FAZLA ÇALIŞMA ÜCRETİ

Transkript

1 FAZLA ÇALIŞMA ÜCRETİ Soner DİVLİ Devlet Personel Uzman Yardımcısı Giriş Fazla çalışma Devlet memurlarının haftalık genel çalışma süresi olan 40 saatin üzerinde yaptıkları çalışmadır. Gerekli görülen hallerde, mesai saatleri veya günleri dışında kurum amirleri tarafından memurlara fazla çalışma yaptırılabilir. Mevzuatımızda Devlet memurlarının günlük ve haftalık çalışma süreleri ile fazla çalışma yapmalarına ilişkin hususlar; 657 sayılı Devlet Memurları Kanununda, 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin ek 13 üncü maddesinde, toplu sözleşme hükümlerinde ve kurumların teşkilat kanunlarındaki hükümlerde düzenlenmektedir. Bu çalışmada; öncelikle memurların genel olarak çalışma saatlerinin ne olduğuna, bu saatlerin ne şekilde tespit edildiğine ve günün 24 saati devamlılık gösteren hizmetlerin çalışma saatlerindeki farklı düzenlemelere değinilecektir. Çalışmanın ilerleyen bölümlerinde fazla çalışma kavramı tanımlanarak genel esasları üzerinde durulacak, sonrasında ise fazla çalışmanın ücretle karşılanması hususu detaylı şekilde incelenecektir. Ve en sonunda da fazla çalışmanın telafi edilmesinin bir diğer yöntemi olan fazla çalışma karşılığı izin konusundan bahsedilecektir. Ayrıca çalışmada, dipnot kısımlarında göreceğimiz Devlet Personel Başkanlığının bazı tartışmalı konulara ilişkin görüşlerine de özet şeklinde yer verilecek ve böylece mevzuatın ötesinde daha açıklayıcı bir anlatım amaçlanacaktır. Memurların Çalışma Saatleri Memurların fazla çalışmasına geçmeden evvel genel olarak haftalık çalışma süresine baktığımızda, tarihli ve 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun Çalışma Saatleri başlıklı 99 uncu maddesinde bu süre haftalık 40 saat olarak belirtilmiştir. Haftanın Cumartesi ve Pazar günleri tatil olarak düzenlenmiştir. 1

2 Bununla birlikte özel kanunlarda yahut 657 sayılı Kanun veya diğer özel kanunlara dayanılarak çıkarılan tüzük ve yönetmeliklerde kurumların ve hizmetlerin özellikleri dikkate alınarak farklı çalışma süreleri de tespit edilebilir. Yurt dışı kuruluşlarda ise hizmetin gerektirdiği hallerde, Bakanlar Kurulu hafta tatilini Cumartesi ve Pazardan başka günler olarak belirleyebilir. Çalışma Saatlerinin Tespiti Tespit edilen haftalık çalışma süresinin haftanın günlerine ve günlük çalışma sürelerine bölünme tarzı kanunla belirtilmemiş, bölgelerin ve hizmetlerin özelliklerini karşılayacak elastiki bir sisteme gidilmiştir. Buradan hareketle günlük çalışmanın başlama ve bitme saatleri ile öğle dinlenme süresi, bölgelerin ve hizmetin özelliklerine göre; merkezde Devlet Personel Başkanlığının teklifi üzerine Bakanlar Kurulunca 1, tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 2012/3943 sayılı Merkezde Günlük Çalışma Saatlerinin Tesbitine İlişkin Karar tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 2012/3693 sayılı Merkezde Günlük Çalışma Saatlerinin Tesbitine İlişkin Kararda Değişiklik Yapılmasına Dair Karar tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 2010/887 sayılı Merkezde Günlük Çalışma Saatlerinin Tesbitine İlişkin Karar da Değişiklik Yapılmasına Dair Karar tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 2002/3976 sayılı Merkezde