LABORATUVAR EL KİTABI VE TEST KATALOĞU HAZIRLAYAN: ETİMESGUT DEVLET HASTANESİ LABORATUVAR BİRİMİ

Transkript

1 LABORATUVAR EL KİTABI VE TEST KATALOĞU HAZIRLAYAN: ETİMESGUT DEVLET HASTANESİ LABORATUVAR BİRİMİ

2 İÇİNDEKİLER Giriş...3 Laboratuvar testlerini etkileyen faktörler Testlerin minimum tekrarlama aralıkları. Kardiyak Markırlar...6 Numune alımı Biyokimya testleri öncesinde hastaların dikkat etmesi gereken konula Biyokimya laboratuvarında yapılan testler-rutin Biyokimya Testleri İmmün AnalızTestleri BİYOKİMYA Sonuçlarının Verilme Süreleri...34 Mikrobiyoloji örneklerinin alınması Kültür İşlemlerindeki Bazı Genel Kurallar...37 Mikroskobik bakılar Hematoloji laboratuvarı Seroloji Laboratuvarı...42 Mikro Elisa Testleri ve sonuçların verilme süreleri MİKROBİYOLİJİ Sonuçlarının Verilme Süreleri 47 Panik değer listesi ve klinisyene yapılan yapılan panik değer bildirim uygulaması Laboratuar test panelleri 50 Sayfa 2

3 GİRİŞ Tanı ve tedavinin takibinde laboratuvarlar önemli bir konumda yer alırlar. Bu nedenle hastalar, klinikler ve laboratuar çalışanları arasında uyum ve işbirliği gereklidir. Hekim hastası için istediği testlerin sonuçlarını zamanında ve güvenilir olarak ister. Laboratuvar da bu haklı isteğe, zamana karşı yarışarak kaliteli hizmet vermek için çalışır. Test sonuçlarının güvenilirliği sadece laboratuvar çalışmasına bağlı değildir; hastanın test veya testlere hazırlanmasından, numune alımına ve laboratuvara gönderme süreçlerine kadar çeşitli basamaklardan etkilenir. Bu basamaklar şunlardır: 1. Analiz öncesi (Preanalitik) 2. Analiz sırasında (Analitik) 3. Analiz sonrası (Postanalitik) 4. Tanısal testlerin yanlış yorumlanması (Post-postanalitik hata) Analiz öncesi faktörlerin kontrol altına alınabilmesi için; klinikler ve laboratuvarların birlikte çalışmaları gerekir. Klinik personelinin bilgili, deneyimli, dikkatli ve sorumluluğunun bilincinde olması gerekir. Hasta, hekimin hastalığı konusunda gereken tetkik ve incelemeleri yaptırarak tedavisini vermesini ister. Hastanın bu haklı isteğinin yanında tetkikleri yapılırken uyması gereken kurallar vardır. Biz bu kitapçıkta hastaları, laboratuvar tetkikleri yapılırken doğru sonuçlara ulaşılabilmesi için uymaları gereken konularda da bilinçlendirmeyi amaçladık. Bu faktörler bazen test sonuçlarını çok fazla etkileyebilirler. Bunu önlemek, en azından minimal düzeye indirmek için klinik personel, hasta ve laboratuvar çalışanları; örnek alım öncesi, örnek alımı, laboratuvara ulaştırılması ve testin yapılmasına kadar olan hazırlama safhalarında azami dikkati sarf etmelidir. Son yıllardaki teknolojik gelişmeler ve kalite kontrol sistemlerinin uygulanması, analitik dönemdeki hataları azaltmış ve özellikle preanalitik dönem hataları üzerine yoğunlaşmaya neden olmuştur. Analiz sonrası dönem, hasta sonuçlarının zamanında ve doğru olarak doktora ulaşmasını içerir. Barkodlama ve otomasyon sistemiyle bu dönemde de hata oranları ciddi oranda azaltılmıştır. Postpostanalitik dönem hatalarına neden olan tanısal testlerin yanlış yorumlanmasını önlemek için de; bu tip laboratuvar sonuçlarına, Laboratuvar Uzmanları tarafından LBYS üzerinden gerekli uyarı ve bilgilendirme notları düşülür (panik değer uyarıları, hasta tok, hemoliz, lipemi v.b). Bu test kılavuzu, laboratuvarlarımızda çalışılan tüm testler hakkında sizlere daha detaylı bilgi verebilmek amacıyla hazırlanmıştır. Kullanım kolaylığı sağlamak için testler gruplandırılmış ve alfabetik olarak düzenlenmiştir. Test kılavuzunda; testlerin çalışıldığı yöntem, numune türü, çalışılma ve olası sonuç zamanları, panik değerler, referans değerleri ve numune kabul ve ret kriterleri verilmiştir. Ayrıca, numune almak için gerekli şartlar varsa, bunlar da belirtilmiştir. Kitapçığın sonundaki ekler bölümünde ön şart gerektiren testler ile ilgili ayrıntılı açıklamalar bulunmaktadır. Testlerin sonuçları için kitapçıkta verilen olası sonuç çıkış zamanları, gerekli kontrollerden sonra sonucun verilebileceği en kısa süredir. Nadir de olsa bazı durumlarda (testin tekrara alınması, cihaz veya testle ilgili diğer sistemlerde problem çıkması vb.) sonucun gecikebileceği dikkate alınmalıdır. Herhangi bir testin sonucunun gecikmesi durumunda ayrıca haber verilecektir. Birçok test için hasta bilgilerine göre referans aralığı ve test sonuç yorumları değişmektedir. Bu nedenle hastaya ait bilgilerin (doğum yılı, cinsiyet, son adet tarihi, numunenin alınma yeri, alınma şekli, lezyonun tipi vb.) eksiksiz olarak verilmesi gerekmektedir. Bazı testler için kılavuzumuzda ayrıntılı bilgi verilmiştir. Daha ayrıntılı bilgi için laboratuvar uzmanlarımızla iletişim kurabilirsiniz. Hastanemizin Laboratuvarları olarak hazırladığımız bu kitapçıkla, Klinisyenler ve hemşirelerimizle işbirirliği içerisinde, hastalarımızı bilgilendirerek, daha iyi hizmet vereceğimize inanıyoruz. Sayfa 3

