ARAZİ TOPLULAŞTIRILMASININ ÜRETİCİLER ÜZERİNE OLAN ETKİLERİNİN ANALİZİ: ŞANLIURFA İLİ ÖRNEĞİ

Transkript

1 ARAZİ TOPLULAŞTIRILMASININ ÜRETİCİLER ÜZERİNE OLAN ETKİLERİNİN ANALİZİ: ŞANLIURFA İLİ ÖRNEĞİ Emine İKİKAT TÜMER Cuma AKBAY Zeliha ŞAHİN Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi ÖZET Bu çalışmanın amacı; Şanlıurfa ilinde arazi toplulaştırması yapılan ve yapılmayan köylerdeki üreticilerin arazi toplulaştırmasına bakış açısı ve arazi toplulaştırmasının üreticiler üzerine olan etkisini incelemektir. Bu amaca ulaşmak için Şanlıurfa ilinde arazi toplulaştırması yapılan ve yapılmayan köylerdeki üreticiler ile birebir görüşülerek anket yapılacak ve arazi toplulaştırmasının bu köylerdeki üreticiler üzerine olası etkileri analiz edilecektir. Bu çalışmanın sonuçlarının konu ile ilgilenen kamu kurum ve kuruluşlarına, arazi toplulaştırması yapan özel şirketlere kaynak oluşturacağı tahmin edilmektedir. Anahtar Kelimeler: Arazi toplulaştırması, tarım işletmeleri, Şanlıurfa EFFECTS OF LAND CONSOLIDATION ON FARMERS IN ŞANLIURFA ABSTRACT The objective of this study is to investigate effects of land consolidation on farmers and the perspective of the farmers to land consolidation in villages where land consolidation was implemented or not implemented. Cross sectional data was collected and analyze to see the possible effects of land consolidation on farmers in Bozova District of Şanlıurfa. Results of this study are expected to generate resources to private companies engaged in land consolidation and the public institutions and organizations dealing with the issue. Keywords: Land consolidation, agricultural farm, Şanlıurfa 281

2 1.GİRİŞ Günümüzün en önemli problemlerinden biri hızla artan dünya nüfusun beslenme sorunudur. Bu durum üretim faktörlerinden biri olan ve nüfusun besin ihtiyacının çoğunu karşılayan tarım arazilerinin önemini arttırmakta ve arazi kullanım planlaması yapılmasını gerekli kılmaktadır. Türkiye de tarım topraklarının çok parçalı olması ve yeterli büyüklükte olmaması ve çeşitli nedenlerden dolayı parçalanarak küçülmeye devam etmesi tarım arazilerinde teknoloji kullanımını azaltmakta ve ortalama verimi düşürmekte, maliyeti ise arttırmaktadır. Parsel büyüklüğünün azalması ve tarım arazilerinin yanlış kullanımı mevcut toprak özelliklerinin bozularak hızla yok olmasına neden olmaktadır. Tarım arazilerinin miras yoluyla bölünmesi, tarımsal üretimin ve tarım işletmelerinin sürdürülebilirliğinin önündeki en büyük sorun olmasına rağmen, tarım arazileri gün geçtikçe bölünmeye devam etmektedir (Yücer, ve ark. 2013) yılı TÜİK tarım sayımı sonuçlarına göre, işletmelerin %19,5 i 1 parsel, %37,1 i 2-3 parsel ve %7,1 i ise 10 ve daha fazla parsele sahiptir. 100 da dan küçük işletmeler toplam işletmelerin %83,3 ünü, tüm parsellerin %75 ini oluşturmaktadır. TÜİK in 2006 yılı araştırmasına göre ise Tarım işletmelerinin %78,9 u 100 dekardan küçük arazi büyüklüğüne sahiptir. Bu işletmelerin tasarrufunda bulunan arazi ise toplam arazinin %34,3 ünü oluşturmaktadır. İşletmelerin %21,1 inin ise 100 dekar ve daha büyük araziye sahip oldukları ve toplam arazinin %65,7 sini işledikleri görülmektedir. Tarım işletmelerinin dekar arasında araziye sahip olanların oranı % 32,7 iken dekar arasında araziye sahip olanların oranı % 23,6 dır (Yücer ve ark., 2013). Mevcut tarım arazilerinden daha fazla verim ve gelir elde etmek için toprağın teknik ve ekonomik olarak maksimum fayda sağlayacak şekilde kullanılması gerekmektedir. Tarımsal yapıdaki bu bozuklukları gidermek için gereken en önemli çalışmalardan biride arazi toplulaştırmasıdır. Gerek toprak reformu ve gerekse arazi toplulaştırma ile ana hedef daha ekonomik ve verimli tarımsal faaliyet yapılabilir optimum büyüklüğe getirilmiş ve sahiplendirilmiş tarımsal işletme büyüklüğüne ulaşmaktır (Şengün, 2006). Genel anlamda arazi toplulaştırması, dağınık ve yeterli işletme genişliğine sahip olmayan tarım arazilerinin her hangi bir yöntemle optimum işletme büyüklüğüne ulaştırılması olarak tanımlanmaktadır. Geniş anlamda arazi toplulaştırması çalışması ise; fazla parçalanmış arazilerin birleştirilmesi. arazi tesviyesi ve diğer toprak özelliklerinin ıslahına yönelik gerekli çalışmaların yapılması, çevre planlaması, kırsal alanın korunması, köylerin yeniden düzenlenmesi, sosyal ve kültürel hizmetler için arsa gereksiniminin karşılanması, köy içi yollarının tanzimi, çiftlik binalarının ıslahı, baraj, karayolu, demiryolu, hava limanları, sanayi ve turizm tesisleri için gerekli arazi tahsislerinin önceden sağlanması olarak tanımlanmaktadır (Takka, 1993; Demirtaş ve Sarı, 2003 Ekinci ve Sayılı, 2010). Türkiye genelinde 2009 yılı sonu itibariyle, 42 il 150 ilçe ve 2590 yerleşim biriminde; hektar alanda arazi toplulaştırma çalışması bitirilmiştir (Anonim, 2009; Berk, 2015). Bu çalışmanın amacı; Şanlıurfa ili Bozova ilçesinde arazi toplulaştırması yapılan ve yapılmayan köylerdeki üreticilerin arazi toplulaştırmasına bakış açısı ve arazi toplulaştırmasının üreticiler üzerine olan etkisini incelemektir. Bu amaca ulaşmak için Şanlıurfa ilinde arazi toplulaştırması yapılan ve yapılmayan köylerdeki üreticiler ile birebir görüşülerek anket yapılacak ve arazi toplulaştırmasının bu köylerdeki üreticiler üzerine olası etkileri analiz edilecektir. Bu çalışmanın sonuçlarının konu ile ilgilenen kamu kurum ve kuruluşlarına, arazi toplulaştırması yapan özel şirketlere kaynak oluşturacağı tahmin edilmektedir. 282