Günlük Çalışma Saatlerinin Tesbitine İlişkin 8/5752 Sayılı Kararnamenin Eki Kararda Değişiklik Yapılmasına Dair Karar tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 2001/2453 sayılı Merkezde Günlük Çalışma Saatlerinin Tespitine İlişkin Karar tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 2001/2203 sayılı Merkezde Günlük Çalışma Saatlerinin Tesbitine İlişkin Karar tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 2001/2173 sayılı Merkezde Günlük Çalışma Saatlerinin Tespitine İlişkin Kararda Değişiklik Yapılmasına Dair Karar tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 2000/1463 sayılı Merkezde Günlük Çalışma Saatlerinin Tesbitine İlişkin Kararda Değişiklik Yapılmasına Dair Karar tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 2000/1310 sayılı Merkezde Günlük Çalışma Saatlerinin Tesbitine İlişkin Karar da Değişiklik Yapılmasına Dair Karar tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 84/8247 sayılı Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığında, Günlük Çalışma Saatleri ile İlgili Karar tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 84/7716 sayılı İki Bakanlıktaki Çalışma Saatlerinin Yeniden Düzenlenmesi Hakkında Karar tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 8/5752 sayılı Merkezde Günlük Çalışma Saatlerinin Tesbitine İlişkin Karar tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 8/2940 sayılı Merkezdeki Günlük Çalışma Saatleri Tespitine İlişkin Karar Ek Karar tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 8/2557 sayılı Merkezdeki Kamu Kuruluşlarının Çalışma Saatlerinin Yeniden Tesbit Kararnamesi tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 8/2365 sayılı Merkezde Günlük Çalışma Saatlerinin Saptanmasına İlişkin Karar a Bağlı Cetvelde Yer Alan Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığının Günlük Çalışma Saatlerinin , Olarak Değiştirilmesi Hakkında Karar 2

3 illerde ise Valiler tarafından 2, tespit edilir. 3 Bugün günümüzde halen geçerli tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 2012/3943 sayılı Bakanlar Kurulu Kararına göre merkezdeki günlük çalışma saatleri şu şekildedir: Grup Kurumun Adı 1 Adalet Bakanlığı Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Kültür ve Turizm Bakanlığı Maliye Bakanlığı Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu Çalışma Başlangıç ve Bitiş Saati Öğle Dinlenme Saati tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 7/18330 sayılı Merkezde Günlük Çalışma Saatlerinin Saptanmasına İlişkin Karar tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 7/17575 sayılı Merkezde Günlük Çalışma Saatlerinin Saptanmasına İlişkin Karar a Bağlı Cetvel de Yer Alan Kurumlardan İlişik Listede Adları Yazılı Olanların Çalışma Saatlerinin Karşılarında Belirtildiği Biçimde Değiştirilmesi Hakkında Karar tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 7/17332 sayılı Merkezde Günlük Çalışma Saatlerinin Saptanmasına İlişkin Karar 2 Bu konuya ilişkin Devlet Personel Başkanlığından, Emniyet Genel Müdürlüğüne doğrudan bağlı taşra teşkilatlarının (Polis Akademisi Başkanlığı, PMYO, POMEM, PEM, Polis Moral Eğitim Merkezi Müdürlükleri ve Kriminal Polis Lob. Müd.) günlük çalışmalarının başlama ve