GERÇEKLİK TERAPİSİ & ÖYKÜSEL TERAPİ PSİKOTERAPİ KURAMLARI- II

Transkript

1 GERÇEKLİK TERAPİSİ & ÖYKÜSEL TERAPİ PSİKOTERAPİ KURAMLARI- II

2 GERÇEKLİK TERAPİSİ

3 TARİHÇESİ William Glasser, geleneksel psikanalitik terapiden memnun olmayarak Gerçeklik Terapisini geliştirmiştir yılına kadar William Glasser Enstitüsü olarak bilinen Gerçeklin Enstitüsü 1967 yılında kurulmuştur Prof. Dr. Gülsen Erden 3

4 TEMEL FELSEFESİ Gerçeklik Terapisi kuramcıları, insan doğasının olumlu olduğuna inanır. İnsanlar fedakar, bağışlayıcı, sevecen ve üretken olabilir ama aynı zamanda kandırıcı, yanıltıcı ve şaşkın olabilirler Bizim diğer insanlara karşı davranışlarımız çekingen, kararsız ve korkunç olabilir bizler bencil, kendini düşünen, keyfine düşkün ve büyüklük taşlayıcı da olabiliriz diyerek, duyarlı bir şekilde insanlara karşı olan yaklaşımlarının naif olmadıklarını da belirtiler Prof. Dr. Gülsen Erden 4

5 İNSANLARIN MOTİVASYONU Gerçeklik Terapisine göre insanların en belirgin motivasyonu hazzı arttırmak ve acıyı azaltmaktır. Zevk ve acı duygularının kaynağı, temel ihtiyaçların doyurulup doyurulmaması ile ilgilidir. Davranışlarımızın en belirgin güdüleyicisi, istediklerimiz ile sahip olduklarımız arasında kalan boşluktur Prof. Dr. Gülsen Erden 5

6 TEMEL KAVRAMLAR Temel İhtiyaçlar Kalite Dünyası Toplam Davranış Seçim Kuramı Prof. Dr. Gülsen Erden 6

7 TEMEL İHTİYAÇLAR İnsanların beş temel ihtiyacı vardır: hayatta kalma, sevme ve ait olma, güç, özgürlük ve eğlence. İnsanlar iyi ya da kötü hissetmelerine neden olan davranışları hatırlama yeteneğini miras olarak devralıp, daha sonra hangi davranışta bulunacağınızı seçerken bu anıları rehber olarak kullanırlar. Yaptığımız her bir davranış, bizim o andaki ihtiyacımızı en iyi şekilde karşılamak için yaptığımız çabalardır Prof. Dr. Gülsen Erden 7

8 KALİTE DÜNYASI Kalite dünyası, gereksinimlerimizi karşılayan insanların veya bazı nesnelerin görüntülerini beynimizde sakladığımız yerdir. Bu nesne ve insanlar gereksinimlerimizi karşıladıkları için kendimizi iyi hissederiz. Kalite dünyamızın inşası bizim doğumumuzla başlar, yaşamımız boyunca sürekli gözden geçirilir. Kalite dünyamızda tuttuğumuz görüntüler, birlikte olmak istediğimiz kişilerden, sahip olmak istediklerimizden, arzuladığımız deneyimlerden ve yaşamımıza rehberlik eden düşünce ve inançlardan oluşur Prof. Dr. Gülsen Erden 8

9 TOPLAM DAVRANIŞ Bütün davranışlar dört bileşenden oluşur: eylem, düşünme, hissetme ve fizyoloji. Hareket ve düşüncelerimiz, duygu ve fizyolojimize göre daha çok kontrolümüz altındadır. Duygu ve fizyolojik durumumuz, hareket ve düşüncelerimizden etkilenir Prof. Dr. Gülsen Erden 9

10 SEÇİM KURAMI Seçim kuramının en önemli ilkesi: Hissettiğimiz mutsuzluklar da dahil olmak üzere yaptığımız her şeyi biz seçiyoruz. Bu nedenle yalnızca kendi davranışlarımızı kontrol edebiliriz, diğer insanların davranışlarını kontrol edemeyiz. Bizim diğer insanlara verebileceğimiz tek şey bilgidir Prof. Dr. Gülsen Erden 10

11 Değerlendirme Gerçeklik Terapisinde değerlendirilme yapılmamaktadır. Sorunlu davranışın ne olduğu anlaşılmaya çalışılır. Glasser, psikiyatrik tanıların yanlış olmalarının yanı sıra insanları etiketlediği için de zararlı olduğunu öne sürmektedir Prof. Dr. Gülsen Erden 11

