ALACA HAVZASINDA UYGULANAN RUSLE EROZYON MODELİNDE, C FAKTÖRÜNÜN (ARAZİ ÖRTÜSÜ /ARAZİ KULLANIMI) ZAMANSAL DEĞİŞİMİ VE TOPRAK KAYBINA ETKİSİ

Transkript

1 The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number: Number: 61, p , Autumn III 2017 Yayın Süreci / Publication Process Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date - Yayınlanma Tarihi / The Published Date ALACA HAVZASINDA UYGULANAN RUSLE EROZYON MODELİNDE, C FAKTÖRÜNÜN (ARAZİ ÖRTÜSÜ /ARAZİ KULLANIMI) ZAMANSAL DEĞİŞİMİ VE TOPRAK KAYBINA ETKİSİ TEMPORAL CHANGE OF C FACTOR (LAND USE / LAND COVER) USED IN RUSLE EROSION MODEL APPLIED ALACA BASIN AND ITS EFFECT ON SOIL LOSS Yrd. Doç. Dr. Ali İmamoğlu ORCID ID: orcid.org/ Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Yrd. Doç. Dr. Muhammed Bahadır ORCID ID: orcid.org/ Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Prof. Dr. Orhan Dengiz ORCID ID: orcid.org/ Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Bölümü Öz Doğal özellikler ve insan etkileri nedeniyle ülkemizde verimli toprakların kaybına neden olan toprak erozyon tehlikesinin boyutları oldukça yüksektir. Ayrıca, erozyon, taşınan sedimentle birlikte rezervuarı doldurarak su yapılarının planlanan kullanılabilir ömrünün kısalmasına ve sonuç olarak ekonomik kayıplara yol açmaktadır. Bundan dolayı, su toplama havzalarında toprak ve su sürdürülebilirliği ve planlaması için erozyon tehlikesinin bilinmesi açısından toprak erozyonun şiddetine yönelik çalışmaların yapılması önem arz etmektedir. Erozyon birçok faktörün bir arada değerlendirildiği bir süreçtir. Bu faktörlerden bir tanesi arazi kullanımı ve arazi örtüsüdür ki birçok modeller içerisinde yer almaktadır. Çalışma alanı İç Anadolu Bölgesi nin Orta Kızılırmak Bölümü nün kuzey kısmında bulunmaktadır. Çalışma sahasının toplam alanı 1656,4 km2 dir. Araştırma sahası 825 m ile 1726 m arasında değişen yükselti değerlerine sahiptir. Bu çalışmanın amacı, iki farklı zamana ait arazi kullanımı ve arazi örtü haritası kullanılarak, Alaca havzasına ait C faktörü değerlerini belirlemek ve RUSLE erozyon modeli kullanarak erozyon miktarının hesaplanması ve haritalarını oluşturulmasıdır. İlk C faktörü haritası Tarım, Orman ve Köy İşleri Bakanlığı tarafından 1987 yılında üretilen il

