TÜRKİYE DE AB ÜYELİĞİ İÇİN ŞİRKETLERİN HAZIRLIKLARI. Türkiye deki özel sektörün görüşleri TOBB

Transkript

1 ETCF II Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından finanse edilmektedir TÜRKİYE DE AB ÜYELİĞİ İÇİN ŞİRKETLERİN HAZIRLIKLARI Türkiye deki özel sektörün görüşleri TOBB

2 Bu yayın Avrupa Birliği nin yardımıyla hazırlanmıştır. Bu yayının içeriğinden yalnızca EUROCHAMBRES ve TOBB sorumlu olup herhangi bir şekilde AB nin görüşlerini yansıttığı şeklinde yorumlanamaz. Editörler Komitesi : Juliette Loppé, Dirk Vantyghem (EUROCHAMBRES), Mustafa Bayburtlu (TOBB) Anketin dijital formata dönüştürülmesi, veri özütleme, tablo ve rakamlar kullanılarak yapılan istatistiksel analizlerin sorumluluğu EUROHORIZONS, İstanbul, Türkiye ye aittir. Tasarım ve Basım Morris and Chapman, Belçika ya aittir. ETCF II Anketi bir EUROCHAMBRES ve TOBB ürünüdür. Kaynağın açıkça belirtilmesi koşuluyla, rapor içeriği çoğaltılabilir.

3 ETCF II Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından finanse edilmektedir TÜRKİYE DE AB ÜYELİĞİ İÇİN ŞİRKETLERİN HAZIRLIKLARI Türkiye deki özel sektörün görüşleri Bu anket AB - Türkiye Odalar Forumu Projesi nin (ETCF II) ikinci aşaması kapsamında uygulanmıştır. ETCF II projesi Avrupa Ticaret ve Sanayi Odaları Birliği (EUROCHAMBRES) ile Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) tarafından yürütülen üç yıllık bir projedir. ETCF II, IPA 2009 Sivil Toplum Aracı kapsamında Avrupa Birliği (AB) tarafından finanse edilmektedir. Proje kapsamında Türkiye deki Ticaret Odaları ile Avrupa Birliği nde bulunan muadil kuruluşlar arasında karşılıklı bilgi, diyalog ve uzun dönemli işbirliğinin güçlendirilmesi; böylece AB ve Türk iş dünyası entegrasyonunun teşvik edilmesi amaçlanmaktadır. Bu doküman şu web sitelerinden ücretsiz olarak indirilebilir: TOBB

4

5 İÇERİK Giriş... 6 Yönetici Özeti Ankete Cevap Katılım müzakerelerine aşinalık düzeyi AB müktesebatı ve Türkiye nin AB müktesebatına uyum alanında sürdürdüğü çabalar hakkında bilinç düzeyi Türk işletmelerinin AB ihtiyaçları Hazırlıkların mevcut durumu Müktesebatın beş alanında uyum düzeyi AB müktesebatına uyum: rekabet edebilirliğin geliştirilmesine yönelik bir araç Türk şirketlerince öngörülen belirli sorunlar Yürürlükteki yeni Türk Ticaret Kanununun etkileri Müktesebata n işletmeler üzerindeki etkisi Uyum maliyeti İş dünyasının katılım müzakereleri sürecine dahil edilmesi Olası AB üyeliğinden beklentiler İşletmeler açısından beklenen getiriler Olası AB üyeliği ile ilgili görüşler Ek: Anket TÜRKİYE DE AB ÜYELİĞİ İÇİN ŞİRKETLERİN HAZIRLIKLARI I 5

6 GİRİŞ AB-Türkiye Odalar Forumu kapsamında uygulanan Türkiye de AB üyeliği için şirketlerin hazırlıkları konulu ikinci anket ile elde edilen sonuçları sizlerle paylaşmaktan mutluluk duymaktayız. Her bölgeden çeşitli büyüklükteki 3721 şirketin vermiş olduğu çok değerli yanıtlar sayesinde, Türk iş dünyasının Türkiye nin AB ye katılımı ile ilgili tutum ve beklentilerine dair gelişmeler konusunda mevcut görüşlerini yansıtan bilgiler işbu raporun içeriğinde yer alabilmiştir. Rapor kapsamında yalnızca Türk şirketlerinin AB müktesebatı ile ilgili bilinç düzeyi ve müktesebata uyum konusundaki hazır bulunuşlukları hakkında detaylı bilgiler sunulmamış, aynı zamanda Türk işletmelerinin AB den ve Türkiye den beklentileri de açıklanmıştır. İkinci ankete dair en çarpıcı bulgu Türk şirketlerinin hala AB üyeliğini kuvvetli bir biçimde desteklemeleridir. Ankete katılanların %75 i Türkiye nin AB ye katılımını desteklemektedirler ve şirketlerin neredeyse yarısı (%45) bunun azami on yıl içerisinde gerçekleşeceğini düşünmektedir. Son beş yıl içerisinde Türkiye nin ekonomisi büyüyüp küresel alandaki siyasi önemi artarken, Avrupa Birliği içerisinde yaşanan büyük değişimler (mali, ekonomik ve siyasi krizler) düşünüldüğünde, bu bulgular oldukça çarpıcı nitelik kazanmaktadır. Türkiye deki iş dünyasının AB-Türkiye ilişkilerinde çoğunlukla olumsuz seyreden siyasi koşullardan etkilenmediği ortadadır. Türk işletmeleri Türkiye nin AB ye katılım sürecinde kilit aktörler olmuş ve olmaya da devam etmektedir. İşletmeler AB-Türkiye ilişkilerinde ön planda yer almakta ve ekonomik entegrasyon alanındaki çalışmaları yürütmektedir. Bu nedenle, Türk iş dünyası Türkiye nin nihai hedefi olan AB üyeliğine giden süreçte başarının sağlanması açısından önemli bir sorumluluğa sahiptir. Türk şirketlerinin kendi ülkelerinin AB ye üyeliğini desteklemeye devam edebilmesi için zamanında ve yeteri kadar hazırlık yapılması gereklidir. Bunun için genişleme süreci hakkında bilgi ve süreçte söz sahibi olmaları gerekir. Türk şirketleri AB üyeliğinin fırsat ve zorlukları hakkında ne kadar fazla bilgi sahibi olurlarsa, Tek Pazarda o kadar iyi performans sergilerler; bu durum ise hem AB hem de Türkiye açısından faydalıdır. İşletmelerin ekonomik entegrasyon sürecinde desteklenmesi Türkiye de iş dünyasının önde gelen temsilcileri olan Odalar ve Borsaların yasal ve önemli bir sorumluluğudur. EUROCHAMBRES ve TOBB olarak bizler bu değişim ve ilerleme yolunda daha fazla destek verme sözümüzü vurgulamak isteriz. Üyelerimizi desteklemeye ve katılım gerçekleştiğinde işletmelerin hazır olmasını sağlamak üzere gereken kapasiteyi geliştirmeye devam edeceğiz. Katılım müzakerelerinde Türk işletmelerinin seslerini duyurmasının önemli olduğu kanaatindeyiz ve Avrupa kurumları, ulusal ve yerel otoriteler, medya ve halk ile görüşerek AB ile Türkiye arasındaki ekonomik ve siyasi ilişkilerin derinleştirilmesi alanında savunuculuk çalışmaları yapmaya istekliyiz. Bu yıl Türkiye-AB ilişkilerinin 50. yılını kutlarken, yayınlanan bu ikinci anket sonuçlarının hem sivil toplum hem de politika yapıcılarla Türkiye nin AB ye üyeliği hakkında yapılan görüşmelere yeni bir ivme kazandırması ve böylelikle AB-Türkiye ilişkilerine şu an her zamankinden daha fazla önem taşıyan canlılığın tekrar kazanılmasına katkıda bulunulması ümit edilmektedir. Son olarak yüksek hedeflere sahip bu projeyi finanse ettiği için Avrupa Birliği ne şükranlarımızı sunarız. Alessandro Barberis EUROCHAMBRES Başkanı M. Rifat Hisarcıklıoğlu TOBB Başkanı EUROCHAMBRES Başkan Vekili 6 I TÜRKİYE DE AB ÜYELİĞİ İÇİN ŞİRKETLERİN HAZIRLIKLARI

