REKABET HUKUKUNUN İHLÂLİNDEN KAYNAKLANAN HAKSIZ FİİL SORUMLULUĞU

Transkript

1 Araş. Gör. Buğra KESİCİ Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku Anabilim Dalı REKABET HUKUKUNUN İHLÂLİNDEN KAYNAKLANAN HAKSIZ FİİL SORUMLULUĞU

2 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...VII TAKDİM... XI İÇİNDEKİLER... XIX KISALTMALAR...XXXIII GİRİŞ...1 BİRİNCİ BÖLÜM REKABET HUKUKUNUN ÖZEL HUKUK ALANINDAKİ SONUÇLARI VE HAKSIZ FİİL SORUMLULUĞU ÜZERİNE GENEL BİR BAKIŞ 1. ÖZEL HUKUK ALANINDAKİ SONUÇLARIN İLK BOYUTU (EXKURS): GEÇERSİZLİK YAPTIRIMI TAZMİNAT SORUMLULUĞU İLE İLGİLİ HÜKÜMLERİN GENEL ÇERÇEVESİ TAZMİNAT SORUMLULUĞU İLE İLGİLİ HÜKÜMLERİN HUKUKİ NİTELİĞİ MUKAYESELİ HUKUKTAKİ DÜZENLEMELERE GENEL BİR BAKIŞ...23 I. AB Rekabet Hukuku II. ABD Antitröst Hukuku...29 III. Alman Rekabet Hukuku IV. İsviçre Rekabet Hukuku...31

3 XX 5. HAKSIZ FİİL SORUMLULUĞUNA DAİR HÜKÜMLERİN ÖNGÖRÜLME AMACI REKABET HUKUKUNDA HAKSIZ FİİL SORUMLULUĞUNUN KOŞULLARI YENİ RKHK TASARISI NDA ÖNGÖRÜLEN DÜZENLEME..37 İKİNCİ BÖLÜM REKABET HUKUKUNUN İHLÂLİNDEN KAYNAKLANAN HAKSIZ FİİL SORUMLULUĞUNUN GENEL ESASLARI 1. FİİL...39 I. Giriş: Hukuka Aykırılığın Ön Koşulu Olarak Fiil Kavramı...39 II. Rekabet Hukuku Bağlamında Fiil Kavramı ve Buna Bağlı Kategorik Ayrımlar HUKUKA AYKIRILIK UNSURU...45 I. Kavram Olarak Hukuka Aykırılık...45 II. Rekabet Hukuku Bağlamında Hukuka Aykırılık Unsurunun Anlam ve Yorumu III. Rekabet Hukukunda Hukuka Aykırılığın İçeriğinin Belirlenmesi...53 IV. RKHK da Öngörülen Hukuka Aykırılık Hâlleri...55 A. Rekabeti Kısıtlayıcı Anlaşmalar Rekabet Hukukunda Anlaşma, Uyumlu Eylem ve Teşebbüs Birliği Kararları...59 a. Anlaşma...59 b. Uyumlu Eylem ve Uyumlu Eylem Karinesi c. Teşebbüs Birliği Kararları Hukuka Aykırılık Ölçütü: Rekabetin Kısıtlanması...62

4 XXI a. Yatay ve Dikey Anlaşmalar b. Per Se ve Rule of Reason (Yargısal) Doktrinleri...67 B. Hâkim Durumun Kötüye Kullanılması Kavram Olarak Hâkim Durum ve Tespitinde Belirleyici Olan Ölçütler Birlikte Hâkimiyet Kavramı ve Uygulaması Kötüye Kullanmanın Genel Çerçevesi ve Tasnifi...75 a. Sömürücü Kötüye Kullanma Hâlleri ve Rekabet Kurulu nun Yaklaşımı b. Kurul Kararları Işığında Dışlayıcı Kötüye Kullanma Hâlleri...78 C. Birleşme ve Devralmaların Denetim Rejimi Birleşme ve Devralma Kavramları ve Özellikle Kontrolün Anlamı Ana Hatlarıyla Bildirime Tâbi Olan Birleşme ve Devralmalar Rekabetin Kısıtlanması Ölçütü: Hâkim Durum Yaratmak veya Güçlendirmek Hukuka Aykırı Nitelikteki Birleşme ve Devralmaların Tazminat Sorumluluğuna Yol Açıp Açmayacağı Sorunu a. Türk Hukukundaki Görüşlerin Genel Çerçevesi b. AB ve ABD Rekabet Hukukundaki Yaklaşım Üzerine Genel Bir Bakış c. Görüşümüz V. Hukuka Uygunluk Sebepleri A. Hukuka Uygunluk Sebeplerinin Genel Esasları B. Rekabet Hukuku Açısından Konunun Önemi ve İlk Tespitler C. Genel Nitelikli Hukuka Uygunluk Sebepleri Zarar Görenin Rızası Özel Hukuktan Doğan Bir Hakkın Kullanılması

