T.C. ŞANLIURFA VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ ŞANLIURFA İL ÇEVRE DURUM RAPORU

Transkript

1 T.C. ŞANLIURFA VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ ŞANLIURFA İL ÇEVRE DURUM RAPORU ŞANLIURFA 2004

2 T.C. ŞANLIURFA VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ ŞANLIURFA İL ÇEVRE DURUM RAPORU HAZIRLAYANLAR Kadri ALYAMAÇ Abdullah ERDİNÇ Kadir UĞUŞ Levent KENDİRCİ Cemil DOĞAN İl Çevre ve Orman Müdürü ÇED ve Planlama Şube Müdürü Çevre Yüksek Mühendisi Ziraat Mühendisi Orman Mühendisi ŞANLIURFA 2004

3 İÇİNDEKİLER Sayfa A) COĞRAFİ KAPSAM B) DOĞAL KAYNAKLAR.. 24 C) HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) D) SU E) TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI.. 60 F) FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER G) TURİZM H) TARIM VE HAYVANCILIK I) MADENCİLİK J) ENERJİ K) SANAYİ VE TEKNOLOJİ L) ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME 164 M) YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS N) ATIKLAR. 183 O) GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM 189 P) AFETLER. 196 R) SAĞLIK VE ÇEVRE S) ÇEVRE EĞİTİMİ T) ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA. 213

4 ÇEVRE DURUM RAPORU REHBERİ (A). COĞRAFİK KAPSAM A.1. A.2. A.3. A.4. A.5. A.5.1. A.5.2. Giriş İl ve İlçe Sınırları İlin Coğrafi Durumu İlin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu Jeolojik Yapı ve Stratiğrafi Metamorfizma ve Mağmatizma Tektonik ve Paleocoğrafya (B). DOĞAL KAYNAKLAR B.1. B.1.1. B.1.2. B.1.3. B.1.4. B.1.5. B.1.6. B.1.7. B.1.8. B.2. B.2.1. B B.2.2. B.2.3. B.2.4. B.2.5. B.2.6. B.3. B.4. B.4.1. B.4.2. B.4.3. B.4.4. B.5. B.5.1. B.5.2. B.5.3. B.5.4. Enerji Kaynakları Güneş Su Gücü Kömür Doğalgaz Rüzgar Biyokütle Petrol Jeotermal Sahalar Biyolojik Çeşitlilik Ormanlar Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları Çayır ve Mera Sulak Alanlar Flora Fauna Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı, Tabiatı Koruma Alanları ve Diğer Hassas Yöreler Toprak Su Kaynakları İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar Yeraltı Su Kaynakları Akarsular Göller ve Göletler Mineral Kaynaklar Sanayi Madenleri Metalik Madenler Enerji Madenleri Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler

5 (C). HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) C.1. C.1.1. C C C C C C C C C C C C.1.2. C C C C C C.2. C.2.1. C.2.2. C.2.3. C.2.4. C.2.5. C.3. C.3.1. C.3.2. C.4. C.4.1. C C C C C.4.2. İklim ve Hava Doğal Değişkenler Rüzgar Basınç Nem Sıcaklık Buharlaşma Yağışlar Yağmur Kar, Dolu, Sis ve Kırağı Seller Kuraklık Mikroklima Yapay Etmenler Plansız Kentleşme Yeşil Alanlar Isınmada Kullanılan Yakıtlar Endüstriyel Emisyonlar Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman Partikül Madde(PM) Emisyonları Karbonmonoksit Emisyonları Azotoksit(NOx) Emisyonları Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları Atmosferik Kirlilik Ozon Tabakasının İncelmesinin Etkileri Asit Yağışlarının Etkileri Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri Doğal Çevreye Etkileri Su Üzerindeki Etkileri Toprak Üzerine Etkileri Flora ve Fauna Üzerindeki Etkileri İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri Yapay Çevreye(Görüntü Kirliliği Üzerine) Etkileri (D). SU D.1. D.1.1. D.1.2. D.1.3. D.1.4. D.1.5. D.2. D.3. D.3.1. Su Kaynaklarının Kullanımı Yeraltı Suları Jeotermal Kaynaklar Akarsular Göller, Göletler ve Rezervuarlar Denizler Doğal Drenaj Sistemleri Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri Yeraltı Suları ve Kirlilik

6 D.3.2. D.3.3. D.3.4. D.4. D.5. D.5.1. D.5.2. D.5.3. D.5.4. D.5.5. D D D D D D D.5.6. D.5.7. D.5.8. D.5.9. Akarsularda Kirlilik Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik Denizlerde Kirlilik Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikaları Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri Tuzluluk Zehirli Gazlar Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik Ağır Metaller ve İz Elementler Zehirli Organik Bileşikler Siyanürler Petrol ve Türevleri Polikloro Naftalinler ve Bifeniller Pestisitler ve Su Kirliliği Gübreler ve Su Kirliliği Deterjanlar ve Su Kirliligi Çözünmüş Organik Maddeler Patojenler Askıda Katı Maddeler Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği (E). TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI E.1. E.2. E.2.1. E E E.2.2. E.3. E.3.1. E E E.3.2. Genel Toprak Yapısı Toprak Kirliliği Kimyasal Kirlenme Atmosferik Kirlenme Atıklardan Kirlenme Mikrobiyal Kirlenme Arazi Arazi Varlığı Arazi Sınıfları Kullanma Durumu Arazi Problemleri (F). FLORA FAUNA VE HASSAS YÖRELER F.1. F.1.1. F F F F F.1.2. F.1.3. F.1.4. F.2. F.2.1. EkosistemTipleri Ormanlar Ormanların Ekolojik Yapısı İlin Orman Envanteri Orman Varlığının Yararları Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları Çayır ve Meralar Sulak Alanlar Diğer Alanlar(Stepler v.b.) Flora Habitat ve Toplulukları

7 F.2.2. F.3. F.3.1. F.3.2. F.3.3. F F F F F F F.4. F.4.1. F F F F F F F F F F F F F F.4.2. Türler ve Populasyonları Fauna Habitat ve Toplulukları Türler ve Popülasyonları Hayvan Yaşama Hakları Evcil Hayvanlar Sahipli Hayvanlar Sahipsiz Hayvanlar Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Evcil ve Yaban Hayvanlar Hayvan Hakları İhlalleri Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü Kuruluşlarla İşbirliği Hassas Yöreler Kapsamında Olup (*) Bölümündeki Bilgilerin İsteneceği Alanlar Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar 2873 Sayılı Milli Parklar Kanunu nun 2. Maddesinde Tanımlanan ve Bu Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiat Koruma Alanları 3167 Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığı nca Belirlenen Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun 2. Maddesinin a - Tanımlar Bendinin 1.,2.,3. ve 5. Alt Bentlerinde Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit ve Koruma Alanı Olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun ile 3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) İlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili Yapılan Alanlar 1380 Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri İstihsal ve Üreme Sahaları 4/9/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği nin 17 nci ve 1/7/1999 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Yönetmelikle Değişik 18.,19. ve 20. Maddelerinde Tanımlanan Alanlar 2/11/1986 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği nin 49. Maddesinde Tanımlanan Hassas Kirlenme Bölgeleri 2872 Sayılı Çevre Kanunu nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu Tarafından Özel Çevre Koruma Bölgeleri Olarak Tespit ve İlan Edilen Alanlar 2960 Sayılı Boğaziçi Kanunu na Göre Koruma Altına Alınan Alanlar 6831 Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler 3621 Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar 3573 Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında Kanunda Belirtilen Alanlar 4342 Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nde Belirtilen Alanlar Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşmeler Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar

8 F F F F F F F F.4.3. F F F F F F /2/1984 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi (BERN Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlardan Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları nda Belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri, Akdeniz Foku Yaşama ve Üreme Alanları 12/6/1981 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Akdeniz in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi (Barcelona Sözleşmesi) Uyarınca Korumaya Alınan Alanlar 23/10/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Akdeniz de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol Gereği Ülkemizde Özel Koruma Alanı Olarak Belirlenmiş Alanlar 13/9/1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği Seçilmiş Birleşmiş Milletler Çevre Programı Tarafından Yayımlanmış Olan Akdeniz de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit Listesinde Yer Alan Alanlar Cenova Deklerasyonu nun 17. Maddesinde Yer Alan Akdeniz e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin Yaşama ve Beslenme Ortamı Olan Kıyısal Alanlar 14/2/1983 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesi nin 1. ve 2. Maddeleri Gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Koruma Altına Alınan Kültürel Miras ve Doğal Miras Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar 17/05/1994 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi (RAMSAR Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlar Korunması Gereken Alanlar Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan Olarak Tesbit Edilen ve Yapılaşma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.) Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar, Yağışa Bağlı Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf ile, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının Tamamı Sulak Alanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların Durgun veya Akıntılı, Tatlı, Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme Devresinde 6 Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, Başta Su Kuşları Olmak Üzere Canlıların Yaşama Ortamı Olarak Önem Taşıyan Bütün Sular, Bataklık Sazlık ve Turbiyeler ile Bu Alanların Kıyı Kenar Çizgisinden İtibaren Kara Tarafına Doğru Ekolojik Açıdan Sulak Alan Kalan Yerler Göller, Akarsular, Yeraltısuyu İşletme Sahaları Bilimsel Araştırmalar İçin Önem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye Düşmüş veya Düşebilir Türler ve Ülkemiz İçin Endemik Olan Türlerin Yaşama Ortamı Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu Alanlar Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halkın Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal Yapının Tahribine Neden Olmadan Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan Alanlar

9 (*) Hassas Yöreler Kapsamına Giren F.4. Bölümündeki Alanlar İçin İstenen Bilgiler 1. Alanın Resmi Adı 2. Coğrafi Konumu ve Koordinatları (Rakım vb. bilgiler dahil) 3. Alanı 3.1. Toplam Alan (km 2 ) 3.2. Kara Yüzeyi (km 2 ) 3.3. Su Yüzeyi (km 2 ) 3.4. Kıyı Uzunluğu (m) 4. Alanın Açıklamalı Tanıtımı 5. Yasal Konumu 6. Yerleşimler ve Nüfusları 7. Sosyo-ekonomik-Kültürel-Tarihsel Özellikler 8. Fiziksel Özellikler (Karasal-Denizsel) 8.1. İklim Özellikleri 8.2. Jeomorfoloji (Topografya vb. morfolojik özellikler) 8.3.Jeoloji (Varsa sedimantoloji ile ilgili bilgiler de dahil) 8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji (Yerüstü ve yeraltı suları, varsa jeotermal kaynaklar da dahil) 8.5. Toprak Yapısı 8.6. Flora ve Fauna (Karasal, denizsel ve iç sular kapsamında, özellikleri, endemik ve tehdit altındaki) 9. Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu (Tarım-envanter ve mülkiyet bilgileri varsa dahil, turizm, rekreasyon, ulaşım ve altyapı, vb.) 10. Mevcut Sorunlar (Hassas Bölgenin Doğal Yapıdan Uzaklaştığı Alanlar, vb.) ( G ). TURİZM G.1. G.1.1. G G G.1.2. G.2. G.3. G.4. G.5. G.6. Yörenin Turistik Değerleri Yörenin Doğal Değerleri Konum Fiziki Özellikler Kültürel Değerler Turizm Çeşitleri Turistik Altyapı Turist Sayısı Turizm Ekonomisi Turizm-Çevre İlişkisi ( H ). TARIM VE HAYVANCILIK H.1. H.2. H.2.1. H H H Genel Tarımsal Yapı Tarımsal Üretim Bitkisel Üretim Tarla Bitkileri Buğdaygiller BaklagillerYem Bitkileri

10 H Yem Bitkileri H Endüstriyel Bitkiler H Bahçe Bitkileri H Meyve Üretimi H Sebze Üretimi H Süs Bitkileri H.2.2. Hayvansal Üretim H Büyükbaş Hayvancılık H Küçükbaş Hayvancılık H Kümes Hayvancılığı (Kanatlı üretim ) H Su Ürünleri H Kürk Hayvancılığı H Arıcılık ve İpekböcekçiliği H.3. Organik Tarım H.4. Tarımsal İşletmeler H.4.1. Kamu İşletmeleri H.4.2. Özel İşletmeler H.5. Tarımsal Faaliyetler H.5.1. Pestisit Kullanımı H.5.2. Gübre Kullanımı H.5.2. Toprak Kullanımı ( I ). MADENCİLİK I.1. I.1.1. I.1.2. I.1.3. I.1.4. I.2. I.3. I.4. I.5. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler Sanayi Madenleri Metalik Madenler Enerji Madenleri Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler Madencilik Faaliyetlerin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri Cevher Zenginleştirme Madencilik Faaliyetlerin Çevre Üzerine Etkileri Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan Rehabilitasyon Çalışmaları ( J). ENERJİ J.1. J.1.1. J.1.2. J.1.3. J.1.4. J.1.5. J.1.6. J.1.7. J.1.8. Brincil Enerji Kaynakları Taşkömürü Linyit Asfaltit Bitümlü Jist Ham Petrol Doğalgaz Nükleer Kaynaklar(Uranyum ve Toryum) Orman

11 J.1.9. J J J J J.2. J.2.1 J.2.2. J.2.3. J.2.4. J.3. J.4. Hidrolik Jeotermal Güneş Rüzgar Biyokütle İkincil Enerji Kaynakları Termik Enerji Hidrolik Enerji Nükleer Enerji Yenilenebilir Elektrik Enerjisi Üretimi Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı Enerji Tasarrufu İle İlgili Yapılan Çalışmalar (K). SANAYİ VE TEKNOLOJİ K.1. K.2. K.3. K.4. K.5. K.6. K.6.1. K.6.2. K.6.3. K.6.4. K.6.5. K.7. İl Sanayinin Gelişimi, Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen Etkenler Genel Anlamda Sanayinin Gruplandırılması Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları ve İstihdam Durumu Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı (L). ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME L.1. L.1.1. L.1.2. L.1.3. L.1.4. L.1.5. L.2. L.2.1. L L L L L L.2.2. L L L.2.3. L Altyapı Temiz Su Sistemi Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi Yeşil Alanlar Elektrik İletim Hatları Doğalgaz Boru Hatları Ulaşım Karayolları Karayolları Genel Ulaşım Planlaması Toplu Taşıma Sistemleri Kentiçi Yollar Araç Sayıları Demir Yolları Kullanılan Raylı Sistemler Taşımacılıkta Demir Yolları Deniz, Göl, Nehir Taşımacılığı Limanlar

