İÜ SÜFAK SUUM2038 SU OMURGASIZLARI DERSİ Prof. Dr. Bayram ÖZTÜRK. MOLLUSCA Kabuklular, salyangozlar, ahtapotlar, : Gastronomik bir menü!

Transkript

1 İÜ SÜFAK SUUM2038 SU OMURGASIZLARI DERSİ Prof. Dr. Bayram ÖZTÜRK MOLLUSCA Kabuklular, salyangozlar, ahtapotlar, : Gastronomik bir menü!

2 MOLLUSCA

3 MOLLUSCA

4 MOLLUSCA Mollis = yumuşak TÜDAV Arthropoda dan sonra 2. en zengin tür sayısına sahip grup (# tür) Çoğunluğu sucul olup, özellikle denizler ve okyanuslarda yaşarlar; bir kısmı da tatlı sularda bulunur. Bazılarıysa karasaldır. Mollusca da çok çeşitli vücut formları görülür. Buna karşılık filuma ait bazı ortak özellikler vardır: Vücut 3 bölgeden oluşur: baş ayak iç organlar kitlesi (manto ve manto boşluğu bölgesi) Manto ve kabuk Radula Gelişmiş dolaşım sistemi dorsal konumlu 2 kulakçık ve 1 karıncıklı kalp Solungaçlarla solunum (ktenidium) Boşaltım sistemi: nefridyum Sindirim sistemi: iyi gelişmiş sindirim borusu, ağız, anüs, sindirim bezleri Sinir sistemi: Yutak bileziği + 2 çift sinir ipliği (biri ayağa diğeri anüse doğru uzanır). Cephalopoda da çok gelişmiştir. TÜDAV

5 MOLLUSCA Mollusca grubunda çok çeşitli formlar vardır. Tüm ortak özellikleri bir tür üzerinde gösterebilmek için, aşağıdaki gibi bir Mollusca-tip düşünülebilir: Vücut 3 bölgeden oluşur: Baş Tüm formlarda belirgin değildir. Ağız bölgesini, bazen gözleri ve antenleri kapsar. molluscs.at değiştirilerek Manto Manto hayvanı sarar ve kabuğu salgılar. Mantonun varlığı vücudun kabuk içerisinde asılı durmasını sağlar. Mantonun katlanması ile oluşan boşluk solungaçları taşır ve gonoforla salgı açıklığı bu boşluğa açılır. Ayak Güçlü kas yapısıyla hareketi sağlar Manto boşluğu

6 Baş Manto MOLLUSCA Mollusca grubunda çok çeşitli formlar vardır. Tüm ortak özellikleri bir tür üzerinde gösterebilmek için, aşağıdaki gibi bir Mollusca-tip düşünülebilir: Tek parça: silindirik/koni vücut içeri çekilebilir CaCO 3 ten oluşan kabuk (değiştirme yoktur, büyüme vardır) 2 parça: 2 taraftan sarar 8 parça: vücudu dorsalden İçsel kabuk örter Ayak Manto boşluğu

7 MOLLUSCA Mollusca grubunda çok çeşitli formlar vardır. Tüm ortak özellikleri bir tür üzerinde gösterebilmek için, aşağıdaki gibi bir Mollusca-tip düşünülebilir: Kabuk Baş Tentakül Manto Ağız Radula Üzeri ince dişlerle örtülü dil benzeri organ, törpü gibi besinleri kazıyarak almayı sağlar. Manto boşluğu

8 MOLLUSCA Mollusca grubunda çok çeşitli formlar vardır. Tüm ortak özellikleri bir tür üzerinde gösterebilmek için, aşağıdaki gibi bir Mollusca-tip düşünülebilir: Kabuk Tentakül Manto Mide Gonad Kalp Nefridyum Baş Solungaç Ağız Anüs Radula Sinir sistemi Ayak Manto boşluğu

9 MOLLUSCA Cephalopoda Gastropoda Bivalvia Monoplacophora Polyplacophora Scaphopoda Solenogastre Caudofoveata Hipotetik ata

10 Phylum: Mollusca Classis: Polyplacophora Tamamı denizel olan türlerden oluşur. Genellikle sığ sularda (özellikle aşağı mediolittoral) bulunsalar da, 7000 metreden dahi örneklenebilmişlerdir. Kitonlar genellikle 1-2 cm büyüklükte olup Pasifik teki Cryptochiton gibi türlerde 30 cm e kadar ulaşabilirler. Kitonların kabukları, enlemesine konumlu üst üste gelen 8 plakadan oluşur.