2 322 Ali İmamoğlu & Mıhammed Bahadır & Orhan Dengiz arazi varlığı raporu dikkate alınarak oluşturulmuştur. İkinci C faktör haritası ise, Orman ve Su İşleri Bakanlığı tarafından 2012 yılında Corine arazi kullanımı arazi örtüsü sınıfları kullanılarak oluşturulmuştur. Her iki harita ile elde edilen C faktör sonuçları karşılaştırıldığında farklı sonuçların olduğu özellikle orman alanlarında belirgin olarak görülmüştür. Ayrıca her iki C faktörü değerleri RUSLE modeli içerisinde kullanılarak havzanın toprak erozyonu hesaplanmış ve karşılaştırılmıştır. İl arazi varlığı raporu kullanılması sonucu elde edilen C haritasının daha düşük erozyon değerleri gösterdiği görülürken, Corine yöntemine göre oluşturulan C faktörü ile elde edilen RUSLE erozyon haritasına baktığımızda ise şiddetli ve çok şiddetli erozyon sahalarının oranının çok daha yüksek olduğu görülmüştür. Her iki sonuç haritasında da mera arazilerinde erozyon duyarlılığının yüksek olduğu belirlenmiştir. Yine her iki haritada ortak olarak eğimli arazilerin erozyon miktarlarının diğer sahalara göre daha yüksek olduğudur. Tarım topraklarında her iki sonuç haritasına göre değerlerin çok fazla değişmediği gözlemlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Erozyon, Arazi Kullanımı, Arazi Örtüsü, Alaca Havzası, RUSLE Abstract Dimension of erosion hazard that causes loss of the fertile soil has quite highly in our country due to artificial effects and natural properties. In addition, erosion decreases planned useful life of the water structure by loading sediment and as a result, it causes economic losses. For that reason, it is important that scientific researches should be carried out in terms of knowledge of the erosion hazard for soil and water sustainability and planning in catchment. Erosion evaluated many factors together is a process. One of these factors is land use and land cover that has been taking into consideration in many erosion models. This research was carried out Çorum Alaca watershed located at north part of the Central Kızılırmak Region in the Central Anatolia. Total study area covers about km2 and lies between 825 m and 1726 m from sea level. The aims of this research are to determine values C factor (land use and land cover) using land cover and land use maps for two different years (1984 and 2012) and to calculate erosion and generate two erosion risk maps using RUSLE model. First C map for the study area was formed using land use land cover map produced by Ministry of Agriculture Forestry and Villages General Directorate of Rural Services. Second C map was created by taking into consideration of Corine 2012 land use land cover map provided by Ministry of Forestry and Water Affairs. When compared both C factor maps for the study area, it seem that different results were obtained particularly for forest areas. In addition, soil erosion of the basin was estimated using RUSLE model taking in to consideration of values C factor produced from different sources and results were compared. Erosion was detected in lower values when used C factor obtained from land resource inventory report of Province and used in RUSLE model. On the other hand, the ratio of high and very high soil erosion covered commonly in the study area when used of C values derived from Corine land use and land cover map. In both result maps, it was determined that pasture lands and high slope land have high erosion risk. Finally, it seems that there is no any significantly changing in agriculture areas when compared both soil erosion maps Keywords: Erosion, Land Use, Land Cover, Alaca Basin, RUSSLE 1. Giriş Ülkemizdeki erozyon tehlikesinin boyutunun fazla olduğu ve uygulamaya yönelik her türlü bilimsel ve teknik koruma önlemleri alınmazsa, tehlike boyutlarının giderek artacağı açık bir şekilde bilinmektedir (Erpul & Deviren Saygın, 2012: 26). Bu sebeple erozyon çalışmalarının önemi gün geçtikçe artmaya devam etmektedir. Erozyon birçok etkenin bir arada değerlendirildiği bir süreçtir. Bu süreçlerin başında şüphesiz toprak, iklim ve bitki örtüsü