4 LABORATUVAR TESTLERİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Kan alımından önceki etkiler (Analiz öncesi (Preanalitik)Evre): 1.Postürün etkisi: Ayakta duran bir kişide kan hacmi yatan bir kişiye göre ml daha azdır. Bu durum kan hacminde %10 civarında azalmayı gösterir. Gerçek neden kanın proteinsiz sıvısının doku arasına geçmesidir. Bu durum plazma hacminde önemli farka neden olur. Buna paralel olarak; enzimler ve protein hormonlar dahil tüm proteinler, proteinlere kısmen bağlı kalsiyum, bilirubin ve proteine bağlı ilaçların konsantrasyonu etkilenir. 2.Egzersizin etkisi: Egzersizin vücut sıvılarının yapılarına etkisi aktivitenin süresi ve yoğunluğu ile ilgilidir. Egzersiz sonunda alınan kan örneklerinde kreatin kinaz (CK) başta olmak üzere aspartat aminotransferaz (AST), laktat dehidrogenaz (LDH),), üre, kreatinin, transferrin sonuçlarında yükselmelerin olduğu, kan glukozunun değişimler gösterdiği, plazma renin aktivitesi, aldosteron, büyüme hormonunun (growth hormon) patolojik düzeylere ulaştığı göz önünde bulundurulmalıdır. 3.Hospitalizayon ve immobilizasyon: Birkaç gün yatma sonrası plazma ve ekstrasellüler sıvı hacmi azalır.bu duruma paralel olarak hematokrit artar. Uzun süreli yatma sonucu sıvı retansiyonu oluşur ve serum protein 0,5g/dL, albumin 0.3 g/dl azalma gösterir. Ayrica kemikten Ca mobilizasyonu ile iyonize kalsiyum artar. Uzayan immobilizasyon plazma kortizonün sirkadiyen değişimini genişletir. Katekolaminleri azaltır. 4.Sirkadiyen değişim: Beden sıvılarının çoğu yapıtaşı gün boyu döngüsel değişim gösterir. Bu değişimlere katkıda bulunan başlıca faktörler postür, aktivite, beslenme, stres, gün ışığı, karanlık, uyku ve uyanıklıktır. Bu döngüsel değişimler oldukça büyük değerlere varabildiğinden numune alma standardizasyonunun iyi denetlenmesi gerekir. Büyüme hormonu uykuya daldıktan kısa süre sonra yükselir. Oysa bazal plazma insülini, sabah ve akşam daha yüksek düzeydedir. ACTH ve kortizol gece saatlerinde minimal düzeydedir. İdrar hacmi ve kreatinin atılımı gece azalır. Tablo 1: Bazı analitlerin gün içinde gösterdiği değişimler. Analit Maksimum Olduğu zaman Minimum Olduğu zaman Günlük Değisim Yüzdesi ACTH 6:00-10:00 0:00-4: Kortizol 5:00-8:00 21:00-3: Testosteron 2:00-4:00 20:00-24: TSH 20:00-2:00 7:00-13: T4 8:00-12:00 23:00-3: Prolaktin 5:00-7:00 10:00-12: Renin 0:00-6:00 10:00 12: Epinefrin 9:00 12:00 2:00-5: Demir 14:00-18:00 2:00-4: Potasyum 14:00-16:00 23:00 1: Açlık durumu: Açlık kan şekeri düzeyi ve trigliserit ölçümleri gibi bazı testler için istenen bir durum olduğu gibi, laboratuvar işleminin standardizasyonu ve teknikleri açısından numune alımında saatlik açlık istenir. Bu durumun 16 saatten uzun olmaması gerekir. Bu durumda özellikle glukoz, bilurubin, trigliserit seviyeleri etkilenmektedir. 6.Besinlerin etkisi: Bazı plazma yapıtaşlarının konsantrasyonu yakın zamanda yenilip içilen besinlerden etkilenir. Bunların içinde kan glukozu, trigliserid, alkalen fosfataz (özellikle intestinal izoenzim) sayılabilir. Fazla protein alımı üre, amonyak ve ürik asit değerlerini Sayfa 4

5 etkilemektedir.ayrıca serumun lipemik olması ölçümler için kullanılan yöntemleri etkileyebilir. Kahve, çay, kola gibi kafein bulunan içecekler, metabolitlerin konsantrasyonu üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Bazı testler için özel diyet gerekmektedir.(hva, VMA, Katekolaminler, metanefrinler, gaitada gizli kan aranması) 7.Sigara içme: İçerdiği nikotinden dolayı sigara birçok testi etkiler. Bunların içinde lipidler, hormonlar, vitamin B12, CEA gibi parametreler sayılabilir. 8.Alkol kullanımı: Numune verilmeden en azından son 24 saat içerisinde alkol alınmamalıdır. Ürik asit, trigliserit, laktat yükselebilmektedir. Uzun süreli alkol kullanımında GGT,HDL,MCV değerleri artabilmektedir. 9.İlaçların etkisi: İlaçlar analiz yöntemlerini in vitro etkilediği için in vivo değişimlere de yol açabilirler. Bu durum hastanın doktoru tarafından dikkate alınmalı ve gerekli durumlarda laboratuvar uzmanlarına bilgi vermelidir. 10.Yüksek ateş: Serum hormon düzeyleri yanı sıra lipitler, kalsiyum, ürik asit gibi birçok parametreyi etkiler. 11. Şok ve Travma: Doku hasarına göre birçok değişime yol açabilir. 12.Cinsiyet ve yaşın etkisi: Hastanın yeni doğan, puberte, yetişkin olmasına ve cinsiyete göre çeşitli hormon, enzim, lipidler, elementler gibi birçok parametre değişim gösterir. Örneğin: alkalen fosfataz, kemik büyümesine paralel olarak pubertede en yüksek değerlere ulaşır. Puberteden sonra aktivite azalır. Menstrüel döngü sırasında da kadınların hormon değerleri çok değiştiğinden LH, FSH gibi menstrüel periyotta testler için kan gönderilirken döngü gününün de belirtilmesi unutulmamalıdır. CA-125 normalin 2 katına çıkabilir. Sayfa 5

6 TESTLERİN MİNİMUM TEKRARLAMA ARALIKLARI Biyokimyasal parametrelerin belirli yarı ömürleri vardır. Bu süreden önce testin tekrarlanması hastalığın takibi açısından fayda sağlamayacaktır. Bu nedenle klinisyenler tarafından her testin minimum tekrarlanma süresinin bilinmesi oldukça önemlidir. TESTLER ARALIKLAR Üre, Kreatinin 1 Gün *Karaciğer Fonksiyon Testleri 3 Gün Çinko (Zn), Bakır (Cu), fruktozamin 7 Gün Lipid Profili; Kolesterol, Trigliserid, HDLKolesterol 13 Gün FSH, LH, Prolaktin, Testosteron, E2, SHBG 13 Gün Tiroid Fonksiyon Testleri, TSH, FT4, FT3 13 Gün Demir (Fe), Ferritin 14 Gün Protein Elektroforez, Ig, IgE, Kriyoglobulin 28 Gün AFP, CA 125, CA 19.9, CA 15.3, CEA, PSA 28 Gün Progesteron, Renin, Aldosteron, Parathormon, IGF-1, GH 28 Gün Vitamin B12, Folik Asit 60 Gün HbA1c 60 Gün Vitamin D25, Vitamin D1:25, Vit-E, Vit-A 90 Gün Parasetamol intoksikasyonu, Akut Hepatit ve Akut Kolestaz için geçerli değildir. KARDİYAK MARKIRLAR CARDIAC BIOMARKERS CK, CK-MB Myoglobin LDH Cardiac-Troponin-I Cardiac-Troponin-T H-FABP(Fatty-Acid Binding Protein TEST AMACI AMI, Lenf ventricular hypertropy, Renal Failur, Hypertension, Skeletal muscle injury, Chronicskeletal myopathies, Hypothyroidizm AMI, Skeletal muscle injury, Decreased function AMI, Skeletal muscle injury, Renal failure, Leukemia AMI, Cardiak injury, Congestive Heart Failer, Unstable angina, Myocarditis AMI,Musculoskeletal disease, Renal disease, Polymyositis, Dermatomyositis AMI Sayfa 6