11 Ventral görünüm Oldukça geniş olan ayak hem hareketi hem de kayalık zemine tutunmayı sağlar. Mediolittoraldeki yaşam bu hayvanları hidrodinamizme ve kuruluk durumlarına karşı dayanıklı olmalarını sağlamıştır. Zemine yapışmada hem ayaktaki kaslar hem de yapışkanlı salgılar etkili olur. Gerektiğinde mantonun kalınlaşmış bölgesi olan kuşak kısmı da zemine tutunur ve iç kısım yukarı kaldırılarak oluşturulan negatif basınçla çok sıkı tutunabilirler. Kuşak Baş Ağız Manto oluğu Ayak Solungaç Gonopor Nefridyopor Manto katmanı Anüs

12 Lateral görünüm Aorta onad Plaka Phylum: Mollusca Classis: Polyplacophora Barsak Beslenme: Kitonların çoğunluğu herbivordur ve radula yardımıyla kayalık zemindeki algleri kazıyarak beslenirler. Kuşak Ayak Ventral sinirler Manto oluğu ve solungaçlar Nefridyum

13 Phylum: Mollusca Classis: Polyplacophora Lepidopleurus cajetanus Lepidochitona cinerea Chiton corallinus Chiton olivaceus Acanthochitona crinita

14 Phylum: Mollusca Classis: Monoplacophora kabuk tek parçalıdır (en fazla 2-3 cm) yılına kadar sadece fosil kayıtlarından tanınan Monoplacophora grubu üyelerinin günümüzde derin denizlerde yaşadığı bilinmektedir.

15 Phylum: Mollusca Classis: Scaphopoda Tamamı denizel. Kıyısal bölgelerden m derinliklere kadar dağılım. Koni şeklinde, dorsal taraftan kavisli, tek parçalı kabuk (fildişi kabuklar) Kumlu, çamurlu ve orta büyüklükteki çakıllı zeminlerde baş aşağı gelecek şekilde gömülerek yaşarlar. Kabuğun 2 tarafı da açıktır. Posterior açıklıktan su girişi ve atık çıkışı sağlanır; solungaç bulunmadığı için, solunum manto boşluğunda gerçekleşir. Baş ve ayak anterior açıklıktan dışarı çıkabilir. Başta göz bulunmaz, ağız çıkıntısı etrafında duyu organı olarak görev yapan, ince uzun çok sayıda sir vardır = captacula Kum Ayak zemini kazarak gömülme işleminde kullanılır. Captacula kumdaki yiyecekleri bulmaya ve radula taşıyan ağıza götürmeyi sağlar.

16 Phylum: Mollusca Classis: Scaphopoda Antalis inaequicostatum

17 Phylum: Mollusca Classis: Bivalvia Lateral olarak yassılaşmış olan vücudu, yaprak şeklinde olan manto 2 yandan sarar. Genellikle 2 yaprak posteryor tarafa yakın bir yerden birleşir ve böylece 2 aralık meydana gelir. Manto nun etrafındaki 2 kabuk birbirlerine, dorsal taraftan ligamentlerle ve bazen birbirine geçmeli dişlerle bağlıdır. Baş bölgesi körelmiştir. Radula bulunmaz. Solungaçlar solunumla birlikte genellikle filtrasyon aktivitesinde yani beslenmede rol alırlar. Bu nedenle de genelde oldukça gelişmiş ve büyüktürler. Bazıları kumlu çamurlu zeminlerde gömülerek yaşar. Bunlarda kuma gömülebilmek için kazıcı ayak çok gelişmiştir. Suyla birlikte kum tortuları da almamak içinse su alımı-atımı sifonları çok gelişmiştir. Sifonlar genellikle kumdan dışarı doğru uzatılır. Bazılarıysa sert substrata yapışır. Bunlarda ayak gerilemiştir. Bazıları kabuklardan birinin tüm yüzeyi ile tutunur (istiridyeler) diğerleriyse (midyeler) ayakta bulunan bezlerden salgılanan bisus iplikleri ile tutunur.