12 Terapötik İlişki Terapist, danışanın kalite dünyasında bir görüntü olmak ister. Terapötik ilişki, danışanın sevme ve ait olma ihtiyacını doyurmasının bir yolu olarak görülür. Terapist, pek çok soru sorarak danışanı davranışlarını değerlendirmeye davet eder. Terapist, danışana seçim kuramının ilkelerini öğretir. Danışan kendi sorumluluğunu almalıdır, çünkü kendi durumunu değerlendirip değişimi nasıl başlatacağına karar vermelidir Prof. Dr. Gülsen Erden 12

13 Terapi Amaçları Terapist, danışanın başkalarına müdahale etmeden, zarar vermeden kendisine yararlı olacak daha iyi seçimler yapmasına yardımcı olur. Terapi sürecinde danışan, yapmış olduğu kötü seçimleri fark eder ve gelecekte karşılaşacağı durumlarda kullanmak amacıyla seçim kuramını öğrenir. Danışan seçimlerinin sorumluluğunu almayı öğrenir, daha doyurucu ve etkin ilişkiler kurmak üzere daha uygun seçimler yapar. Terapist danışanların ne istediklerini belirlemesine de yardımcı olur Prof. Dr. Gülsen Erden 13

14 Terapi Süreci Şimdi odaklıdır, geçmişte olanlara sığınmak iyi bir şey olarak görülmez. Şu an ne yapılması gerektiğine ve danışanın yeni seçimler yapabilmesine odaklanılır. Belirtilere odaklanılmaz, çünkü bunun danışanın gerçek sorunlarından uzaklaştırıldığına inanılır. Danışanın asıl sorunu kişilerarası ilişkilerde yetersiz olması olarak görülür. Danışanın kontrol edemeyeceği şeyler üzerine odaklanılmaz Prof. Dr. Gülsen Erden 14

15 Terapi Süreci Bir Gerçeklik Terapisti, danışanın isteklerini keşfetmesine yardımcı olur. Yaşamlarının yönünü ve şu anda ne yaptıklarını onlara gösterir. En önemlisi, danışana şu andaki davranışlarının etkili olup olmadığını sorarak onun kendini değerlendirmesini sağlar. Ardından, danışanın basit ve gerçekleştirilebilir bir eylem planı oluşturmasına yardımcı olur Prof. Dr. Gülsen Erden 15

16 Terapötik Teknikler Gerçeklik Terapistlerinin kullandığı bazı müdahaleler şu şekilde sıralanabilir: Soru sorma Bibliyoterapi Beklenmeyeni yapma Yeni bir çerçeveye yerleştirme Mizah Kendini Açma Metaforlar Fiziksel etkinlikler ve meditasyon Sonuçların yaşanmasına izin verme veya sonuçları gösterme Prof. Dr. Gülsen Erden 16

17 ÖYKÜSEL TERAPİ

18 TARİHÇESİ Anlatımsal Terapistler, yaşamın bir öykü anlatma süreci olduğunu düşünürler. Anlatımsal Terapi ile isimleri en çok bağdaştırılan kişiler, Micheal White ve David Epston dır. İkisi de antropoloji ile ilgilenmektedir ve kişilerin öykülerinin kültürel ve tarihi bağlamda ele alınması gerektiğini ifade etmektedirler Prof. Dr. Gülsen Erden 18

19 TEMEL FELSEFESİ Anlatımsal terapi, sosyal olarak yapıcı felsefeye dayanmaktadır. Sosyal yapıcılık görüşünde olanlar, nesnel sosyal gerçekliğin olmadığına inanarak şunu ifade etmektedirler: Bizim kendimizi, diğerlerini ve yaşadığımız dünyayı nasıl gördüğümüz, sosyal süreçler ve daha da önemlisi bizim diğerleriyle olan ilişkimiz aracılığıyla yaratılmaktadır. Bu yaklaşımın, danışanların kendilerini ifade edebilmeleri için bir özgürlük getirerek, onları toplumdaki genel öykülerden ve bu öykülerin getirdiği baskının ağırlığından kurtulmalarını sağlamakla ilgilendiği ifade edilmektedir Prof. Dr. Gülsen Erden 19

20 İNSANLARIN MOTİVASYONU Anlatımsal Terapiye göre kişinin kendi anlamını yaratması önemlidir. İnsan varlığının en temel özelliği, anlam verme eğilimi olduğu görüşündedirler Prof. Dr. Gülsen Erden 20

