İnci. Hoca GEÇİŞ DÖNEMİ ESERLERİ (İLK İSLAMİ ESERLER)

Transkript

1 İnci GEÇİŞ DÖNEMİ ESERLERİ (İLK İSLAMİ ESERLER) Hoca

2 ESERLERİN ORTAK ÖZELİKLERİ Hem İslâmiyet öncesi kültürü hem de İslâmî kültür iç içedir. Aruzla hece, beyitler dörtlük birlikte kullanılmıştır. Eserler didaktik niteliktedir. Uygur alfabesi bir süre kullanılmakla birlikte Arap alfabesi giderek yayınlamaya başlamıştır. Arapça ve Farsçanın etkileri görülmeye başlanmış ancak Türkçenin egemenliği devam etmiştir. Eserlerin temel amacı İslamiyet in güzelliklerini ve erdemlerini öğretmektir. İnci Hoca

3 KUTADGU BİLİG YUSUF HAS HACİP Mutluluk veren bilgi anlamına gelir yılları arasında yazılmış, Tabgaç Buğra Han a sunulmuştur. İslâmî dönemin bilinen ilk eseridir. Hakaniye (Doğu) Türkçesiyle yazılmıştır. Dili sadedir, Türkçe olmayan sözcük sayısı azdır. Mesnevi nazım şekliyle yazılmıştır beyit ve 173 dörtlükten oluşur. Hem aruz hem hece ölçüsü kullanılmıştır. Yazarın amacı devlet ve toplum yönetiminin nasıl olması gerektiğini anlatmaktır. Türk edebiyatının ilk siyasetname örneği sayılır. Kişilere ve topluma ahlâk öğütleri verir. ( didaktik ) Üç nüshası bulunur: Viyana, Mısır, Fergana İnci Hoca Alegorik bir eserdir.

4 Eserin temeli dört kavram üzerine kurulmuştur; bunlar kişileştirilerek dört kahramanı ortaya çıkarmıştır. Kişinin adı Temsil ettiği kavram Eserdeki konumu Kün Togdı Adalet Hükümdar Ay Toldı Mutluluk Vezir Ögdülmiş Akıl Vezirin oğlu Odgurmuş Âkıbet (hayatın sonu) Vezirin kardeşi İnci Hoca

5 İnci Hoca Mesnevi nazım şekliyle Siyasetname türünde Hakaniye lehçesiyle Arap alfabesiyle Aruz ölçüsüyle Beyit nazım birimiyle yazılan ilk Türkçe eserdir. Alegorik tarzda Geçiş döneminde İslâmî bir anlayışla

6 DİVANÜ LÜGATİ T TÜRK / KAŞGARLI MAHMUT Türk dilleri sözlüğü anlamına gelir yılları arasında Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılmıştır. Abbasi halifesi Ebu'l-Kasım Abdullah a sunulmuştur. Araplara Türkçe yi öğretmek amacıyla yazılmıştır. Türkçenin ilk sözlüğüdür. Eser Arapça yazılmış, örnekler Türkçe verilmiştir. İslâmiyet öncesine ait ürünlerden örnekler verilmiştir. Eserin sonunda Türklerin yaşadığı bölgeleri gösteren bir harita yer alır. Eserdeki yalnızca sözcükler yer almaz; çok sayıda şiir örneği, destan, sav, sagu ve koşuklar da yer alır. Yazar sözcükleri açıklarken o sözcük ya da sözün kullanıldığı Türk boyları hakkında da bilgi verir. Yazar,eserini oluşturan malzemeleri Türk boyları arasında dolaşarak derlemiştir. Bilinen tek nüshası İstanbul dadır.

