GARD Türkiye Projesi PULMONER REHABİLİTASYON

Transkript

1 GARD Türkiye Projesi PULMONER REHABİLİTASYON

2 Pulmoner Rehabilitasyon; ERS/ATS Pulmoner rehabilitasyon kronik solunum hastalığı olup semptomatik ve sıklıkla günlük yaşam aktiviteleri azalmış olgularda kanıta dayalı multidisipliner, kişiye özel tedavi yaklaşımıdır Am J. Resp Crit. Care Med 2006

3 Pulmoner Rehabilitasyon; KİME? Obstrüktif AC hastalıkları KOAH Persistan Astım Bronşiektazi Kistik Fibrozis Resriktif AC hastalıkları İAH Göğüs duvarı hastalıkları Nöromusküler hastalıkları BOOP Diğer Ac Ca PPH Pre-post Cerrahi Pre-Post Ac Transplantasyonu Ventilatöre bağımlı hasta Obezite ilişkili Ac hastalığı

4 Semptomları azaltmak Yetersizliği azaltmak Engelliliği azaltmak Yaşam kalitesini artırmak

5 Pulmoner rehabilitasyona gereklilik oluşturan durumlar; İstirahat ya da egzersiz dispnesi Egzersiz toleransında azalma Günlük yaşam aktivitelerinde yetersizlik Sağlık durumunda bozulma Mesleki performansda azalma Beslenme yetersizliği Acil başvurusu,hospitalizasyon, akut bakım ihtiyacında artma Tıbbi harcamalarda artış

6 Pulmoner Rehabilitasyon;hariç tutma kriterleri Eşlik eden hastalık; - Ciddi pulmoner hipertansiyon? - Stabil olmayan kardiyovasküler hastalık Rehabilitasyonu engelleyecek; - Artrit - Ciddi nörolojik, bilişsel, psikiatrik hastalık

7 Pulmoner Rehabilitasyonun Yararları Dispneyi azaltır (Kanıt düzeyi 1a) Kas direncini ve dayanıklılığını artırır (1b) Yaşam kalitesini artırır (1a) Günlük yaşam fonksiyonlarındaki bağımsızlığı artırır (1b) Akciğer hastalığı ile ilgili bilgiyi artırır Bireysel tedavi stratejilerini geliştirir Uzun süreli egzersiz sorumluluğu kazandırır Hastaneye başvuruları/yatışları azaltır (1b)

8 Pulmoner rehabilitasyon Aday olgunun değerlendirilmesi Uygun yaklaşım Program güvenliği Hastaya özel program

9 Aday Olgunun Değerlendirilmesi (I) Başlangıç incelenmesi: Öykü Sigara alışkanlığı Şimdiki semptomlar Kullandığı ilaçlar Fizik muayene Rutin kan ve idrar incelemesi PA akciğer grafisi EKG Solunum fonksiyon testleri Kan gazı analizi

10 Aday Olgunun Değerlendirilmesi (II) Egzersiz toleransının belirlenmesi Nutrisyonel değerlendirme Yaşam kalitesi Psikososyal problem(anksiyete/depresyon) Günlük yaşam aktivitelerinde bağımlılık Mesleksel performans Motivasyon düzeyi Sosyal desteğe ihtiyaç Yardımcı alete ihtiyaç Ulaşım Finansal kaynaklar

11 Aday Olgunun Değerlendirilmesi Egzersiz toleransının belirlenmesi; Merdiven çıkma 6 dakika yürüme testi Artan hızda mekik yürüme testi Endurans mekik yürüme testi Kardiyopulmoner egzersiz testi

12 Aday olgunun değerlendirilmesi: Dispne derecelendirilmesi; BDİ,MRC,KSHA, VAS, BORG Yaşam kalitesinin değerlendirilmesi; SGRQ, CRDQ, SF-36 Psikososyal inceleme; HADQ

13 Vücut ağırlığı: -İdeal vücut ağırlığının % si -Beden kitle indeksi Vücut kompozisyonu: -Antropometrik ölçümler -Biyoelektriksel impedans -Dual enerji x-ray absorbtiyometri (DEXA)