7 NUMUNE ALIMI Laboratuvarda kullanılan numuneler çok çeşitlidir. Serum, plazma, tam kan, eritrosit paketi, Iökosit paketi, mide suyu, tükürük, safra, idrar, gaita, ter, ayrıca çeşitli sıvılar (plevral, perikardiyal, amniyosentez sıvıları gibi), böbrek - safra taşları, saç, doku materyali ve semen bunların başlıcalarıdır. KAN NUMUNELERİ ALIRKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN KURALLAR: 1-Hastanın yapılacak tetkiklere göre durumunun uygun olup olmadığının sorgulanır (Kan alma bankosunda görevli sekreter tarafından yapılacak). Örneğin: Hastadan tokluk kan şekeri alınacaksa; iki saatlik süre doldumu? Lipitler varsa en az 10 saatlik açlık varmı? Gibi. Daha sonra, hastanın kimliği ile barkot bilgileri karşılaştırılır. İstenen tetkiklere göre otomatik işaretleme yapılarak barkotlar çıkartılıp doğru tüplere sırayla yapıştırılır. a)biyokimya, hormon, seroloji testleri jelli düz tüplere alınacak. b)tam kan, HbA1c, sedim testleri; EDTA lı tüplere alınacak. c)koagülasyon testleri, sitratlı tüplere alınacak. Hastaya tüpleri verilerek kan alma hemşirelerine yönlendirilir. 2- Kan numunesi alınacak kola takılan turnikenin bir dakikadan fazla kalmaması gerekir. Turnike ile yapılan birkaç dakikalık staz venöz kanda birçok parametreyi etkiler. Örn; ALT, CK, LDH, albumin, bilirubin, Ca %5-10 civarında artarken; glukoz, fosfat %2-5 civarında azalır. Testlere göre alış sırası (venöz stazdan etkilenen biyokimyasal parametreler nedeniyle önce biyokimya kanlarının alınacağı) bilinmelidir. 3-Tüplerin üzerindeki seviye işaretine kadar kan alınmalıdır (özellikle antikoagülan içeren koagülasyon parametrelerinin ölçüldüğü sitratlı tüpler ile tam kan ölçümünün yapıldığı EDTA lı tüplerde). Seviye işaretinden az veya fazla kan alınan numunelerde hatalı sonuca neden olunur. Yetersiz kan alınma nedenleri: a)tüpün erken çekilmesi. b)tüpün adaptörden kayması. c)tüpün vakum bozukluğunun olması. d)damara giriş proplemleri. Bu durumların herhangi biri gerçekleşirse; başka bir tüple, gerekirse başka bir damardan tekrar kan alınmalıdır. 4- Antikoagülan içeren tüpler 4-5 kez dikkatlice alt-üst edilmelidir. 5-Mayi veya kan vermede kullanılan bir damar ve setten örnek alınmamalıdır. Mecbur kalınırsa infüzyona dakika ara verildikten sonra numune alınabilir. Bu durumlarda diğer kol tercih nedeni olmalıdır. Kesinlikle intraketten kan alınmamalıdır. 6- Alınan kanın hemoliz olmaması için gayret gösterilmelidir. Hemoliz, serumda potasyum, fosfor, enzimler gibi parametrelerin yüksek çıkmasının yanı sıra diğer ölçüm yöntemlerinde de hataya neden olur. HEMOLİZ NEDENLERİ: a)ciltteki alkolün tam kurumaması. b)çok ince kan alma iğnelerinin kullanılması. Sayfa 7

8 c)tüpün yavaşça altüst edilmesi yerine hızla altüst edilmesi. d)enjektörle kan alınırken, pistonun hızla çekilmesi ve enjektör ucundaki iğnenin çıkartılmadan hızla tüpe kanın aktarılması. e)intraketten kan alınması. f)kapiler kan alınırken dokunun fazla sıkılması. Sayfa 8

9 BİYOKİMYA TESTLERİ ÖNCESİNDE HASTALARIN DİKKAT ETMESİ GEREKEN KONULAR Yapılan testlerden doğru sonuç elde edebilmemiz için burada belirtilenleri bütünüyle okumanız çok önemlidir. Lütfen aşağıda belirtilen konuları inceleyiniz. *Günlük biyolojik ritim, egzersiz, açlık, diyet, ilaç alınması veya sigara kullanılması birçok laboratuar tetkikini etkilemektedir. Kortizol, demir, vitamin B12, folat, TSH testlerinde günlük biyolojik değişkenlik çok belirgin olabilir. Bu nedenle, özellikle bu testler başta olmak üzere laboratuar tetkikleri için SABAH KAN VERİLMESİ önerilir. *Fiziksel aktivitenin testler üzerine kısa ve uzun vadeli etkileri vardır. Egzersiz sonrası kısa süreli olarak laktat, CK, AST, LDH yükselir. Bu değişiklikler egzersiz sonlandırıldıktan kısa bir süre sonra normale döner. Egzersizin uzun süreli etkisi olarak CK, AST, LDH, plazma testesteronu, luteinizan hormonunu yükselttiği bilinmektedir. Bu nedenle tetkik için hastanemize gelmeden önce ağır ve zorlayıcı egzersizden kaçınılmalıdır, kan vermeden önce yarım saat kadar dinlenmiş olmanız önerilir. *Kanda glikoz, trigliserid, kolesterol ve elektrolitler (sodyum, potasyum, klor) gibi testler için kan örneği saatlik açlık sonrası alınmalıdır. Uzamış açlık değişik oranlarda bilirubin, trigliserit, glikoz düzeylerini değiştirmektedir. Et yenmesi plazma potasyumunu, trigliseritleri ve ALP enzimini yükseltir. Tüm bunlara ek olarak yemeklerden sonra kanda artan şilomikronlar serum veya plazmada bulanıklık yaparak ölçüm yapılan metotların yanlış sonuçlar vermesine neden olabilmektedir. Bazı gıdalar kan ve idrar test sonuçlarını etkilemektedir. Yüksek proteinli beslenme serumda üre, amonyak ve ürik asit değerlerini artırabilmektedir. Kan lipit paneli, folat, vitamin B12. Magnezyum testleri için 12 saatlik açlık gerekmektedir. *Genel olarak tüm testler için SAATLİK AÇLIK sonrası kan verilmesi laboratuarımız tarafından önerilmektedir. Test için kan vermeye gelmeden önceki gece saat den sonra SU HARİÇ HİÇBİR ŞEY YEMEYİNİZ VE İÇMEYİNİZ! (su hariç oruç tutar gibi) İhtiyaç duyduğunuz miktarda su alabilirsiniz. Laboratuar testlerimize bir etkisi olmayacaktır. BU SÜRE BOYUNCA SİGARA, ÇAY VE KAHVEDEN SAKININIZ. *Alkol kullanımı plazma laktat, ürik asit ve trigliserit düzeylerini arttırabilmektedir. *Birçok ilaç laboratuar testlerini değişik biçimlerde etkileyebilmektedir. Kullandığınız ilaçlar hakkında doktorunuzdan bilgi isteyiniz. Düzenli kullandığınız ilaçlar var ise, doktorunuz almamanızı söylemediği sürece kesinlikle günlük düzeninizi bozmaksızın ilaçlarınıza devam ediniz. YUKARDA SAYDIĞIMIZ NEDENLERDEN DOLAYI; *Genel sağlık taraması laboratuar tetkikleri için en az10 12 saatlik açlık sonrası sabah kan verilmesi *Tetkik için hastanemize gelmeden önce ağır ve zorlayıcı egzersizden kaçınılması, kan vermeden önce yarım saat kadar dinlenilmesi *Gece saat den sonra su hariç hiçbir şey yenilip içilmemesi *Düzenli kullanılan ilaçlar var ise kesilmeden önce doktora danışılması önerilir. Ayrıca kanın hemolizli (kırmızı kan hücrelerinin parçalanmış olması), bulanık-lipemik (yüksek şilomikron düzeyi) ve ikterik (yüksek bilirubin düzeyi) olması laboratuarımızda yapılan tüm testlerin ölçümünü etkileyeceğinden, sonuçların bu durumların varlığı halinde göz önünde bulundurularak değerlendirilmesi gerekmektedir. Gerekli görüldüğünde de (sonuçların sağlıklı değerlendirilebilmesi için) hastadan tekrar kan istenebileceği bilinmelidir. ŞEKER YÜKLEME TESTLERİ gebelik haftaları arasında, gebelik diyabeti (şeker hastalığı) için 50 gram şeker yükleme testi yapılmaktadır. 50 gram şeker testi anormal olan hastalar ile aşağıdaki risk faktörlerine sahip hastalarda 100 gram şeker yükleme testi yapılır. Gebelik diyabeti için risk faktörleri şunlardır: *Aşırı kilo *Ailede şeker hastalığı bulunması *30 yaşın üzerinde olma *Daha önceki gebelikte şeker hastalığı olması *Daha önce büyük bebek doğurmuş olma hikâyesi Sayfa 9