7 Eser Dönemin sözcükleri ve dil bilgisi kurallarını aktardığı için Türk dili Destan, sav, sagu ve koşuklardan örnekler verdiği için Türk boyları ve toplulukları hakkında bilgi verdiği için Gelenek, görenek ve yaşam biçiminden söz ettiği için Dönemindeki illeri gösteren bir haritaya yer verdiği için Türk edebiyati Türk tarihi Sosyoloji Coğrafya açısından büyük önem taşır. Türkçenin İlk sözlüğü İlk dil bilgisi kitabı İlk edebiyat antolojisi İlk etimolojik sözlüğü İlk ansiklopedik sözlüğü İlk Türk dünyası ansiklopedisi İnci Hoca

8 ATABETÜ L HAKAYIK / EDİP AHMET YÜKNEKİ Hakikatlerin eşiği anlamına gelir. 12.yy.da yazılarak Dad Sipehsalar Mehmet Bey e (Emir Muhammed) sunulmıştur. Ayet ve hadislerin yer aldığı dinî, didaktik bir eserdir. Ahlâk ve öğüt kitabıdır. Kaside nazım biçimiyle ve Şehname vezniyle yazılmıştır. Eserdeki dörtlükler mani şeklinde kafiyelenmiştir. Arapça ve Farsça sözcük sayısı fazladır. Geçiş döneminin diğer eserleri gibi Hakaniye Türkçesiyle yazılmıştır. Eserde işlenen başlıca konular; bilginin önemi, iyilik, erdem, cömertlik ve alçakgönüllülüktür. 14 bölümden oluşan eserin Uygur ve Arap harfleriyle yazılı nüshaları bulunur. İlk defa 1918 de Necip Asım tarafından ilim âlemine tanıtılmıştır.

9 DİVAN-I HİKMET / AHMET YESEVİ 12.yy.da ilk mutasavvıf şair, Hoca Ahmet Yesevi tarafından yazılmıştır. Ahmet Yesevi, şiirlerine Hikmet adını vermiştir. Bu hikmetler, Divan-ı Hikmet adı altında toplanmıştır. Şair bu hikmetlerle müritlerine dervişliğin kurallarını öğretmeye çalışmıştır. Hikmetler, dinî içerikli şiirlerdir. Bu şiirler, Anadolu sahasında ortaya çıkan ilahi lerin ilk örnekleridir. Hakaniye lehçesiyle yazılmıştır. Sade ve yalın bir dil kullanılmıştır. Hece ölçüsü olarak 4+3 ve kullanılmıştır. Aruzla yazılan ve gazel tarzının kullanıldığı hikmetler de vardır. Dörtlük ve beyitler yazılmıştır. Allah aşkı ve Peygamber sevgisi işlenmiştir. Eserin uyaklanışı abcd dddb eeeb şeklindedir. İstifham (soru sorma) ve tecahül-i arif (bilmezden gelme) sanatları kullanılmıştır. Uygur alfabesiyle yazılmış ilk nüshası Ayasofya müzesindedir.

10 DEDE KORKUT HİKÂYELERİ Eserin asıl adı Kitab-ı Dedem Korkut Alâ Taife-i Oğuzan dır. Bir ön söz ve on iki hikâyeden oluşur. Anonimdir. Hikayelerin dili yy Anadolu Türkçesidir. Nazım nesir karışıktır. Eserde uyak (seci) ve aliterasyon kullanılmıştır. Destan geleneğinden halk hikâyeciliğine geçiş döneminin ürünüdür. Eserde destan, hikâye ve masal ögeleri bulunur. Bu hikâyelerle Yunan mitolojisinin bazı efsaneleri arasında benzerlikler vardır. Bu hikâyelerin ilk defa Dede Korkut adlı kutsal bir ozan tarafından anlatıldığına inanılmaktadır. Her hikâyede ortaya çıkan Dede Korkut; Oğuzların sözü dinlenir, öğüdüne uyulur, duası beklenir bir ulu kişisi dir. Eserle ilgili ilk inceleme Kilisli Rifat Bilge tarafından yapılmış, Bilge eseri Arap harfleriyle yayımlamıştır.

11 Dede Korkut un 12 Hikâyesi Dirse Han Oğlu Boğaç Han Salur Kazanın Evinin Yağmalanması Kam Büre Beg Oğlu Bamsı Beyrek Kazan Begin Oğlu Uruz Begin Tutsak Olması Duha Koca Oğlu Deli Dumrul Kanlı Koca Oğlu Kan Turali Kadılık Koca Oğlu Yegenek Basat ın Tepegöz ü Öldürmesi Begel Oğlu Emren Usun Koca Oğlu Seğrek Salur Kazanın Tutsak Olması Dış Oğuz un İç Oğuz a İsyanı İnci Hoca