14 KOAH lı hastalarda kilo /kas kaybı; Periferik kas fonksiyonlarını Egzersiz kapasitesini Yaşam kalitesini olumsuz yönde etkilemektedir. KOAH da kilo/kas kaybı geri döndürülebilen prognostik bir faktördür 1-Eur 2-Eur 3-Eur 4-Am Respir J 1994;7: Respir J 1997;10: Respir J 1997;10: J Clin Nutr 2005;82:53-9

15 Hasta seçimi Program Komponentleri

16 Adayların Seçimi Stabil durumdaki semptomatik her hasta (ACCP/AACVPR, ATS, ERS) Yaş Sigara içimi Solunum Fonksiyonlarındaki kayıp düzeyi Eşlik eden hastalık Psikososyal durum Kas zayıflığı?

17 İleri yaş dışlama kriteri değildir. Pulmoner rehabilitasyon kazanımları genç yaş grubundaki olgularla benzerdir. ATS, BTS, ACCP/AACVPR Pulmonary Rehabilitation Guidelines

18 Sigara ve Pulmoner Rehabilitasyon Aktif sigara içimi pulmoner rehabilitasyon programları için dışlama kriteri değildir. Pulmoner rehabilitasyon programına alınan halen sigara içen olgular sigara bıraktırma programlarına yönlendirilmelidir. ATS, BTS, ACCP/AACVPR Pulmonary Rehabilitation Guidelines

19 Tablo 3. KOAH da Basamak Tedavisi (Spirometrik parametreler bronkodilatatör sonrası elde edilen değerlerdir) I: Hafif FEV1/FVC < %70 FEV1 %80 beklenen II: Orta FEV1/FVC < %70 %50 FEV1< %80 beklenen III: Ağır FEV1/FVC < %70 %30 FEV1 < %50 beklenen IV: Çok Ağır FEV1/FVC < %70 FEV1 < %30 ya da FEV1 < %50 beklenen ve kronik solunum yetmezliği ya da sağ kalp yetmezliği Risk faktörlerinden kaçınma İnfluenza aşısı FEV1 < %40 ve/veya 65 yaş üzeri olgularda pnömokok aşısı Gerektiğinde kısa etkili bronkodilatatörler Pulmoner Rehabilitasyon Semptomları kısa etkili bronkodilatatörler ile kontrol edilemeyenlerde bir veya daha fazla uzun etkili bronkodilatatörle düzenli tedaviye başlanması Tekrarlayan ataklar varsa İKS eklenmesi ± teofilin Kronik solunum yetmezliği varsa USOT eklenmesi Cerrahi tedavi düşünülmesi

20 Erken Hastalık Evresi; Pulmoner Rehabilitasyon Yaşam stilinin yeniden düzenlenmesi, Uzun süre ve/veya yüksek yoğunlukta egzersiz yapılabilmesi, İdeal vücut ağırlığı ve/veya kas kitlesine ulaşım, Sigaranın bıraktırılmasında ÖNEMLİDİR

21

22 İleri evre(evre III-IV) KOAH Direkt gözetimli pulmoner rehabilitasyon için hastane temelli programlara yönlendirilmeli

23 EŞLİK EDEN HASTALIK Kalp hastalığı Metabolik hastalık Kas-iskelet hastalığı Diğer Kronik Komorbid hastalık varlığı hariç tutma kriteri değildir. Komorbid hastalığı olanların>%50 PR etkin olabilmektedir PR kazanımlarında (Egzersiz kapasitesi ve yaşam kalitesi) Komorbiditeye bağlı kayıplar olabilir. Thorax 2008;63;487-92

24 Psikolojik Değişkenler; Anksiyete, Depresyon Anksiyete ve depresyon multidisipliner pulmoner rehabilitasyona hasta seçiminde hariç tutma kriteri değildir. PR dispne ve yaşam kalitesinden bağımsız olarak anksiyete ve depresyonda iyileşme sağlar. *Arch Phys Med Rehabil. 2005;86: ** Am. J. Phys. Med. Rehab 2007;86:30-6