bitme saatlerinin nasıl belirleneceğine dair görüş talep edilmiş ve Başkanlık verdiği görüşte; 3046 sayılı Bakanlıkların Kuruluş ve Görev Esasları Hakkında Kanunun 10 uncu maddesinde tanımlanan taşra teşkilatları dikkate alındığında bahse konu olan kamu kurum ve kuruluşlarının İçişleri Bakanlığı nın bağlı kuruluşu olan Emniyet Genel Müdürlüğünün taşra teşkilatı kapsamında düşünülmesi gerektiğini değerlendirdiğinden, anılan kurum ve kuruluşlar için günlük çalışmanın başlama ve bitme saatleri ile öğle dinlenme süresinin ilgili ilin valisi tarafından tespit olacağını belirtmiştir. ( tarihli ve sayılı DPB Görüşü) 3 Bu arada mevzuatımızda bu düzenlemeyi içeren 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 99 uncu ve 100 üncü maddelerinden evvel mülga tarihli ve 788 sayılı Memurin Kanununun 51 inci maddesine göre de yine merkez teşkilatındaki çalışma saatleri Bakanlar Kurulunca, illerdeki çalışma saatleri ise Valilerce tespit olunmaktaydı. Buna ilişkin bir örnekte tarihli ve 336 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Bakanlar Kurulunun 9633 sayılı Kararında yer alan ifadede, Merkez teşkilatında yaz çalışma saatlerinin 1 Ağustos 1949 tarihinden itibaren 22 Eylül 1949 tarihine kadar saat sekiz otuzdan on ikiye ve on beşten on sekize kadar olarak uygulanması ve illerde de yaz çalışma saatlerinin altı buçuk saatten az olmamak üzere mahallin icaplarına göre valilerce tesbiti; 788 sayılı kanunun 51 inci maddesine göre, Bakanlar Kurulunun 21/07/1949 tarihli toplantısında kararlaştırılmıştır. denilmektedir. 3

4 2 Başbakanlık Diğer Bakanlıklar Genelkurmay Başkanlığı Kuvvet Komutanlıkları 3 Yukarıda yazılı kurumlara bağlı/ilgili/ilişkili olmayan kamu kuruluşları Bu listede yazılı Bakanlık ve kurumların merkezdeki bağlı/ilgili/ilişkili kuruluşları da ilgili Bakanlığın çalışma saatlerine tabidirler. Ancak, ilgili Bakanlığın onayı alınmak kaydıyla hizmet gerekleri dikkate alınarak bu kuruluşlarda günlük çalışmanın başlama ve bitme saatleri ile öğle dinlenme saatleri farklı uygulanabilir. Diğer taraftan 2011 yılında 657 sayılı Kanuna getirilen bir düzenleme ile birlikte, engel durumu, hizmet gerekleri, iklim ve ulaşım şartları göz önünde bulundurularak engelli memurlar için artık çalışma başlama ve bitiş saatleri ile öğle dinlenme süreleri merkezde üst yönetici, taşrada ise mülki amirlerce farklı şekilde belirlenebilmektedir. 4 Günün 24 Saati Devamlılık Gösteren Hizmetlerce Çalışma Saatleri Güvenlik, sağlık ve buna benzer sayabileceğimiz alanlardaki kamu hizmetleri aralık vermeden devam etmektedir. Dolayısıyla günün 24 saati devamlılık göstermesi gereken kamu hizmetlerinde çalışan Devlet Memurlarının çalışma saat ve şekilleri kurumlarınca düzenlenir. 5 Örneğin itfaiye hizmetleri resmi tatil günleri de dahil olmak üzere, 24 saat esasına göre yürütülür. Ve dolayısıyla itfaiye personelinin çalışma süresi ve saatleri 657 sayılı Kanunda belirtilen çalışma süre ve saatlerine bağlı olmaksızın, hizmetin aksatılmadan yürütülmesini sağlayacak şekilde kurumlarınca tespit olunur. 