5 XXII 3. Kamu Hukukuna Dayanan Bir Yetkinin Kullanılması D. Rekabet Hukuku Özelindeki Hukuka Uygunluk Sebepleri Muafiyet a. Genel Olarak Muafiyet ve Koşulları b. Muafiyet Türleri aa. Bireysel Muafiyet bb. Grup Muafiyeti cc. Bireysel Muafiyet Kararının Süresi ve Geri Alınması dd. Muafiyetin Adli Mahkemeler Nezdindeki Davaya Etkisi Sorunu Menfi Tespit Kararının Hukuka Uygunluk Sebebi Olup Olmadığı Rule of Reason Doktrininin Hukuka Uygunluk Sebebi Olup Olmadığı De Minimis Kuralının Hukuka Uygunluk Sebebi Olup Olmadığı VI. Normun Koruma Amacı Teorisi A. Normun Koruma Amacı Teorisi ve Genel Esasları B. Normun Koruma Amacı Teorisinin Rekabet Hukukundaki Görünümü ve İşlevi Teorinin Rekabet Hukukundaki Tatbik Sahası Kişi ve Korunan Menfaat Bakımından Sorumluluğun Sınırına Genel Bir Bakış ZARAR I. Giriş: Kavramsal Çerçevenin Belirlenmesi II. Rekabet Hukukunda Zararın Gösterdiği Karakteristik Özellikler A. Genel Olarak B. Etki ve Amaç Tartışması Ekseninde Zararın Oluşumu

6 XXIII III. C. Zararın Kapsamı D. Zararın Hukuki Mahiyeti E. Zararın Sirayeti (Yaygınlığı) Sorunu F. RKHK nın Zarar Unsuru Özelinde Ortaya Koyduğu Genel Hukuki Kompozisyon Rekabet Hukukunun İhlâli Dolayısıyla Oluşabilecek Zarar Türleri A. Fiili Zarar B. Yoksun Kalınan Kâr C. Doğrudan Zarar ve Dolaylı Zarar D. Doğrudan Doğruya Uğranılan Zarar ve Yansıma Yoluyla Uğranılan Zarar E. Mevcut Zarar, Müstakbel Zarar ve Muhtemel Zarar F. Manevi Zarar KUSUR I. Kusur Kavramı, Türleri ve Türk Hukukundaki Düzenlemenin Ele Alınışı II. Rekabet Hukukunda Kusur Unsuru ve Özellik Arz Eden Temel Noktalar III. Basiretli Tacir Olmanın Kusur Sorumluluğuna Etkisi IV. Kusurun Sorumluluğun Tesisi Açısından Kurucu Bir Unsur Olarak Aranıp Aranmayacağı Sorunu A. Doktrindeki Görüşlerin Konuya Yaklaşımı B. Mukayeseli Hukuka Genel Bir Bakış: ABD ve AB Rekabet Hukuku Uygulaması C. Görüş ve Önerilerimiz UYGUN NEDENSELLİK BAĞI I. Genel Olarak II. Nedensellik Bağının Rekabet Hukuku Bakımından Değerlendirilmesi...214

7 XXIV ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ZARARIN BELİRLENMESİ VE TAZMİNATIN TAYİNİ 1. ZARARIN BELİRLENMESİ I. Zarar Miktarının Takdir Edilmesi II. Zarar Miktarının Hesaplanması A. Zarar Miktarının Hesaplanmasındaki Pratik Güçlük ve Karşılaşılan Sorunlar B. Meydana Gelen Zarar Türüne Göre Zarar Miktarının Hesaplanması Fiili Zarar Miktarının Hesaplanması Yoksun Kalınan Kâr Miktarının Hesaplanması C. İhlâl Tipleri Bağlamında Zarar Miktarının Hesaplanması Aşırı Fiyatlandırma Hâlinde Oluşan Zarar Miktarının Hesaplanması a. Mukayese Yöntemi b. Önce ve Sonrası Yöntemi Dışlayıcı Uygulamalar Sonucunda Oluşan Zarar Miktarının Hesaplanması a. Önce ve Sonrası Yöntemi b. Mukayese Yöntemi c. Piyasa Payı Kaybı Yöntemi Piyasa Dışına İtilme Hâlinde Oluşan Zarar Miktarının Hesaplanması Piyasaya Girişin Engellenmesi Hâlinde Oluşan Zarar Miktarının Hesaplanması III. Zarar Miktarının Tespitinde Dikkate Alınması Gereken Zaman Dilimi ve Faizin Başlangıç Tarihi IV. Denkleştirme Taleplerinin Rekabet Hukuku Bağlamında Değerlendirilmesi