3 Alaca Havzasında Uygulanan Rusle Erozyon Modelinde, C Faktörünün (Arazi Örtüsü /Arazi Kullanımı) 323 özellikleri gelmektedir. Son yıllarda erozyon çalışmalarında modelleme yöntemi yaygın olarak kullanılmaya başlamıştır (Tombuş, 2012; Dengiz vd., 2014). Model çalışmalarında ise önemli olan araştırma sahasına ait verilerin doğru ve güvenilir olması, hatta ölçülebilir değerler içermesi araştırmanın gerçekçiliği açısından oldukça önemlidir. Birçok farklı modelin kullanıldığı, erozyon çalışmalarında; ele alınan parametrelerde farklılıklar gösterebilmektedir. Temelde önemli parametrelerden birisi ise arazi kullanımıdır. Çünkü erozyon ile mücadelede en temel faktörlerden birisi arazi kullanımı ve arazi örtüsü faktörüdür. Arazi kullanımının erozyon üzerindeki etkisi, üzerine çeşitli araştırmalar yapılan güncel bir problemdir (Özşahin, 2016; Tağıl, 2007). Bu çalışmanın amacı, iki farklı zamana ait arazi kullanımı ve arazi örtü haritası kullanılarak, Alaca havzasına ait C faktörü değerlerini belirlemek ve RUSLE erozyon modeli kullanarak erozyon miktarının hesaplanması ve haritalarını oluşturulmasıdır. Ayrıca çıkan sonuçlar karşılaştırılarak farklılığın boyutları incelenmiştir. 2. Materyal ve yöntem 2.1. Materyal Bu çalışma arazi gözlem ve incelemeleri, örnek toplama, laboratuvar çalışmaları ve Coğrafi Bilgi Sistemleri analizleri yapılarak ortaya çıkarılmıştır. Araştırmada çeşitli devlet kuruluşlarına ait jeolojik, meteorolojik, hidrolojik ve kartografik veriler derlenerek yeniden değerlendirilmiştir. CBS işlemleri için ArcGIS v9.3 yazılımı kullanılmıştır Araştırma sahasının yeri ve sınırları Çalışma alanı İç Anadolu Bölgesi nin Orta Kızılırmak Bölümü nün kuzey kısmında bulunmaktadır. Orta Kızılırmak Bölümü ile Karadeniz Bölgesi nin Orta Karadeniz Bölümü sınırında bulunan havza Karadeniz Bölgesi ile İç Anadolu Bölgesi arasında karayolu bağlantısının olduğu alanda yer alır (Şekil 1). Araştırma sahası Alaca havzasının tamamından oluşmaktadır. Saha Alaca (Çorum) ilçesi dışında idari yönden Sorgun (Yozgat) ve Sungurlu (Çorum) ilçeleri sınırlarına da taşmaktadır. Çalışma sahasının toplam alanı 1656,4 km 2 dir. Araştırma sahası 825 m ile 1726 m arasında değişen düz, engebeli ve dağlık alanlardan oluşan farklı topoğrafik ünitelerden oluşmaktadır. Araştırma sahasının güney kesimlerindeki dağlık alanlar Bozok platosunun kuzey kesimlerinde yer almaktadır. Şekil 1. Araştırma sahası lokasyon haritası (İmamoğlu, 2016).

4 324 Ali İmamoğlu & Mıhammed Bahadır & Orhan Dengiz 2.2. Yöntem RUSLE modeli daha kesin erozyon tahminlerini sağlamak üzere tasarlanmış US- LE nin revize edilmiş şeklidir (Renard vd., 1994: 288). Alaca havzasında yapılan işlemler şematik hale getirilmiştir ve Şekil 2 de verilmiştir. Şekil 2. Yöntem akış diyagramı (İmamoğlu, 2016). Her bir parametrenin önemli olduğu Revised Universal Soil Loss Equation modelinde C faktörünün değerlerinin değişmesi ile ortaya ne gibi sonuçlar çıkacağı incelenmiştir. Bu anlamda, öncelikle araştırma sahasına ait iki farklı C faktörü haritası elde edilmiştir. Bunlardan birisi Köy Hizmetleri tarafından yapılan il envanter raporları yararlanılarak oluşturulan C faktörüdür (T.C. Başbakanlık Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü, 1994). İkinci olarak elde edilen arazi kullanım ve arazi örtüsü faktörü haritası ise Orman ve Su İşleri Bakanlığı tarafından yapılan Türkiye Corine arazi kullanım sınıflandırması dikkate alınarak oluşturulmuş 2012 yılına ait arazi kullanım ve arazi örtü haritasıdır (Anonim, 2012). Bu iki harita ile model uygulanmış ve ortaya çıkan farklılıklar incelenmiştir. Ayrıca RUSLE modelini oluşturan diğer faktörlere ait veriler İmamoğlu 2016 dan elde edilmiştir (İmamoğlu 2016: 154, 156, 160). Elde edilen veriler yeniden değerlendirilerek sahaya uygulanmıştır. 3. Bulgular ve tartışma 3.1. Havzanın topoğrafik özellikleri Araştırma sahasının morfolojik karakterini en iyi şekilde görebilmek için D B doğrultusunda profiller alınmıştır (Şekil 3). Eymir Deresi kolunda başlayarak Alaca Çayı vadi tabanı boyunca bir profil alınmıştır. Oluşturulan profil düzlemi yaklaşık 55 km uzunluğunda olup 1200 m lerden başlamıştır (Şekil 3). Analiz sonuçlarına baktığımızda havzanın dağlık alanlarla çevrili olduğu, havza çevresindeki sahaların flüvyal süreçlerle oldukça parçalanmış yoğun bir vadi ağından oluştuğu görülmektedir (İmamoğlu, 2016: 38). Bu sahalarda toprak kaybı çok yüksek olmaktadır. Sahaya yönelik arazi çalışmalarında elde ettiğimiz fotoğraflarda da bu net bir şekilde kar-