12 L L.2.4. L.3. L.4. L.5. Taşımacılık Hava Yolları Haberleşme İlin Plan Durumu İldeki Baz İstasyonları (M). YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS M.1. Kentsel ve Kırsal Planlama M.1.1. Kentsel Alanlar M Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri M Kentsel Büyüme Deseni M Planlı Kentsel Gelişme Alanları M Kentsel Alanlarda Yoğunluk M Kentsel Yenileme Alanları M Endüstri Alanları Yer Seçimi M Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar M.1.2. Kırsal Alanlar M Kırsal Yerleşme Deseni M Arazi Mülkiyeti M.2. Altyapı M.3. Binalar ve Yapı Çeşitleri M.3.1. Kamu Binaları M.3.2. Okullar M.3.3. Hastaneler ve Sağlık Tesisleri M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesisler M.3.5. Endüstriyel Yapılar M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar M:3.7. Otel, Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar M.3.8. Bürolar ve Dükkanlar M.3.9. Kırsal Alanda Yapılaşma M Yerel Mimari Özellikler M Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller M.4. Sosyo-Ekonomi Yapı M.4.1. İşAlanları ve İşsizlik M.4.2. Göçler M.4.3. Göçebe İşçiler ( Mevsimlik ) M.4.4. Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı M.4.5. Konut Yapım Süreçleri M.4.6. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri M.5. Yerleşim Yerlerinin Çevresel Etkileri M.5.1. Görüntü Kirliliği M.5.2. Binalarda Ses İzolasyonu M.5.3. Havaalanları ve Çevresinde Oluşturulan Gürültü Zonları M.5.4. Ticari ve Endüstriyel Gürültü M.5.5. Kentsel Atıklar M.5.6. Binalarda Isı Yalıtımı M.6. Nüfus

13 M.6.1. M.6.2. M.6.3. M.6.4. Nüfusun Yıllara Göre Değişimi Nüfusun Yaş, Cinsiyet ve Eğitim Gruplarına Göre Dağılımı İl ve İlçelerin Nüfus Yoğunlukları Nüfus Değişim Oranı ( N ). ATIKLAR N.1. N.2. N.3. N.3.1. N.3.2. N.3.3. N.3.4. N.3.5. N.3.6. N.3.7. N.3.8. N.4. N.4.1 N.4.2. N.4.3. N.5. N.6. N.7. N.8. N.8.1. N.8.2. N.8.3. N.9. N.10. Evsel Katı Atıklar Tehlikeli ve Zararlı Atıklar Özel Atıklar Tıbbi Atıklar Atık Yağlar Bitkisel ve Hayvansal Atık Yağlar Pil ve Aküler Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller Tarama Çamurları Elektrik ve Elektronik Atıklar Kullanım Ömrü Bitmiş Araçlar Diğer Atıklar Ambalaj Atıkaları Hayvan Kadavraları Mezbaha Atıkları Atık Yönetimi Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Taşınması ve Aktarma Merkezleri Atıkların Bertaraf Yöntemleri Katı Atıkların Depolanması Atıkların Yakılması Kompost Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirilmesi Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri (O).GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM O.1. O.1.1. O O O O O O.1.2. O.1.3. O O O.1.4. O Gürültü Gürültü Kaynakları Trafik Gürültüsü Endüstri Gürültüsü İnşaat Gürültüsü Yerleşim Alanlarında Oluşan Gürültüler Havaalanları Yakınında Oluşan Gürültü Gürültü ile Mücadele Gürültünün Çevreye Olan Etkileri Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri Gürültünün İnsanlar Üzerine Olan Etkileri Fiziksel Etkileri

14 O O O O.2. Fizyolojik Etkileri Psikolojik Etkileri Performans Üzerine Etkileri Titreşim (P).AFETLER P.1. P.1.1. P.1.2. P.1.3. P.1.4. P.1.5. P.1.6. P.2. P.2.1. P.2.2. P.2.3. P.3. P.3.1. P.3.2. P.3.3. P.3.4. P.3.5. P.3.6. Afet Olayları Depremler Heyelan ve Çığlar Seller Orman, Otlak veb Sazlık Yangınları Ormanlar Üzerinde Biyotik Veya Abiyotik Faktörlerin Etkileri Fırtınalar Diğer Afetler Radyoaktif Maddeler Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklar Tehlikeli Maddeler Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri Sivil Savunma Birimleri Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri İlkyardım Servisleri Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden İskanı Tehlikeli Maddelerin Yurtiçi ve Sınırlararası Taşınımı İçin Alınan Tedbirler Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar (R).SAĞLIK VE ÇEVRE R.1. R.1.1. R.1.2. R R R R.1.3. R.1.4. R.1.5. R.1.6. R.1.7. R.2. R.2.1. R.2.2. R.2.3. R.2.4. R.2.5. R.2.6. R.2.7 Temel Sağlık Hizmetleri Sağlık Kurumlarının Dağılımı Bulaşıcı Hastalıklar İçme, Kullanma ve Sulama Suları Denizler Zoonoz Hastalıklar Gıda Hijyeni Aşılama Çalışmaları Bebek Ölümleri Ölümlerin Hastalık, Yaş ve Cins Gruplarına Göre Dağılımı Aile Planlaması Çalışmaları Çevre Kirliliği ve Zararlarından Oluşan Sağlık Riskleri Kentsel Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri Su Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri Atıkların İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri Gürültünün İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri Pestisitlerin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri İyonize Radyasyondan Korunma Baz İstasyonlarından Yayılan Radyasyonun İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri

15 (S).ÇEVRE EĞİTİMİ S.1. S.2. S.2.1. S.2.2. S.2.3. Kamu Kuruluşlarının Çevre Eğitimi ile İlgili Faaliyetleri Çevre ile İlgili Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleri Çevre Vakıfları Çevre Dernekleri Çevre ile İlgili Federasyonlar (T).ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA T.1. T.2. T.3. T.4. T.5. T.6. Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı, Korunması ve Geliştirilmesi Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin, Sonuçlarının Çevrenin Taşıma Kapasitesini Aşmayacak Biçimde Planlanması Çevrenin İnsan-Psikososyal İhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması Çevresel Etki Değerlendirmesi (A). COĞRAFİ KAPSAM