7 YÖNETİCİ ÖZETİ 2008 de yapılan ilk anketten bu yana ankete katılan Türk şirketleri hem katılım müzakereleri süreci (2008 de %17 iken şu an %23) ve AB müktesebatı (2008 de %39 iken şimdi %45) hakkında daha fazla bilgi sahibi, hem de AB müktesebatının işletmeler ile ilgili bölümleri hakkında daha fazla bilgi alma konusunda daha istekliler. AB konularına ilişkin bilinç ve ilgi düzeylerinde yaşanan bu artış önemlidir, fakat hala yeterince yüksek bir düzey sağlanamamıştır. Şirketler hala müktesebata n doğuracağı gerçek sıkıntılar hakkında tam bir bilince sahip değildir. Bunun sebebi çoğu şirketin hala yerel veya ulusal ölçekte iş yapması ve dolayısıyla bu süreçten etkilenmeyeceğini düşünmesi olabilir. AB ile ilgili bilgi eksikliği mevcut bilgilerin kullanılmaması ile bağlantılıdır. Bunlara ilaveten, AB fonları ile ilgili bilinç düzeyi de çok düşüktür (%75 fonlara dair bilince sahip değildir). Bu nedenle iş dünyasını AB ile ilgili konular hakkında bilgilendirmeye yönelik farklı paydaşlarca yürütülen çalışmalarda hedef daha iyi belirlenmelidir. Özel çalışmalar yapılarak, AB ile ilgili bilgilerin nasıl elde edilebileceği ve AB ile ilgili birçok bilgi arasından kendileri ile ilgili olanları nasıl tespit edebilecekleri konusunda Türkiye deki şirketlere tavsiyelerde bulunulmalıdır. Türk şirketleri henüz internetten çok fazla faydalanmamaktadır ve kendi ihtiyaçlarına özel hazırlanmış, tercihen Türkçe sunulan, özellikle AB konularında düzenlenen seminer, çalıştay ve konferanslar ile AB ye özel yayınlar aracılığıyla iletilen bilgileri tercih etmektedir de de olduğu gibi ankete katılanlar Türkiye deki Odalar ağının AB müktesebatı hakkında kendilerine en uygun ve en faydalı bilgileri verdiğini düşünmektedir. Bu nedenle, Türkiye deki Odalar ve Borsalar Türk şirketlerinin AB ile ilgili bilinç düzeyinin artırılması konusunda önemli bir sorumluluk üstlenmektedir. Odalar ve Borsaların bu alandaki kapasitesinin artırılması ve böylelikle bu ihtiyaca cevap vermelerinin sağlanması hayati önem taşımaktadır. Birinci anketten sonra geçen dört yılda Türk şirketlerinin AB müktesebatının uygulanmasına yönelik hazırlık düzeylerinde yalnızca küçük bir ilerleme kaydedilmiştir. Türk şirketlerinin dörtte birinden azı (%22) AB müktesebatına uyum ile ilgili hazırlıklara başlamış olduğunu bildirmiştir. Bu rakam 2008 de elde edilen sonuçlara (%16) kıyasla küçük bir ilerlemeyi temsil eder. Aynı zamanda, şirketlerin çoğunluğu günlük işletme faaliyetleri açısından özel önem teşkil eden alanlarda makul düzeyde uyum sağlandığını belirtmiştir. Türk şirketleri müktesebata uyum konusunda, özellikle rekabet hukuku ve ticaret hukuku alanlarında, ciddi sorunlar yaşanmasını beklemektedir den bu yana meydana gelen derin siyasi, ekonomik ve uluslararası gelişmelere rağmen, Türk şirketleri hala AB üyeliğini kuvvetli bir biçimde desteklemektedir. Ankete katılan şirketlerin dörtte üçü AB ye katılımı desteklemektedir. AB ye üyelik yakın bir gelecek olarak görülmemektedir, fakat şirketlerin çoğu Türkiye nin 2023 (Türkiye Cumhuriyeti nin 100. kuruluş yıldönümü) itibariyle AB ye üye olacağına inanmaktadır. Ayrıca, Türk şirketleri Kopenhag siyasi kriterine n Türkiye nin AB üyeliğine hazırlık sürecinde karşılaşılan en ciddi sıkıntı olduğu görüşündedir (%58). AB müktesebatına uyum sürecinde dört yıl öncesine kıyasla kısa vadede daha fazla zorluk, özellikle de mali zorluklar, bekleseler de, Türk şirketleri Türkiye nin olası AB üyeliğinin işletmeler üzerindeki etkileri hakkında 2008 e kıyasla daha olumlu görüşlere sahiptir. İlginç bir şekilde AB ye üye olduktan sonra yaşanabilecek büyük işçi göçünün büyük bir sorun olmadığını düşünmekte ve işgücünün yurt içinde kalacağına inanmaktadırlar. Türk şirketleri katılım müzakereleri sürecine daha fazla dahil olmak istemektedir. Şirketlerin katılım sürecine aktif bir şekilde katılmalarını sağlamak önemlidir. Böylelikle, şirketler politika yapıcılara AB Genişleme sürecinin ekonomik faydaları ve yarattığı sıkıntılar açısından güncel ve nesnel bilgiler sunabilirler. Diğer taraftan, genişlemenin sebeplerini ve katılımın getireceği sonuçları daha iyi anlayacaklar ve bu bilgileri kendi çalışanları ve içinde bulundukları toplumla paylaşabileceklerdir. TÜRKİYE DE AB ÜYELİĞİ İÇİN ŞİRKETLERİN HAZIRLIKLARI I 7

8 1

9 1. ANKETE CEVAP VERENLERİN PROFİLİ Anket Türkiye çapında 10,300 şirketi içeren ve temsil yeteneği bulunan bir örneklem grubuna uygulanmıştır. Mümkün olan en fazla sayıda yanıtın alınabilmesi için ikinci ankette elektronik yoklama yöntemi kullanılmıştır. Ankete 3,721 şirket cevap vermiştir (%36). Bunlardan, 2,952 tanesi (%28.5) detaylı anketi eksiksiz cevaplamıştır (bkz. ek), 2008 de ise bu rakam 2,878 olarak kaydedilmiştir. Bu rakam dahi kendi başına Türk iş dünyasının AB ile ilgili konulara güçlü bir ilgi duyduğunu göstermektedir. Örneklem grubu, 2008 de yapılan anket için seçilen gruba kıyasla büyüklük, ciro, sektör ve ihracat eğilimleri açısından önemli bir değişiklik arz etmemektedir. Böylelikle, uygun hallerde sonuçlar arasında ilginç bir takım kıyaslamalar yapılması da mümkün olmuştur. Batı Marmara dan Güney Doğu Anadolu ya tüm bölgeler 1 işbu anket kapsamında yer almıştır. Büyüklük açısından tüm kategorilere mensup şirketler iyi oranda temsil edilmiştir de de olduğu gibi, ankete cevap verenlerin büyük çoğunluğu KOBİ ler 2 ve özellikle de mikro işletmeler 3 ve küçük işletmelerden 4 oluşmaktadır (ankete cevap verenlerin %97 si 250 den az kişi çalıştırmaktadır ve katılan şirketlerin %93 ünün cirosu 25 milyon TL veya daha azdır 5 ). Bu sonuç, KOBİ lerin toplam işletme sayısının %99 unu, toplam istihdamın ise %80 ini temsil ettiği Türkiye ekonomisinin genel yapısını yansıtmaktadır. Batı Marmara İstanbul Doğu Marmara Batı Karadeniz Doğu Karadeniz Kuzeydoğu Anadolu Ege Orta Anadolu Ortadoğu Anadolu Batı Anadolu Guneydoğu Anadolu Akdeniz 1 Bu anketin sonuçları analiz edilirken NUTS 1 (İBBS) bölge sınıflandırması esas alınmıştır Kasım 2006 tarih ve 997 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Küçük ve Orta Büyüklükteki işletmelerin tanımı, nitelikleri ve sınıflandırılması hakkında yönetmelik ile 250 kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı veya mali bilançosu 25 milyon Türk Lirası nı aşmayan şirketler KOBİ olarak sınıflandırılır. Ankete katılan şirketler arasında, cevap verenlerin %88.8 i her iki kritere de uygundur; %5.7 bu kriterlerden yalnızca bir tanesini karşılamakta, %1.9 ise büyük işletme tanımı kapsamına girmektedir (en az 250 çalışan ve yıllık net satış hasılatı veya mali bilançosu 25 milyon Türk Lirasını geçen). Sınıflandırma ile ilgili karışıklıkların önüne geçmek için, bu raporda, şirket profilleri ile ilgili bölüm hariç, TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu) istihdam istatistiklerine göre 250 den az çalışan istihdam eden şirketler KOBİ olarak kabul edilmiştir. 3 Katılan şirketlerin %61 i 10 dan az çalışan istihdam etmektedir ve şirketlerin %48 inde yıllık net satış hasılatı 1 milyon Türk Lirasını geçmemektedir. 4 Ankete cevap verenlerin %26 sı 10 ila 50 çalışan istihdam etmekte ve katılan şirketlerin %28 si 1 milyon Türk Lirası ile 5 milyon Türk Lirası arasında yıllık net satış hasılatı elde etmektedir. 5 Şirketler 2012 yılında bu anketi cevapladıklarında 1 TL yaklaşık 0.4 Avro idi. TÜRKİYE DE AB ÜYELİĞİ İÇİN ŞİRKETLERİN HAZIRLIKLARI I 9