21 TEMEL KAVRAMLAR Öyküler Seyreltiklik ve Hacimlilik Özgün Sonuçlar Prof. Dr. Gülsen Erden 21

22 ÖYKÜLER İnsan yaşamı, öyküler dizisidir. İnsanlar, yaşadığı olayları birbirine bağlayıp bundan bir anlam çıkarma amacıyla çabalamanın sonucunda zaman içinde öyküler oluştururuz. Öyküleri izole bir şekilde değil, diğer insanlarla etkileşimler aracılığıyla oluşturulur. Kişinin içinde yaşadığı kültürden etkilenir Prof. Dr. Gülsen Erden 22

23 SEYRELTİKLİK VE HACİMLİLİK Bu sıfatlar, öykülerin özelliği için kullanılmaktadır. Seyreltik öykülerde, çok az olay, görece çok az ayrıntı bulunurken, hacimli öyküler ayrıntılı ve zengindir, anlatıldıkça üzerine bir ekleme yapılarak hacimlenir. Bir kişinin terapiye getirdiği sorun yüklü öyküsüne nasıl baktığı, onun bakış açısını gösterir Prof. Dr. Gülsen Erden 23

24 ÖZGÜN SONUÇLAR Özgün sonuçlar, dominant ve sorun yüklü öykünün bir parçası olmayan olaylardır. Getirilen sorunun dayandığı ve içerdiği kurala uygun olmayan, bu açıdan istisna olan bir durumdur. Danışanın sorunun ona verdiği eziyetten kaçmasına yardımcı olur Prof. Dr. Gülsen Erden 24

25 Değerlendirme Standart bir değerlendirme yoktur. Sürekli olarak danışanların yaşamlarını, onların bakış açısından anlamaya çalışma sürecine odaklanılmaktadır. Çoklu bakış açılarına saygı gösterilir. Terapinin öncelikli odak noktası, danışanların geldikleri ortam bakımından ne anlama geldiğini ve olayda yer alan herkesi anlamaya çalışmaktır Prof. Dr. Gülsen Erden 25

26 Terapötik İlişki Terapistten çok danışanın kendi anlatım şekli kullanılır, buna öncelik verilir. AT danışmanları, sürece devam etmek için danışanlarının olurunun olup olmadığını açıkça kontrol ederler, danışanın öyküsünü doğru anladıklarından emin olmaya çalışırlar. AT ye göre terapistler işbirliği yapan ya da uzman görüşünü paylaşan kişilerdir, danışanlar ise kendi yaşamlarının gerçek uzmanlarıdır Prof. Dr. Gülsen Erden 26

27 Terapi Amaçları Anlatımsal terapistler, danışanlarından yeni, çok daha tatmin edici öyküler beklemektedirler. Terapide amaç, sorun yüklü öyküleri yıkmak ve istendik sonuçlara ulaşmak için yeni öyküler yazmaktır Prof. Dr. Gülsen Erden 27

28 Terapi Süreci Üç aşamadan oluşur: 1. Danışan öyküsünü anlatırken sıkıntıyı yeniden yaşar. Sorunun nedenlerinden çok yarattığı etkilere odaklanılır. 2. Sorun için alternatifler araştırılır ve özgün sonuçlara ya da sorunun ne zaman ortaya çıkmadığına odaklanılarak alternatif bir öykü oluşturulur. 3. Terapist ve danışanın birlikte yeni öyküyü geliştirmeye devam etmesine yardımcı olmak üzere destek grubu oluşturulur. Bu grubu danışan seçer: Aile, arkadaşlar ya da diğer gruplar Prof. Dr. Gülsen Erden 28

29 Terapi Süreci AT de önemli bir süreç dışsallaştırmaktır. Terapist, danışanın öyküsünü dikkatle dinleyerek ve özellikle sorunun danışana ve çevresindekilere etkisi hakkında birçok soru sorarak, sorunu onun dışında bir şey gibi yeniden biçimlendirir. Bu sorgulamalar göreceli olarak etkileme soruşturması olarak adlandırılır. Önce sorunun kendisi, daha sonra danışanın sorunla ilişkisi sorun olarak görülür Prof. Dr. Gülsen Erden 29

30 Terapötik Teknikler Soruşturma Gözünde canlandırma Dışarıdan tanık uygulaması Sorumluluk Reflektör tutma uygulaması Destek grubu uygulaması Yazılı kanıtlar Prof. Dr. Gülsen Erden 30