16 A.1. Giriş Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin Orta Fırat Bölümü nde bulunan Şanlıurfa, doğuda Mardin, kuzeydoğuda Diyarbakır, kuzeybatıda Adıyaman, batıda Gaziantep ve güneyde Suriye toprakları ile çevrelenmiş bir sınır şehridir. Şanlıurfa tarih boyunca coğrafi özelliği nedeniyle üzerinde birçok bağımsız devlet ve beyliğin kurulmuş olduğu, değişik kültürel oluşumların kaynaştığı bir yerleşim yeri olmuştur. Bilinen 11 bin yıllık tarihi süreçte Ebla, Akkad, Sümer, Babil, Hitit, Hurri-Mitanni, Arami, Asur, Pers, Makedonya Roma, Bizans gibi uygarlıkların egemenlikleri altında yaşayan Urfa 1094 yılında Selçuklu topraklarına katılmıştır de Haçlı Kontluğu idaresine girmiştir. Eyyubi, Memluk, Türkmen Aşiretleri, Timur Devleti, Akkoyunlular, Dulkadirbeyliği, Safevilerden sonra, 1516 da Osmanlı sınırları içine katılmıştır. Önce Diyarbakır Eyaleti içinde yer alan Urfa 1876 da Halep Vilayetine bağlanmış, 1916 da bağımsız bir sancak olmuştur yılında önce İngilizlerin, daha sonrada Fransızların işgaline uğramış, 11 Nisan 1920 de işgalden kurtarılmıştır. Cumhuriyet sonrasında 1924 de il durumuna getirilmiştir. Kent, Güneydoğu Anadolu bölgesinde GAP ın merkezinde yer almaktadır. Mezopotamya nın en eski yerleşim yerlerinden biri olan Urfa akarsulara yakın olması ve ticaret yollarının kesiştiği noktada yer almasından ötürü tarihi boyunca stratejik bir öneme sahip olmuştur. Merkeze bağlı Örencik Köyü Göbeklitepe de 2001 yılında gerçekleştirilen kazı çalışmaları sonucu kentin tarihinin M.Ö. 9 binli Çanak-Çömleksiz Neolitik(Akeramik Neolitik) döneme kadar uzandığı görülmüştür. Bu tarihi şehir, bölgede Hz. Adem (a.s.) in çiftçilik yapması, Hz. İbrahim (a.s), Hz. Eyyüb (a.s), Hz. Şuayb (a.s), Hz. Yakup (a.s) ve Hz. İsa (a.s) gibi peygamberlerin bu bölgede yaşamaları nedeniyle Peygamberler Şehri olarak anılmaktadır. Eski devirlerde Diyar-Mudar, Urha, El Ruha, Reha gibi isimlerle de anılan Urfa, kurtuluş savaşından halkın Fransız işgaline karşı göstermiş olduğu kahramanlık ve 11 Nisan 1920 tarihinde Fransız işgaline son verilmesi nedeniyle tarihli resmi gazetede yayımlanan 3020 sayılı kanunla T.B.M.M den Şanlı payesini almış ve şehrin adı Şanlıurfa olmuştur. Şanlıurfa nın peygamberler şehri olması, eski medeniyet kalıntılarının mevcudiyetlerini muhafaza etmeleri, Hz. İbrahim (a.s) ın doğduğu rivayet edilen mağara, ateşe atıldığı makam, Balıklıgöl, Şanlıurfa Kalesi, Hz. Eyyüb(a.s) ın çile çektiği mağara ve diğer tarihi yerler iç ve dış turizm açısından büyük önem kazandırmaktadır. Ayrıca Şanlıurfa nın tarihi İpek Yolu üzerinde bulunması, GAP projelerinin uygulandığı birinci derecede il olması, İlde sanayi ve tarımsal yatırımların hızla artması, üründe bereket ve bolluk olması, İlin yakın gelecekte önemli cazibe merkezlerinden biri olacağının göstergesidir. A.2. İl ve İlçe Sınırları

17 İlimizin ve ilçelerinin sınrlarını gösteren harita Şekil-A.1 de verilmiştir. Ayrıca ilimize bağlı ilçeler liste halinde aşağıya çıkartılmıştır. 1. Akçakale 4. Ceylanpınar 7.Hilvan 10.Viranşehir 2. Birecik 5. Halfeti 8. Siverek 3. Bozova 6. Harran 9. Suruç Şekil-A.1: Şanlıurfa İli Haritası A.3. İlin Coğrafi Durumu Şanlıurfa ili Güneydoğu Torosların orta kısmının güney etekleri üzerinde olup 38 o o Kuzey Enlemi ve 40 o o Doğu boylamları arasındadır. Ceylanpınar ilçesinin doğusunda yer alan Aşağı Hümerra Köyü ile en batıdaki Halfeti ilçesi arasında 10 dakikalık bir saat farkı mevcuttur. Şanlıurfa ili doğuda Mardin, kuzeydoğuda Diyarbakır, Kuzeybatıda Adıyaman, Batıda Gaziantep ve güneyde ise Suriye ye ortak sınırı mevcuttur. A.4. İlin Topoğrafyası ve Jeomorfolijik Durumu İlin kuzeyinde yer alan dağlar ve yüksek tepeler genellikle güneye doğru gittikçe alçalır. Ortalama yükselti 518 metredir. Kuzeydoğudaki dağlık alan dışında genellikle yükseltisi 900 metreyi aşmayan geniş düzlüklere rastlanır. İlin en yüksek noktası kuzeydoğusundaki Karacadağ (1919 m) sönmüş yanardağ kütlesidir. Öteki yüksek doruklar, doğuda Tektek dağları (747 m), kuzeydoğuda Susuz dağı (812 m), güneyde Nemrut dağı (800 m) ve Birecik ilçesinin doğusundaki Arat dağıdır (714 m). Yükselti güneyde Suriye sınırında 400 metrenin altına düşer. Harran Ovası nın denizden yüksekliği 375 metredir.

18 Büyük ovalar ilin güney yarısındadır. Sıra tepeler oldukça yaygın olup bunların arasından batıdan doğuya doğru sıralanan Suruç, Harran ve Viranşehir Ovaları bulunmaktadır. Batıya doğru kenarları fazla uzamış bir altıgene benzeyen Şanlıurfa nın yüzölçümü km2 dir. Bu Türkiye yüzölçümünün % 3 üne eşdeğerdir. Yüz ölçümü bakımından büyük iller arasında yer alır. Şanlıurfa ilinin geniş çevresi, Arap platosunun kuzey bölümleri ile Güneydoğu Toroslar ın orta kısmının güney etekleri üzerinde yer almaktadır. Muntazam antiklinal ve senklinal özellikleri gösteren bir takım silik tepeler ve dağ diyebileceğimiz bir takım yükseklikler, tepecikler arasına yer yer serpilmiştir. İlimizin topoğrafik haritası elde edilememiş olup, ilde yer alan dağlar, ovalar, akarsular ve göllerin kısa anlatımı aşağıda verilmiştir. İlimizde Yer Alan Dağlar Karacadağ : Sönmüş bir volkanik dağdır. Yapısı bazalttır. Bu dağ, çevrenin su kaynaklarını beslemektedir. Siverek ve Diyarbakır sınırı arasındadır m. yüksekliğindedir. Tektek Dağları: 801 m. yüksekliğinde olan Tektek dağları, Harran la Viranşehir Ovaları arasında kuzeyden güneye doğru uzanan kıvrımlı bir özellik taşımaktadır. Takırtukur Dağları: Karacadağ ın batısında yer alır, kalkerli bir yapıya sahiptir. Yılanlı Dağ: Takırtukur Dağlarının batısında yer almaktadır. Viranşehir in güneydoğusunda Karatepe dağ sırası ile Kepezli dağları da bulunmaktadır. Susuz Dağları: Tektek dağlarının kuzeybatısında yer alır. En yüksek noktası 817 m dir. Çok susuz bir dağdır. Germuş Dağları: Merkez İlçe nin toprakları kuzeyden engebellidir. Güney eteklerinden çıkan akarsu kaynakları yakınında Germuş Köyü kurulmuştur. Nemrut Dağları: Şanlıurfa nın güneyinde yer alır. Tilki Dağları da denir. Çevresine göre oldukça yüksek bir tepenin zirvesinde, sarp, geniş, düz bir kayalıktır. Burasına Nemrut Tahtı da denir. Yapısı ise kalkerdir. Resim-A.1 de Nemrutun Tahtının bu dağ üzerindeki görüntüsü verilmiştir. Şebeke Dağları: 750 m yüksekliğinde, Suruç Şosesi üzerindedir. Oldukça yüksek görünümlüdür. Şebeke Deresi ve tarihi bir değeri olan Şebeke Köprüsü daha aşağılarda kalmaktadır. Kalkerli bir yapıya sahiptir. Arat Dağları: Birecik Suruç Şosesi bu dağın eteğini izlemektedir. Kıvrımlı bir yapıya sahip olup yumuşak kalkerden oluşmuştur.

