Kuruluş Tarihi: (7 Teşrinievvel 1336)-7 Ekim HAZİRAN 1977 PAZAR. Bakanlar Kurulu Karan

Transkript

1 T.C. Resmî Gazete Kuruluş Tarihi: (7 Teşrinievvel 1336)-7 Ekim 1920 Yönetim ve Tamı Ufori için Başbakanlık Neşriyat ve Müdevvenat Genel Müdürlüğüne başvurular. 5 HAZİRAN 1977 PAZAR Sayı : YÜRÜTME VE İDARE BÖLÜMÜ Karar Sayısı: 7/13072 Bakanlar Kurulu Karan 1 Türk Standardları Enstitüsü tarafından hazırlanan ilişik TS 1471 «ELEK TRİK ŞEBEKELERİNDE KULLANILAN SERİ KONDANSATÖRLER», TS 1701 «KUR ŞUN - ASİT AKÜMÜLATÖR AYIRICILARI», TS 1819 «SERİ İNDÜKTANS BOBİNLE Rİ», TS 1932 «YALITKAN KARTONLAR», TS 1983 «Elektronikte Kullanılan YALIT KAN ZİFTLER», TS 2024 «ERİYEN TELLİ PÜSKÜRTMELİ YÜKSEK GERİLİM Sİ GORTALARI» standardlarının yayımı tarihinden b r yıl sonra yalnız imalât, satış ve,- ithalât safhalarında mecburi olarak uygulanması; 2 Bu kararın uygulamaya 'konulduğu tarihte ellerinde bu standardlara ay kırı mal bulunanların en geç 15 gün içinde iki nüsha beyanname ile bunların cins vs miktarlarını Valiliklere bildirmeleri; 3 Bu standardlar hükümlerinin Sanayi ve Teknoloji Bakanlığınca yürütülmesi; Adı geçen Bakanlığın 29/11/1976 tarihli ve 2087 sayılı yazısı üzerine, 1705 ve 3018 sayılı Kanunlarla, 18/11/1960 tarihli ve 132 sayılı Kanuna göre, Bakanlar Kurulunca 21/12/1976 tarihinde kararlaştırılmıştır. Başbakan S. DEMİREL Devlet Bakam S. ÖZTÜRK Adalet Bakanı İ. MÜFTÜOĞLU Maliye Bakanı Doç. Dr. Y. ERGENEKON Sağ. Sos. Y. Bakanı Dr. K. DEMİR Devlet Bakanı Başbakan Yardımcısı Prof. Dr. N. ERBAKAN Devlet Bakanı H. AKSAY Millî Savunma Bakanı F. MELEN Millî Eğitim Bakanı A. N. ERDEM Güm. ve Tekel Bakanı O. ÖZTRAK. Devlet Bakanı Başbakan Yardımcısı Prof. Dr. T. FEYZIOĞLU Devlet Bakanı M. K. ERKOVAN İçişleri B?kanı O. ASILTURK Bayındırlık Bakanı F. ADAK Gıda-Tar. ve Hay. Bakanı Prof. K. ÖZAL Çalışma Bakanı Sanayi ve Tek. Bakanı En. ve Tabiî Kay. Bakanı V Ş. KAZAN A. DOĞRU V. POYRAZ İmar ve İskân Bakanı Köyişleri Bakanı Orman Bakanı N. OK V. POYRAZ T. KAPANLİ Kültür Bakanı Sosyal Güvenlik Bakanı R. DANIŞMAN A. M. /.BLUM CUMHURBAŞKANI FAHRİ S. KORUTURK Devlet Bakanı Başbakan Yardımcısı A. TÜRKES Devlet Bakanı G. KARACA Dışişleri Bakanı I S. ÇAĞLAYANGIL Ticaret Bakanı H. BASOL Ulaştırma Bakanı N. MENTEŞE Turizm ve Tan Bakanı L. TOKOĞLU Genç. ve Spor Bakanı A. Ş. EREK