10 *Kötü gebelik sonuçlarının varlığı *Çoğul gebelik Bu risk faktörleri varlığında gebelik haftaları beklenmeden ilk başvuru anında 100 gramlık şeker yükleme testi yapılır. Normal çıkması halinde bu test haftalar arasında tekrarlanır. ŞEKER YÜKLEME TESTİ İÇİN GELİRKEN BİLİNMESİ GEREKENLER Şeker yükleme testlerinde hastadan yoğun şeker içeren bir su içmesi istenir. 50 gram şeker yükleme testi: Hastanın aç olması gerekli değildir. Sadece hafif birkahvaltı yeterlidir. Şekerli su içildikten 1 saat sonra hastadan kan alınır. 100 gram şeker yükleme testi: Hastanın kahvaltı yapmadan aç gelmesi gereklidir. İlkönce açlık kan şekerine bakılır, şekerli su içildikten sonra birer saatlik aralar ile 3 defa kan alınır. OGTT (oral glikoz tolerans testi) Şeker yükleme testi için, test öncesi 3 gün yeteri kadar karbonhidrat almak (en az 150 gram/gün karbonhidrat) ve bu testi etkileyecek ilaç almamak ve test sırasında sigara içmemek gerekir. OGTT, açlık kan şekeri 100 ila 120 mg/dl arasında olan kişilere yapılır. Açlık kan şekeri 120mg/dl ve üzerinde ise yapmaya gerek yoktur çünkü açlık kan şekerinin 120 ve üzerinde olması şeker hastalığının varlığı anlamına gelmektedir. 75 gram şeker yükleme testi: Hastanın aç olması gereklidir. OGTT 75 gram glikoz ile yapılır ve 2 saat süresince her yarım saatte bir 4 kez hastanın şekerine bakılır (Doktorunuzun gerekli gördüğü durumlarda farklı uygulanabilir). KANDA LİPİD (KOLESTEROL, TRİGLİSERİD, HDL-C) ANALİZİ ÖNCESİ BİLİNMESİ GEREKENLER: - En az 3 hafta süresince beslenme alışkanlıklarının değiştirilmemesi, - Kilonun sabit olarak korunması (ani kilo değişikliklerinden kaçınılması), - 12 saatlik açlık sonrası kan verilmesi, açlık süresinin 16 saati aşmaması, - Duygusal ve fiziksel stresten sakınılması, - 3 gün öncesinden itibaren alkol alınmaması önerilir. 24 SAATLİK İDRAR TOPLANMASINDA DİKKAT EDİLECEK KURALLAR: Öncelikle 24 saatlik idrarda ölçülecek test için koruyucu madde gerekiyorsa laboratuvara danışılmalıdır (Ca, ürik asit, amilaz). YİRMİDÖRT SAATLİK İDRAR TOPLARKEN ŞU HUSUSLARA DİKKAT ETMEK GEREKİR: -Cuma ve cumartesi günleri idrar toplanmaya başlanmaz. -5 lt lik pet su şişeleri idrar toplamak içinuygundur. Kap kuru olmalıdır. Kola veya deterjan gibi şişeler kesinlikle kullanılmamalıdır. -Biriktirilen idrar serin ve karanlık bir ortamda saklanılmalıdır. -İdrar toplanmaya başlanılan sabah uyandıktan sonra ilk idrar tuvalate, sonraki 24 saatteki idrar ise toplama kabına biriktirilir. Örneğin: sabah 8 den ertesi gün sabah 8e veya sabah 9 dan ertesi gün sabah 9 a kadar. Tüm idrar (sabahki ilk idrar hariç) gündüz ve gece boyunca, dikkatlice toplama kabına biriktirilir. Ertesi sabahki ilk idrar da örnek toplama kabına eklenerek, idrar toplama işlemi tamamlanır. -Toplanan idrar, ışık geçirmeyen bir poşette, bekletmeden hastaneye getirilir. -Kan alma bankolarından istenen testin barkodu çıkartılarak Biyokimya laboratuarına teslim edilir. Yatan hastalarda 24 saatlik idrarın (yukarda belirtilenlere uyularak) hepsi temiz bir kapta toplanarak, Biyokimya laboratuvarına gönderilir. Spot idrar ve gaita numunelerinin laboratuvara en geç bir saat içinde ulaşması gerekir. Dışkıda Gizli Kan: Laboratuvara gelmeden 24 saat öncesinden başlayarak etsiz diyet yapılmalıdır; Et ürünleri, şalgam, turp, hardal ve baharatlı yiyecekleri yememek gerekmektedir. BİYOKİMYA, İMMÜNANALİZ VE TAM İDRAR SONUÇLARININ ALINMASI: -Acil Biyokimya ( glukoz, üre, kreatinin, T-D.bilirübin, CK, CK-MB, Troponin I, LDH, GGT, amilaz, Kalsiyum, Mağnezyum, Sodyum, Potasyum, Klor, AST) sonucu; numune laboratuara ulaştıktan 60 dk sonra doktora bilgisayar ortamında gönderilir. Sayfa 10