3 2.MATERYAL VE METOD Örnek hacmi Oransal Örnekleme Yöntemi ile tespit edilmiştir. p değeri populasyon içerisinde belli bir özelliğe sahip parçaların sayısıdır. Maksimum örnek hacmine ulaşmak için p= 0.5 alınmıştır (Miran 2010). N * p * ( 1 p ) n ( N 1 ) * p * ( 1 p ) 2 p 118 Formülde; n: Örnek büyüklüğü, N: Popülasyondaki işletme sayısı, σ 2 p: Oranın varyansı, r: Ortalamadan sapma (%7.5), p: Arazi toplulaştırması yapılan işletme sayısının populasyondaki oranını göstermektedir. Araştırmanın amacına ulaşmak için anket çalışmasından elde edilen verilere parametrik ve parametrik olmayan testler uygulanmıştır. 3.ARAŞTIRMA BULGULARI Araştırma bölgesindeki çiftçilerin yaşları 25 ile 93 arasında değişmekte olup ortalama yaşındadırlar. Çiftçiler arasında okuma yazma bilmeyenler olduğu gibi üniversite mezunları da bulunmakta ve ortalama eğitim süreleri 7.02 yıl olarak hesaplanmıştır. Bu çiftçilerin %92 si evli olup ailelerinde ortalama 6.58 birey bulunmakta ve bu bireylerin yaklaşık 3 ü tarım sektöründe çalışmaktadır. Ankete katılan çiftçiler yıllık ortalama TL/yıl gelir elde etmektedirler. Çiftçilerin %48 i tarım dışı işte çalışmakta ve %83 ünün sosyal güvencesi bulunmaktadır. Ortalama tarımsal üretim tecrübeleri ise yıl olarak hesaplanmıştır. Çiftçilerin %24 ünün herhangi bir kooperatife üye olduğu tespit edilmiştir. Araştırma bölgesinde ortalama işletme büyüklüğü da ve ortalama parsel sayısı 2.98 olarak hesaplanmıştır (Çizelge 1). 283