18 Phylum: Mollusca Classis: Bivalvia umbo

19 Phylum: Mollusca Classis: Bivalvia science.csumb.edu dan değiştirilmiştir

20 Phylum: Mollusca Classis: Bivalvia Bivalvia da Genel Vücut Yapısı

21 Phylum: Mollusca Classis: Bivalvia Mytilus galloprovincialis rustudent.com

22 İlk larval evrede boy yaklaşık μm dir. 2 valvli larva tam bir sindirim sistemine sahiptir. Larva su kolonunda kendini tutacak kadar bir yüzme yeteneğine sahiptir ve fitoplanktonla beslenir. Yaklaşık 1 hafta sonra umbo gelişir ve 2. evre başlar. Bu evrede farklı türler ayrılabilir. Türlere göre gün sürebilir. Olgunlaşmaya yaklaştığında ( μm) ayak, ardından solungaçlar oluşmaya başlar. Bu dönemde larva uygun bir substrat bulduğunda metamorfoza hazırdır. İstiridye gibi türler ayakta bulunan bir salgı bezinden yapışkan bir madde salgılarlar, kendilerini yuvarlayarak sol valvlerini geri kalan hayatlarını geçirecekleri zemine yapıştırırlar. Mytilus gibi türlerse yine ayakta bulunan bezlerden salgıladıkları bisuslarla kendilerini subtrata tespit ederler. Metamorfoz başlar ve bivalv yüzücü pelajik bir hayattan tamamen bentik hayata geçer. Bu dönem kuluçkahanelerde en kritik dönemdir. Phylum: Mollusca Classis: Bivalvia Doğal popülasyonlarda yumurtlama zamanı türlere ve bölgelere göre değişir. Yumurtlama, sıcaklık, kimyasal ve fiziksel stimuli, akıntılar gibi pekçok çevresel faktör tarafından tetiklenebilir. Ticari türlerin çoğu gametlerini su atıcı sifondan dışarı suya bırakır ve döllenme de suda gerçekleşir. Tarak ve istiridye gibi türlerde dişiler yumurtaları atmak için valvlerini çırparlar. Bathymodiolus childressi

23 Phylum: Mollusca Classis: Bivalvia

24 Phylum: Mollusca Classis: Bivalvia Ostrea edulis Cardium edule Modiolula phaseolina Solen sp. Pecten ve Chlamys naturalhistory.museumwales.ac.uk Glycymeris glycymeris Venus sp.

25 Phylum: Mollusca Classis: Bivalvia Arca noae Türün devamlılığı tehlike altında olan türler Lithophaga lithophaga Spondylus gaederopus Pinna nobilis

26 Phylum: Mollusca Classis: Bivalvia Teredo navalis Ağaç ve tahtaları kazmak üzere özelleşmiş kabukları hayvanın uzamış yumuşak vücudunun sadece küçük bir kısmını örter. Salgıladığı kalkerli bir tüp içindedir. Görüntüsünden dolayı ingilizce shipworm adı verilmiştir.

27 Phylum: Mollusca Classis: Gastropoda Gastropoda sınıfı üyeleri hayvan grupları arasında hem şekil hem de davranış ve habitat bakımından, en fazla çeşitlilik gösterenlerdir. Mollusca içinde en kalabalık olan bu grupta kadar yaşayan tür ve kadar da soyu tükenmiş fosil kaydı yapılmıştır. Gastropoda üyeleri dünya üzerinde her türlü habitatı yaşam alanı olarak kullanabilmektedir. Karada dağılım gösterebilen tek Mollusca grubudur ve hem denizlerde, hem tatlı sularda, hem de karalarda çok geniş dağılım gösterirler. Beslenme davranışları çok çeşitlilik gösterip, radulayı çeşitli şekillerde kullanırlar. Herbivor (filtrör veya kazıyıcı), leşçil, detritivor veya karnivor olabilirler. Bazı karnivorlar sadece koloni halinde yaşayan canlıları kazırken diğerleri avlanabilir. Bazılarındaysa radula körelmiştir.