10 2 ÇALIŞAN SAYISI 2011 YILLIK NET SATIŞ HASILATINDA İHRACATIN PAYI % % % 1000 den fazla 1% 31% - 50% 10% - 30% 3% 4% 50% üzeri 4% %10 den azı 10% % % ihracat yok 79% 2011 YILI CİROSU 25 milyon TL den fazla 7% 5 milyon TL - 25 milyon TL 17% İhracat yapan şirketlere odaklanıldığında AB nin ana destinasyon olduğu görülmektedir. Ancak, AB ye yapılan ihracatın payı 2008 de %44 iken 2012 de %36 ya gerilemiştir, aynı anda Türkiye nin Orta Doğu ve Körfez ülkelerine yaptığı ihracatın payı 2008 de %17 iken 2012 de %30 a yükselmiş, Türkiye nin Rusya ve Bağımsız Devletlere yaptığı ihracatın payı da aynı şekilde artmıştır (2008 de %9 iken 2012 de %14). Bu durum Türkiye nin ihracatında görülen genel eğilim (trend) ve Türkiye nin küreselleşme ve yeni ekonomik ortama uyum sağlaması sonucu ortaya çıkan yeni ticaret yapısı ile örtüşmektedir. 1 milyon TL den az 48% 1 milyon TL - 5 milyon TL 28% BAŞLICA İHRACAT DESTİNASYONLARI Diğer 20% AB ülkeleri 36% Anket kapsamında tüm sektörler temsil edilmiştir, fakat şu üç sektöre özellikle vurgu yapılmıştır: motorlu taşıtların toptan ve perakende ticareti ile onarımı (%24); tarım, avcılık ve ormancılık (%23) ve imalat (%20). İlk ankette olduğu gibi cevap verenlerin çoğunluğu yurtiçi pazarda faaliyet göstermektedir. Şirketlerin %79 u ihracat yapmadığını bildirirken, ankete cevap verenlerin yalnızca %4 ü yıllık net satış hasılatının %50 den fazlasını ihracattan elde etmektedir. Bunun temel sebebi ankete cevap verenlerin ağırlıklı olarak KOBİ lerden oluşması ve Türk KOBİ lerinin büyük bir bölümünün, özellikle de en küçüklerin, ağırlıklı olarak yurtiçi veya yerel pazarlar için üretim yapmasıdır (Türkiye de KOBİ lerin ihracat payı yalnızca %10 dur). Orta Doğu ve Körfez Bölgesi 30% Bağımsız Devleter Topluluğu (BDT) ve Rusya 14% 10 I TÜRKİYE DE AB ÜYELİĞİ İÇİN ŞİRKETLERİN HAZIRLIKLARI

11 2. TÜRKİYE NİN AB YE KATILIM SÜRECİ VE AB MÜKTESEBATI İLE İLGİLİ BİLGİ Raporun birinci kısmında Türk şirketlerinin devam eden AB katılım müzakereleri hakkında sahip oldukları bilinç ile AB mevzuatına aşinalık düzeyleri ve AB ihtiyaçları analiz edilmiştir KATILIM MÜZAKERELERİNE AŞİNALIK DÜZEYİ İlave çalışmalara ihtiyaç duyulmasına rağmen, Türk şirketleri dört yıl öncesine kıyasla katılım müzakereleri sürecine daha aşinadır. Türk şirketlerinin katılım müzakereleri sürecine dair bilinç düzeyi dört yıl öncesine kıyasla daha yüksektir. Şirketlerin yaklaşık dörtte biri (%23) müzakere süreci hakkında bilgili veya çok bilgili olduğunu belirtmiştir. Bu oran 2008 de ise %17 olarak kaydedilmiştir. Aynı zamanda, daha az sayıda şirket müzakere sürecine aşina olmadığını ifade etmiştir (2008 de %39 iken şu an %22). Ancak, katılım müzakerelerinin 7 yılı aşkın bir süre önce, Ekim 2005 te başlamış olduğu dikkate alındığında söz konusu bilinç düzeyi oldukça düşük kalmaktadır. Bu bulgular Türkiye de AB ve genişleme süreci hakkında sahip olunan bilgilerin hala sınırlı olduğunu teyit etmektedir 6. AB İLE TÜRKİYE ARASINDAKİ KATILIM MÜZAKERELERİNE AŞİNALIK DÜZEYİ Çok düşük 14% Düşük 17% Bilgimiz yok 8% Çok İyi 3% İyi 20% Orta 38% Büyük şirketler genellikle katılım müzakereleri süreci hakkında KOBİ lere nazaran daha fazla bilgi sahibidir; bu durum 2008 yılında yapılan anketin ortaya koyduğu bulguları teyit eder niteliktedir. Büyük şirketlerin %40 ı sürece aşinayken KOBİ lerin %22 si katılım süreci hakkında bilgili veya çok bilgili olduğunu açıklamıştır. İş dünyasının bütün süreç ile ilgili bilinç sahibi olması için ilave çalışmalar yapılması ihtiyacı devam etmektedir. Katılım sürecinde aktif rol oynayabilmek ve daha fazla çaba sarf edebilmek için Türk şirketlerinin aktörler, müzakere fasılları ve genel gidişat ile ilgili yeteri kadar bilgilendirilmesi büyük önem taşımaktadır. 6 Avrupa Komisyonu tarafından 2012 sonbaharında yayımlanan Eurobarometre kamuoyu araştırmasına göre, altı aday ülke arasında, AB nin işleyişini anlamadığını belirten en fazla kişi Türkiye de bulunmaktadır (%40), buna karşılık AB nin işleyişini anlayanların oranı %33 tür. TÜRKİYE DE AB ÜYELİĞİ İÇİN ŞİRKETLERİN HAZIRLIKLARI I 11

12 ŞİRKET BÜYÜKLÜĞÜNE GÖRE KATILIM MÜZAKERELERİNE AŞİNALIK (ÇALIŞAN SAYISI) BÖLGELERE GÖRE KATILIM MÜZAKERELERİNE AŞİNALIK DÜZEYİ (BİLGİLİ VE ÇOK BİLGİLİ ŞİRKETLERİN ORANI) 8% 2% 8% 3% 14% Istanbul 32% 36% 18% 47% Batı Marmara 20% 20% 38% 19% 36% Doğu Marmara Ege Akdeniz 10% 13% 19% 19% 21% 28% Çok İyi Düşük 3% 4% KOBİ Büyük İyi Çok düşük Orta Bilgim yok Batı Karadeniz Doğu Karadeniz Batı Anadolu Orta Anadolu 12% 16% 20% 17% 18% 20% 16% 32% Şirketlerin katılım müzakereleri süreci ile ilgili en fazla bilgi sahibi olduğu bölgeler arasında İstanbul liderliğini korumaktadır (%36), onu Doğu Karadeniz Bölgesi (%32), Akdeniz Bölgesi (%28), Ortadoğu Kuzeydoğu Anadolu Ortadoğu Anadolu 15% 21% 28% 28% Anadolu (%28) ve Güney Doğu Anadolu (%28) izlemektedir. Diğer taraftan, Orta Anadolu ile Batı Anadolu daki şirketler en az bilgi Güneydoğu Anadolu 20% 28% sahibi olanlardır. Akdeniz Bölgesi, Doğu Karadeniz Bölgesi ve Ortadoğu Anadolu Bölgesinde bulunan Türk şirketlerinde bilinç düzeyinin 2008 de uygulanan anketten bu yana artış gösterdiğinin de belirtilmesi gerekir. 12 I TÜRKİYE DE AB ÜYELİĞİ İÇİN ŞİRKETLERİN HAZIRLIKLARI