25 HANGİ KOAH LI OLGULAR REHABİLİTASYONA ALINMALI??? Semptomatik tüm KOAH lı olgular FEV1 % 40 ya da Evre IV hiperkapnik İleri yaş Halen sigara içen DIŞLANMAMALI

26 Program başarısı;adayların seçimi Solunum Fonksiyonları? Yaş? Sigara? Eşlik eden hastalık? Belirleyici değildir Psikososyal durum? *Programlar hastaya özel yapılandırılmalı

27 Hasta seçimi; REHABİLİTASYONUN ZAMANLAMASI? Kronik Stabil Hasta Atak sonrası erken dönem?

28 Atak sonrası erken dönemde PR Kas güçsüzlüğü Egzersiz toleransında azalma Yaşam kalitesinde bozulma Nutrisyonel bozulma Depresyon Amaç; atakla birlikte kötüleşen sistemik etkilerin geri döndürülmesidir.

29 Atak sonrası erken PR egzersiz kapasitesinde artış sağlar Atak sonrası erken PR yaşam kalitesinde artış Atak sonrası erken PR hastane başvurularında azalma Atak sonrası erken PR mortalite gelişim riskinde azalma SAĞLAMAKTADIR Respiratory research 2005

30 SONUÇ; PULMONER REHABİLİTASYON MULTİDİSİPLİNER BİR YAKLAŞIMDIR! Programlar kişiye özel yapılandırılmalı Merkez ve ekip yapılanması hasta seçiminde dikkate alınmalı.

31

32 Program yapılandırma genel prensipler) Program yapısı; uluslararası kabül gören bir formül yoktur. Program detayları, farklı kültür, coğrafya ve sağlık sistemlerine göre faklılık gösterebilir. Programlar rehberlerde etkinliği gösterilmiş öneriler doğrultusunda yapılandırılmalıdır. Personel sayısı, sağlık ve güvenlik unsurları dikkate alınmalıdır.

33 Multi disipliner EKİP HASTA Aile İÇERİK Egzersiz eğitimi Eğitim Nutrisyonel değerlendirme destek Psikolojik ve sosyal destek ETKİNLİĞİN DEĞERLENDİRİLMESİ Egzersiz kapasitesi Yaşam Kalitesi Dispne Algısı Etkinlik -maliyet İŞLEYİŞ Hasta seçimi Başlangıç değerlendirilmesi Rehabilitasyon programı Etkinliğin değerlendirilmesi İdame tedavi Takip

34 MULTİDİSİPLİNER EKİP Medikal direktör Fizyoterapist Solunum terapisti Diyetisyen Klinik fizyolog Psikolog Hemşire İş-uğraşı terapisti Tıp doktoru:kronik solunum hastalıklarında eğitimli,deneyimli Görevleri: -Klinisyen:-Program oluşturma -Program güvenliği -Yönetici: -Program kalitesi -Geri ödemelerin takibi - Eğitimci:-Öğrenci/asistan eğitimi - Hasta eğitimi -Hizmet içi eğitim Minimum ekip yapısı;doktor, fizyoterapist

35 Advantajlar Dezavantajlar Hastane Yoğun Sabit lokalizasyon Ciddi olgular Maliyet Yakınların olmaması Ayaktan (hastane) Maliyeti düşük Yaygın-ulaşılabilir Kanıtı fazla Günlük seyahat Toplum Eve yakın merkez Potansiyel hasta populasyonu Uygun ekibin olmaması Gözetim kalitesi Ev Ev ortamında ilgi Seyahat yok Maliyeti yüksek Grup etkisi yok

36 Hastanede yatarak Pulmoner rehabilitasyon; KİMLERE? Ciddi,kompleks hasta ( Nöromusküler, transplantasyon önce ve sonrası) Atak sırası Detaylı beklenti ( AC Ca preoperatif ) Aile desteğinin olmaması Yoğun bakım/ ara yoğun bakım hastası Ayaktan takipli PR Merkezlerine ulaşım sorunu

