ANONİM ORTAKLIKLARDA ÖZEL DENETÇİ TAYİNİ

Transkript

1 ANONİM ORTAKLIKLARDA ÖZEL DENETÇİ TAYİNİ Dr. Aydın ÇELİK GİRİŞ Ticaret Kanunumuzun (TK) özel denetçi tayinini düzenleyen 348. maddesinin 1. ve 2. fıkraları uyarınca: Umumi heyet bazı muayyen hususların tetkik ve teftişi için lüzumu halinde hususi murakıp seçebilir. Umumi heyetin toplantı vaktinden itibaren en az altı ay önceden beri esas sermayenin en az onda birine muadil paylara sahip oldukları sabit olan pay sahipleri; son iki yıl içinde şirketin kuruluşuna veya idare muamelelerine mütaalik bir suiistimalin vukubulduğunu veya kanun yahut esas mukavele hükümlerine önemli bir surette aykırı hareket edildiğini iddia ettikleri takdirde, bunları veya bilançonun gerçekliğini tahkik için hususi murakıpler tayinini umumi heyetten isteyebilirler. Bu talep reddolunduğu takdirde lüzumlu masrafları peşin ödemek, dava neticesine kadar merhun kalmak üzere sahip oldukları pay senetlerini muteber bir bankaya tevdi etmek şartiyle mahkemeye müracaat hakkını haizdirler. Hükümden de anlaşıldığı gibi, azınlığın özel denetçi tayinini isteme hakkı aşamalı olarak düzenlenmiştir. Azınlık ilk olarak bu hakkını genel kurula (GK) karşı ileri sürmekte, genel kurulun bu istemi reddetmesi durumunda, özel denetçi tayini için mahkemeye başvurabilmektedir. Hükmün devam eden fıkralarında, mahkemeye başvurmanın diğer koşulları ile azınlığın isteminin reddi halinde doğan zarardan sorumluluk düzenlenmiştir. Özel denetçi tayini konusu birçok açıdan ele alınmasına karşın, sözkonusu hükmün karmaşık düzenlenmiş olması ve tekrarlara yer vermesi nedeniyle, bu konuda gerek doktrinde ve gerekse Yargıtay kararlarında birçok tartışma ortaya çıkmıştır. Anonim ortaklıkta (AO), yönetim kurulu (YK) ve denetçilerin kural olarak (imtiyazlı payların bulunmaması durumunda) GK daki çoğunluk tarafından seçildiği hususu göz önünde bulundurulduğunda, özellikle azınlığa özel denetçi tayini isteme hakkını tanıyan bu hükmün, azınlık ile çoğunluk

2 arasındaki dengenin oluşturulması bakımından önemi ve yararı çok büyüktür. Bu bakımından çalışmamızın amacı, pay sahipleri ve azınlığın çoğunluk karşısındaki hak ve menfaatlerini korumaya yarayan ve dolayısıyla özellikle uygulama açısından büyük önem arzeden bu hükmü tüm yönleriyle ele almak ve tartışmalı hususlara çözüm önerileri sunmaktır. Kamuoyuna Şubat 2005 te sunulan Ticaret Kanunu Tasarısına, (henüz belirsiz olması nedeniyle), çalışmamızın metninde yer verilmemiş ancak zaman zaman özel denetçi tayinine ilişkin tasarı hükümlerine, yararlı olacağı düşüncesiyle, dipnotlarda da olsa yer verilerek, karşılaştırma yapma ve yorum belirtme yoluna gidilmiştir. Çalışmamızda öncelikle, özel denetçi tayini isteyebilecek kimseler ve özellikle azınlığın mahkemeden özel denetçi tayini isteme yetkisi ve şartları incelenecektir. Özel denetçi tayinine karar verecek yetkililer ve aldıkları kararların niteliği ele alındıktan sonra, özel denetçinin görev ve yükümlülükleri, denetçi raporunun hükmü, azınlığın sorumluluğu, teminat paylarının iadesi ve azınlığın masraf talebi konuları ele alınacaktır.

3 KAYNAKÇA Arslanlı, H. : Anonim Şirketler I Umumi Hükümler, 3. bası, İstanbul (C. I) Arslanlı, H. : Anonim Şirketin Organizasyonu ve Tahviller, C. II-III, İstanbul (C. II- III). Bahtiyar, M. : Anonim Ortaklıkta Kayıtlı Sermaye Sistemi ve Sermaye Artırımı, İstanbul Bahtiyar, M. : Anonim Ortaklık Anasözleşmesi, İstanbul Birsel, T. M. : Anonim Şirketlerde Azınlık Hakları, İmran Öktem e Armağan, Ankara Çevik, O. N. : Anonim Şirketler, Seçkin Kitabevi, 4. baskı, Ankara Doğanay, İ. : Türk Ticaret Kanunu Şerhi, C. 1, ikinci baskı, Olgaç Matbaası, Ankara Domaniç, H.: Anonim Şirketler Hukuku ve Uygulaması TTK. Şerhi II, İstanbul Domaniç, H./Çamoğlu, E. : İçtihatlı-Notlu Türk Ticaret Kanunu ve Ticari Mevzuat, 3. bası, İstanbul Eriş, G. : Türk Ticaret Kanunu Ticari İşletme ve Ticaret Şirketleri, C. I, 2. baskı, Ankara Guhl, Theo/Hirsch, Alain : Anonim Şirketlerde Denetleme, çev. Akar Öçal, Batider, C. VI, S. 4, Aralık Kendigelen, A. : Anonim Ortaklık Payı Üzerinde İntifa Hakkı, İstanbul Moroğlu, E. : Notlu-İçtihatlı Türk Ticaret Kanunu ve İlgili Mevzuat, 7. bası, Beta, İstanbul (TTK.) Moroğlu, E. : Anonim Ortaklıkta Özel Denetçi, İHFM, C. XLII, S. 1-4 (ayrı bası), İstanbul (Özel Denetçi) Moroğlu, E. : Türk Ticaret Kanunu na Göre Anonim Ortaklıkta Genel Kurul Kararlarının Hükümsüzlüğü, 2. baskı, Ankara (Hükümsüzlük) Moroğlu, E. : Anonim Ortaklıkta Esas Sermaye Artırımı, Ankara İmregün, O. : Anonim Ortaklıklar, 4. bası, İstanbul (AO.) İmregün, O. : Anonim Şirketlerde Pay Sahipleri Arasında Umumi Heyet Kararlarından Doğan Menfaat İhtilafları, İstanbul 1962.