13 2.2. AB MÜKTESEBATI VE TÜRKİYE NİN AB MÜKTESEBATINA UYUM ALANINDA SÜRDÜRDÜĞÜ ÇABALAR HAKKINDA BİLİNÇ DÜZEYİ Türk şirketlerinin %45 i AB müktesebatı ve Türkiye nin AB müktesebatına uyum çalışmaları hakkında bilgi sahibidir Katılım müzakereleri sürecinde Türkiye, AB müktesebatı 7 adı verilen, Avrupa Birliği yasal sistemini kademeli olarak bütünüyle benimsemelidir. Türkiye nin mevzuat uyumlaştırma çalışmalarının yanı sıra, geçiş dönemi 8 öngörülebilecek belirli konular hariç tüm müktesebatı etkili bir biçimde uygulaması gerekmektedir. Katılım müzakereleri ile ilgili olarak, AB kuralları farklı politika alanlarına (fasıllara) bölünmüştür ve bunların her biri ayrı ayrı müzakere edilmektedir. Bu 35 fasıldan 27 sinin içeriği Türk şirketlerinin günlük çalışmaları üzerinde doğrudan ya da dolaylı etkilere sebep olmaktadır. Bu nedenle, Türk işletmelerinin sektöre özel mevzuat ile sektöre bakılmaksızın tüm işletmeleri etkileyen yatay mevzuat hakkındaki aşinalık düzeylerini değerlendirmek büyük önem arz etmektedir. Türk şirketlerinin 2008 den bu yana ilgili AB müktesebatı hükümleri hakkındaki aşinalık düzeylerini geliştirmiş oldukları görülmektedir 9. Ankete cevap verenlerin %45 i AB müktesebatının ilgili hükümlerine aşinadır. Ayrıca, AB müktesebatı ile ilgili hiçbir bilgisi bulunmadığını itiraf eden şirketlerin sayısında da düşüş görüldüğü belirtilmelidir (2008 de %25 iken şu an %17). Şüphesiz bu bulgular Türkiye nin AB müktesebatına uyum çalışmalarına ilişkin bilinç düzeyi hakkında toplanan bulgular ile örtüşmektedir. Ancak, AB müktesebatı konusunda bilgili veya çok bilgili olduğunu bildiren Türk şirketlerinin oranı yalnızca %16 olduğu için bu alanda hala bir takım iyileştirme çalışmaları yapılması gerekmektedir. İş dünyasını AB müktesebatı hakkında bilgilendirmek üzere farklı paydaşlarca yürütülen çalışmalar sürdürülmeli ve güçlendirilmelidir de uygulanan anket ile elde edilen iki bulgu bir kez daha teyit edilmiştir: Büyük şirketler ve AB ye ihracat yapan şirketler AB müktesebatı hakkında en fazla bilgiye sahip olan şirketlerdir. AB müktesebatı hakkında bilgi sahibi olan büyük şirketlerin oranı (%79) KOBİ lerin oranından (%45) neredeyse iki kat daha fazladır. AB ye ihracat yapan şirketlerin %65 i AB müktesebatı hakkında bilgi sahibi olduğunu düşünürken, sadece yerel düzeyde faaliyet gösteren şirketlerin yalnızca %41 i aynı düzeyde bilgi sahibi olduğunu iddia etmektedir. AB ye ihracat yapmayan şirketler AB müktesebatına n kendileri için gerekli olmadığını ve bu nedenle müktesebat hakkında bilgi almaya ihtiyaçları olmadığını düşünüyor olabilir. Özel bir bilgilendirme kampanyası kapsamında bu şirketler hedef alınarak AB ile Türkiye arasında imzalanan Gümrük Birliği Anlaşması dolayısıyla AB ye ihracat yapmayan şirketlerin dahi AB tarafından belirlenen bir dizi kurala uygun hareket etmesi gerektiği açıklanmalıdır. Bu nedenle, Türkiye deki tüm şirketlerin AB müktesebatının bütünü AB MÜKTESEBATINA/ TÜRKİYE NİN AB MÜKTESEBATINA UYUM ÇALIŞMALARINA AŞİNALIK AB Müktesebatı hakkında bilgi 2% 14% 29% 22% 16% 17% Türkiye nin AB Müktesebatına uyum çalışmaları hakkında bilgi 2% 14% 29% 23% 17% 15% Çok iyi İyi Orta Düşük Çok düşük Bilgim yok 7 AB müktesebatı AB kurallar bütünüdür ve şunları içerir: Avrupa Birliği kuruluş anlaşmalarının içeriği, ilkeleri ve siyasi amaçları; bu Anlaşmalara göre kabul edilen mevzuat ve kararlar, ve Adalet Divanı içtihatları; yasal bağlayıcılığı olan veya olmayan diğer kurallar, örneğin kurumlar arası anlaşmalar, kararlar, bildirgeler, tavsiye kararları ve kılavuzlar. 8 Geçiş dönemleri yeni üye ülkelerin AB ye katılım sonrasında, bir takım mevzuat kuralları veya hükümlere katılım tarihi itibariyle uyum göstermelerinin ciddi zorluklar yaratacağını kanıtlamaları üzerine,ab mevzuatının belirli bölümlerine veya bazı hükümlere kademeli olarak uyum göstermeleri için tanınan süredir yılında yapılan ankete göre, ankete cevap verenlerin yalnızca %8 i AB müktesebatı hakkında tam bilgiye sahipken %31 kısmen bilgi sahibi kabul edilmiştir. TÜRKİYE DE AB ÜYELİĞİ İÇİN ŞİRKETLERİN HAZIRLIKLARI I 13

14 ŞİRKET BÜYÜKLÜĞÜNE GÖRE MÜKTESEBATA AŞİNALIK DÜZEYİ (ÇALIŞAN SAYISI ESAS ALINMIŞTIR) KOBİ 2% 14% 29% 22% 16% 17% Büyük 7% 35% 37% 11% 4% 6% Çok iyi İyi Orta Düşük Çok düşük Bilgim yok hakkında yeterli düzeyde bilgilendirilmesi önemlidir. AB kurallarına uyum yalnızca katılımın ön şartı değil aynı zamanda yerel düzeyde dahi rekabet güçlerini artıracak bir faktördür. AB müktesebatına dair bilinç bölgeden bölgeye farklılık göstermektedir. Sonuçlar ise tutarlıdır. İstanbul ve Doğu Karadeniz Bölgesindeki şirketler AB müktesebatı hakkında ülkenin diğer kesimlerine göre daha fazla bilgi sahibi olduklarını açıklamışlardır. Ortadoğu Anadolu ve Kuzeydoğu Anadolu daki şirketleri bilgilendirmeye yönelik özel çalışmalar yapılmalıdır den bu yana şirketleri AB lendirmek amacıyla Akdeniz bölgesinde özel çalışmalar yapıldığı görülmektedir. Bu bölgede müktesebata ilişkin bilinç düzeyinde önemli bir artış fark edilmiştir TÜRK İŞLETMELERİNİN AB MÜKTESEBATI İLE İLGİLİ BİLGİ İHTİYAÇLARI Önceki bulgular Türk şirketlerinin müktesebatın bütünüyle ilgili bilgiye ihtiyaç duyduklarını açıkça ortaya koymuştur. Bilgi ihtiyacının karşılanması ve Türk iş dünyasının gerçek gereksinimlerine odaklanılması için şirketlerin günlük işlerine en uygun AB konularının tespit edilmesi önem taşımaktadır. Ankette yer alan tüm şirketler günlük işleri ile özellikle ilgisi bulunan AB mevzuatı hakkında daha fazla bilgi alma konusunda kuvvetli bir istek sergilemektedir. Ankette yer alan şirketlerin %72 si ticaret kuralları ile ilgili çok kapsamlı veya kapsamlı bilgiye ihtiyaç duymaktadır (2008 de bu oran %51 olarak kaydedilmiştir), ticaret kurallarının hemen ardından ise rekabet politikası gelmektedir (2008 de şirketlerin %44 ü iken şu an %66 sı). Türk şirketlerinin bilgi ihtiyacının artması olumlu bir işaret olarak yorumlanmalıdır: şirketlerin kendi ihtiyaçlarına dair bilinç düzeyleri artmıştır. Şirketler en fazla AB ticaret ve rekabet kuralları hakkında bilgiye ihtiyaç duymaktadır. Ticaret kuralları (anlaşmazlıkların çözümü, Ticari Engeller Tüzüğü, anti-damping, anti-sübvansiyon, güvenceler dahil) ve rekabet kuralları (yani antitröst, şirket evlilikleri, karteller, serbestleştirme ve devlet yardımları) Türk şirketlerinin en kapsamlı bilgiye 10 ihtiyaç duyduğu iki konudur, bu konular ankete cevap verenler tarafından sırasıyla %72 ve %66 oranlarında dile getirilmiştir. Bu durum şaşırtıcı değildir ve ticaret politikası ile rekabet politikası işletmelerin rekabet edebilirliği açısından merkezi bir konuma sahip olduğundan 2008 de elde edilen bulgularla da örtüşmektedir. Her iki politika da on yedi yıl önce kurulan AB - Türkiye Gümrük Birliği nin bir parçasıdır, yani sürekli gelişme gösteren bu iki alanda Türk şirketlerinin sahip olduğu bilgilerinin sürekli olarak güncellenmesi ihtiyacı mevcuttur. Türk şirketlerinin bilgi ihtiyaçları açısından çevre nin en son alanlardan bir tanesi olması endişe verici niteliktedir. Büyüklükleri ve faaliyet alanları ne olursa olsun, işletmeler çevre performansının iyileştirilmesi açısından büyük bir rol oynamaktadır, dolayısıyla çevrenin korunması ve ekonomik büyüme arasındaki dengenin 10 Çok kapsamlı / kapsamlı bilgi ihtiyacı 14 I TÜRKİYE DE AB ÜYELİĞİ İÇİN ŞİRKETLERİN HAZIRLIKLARI