6 4 Bu düzenlemeye ilişkin de Devlet Personel Başkanlığından talep edilen bir görüşte, engelli memurun çalışma saatlerinin ne kadar olduğu konusunda da bir tereddüt yaşanmıştır. Başkanlık ise bu konuda; engelli memurun günlük çalışmasının başlama ve bitiş saatleri ile öğle dinlenme sürelerinin farklı belirlenmesinin mümkün olduğu, ancak ilgilinin günlük çalışma saatleri tespit edilirken haftalık çalışma süresinin toplam 40 saat olması hususuna dikkat edilmesi gerektiği yönünde görüş tesis etmiştir. ( tarihli ve 7707 sayılı DPB Görüşü) 5 Daha önce günün yirmi dört saati devamlılık gösteren hizmetlerde çalışan devlet memurlarının çalışma saat ve şekilleri düzenlenirken Devlet Personel Başkanlığının görüşü alınması şartı, 2011 yılında yapılan değişiklikle kaldırılmıştır. 6 Bu konuya ilişkin Devlet Personel Başkanlığına gelen bir yazı ile itfaiye personelinin çalışma süresi ve saatlerinin düzenlenmesi hususunda Devlet Personel Başkanlığının görüşünün talep edilip 4

5 Diğer taraftan 24 saat devamlılık gösteren hizmetlerde kadın ve engelli memurlara iki önemli ayrıcalık tanınmıştır: Buna göre kadın memurlara; - tabip raporunda belirtilmesi halinde hamileliğin yirmi dördüncü haftasından önce ve her halde hamileliğin yirmi dördüncü haftasından itibaren ve - doğumdan sonraki iki yıl süreyle 7 Engelli memurlara da; - isteği dışında, gece nöbeti ve gece vardiyası 8 görevi verilemez. Fazla Çalışma Devlet memurlarının yukarıda bahsettiğimiz üzere haftalık genel çalışma süresi olan 40 saatin üzerinde yaptıkları çalışma, fazla çalışma olarak değerlendirilir. Ayrıca yine özel kanunlarda mevcut yahut Devlet Memurları Kanununa veya Özel Kanunlara dayanılarak çıkarılacak tüzük ve yönetmeliklerdeki: - Haftalık çalışma süreleri 40 saatten az olan Devlet Memurlarının 40 saatten fazla çalıştıkları süre, - Haftalık çalışma süreleri 40 saatten fazla olan Devlet Memurlarının, ilgili mevzuatta belirtilen süreden fazla çalıştıkları süre, fazla çalışma sayılır. edilmeyeceği konusu tekrar gündeme gelmiştir. Her ne kadar tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Belediye İtfaiye Yönetmeliğinin 7 inci maddesinde halen itfaiye personelinin çalışma süresi ve saatleri tespit olunurken Devlet Personel Başkanlığının uygun görüşü alınması şartı yer alsa da, 2011 yılında Devlet Memurları Kanununun ilgili 101 inci maddesinde yapılan değişiklikle bu şartın kaldırılması sebebiyle Başkanlığın itfaiye personelinin çalışma düzenine ilişkin görüş tesisinin mümkün olmadığı mütalaa edilmiştir. ( tarihli ve 5355 sayılı DPB Görüşü) yılında getirilen düzenleme ile birlikte, doğumdan sonraki belli bir süre gece nöbeti ve gece vardiyası görevi verilememesi bir yıldan iki yıla çıkarılmıştır. 8 Buradaki gece kavramının tanımına ilişkin olarak, Devlet Personel Başkanlığının görüşünde bu kavramın tanımının 657 sayılı Kanunda yer almadığı ancak 2010/2 sayılı Başbakanlık Genelgesinin (3) numaralı fıkrasında bakmakla yükümlü olduğu engelli aile bireyi bulunan memurun mesai saatleri dışındaki nöbet görevinden ve gece vardiyasından muaf tutulacağının belirtilmesi suretiyle mesai saatleri dışındaki vardiyaların gece vardiyası olarak nitelendirildiği ve bu nitelendirme dikkate alındığında 657 sayılı Kanunun 101 inci maddesinde yer alan gece vardiyası kavramının da aynı şekilde yorumlanmasının mümkün bulunduğu mütalaa edilmiştir. ( tarihli ve 819 sayılı DPB Görüşü) 5