19 Resim-A.1: Nemrut Dağları Üzerindeki Nemrut un Tahtı İlimizde Yer Alan Ovalar Şanlıurfa yapı itibariyle düz bir arazi üzerine kurulmuştur. Bir çok ovalara sahiptir. Bunlardan başlıcaları şunlardır: Harran Ovası: Ortalama yüksekliği 375 metredir. Kot itibarı ile ilin en az kota sahip ovasıdır. Doğusunda Viranşehir Ovası, batısında Suruç Ovası yer alır. Toprakları kırmızı renktedir. Demiroksit, toprağa bu rengi vermiştir. Yıkanmış toprak özelliğindedir. Kınalı olduğu için yıkama fazla değildir. Suruç Ovası: 700 km 2 dir. Alüvyon karakteri gösterir. Tıpkı Harran Ovası gibi rengi kırmızıdır. Toprak tabakasının kalınlığı cm arasında değişir. Verimli ovalardan biridir. Viranşehir Ovası: 1200 km 2 Temelinde kalker vardır. alanlı bu ova dalgalı ve engebeli bir görünüm gösterir. Halfeti Ovası: Fırat nehri kenarında olan, Halfeti Ovası yer yer tepelerle çevrilidir. Bu ovaların dışında Şanlıurfa İl sınırlarında kalan Bozova ve Hilvan Ovaları da nemlidir. İlimizde Yer Alan Akarsular Şanlıurfa akarsular bakımından zengin değildir. İl sınırları içerisinde akan akarsular şunlardır: Fırat Nehri: Siverek ilçesinin Dağbaşı Nahiyesi ne bağlı Maktelen Geçidi civarında Şanlıurfa ili topraklarına girer. Sağ yönden gelen Göksu Çayını alır. Gaziantep ile sınır izledikten sonra Suriye topraklarına girer. Birecik te Fırat ın debisi 1500 m 3 /sn dir. Yer yer geçit vermeyen Fırat tan ulaşım bakımından yararlanılmamakla beraber mahelli olarak sallarla geçit imkanları araştırılmaktadır. Türkiye nin en uzun köprülerinden birisi olan Birecik Köprüsü bu nehir üzerindedir. Resim-A.2 de Fırat Nehri üzerindeki Birecik

20 Köprüsü, Resim-A.3 de de Fırat Nehri kenarında bulunan ve bir kısmı Birecik Baraj gölü altında kalan Halfeti ilçesi görünmektedir. Resim A.2. Fırat Nehrinden Bir Görünüş(Birecik Köprüsünün Bulunduğu Kısım) Resim A.3. Fırat Nehrinden Bir Görünüş(Halfeti İlçesinin Bulunduğu Kısım ) Direkli Suyu: Şanlıurfa nın kuzey batısındadır. Direkli Deresi nin kaynağı göl halini almış bir yer altı nehridir. Son yıllarda bulunmuştur ve yararlanılmaktadır. Süleyman Pınarı: Şanlıurfa nın kuzey batısında bağlar arasından çıkan bir küçük sudur. Cülap Suyu: Şanlıurfa nın Kabahaydar Bucağı na bağlı Edene Köyü ile Diphisar Bağlarından çıkar. Daha sonra bir iki kaynak daha aldıktan sonra Cülap Suyu adını alır. Uzunluğu 60 km dir. Bunların dışında pek fazla önemli olmamakla beraber habur,

21 Karakoyun, Aligör, Yukarı Koymat, Gölpınar, Çamurlu, Belik, Cavsak, Karaköprü ve Tülmen Dere ve akarsuları bulunmaktadır. İlimizde Yer Alan Göller Halil-Ür Rahman Gölü: Uzunluğu 150 m ve eni 30 m olan bu göl şehir içinde, Gölbaşı semtindedir. İçerisinde Şanlıurfa yı temsil eden balıklar yaşamaktadır. Bu balıklar sazan cinsinden olup, efsanelere konu olmuşlardır. Resim-G.6 de Balıklıgöl ve Şanlıurfa Kalesi, Resim-G.7 de de Balıklıgölden balıklara yem atma anı görünmektedir. Aynızeliha Gölü: Bu göl de Gölbaşı civarındadır. 50x30 m ebatında olup, derinliği 1-3 m arasında değişmektedir. İçindeki balıklar, tıpkı Halil-ür Rahman Gölündeki balıklar gibi efsanelere konu olmuştur. Resim-G.8 de Aynızeliha Gölü görünmektedir. Dev Deşti Suyu: Şanlıurfa nın kuzey batısında Külaflı Tepesinin arkasında 12 m çaplı dairesel bir göldür. A.5. Jeomorfolojik Yapı ve Stratigrafi Jeomorfolojik Yapı: Yörede Senozoyik yaşlı sedimanter ve volkanik kayaç grupları yer almaktadır. Altta paleosen killi serileri ile başlayıp, bunların üzerine uyumlu olarak Midyat grubuna tebeşirli Gaziantep formasyonu uyumsuz olarak Oligosen kovasal konglomeratik olarak sergilenmiştir. Silvan grubuna ait alt miyosen Fırat formasyonu (karbonatlı) ve bunları örten çok geniş pleyistosen bazalt lavları ile petroğrafik dizilimlerini tamamlarlar. Jeomorfolojik olarak yöre üst pliyosen-alt pleyiptosen yaşlı aşınım yüzeyleri plegistosen yaşlı sekiler, Holosen yaşlı birikinti yelpazeleri ve vadi taban düzlüklerinden ibarettir. Genelde çalışılan alanın kuzey, güneybatı ve batı bölümlerinde aşınım yüzeyleri ile yüksek sekiler, güney ve güneydoğu bölümlerinde ise hafif eğimli taban düzlükleri, birikinti yelpazeleri yer almaktadır. Jeomorfolojik birimler genç tektonizmanın kontrolünde gelişmiştir. Özellikle sekileri deformasyona uğratarak duyarsız hale sokmuştur. Yörede en etkin olanı 75 km uzunluğundaki eğim ters ve yanal sağ atılımlı Bozova fayıdır. Bu fayı Akçakale grabeninin şekillenmesinde önemli rol oynanmış grabenin batı kenarını kontrolünde tutmuştur. Jeolojik Yapı: Şanlıurfa yapı bakımından üçüncü jeolojik zamanın son katı olan poliosen bölümünün karakterini göstermektedir. Eski dünyanın bir bölümü ile birlikte oluşmuştur. Kıvrımlar oluşmadan önce Anadolu nun bulunduğu sahada Thitys adı verilen bir deniz bulunmaktaymış. Üçüncü zamanın sonu dördüncü zamanın başlangıcında gerçekleşen yan basınç ve patlamalardan pek etkilenmeyen Şanlıurfa, üzerinde bulunduğu sert kütle üzerinde biraz yükselmiş ve yer yer kıvrımlara uğramıştır. Şanlıurfa ilinin kuzeydoğu yöresi özellikle Siverek, Hilvan ve Viranşehir, Karacadağ dan fışkırmış bazaltlardan oluşmuştur. İlin bir kısmı ise kalker formasyonu ile kaplıdır. İl jeolojik bakımdan oldukça karmaşık bir yapı sergilemektedir. İlin değişik kesimlerinde farklı özellik ve yaştaki birimler aşağıda ve belirtildiği gibi yaşlıdan gence doğru bir sıralama arz etmektedir. Ayrıca İlimizin 1/ ölçekli Jeolojik Haritası Şekil-A.2 de ve Stratigrafik Kesiti de Şekil-A.3 de verilmiştir.