8 XXV V. Direktif in Konuya Dair Olmak Üzere Öngördüğü Özel Düzenleme TAZMİNATIN TAYİNİ I. Tazminat Tarzını Tayin A. Olağan Talep ve Sonuç: Nakden Tazmin B. İstisnai Olarak Uygulanabilme Olanağı: Aynen Tazmin II. Tazminat Miktarının Belirlenmesi ve İndirim Sebepleri A. Genel Olarak B. Pişmanlık Programlarının Tazminat Sorumluluğuna Etkisi Pişmanlık Programları ve Haksız Fiil Hukuku ile İrtibatı Üzerine İlk Tespitler Mukayeseli Hukukta Tazminat Sorumluluğu Bağlamında Öngörülen Öneriler Türk Hukuku Bakımından Yapılması Olası Değerlendirme a. İlk Senaryo: Rekabet Kurulu nun Pişmanlık Başvurusunu Kabul Etmesi b. İkinci Senaryo: Rekabet Kurulu nun Pişmanlık Başvurusunu Reddetmesi ÜÇ KATINA KADAR TAZMİNAT SORUMLULUĞU I. Genel Esaslar II. Mukayeseli Hukukta Tazminatın Üst Sınırına Dair Genel Hukuki Kompozisyon III. Öngörülme Gayesi ve Hukuki Mahiyeti IV. Uygulama Alanı V. Üç Katına Kadar Tazminat Sorumluluğunun Koşulları A. Genel Koşullar B. Özel Koşullar Rekabet Hukuku İhlâlinin Kasten veya Ağır İhmalle İşlenmesi

9 XXVI 2. Zarar Gören Kimselerin Üç Kat Tazminat Talebinde Bulunması Hâkimin Üç Katı Oranında Tazminat Talebini Uygun Bulması VI. Talepte Bulunabilecek Kişiler ve Zaruri Kısıtlama Ölçütü Yaklaşımı VII. Tazminat Miktarının Takdiri ve Hesaplanması A. Tazminat Miktarının Hesaplanması B. Tazminatın Takdirinde Dikkate Alınması Gereken Özel Durumlar C. Tazminatın Takdirinde Gözetilecek Zarar ve Elde Edilen Kazanç Ayrımı VIII. Vekâletsiz İş Görme Temeline Dayalı Taleplerin Değerlendirilmesi A. Hükmün Kapsamı ve Ne Şekilde Yorumlanması Gerektiği B. Hafif İhmalle İşlenen İhlâller Bakımından Konunun Ele Alınması IX. Usul Hukuku Açısından: Davanın Türü ve Harçlandırma Meselesi A. Zarar Miktarının Belirlenemediği Kurgularda Belirsiz Alacak Davası Açılabilmesi B. Özellik Arz Eden Bir Mesele: Harçlandırma MÜTESELSİL SORUMLULUK I. Giriş A. Dış İlişki Bakımından B. İç İlişki Bakımından II. Direktif in Öngördüğü Düzenleme ZAMANAŞIMI I. Konunun Önem ve Mahiyeti II. Konuya Dair Temel Prensibin Ortaya Konulması