6 Çalışma saatleri içinde veya dışında yürütülen nöbet hizmetleri ise fazla çalışma sayılmaz. 9 Fazla çalışmanın uygulama esas ve usulleri Devlet Personel Başkanlığı ile Maliye Bakanlığınca müştereken belirlenir. Ayrıca fazla çalışma programlarının hazırlanması ve uygulanması sırasında Devlet Personel Başkanlığı ve Maliye Bakanlığı gerekli gördükleri takdirde inceleme yapabilirler. Genel olarak fazla çalışmanın esaslarına baktığımızda da; kurum amirleri gerekli gördükleri hallerde 657 sayılı Kanunun 99 ve 178 inci maddelerine göre fazla çalışma yaptırabilir. Amir fazla çalışma yaptıracağı memura, fazla çalışma yapacağını bir hafta önce yazılı olarak bildirir. 10 Ancak acele ve özel durumlarda bildirme aynı günde de yapılabilir. Kurum amirleri fazla çalışma yaptıracakları memurlar için düzenleyecekleri Fazla Çalışma Cetveli ne memurun günde yaptığı fazla çalışma süresini kaydederler. Bu cetvel memur ve amir tarafından imzalanarak özel dosyasında saklanır. Ayrıca fazla çalışmaya katılmış ise o gün, katılmamış ise ertesi gün kurumun personel işleri sorumlusu tarafından da bu cetvel kontrol edilerek onaylanır. Fazla Çalışma Nasıl Karşılanır? Devlet memurlarının belirlenmiş olan çalışma saatleri dışındaki fazla çalışmalarının karşılanması konusunda mevzuatımızda iki farklı usul benimsenmiş bulunmaktadır. Buna göre fazla çalışma, - ücretle ya da - izin suretiyle karşılanmaktadır. 9 Nöbet Hizmeti: Kurumların faaliyetleri gereği, güvenliğin veya hizmetin devamını temin etmek amacıyla, normal çalışma saatleri içinde veya dışında yapılan çalışmadır. 10 Fazla çalışma yapması için usulüne uygun şekilde göreve çağrıldığı halde, kabul edilebilir bir mazereti olmadan, bildirilen zamanda görevine gitmeyen memura, kasıtlı olarak verilen emir ve görevleri tam ve zamanında yapmamak fiilini işlediği gerekçesiyle Aylıktan Kesme Cezası verilebileceğini değerlendirilmektedir. Diğer taraftan fazla çalışma yapılacağının usulüne uygun bildirilmemesi nedeniyle göreve gitmeyen memurlara ise verilen disiplin cezalarına karşı açılan davalarda, verilen cezaların hukuka uygun olmadığına karar verilmektedir (Örnek: Danıştay 8. Dairesinin tarihli ve E:1996/1213, K:1998/4166 sayılı Kararı) 6

7 A) Fazla Çalışmanın Ücretle Karşılanması Fazla çalışma ücreti, kurumların normal çalışma saatleri dışında çalıştırdıkları memurlara, fazla çalışma saati itibariyle ödedikleri parayı ifade etmektedir. Fazla çalışmanın ücretle karşılanabilmesi için memurun kadrosuna ait görevini normal günlük çalışma saatleri dışında fiilen yapması gereklidir. 657 sayılı Devlet Memurları Kanununda fazla çalışmanın ücretle karşılanabileceği haller şunlardır: Salgın hastalık ve tabii afetler gibi olağanüstü hallerin olması ve bu hallerin devamı süresince, Fabrika, atölye, şantiye, işletme gibi yerlerde İş Kanununa tabi olarak işçi çalıştıran kurumlarca hizmetin gereği olarak işçi ile birlikte çalışma saatleri ve günü dışında çalışmanın zorunlu bulunması. Yukarıda sayılan hallerde yaptırılacak fazla çalışmanın süresi ve saat başına ödenecek ücret Bakanlar Kurulu Kararı ile belirlenir. Fazla Çalışmanın Uygulama Esaslarını Gösterir Yönetmeliğe göre fazla çalışmanın ücretle karşılanabileceği haller