5 Alaca Havzasında Uygulanan Rusle Erozyon Modelinde, C Faktörünün (Arazi Örtüsü /Arazi Kullanımı) 325 şımıza çıkmaktadır (Şekil 4). Şekil 3. Araştırma sahası profil analizleri. Şekil 4. Güneye bakan yamaçlar bitki örtüsünden yoksun şiddetli erozyon sahalarıdır.

6 326 Ali İmamoğlu & Mıhammed Bahadır & Orhan Dengiz Araştırma sahasının güney ve doğu kesimlerinin daha eğimli olduğu görülmektedir. Yükselti arttıkça topoğrafyanın eğimi artmaktadır. Güneybatıda Akçadağ ve çevresi, doğuda Toprakdede Tepesi ve çevresi, kuzeyde ise Çorum depresyonu ile Alaca depresyonunu birbirinden ayıran Büyükcamili ve İbrahimköyü yerleşmelerinin bulunduğu sahalar çalışma alanında en fazla eğimin olduğu yerlerdir. Bu sahaların yanında özellikle Seyitnizam, Büyüköz, Eymir, Kırımözü dereleri vadilerinde eğim değerleri oldukça yüksektir. Araştırma sahasının genel eğimine baktığımızda sahanın yaklaşık % 70 inin 3 derece ve üzeri eğimli yaklaşık % 30'unun ise düz ve düze yakın alanlardan oluştuğu görülmektedir (Tablo 2). Alaca ilçe merkezi ve yakın çevresinde bulunan sahalar eğimin az olduğu ova tabanıdır. Ayrıca araştırma sahasının güneyinde İsafakıllı ve Taşpınar köylerinin bulunduğu sahalarda plato yüzeyi olup buralarda da eğim değerleri düşüktür (Şekil 5). Alaca havzasının akarsular tarafından sık bir şekilde yarıldığı, bu yüzden bakının kısa mesafelerde çok fazla değişiklik gösterdiği görülmektedir. Bakının alansal dağılımına bakıldığında da yaklaşık homojen bir dağılım gösterdiği söylenebilir. Kuzey ve kuzeybatı yönlü yamaçların alanının diğer yönlere bakan sahalardan daha fazla olması vadilerin uzanış yönleriyle ilgilidir. Şekil 5. Araştırma sahası eğim haritası

7 Alaca Havzasında Uygulanan Rusle Erozyon Modelinde, C Faktörünün (Arazi Örtüsü /Arazi Kullanımı) 327 Tablo 1. Araştırma sahası eğim haritası alan ve yüzde cinsinden dağılımı Eğim Sınıfı (%) Alan (km 2 ) Yüzde (%) Toplam Toprak kaybı ile yağışlar arasında çok yakın bir ilişki vardır. Araştırma sahasında yıllık ortalama yağış verilerine göre yıllık yaklaşık 364 mm yağış düşmektedir (MGMİ, 2017). Yağış miktarı yanında, yağış anındaki toprak nem içeriği, sıcaklık, buharlaşma koşulları, damla büyüklük dağılımı, yağış yoğunluğu, yağış süresi, yağışın araziye düşme açısı, damlanın düşme hızı, vb. birçok etmen, erozyonla oluşan toprak kaybına etki etmektedir (Lal, 1988: 80) Havzanın arazi kullanımı ve arazi örtüsü C faktörü toprak koruma planının ortalama yıllık toprak kaybını nasıl etkileyeceği ve toprak kaybı potansiyelinin yapılaşma faaliyetleri, ürün münavebeleri veya diğer amenajman programları sırasında zaman içinde nasıl bozulup dağılacağını gösterir (Renard vd., 1997). Araştırma sahası erozyon dağılımının belirlenmesinde arazi kullanımı büyük önem taşımaktadır. Araştırma sahasında başta kuru tarım yapılan alanlar olmak üzere toprak bozulumu oldukça yüksektir. Bu alanlar araştırma sahasının yaklaşık % 60 ında dağılış göstermektedir (Tablo 4). Araştırma sahası arazi kullanım haritası toprak il envanter raporlarından alınarak oluşturulmuştur (İmamoğlu vd, 2016: 12). Bazı araştırmacılar arazi kullanımının belirlenmesinde NDVI görüntüleri sınıflandırma yöntemini kullanmışlardır (Kızılelma, 2013). Elde edilen haritadaki arazi kullanım alanlarına ait C faktörlerinin belirlenmesinde ise Avrupa Birliği araştırma enstitüsünün kullandığı değerler kullanılmıştır (Anonim, 2012). Yapılan çalışmalarda kullanılan C değerleri aynı arazi kullanımları için yakın ya da aynı değerler olduğu da gözlemlenmiştir. Türkiye de yapılan birçok çalışmada C faktör değerleri önceki çalışmalardan derlenerek elde edilmiştir (Doğan & Güçer, 1976; İrvem & Tülücü, 2004: 5).