15 AB MÜKTESEBATI ALANLARINA GÖRE BİLGİ İHTİYACI Ticaret Rekabet kuralları Vergilendirme İş kanunu, istihdam politikası ve sosyal koruma İş sağlığlı ve güvenliği İş ortamı Tüketicinin korunması ve üretici sorumluluğu Ürün sertifikasyonu, teknik düzenlemeler, standardlar Fikri mülkiyet hakları Bölgesel politika Gıda kalitesi ve güvenliği Çevre 31% 41% 16% 4% 4% 4% 25% 41% 20% 5% 3% 6% 27% 39% 19% 6% 4% 5% 28% 38% 20% 5% 4% 5% 29% 37% 19% 6% 4% 5% 27% 37% 21% 5% 5% 5% 28% 37% 21% 5% 4% 5% 26% 38% 21% 6% 4% 5% 24% 39% 21% 6% 5% 5% 23% 36% 22% 8% 5% 6% 27% 31% 20% 7% 6% 9% 23% 35% 23% 8% 5% 6% Çok kapsamlı Kapsamlı Biraz Az Çok Az Bilgi ihtiyacı yok sağlanması için gerekli inovasyonu üretmesi beklenen temel kaynak olmayı sürdürecektir. Ayrıca, imalat gibi sektörlerde tasarım ve üretim aşamalarından ambalajlama ve atık arıtmaya tüm tedarik zinciri AB çevre mevzuatının önemli bir kısmı kapsamında düzenlenmektedir. Bu sebeple, çevre müktesebatının önemi hakkında bilincin artırılması ve böylece katılım gerçekleştiğinde çevre müktesebatının da uygulanmasını sağlamaya yönelik ciddi çalışmalar yürütülmelidir. alan olması şaşırtıcı değildir. Söz konusu sektörlerin özellikle bu konuya odaklanması ankete cevap veren diğer şirketlerce bu konunun önem sıralamasında neden alt satırlara (sondan ikinci) yazıldığını da açıklamaktadır. Öte yandan, imalat sektöründe faaliyet gösteren şirketler ürün belgelendirme ve teknik düzenlemeler hakkında daha kapsamlı bilgi almaya ihtiyaç duymaktadır. Belirli müktesebat alanlarına dair bilgi ihtiyaçları sektörler arasında büyük farklılıklar arz etmektedir. Gıda kalitesi ve güvenliğinin otel ve restoranlar için birinci en önemli, tarım ve ormancılık sektöründe faaliyet gösteren şirketler için ise ikinci en önemli TÜRKİYE DE AB ÜYELİĞİ İÇİN ŞİRKETLERİN HAZIRLIKLARI I 15

16 SEKTÖRLERE GÖRE AB MEVZUATINA DAİR BİLGİ İHTİYAÇLARI (ÖLÇEK 1 DEN 12 YE KADAR, 1 EN YÜKSEK PUANDIR) TOPTAN VE PERAKENDE SEKTÖRÜ TARIM VE ORMANCILIK İMALAT SANAYII İNŞAAT DIĞER TOPLUMSAL, SOSYAL VE KIŞISEL HIZMET FAALIYETLERI ULAŞTIRMA, DEPOLAMA, HABERLEŞME MADENCILIK VE TAŞ OCAKÇILIĞI OTELLER VE RESTORANLAR MALI ARACILIK SAĞLIK VE SOSYAL HIZMETLER ELEKTRIK, GAZ BUHAR VE SICAK SU ÜRETIM VE DAĞITIMI EĞITIM DIĞER Rekabet kuralları Ticaret kuralları Ürün belgelendirme, teknik düzenlemeler, standartlar Fikri mülkiyet hakları Vergilendirme Gıda kalitesi ve güvenliği Tüketicinin korunması, üreticinin sorumluluğu İş sağlığı ve güvenliği İş kanunu, istihdam politikası ve sosyal koruma İş ortamı Bölgesel politika Çevre politikası Türkiye nin faydalanabileceği AB fon imkanları ve programları hala Türk işletmeleri tarafından yeterince bilinmemektedir 2007 ile 2013 yılları arasında, siyasi ve ekonomik reformun desteklenmesi ve Türkiye nin AB üyeliği sonucu yürürlüğe girecek hak ve yükümlülükler alanında yapılacak hazırlıklar için AB Türkiye ye Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı (IPA) yoluyla 4.8 milyar Avro tahsis etmiştir. Özel sektörün geliştirilmesi katılım öncesi fonları kapsamında belirlenen öncelik alanlarından bir tanesidir. Ayrıca, Türkiye 2004 yılından bu yana rekabet edebilirlik, inovasyon, araştırma, mesleki eğitim ve istihdam gibi farklı bir takım alanlarda AB politikasının geliştirilmesi ve koordinasyonunu desteklemeye yönelik mali araçlar olan AB programlarına katılabilmektedir. Bu programlar Türkiye nin AB politikaları ve araçlarına aşina olmasını sağlamakta ve katılım öncesinde işbirliğini artırmaktadır. 16 I TÜRKİYE DE AB ÜYELİĞİ İÇİN ŞİRKETLERİN HAZIRLIKLARI

17 Türk şirketleri birkaç yıldır bu mali araçlardan doğrudan veya dolaylı olarak faydalanmakta olmalarına rağmen, birçoğu bu fon ve programları hala bilmemektedir de de olduğu gibi ankete katılanların üçte ikisinden fazlası bu araçlara dair hiçbir bilgisi olmadığını veya çok az bilgisi olduğunu ifade etmiştir. Türk şirketlerinin faydalanabileceği farklı AB fon ve programlarının daha iyi duyurulması hem daha fazla katılım sağlanması hem de iş dünyasında Genişleme Politikasının faydalarına dair bilinç düzeyinin artırılması açısından büyük önem taşımaktadır. TÜRKİYE İÇİN AB KATILIM ÖNCESİ MALİ YARDIM VE AB PROGRAMLARI HAKKINDA BİLİNÇ DÜZEYİ 30% 29% 29% 26% 26% 17% 16% 17% 17% 17% 24% 25% 25% 25% 24% 20% 20% 20% 22% 23% 8% 1% 8% 1% 8% 1% 8% 2% 10% 1% İstihdam ve Sosyal Dayanışma Programı (PROGRESS) Hayat Boyu Öğrenme Programı (LLP) 7. Araştirma Çerçeve Programı (7ÇP) Rekabek Edebirlik ve Yenilik programı (CIP) Katılım Öncesi Mali Yardim Aracı (IPA) Çok iyi İyi Orta Düşük Çok düşük Bilgim yok TÜRKİYE DE AB ÜYELİĞİ İÇİN ŞİRKETLERİN HAZIRLIKLARI I 17