11 -Acil Tam İdrar ve Gaitada Gizli Kan sonucu; numune laboratuara ulaştıktan 30 dk sonra doktora bilgisayar ortamında gönderilir. -Rutin Biyokimya sonuçları saat 12:00 a kadar verilenler; aynı gün saat de, 12:00 dan sonra verilenler bir saat sonra bilgisayar ortamında doktora gönderilir. -Sabah saat a kadar verilen Tam İdrar sonuçları saat de, -saat dan sonra verilen Tam İdrar sonuçları saat da, öğleden sonra verilenler saat da doktora bilgisayar ortamında gönderilir. -İmmünanaliz sonuçları; saat 12:00 a kadar verilenler; aynı gün saat de, 12:00 dan sonra verilenler iki saat sonra bilgisayar ortamında doktora gönderilir. Biyokimya laboratuvarında çalışılan hasta numuneleri 24 saat saklanmaktadır. Gerek görüldüğü durumlarda tekrarlanacak testler bu numunelerden veya hastadan yeni numune alınarak çalışılır. Laboratuvar sonuçlarını yazılı olarak almak isteyen hastalarımız, C bloktaki 4 numaralı bankoya başvurabilirler. Sayfa 11

12 BİYOKİMYA LABORATUVARIN'NDA YAPILAN TESTLER RUTİN BİYOKİMYA TESTLERİ AKTİVE PARSİYEL TROMBOPLASTİN ZAMANI : aptt, Parsiyel Tromboplastin Zamanı, PTT : Venöz Kan : Mavi kapaklı, sitratlı tam kan tüpü Örnek Ret Kriterleri :Pıhtılı, yetersiz, yanlış tüpe alınmış ya da plazması hemolizli ayrılmış örnek. Yanlış tüp açısından özellikle mor kapaklı ve EDTA'lı tam kan sayım tüplerine dikkat edilmelidir. Kanın tüpün üzerindeki çizgiye kadar alınmış olması, doğru sonuçların elde edilmesi açısından zorunludur Hasta hazırlığı : Hasta heparin kullanıyorsa, bir sonraki dozdan 1 saat once örnek alınmalıdır. Örnek, heparin uygulanan koldan alınmamalıdır. : Heparin tedavisinin izlenmesi; hemofili A ve B taraması; yaygın damar içi pıhtılaşma, disfibrinojenemi ve K vitamin yetmezliğinin değerlendirilmesi; intrinsik yolda ve/veya tüm koagülasyon yolağında yer alan faktörlerin kalıtsal veya edimsel eksikliklerini ve bu faktörlerin inhibitörlerini taramak için kullanılır. ALANİN AMİNOTRANSFERAZ : ALT, SGPT (serum glutamil pirüvat transaminaz) : Sarı kapaklı, jelli biyokimya tüpü Örnek Ret Kriterleri :Hemolizli serum, yetersiz serum, serumu ayrılmadan biyokimya tüpünde uzun süre beklemiş kan : Karaciğer fonksiyon testlerinden biridir. SGPT/ALT büyük oranda karaciğer dokusunda ve daha küçük oranda da kalp ve iskelet kasında ve böbrekte bulunan bir enzimdir. Primer olarak karaciğer hastalıklarının tanısında ve bunun yanısıra hepatit tedavisinin, aktif postnekrotik sirozun ve tedavi sonrası ilaç etkilerinin izlenmesinde kullanılır. ALBÜMİN :Venöz kandan elde edilmiş serum. Buzdolabında veya soğukta toplanmış 24 saatlik idrar. :Sarı kapaklı, jelli biyokimya tüpü. Biriktirilen idrarın hepsini içine alabilecek temiz kuru pet şişe. Biriktirildiği süre içerisinde soğuk ve karanlık ortamda tutulmalıdır. (buzdolabında) Örnek Ret Kriterleri :Uzamış turnike uygulaması, serumu ayrılmadan biyokimya tüpünde uzun süre beklemiş kan, hemolizli serum, yetersiz serum. Yanlış ve eksik toplanmış idrar. : Beslenme durumu ve kanın onkotik basıncı hakkında bilgi verir. Kalp yetmezliği, karaciğer böbrek hastalıkları, yanıklar, uzamış immobilizasyon, ve diğer kronik hastalıkların takibinde kullanılır. Ayrıca negatif akut faz reaktanlarından biri olarak kabul edilir. Sayfa 12

13 ALKALEN FOSFATAZ : ALP :Her gün :Venöz kandan elde edilmiş serum :Sarı kapaklı, jelli biyokimya tüpü Örnek Ret Kriterleri :Hemolizli serum, yetersiz serum, serumu ayrılmadan biyokimya tüpünde uzun süre beklemiş kan :Karaciğer, safra kesesi ve kemik dokusuna bağlı hastalıkların değerlendirilmesinde klinik bulgularla birlikte kullanılır. Hızlı büyüme periyodundaki çocuklarda, menopoz sonrasında, gebeliğin son trimestrinde ve doğumdan sonraki 3-6 haftaya kadar ALP aktivitesi fizyolojik olarak yüksektir. AMİLAZ :Venöz kandan elde edilmiş serum. 2 saatlik idrar örneği(idrar toplanırken buzdolabında tutulmalı veya idrar kabı buz içinde olmalıdır. Toplanan idrar örneği buz kabı içinde laboratuvara getirilmelidir). : Sarı kapaklı, jelli biyokimya tüpü. Biriktirilen idrarın hepsini içine alabilecek temiz kuru pet şişe. Biriktirildiği süre içerisinde soğuk ve karanlık ortamda tutulmalıdır. Örnek Ret Kriterleri :Hemolizli/ikterli/lipemik serum, yetersiz serum, serumu ayrılmadan biyokimya tüpünde uzun süre beklemiş kan. Buz kabında getirilmemiş idrar numunesi. : Pankreas fonksiyon testlerinden biridir. Pankriatit, pankreatik kist ve psödokistler, intestinal obstrüksiyon ve enfarktüsler, ektopik gebelik safra yolları hastalıkları, diyabetikketoasidoz, peritonit, bazı akciğer ve över tümörleri, böbrek yetmezliği, ERCP, abdominal travma, kafa travması, viral enfesiyonlar, kabakulak ve alkol kullanımı serum amilaz düzeyini arttırırken, pankeas yetmezliği, kistik fibrozis, ağır karaciğer hastalıkları ve pankeatektomi sonrası amilaz düzeyi düşer. Ayrıca Oddi sfinkterinde kasılmaya neden olan narkotik analijezikler v.b bazı ilaçlarda serum amilaz düzeyinde artışa neden olabilir. ANTİSTREPTOLİZİN O : ASO, Streptolizin O Antikoru : Sarı kapaklı, jelli biyokimya tüpü Örnek Ret Kriterleri : Hemolizli/ikterli/lipemik serum, yetersiz serum :A grubu beta hemolitik streptokok enfeksiyonlarının tanı ve tadavilerinin takibinde kullanılır. ASPARTAT AMINOTRANSAMINAZ : AST, SGOT (serum glutamil oksaloasetat transaminaz) : Sarı kapaklı, jelli biyokimya tüpü Örnek Ret Kriterleri :Hemolizli serum, yetersiz serum, serumu ayrılmadan biyokimya tüpünde uzun süre beklemiş kan. Klinik : Karaciğer fonksiyon testlerinden biri olmakla birlikte, kalp ve iskelet kası harabiyeti hakkında da bilgi verir. Sayfa 13