2 Sayfa: 2 RESMÎ GAZETE 5 Haziran 1977 Sayı: ELEKTRİK ŞEBEKELERİNDE KULLANILAN SERİ KONDANSATÖRLER TS 1171/Ocak 1971 U D K KONU TARİF, KAPSAM KONU Bu Standard, elektrik şebekelerinde kullanılan sen kondansatörlerin tarifine, sınıflandırma ve özeliklerine, muayene ve deneylerine, piyasaya arz şek/ı ile denetleme esaslarına dairdir TARİFLER Seri Kondansatör Sen kondansatör, genellikle, elektrik şebekeleri iletim \e dağıtım hatlarına sen olarak bağlanan ve bunların reaktansı ile sonlarındaki gerilim fa^ farkını azaltmaya yarayan bir çeşit kondansatördür Kondansatör Elemanı (Eleman) Kondansatör elemanı, bir kondansatörün birbirinden yalıtkanla ayrılmış metal elektrodlardan oluşan ve bölünmeyen kısmıdır 0,2-3 - Birli Kondansatör veya Kondansatör Ünitesi (Ünite) Birli kondansatör veya kondansatör ünitesi, aynı kap içme konulmuş ve elektrotlan çıkış uçlanna bağlanmış olan bir veya birden çok kondansatör elemanının oluşturduğu bütündür Çoklu Kondansatör veya Kondansatör Bataryası (Batarya) Çoklu kondansatör veya kondansatör bataryası, birbirine elektrik bakımından bağlanmış belirli kondansatörlerin oluşturduğu butundur. NOT Bu standardda. kondansatörün birli veya çoklu olduğunu belirtmek gerekmsdıgı durumlarda yalnızca «Kondansatör» terimi kullanılmıştır Kondansatör Tesisatı Kondansatör tesisatı, kondansatör üniteleri ile bunların bağlantıları ve korunmaları için gerekli parçaların tümüdür Artık Gerilim Artık gerilim, besleme akımı kesilince kondansatörün uçları arasında oluşan gerilimdir Boşaltma Düzeni Boşaltma düzeni, kondansatörün içine veya dışına veyahutta bir bataryayı besleyen çubuklara bağlanan ve kondansatörün beslenmesi kesilince «artık gerilimi» pratik olarak sıfıra düşürebilen bir düzendir Anma Gerilimi (U ) Anma gerilimi, kondansatörün sürekli olarak dayanabileceği uçları arasındaki sinüs eğrisi biçimli gerilimin efikas değeridir Yalıtma Seviyesi Yalıtma seviyesi, kondansatörün uçlan ile kabı arasındaki yalıtkanlığın elektrik zorlamalarına karşı dayanma yeteneğini belirten ve birlikte gösterilen darbe ve endüstnyel frekanslı gerilimlerdir Şebekenin En Yüksek Gerilimi (U m) Şebekenin en yüksek gerilimi, normal işletme koşullannda şebekenin herhangi bir noktasında, herhangi bir anda oluşabilecek fazlar arası efikas gerilimin en yüksek değeridir (arızalardan veya önemli yüklerin birdenbire devreden çıkmasından ilen gelen geçici gerilim değişiklikleri bu değerin tesbitinde hesaba katılmaz) Anma Gücü Anma gücü, kondansatörün yapımında öngörülen, anma gerilim ve frekansındaki reaktif güçtür Anma Akımı tl ) Anma akımı, kondansatör anma gerilim ve frekansında anma gücünü verdiğinde, yalnız bir ucundan geçen akımın efikas değeridir Kondansatör Kaybı Kondansatör kaybı, kondansatörün tükettiği aktif güçtür Kayıp Açısı Tanjantı (tgs ) Kayıp açısı tanjantı, kondansatör kaybının kondansatörün reaktif gücüne bölümüdür.