4 Çizelge 1. Çiftçilerin sosyo-ekonomik özellikleri Minimum Maksimum Ortalama Std. Sapma Yaş Eğitim (yıl) Medeni durum (Bekar:0, Evli:1) Ailedeki birey sayısı Tarımda çalışan birey sayısı Ailedeki çocuk sayısı Gelir Tarım dışı işte çalışma durumu Sosyal güvence durumu Tarımsal üretim tecrübesi Kooperatife üyelik Arazi (da) 2, Arazi parça sayısı Araştırma kapsamındaki çiftçilerin %24'ü son 5 yılda arazi satın alırken, %18'i ise arazi satmıştır. Bölgedeki çiftçilerin %43'ü son 10 yılda miras yoluyla arazilerinin bölündüğünü ifade etmektedirler. Çiftçilerin %81'i arazi toplulaştırmasının tanımını bilmekte ve %76'sı da arazi toplulaştırmasının yapılması gerektiğini düşünmektedir. Çay ve Çevik (2009) tarafından yapılan çalışmada çiftçilerin arazı toplulaştırmasının kendileri için büyük önem arz ettiğini bildikleri halde toplulaştırmanın içeriği hakkında yeterli bilgiye sahip olmadıkları belirtilmiştir. Arazi toplulaştırması konusunda herhangi bir eğitim almayan çiftçilerin %38'i bu konuda bilgi sahibi olmak ve tarımsal üretimde arazi toplulaştırmasının önemini kavramak için arazi toplulaştırması konusunda eğitim almak istemektedirler. Bu sonuç, arazi toplulaştırılması yapılmadan önce çiftçilere arazi toplulaştırmasının amacı, hedefleri, faydaları ve sonuçları gibi konularda eğitim verilmesi gerektiğini açıkça ortaya koymaktadır (Çizelge 2). 284

5 Çizelge 2. Çiftçilerin arazi satın alma ve toplulaştırma konusundaki bilinç düzeyleri Ortalama Std. Sapma Son 5 yılda arazi satın alma Son 5 yılda arazi satma Son 10 yılda miras yoluyla arazi bölünmesi Arazi toplulaştırmasının tanımını bilme Arazi toplulaştırması yapılmalı Arazi toplulaştırması konusunda eğitim alma durumu Arazi toplulaştırması konusunda eğitim isteği Arazi toplulaştırması konusunda eğitim almak isteyen çiftçilerin %20.49'u Gıda, Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlükleri personeli ve %11.48'i üniversitelerde bu konuda uzmanlığını yapmış öğretim üyelerinden eğitim almak istemektedirler (Çizelge 3). Tarımsal yayım eğitimi hedef kitle sayısına göre bireysel, grup ve kitle yayım yöntemleri olarak üçe ayrılmaktadır (Yurttaş, 2001). Araştırma bölgesindeki çiftçilerin %11.48'i bireysel yayım yöntemini, %22.95'i grup yayım yöntemini tercih ederken %4.10'u hem bireysel hem de grup yayım yöntemini tercih etmişlerdir (Çizelge 3). Çizelge 3. Çiftçilerin arazi toplulaştırması konusunda eğitim almak isteği Frekans % Eğitim almak istenilen kurum Yayım eğitimi Gıda, Tarım ve Hayvancılık İlçe Müd Üniversite Diğer Toplam Bireysel Grup Birey ve grup Toplam Çizelge 4'te araştırma bölgesinde arazi toplulaştırması yapılan ve yapılmayan işletmeler gelir, verim, arazi parça sayısı ve arazi büyüklüğü bakımından karşılaştırılmıştır. Tarımsal üretimden elde edilen yıllık ortalama gelir arazi toplulaştırması yapılan işletmelerde TL/yıl, arazi toplulaştırması yapılmayan işletmelerde ise TL/yıl olarak hesaplanmıştır. Hedeflerinden birisi maliyetin azaltılması olan arazi toplulaştırması ve bölge çiftçilerinin artan gelirleri sonucunda çiftçilerin refah seviyeleri artacak ve arazi toplulaştırma çalışması sonuçlarından birine ulaşmış olacaktır. 285