şunlardır: Görevin kanun ile belirli bir süre içinde bitirilmesinin zorunlu bulunması, İnsani hayvan ve bitkilerle ilgili hastalıklar, arızalar ile tabii afetler gibi olağanüstü hallerin oluşu ve bu hallerin devamı süresince, İş Kanununa tabi olarak işçi çalıştıran kurumlarca hizmetin gereği olarak işçi ile birlikte çalışma saatleri ve günü dışında çalışmanın zorunlu bulunması, Görevin gereği olarak çalışma saatlerini aşması zorunlu işlerde çalışılması. Ayrıca aynı Yönetmeliğin 8 inci maddesinin son fıkrasında ise 1, 2 ve 3. Derece yönetici kadrolarında bulunanlara fazla çalışma ücreti ödenemeyeceğine dair de bir hüküm bulunmaktadır tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Fazla Çalışmanın Uygulama Esaslarını Gösterir Yönetmeliğin 8 inci maddesinin son fıkrasında yer alan Ancak, 1, 2 ve 3. Derece yönetici kadrolarında bulunanlara fazla çalışma ücreti ödenmez. hükmü, öncesinde 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 178 inci maddesine tarih ve 12 sayılı KHK ile eklenen 4 üncü fıkradaki hüküm ile aynı olup daha sonrasında mezkur Kanundan 1991 yılında yapılan değişiklikle tamamen çıkarılmıştır. Dolayısıyla bu yıldan itibaren Kanunda yönetici kadrolarında çalışanlara fazla çalışma ücreti ödenemeyeceğine dair bir hüküm yer almamasına rağmen, bahsi geçen Yönetmelikte 7

8 Diğer taraftan tarihli ve 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin ek 13 üncü maddesine göre; belirli bir sürede bitirilmesi gereken zorunlu ve istisnai işlerden, her defasında ayrıca Bakanlar Kurulu kararı alınması kaydıyla, Bakanlar Kurulunca uygun görülenlerde çalışan 657 sayılı Kanuna tabi personele, ayda elli saati ve bir yılda altı ayı geçmemek üzere yılı merkezi yönetim bütçe kanununda belirlenen fazla çalışma saat ücretinin beş katını aşmamak kaydıyla ilgili kurumun önerisi Maliye Bakanlığının teklifi üzerine Bakanlar Kurulunca belirlenen çalışma süresi, miktar, usul ve esaslar dâhilinde fazla çalışma ücreti ödenebilir. Ayrıca bu ödeme, damga vergisi hariç herhangi bir vergiye tabi tutulmaz ve diğer mevzuat hükümleri çerçevesinde yaptıkları fazla çalışma karşılığında herhangi bir ad altında ödeme yapılan personele ayrıca fazla çalışma ücreti ödenmez. 12 Tüm bu sayılanların dışında çalışma sisteminin farklılığı nedeniyle Milli İstihbarat Teşkilatı mensuplarına ödenecek fazla çalışma ücretleri ve diğer hususlar ise Başbakan tarafından onaylanacak bir talimatla tespit edilir. Fazla Çalışma Ücreti Ödemelerinin Tutarları Fazla çalışma ücreti ödemelerinin tutarları Merkezi Yönetim Bütçe Kanunun K Cetvelinde gösterilmektedir. Bu cetvelde yer aldığı üzere fazla çalışma ücret ödemesi saat başı ve aylık maktu fazla çalışma ücreti olmak üzere iki ayrı şekilde yapılmaktadır yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu K Cetvelindeki verilere göre: a) Saat Başı Fazla Çalışma Ücreti - Fazla çalışma karşılığında saat başına yapılacak ödeme 1,83 Türk Lirasıdır. - Bakanlıklar özel kalem müdürlüklerinde çalışan personele (makam şoförleri dahil) ayda 90 saati geçmemek üzere makam onayına istinaden saat başına yapılacak ödeme 1,93 Türk Lirasıdır. - bir değişiklik yapılmadığı ve ifadenin metinde ilk haliyle halen yer aldığı görülmüştür. Kanundan