3 5 Haziran 1977 Sayı: RESMI GAZETE Sayfa: S Kondansatörü Aşırı Gerilimlerden Koruma Düzeni Kondansatörü aşırı gerilimlerden koruma düzeni, kondansatörün uçları arasındaki gerilimi, hızla, kabul edilebilecek bir değere indiren düzendir (bu düzenin bulunmaması halinde, kondansatörün uçları arasındaki gerilim, şebekede oluşabilecek herhangi bir arıza nedenile, yüksek değerlere ulaşabilir) ma gerilimine ve anma frekansına gore hesaplanan gücünü aşmamalıdır. Kondansatörler, anma gerilimi 660 Volta kadar olanların gerilimini en çok 1 dakikada, anma gerilimi 660 Volttan yüksek olanların gerilimini de en çok 5 dakikada 50 Volta kadar düşürebilecek nitelikte devrelere, ayırıcı, eriyen telli sigorta veya başka bir kesme aracı kullanılmadan doğrudan doğ rüya bağlanmalıdır KAPSAM Bu Standard, frekansı en çok 100 Hz olan alternatif akım şebekeleri iletim ve dağıtım hatlarına seri olarak bağlanan ve genellikle bunların reaktansı ile sonlarındaki gerilim faz farkını azaltmaya yarayan seri kondansatörleri kapsar Bu standard, guç kondansatörleri (TS 804) ) 1 ile alternatif akım motor kondansatörlerini (TS kapsamaz. 1 - SINIFLANDIRMA VE ÖZELİKLER SINIFLANDIRMA Sınıflar Sen kondansatörlerin yalnız bir sınıfı vardır ÖZELİKLER Seri kondansatör üniteleri aşağıda belirtilen gerilimlere dayanabilmelidir : 2 saat sure ile 1,1 U n, 30 dakika sure ile 1,35 U, 10 dakika sure ile 1,50 U r. Her 8 saatlik sure için kondansatörün ortalama reaktif gücü, ölçülen kapasitesine, anma gerilimine ve anma frekansına göre hesaplanan gücün 1,1 katından çok olmamalıdır. Her 24 saatlik sure için kondansatörün ortalama reaktif gücü, ölçülen kapasitesine, an Aksi halde kondansatör tesisasına yukarıdaki fıkrada belirtilen koşulları sağlayacak bir düzen eklenmelidir. Boşaltma düzeni bulunsa bile, kondansatör üzerinde yapılacak herhangi bir işlemden önce bütün uçlar kısa devre edilerek toprağa bağlanmalıdır. Kondansatörlerin metal kaplarının, bunları toprağa veya metal mesnetlerine bağlamaya yarayan birer toprak ucu bulunmalıdır. Kondansatörlerin yalıtma seviyeleri, bağlanacakları şebekelerin en yüksek gerilimine göre, Çizelge - l de gösterildiği gibi olmalıdır. - Bu standardın kapsamına giren seri kondansatörler aşağıdaki koşullarda çalışacak şekilde yapılmış olmalıdır Çevre sıcaklığı sınırları. 10 C ve + 40 C; Yükselti (rakım) : En çok 1000 m, Gerilim (sürekli). En çok anma gerilimi, Frekans : En çok 100 Hz. NOT Başka sıcaklık sınırlarında ve rakımlarda çalıştırılacak kondansatörler için alıcı ile yapımcı ayrıca anlaşmalıdırlar. 2 - HAZIRLAMA VE YAPIM İLE İLGİLİ MUAYENE VE DENEYLER MUAYENELER Gözle Muayene Bu muayenede, yapılan her kondansatör gözle görülebilen özeliklerinde kusur bulunup bulunmadığı ve üzerinde bulunması gereken yazı ve işaretlerin tam olup olmadığı bakımından gözden geçirilir.

4 Sayfa: < RESMÎ GAZETE 5 Haziran 1977 Sayı: ÇİZELGE 1 Yalıtma Seviyeleri Standard Değerleri Şebekenin En Yüksek Gerilimi (fazlar arası) U m Pozitif ve Negatif Polariteli Standard Darbe Deney Gerilimi Endüstriyel Frekanslı Alternatif Deney Gerilimi kv (efikas değer) kv (tepe değeri) kv (efikas değer) 0, , , , , , , Tam yalıtma Azaltılmış yalıtma Tam yalıtma Azaltılmış yalıtma NOT Tam yalıtma, nötrü yalıtılmış veya mış yalıtma İse, yalnız, nötrü doğrusöndürme bobini aracılığı İle toprak- dan doğruya topraklanmış şebekelerde lanmış veyahutta doğrudan doğruya kullanılan kondansatörlere uygulanır topraklanmamış şebekelerde; azaltıl- (TS 855).