37 Hastane merkezli, AYAKTAN TAKİPLİ,DİREKT GÖZETİMLİ PULMONER REHABİLİTASYON;KİMLERE? Stabil hastalıkta en yaygın kabul gören yapılandırma PR endikasyonu olup ulaşım problemi olmayan tüm olgular Multidisipliner yaklaşım gerektiren, komplike, FEV1<%60

38 EVDE Pulmoner Rehabilitasyon KİME? Direkt denetimli Ventilatör bağımlı olgu Ciddi hastalık, kondüsyonsuzluk Transfer problemi Uzaktan denetimli Uyumlu, Semptomatik, FEV1> %60 Denetimsiz PR Merkezine ulaşım problemi İdame tedavi

39 Pulmoner Rehabilitasyon Programları Egzersiz Eğitimi DAYANIKLILIK EGZERSİZLERİ GÜÇLENDİRME EGZERSİZLERİ SOLUNUM KASI EGZERSİZLERİ

40 Kas eğitim prensipleri Özgüllük o Kas grupları o Eğitim tipi Yük o Yoğunluk o Sıklık & Süre Bireysel Farklılıklar

41 Pulmoner rehabilitasyon; Egzersiz eğitim tipi (I) Alt ekstremite egzersizi (bisiklet, treadmill, yürüme) Aerobik egzersizleri (endurans) Üst ekstremite egzersizi (kol ergometresi)

42 Pulmoner rehabilitasyon; Egzersiz eğitim tipi (II) GÜÇLENDİRME Spesifik kas grupları (biceps, triceps, latissimus) Serbest ağırlık, terebant, dinamometre

43 SOLUNUM KAS EGZERSİZLERİ - Maksimal solunum manevraları -Resistif ya da eşik yüklere karşı soluma 40 % MIP 30dk /gün, 5/haftada, 5 hafta Bilinen solunum kas zayıflığı olan olgu, Periferik kas dayanıklılık ve güçlendirme egzersizine rağmen semptomatik hastalarda uygulanmalıdır.

44 1. Minimum 20 seans, 3 x hafta, 2 si gözetimli 2. Yüksek yoğunluk daha fazla fizyolojik yanıt 3. Üst ve alt ekstremite egzersizleri 4. Endurans ve güçlendirme egzersizleri kombinasyonları birçok yararlı etkiye sahip ve iyi tolere edilebilir Endurans egzersizi maksimal iş yükünün %60 ından fazla olmalı Total efektif egzersiz süresi ideal olarak 30 dakikayı geçmeli Güçlendirme egzersizleri 2-4 set, 6-12 tekrar, %50-85 RM

45 Solunum Eğitimi Torakoabdominal bölgede doğru hareket paterninin yerleştirilmesi -Diyafragmatik solunum -Yavaş ve derin solunum - Solunum kontrolü

46 Solunum Eğitimi Göğüs kafesinin dinamik hiperinflasyonunu azaltmak için solunum eğitimi; - Büzük dudak solunumu - Gevşeme egzersizleri

47 Havayolu temizleme teknikleri

48 Dispne pozisyonları & Enerji saklama teknikleri

49 Ambulasyon, Transfer, GYA Mobilite Rollator Tekerlekli sandalye Transfer & kaldıraç sistemleri Ulaşım

50 Pulmoner rehabilitasyon süresi Ayaktan takipli PR programlarında uygulamalar 4-78 Hf Hastanede yatarak 2-4 Hf En ideal egzersiz programı süresi??? Ortalama süre: 4-12 hafta Uzun programlarda sonuçlar daha iyi

51 SONUÇ: Kronik solunum sorunlu her olgu PR gereksinimi için değerlendirilmelidir. PR idame tedavisi, uzaktan denetimli yada denetimsiz programlar için ilgili göğüs hastalıkları uzmanı ile iletişim sağlanmalıdır. Ciddi KOAH lı olgular denetimli PR programı yapılandırılmak üzere pulmoner rehabilitasyon merkez/ünitelerine yönlendirilmelidir.

52 Teşekkürler