28 Sürünme, kazma, sıçrama, yüzme veya zemine yapışma işlemleri için farklılaşabilir. Phylum: Mollusca Classis: Gastropoda Baş ve iç organlar kitlesi iyi gelişmiştir. Ayaklar da iyi gelişmiş olup bazı formlarda (kazıcılar) farklılaşmış kısımlar içerir. Vücudu saran manto tek parçalı bir kabuk oluşturur ve bu kabuk genellikle spiral bir kıvrılma gösterir. Larval evrede hepsinde görülen bilateral simetri, ilerleyen evrelerde geçirilen torsiyon nenediyle bozulur ve simetri kaybedilir. Boşaltım açıklığı Gonofor

29 Torsiyon Phylum: Mollusca Classis: Gastropoda Veliger safhasında, ağız bir uçta, anüs diğer uçta olmak üzere bir düzlem görülür. Bilateral simetri vardır. Önce 90 lik, genellikle sağa doğru bir dönüş görülür. Bu dönüş 180 ye tamamlandığında, anüs, ağzın üzerine gelecek şekilde konumlanır, simetri bozulur ve vücudun sol tarafında bulunan organlar körelirler. Vücut dorsale doğru uzar ve spiral büyüme gösterir.

30 Phylum: Mollusca Classis: Gastropoda

31 Phylum: Mollusca Classis: Gastropoda Genel Vücut Formları

32 Phylum: Mollusca Classis: Gastropoda Vetigastropoda en.wikipedia.org Haliotis spp. Patellogastropoda Fissurella sp. Patella aspera Patella vulgata Patella ferrugina

33 Phylum: Mollusca Classis: Gastropoda Heterobranchia İnfraclassisler (?): Pulmonata Opisthobranchia Heterostropha Philippia hybrida

34 Phylum: Mollusca Classis: Gastropoda Opisthobranchia: iç organlar detorsiyona uğramıştır. İki tentakül ve kalbin arkasında tek bir solungaç bulunur. Bazılarında kabuk olabilir. Scaphander lignarius Flabellina affinis Discodoris atromaculata Flabellina rubrolineata

35 Phylum: Mollusca Classis: Gastropoda Caeonogastropoda Cerithium vulgatum Osilinus turbinatus Nassarius reticulatus Charonia tritonis

36 Phylum: Mollusca Classis: Gastropoda Rapana venosa Ilıman Japon denizi-doğu Çin Denizi kökenli. 1940lardan beri Karadeniz, 1990 lardan beri de Ege Denizi nde Rapana venosa İşgalci ve egzotik bir tür olan R. venosa midye üzerinden beslenir ve midye yatakları üzerinde ciddi baskı yaratır

37 Rapana venosa Planktonik Veliger larvası Phylum: Mollusca Classis: Gastropoda rgin Rapana Yumurtaları substrata yapıştırır Bayram ÖZTÜRK (silo tarım) Bayram ÖZTÜRK

38 Phylum: Mollusca Classis: Gastropoda Caeonogastropoda Vermetidae Dendropoma sp. Mersin, 2010 Serpulorbis arenarius

39 MOLLUSCA Mollusca filumu içerisinde kapalı dolaşım sistemi olan tek grup hangisidir? Kapalı dolaşım sistemi ve gelişmiş duyu organları bu grupta neden gereklidir? Cevap Classis CEPHALOPODA! Bu grupta kalamar, ahtapot, nautilus ve sübyeler var. Bu canlıların hepsi de predatör. İyi bir avcı olmak için ise, avını bulabilmek ve yakalayabilmek gerekir. Kafadanbacaklıların iyi görmelerini, hızlı hareket etmelerini ve iyi ayarlanmış kas hareketleri yapmalarını sağlayan çok gelişmiş bir sinir sistemi vardır. Ayrıca kapalı bir dolaşım sistemleri vardır. Bu da demektir ki, kanları kapalı damarlar içerisinde hızlı ve etkin şekilde kaslara taşınabilir. Unutmayın: kan oksijen taşır ve hücre içerisinde ATP yapan mitokondrilerin oksijene ihtiyacı vardır. ATP kas hareketini besler. Yani kapalı dolaşım sistemi hızlı hareket etmeyi sağlar! SORU:

40 Phylum: Mollusca Classis: Cephalopoda Mollusca nın en yüksek organizasyonlu sınıfıdır. Simetri bilateraldir. Vücut baş ve iç organlar kitlesinden oluşur. Ayağın ön kısmı ile baş birleşerek, ağzı, kolları, (bazılarında) tentakülleri ve huniyi oluşturur. Oldukça gelişmiş bir sinir sistemine sahip bu canlılar, emeçli tentaküller, gelişkin gözler, renk değiştiren deri ve karmaşık bir öğrenebilme yetisi geliştirmiştir. Nautiloidea Dış kabuk, 2 çift solungaç Coleoidea 1 çift solungaç Octopodiformes Decapodiformes 8 kol 8 kol + 2 tentakül Kabuksuz (çoğunluğu) İç kabuk

41 Phylum: Mollusca Classis: Cephalopoda Cephalopoda da Vücut Formları

42 Phylum: Mollusca Classis: Cephalopoda

43 Phylum: Mollusca Classis: Cephalopoda Subclassis: Nautiloidea Bölmeleri olan kabuk Nautilus spp.

44 Phylum: Mollusca Classis: Cephalopoda Subclassis: Coleoidea animals.nationalgeographic.com Loligo vulgaris TÜDAV Dev kalamar: Architeuthidae familyasında derin denizlerde yaşayan 8 tür vardır. Dişilerde 13 metre, erkeklerde ise 10 metre boya erişebilirler. Doğal ortamlarındaki ilk fotoğrafları 2004 yılında Japon bilimadamlarınca çekilmiş, yandaki video ise 2012 de çekilmiştir.

45 Phylum: Mollusca Classis: Cephalopoda Subclassis: Coleoidea Sepia officinalis

46 Subclassis: Coleoidea Octopus vulgaris en.wikipedia.org Phylum: Mollusca Classis: Cephalopoda Dişiler salgıladıkları sert kabuklu yumurtayı yuva gibi kullanır Argonauta argo Octopus macropus

47 Kuzeybatı Pasifik Okyanusu, Tokyo nun 600 km doğusu, 25 Temmuz 2011 Kouta Muramatsu, Hokkaido Üniversitesi Yaklaşık 20 cm boyundaki okyanus mürekkepbalığı yüksek basınçlı su püskürterek kendini sudan dışarı fırlatıp, ardından yüzgeçlerini açarak saniyede 11.2 m hızla kayarak uçabiliyor.

48 Phylum: Mollusca Classis: Cephalopoda

49 ??? Pinna nın byssus ipliklerinden çanta (Monaco müzesi koleksiyonu)

50 Phylum: Mollusca /82515/i.html?_nkw=seashell*

51 İMPOSEKS Trifeniltin, tribultin (TBT) gibi kimyasalların gastropodlarda yol açtığı hastalık Haliotis spp. Nucella spp.

52 Ülkemizde avcılığı yapılan bazı Mollusca türleri Av yasakları Rapana venosa Toplam (Ton) Doğu Karadeniz Bayram Öztürk Batı Karadeniz Marmara TUİK 2013 a) Karadeniz de; İstanbul boğazı girişindeki Rumeli Karaburun ile Anadolu Karaburun arasında kalan karasularımızda avcılığı yasaktır. Bu yer dışında kalan karasularımızda dalma, sepet ve her türlü tuzak yöntemleri ile istihsali serbesttir. b) Marmara Denizi, İstanbul ve Çanakkale boğazlarında dönem boyunca, bu yerler dışında kalan karasularımızda ise 1 Mayıs - 31 Ağustos tarihleri arasında algarna ile avcılığı yasaktır. c) İzmit Körfezinde; Dil Burnu Feneri Dil İskelesi Kababurnuna birleştiren hattın doğusunda kalan alanda avcılığı yasaktır d) Algarna ile sahilden itibaren 500 metre mesafe içerisinde istihsal yapılamaz.