18 3. AB MÜKTESEBATI İLE İLGİLİ BİLGİ KAYNAKLARI VE HİZMETLER Türk şirketleri AB ile ilgili mevcut bilgilerden daha fazla yararlanmalıdır Türk şirketlerinin büyük çoğunluğu AB müktesebatı hakkında yeterince bilgi sahibi olmadığının farkındadır (bkz. 2.2). Ancak, AB alma imkanlarından yeterince yararlanıp yararlanmadıkları sorulduğunda, %87 bu imkanları bütünüyle kullanmadığını ifade etmiştir. Şirketlerin yalnızca %11 i mevcut bilgi kaynaklarını yeterince kullandığını belirtmiştir. Bu rakam 2008 de kaydedilen rakamdan (%18.6) çok daha düşüktür. Genel olarak bilgi mevcuttur fakat bu bilgilerden faydalanılmamaktadır. Büyüklükleri ne olursa olsun, şirketler AB müktesebatı ile ilgili bilgi arama konusunda daha proaktif olmalıdır. Şirketleri AB ile ilgili bilgilere nasıl ulaşabilecekleri konusunda bilgilendirmek ve mevcut bilgi yığını içinden kendilerini ilgilendirenleri tespit etme konusunda yönlendirmek üzere özel çalışmalar da yapılmalıdır. AB müktesebatı ile ilgili en etkili bilgi kaynağı hala Ticaret Odalarıdır Ankete cevap verenler, 2008 de de olduğu gibi, Türkiye deki Odalar ağının AB müktesebatı ile ilgili kendilerine en uygun ve en faydalı bilgileri sunduğunu ifade etmişlerdir, Odaları ise Avrupa Birliği Türkiye İş Geliştirme Merkezleri Ağı (ABİGEM) ve Türk ticaret ve iş adamları dernekleri takip etmektedir. Online (internet) bilgilerin 8. sırada yazılması ise ilginçtir çünkü diğer ülkelerde benzer bir soru sorulduğunda internet en iyi bilgi kaynağı olarak gösterilmektedir. Türkiye deki şirketler Türk aracı kuruluşları yoluyla bilgi almayı tercih etmektedir. AB ile ilgili bilgiler şirketlere mümkün olduğunca yakın olmalıdır. Türkiye nin her yerinde bulunmaları (tüm Türkiye de toplam 365 Oda veya Borsa bulunmaktadır) ve zorunlu üyelik sebebiyle Odalar şirketlere en yakın olan kuruluşlardır. Şirketlerin beklentilerini karşılamak için Türk aracı kuruluşlarının ve özellikle Odalar ve Ticaret Borsalarının kapasitesinin güçlendirilmesi ve böylece şirketlere AB ile ilgili gerekli bilgileri vermelerinin sağlanması önemlidir. AB ile ilgili bilgileri sunan kuruluşlar arasındaki bağlantıların artırılması ve sinerji sağlanması büyük önem taşır. Genel anlamda, şirketlere online bilgiler dahil çeşitli kaynaklardan AB ile ilgili bilgilerin nasıl elde edilebileceğine dair tavsiyeler sunmak amacıyla geniş çaplı çalışmalar yürütülmelidir. Ankete cevap verenlerin yarısından fazlası Odalar dışındaki bu kaynaklardan hiçbir bilgi almadığını veya mevcut bilgilerden haberdar olmadığını belirtmiştir. 18 I TÜRKİYE DE AB ÜYELİĞİ İÇİN ŞİRKETLERİN HAZIRLIKLARI

19 AB MÜKTESEBATINA İLİŞKİN BİLGİ KAYNAKLARININ KALİTESİ VE FAYDALILIK DÜZEYİ Oda / Borsa Ağı Avrupa Birliği Türkiye İş Geliştirme Merkeyleri Ağı (ABİGEM) Türk ticaret veya iş birlikleri AB bilgi merkezleri Avrupa Birliği Bakanliğı Avrupa İşletmeler Ağı (EEN) Diğer Bakanlıkar - Hükümet Üniversite ve enstitüler On-line AB kaynakları (İnternet) AB Yayınları Türk danışmanlık șirketleri Avrupa ticaret veya İş Birlikleri AB Üye Ülkelerinin Türkiye deki diplomatik temsilcileri Yerel iş ortakları Avrupa Komisyonu (AB Türkiye Delegasyonu dahil) AB iş ortakları Yabancı danışmanlık șirketleri 6% 4% 4% 5% 3% 5% 4% 3% 3% 3% 2% 3% 2% 3% 2% 2% 19% 43% 6% 4% 14% 14% 29% 10% 6% 25% 24% 24% 10% 5% 29% 28% 24% 10% 4% 30% 28% 23% 9% 5% 30% 28% 24% 11% 4% 29% 29% 22% 10% 6% 29% 28% 22% 10% 6% 30% 28% 23% 16% 8% 23% 27% 23% 11% 6% 28% 29% 21% 13% 7% 28% 28% 20% 12% 5% 31% 30% 19% 10% 5% 31% 32% 19% 13% 6% 29% 31% 19% 8% 5% 32% 33% 17% 12% 5% 31% 33% 16% 12% 5% 32% 33% Çok faydalı ve güvenilir Çok düşük kalitede ve güvenilir değil Faydalı ve güvenilir Bilgi kaynağı yok Düşük kalitede ve güvenilir değil Bilmiyorum Seminer, çalıştay ve konferanslar hala AB müktesebatı ile ilgili bilgi almak için en faydalı araçlar olarak görülmektedir AB politikalarına dair seminer, çalıştay ve konferanslar (%27) ile AB hakkındaki yayınlar (%22) Türk şirketlerinin AB hakkında bilgi almak için öncelikli olarak tercih ettiği yollardır. Bu bulgu ilk ankette elde edilen sonuçlar ile örtüşmektedir. Seminer, çalıştay ve konferansların genellikle ilgili iş kolunun kendine has ihtiyaçlarına uygun hale getirilebilmesi gibi bir avantajı bulunmaktadır. Bu gibi etkinliklerde etkileşim fazladır ve girişimciler bunlardan en fazla faydayı elde etmektedir. Bir kez daha tekrarlamak gerekirse, yakınlık faktörü önemlidir: girişimciler kendi ihtiyaçlarına uygun olarak hazırlanmış bilgileri almak istemektedir (bilgileri kendileri aramak istemezler). İnternetin dördüncü sırada yer almasının sebebi muhtemelen budur (internetin payı 2008 de kaydedilen %17.5 ten de azalarak %15 e gerilemiştir). Halihazırda ifade edilmiş olduğu üzere (bkz. AB kaynaklarının kalitesi ve fayda sağlama derecesi ), Türk şirketleri AB ile ilgili online bilgilerden yeterince faydalanmamaktadır, bunun bir sebebi de bilgilerin Türkçeye tercüme edilmemiş olması ve bu durumun şirketler açısından engel teşkil etmesidir. Türk iş dünyasında AB ile ilgili bilgi düzeyinin artırılması ve AB yi Türk şirketlerine yakınlaştırmak için bilgi sağlayıcıların AB iletişim stratejilerinde bu bulguları dikkate almaları gerekmektedir. TÜRKİYE DE AB ÜYELİĞİ İÇİN ŞİRKETLERİN HAZIRLIKLARI I 19

20 4 ŞİRKETLERİN İHTİYAÇ DUYDUĞU BİLGİLENDİRME HİZMETLERİ 5% 2% 9% 27% 15% 20% 22% Toplantılar, seminerler, çalıştaylar, konferanslar, vs AB mevzuatı ve gerçek uygulama örneklerine iliskin basılı bilgilendirme materyalleri (raporlar, etütler, rehberler, dergiler, haber bültenleri, vs Profesyonel danışmanlık hizmetleri - yerli danışmanlar İnternet üzerinden sağlanan hizmetler Avrupa Birliği ve AB Üye Ülkelerinin sağladığı teknik destek Profesyonel danışmanlık hizmetleri - yabancı danışmanlar Diğer 20 I TÜRKİYE DE AB ÜYELİĞİ İÇİN ŞİRKETLERİN HAZIRLIKLARI

21 4. TÜRK ŞİRKETLERİNİN MÜKTESEBATA UYUMU Anketin dördüncü kısmı olan bu başlık altında Türk şirketlerinin müktesebata uyum için hazırlık düzeyi ve bu alanda beklemekte oldukları zorluklar üzerinde durulmaktadır HAZIRLIKLARIN MEVCUT DURUMU Şirketlerin yalnızca %22 si müktesebatın ilgili hükümlerine uyum için hazırlıklara başlamıştır İlk anketin uygulanmasından dört yıl sonra, ve Türkiye de mevzuatın AB müktesebatı ile uyumlaştırılmasına yönelik çalışmaların onyedi yılı aşkın bir süre önce; AB ile Türkiye arasında imzalanan Gümrük Birliği Anlaşması 11 yürürlüğe girdiği zaman, başlamış olmasına rağmen, Türk şirketlerinin AB müktesebatının uygulanmasına ilişkin hazırlıklarında az bir ilerleme görülmektedir. Türk şirketlerinin dörtte birinden azı (%22) AB müktesebatına uyum için hazırlıklara başladığını bildirmiştir, bu rakam 2008 de elde edilen rakama (%16) kıyasla küçük bir artışı temsil etmektedir. AB mevzuatına ve dolayısıyla uygulanması gerekenlere dair bilinç düzeyi oldukça düşük olduğundan dolayı (bkz. 2.2) henüz hazırlıklara başlamayan şirketlerin fazla sayıda olması (%69) şaşırtıcı değildir. Ancak, ankete cevap verenlerin %14 ünün uyum programlarını hazırlamakla meşgul olduklarını beyan etmeleri teşvik edicidir (2008 de %7 idi) de de olduğu gibi büyük şirketler hazırlıklarda küçük şirketlere nazaran daha ileri aşamalara gelmişlerdir. KOBİ lerin %68 i hazırlıklarının henüz başlamadığını açıklamıştır, büyük şirketlerde ise bu oran %44 tür. AB MÜKTESEBATININ UYGULANMASINA DAİR HAZIRLIKLARIN DURUMU 9% Hazırlıklar henüz başlamadı Hazırlık programı şu anda geliştiriliyor 4% 4% Program kabul edildi ancak uygulama tatmin edici düzeyde değil 14% Program şu anda uygulanmakta Bilmiyorum 69% yılında yürürlüğe giren Gümrük Birliği; malların serbest dolaşımı, rekabet politikası ve fikri mülkiyet hakları alanlarında bir takım AB kurallarının Türkiye tarafından uygulanması zorunluluğunu getirmiştir. Gümrük Birliği yalnızca sanayi ürünlerinin ticaretini kapsar, hizmetler ve tarım ürünlerini kapsamaz. TÜRKİYE DE AB ÜYELİĞİ İÇİN ŞİRKETLERİN HAZIRLIKLARI I 21