6 Bölgede antepfıstığı üreten çiftçilerin verim ortalamaları karşılaştırılmış ve arazi toplulaştırması yapılan işletmelerde ortalama verim kg/da, arazi toplulaştırması yapılmayan işletmelerde ise kg/da olarak hesaplanmıştır. Bu sonuç çiftçiler arasında sulanmaya ihtiyacı olmayan bir ürün olarak tanımlanan antepfıstığı bitkisinin sulama ile veriminde artış sağlandığını göstermektedir. Benzer şekilde pamuk üreten çiftçilerin verim ortalamaları karşılaştırılmış ve arazi toplulaştırması yapılan işletmelerde kg/da, arazi toplulaştırması yapılmayan işletmelerde ise kg/da olarak hesaplanmıştır. Arazi toplulaştırması sonucu parsellere götürülen sulama kanallarının verimliliğe katkısı olduğu bu sonuç ile bir kez daha vurgulanmıştır. Araştırmadan elde edilen sonuçlar Güven (2010), Sönmezyıldız ve Çakmak (2013) tarafından yapılan sonuçlarla benzerlik göstermektedir. Ankete katılan çiftçilerin otalama arazi büyüklükleri arazi toplulaştırması yapılan işletmelerde da, arazi toplulaştırması yapılmayan işletmelerde ise da olarak hesaplanmıştır. Bölgede işletmelerin arazi parça sayıları karşılaştırılmış ve arazi toplulaştırması yapılan işletmelerde 2.91 parça, arazi toplulaştırması yapılmayan işletmelerde ise 3.06 parça olarak hesaplanmıştır. Bu sonuç bölgedeki işletmelerin arazi parsel sayılarının birbirine yakın olduğunu göstermektedir. Araştırma bölgesinde yapılacak arazi toplulaştırmasında temel hedef sadece arazi parça sayısını azaltmak değil işletmelere yol, su gibi imkanlar sunarak maliyetleri düşürücü tedbirler almak olmalıdır. Çizelge 4. Çiftçilerin arazi toplulaştırması Gelir* Antep fıstığı verimi Pamuk verimi Arazi (da) Arazi parça sayısı Alan/Parça Arazi toplulaştırma Ortalama Standart Sapma Ortalamanın standart hatası Yapılmayan Yapılan Yapılmayan Yapılan Yapılmayan Yapılan Yapılmayan Yapılan Yapılmayan Yapılan Yapılmayan Yapılan

7 4.SONUÇLAR Tarımda modern teknolojilerin kullanılarak verimliliğin arttırılması ve maliyetin azaltılmasını sağlamak amacıyla tarımsal arazilerin parçalanmasının engellenmesi, üretimi ve verimi arttıracak şekilde birleştirilmesi gerekmektedir. Bu çalışmanın amacı; Şanlıurfa ili Bozova ilçesinde arazi toplulaştırması yapılan ve yapılmayan köylerdeki üreticilerin arazi toplulaştırmasına bakış açısı ve arazi toplulaştırmasının üreticiler üzerine olan etkisini incelemektir. Araştırma sonuçlarına göre, çiftçilerin çoğunluğunun toplulaştırma konusunda bilinçli olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca bu çiftçiler verim ve gelir artışı amacıyla toplulaştırmanın yapılması gerektiğini belirtmektedirler. Anket sonuçları toplulaştırma yapılan yerlerde gelir ve verimliliğin toplulaştırma yapılmayan yerlere oranla daha fazla olduğunu göstermektedir. Tarımsal arazilerin parçalanmasının engellenmesi amacıyla özellikle tarımsal yayım elemanlarının eğitilmesi ve bu elemanların da arazi toplulaştırması yapılacak işletme sahiplerini bilinçlendirmesi gerekmektedir. KAYNAKLAR Anonim, Stratejik Plan ( ).Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Tarım Reformu Genel Müdürlüğü. Ankara. ( TRGM_Stratejik_Plan.pdf). Berk, H Arazi Toplulaştırması ve Üretici Bilinç Düzeyi. TE-L Adnan Menderes Üniversitesi Tarım Ekonomisi Bölümü. Çay, T. ve Çevik, H., Arazi Düzenleme Sonuçlarının Anketlerle Analizi. S.Ü.Müh. Mim. Fak. Derg. 24(3): Ekinci, K. ve Sayılı M., Tarım Arazilerinin Parçalanmasını Önlemeye Yönelik Mevzuat Üzerine Bir İnceleme. GOÜ, Ziraat Fakültesi Dergisi, 2010, 27(2), Demirtaş, I ve Sarı, M., Arazi Toplulaştırması. Derim. 20 (1). Güven, F., Türkiye Tarım İşletmelerinin Genel Durumu ve Yeterli İşletme Büyüklüğünün tespiti. T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı. Tarım reformu Genel Müdürlüğü. Ankara. Sönmezyıldız, E. ve Çakmak, B., Eskişehir Beyazaltın Köyü Arazi Toplulaştırma Alanında Sulama Performansının Değerlendirilmesi. Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi. 26(1):

8 Şengün, M.N., Arazi Toplulaştırma ve Tarla içi Geliştirme Hizmetleri Sulama Suyunun Tasarruflu Kullanımına Etkisi ve Çalışmaları Yürütmesi Gereken Kurumsal Yapıdaki Yanlışlıklar. TMMOB Su Politikaları Kongresi. sayfa: , " Takka, S., Arazi Toplulaştırması, Tarım, Orman ve Köyişleri Bakanlığı Dergisi,89: Yücer, A., Demirtaş, M., Çelik, A., Kalanlar, Ş., Altun, A. ve Kan, M., Tarım Arazilerinin Bölünmesinin Önlenmesine Yönelik Düzenleme Hakkında Düzenleyici Etki Analizi. TEPGE Proje, İSBN: ( Yayinlar/6aeca0c12f9e489e95f8485cae pdf). 288