8 328 Ali İmamoğlu & Mıhammed Bahadır & Orhan Dengiz Tablo 3. Arazi Kullanımının Ab Enstitüsü Standartlarına Göre Aldığı C Değerleri Arazi Kullanımı Otlak (Mera) Meşelik (Funda. maki vd.) Sulu Tarım Bozuk Orman (Seyreltilmiş bitki örtüsü) Kuru Tarım Sulu Tarım Bağ Doğal Bitki Örtüsü-Tarım karışık Mera-Kuru Tarım Orman-Mera Mera-Meşe Otlak Meşe (fundalık. maki. garig) Meşe-Mera (orman içi otlaklar) Bahçe 0.02 Çıplak Kaya C FAKTÖRÜ

9 Alaca Havzasında Uygulanan Rusle Erozyon Modelinde, C Faktörünün (Arazi Örtüsü /Arazi Kullanımı) 329 Şekil 6. İl Envanter Raporu Haritalarına Göre Elde Edilen C Faktörü Haritası (İmamoğlu vd, 2016) Tablo 4. İl Envanter Raporu Haritalarına Göre Elde Edilen C Değerlerinin Alan ve Oransal Dağılımı C sınıf değeri Alan (km 2 ) Yüzde (%) Toplam Araştırma sahası arazi kullanım ve arazi örtüsü haritası Corine sınıflama sisteminin üçüncü seviyesine göre hazırlanmış Türkiye nin arazi kullanım ve arazi örüsü haritası dikkate alınarak araştırma alanının C faktör değerleri belirlenmiştir (Tablo 5 ve Şekil 7). C faktörü haritasında elde edilen sınıfların dağılımına baktığımızda orman mera alanlarında C faktörünün daha yüksek olduğu tarım alanlarına doğru C değerlerinin düş-

10 330 Ali İmamoğlu & Mıhammed Bahadır & Orhan Dengiz tüğü görülmektedir. Bu da arazi örtüsünün erozyon oluşturan faktörler karşısında önemini ortaya koymaktadır. C faktörünün en yüksek olduğu alanlara baktığımızda arazi kullanım tiplerinin sulanmayan sera, bitki değişim alanları ve kuru tarım yapılan araziler olduğu görülmektedir. Tablo 5. Corine Arazi kullanımının AB enstitüsü standartlarına göre aldığı C değerleri Corine arazi kullanımı C Faktörü değerleri Sürekli şehir 0 Karayolu demiryolu 0 Mineral çıkarım sahası 0,36 Mera 0,005 Doğal bitki örtüsü tarım alanı 0,04 Geniş yapraklı orman 0,003 Doğal çayır 0,005 Bitki değişim alanı 0,4 Seyrek bitki 0,36 Su kütlesi 0 Kesikli şehir 0 Kesikli kırsal 0 Sulanmayan ekilebilir alan 0,4 Sulanmayan sera 0,4 Sulanmayan karışık tarım 0,335 Meyveyle karışık sulu 0,296 Çıplak alan 0,36