14 BİLİRUBİN, DİREKT : Konjuge bilirubin :Venöz kandan elde edilmiş serum :Sarı kapaklı, jelli biyokimya tüpü Örnek Ret Kriterleri :Uzamış turnike uygulaması, serumu ayrılmadan biyokimya tüpünde uzun süre beklemiş kan, hemolizli serum, yetersiz serum Klinik :Karaciğer ve safra kesesi fonksiyonlarını değerlendirmesinde kullanılır. BİLİRUBİN, TOTAL : Sarı kapaklı, jelli biyokimya tüpü Örnek Ret Kriterleri : Serumu ayrılmadan biyokimya tüpünde beklemiş kan, hemolizli serum, yetersiz serum :Karaciğer ve safra kesesi fonksiyonlarının değerlendirilmesinde kullanılır. C-REAKTİF PROTEİN : CRP : Sarı kapaklı, jelli biyokimya tüpü Örnek Ret Kriterleri : Serumu ayrılmadan biyokimya tüpünde beklemiş kan, hemolizli serum, yetersiz serum :İnfeksiyonun varlığını gösterir (akut bakteriyel enfeksiyonların % 80-85'inde30-35 mg/dl ve viral infeksiyonlarda <20 mg/dl, ancak bakteriyel infeksiyonları viral infeksiyonlardan ayırmada faydalı bir yöntem değildir). İnfeksiyonun düzelmesini (spontan veya tedavi nedeni ile) izlemekte kullanılır. Özgün olmayan bir akut faz reaktanıdır ÇİNKO Sonuç Verme Zamanı çalışılmaktadır. Sonuçlar bir hafta sonra verilir :Zn :Bu test dış labotauvarda :Serum : Sarı kapaklı, jelli biyokimya tüpü Numune Alım ve Transport Koşulları: :Serum 45 dakika içinde ayrılmalıdır. Hastanın Hazırlanması :Numune alınması için 10 saatlik sabah açlığı gereklidir. Kan çinko düzeyinin sirkadien ritmi vardır. Sabah saat ve akşam saat de pik yapar. Yemeklerden sonra ise çinko düzeyi düşer. :Çinko, yara iyileşmesi, immün fonksiyonlar ve fetal gelişim için gerekli olan bir elementtir. Osteosarkom, koroner kalp hastalıkları, arterioskleroz ve anemilerde serum çinko düzeyi düşükken, acrodermatitis enteropatica, pulmoner tüberküloz, gastrointestinal sistem hastalıkları, talasemi ma jor, AMI, hepatoselüler hastalıklar, akut enfeksiyonlar, lösemi, lenfoma ve gebelikde serum çinko düzeyi ar tar. Çinko eksikliğinde tat alma ve yara iyileşmesi bozulur, deri lezyonları, alopesi, anemi, hepatosplenomegali, abdominal ağrı, diare ve hipoalbuminemi görülebilir. Örnek Ret Kriterleri : Serumu ayrılmadan biyokimya tüpünde beklemiş kan, hemolizli serum, yetersiz serum Sayfa 14

15 DEMİR : Fe : Sarı kapaklı, jelli biyokimya tüpü Örnek Ret Kriterleri :Uzamış turnike uygulaması, hemolizli/ikterli/lipemik serum, yetersiz serum Hasta Hazırlığı : Örneğin 10 saatlik açlıktan sonra sabah alınmasına özen gösterilmelidir. Ayrıca sabah örneklerdeki serum demir konsatrasyonu, öğleden sonra alınanlara göre daha yüksek olduğundan numunenin sabah alınmasına özen gösterilmelidir. Enfeksiyon varlığında serum Fe düzeyinin geçici olarak düşebileceği unutulmamalıdır. : Başta demir eksikliğine bağlı olanlar olmak üzere, her türlü aneminin ve ayrıca demir zehirlenmelerinin değerlendirilmesinde kullanılır. DEMİR BAĞLAMA KAPASİTESİ, SERBEST : SDBK, TIBC, : Sarı kapaklı, jelli biyokimya tüpü Örnek Ret Kriterleri :Uzamış turnike uygulaması, hemolizli/ikterli/lipemik serum, yetersiz serum Hasta Hazırlığı : Örneğin 10 saatlik açlıktan sonra sabah alınmasına özen gösterilmelidir. :Serum demir düzeyinin değerlendirilmesinde kullanılır. Anemilerin ayırıcı tanısında yararlıdır FİBRİNOJEN : Faktör 1 : Venöz kan : Mavi kapaklı, sitratlı tam kan tüpü Örnek Ret Kriterleri :Pıhtılı, yetersiz, yanlış tüpe alınmış ya da plazması hemolizli ayrılmış örnek. Yanlış tüp açısından özellikle mor kapaklı ve EDTA'lı tam kan sayım tüplerine dikkat edilmelidir. Kanın tüpün üzerindeki çizgiye kadar alınmış olması, doğru sonuçların elde edilmesi açısından zorunludur : Fibrinojen enzim aktivasyonu ile fibrine dönüşen bir kompleks proteindir. Fibrin yaygın kan pıhtısı için trombositlerle birlikte fibrin ağı oluşturur. Bundan dolayı koagülasyon proteini olarak önemlidir. Akut faz proteini olan fibrinojen kronik inflamatuar durumlarda artar. Fibrinojen düzeyinin arttığı durumlar a- İnflamasyon b- Akut Myokard infarktüsü c- Nefrotik sendrom d- Kanser, multipl myelom e- Gebelik, eklampsi f-çeşitli serebral hastalıklar. Fibrinojen düzeyinin azaldığı durumlar a- Karaciğer hastalığı b- Dıssemine introvasküler hastalık (DIC) e-kanser d-primer fibrinoliz e-herediter ve konjenital hipofibrinojenemi f- Disfibrinojenemi Sayfa 15

16 FOSFOR : Fosfat, PO +3 4, inorganik fosfor, P :Venöz kandan elde edilmiş serum. Buzdolabında veya soğukta toplanmış 24 saatlik idrar. :Sarı kapaklı, jelli biyokimya tüpü. Biriktirilen idrarın hepsini içine alabilecek temiz kuru pet şişe. Biriktirildiği süre içerisinde soğuk ve karanlık ortamda tutulmalıdır(buzdolabında). Laboratuvardan 25 ml 6N HCL alınıp idrarın toplanacağı kaba konacak. Örnek Ret Kriterleri : Hemolizli/ikterli/lipemik serum, yetersiz serum. Yanlış ve eksik toplanmış idrar. Hasta Hazırlığı : Örneğin 10 saatlik açlıktan sonra sabah alınmasına özen gösterilmeli, serumun mümkün olduğunca çabuk ayrılması sağlanmalıdır. 24 saatlik idrar için laboratuvara danışılacak. : Fosfor metabolizmasının ve kalsiyum-fosfor dengesinin değerlendirilmesinde kullanılır. FRÜKTOZAMİN :Venöz kandan elde edilmiş serum :Sarı kapaklı, jelli biyokimya tüpü Örnek Ret Kriterleri :Hemolizli/ikterli/lipemik serum, yetersiz serum Hasta hazırlığı :Ölçümden önceki son 24 saat içinde askorbik asit (vitamin C) kullanılmamalıdır. : Diabetes mellitusun kısa dönem takibinde kullanılır. Son 2 3 hafta içindeki ortalama kan glikoz konsantrasyonunu gösterir. Hemoglobin A1c kullanımında zorluklarlalaştıran, eritrosit yaşam süresinin etkilendiği hemolitik anemiler, hemoglobinapotiler gibi hematolojik bozukluklarda ve yenidoğanlarla gebelerde fruktozamin ölçümü değerlidir. Ciddi hipoproteinemik durumlarda fruktozamin seviyelerinin yanlış düşük bulunabilileceği göz önünde tutulmalıdır. GAMA GLUTAMİL TRANSFERAZ : GGT : Sarı kapaklı, jelli biyokimya tüpü Örnek Ret Kriterleri : Hemolizli serum, yetersiz serum :Bu test özellikle karaciğer hücre disfonksiyonu ve alkolik karaciğer hastalığının tanısında kullanılır. GGT tüketilen alkol miktarına duyarlı olduğu için, kronik alkoliklerde alkolün kesilmesi veya azaltılmasını izlemede kullanılır. GGT aktivitesi karaciğer hastalıklarının tüm formlarında yükselir. GGT tıkanma sarılıkları, kolanjit ve kolesistitlerin tespit edilmesinde transaminazlardan daha duyarlıdır. Ayrıca çocuklar ve gebelerde LDH ve ALP yüksekliği olan durumların ayırıcı tanısında faydalıdır. Kolon ve göğüs kanserlerinin karaciğere olan metastazları için düşük duyarlıkta bir belirteç olarak da kullanılmaktadır. GLİKOHEMOGLOBİN : Hemoglobin A1c, HbA1c : Venöz kan : Mor kapaklı, EDTA'lı tam kan Sayfa 16