10 XXVII III. Normal, Azami ve İstisnai Nitelikli Zamanaşımı Süreleri A. Normal Zamanaşımı Süresi B. Azami Zamanaşımı Süresi C. İstisnai Zamanaşımı Süresi D. Rücu İstemlerinde Zamanaşımı IV. Kabahatler Kanunu nun, Türk Borçlar Kanunu Md. 72 Hükmüne Göre Öncelikli Olarak Uygulama Alanı Bulabilip Bulamayacağı Sorunu V. Zamanaşımına Dair Genel Hükümlerin Uygulanması Özellik Arz Etmekte Midir? A. Genel Bakış B. Yargıtay ın Konuya Yaklaşımı VI. AB Rekabet Hukukunda Direktif in Konuya Bakışı VII. Olması Gereken Hukuk Bakımından Olası Bir Yaklaşım: Çözüm Önerimiz TAZMİNAT DIŞINDAKİ DİĞER TALEPLER I. Mukayeseli Hukukta Öngörülen Düzenlemelerin Genel Çerçevesi II. Genel Hükümler Çerçevesinde Üretilebilecek Çözüm Önerileri III. Üretilebilecek Diğer Alternatif Çözüm Önerileri A. İşlevsel Bir Düzenleme Olarak Kullanılabilirlik: RKHK md. 9/ B. Haksız Rekabete Dair TK Md. 56 Hükmü Kıyasen Uygulama Alanı Bulabilir Mi? IV. Tasarı daki Düzenleme ve Değerlendirilmesi A. Düzenlemenin Takdimi B. RKHK md. 7 Hükmü Özelinde Yapılabilecek Değerlendirmeler

11 XXVIII DÖRDÜNCÜ BÖLÜM REKABET HUKUKUNUN İHLÂLİNDEN KAYNAKLANAN HAKSIZ FİİL SORUMLULUĞUNUN USUL HUKUKUNA DAİR ANA ESASLARI 1. REKABET KURUMU İLE ADLİ MAHKEMELER ARASINDAKİ İLİŞKİ I. Sorunun Ana Hatları ile Tespiti ve Konunun Arz Ettiği Önem A. Düzenleme İhtiyacı ve Konuya Dair Temel Prensibin Ortaya Konulması B. RKHK md. 59 Hükmünün Pozitif Hukuka Katkısı C. Kurul un Münhasır Yetkiye Sahip Olduğu Kurguların Belirlenmesi II. Mevcut Uygulamaya Genel Bir Bakış: Yorum ve Eleştiriler A. Güncel Yargıtay Kararlarından Kesitler B. Uygulamanın Değerlendirilmesi: Gerçekçi Bir Yerindelik Denetimi Asıl Gerekçe: Sürecin Çıkmaza Girme İhtimalinin Mevcudiyeti Zamanaşımı Süresinin Aşılması Riski ile Karşı Karşıya Kalınması Kurul un İhlâl Bulunmadığına Hükmetmesi Rizikosu Temel Hatlarıyla: Diğer Argümanlar C. Yargıtay ın Yaklaşımının Sonuca Etkisinin Değerlendirilmesi III. Mukayeseli Hukukta ve RKHK Tasarısı nda Konunun Ele Alınışı A. AB Rekabet Hukukunda Direktif in Yaklaşımı B. Alman Hukukunda Konunun Ele Alınışı...404

12 XXIX IV. C. İsviçre Hukukunda Konunun Ele Alınışı D. RKHK Tasarısı ndaki Durum Çözüm Önerilerimiz A. Rekabet Kurulu nun Hâlihazırda Bir Karar Tesis Etmiş Olması Mahkemenin Farklı Yönde Karar Verebileceği Senaryoların Ele Alınması RKHK md. 9/3 e Göre Verilen Kararların Delil Niteliği Bulunup Bulunmadığı Sorunu Kesinleşmiş Kurul Kararının Tazminat Davasına Etkisi Hüküm Uyuşmazlığı Yoluna Gidilebilmesinin Olanaklı Olup Olmadığı B. Kurum Nezdinde Süregelen Bir İncelemenin Mevcut Olması C. Kurul Nezdinde Devam Eden Bir İncelemenin Bulunmaması GÖREVLİ VE YETKİLİ MAHKEME I. Çeşitli Tasnifler Eşliğinde Görevli Mahkemenin Belirlenmesi A. Görev Bahsi Bakımından Özellik Gösteren Hususlar B. Genel Görevli Mahkeme C. Ticaret Mahkemelerinin Görevli Olması Mutlak Ticari Davalar Bakımından Nispi Ticari Davalar Bakımından Yarı Nispi Ticari Davalar Bakımından D. Tazminat Davalarında Tüketici Mahkemeleri Görevli Olmalı Mıdır? Tüketici İşlemi Kavramı ve Kapsamı Haksız Ticari Uygulamaların Genel Çerçevesi E. Diğer İhtisas Mahkemelerinin Görevli Olması F. Doktrinin Konuya Yaklaşımı ve Görüşümüz...440