22 ŞİRKET BÜYÜKLÜĞÜNE GÖRE MÜKTESEBATIN UYGULANMASINA DAİR HAZIRLIKLARIN DURUMU 4% 4% 14% 68% 10% KOBİ (250 ve daha az) 14% 7% 31% 44% 4% Büyük (250 den daha fazla) Program şu anda uygulanmakta Program kabul edildi ancak uygulama tatmin edici düzeyde değil Hazırlık programı şu anda geliştiriliyor Hazırlıklar henüz başlamadı Bilmiyorum Bölgeler arasında önemli farklar bulunmaktadır. Hazırlıklara henüz başlamamış şirketlerin oranı İstanbul da %52 iken, AB müktesebatına dair bilinç düzeyi açısından en alt sıralarda bulunan bölgelerden Ortadoğu Anadolu da %79 dur. Sonuçlar sektörlere göre analiz edildiğinde bazı önemli farklar görülmektedir de de olduğu gibi toptan ve perakende sektörü geride kalırken elektrik, gaz, buhar ve sıcak su üretimi ve dağıtımı ile sağlık ve sosyal hizmetler en gelişmiş sektörlerdir. SEKTÖRLERE GÖRE MÜKTESEBATI UYGULAMAYA DAİR HAZIRLIKLARIN DURUMU Tarım, avcılık ve ormancılık Madencilik ve taşocakları İmalat Elektrik, doğal gaz ve su tedariği İnşaat Toptan ve perakende ticaret; motorlu taşıt, motosiklet, kişisel ve ev eşyalarının onarımı Oteller ve restoranlar Taşımacılık, depolama ve iletişim Finansal aracılık Eğitim Sağlık ve sosyal hizmetler Diğer toplum temelli, sosyal ve kişisel hizmet faaliyetleri Diğer 66% 17% 3% 4% 10% 71% 11% 2% 6% 10% 62% 21% 5% 7% 5% 60% 16% 11% 5% 8% 71% 12% 3%2% 12% 74% 10% 2% 3% 11% 66% 19% 4% 3% 8% 73% 8% 3% 6% 10% 66% 12% 8% 14% 69% 9% 9% 13% 59% 18% 3% 20% 66% 10% 4% 5% 15% 60% 21% 4% 6% 9% Hazırlıklar henüz başlamadı Hazırlık programı şu anda geliştiriliyor Program şu anda uygulanmakta Bilmiyorum Program kabul edildi ancak uygulama tatmin edici düzeyde değil 22 I TÜRKİYE DE AB ÜYELİĞİ İÇİN ŞİRKETLERİN HAZIRLIKLARI

23 Büyüklükleri, sektör ve bölgeleri ne olursa olsun, katılım müzakerelerinin hızına bakılmaksızın, tüm şirketlerin AB mevzuatına n önemi ile ilgili bilinç düzeylerini mümkün olan en kısa sürede artırmak önem taşımaktadır: AB ye katılıma dair bakış açısı ne olursa olsun AB müktesebatına n rekabet edebilirliği artırdığı bilinmektedir MÜKTESEBATIN BEŞ ALANINDA UYUM DÜZEYİ AB müktesebatının beş önemli alanında mevcut uyum düzeyi tatmin edicidir Şirketlerin büyük bir çoğunluğu AB müktesebatının şartlarına uyum sağlamak amacıyla yapılan hazırlıkların daha ilk aşamasında olmasına rağmen, şirketlerin günlük işleyişlerinde belirli öneme sahip alanlarda oldukça makul uyum düzeylerini ifade ettiklerinin altının çizilmesi gerekmektedir. En yüksek uyum düzeyi, tüketicinin korunması konusunda tespit edilmiştir (ankete yanıt verenlerin %42 si bu alanda müktesebata uyum sağladıklarını düşünmektedir), bu konuyu çok yakın arayla gıda güvenliği (%39) ve iş sağlığı ve güvenliği (%36) takip etmektedir. Bu sonuçla, şirketlerin hazırlıkların henüz ilk aşamasında olduğunu düşünmeleri arasındaki çelişki iki nedenle açıklanabilir. Şirketler ya uyum düzeyleri konusunda öznel bir değerlendirme yapmaktadır ya da bu amaca yönelik özel bir strateji geliştirmeksizin uyumlaştırma çabalarını devam ettirmektedir. Eğer ikinci varsayım doğrulanırsa, bu şirketlerin uyum için daha entegre bir stratejiye ihtiyacı olacaktır. AB müktesebatı şirketlerin en nihayetinde uymak zorunda olduğu çeşitli fasıllar altında birbiriyle bağlantılı veya birbirini tamamlayan düzenlemeleri kapsamaktadır. Maliyetleri en aza indirgemek ve faydaları maksimize etmek amacıyla uyumlaştırma sürecini yönetmek üzere, şirketlerin öncelikle uyumlaştırma süreci için AB mevzuatının kendilerini farklı fasıllar kapsamında etkileyecek tüm kısımlarını kapsayan yol haritaları geliştirmeleri gerekmektedir. Daha sonra ise, şirketlerin bu bağlamda hazırlanan AB Müktesebatının Üstlenilmesine ilişkin Türkiye Ulusal Programında, Türkiye nin Katılım Süreci için AB Stratejisinde ve Yıllık Eylem Planlarında öngörülen uyum takvimlerini dikkate alarak hazırlık planlarını şekillendirmesi gerekecektir. Türkiye deki Oda ağının ve iş dünyasını temsil eden kuruluşların bu süreçte özellikle KOBİ ler için bilgilendirme, danışmanlık faaliyetleri ve hizmetleri tasarlaması ve sunması son derece önemlidir. AB Türkiye Odalar Forumunun ikinci aşaması kapsamında, bu ankete paralel olarak, EUROCHAMBRES ve TOBB bu beş konuya uyum düzeylerini belirlemek üzere yaklaşık 250 Türk şirketini denetlemiştir. Şirketler her konuyla ilgili olarak müktesebatın belirli sorulara dönüştürülerek şirketlere yöneltildiği ayrıntılı anketleri doldurmuştur. Söz konusu müktesebat denetimlerinin sonuçları, bu anketin sonuçlarını teyit etmemizi ve aradaki nüansı tespit etmemizi sağlayacaktır. Büyük ve ihracat odaklı şirketler söz konusu beş konuyla ilgili olarak KOBİ lere göre AB mevzuatına daha iyi uyum sağlama eğilimi göstermektedir. Bunun başlıca sebebi, AB pazarıyla iş yaparken AB ithalat şirketleri tarafından faaliyetlerin müktesebata uygun olup olmadığının kontrol edilmesidir. Büyük şirketlerin uyum düzeyleri KOBİ lerin uyum düzeylerinden farklıdır. Büyük şirketlerde en yüksek uyum düzeyi öncelikle iş sağlığı ve güvenliği alanında sonrasında da çevre alanındadır. MÜKTESEBATA UYUM DÜZEYİ Tüketicinin korunması Gıda güvenliği İş sağlığlı ve güvenliği Çevre Enerji verimliliği 14% 28% 25% 6% 5% 22% 14% 25% 23% 6% 6% 26% 11% 25% 31% 8% 6% 19% 11% 21% 31% 8% 7% 22% 8% 19% 32% 11% 7% 23% Tam Yüksek Orta Düşük Çok Düşük Bilmiyorum TÜRKİYE DE AB ÜYELİĞİ İÇİN ŞİRKETLERİN HAZIRLIKLARI I 23

