların; i) Ekonomik faaliyetin sona erdirildiğine dair ilgili ülke resmi makamlarından alınacak belge, ii) İşletmenin son üç yıllık kazancı ve ödenen vergilere ilişkin belgeler, 248 TEMMUZ - AĞUSTOS

5 ii) Serbest dolaşıma girişi istenilen makine ve sair eşyanın varsa faturaları ve işyeri demirbaş kayıtlarına ilişkin belgeler, iv) Yerleşim yerinin nakledildiğine ilişkin dış temsilciliklerimizden alınacak ikamet nakil belgesi, v) Serbest dolaşıma girişi istenilen malların marka, model, seri numarası ve kullanım amaçlarına ilişkin ayrıntılı olarak düzenlenmiş liste, olduğunu belirtebiliriz. Buna karşın, Türkiye den temin edilecek belgelerin ise; «İşyeri açma izin belgesi ile Mahalli esnaf, sanatkâr, ticaret veya sanayi odasına kayıt belgesi olduğunu vurgulayabiliriz. 3. SONUÇ Görüldüğü üzere, Türkiye Gümrük Bölgesi dışında sürdürülen ekonomik bir faaliyetin kesin olarak sona erdirilerek, Türkiye Gümrük Bölgesine nakli dolayısıyla serbest dolaşıma sokulan sermaye malı ve diğer malzemeye muafiyet tanınmaktadır. Ancak farklı niteliklere sahip çeşitli eşyaya muafiyet tanınmakta olup bunlar çalışma konumuzla bağlantılı olmadığı için değerlendirmeye tabi tutulmamıştır. Zira, bilgi edinme veya endüstriyel ya da ticari araştırma amaçlarına yönelik olarak, nitelikleri veya diğer teknik özelliklerinin belirlenmesi amacıyla inceleme, analiz veya test edilmek üzere getirilen eşya gibi birçok eşyaya da çeşitli kriterler ışığında muafiyet tanınmaktadır. Muafiyete aykırılıklar ise çeşitli yaptırımların uygulanmasına neden olmaktadır. Zira, muaf olarak serbest dolaşıma sokulan her türlü eşya, gümrük idaresinden izin alınmaksızın muafiyetten faydalanamayan kişi, kurum ve kuruluşlara belli bir para karşılığı veya karşılıksız olarak ödünç verilemez, teminat olarak gösterilemez, kiralanamaz, devredilemez, satılamaz veya muafiyet amacı dışında kullanılamaz. Ancak bu nitelikteki eşya için bu süre bir yıl olup, Gümrük ve Ticaret Bakanlığınca, kiralamaya veya devredilmeye ilişkin sınırlamalarda bu hakkın kötüye kullanılma riskinin bulunması hallerinde bu süre üç yıla kadar uzatılabilir. Öte yandan, belirtilen sürelerin aşılması halinde, mücbir sebep ve beklenmeyen haller olup olmadığını değerlendirmeye ve bu durumun ge- TEMMUZ - AĞUSTOS

6 rektiğinde belgelendirilmesi halinde, bir defayla sınırlı olmak üzere süre uzatımı verilmesi ve ayrıca, özel ve zaruri durumları değerlendirerek sonuçlandırmaya ilgili Gümrük ve Ticaret Bölge Müdürlükleri yetkili olduğunu ifade edebiliriz. Bahse konu eşyanın muafiyet amacına uygun kullanılmak ve gümrük idaresinden izin alınmak kaydıyla muafiyet hakkına sahip başka bir kişi, kurum veya kuruluşa ödünç verilmesinde, kiralanmasında, devredilmesinde veya satılmasında gümrük vergileri aranmaz. Ancak, muafen serbest dolaşıma sokulan eşyayı muafiyet koşullarını kaybeden veya başka amaçlarla kullanmayı talep eden kişi, kurum ve kuruluşların gümrük idaresine bildirimde bulunması zorunludur. Bu hükümlere aykırı işlem yapılması halinde, eşyanın gümrük vergileri 4458 sayılı Gümrük Kanununun 181 ila 194 üncü maddelerindeki esaslara göre tahsil olunur. Ayrıca, bu hükümlerinin uygulanmasında diğer mevzuattan kaynaklanan sınırlandırıcı hükümler dikkate alınmaz. Kaldı ki gerek KDV ve gerekse ÖTV mevzuatınca da söz konusu eşyaya istisna tanınmaktadır. Keza bahse konu eşya, 3065 sayılı KDV Kanununun İthalat İstisnası başlıklı 16 maddesi uyarınca KDV den ve aynı şekilde 4760 ÖTV Kanununun Diğer İstisnalar başlıklı 7 maddesi uyarınca da ÖTV den istisna olduğunu ifade edebiliriz. Bunlara ilave olarak, muafiyetten faydalanmayan kişi, kurum ve kuruluşlara izin alınmaksızın bedelli veya bedelsiz olarak ödünç verilen, teminat olarak gösterilen, kiralanan, devredilen, satılan veya muafiyet amacı dışında kullanılan eşyanın gümrük vergilerinin tahsilinin yanında gerekmesi halinde 5607 sayılı Kaçakçılık Kanunu ile 5237 sayılı Türk Ceza Kanununa göre işlem tesisisin söz konusu olabileceğini ifade edebiliriz. KAYNAKÇA T.C. Yasalar ( ) sayılı Gümrük Kanunu. Ankara : Resmi Gazete (23866 sayılı) 250 TEMMUZ - AĞUSTOS