22 Mesozoik Üst Kratase: Şanlıurfa bölgesinin kuzeyinde Bozova ilçesi civarında görülmektedir. Üst kratasede başlayan ve paleosende devam eden çökelme, geniş bir yayılım göstermekte ve değişik litolojiler içermektedir. Genellikle gri, gri-yeşilimsi, kalın, marnlı tabakalarla nöbetleşen killi ve yumuşak bir formasyonla örtülüdür. Senozoik Eosen-Oligosen Alt Eosen- Paleosen: Birecik dolaylarında görülür. Kırmızı killi kumtaşı ile başlayan birim kumtaşı, çakıltaşı, münavebeli kalker ve şeyllerden oluşur. Orta Eosen-Lütesiyon: Şanlıurfa nın batısında Halfeti ilçesinde yayılım göstermektedir. Bu birim Midyat kalkerleri olarak da adlandırılmaktadır. Genelde iki seviye halinde görülür. Altta sarımtırak renkli sileks yumrulu ve fosil içeren kalker vardır. Üstte ise tebeşirli beyazımtırak, krem renkli, erime boşluklu, gözenekli ve yumuşak kalkerler vardır. Kalkerler genellikle ince ve düzgün tabakalıdır. Tabakalar yataya yakın ve az eğimlidir. Bazı seviyelerde kırıklı ve çatlaklı, bazı seviyelerde çatlaksız ve kırıksızdır. Miyosen Alt Miyosen: Eosen kalkerleri üzerine diskordans olarak gelir. Şanlıurfa nın güneybatı kısımlarında, Suruç Ovasının doğusunda Akçakale nin kuzeyinde görülür, kalker, konglomera ve marn içerir. Üst Miyosen: Moloz karakterli olup, genellikle ince elemanlı kumtaşı, kil, şeyl ve küçük taneli çakıl taşından oluşur. İyi tabakalanmış ve tabakalar yataya yakındır. Kuvaterner Pliokuvarterner: Şanlıurfa nın doğu kesiminde Halfeti ilçesinden sonra, Diyarbakır iline kadar görülür. Birim Karacadağ bazaltları olarak da adlandırılır. Bazaltların en önemli Karacadağ dan ve onun yan bacalarından çıkan bazaltik lavlardır. Genelde Miyosen oluşuklar üzerine gelmişlerdir. Kuaterner Holosen(Güncel) Yeni Alivyonlar: Şanlıurfa nın güneydoğusunda Harran Ovası boyunca alüvyon düzlükler ve nehir boylarındaki mobil çakıllar kalın kum yığıntıları, yeni zamanlarda oluşmuş ve depresyonların dolmasından ibaret alüvyonlardır. Bölgenin önemli tarım merkezlerinden Suruç Ovasından ve en batıda Fırat Vadisi boyunca görülmektedir. A.5.1. Metamorfizma ve Mağmatizma Şanlıurfa ilinin kuzey-kuzeydoğusu özellikle Siverek, Hilvan ve Viranşehir bölgelerinde Karacadağ volkanizmasının ürünü olan bazaltlar yüzeylemektedir. Bu volkanizmanın ürünü olan bazaltlarla ile kalker kontağında düşük derecede metemorfizma izlerine rastlanmıştır. Ancak bu metemorfizma iyi derecede bir mermer oluşumunu sağlayamamıştır.

23 Şekil-A.2:Şanlıurfa İli Jeoloji ve Hidrojeoloji Haritası

24 Şekil-A.3:Şanlıurfa İli Genelleştirimiş Stratigrafik Kesiti.

25 A.5.2: Tektonik ve Paleocoğrafya Bölgedeki kayaçların birbirine göre konumları incelendiğinde, Paleozoik ten bu yana bölgenin hareketli olduğu görülmektedir. Kretase öncesi bölgede yükselme ve buna bağlı olarak aşınma görülmektedir. Kretase karbonatları Paleozoik birimleri üzerine doğrudan gelmektedir. Arabistan levhasının kuzey kesiminde önülke cephesi üzerindeki inceleme alanı ve yakın çevresinde çok şiddetli deformasyonla oluşan tektonik yapılar görülmemektedir. Gözlenen yapılar daha çok açık kıvrımlar, küçük boyutla yırtılma yapıları ile en önemli yapısal öğesi olan kuzey-güney sıkışmanın neticesinde, doğu-batı doğrultusundaki çekme germesini yarattığı kuzey-güney doğrultulu faylarla karekterize edilen Akçakale Grabenidir. Üst Kratese sonunda da bir stratigrafik boşluk görülmekte, Paleosen yaşlı Germav Formasyonu uyumsuz olarak üst Kretase yaşlı karbonatları örtmektedir. Üst Kratese den itibaren kapanmaya başlayan Neotetis in güney kolu Arabistan ile Anadolu levhalarını karşı karşıya getirmiştir. Kratese den Geç-Tersiyer zamanlarına kadar bu sıkışma tektoniği; Miyo- Pliyosen esnasıda Anadolu ile Arabistan kıtalarının çarpışmalarından sonra, güneyde Ölü Deniz Transform Fayı, Abba ve Al Furat doğrultu atımlı faylarını meydana getirmiştir. Eosen yaşlı Midyat Formasyonu çökelimi sonunda da bir yükselim olduğu ve güneyde yükselim üzerinde bir erozyon dönemi geçtiği, ve yeni bir taban konglomerası ile Miyosen karbonatlarının bölgeye yerleştiği görülmektedir. Kuzeyde ve Doğuda Akçakale Grabeni ile Bozova fay sistemi ve inceleme alanının batısında Suruç ve Hatay Grabenleri, daha kuzeyde Arabistan Levhasının Anadolu Levhasının altına daldığı alanda Bitlis-Pötürge Kenet Kuşağı, bölgenin genç tektononiğini şekillendirmiştir. Miyosen yaşlı karbonatların oluşumu sonunda, esas blok yükselimleri ve kıvrımlanmalar başlamış, kuzey-güney doğrultulu normal faylarla Suruç ovası ve Harran ovası çöküntüleri ile Urfa dağları ve Tektek dağlar yükselimi meydana gelmiştir. Orta Miyosen deki çarpışma bölgede sınırlı tansiyonel alanlarda riftleşmeler meydana getirmiş ve riftlerin bir sonucu olarak Akçakale Grabeni ile kuzey-güney doğrultulu kırık sistemlerinden çıkan Karacadağ volkanizması oluşmuştur.orta Miyosenden itibaren, Arap plakasının kuzeye doğru hareketi ve Anadolu plakasının altına sıkışması olayı başlamıştır. Arap plakası üzerinde doğu-batı doğrultulu yükselimler ve alçalımlar oluşmuştur. Kuzeydoğuda Mardin-Derik yükseliminin batıya doğru Karacadağ volkanikleri altında devam ettiği Urfa-Bozova arasında üst Kretase yaşlı tortulların yükselimine doğru uzandığı görülmektedir. Arap plakası üzerindeki doğu-batı yükseliminin güneyi bir fayla kesilerek bir çok genç püskürme merkezlerinin oluşmasına neden olmuştur. İlimizin deprem haritası Şekil-A.4 de verilmiş olup, diri faylar harita üzerinde gösterilmiştir.

26 Şekil-A.3:Şanlıurfa İli Deprem Haritası. KAYNAKLAR : 1- MTA Genel Müdürlüğü Dökümanları 2- Şanlıurfa İl Yıllığı 3- İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Çalışmaları 4- Şanlıurfa İli 2003 Yılı Çevre Durum Raporu 5- Deprem Araştırma Dairesi Web Sitesi.