17 tüpü Örnek Ret Kriterleri :Pıhtılı, yetersiz ya da yanlış tüpe alınmış örnek. Yanlış tüp açısından özellikle mavi kapaklı ve sitratlı koagülometri tüplerine dikkat edilmelidir. :Diabetes mellitusun uzun dönem takibinde kullanılır. Eritrositlerin yaşam süresi yaklaşık 2-3 ay olduğundan HbA1c 2-3 ay boyunca kandaki ortalama glukoz düzeyini gösterir. HbA1c son haftalardaki glukoz düzeyleri ile daha yakın ilişkilidir. Son 1 aydaki glukoz düzeyi HbA1c nin %50 sini oluştururken günler %25 ini, günler diğer %25 ini oluşturur. GLİKOZ (açlık) : Açlık kan şekeri, AKŞ : Sarı kapaklı, jelli biyokimya tüpü Örnek Ret Kriterleri :Serumu ayrılmadan beklemiş kan, hemolizli serum, yetersiz serum Hasta hazırlığı :Kan alınması için enaz 8 saatlik sabah açlığı gereklidir. 14 saatlik açlık sonrasında doğru sonuç alınmaz. :Karbonhidrat metabolizmasının değerlendirilmesinde kullanılır. GLİKOZ (tokluk) : Tokluk kan şekeri, TKŞ :Sarı kapaklı, jelli biyokimya tüpü Örnek Ret Kriterleri :Serumu ayrılmadan beklemiş kan, hemolizli serum, yetersiz serum Hasta hazırlığı : Yemekten 2 saat sonra kan alınmalıdır. :Karbonhidrat metabolizmasının değerlendirilmesinde kullanılır. GLİKOZ TOLERANS TESTİ, ORAL (50 gr) : OGTT, Şeker yükleme testi : Sarı kapaklı, jelli biyokimya tüpü Örnek Ret Kriterleri :Serumu ayrılmadan beklemiş kan, hemolizli serum, yetersiz serum Hasta hazırlığı :Örnek alınması için sabah açlığına gerek yoktur. Doktorunuz gerek görürse, sabah en az 8 saat aç kalarak kanınızı vermeye gelmelisiniz. Açlık örneği alındıktan sonra hastaya ml su içinde 50 gr glikoz içeren solüsyon 5 dakika içerisinde içirilir ve 1 saat sonra tekrar kan örneği alınır. : gebelik haftalarında gestasyonel diabet tarama testi olarak kullanılır. Test sonucu 140 mg/dl'den yüksek çıkarsa, hastaya 100 gr'lık OGTT uygulanır. GLİKOZ TOLERANS TESTİ, ORAL (100 gr) : OGTT, Şeker yükleme testi Sayfa 17

18 : Sarı kapaklı, jelli biyokimya tüpü Örnek Ret Kriterleri :Serumu ayrılmadan beklemiş kan, hemolizli serum, yetersiz serum Hasta hazırlığı :Örnek alınması için 10 saatlik sabah açlığı gereklidir. Bu süre içinde zorunlu olarak alınması gereken ilaçlar dışında kalanlar kesilir, kahve ve sigaraya izin verilmez. Açlık örneği alındıktan sonra hastaya ml su içinde 100 gr glikoz içeren solüsyon 5 dakika içerisinde içirilir ve sonraki 1., 2. ve 3. saatlerde tekrar kan örneği alınır. Test sırasında hasta sakin ve dinlenme halinde olmalı, su da dahil olmak üzere hiçbir şey yiyip içmemelidir. Bulantı - kusma gelişirse, test sonlandırılır. :50 gr'lık OGTT sonucu 140 mg/dl'den yüksek çıkarsa, hastaya gestasyonel diyabet tanısı koymak için uygulanır. Referans Aralığı : Açlık : <95 mg/dl 1.Saat : <180 mg/dl 2.Saat : <155 mg/dl 3.Saat : <140 mg/dl Ölçümlerden en az 2'sinin verilen değerlerden yüksek olması, gestasyonel diabet tanısını koydurur. GLİKOZ TOLERANS TESTİ, ORAL (75 gr) : OGTT, Şeker yükleme testi : Sarı kapaklı, jelli biyokimya tüpü Örnek Ret Kriterleri :Serumu ayrılmadan beklemiş kan, hemolizli serum, yetersiz serum, açlık süresi ve kan verilecek saatlere uyulmaması. Hasta hazırlığı :Örnek alınması için saatlik sabah açlığı gereklidir. Bu süre içinde zorunlu olarak alınması gereken ilaçlar dışında kalanlar kesilir, kahve ve sigaraya izin verilmez. Açlık örneği alındıktan sonra hastaya ml su içinde 75 gr glikoz içeren solüsyon 5 dakika içerisinde içirilir ve sonraki 1. ve 2. saatlerde tekrar kan örneği alınır. Reaktif hipoglisemi düşünülen hastalarda bu süre gerek görülürse 5 saate kadar uzatılır. Test sırasında hasta sakin ve dinlenme halinde olmalı, su da dahil olmak üzere hiçbir şey yiyip içmemelidir. Bulantı - kusma gelişirse, test sonlandırılır. : Açlık kan şekeri değeri laboratuvar üst sınırı ile 126 mg/dl arasında olan, gebe olmayan erişkin hastalarda, şeker hastalığı, reaktif hipoglisemi ya da bozuk glikoz toleransı tanısı koymak için uygulanır. Eğer bir hastanın farklı zamanlarda yapılmış 2 açlık kan şekeri ölçümü 126 mg/dl'den yüksekse ya da rastgele yapılan en az 2 kan şekeri ölçümü 200 mg/dl'den yüksekse, bu hastaya OGTT yapmaya gerek yoktur. Refans Aralığı : 1. ya da 2. saat glukoz sonuçlarından en az birinin 200 mg/dl'den yüksek olması, hastada şeker hastalığı olduğunu gösterir. Bozuk glikoz tolerans: Aşağıdaki değerlerin dışında ve 200 mg/dl nin altında kan şekerinin çıkması. Açlık: mg/dl 30.dk: mg/dl 60.dk: mg/dl 90 dk: mg/dl 120dk: mg/dl Reaktif hipoglisemi: Herhengi bir saatte kan glikoz düzeyinin 50 mg/dl nin altında çıkması. KALSİYUM : Ca Sayfa 18