24 ŞİRKET BÜYÜKLÜĞÜNE GÖRE MÜKTESEBATA YÜKSEK UYUM DÜZEYİ Büyük şirketler 71% KOBİ ler Sonuçlar bölgelere göre analiz edildiğinde, bazı önemli farklar göze çarpmaktadır. İstanbul bölgesi, çevre ile iş sağlığı ve güvenliği konusunda yüksek uyum düzeyine sahipken Doğu Karadeniz Bölgesi gıda güvenliği ile tüketicinin korunması alanında başı çekmektedir. Ortadoğu Anadolu bölgesindeki şirketlerin bu beş konuda müktesebata en düşük düzeydedir. 59% 46% 48% 50% 20% 23% 26% 28% 30% Enerji verimliliği Çevre İş sağlığlı ve güvenliği Gıda güvenliği Tüketicinin korunması BÖLGELERE GÖRE MÜKTESEBATA UYUM DÜZEYİ 11% 12% 12% 19% 17% 17% 18% 21% 21% 23% 26% 25% 28% 20% 22% 22% 26% 26% 28% 28% 26% 25% 30% 15% 20% 25% 28% 28% 27% 26% 26% 26% 29% 35% 23% 30% 24% 27% 35% 25% 20% 17% 27% 30% 32% 30% 28% 30% 32% 29% 15% 29% 32% 33% 33% 47% 45% 41% 40% 43% Enerji verimliliği Çevre İş sağlığlı ve güvenliği Gıda güvenliği Tüketicinin korunması Istanbul Ege Doğu Karadeniz Kuzeydoğu Anadolu Batı Marmara Akdeniz Batı Anadolu Ortadoğu Anadolu Doğu Marmara Batı Karadeniz Orta Anadolu Güneydoğu Anadolu 24 I TÜRKİYE DE AB ÜYELİĞİ İÇİN ŞİRKETLERİN HAZIRLIKLARI

25 Sektörlere göre yapılan analiz önemli farkları ortaya çıkarmaktadır. Şirketlerin faaliyet gösterdiği sektör için belirli bir öneme sahip konu(lar)da uyum genellikle yüksek düzeydedir. Tarım, avcılık ve ormancılık alanında faaliyet gösteren şirketlerin en yüksek uyum düzeyi, beklenildiği üzere gıda güvenliği (%38) ve tüketicinin korunması (%33) alanında tespit edilirken, madencilik ve taş ocakları alanında faaliyet gösteren şirketler, daha çok iş sağlığı ve güvenliği konusuna (%32) ve inşaat sektöründeki şirketler de daha ziyade enerji verimliliği (%25) konusuna odaklanmaktadır. İmalat şirketlerinin beş konuda da yüksek bir uyum düzeyine sahip olduğunu belirtmekte fayda vardır ( enerji verimliliği nde %25 ve tüketicinin korunması nda %42). Bunun aksine, elektrik, doğal gaz ve su tedariki alanında faaliyet gösteren şirketler, beş konuda müktesebata uyum sağlamak için özellikle çaba sarf etmek zorundadır. SEKTÖRLERE GÖRE MÜKTESEBATA UYUM DÜZEYİ 6% 10% 9% 15% 16% 15% 18% 18% 19% 22% 20% 21% 22% 25% 23% 14% 19% 21% 28% 25% 12% 18% 19% 19% 27% 16% 23% 24% 14% 16% 17% 24% 28% 24% 14% 16% 16% 26% 10% 9% 16% 26% 19% 28% 23% 21% 27% 27% 13% 19% 18% 21% 28% 25% 32% 32% 33% 38% 38% 38% 36% 39% 42% 45% Enerji verimliliği Çevre İş sağlığı ve güvenliği Gıda güvenliği Tüketicinin korunması Tarım, avcılık ve ormancılık Madencilik ve taşocakları İmalat Elektrik, doğal gaz ve su tedariği İnşaat Toptan ve perakende ticaret; motorlu taşıt, motosiklet, kişisel ve ev eşyalarının onarımı Oteller ve restoranlar Taşımacılık, depolama ve iletişim Finansal aracılık Eğitim Sağlık ve sosyal hizmetler Diğer toplum temelli, sosyal ve kişisel hizmet faaliyetleri Diğer TÜRKİYE DE AB ÜYELİĞİ İÇİN ŞİRKETLERİN HAZIRLIKLARI I 25

26 4.3. AB MÜKTESEBATINA UYUM: REKABET EDEBİLİRLİĞİN GELİŞTİRİLMESİNE YÖNELİK BİR ARAÇ Ankete yanıt verenlerin büyük çoğunluğu (%63), AB müktesebatına n şirketlerinin genel yönetimi ve operasyonlarını iyileştireceği kanısındadır, ancak şirketlerin %15 i bunun hiç faydalı olmayacağını düşünmektedir. ŞİRKET BÜYÜKLÜĞÜNE GÖRE MÜKTESEBATA UYUMUN FAYDALARI 83% 63% AB MÜKTESEBATINA UYUMUN FAYDALARI 22% 22% 15% 63% 15% 10% 7% Evet, şirketimin genel işleyişini iyileştirecektir Hayır, hiç faydalı olmayacaktır Bilmiyorum Evet, şirketimin genel işleyişini iyileştirecektir Hayır, hiç faydalı olmayacaktır Bilmiyorum KOBİ (250 ve daha az) Büyük (250 den fazla) Şirketler ne kadar büyükse, rekabet edebilirlik için müktesebata n faydaları hakkında o kadar fazla ikna olmaktadır. Büyük şirketlerin %83 ü AB müktesebatına n genel olarak rekabet edebilirliği net bir şekilde etkileyeceği kanısındadır, KOBİ lerin ise %63 ü bu görüştedir. 26 I TÜRKİYE DE AB ÜYELİĞİ İÇİN ŞİRKETLERİN HAZIRLIKLARI

27 4.4. TÜRK ŞİRKETLERİNCE ÖNGÖRÜLEN BELİRLİ SORUNLAR Uyum hususuna da farklı bir açıdan yaklaşılmıştır: şirketlere en sorunlu alanlar sorulmuştur; örneğin, müktesebatta yer alan münferit alanların uygulanmasının getireceği zorluklar. Uyum konusunda en zor bulunan alanlar, 2008 yılından bu yana neredeyse hiç değişmemiştir. Rekabet kuralları ve ticaret kuralları, hala uyulması en zor alanlar olarak düşünülmektedir (ankete yanıt verenlerin %35 i bu iki alanda müktesebata uymayı zor veya çok zor bulmaktadır). Çevre, tüketicinin korunması ile iş sağlığı ve güvenliği alanları, en az sorunlu alanlar olmaya devam etmektedir anketinde belirtildiği üzere, çevrenin Türk şirketlerinin uyum açısından en az sorunlu bulduğu alanlardan biri olması dikkat çekicidir (ankete yanıt verenlerin %37 si bu alanda müktesebata uyum konusunda hiç zorluk çekmeyeceğini, çok az zorluk çekeceğini veya az zorluk çekeceğini düşünmektedir). Çevre faslı, AB ve aday ülkeler arasındaki katılım müzakerelerinin en kapsamlı ve en zor fasıllarından biri olarak görülmektedir. Son genişleme dalgası, AB çevre müktesebatına n şirketlerin büyük miktarda yapısal değişimlerden geçmesi ve önemli miktarda mali kaynaklara ve yatırımlara sahip olması gerektiğini göstermiştir. Bu bağlamda, hiçbir istisna olmaksızın tüm aday ülkeler, tam katılım sonrasına ertelemek için geçiş dönemi almayı müzakere etmelidir. Şirketlere bu süreçte kendilerine özgü ve hedefe yönelik hizmetler sağlayarak yardımcı olabilmek için Türk şirketlerinin müktesebata uyumda en çok zorlandıkları alanların net ve nesnel bir tablosunu çıkarmak önem arz etmektedir. MÜKTESEBATA UYUMDA SORUNLU ALANLAR Çevre İş ortamı (şirket hukuku, muhasebe, denetim, kamu...) İş kanunu, istihdam politikası ve sosyal koruma İş sağlığı ve güvenliği Tüketicinin korunması ve üretici sorumluluğu Gıda kalitesi ve güvenliği Vergilendirme Fikri mülkiyet hakları (ticari markalar, patentler, tasarım vs) Ürün sertifikasyonu, teknik düzenlemeler, standardlar Ticaret kuralları Rekabet kuralları 15% 9% 13% 24% 15% 8% 16% 11% 8% 13% 26% 17% 10% 15% 12% 8% 14% 26% 17% 9% 14% 14% 9% 15% 24% 16% 9% 13% 14% 9% 16% 23% 15% 9% 14% 13% 8% 13% 22% 15% 9% 20% 11% 8% 15% 24% 17% 10% 15% 11% 8% 15% 25% 16% 9% 16% 9% 8% 15% 26% 18% 10% 14% 8% 6% 12% 27% 23% 12% 12% 8% 6% 11% 27% 21% 14% 13% Hiçbir zorluk beklenmiyor Çok Düşük Düşük Orta Yüksek Çok Yüksek Bilmiyorum TÜRKİYE DE AB ÜYELİĞİ İÇİN ŞİRKETLERİN HAZIRLIKLARI I 27