27 (B), DOĞAL KAYNAKLAR B.1. Enerji Kaynakları B.1.1. Güneş Şanlıurfa ili, yıllar itibariyle güneşlenme süresi göz önünde tutulduğunda, yaklaşık olarak yılda 3000 saat güneş görmektedir. Güneşleme süresi güneş enerjisinden istifade bakımından büyük önem arz etmektedir. İlde mevcut binaların yaklaşık % 95 inde güneş enerjisinden istifade ile sıcak su elde etme sistemi bulunmaktadır. Ancak bu sistemlerin sayıları ve enerji bazında yılda tüketilen güneş enerjisi miktarı hakkında herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. Güneşlenme ile ilgili olarak aylar ve yıllar itibariyle güneşlenme süreleri ve ışınım şiddetleri Tablo B.1. ve Tablo-B.2 de verilmiştir Tablo-B.1: Günlük Güneşleme Süresinin Aylık Ortalaması(saat;dakika) YILLAR A Y L A R I II III IV V VI VII VII IX X XI XII YILLIK l Rasat Süresi ( ) Tablo-B.2: Günlük Güneşleme Şiddetinin Aylık Ortalaması (cal/cm 2.dak) YILLAR A Y L A R I II III IV V VI VII VII IX X XI XII YILLIK Rasat Süresi ( )

28 B.1.2. Su Gücü Başlıca önemli akarsu Fırat tır. Fırat Nehri Siverek ilçesinin kuzey batısında Şanlıurfa topraklarına girer. İlin kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda uzanır. İl sınırları içerisinde Şehit Çayı ve Çam Çayı gibi bir çok küçük dereler ile birleşir. Birecik ilçesinin güneyinde Suriye ye geçer. Fırat Nehri nin yıllık ortalama debisi 973 m 3 /sn dir. İlimizdeki uzunluğu 215 km dir. Fırat Nehri üzerinde sulama ve enerji amaçlı Atatürk Barajı ve Birecik Barajı ile enerji amaçlı Karkamış Barajı yapılmıştır. İlde yapılan diğer bir baraj da Çam Çayı üzerinde kurulmuş olan sulama amaçlı olan Hacı Hıdır Barajıdır. Şanlıurfa il sınırları içerisinde başlıca Cavsak, Karakoyun, Germuş, Sırrın, Cülap, Hacıkamil, Habur ve Hacı Hıdır dereleri sürekli akış halindedir. İlimizin denizlerle bir sınırı bulunmamaktadır. İlimizde bulunan su kaynakları ve bu kaynakların mevsimlere göre debileri ve akış hızları Tablo-D.1, Tablo-D.2 ve Tablo-D.3 de verilmiştir. B.1.3. Kömür İl sınırları içerisinde tespit edilmiş kömür rezervi bulunmamaktadır. B.1.4. Doğalgaz B.1.5. Rüzgar İl sınırları içerisinde tespit edilmiş doğalgaz rezervi bulunmamaktadır. İlimizin genelinde hakim rüzgar yönü (en fazla süre ile esen rüzgar) Batı-Güneybatı olmakla birlikte bu durum yıl içinde aylara ve mevsimlere göre değişiklik göstermektedir. İlimize ait ortalama rüzgar hızı bilgileri Tablo-B.3 de verilmiştir. Tablo-B.3: Rüzgar Hızı Aylık Ortalaması (m/sn) YILLAR A Y L A R I II III IV V VI VII VII IX X XI XII YILLIK Rasat Süresi ( )

29 B.1.6. Biyokütle İlimiz Akaçakale İlçesi sınırları dahilinde Şanlıurfa-Akçalkale yolu üzerinde 1 adet biyodizel tesisi bulunmaktadır. Bu tesis için Çevre ve Orman Bakanlığından ÇED Gerekli Değildir kararı alınmıştır. Tesiste hammadde olarak bitkisel nötr yağ kullanılmakta olup, üretilen biyodizel ve gliserin satış için piyasaya arz edilmektedir. B.1.7. Petrol İl sınırları içinde, Türkiye Petrolleri A.O.nın Bozova, Çaylarbaşı, Doğu Beşikli, N.V.Turkse Perenco şirketinin Piyanko ve TPAO ile N.V.Turkse Perenco ortaklığının Yalankoz ham petrol sahaları yer almaktadır. Bu petrol sahalarının adı, rezerv miktarları ve işleten şirketlerin isimleri 2003 sonu itinarı ile Tablo-B-4 de verilmiştir tarihi itibariyle 5 sahanın toplam kalan üretilebilir rezervi varildir. ( m.ton) İl sınırları içinde herhangi bir rafineri bulunmamaktadır. Tablo-B.4: Şanlıurfada Yeralan Petrol Sahalarının 2003 Yılı Sonu İtibari İle Rezerv Durumu YERİNDE ÜRETİLEBİLİR KÜMÜLATİF SAHA ADI REZERV REZERV ÜRETİM (VARİL) (VARİL) (VARİL) ŞİRKETİ KALAN ÜRETİLEBİLİR REZERV(VARİL) N.V.TURKSE PERENCO PİYANKO N.V.TURKSE PERENCO-TPAO YALANKOZ BOZOVA TPAO ÇAYLARBAŞI DOĞU BEŞİKLİ TOPLAM B.1.8. Jeotermal Sahalar Şanlıurfa il sınırları içinde merkez ilçeye bağlı Karaali köyünün doğusunda, kuzeygüney doğrultulu, eğim atımlı normal faylarla düşmüş olan saha üzerinde açılan beş adet su sondaj kuyularından sıcak (termal) su çıkmaktadır. Açılan her kuyunun özelliği ; Debisi 40 lt/s Statik Seviyesi 51 m Dinamik Seviyesi 51 m Sıcaklık 49 o C Bu jeotermal sahalardan çıkan sıcak sular seraların ısıtılmasında, sulamada ve romatizma v.b hastalıkların tedavisinde(kaplıca olarak) kullanılmaktadır.

30 B.2. Biyolojik Çeşitlilik B.2.1. Ormanlar İlimizin yer aldığı Güneydoğu Anadolu Bölgesi iklimsel özellikleri nedeniyle orman varlığı bakımından Türkiyenin en fakir bölgesidir. İlimizin orman varlığı durumu 2003 ve 2004 sonu itibarı ile Tablo-B.5 de verilmiştir. İl orman zenginliklerinin yeri, nitelik ve nicelikleri Bölüm-F de verilmiştir. Tablo-B.5: Şanlıurfa İlinin Orman Varlığı Durumu İLÇESİ DOĞAL ORMAN (Ha) AĞAÇLANDIRMA İLE OLUŞAN (Ha) TOPLAM (Ha) Merkez Akçakale Birecik Bozova Ceylanpınar Halfeti Hilvan Siverek İL GENELİ B Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanlar İlimiz sınırları dahilinde odun üretmek amacıyla ayrılan tarımalanları bulunmamaktadır. Ancak İlimiz Birecik İlçesinde Fırat Nehri kenarında az da olsa söğüt, okaliptus ve kavak bulunmaktadır. B.2.2. Çayır ve Mera İlde yağış oranının düşük olması, sıcak ve kurak iklimin hakim olması nedeniyle kayda değer çayır alanları mevcut değildir. Bu nedenle çayırlar mera alanları içerisinde mütaala edilmektedir. Meralar genelde çok fakir olup, bitki örtüsü itibariyle genelde brom, yabani fiğ, yabani yonca türlerini ihtiva eder. Sıcak ve kurak mevsimin erken başlaması nedeniyle meralardaki yeşillik Mayıs ayı başlarında sona erer. İlimizdeki Çayır ve Mera Alanlarının İlçelere Göre Dağılımı Tablo-B.6 de verilmiştir.