11 Alaca Havzasında Uygulanan Rusle Erozyon Modelinde, C Faktörünün (Arazi Örtüsü /Arazi Kullanımı) 331 Şekil 7. Araştırma sahası Corine yöntemine göre oluşturulmuş C faktörü haritası Tablo 6. Corine yöntemine göre elde edilen C değerlerinin alansal ve oransal dağılımı C sınıf değeri Alan (km 2 ) Yüzde (%) 0 19,6 1,2 0,003 59,6 3,6 0, ,2 10,5 0,04 124,8 7,5 0,296 0,4 0,1 0,335 36,0 2,2 0,36 113,8 6,9 0,4 1128,0 68,1 Toplam RUSLE Toprak Kayıp Miktarı Erozyon duyarlılık haritasının oluşturulmasında elde edilen bütün katmanlar ArcGIS, Raster calculator kullanılarak çarpıştırılmıştır. Çarpma işlemi sonucu elde edilen haritalar yeniden sınıflandırılmıştır. Araştırma sahasına ait erozyon duyarlılık sınıflarının belirlenmesinde Bergsma vd. (1996) nin yaptığı sınıflandırma kullanılmıştır (Tablo 7). Ortaya çıkan erozyon duyarlılık haritalarına baktığımızda il envanter raporu sonucu elde edilen haritanın daha düşük eroz-

12 332 Ali İmamoğlu & Mıhammed Bahadır & Orhan Dengiz yon değerleri gösterdiği görülmüştür. Bu haritaya göre, sahanın yaklaşık yarısında çok hafif erozyon (0-5 ton/ha/yıl) olduğu görülmektedir. Yaklaşık 390 km 2 lik alanda hafif erozyon (5-12 ton/ha/yıl), 338 km 2 lik alanda ise orta şiddette erozyon görülmektedir. Güçlü, şiddetli ve çok şiddetli erozyon görülen alanlar ise sahanın yaklaşık 70 km 2 ile yaklaşık % 4.4 lük kısmını kaplamaktadır (Tablo 7 ve Şekil 8). En şiddetli erozyon olaylarını görüldüğü sahalar güneybatıda Akçadağ, Örtlek Tepesi, Hırkababa Tepesi nin bulunduğu oldukça dik ve eğimli alanlar ile sahanın yaklaşık doğu kesimlerinde kalan Toprakdede Tepesi ve Gazipaşa köyü yakınlarıdır. Corine yöntemine göre oluşturulan C faktörü ile elde edilen RUSLE erozyon haritasına baktığımızda ise şiddetli ve çok şiddetli erozyon sahalarının oranının çok daha yüksek olduğu görülmüştür. Çok hafif erozyon sahaları (0-5 ton/ha/yıl) alanın %17,7 sinde görülmektedir. Yaklaşık %30 luk alanda hafif ve orta şiddetli erozyon (5-12, ton/ha/yıl) görülmektedir. 269,6 km 2 lik alanda güçlü erozyon (35-60 ton/ha/yıl) görülürken, 382,5 km 2 lik alanda şiddetli erozyon ( ton/ha/yıl) görülmektedir. Elde edilen diğer haritaya göre çok yüksek sonuçlar çıkan çok şiddetli erozyon (150+ ton/ha/yıl) oranı ise sahanın %13,7 lik kısmı ile 226,6 km 2 lik alanda görülmektedir (Tablo 7, Şekil 8). Çok şiddetli erozyon sahaları özellikle Akçadağ çevresinde Örtlek tepe ve Hırkababa tepesi çevresinde ve daha doğuda Toprakdede tepesi çevresinde yoğun olarak görülmektedir. Duyarlılık sınıfları arasındaki farkın bu kadar yüksek çıkmasının önemli sebeplerinden birisi ilk yapılan C faktöründe 0,4 değer alan alanların sadece tarım alanlarını içermesine rağmen Corine metoduna göre yapılan haritada 0,4 değer alan arazi kullanımı oldukça yüksektir. İlk haritada 0,04 olarak değerlendirilen araziler Corine yöntemine göre yapılan haritada 0,4 değeri almıştır. Bu da erozyona olan direncin daha düşük çıkmasına sebep olmuştur. İlk yapılan haritada meralar, meşe ve orman alanları ile birlikte değerlendirilmiş bitki örtüsü de erozyona karşı direnci yüksek tutmuştur.