53 Rapana venosa avcılığı Rapana lar nargile ile dalarak toplanır. Rapana lar işlenir ve genellikle Uzakdoğu pazarına ihraç edilir

54 Ruditapes decussatus - Akivades Avcılığı Ülkemiz sularında sadece Ege Denizi nde avlanır Bayram Öztürk Toplam (Ton) Ege Denizi ,7 26, ,9 14,9 TUİK 2013 a) Türün 15 Mayıs - 15 Eylül tarihleri arasında avcılığı yasaktır. b) Saros Körfezinde; karasularımızın Çanakkale İli sınırları içerisinde ( ' N ' E) ile ( ' N ' E) koordinat noktaları arasında kalan kısmında akivides ve kidonya avcılığı yasaktır c) Akivides avcılığında kullanılan eleklerde, elek göz açıklığı 24 mm'den, kidonya istihsalinde kullanılan eleklerde, elek göz açıklığı 30 mm'den, küçük olamaz. d) 2.4 mm den boyu küçük oan bireylerin avlanması yasaktır

55 Mytilus galloprovincialis- Kara Midye Bayram Öztürk Avcılığı a) İstanbul Boğazında; Ahırkapı ( ' N ' E) ve Kadıköy İnci Burnu mendirek fenerini ( ' N ' E) birleştiren hat ile Paşabahçe Fenerini ( ' N ' E) ve Yeniköy Vapur İskelesini ( ' N ' E) birleştiren hat arasında kalan alanda b) Çanakkale Boğazında, Nara Burnu Feneri ( ' N ' E) ile Kepez Feneri (Kanlıdere) ( ' N ' E) arasında çekilen hattın doğusunda kalan alanda c) İstanbul Boğazının serbest alanlarında ve diğer karasularımızda, 1 Mayıs - 30 Haziran tarihleri arasında, avcılığı yasaktır. Toplam Doğu Batı Marmar (Ton) Karadeniz Karadeniz a Ege , , , ,8 31 TUİK 2013

56 Pecten jacobaeus - Tarak Avcılığı Tarağın 15 Mayıs - 15 Eylül tarihleri arasında her türlü istihsal vasıtası ile avcılığı yasaktır. Bayram Öztürk Toplam Batı (Ton) Karadeniz Marmara ,8 17, TUİK 2013 Bayram Öztürk

57 Chamelea gallina Beyaz kum midyesi Toplam Doğu Batı (Ton) Karadeniz Karadeniz Marmara TUİK 2013 Avcılığı a) Avcılığa kapalı alanlar; Marmara Denizi ile İstanbul ve Çanakkale boğazları, Kefken Adası Feneri Bartın İli, Tosun Burnu arasında kalan karasularımız Samsun İli, Yakakent İlçesinde; Çayağzı Burnu ile Gürcistan sınırı arasında kalan karasularımız b) Avcılığa açık alanlarda 1 Mayıs - 31 Ağustos tarihleri arasında, her türlü istihsal vasıtası ile beyaz kum midyesinin istihsali yasaktır. Ancak Bakanlıkça belirlenecek kum midyesi av kotası dolduğu takdirde, Bakanlık bu yasak süresini uzatmaya yetkilidir. c) Kum midyesi asgari av boyu 1,7 cm dir

58 Ostrea edulis İstiridye Avcılığı a) İstiridyenin 15 Mayıs - 15 Eylül tarihleri arasında her türlü istihsal vasıtası ile avcılığı yasaktır. b) Asgari av boyu 6 cm dir Bayram Öztürk Toplam Marmara Ege Akdeniz (Ton) Batı Karadeniz ,9 5,9 TUİK 2013

59 Denizlerimizde hemen her balığın severek yediği bir yemdir. Özellikle mecan, karagöz, lidaki, isparoz, kupes, izmarit,sülünezi en çok seven balıklardır. Ensis ensis Sülünez

60 Octopus vulgaris Ahtapot Avcılığı a) 1 Mayıs - 31 Ekim tarihleri arasında ahtapot avcılığı yasaktır. b) Asgari ağırlık 1 kğ dir Bayram Öztürk Akdeniz Toplam Marmara Ege (Ton) ,8 0,8 255,5 65, ,1 288,3 65,6 TUİK 2013 Bayram Öztürk

61 Loligo vulgaris Kalamar Avcılığı Kalamar ile ilgili 2012/65 no lu tebliğde her hangi bir düzenleme bulunmamaktadır. Bayram Öztürk Toplam Marmara (Ton) Ege Akdeniz ,1 0,7 219,2 174, ,9 1,6 306,8 222,5 TUİK 2013

62 Cephalopoda ve Nudibranchia, E. Haeckel 1904