31 Tablo. B.6. Çayır ve Mera Alanlarının İlçelere Göre Dağılımı TOPLAM ÇAYIR VE MERA İLÇENİN ADI YÜZÖLÇÜMÜ (Ha) MİKTAR (Ha) ORAN (Ha) MERKEZ AKÇAKALE BİRECİK BOZOVA CEYLANPINAR HALFETİ HARRAN HİLVAN SİVEREK SURUÇ VİRANŞEHİR İL TOPLAMI B.2.3. Sulak Alanlar B.2.4. Flora İlde sulak alan bulunmamaktadır. Bugüne kadar çayır ve mera alanları ve orman alanlarında endemik bitki varlığına rastlanıldığına dair kayıtlar mevcut değildir. Sadece Birecik ilçesinde Fırat Kavağı (Populus eufratica) endemik ve relik tür olarak bulunmaktadır. Bu ağaçlar uzun boylu olup, Fırat Nehri kıyısında yaklaşık 23 dönüm alanda koruma altına alınmıştır. Türkiye Florası kayıtlarına göre Şanlıurfa dan 32 endemik bitki tespit edilmiş olup, bu bitkilerin Bilimsel ve varsa mahalli isimleri belirtilmiş olup, lokalite bilgileriyle birlikte Tablo-F.5 de verilmiştir. B.2.5. Fauna Endemik hayvan varlığı olarak İlimiz Birecik ilçesinde Kelaynak kuşları bulunmaktadır. Göçer kuşlardan olan kelaynaklar, ülkemizde sadece Birecik ilçesinde bulunmaktadır. Burada kurulan üretme istasyonunda kontrollü üremeleri sağlanmaktadır. Konu ile ilgili detaylı bilgi Bölüm-F.5.10 da verilmiştir. B.2.6. Milli Parklar, Tabiat Parkları,Tabiat Anıtı, Tabiatı Koruma Alanları ve Diğer Hassas Yöreler İl sınırları içerisinde Milli Park, Tabiat Parkı, Tabiat Anıtı, Tabiatı Koruma Alanları ve diğer hassas yöreler bulunmamaktadır.

32 B.3. Toprak İklim, topoğrafya ve ana madde farklılıkları nedeniyle Şanlıurfa da çeşitli büyük toprak grupları oluşmuştur. Bu toprak gruplarının çeşitleri, özellikleri ve kapladığı alanlar Bölüm-E de verilmiştir. B.4. Su Kaynakları B.4.1. İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar İlimizde Fırat Nehri üzerinde Atatürk Barajı, Birecik Barajı ve Karkamış Barajı ile Çam Çayı üzerinde kurulan Hacıhıdır barajı bulunmaktadır. Şanlıurfa ilinde bulunan su kaynakları ve barajların yerleri,taşıdıkları su miktarı ve nitrliği, derinliği, nyüzey alanı, hacmi, bu kaynağı besleyen su girdilerin ve çıktılarının yerleri, isimleri ve miktarları Bölüm-D de ayrıntılı olarak verilmiştir. B.4.2. Yer altı Su Kaynakları Yer altı su kaynaklarının yerleri, kapasiteleri ve nitelikleri bölüm (D) de verilmiştir. B.4.3. Akarsular İlimizde bulunan başlıca akarsu Fırat Nehridir. Bu nehir üzerinde İlimiz sınırları dahilinde sulama ve enerji amaçlı Atatürk ve Birecik Barajı ile enerji amaçlı Karkamış Barajı yapılmıştır. Bu nehir ve üzerinde yapılan barajlarin yerleri Harita-B.1 deverilmiştir. Harita-B.1. İlin Sınırlarındaki Fırat Nehri ve Üzerinde Yapılan Barajlar

33 Harita-B.2.Şanlıurfa İli Maden Haritası B.4.4. Göller ve Göletler Göllerin ve göletlerin mevsimlere göre derinliği ve suyun niteliği, yüzey alanları, hacimleri, gölleri besleyen ve göllerden çıkan su kaynaklarının yerleri, su miktarları ve isimleri bölüm (D) de verilmiştir. B.5. Mineral Kaynaklar B.5.1. Sanayi Madenleri İlimiz sınırları dahilinde tespit edilmiş çimento hammaddesi olarak kullanılan pomza, marn ve kalker bulunmaktadır. Şanlıurfa ili Maden Haritası Harita-B.2 de ve İlimizde Maden Kanunu ve Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Doğal Kaynakların Yerleri, Malikleri, Ruhsat No ları, Kapasiteleri ve Maden Grupları Tablo-I.1 ve Tablo-I.2 de verilmiştir. B.5.2. Metalik Madenler İl sınırları içerisinde tespit edilmiş metalik maden yatakları bulunmamaktadır. Şanlıurfa ili Maden Haritası Harita-B.2 de ve İlimizde Maden Kanunu ve Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Doğal Kaynakların Yerleri, Malikleri, Ruhsat No ları, Kapasiteleri ve Maden Grupları Tablo-I.1 ve Tablo-I.2 de verilmiştir. B.5.3. Enerji Madenleri

34 İl sınırları içerisinde tespit edilmiş enerjide kullanılabilecek maden yatakları bulunmamaktadır. Ancak son yıllarda yapılan araştırmalarda Siverek ilçesinde işletilebilir rezerve sahip petrol sahaları tespit edilmiş ve halen işletilmektedir. Şanlıurfa ili Maden Haritası Harita-B.2 de ve İlimizde Maden Kanunu ve Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Doğal Kaynakların Yerleri, Malikleri, Ruhsat No ları, Kapasiteleri ve Maden Grupları Tablo-I.1 ve Tablo-I.2 de verilmiştir. B.5.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler Şanlıurfa ili Maden Haritası Harita-B.2 de ve İlimizde Maden Kanunu ve Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Doğal Kaynakların Yerleri, Malikleri, Ruhsat No ları, Kapasiteleri ve Maden Grupları Tablo-I.1 ve Tablo-I.2 de verilmiştir. KAYNAKLAR : 1- D.S.İ. 15. Bölge Müdürlüğü Dökümanları 2- Tarım İl Müdürlüğü Dökümanları 3- Meteoroloji Bölge Müdürlüğü Dökümanları 4- M.T.A. Genel Müdürlüğü Dökümanları 5- İl Planlama Müdürlüğü Dökümanları 6- Şanlıurfa İl Yıllığı 7- İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Çalışmaları 8-İl Özel İdare Müdürlüğü Dökümanları 9-Petrol İşleri Genel Müdürlüğü Dökümanları 10-Ş.urfa İli 2003 Yılı Çevre Durum Raporu 11 Harran Üniversitesi Dökümanları (C), HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) C.1. İklim ve Hava Şanlıurfa da Kontinental iklim ve özelliği ağır basmaktadır. Gece ile gündüz ve yaz ile kış ortalama sıcaklıkları arasında büyük farklar vardır. En sıcak ay Temmuz ayında sıcaklık bazen 46 dereceye ulaşır. En soğuk ay olan Şubat ayında ise ara sıra ısının 0 o C nin altına düştüğü görülmektedir. Şanlıurfa da yıllık( yılları arası) yağış ortalaması mm olarak hesaplanmıştır. En yüksek yağış ortalaması 1954 yılında mm olarak tespit edilmiştir. En düşük yağış ortalaması, 1999 yılında mm olmuştur. Yaz mevsimi sıcak ve kurak geçmektedir. Bu mevsimde hemen hemen hiç yağış düşmemektedir. C.1.1. Doğal Değişkenler C Rüzgar İlimizin genelinde hakim rüzgar yönü (en fazla süre ile esen rüzgar) Batı-Güneybatı olmakla birlikte bu durum yıl içinde aylara ve mevsimlere göre değişiklik göstermektedir.