13 Alaca Havzasında Uygulanan Rusle Erozyon Modelinde, C Faktörünün (Arazi Örtüsü /Arazi Kullanımı) 333 Erozyon Duyarlılık Sınıfı Şekil 8. İl Envanter Raporu Haritalarına Göre Elde Edilen C Faktörüne Bağlı RUSLE Erozyon Haritası Tablo 7. Araştırma Sahası Erozyon Duyarlılık Sınıflarının Alan Ve Yüzde Cinsinden Dağılımı (İmamoğlu ve Dengiz, 2016). Erozyon Duyarlılık Sınıf Değeri (ton/ha/yıl) Alan (km 2 ) Yüzde (%) Çok Hafif Hafif Orta Güçlü Şiddetli Çok Şiddetli Toplam

14 334 Ali İmamoğlu & Mıhammed Bahadır & Orhan Dengiz Şekil 9. Corine Yöntemine Göre Elde Edilen C Faktörüne Bağlı RUSLE Erozyon Haritası Tablo 8. Araştırma Sahası Erozyon Duyarlılık Sınıflarının Alan Ve Yüzde Cinsinden Dağılımı Erozyon Duyarlılık Sınıfı Erozyon Duyarlılık Sınıf Değeri (ton/ha/yıl) Alan (km 2 ) Yüzde (%) Çok Hafif ,5 17,7 Hafif ,7 9,0 Orta ,5 20,3 Güçlü ,6 16,3 Şiddetli ,5 23,1 Çok Şiddetli ,6 13,7 Toplam Sonuç Araştırma sahasına ait iki farklı arazi kullanım ve arazi örtüsü haritasına göre C faktör haritası yapılmıştır. Elde edilen bu iki farklı C faktörü diğer faktörler ile birleştirilerek Alaca Havzasına ait iki farklı RUSLE erozyon haritası elde edilmiştir. Elde edilen iki haritaya baktığımızda, Corine yöntemi ile yapılan arazi kullanımı ve arazi örtüsü haritasından oluşturulan C faktörünün kullanılması sonucu RUSLE erozyon değerlerini çok daha yüksek olduğu görülmüştür. Arazide yapılan gözlem ve araştırmalara göre her iki altlık harita kullanılarak yapılan RUSLE modeli sonuç haritası araziye uygunluk göstermektedir. Fakat Corine ile hazırlanan altlık veri