19 : Venöz kandan elde edilmiş serum, Buzdolabında veya soğukta toplanmış 24 saatlik idrar. :Sarı kapaklı, jelli biyokimya tüpü Örnek Ret Kriterleri :Hemolizli serum, Uzamış turnike uygulaması, yetersiz serum. 24saatlik idrar. Hasta hazırlığı :Kan alınması için 10 saatlik sabah açlığı gereklidir. Kanda kalsiyum seviyesi 02:00 04:00 saatleri arasında en düşük, 20:00'de ise en yüksek düzeydedir. 24saatlik idrarda Ca baktıracak hastalar 5 lt.lik temiz kuru pet şişeyle laboratuvara geleceklerdir. Laboratuvardan aldıkları 10 ml 6N HCL kaba eklendikten sonra verilen talimatlar doğrultusunda 24 saatlik idrarlarını toplayacaklardır. :Çeşitli endokrin ve metabolik bozuklukların değerlendirilmesinde kullanılır. İdrarda kalsiyum ölçümü, kalsiyum metabolizmasının değerlendirilmesinde kullanılır. Bazı hastalık durumlarında oluşan, idrara aşırı veya baskılanmış Ca atılımını gösterir. KLORÜR : Cl - : Venöz kandan elde edilmiş serum. Buzdolabında veya soğukta toplanmış 24 saatlik idrar. : Sarı kapaklı, jelli biyokimya tüpü. Biriktirilen idrarın hepsini içine alabilecek temiz kuru pet şişe. Biriktirildiği süre içerisinde soğuk ve karanlık ortamda tutulmalıdır.(buzdolabında) Örnek Ret Kriterleri :Uzamış turnike uygulaması, hemolizli serum, yetersiz serum. Yanlış ve eksik toplanmış idrar. Hasta hazırlığı :Kan alınması için 10 saatlik sabah açlığı gereklidir. :Vücudun sıvı-elektrolit dengesinin, asit-baz dengesinin değerlendirilmesinde kullanılır. İdrarda klorür miktarı diyetle alınan miktara bağlıdır. KOLESTEROL, HDL : HDL kolesterolü : Sarı kapaklı, jelli biyokimya tüpü Örnek Ret Kriterleri :Uzamış turnike uygulaması, hemolizli serum, yetersiz serum Hasta hazırlığı : Kan alınması için en az 12 saatlik sabah açlığı gereklidir. :HDL, periferik hücrelerden karaciğere kolesterolün ters taşınmasından sorumlu olan lipoproteindir. Bu yolla kolesterol karaciğerde safra asitlerine dönüşür ve safra yollarına sekrete olup barsaktan atılır. HDL kitlesinin %50'si protein, %30 'u fosfolipid ve %20'si kolesteroldür. Aterosklerotik hastalık ile serum HDL düzeyleri arasında ters ilişki vardır. Artmış HDL düzeyleri koroner kalp hastalıklarına karşı koruyucu iken, yüksek trigliserid düzeyi ile birlikte azalmış HDL düzeyleri kardiyovasküler hastalık riskinin arttığına işaret eder. KOLESTEROL, LDL : LDL kolesterolü : Sarı kapaklı, jelli biyokimya tüpü Sayfa 19

20 Örnek Ret Kriterleri :Uzamış turnike uygulaması, hemolizli serum, yetersiz serum Hasta hazırlığı : Kan alınması için en az 12 saatlik sabah açlığı gereklidir. :Özellikle ateroskleroz ve koroner kalp hastalığı riskini saptamak için kullanılır. LDL -kötü kolesterol- düzeyinin yüksek olması, ateroskleroz ve koroner kalp hastalığı riski ile yakından ilişkilidir. VLDL artığı olarak damar içinde sentezlenir. Kolesterolden zengindir. Karaciğer ve dışındaki dokularda reseptörleri bulunur. Bu reseptörlere Apo B ile bağlanarak karaciğerde yıkılır. LDL yıkımı makrofajlar tarafından da gerçekleştirilir. LDL arttığı zaman makrofajlar tarafından tutulup köpük hücreleri oluşumuna sebep olur. Ailesel hiperlipoproteinemiler dışında sekonder olarak hipotiroidi, nefrotik sendrom, obstrüktif karaciğer hastalıkları, hepatoselüler hastalıklar, gebelik, diabetes mellitus, kronik renal yetmezlik ve cushing sendromu gibi durumlarda artar. Referans Aralığı : Hastanemizde LDL değeri lipit ölçümlerinden hesaplanarak bulunmaktadır. Trigliseriti 400 mg/dl üzerindeki hastalar için yanlış sonuç alınacağından hesaplanamaz. KOLESTEROL, TOTAL : Total kolesterol :Sarı kapaklı, jelli biyokimya tüpü Örnek Ret Kriterleri :Uzamış turnike uygulaması, hemolizli serum, yetersiz serum. Hasta hazırlığı :Kan alınması için en az 10 saatlik sabah açlığı gereklidir. :Aterosklerotik arter hastalıklarıyla ilgili risklerin ve hipolipidemi ya da hiperlipidemi hastalıklarının değerlendirilmesinde kullanılır. KREATİN KİNAZ : CK, CPK : Sarı kapaklı, jelli biyokimya tüpü Örnek Ret Kriterleri :Hemolizli serum, yetersiz serum, serumu ayrılmadan beklemiş kan. :Kreatin kinaz kalp, iskelet kasında yüksek; beyin dokusunda ise daha düşük konsantrasyonlarda bulunan bir enzimdir. Bu yüzden myokard ve iskelet kası hasarının çok özel bir göstergesi olarak kullanılır. Üç izoenzimi vardır: CKMM, CKBB ve CKMB. CKMM temel olarak iskelet kasında, CKMB iskelet kası ve kalp kasında, CKBB beyin dokusu, gastrointestinal sistem ve genitoürier sistemde bulunur. CKMM izoenzimi iskelet kası hasarı, CKMB kalp hasarı (myokard enfarktüsünü), CKBB ise santral sinir sistemi hasarında yükselir. Bu izo enzimlerden herhangi birinin yükselmesi total CK seviyesinin yükselmesine neden olur. Total CK aktivitesi enfarktüsün başlamasından 6 saat sonra yükselmeye başlar 24 saat içinde maksimum seviyeye ulaşır ve üçüncü günün sonuna doğru normale döner. Myokard enfarktüsü tanısında kullanılmasının yanısıra inflamatuar iskelet kası hastalıkları için güvenilir bir göstergedir. CK seviyeleri, muskuler distrofilerin klinik semptomlarının ortaya çıkmasından önce tanınmasına olanak sağlar. Reye's sendromu benzeri santral sinir sistemi hastalıklarında, CK seviyeleri yükselebilir. Sayfa 20