4 İmregün, O. : Anonim Şirketlerde Azlığın Himayesi, III üncü Ticaret ve Banka Hukuku Haftası, Ban. ve Tic. Huk. Arş. Ens., Mayıs (Azlığın Himayesi) Öçal, A. : Fransız Hukukunda Hesap Denetçilerinin Anonim Şirketlerin Denetlenmesindeki Rolü, Batider, C. VI, S. 3, Haziran (Hesap Denetçileri) Özkan, Ö. : Türk ve İsviçre Anonim Ortaklıklar Hukukunda Özel Denetçi Atanması, Batider, C. XX, S. 2, Ankara 1999, s, 29. Poroy, R./Tekinalp, Ü./Çamoğlu, E. : Ortaklıklar ve Kooperatif Hukuku, 8. bası, İstanbul (Ortaklıklar) Tekil, F. : Anonim Şirketler Hukuku, 2. bası, İstanbul Tekinalp, Ü. : Azlığın İstemi Üzerine Denetçilerin Gündeme Madde Koyma Hakları Var mıdır?, İkt. ve Mal. D., C. XXV, S. 2, Mayıs (Madde Koyma) Tekinalp, Ü./Çamoğlu, E. : Açıklamalı, Notlu ve Karşılaştırmalı Türk Ticaret Kanunu ve İlgili Mevzuat, 9. bası, İstanbul Teoman, Ö. : Anonim Ortaklıkta Azlığın Genel Kuruldan Özel Denetçi Seçilmesini İsteme Hakkı ve Gündeme Bağlılık İlkesi, İkt. ve Mal. D., C. XXVII, S. 2, Mayıs Teoman, Ö. : Yargıtay 11. Hukuk Dairesinin Özel Denetçi Konusundaki Bir Kararı Üstüne Kısa Notlar, İkt. ve Mal., C. XXIX, S. 2, Mayıs Teoman, Ö. : Özel Denetçi Atanması İstemi Genel Kurulca Reddedilen Azınlığın İzleyebileceği Yollar, Yasa Hukuk Dergisi, C. IV, S. 9, Eylül Uçar, S. : Hukukumuzda Yönetim Kurulu ve Denetçiler ile Sorumluluk Halleri, İstanbul Yılmaz, T. : Anonim Şirketlerde Hususi Murakıp Tayini, İstanbul Barusu Dergisi, C. 48, S , İstanbul 1975.

5 İÇİNDEKİLER GİRİŞ I. ÖZEL DENETÇİ TAYİNİNİ İSTEYEBİLECEK KİMSELER A. ORTAKLAR B. YÖNETİM KURULU C. DENETÇİLER D. AZINLIK 1. GENEL OLARAK AZINLIĞIN ÖZEL DENETÇİ İSTEME YETKİLERİ a. Pay Sahibi Sıfatıyla (TK. m. 348/1) b. Haklı Sebeplerle (TK. m. 366) c. Mahkemenin Yetki Vermesiyle (TK. m. 367) d. Denetçilere Görüş Bildirmek Suretiyle (TK. m. 356/2) 2. ÖZEL OLARAK AZINLIĞIN ÖZEL DENETÇİ İSTEME YETKİSİ (TK. m. 348/2-3) a. Azınlığın Oranı aa) Altı aylık süre hususu bb) Pay sahipliğinin ispatı b. Özel Denetçi Tayininin İstenebileceği Konular aa) İncelenecek hususun belirli olması bb) İki yıllık sürenin uygulanması c. Mahkemeye Müracaat aa) Usule ilişkin şartlar aaa) Azınlığın talebinin reddedilmiş olması bbb) Masrafların ödenmesi ccc) Pay senetlerinin bankaya tevdi edilmesi bb) Esasa ilişkin şartlar II. ÖZEL DENETÇİ TAYİNİNE KARAR VERECEK YETKİLİLER A. GENEL KURUL TARAFINDAN ÖZEL DENETÇİ TAYİNİ 1. KABUL KARARI a. Kararın İptali b. Özel Denetçinin Şahsına İtiraz c. Kararın İçeriği d. İlişkinin Niteliği e. Kararın İcrası 2. RED KARARI B. MAHKEME TARAFINDAN ÖZEL DENETÇİ TAYİNİ 1. MAHKEME KARARININ HUKUKİ NİTELİĞİ 2. MAHKEME KARARININ İÇERİĞİ 3. MAHKEME KARARININ ETKİLERİ 4. YARGILAMA USULÜ VE GÖREVLİ MAHKEME III. ÖZEL DENETÇİLERİN GÖREV VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ IV. DENETÇİ RAPORUNUN HÜKMÜ V. AZINLIĞIN SORUMLULUĞU A. SORUMLULUĞUN ŞARTLARI B. ZARAR VI. TEMİNAT OLARAK GÖSTERİLEN PAYLARIN İADESİ VE AZINLIĞIN MASRAF TALEBİ

6 SONUÇ VE DEĞERLENDİRME