13 XXX II. Genel ve Özel Yetki Kuralları Işığında Yetkili Mahkemenin Tespiti A. Giriş Kompozisyonu B. Özel ve Genel Yetkili Mahkemenin Belirlenmesi C. Ortak Yetkili Yer Mahkemesi ve Rekabet Hukuku Bağlamındaki Açılımı D. Yetki Sözleşmesinin Mevcut Olduğu Kurgular Üzerine Kısa Bir Bakış E. Yabancılık Unsuru İhtiva Eden Uyuşmazlıklar Açısından DAVACI SIFATININ BELİRLENMESİ I. Davacı Sıfatının Belirlenmesine Dair Genel Hukuki Kompozisyon II. Rekabet Hukuku Kurallarına Aykırı Anlaşma Taraflarının Davacı Sıfatı A. Yatay Anlaşmalar Açısından Konunun Ele Alınması B. Dikey Anlaşmalar Açısından Konunun Ele Alınması III. Tüketiciler ve Diğer Müşterilerin Davacı Sıfatı IV. Rakip Teşebbüs ve Potansiyel Rakiplerin Davacı Sıfatı V. Zararın Aktarıldığı Kişilerin Davacı Sıfatı ve Aktarma Savunması Kuralı A. Mukayeseli Hukuktaki Durum AB Rekabet Hukukunda Direktif in Konuya Yaklaşımı ABD Antitröst Hukukundaki Genel Yaklaşımın Ele Alınması B. Görüşümüz: Genel Yaklaşım Nasıl Olmalı? VI. Grup Davaları Bağlamında Davacı Sıfatı DAVALI SIFATININ BELİRLENMESİ I. RKHK nın Öngördüğü Hukuki Çerçeve Doğrultusunda Davalı Sıfatı...484

14 XXXI II. Tüzel Kişiliğin Bulunmadığı Kurgularda Husumetin Kime Yöneltileceği Sorunu III. Ekonomik Birlik Teorisi Çerçevesinde Olası Bir Açılım İSPAT FAALİYETİ İLE İLGİLİ ÖZELLİK ARZ ETTİĞİ DÜŞÜNÜLEN TEMEL HUSUSLAR I. RKHK Md. 59 Hükmünün Anatomisi II. Hukuka Aykırılığın İspatı Faaliyeti A. Delillerin Sunulması Üzerine Genel Bir Bakış İlk Tespit: Senetle İspat Zorunluluğu Prensibinin Uygulama Alanı Bulamaması Tazminat Davalarında İstifade Edilebilecek Deliller a. Kesin Deliller b. Takdiri Deliller Delillerin Toplanması Bağlamında Özellik Arz Eden Noktalar /104 Sayılı Direktif in Delillerin Açıklanması Hususunda Öngördüğü Düzenleme a. Tarafların veya Üçüncü Kişilerin Nezdindeki Delillere Erişim b. Rekabet Otoriteleri Nezdinde Bulunan Delillere Erişim HMK ve 2014/104 Sayılı Direktif in Öngördüğü Sistematiğe Genel Bir Bakış YARGILAMA GİDERLERİ I. Genel Kompozisyon A. Yargı Harçları B. Harçlandırma C. Diğer Yargılama Giderleri II. Yargılama Giderlerinden Sorumluluk III. Özellik Gösteren Durumlar IV. Gündeme Getirilebilecek Öneriler...517

15 XXXII 7. ALTERNATİF UYUŞMAZLIK ÇÖZÜM YOLLARI I. Direktif in Konuya Dair Olmak Üzere Getirdiği Özgün Bakış Açısı II. Türk Rekabet Hukukunda Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları A. Tahkim Tahkime Elverişlilik Tahkim Yargılamasının Etkinliği B. Arabuluculuk Arabuluculuk Sonucu Akdedilen Anlaşmaların Tazminat Taleplerine Etkisi Arabuluculuk Sürecindeki Görüşmelerin Zamanaşımını Durdurup Durdurmayacağı GEÇİCİ HUKUKİ KORUMALAR I. İhtiyati Tedbir Talepleri Bakımından II. İhtiyati Haciz Talepleri Bakımından III. Delil Tespiti Talepleri Bakımından SONUÇ: TESPIT, DEĞERLENDIRME VE ÖNERILER BİBLİYOGR AFYA