daha alt bir norm olan Yönetmelikte kanunla çelişen bir hükmün yer alması mümkün olamayacağından, Sayıştay tarihinde oy birliğiyle bir karar alarak Yönetmelikteki ifadenin 657 sayılı Kanuna uygun olarak düzenlenmesi konusunun Maliye Bakanlığı ile Devlet Personel Başkanlığına yazılmasına karar vermiştir tarihli ve 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin, tarihli ve 666 sayılı Kamu Görevlilerinin Mali Haklarının Düzenlenmesi Amacıyla Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname ile eklenen Ek 13 üncü Maddesi. 8

9 Yapılan denetim ve inceleme sonucunda, fiilen fazla çalışma yapmayanlara yukarıda yer alan hükümlere göre ödeme yapıldığının tespit edilmesi halinde, ilgililer hakkında gerekli kanuni tatbikat yapılmakla birlikte, ödenen fazla çalışma ücreti bir katı fazlası ile birlikte geri alınır. Bu tutarın, cezaya ilişkin bölümünün yarısı ödeme yapılan personelden, diğer yarısı ise mesai çizelgesini onaylayandan tahsil edilir. Cetvelde yer verilen tutarlarla birlikte, her ne suretle olursa olsun özel kanunlarına göre fazla çalışma ücreti alanlara, yukarıdaki hükümlere göre ayrıca fazla çalışma ücreti ödenmez. b) Aylık Maktu Fazla Çalışma Ücreti Belediyeler ile bunlara bağlı müstakil bütçeli tüzel kişiliği haiz kuruluşlarda (iktisadi işletmeler hariç), görevlerinin niteliği gereği 657 sayılı Kanunda belirtilen çalışma süre ve saatlerine bağlı olmaksızın zabıta ve itfaiye hizmetlerinde fiilen çalışan personele (destek hizmeti yürüten personel hariç), belediye meclisi kararı ile tespit edilen tutar, fazla çalışma ücreti olarak maktuen ödenir. Ancak, bunlara ödenecek aylık fazla çalışma ücreti en son yapılan resmi nüfus sayımına göre belediye nüfusu; e kadar olanlar için 244 Türk Lirasını, den e kadar olanlar için 262 Türk Lirasını, den e kadar olanlar için 290 Türk Lirasını, den e kadar olanlar için 327 Türk Lirasını, den e kadar olanlar için 390 Türk Lirasını, den fazla olanlar için 453 Türk Lirasını, - Ankara, İstanbul ve İzmir büyükşehir belediyeleri dışındaki diğer büyükşehirlerin belediye sınırları içerisindekiler için 453 Türk Lirasını, - Ankara, İstanbul ve İzmir büyükşehirler belediye sınırları içerisindekiler için 602 Türk Lirasını, geçemez Yukarıdaki hükümlere göre ödenecek aylık maktu fazla çalışma ücretleri; a) Görevin yapılması sırasında veya görevden dolayı yaralanma ve sakatlanma hallerinde tedavi süresince, b) Bir yılda toplamı 30 günü geçmeyen hastalık izni sürelerinde, c) İtfaiye hizmetlerinde çalışan personel için görevin yapılması sırasında veya görevden dolayı hastalanma hallerinde tedavi süresince, ç) Yurt içinde yapılacak hizmet içi eğitime katılma ve geçici görevli olarak bulunma durumlarında, 9

10 Son olarak da yine, aylık maktu çalışma ücreti alanlara, her ne ad altında olursa olsun ayrıca fazla çalışmaya yönelik olarak başkaca bir ödeme yapılamaz. B) Fazla Çalışmanın İzinle Karşılanması Daha önce belirttiğimiz üzere fazla çalışmanın karşılanmasının mevzuatımızdaki diğer bir yöntemi de, fazla çalışmanın izinle karşılanmasıdır. Buna göre kurumlar, gerektiği takdirde personelini günlük çalışma saatleri dışında fazla çalışma ücreti vermeksizin de çalıştırabilirler. Bu durumda, fazla çalışma yaptırılacak personele fazla çalışmanın her sekiz saati için bir gün hesabı ile izin verilir. Ancak bu suretle verilecek iznin en çok on günlük kısmı yıllık izinle birleştirilerek yılı içinde kullandırılabilir. 