15 Alaca Havzasında Uygulanan Rusle Erozyon Modelinde, C Faktörünün (Arazi Örtüsü /Arazi Kullanımı) 335 haritası daha güncel veriler içerdiği için daha doğru sonuçlar ortaya koyduğu sonucuna varılmıştır. Ayrıca erozyona maruz kalan sahaların oranı ise hayli yüksek çıkmıştır. Her iki sonuç haritasında da mera arazilerinde erozyon duyarlılığının yüksek olduğu belirlenmiştir. Bu yüzden erozyonla mücadelede mera alanlarının sürdürülebilirliği ile ilgili çalışmalar yapılmalıdır. Mümkünse bazı mera arazilerine çayır ekilmesi ve otlatmanın düzenlenmesi mera alanlarında görülen erozyon şekillerinin gelişmesini engelleyecektir. Yine her iki haritada ortak olarak eğimli arazilerin erozyon miktarlarının diğer sahalara göre daha yüksek olduğudur. Araştırma sahası güney kesiminde yarılmanın ve parçalanmanın daha yüksek olduğu sahalar daha yüksek erozyon riski altındadır. Araştırma sahasına ait RUSLE modelinin iki farklı C faktörü kaynak verisi ile uygulanması sonucu ortaya çıkan farkın ne kadar yüksek olduğu, arazi kullanımının ve arazi örtüsünün erozyon üzerinde ne kadar önemli etkisi olduğunu ortaya koymaktadır. Her iki C faktörü ve sonuç haritaları karşılaştırıldığında erozyon miktarı düşük olan haritada meşelik ve orman alanlarının daha yüksek olduğu görülmüş, bu da toprak kayıp miktarını düşürmüştür. Tarım topraklarında her iki sonuç haritasına göre değerlerin çok fazla değişmediği gözlemlenmiştir. Tarım arazilerinin arazi kullanımı içerisinde dağılış değerleri birbirine yakın sonuçlar gösterirken, sonuç haritasında tarım alanlarında görülen erozyon tehlike boyutunun da yakın olduğu gözlemlenmiştir. Tarım arazilerinde erozyonla mücadele kapsamında çiftçiler hedef kitle olarak ele alınmalı ve bilgilendirme ve eğitim faaliyetleri yürütülmelidir. KAYNAKÇA Anonim (1987). Ministry of Agriculture, Forestry and Villages/ General Management Planning of Turkey (Soil Conservation Main Plan). Ministry of Agriculture Forestry and Villages General Directorate of Rural Services pp: 105 Ankara. Anonim (2012). Corine Ululsal Arazi Örtüsü Projesi, İTÜ, Maslak / İstanbul, adresinden erişildi. Bergsma E. vd., (1996). Terminology for soil erosion and conservation. International Society of Soil Science, Grafisch Service Centrom, Wageningen. Dengiz, O. vd., (2014). İnebolu Havzası nın ICONA Modeli İle Toprak Erozyon Risk Değerlendirmesi. Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi 29 (2): Doğan, O. & Güçer, C. (1976). Su erozyonunun nedenleri, oluşumu ve üniversal denklem ile toprak kayıplarının saptanması. T.C. Köy İşleri Bakanlığı Topraksu Genel Müdürlüğü, Topraksu Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Yayın No: 41, Ankara, 159s. Erpul, G. & Deviren, S. S. (2012). Ülkemizdeki toprak erozyonu sorunu üzerine: ne yapmalı?. Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Dergisi, 1(1), Sayfa: İmamoğlu, A & Dengiz O. (2016). Determination of soil erosion risk using RUSLE model and soil organic carbon loss in Alaca catchment (Central Black Sea region, Turkey), Rend. Fis. Acc. Lincei (2017) 28: İmamoğlu, A. (2016). Alaca Havzası nın Erozyon Risk Değerlendirmesi ve Planlaması, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Samsun. İmamoğlu, A. vd., (2016). Çorum Alaca Havzasında Toprak Erozyon Duyarlılık Faktörünün Farklı Enterpolasyon Modeller Kullanılarak Konumsal Dağılımının belirlenmesi, Toprak Su Dergisi, 2016, 5 (1): (8-15). İrvem, A. & Tülücü, K. (2004). Coğrafi bilgi

16 336 Ali İmamoğlu & Mıhammed Bahadır & Orhan Dengiz sistemi ile toprak kaybı ve sediment verimi tahmin modelinin (est) oluşturulması ve Seyhan-Körkün alt havzasına uygulanması. Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, No:13. Kızılelma, Y. (2013). Coğrafi bilgi sistemleri ve uzaktan algılama teknikleri kullanılarak Mut havzasında (Pirinçsuyu ve Kurtsuyu Dereleri) erozyon duyarlılık alanlarının belirlenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kahramanmaraş. Lal, R. (1988). Soil erosion research methods. Soil and Water Conservation Society, Netherland. Özşahin, E. (2016). Ergene Havzasında (Trakya) arazi kullanım ve arazi örtüsü değişikliklerinin erozyon üzerine etkisi, Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi, Sayı:1, Renard, K. vd., (1997). Predicting soil erosion by water: A guide to conservation planning with the revised universal soil loss equation (RUSLE). USDA Agr. Handbook, No: 703. Renard, K.G. vd., (1994). The Revised Universal Soil Loss Equation, In: R. Lal (Editor), Soil Erosion Research Methods. Second edit. St. Lucie Press, Ankeny, 340 p. Tağıl, Ş. (2007). Tuzla Çayı Havzasında (Biga Yarımadası) CBS-tabanlı RUSLE modeli kullanarak arazi degradasyonu risk değerlendirmesi. Ekoloji, 17, 65, T.C. Başbakanlık Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Çorum İli Arazi Varlığı ve Arazilerin Tarımsal Kullanıma Uygunluğu, Baskı İşleri Şube Müdürlüğü, Ankara. Tombuş, F.E. vd., (2012). Assessment of soil erosion based on the method USLE; Çorum province example. FIG Working Week Rome, Italy.