14 Sonuç Devlet memurlarının genel olarak haftalık 40 saat şeklinde belirlenmiş normal çalışma süresinden belli hallerde daha fazla çalışabilmesi mümkündür. Dolayısıyla haftalık çalışma süresi olan, 40 saatin üstünde yapılan çalışma, fazla çalışma olarak tanımlanmaktadır. 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu, fazla çalışmanın yaptırılması durumunda bunun ücretle veya izinle karşılanması gerektiğini belirtmiştir. Nitekim 1982 tarihli Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Çalışma şartları ve dinlenme hakkı başlıklı 50 inci maddesinde de Dinlenmek, çalışanların hakkıdır. hükmü ile Ücrette adaletin sağlanması başlıklı 55 inci maddesinde, Ücret emeğin karşılığıdır. Devlet, çalışanların yaptıkları işe uygun adaletli bir ücret elde etmeleri ve diğer sosyal yardımlardan yararlanmaları için gerekli tedbirleri alır hükmü yer almaktadır. ödenmeye devam olunur. Diğer hallerde ise, fiilen çalışıldığı sürece ve bu süre ile orantılı olarak ödenir. 14 Memura fazla çalışma karşılığı verilen izinlerin tek seferde en fazla kaç gün kullanılacağı ve ertesi yıla devredilmesi hususlarında talep edilen görüşte Devlet Personel Başkanlığı; fazla çalışma karşılığında hak kazanılan izinlerin tek seferde ne kadar süreyle verilebileceğine dair bir sınırın bulunmadığı, ancak bu iznin en çok on günlük kısmının yıllık izinle birleştirilerek tek seferde kullandırılabileceği, fazla çalışma karşılığında verilmesi gereken izinlerin, her sekiz saate karşılık bir gün hesabıyla fazla çalışmanın yaptırıldığı yıl içinde kullandırılması gerektiği ancak yılın sonuna doğru yaptırılan fazla çalışma neticesinde hak kazanılan iznin kullanımı için yıl içinde yeterli sürenin kalmaması veya hizmet ihtiyacının bulunması sebebiyle iznin kullandırılamaması hallerinde söz konusu iznin ertesi yıl içinde en kısa sürede kullandırılması gerektiği ve son olarak fazla çalışma karşılığında hak edilen izinlerin kullandırılamaması durumunda söz konusu memurlara fazla çalışma ücreti ödenmesinin mümkün bulunmadığı yönünde görüş vermiştir. ( tarihli ve 679 sayılı DPB Görüşü) 10

11 Fazla çalışma ücreti, normal çalışma saatleri dışında çalıştırılan memurlara, fazla çalışma saati sebebiyle ödenen parayı ifade etmektedir. Ancak fazla çalışmanın ücretle karşılanabilmesi için memurun kadrosuna ait bir görevi, normal günlük çalışma saatleri dışında ve fiilen yapması gereklidir. Ayrıca daha öncesinde bahsettiğimiz gibi fazla çalışmanın ücretle karşılanacağı haller mevzuatımızda tahdidi olarak da sayılmıştır. Böylelikle bu imkânın yerli yersiz ve kötüye kullanılması da önlenmek istenilmiştir. Son olarak mevzuatımızda, personeli fazla çalışma ücreti vermeksizin de yine günlük çalışma saatleri dışında izin verilmek suretiyle çalıştırılabileceği düzenlenmiştir. Buna göre personele, yapacağı fazla çalışmanın her sekiz saati için bir gün hesabı ile izin verilmektedir. Bu suretle verilebilecek iznin de en fazla on günlük kısmı yıllık izinle birleştirilerek yılı içinde kullandırılabilir. 11