5 5 Haziran 1977 Sayı: RESMÎ GAZETE Sayfa: DENEYLER Yapım Deneyleri Yapım deneyleri, yapılan her kondansatöre uygulanan deneylerdir. Bunlar.- Kapasite ve güç ölçme, Uçlar arasında yüksek gerilim, Uçlar ile kap arasında yüksek gerilim, deneylerinden ibarettir Kapasite ve Guç Ölçme Deneyi Kapasitenin ölçülmesi, harmonıkler ile direnç, reaktans, blokaı devresi ve benzerlerinden ileri gelen yanlışlıklan önleyecek bir metotla anma gerilimi altında ve anma frekansında, 25 C ± 10 C sıcaklıkta yapılmalıdır. Ölçülen kapasiteye, anma gerilimine ve anma frekansına gore hesaplanan guç. anma gücünden Kondansatör üniteleri için % 5 veya + "i 10 dan çok, Kondansatör bataryaları için ise, % 5 veya + % 5 den çok, larklı olmamalıdır Uçlar Arasında Yüksek Gerilim Deneyi Her kondansatöre, aşağıda a ve b ile gösterilen iki deneyden yalnız birisi en az 10 saniye uygulanır. Ancak deney suresi hiçbir suretle 1 dakikayı geçmemelidir. Bu deneylerden herhangi birisini seçmekte yapımcı serbesttir. a) Doğru gerilimle deney. Bu deneyde değeri, U d = 4,3 U olan bir doğru gerilim uygulanır. Bu deneyde doldurma ve boşaltma akımları anma akımının S katmı aşmamalıdır. b) Alternatif gerilimle deney. Bu deneyde efikas değeri, U d = 2.15 U olan bir alternatif gerilim uygulanır. Bu gerilim pratik bakımdan sinüs eğrisi biçimli olmalı, frekansı 15 Hz ile 100 Hz arasında ve öncelikle anma frekansına olabildiği kadar yakın bir değerde bulunmalıdır Uçlar ile Kap Arasında Yüksek Gerilim Deneyi Her kondansatör ünitesinin birbirine bağlanmış uçları ile kabı arasına, 1 dakikayı geçmemek üzere, en az 10 saniye sure ile frekansı 15 Hz ile 100 Hz arasında bulunan ve pratik bakımdan sırnıs eğrisi biçimli bir alternatif gerilim uygulanır Bu gerilimin efikas değeri ünitenin bağlanacağı şebekenin en yüksek gerilimine göre Çizelge - 1 de gösterilen endüstriyel frekanslı alternatif deney gerilimine uygun olmalıdır. Yüksek gerilim deneylerinin sonunda, bu deneylet den geçirilen kondansatörler normal olarak çalışabilir durumda bulunmalıdır Tip Deneyleri Tıp deneylen, Çizelge - 2 ye gore alınan numunelere uygulanan deneylerdir. Bunlar : Kayıplaıın ölçülmesi, Uçlar ile kap arasında darbe gerilimi, deneylennden ibarettir Numune Alma ve Deney Sonuçlarının Değerlendirilmesi Tıp deneyleri için numune. Çizelge - 2 ye göre alınır. Bu Çizelgede N aynı sınıf ve aynı anma değerli kondansatörlerden gelişigüzel alınacak numune sayısını göstermektedir. Bu numunelerin ilk deneyden geçirilecek kısmı tit ile gösterilmiştir. Denenecek kondansatörlerden bozuk çıkanların sayısı Cj e eşit veya bundan az olursa, partinin standarda uygun bulunduğu, C 2 ye eşit veya bundan çok olursa uygun bulunmadığı kabul edilir. Standarda uymayanlann sayısı Cj ile C 2 arasında ise, aynlan numunelerden tekrar N 2 tane alınarak hepsi deneyden geçirilir. Bu deneyler sonunda (Nt + N 2) tane numune içinden bozuk çıkanların sayısı C 2 ye eşit veya bundan az olursa, partinin standarda uygun bulunduğu, C 2 den çok olursa, uygun bulunmadığı kabul edilir. ÇİZELGE 2 Numune Alma Deneyden Geçirilecek Ayrılacak ve Deneyden Geçirilecek Miktarlarla Partideki Kondansatör Bozuk Çıkanların En Az ve En Çok Miktarları Sayısı N Nı Nı + N 8 Cı c e kadar e 3 e e e

6 Sayfa: 6 RESMÎ GAZETE 5 Haziran 1977 Sayı: Kayıpların Ölçülmesi Kondansatörün kayıpları, kayıp açısı tanjantını (tg8 yı) ölçmekle bulunur, çünkü. Kondansatörün kayıpları = tg8x Kondansato rün gücu. Kayıp açısı tanjantı, 25 C zt 10 C sıcaklıkta, kondansatörün anma geriliminde ve anma frekansında ölçülmelidir. Bu ölçme, Şekil - 1 de gösterilen köprü veya diğer uygun bir düzen ile yapılabilir. Bundan sonra anahtar tekrar 1 durumuna getirilerek, 2 ve 4 kollarında hiçbir değişiklik yapmadan köprü, S 3 aracılığı ile, yine galvanometre hiçbir sapma göstermeyecek şekilde, yeniden ayarlanır. Bu suretle a noktası da toprak ile bir elektrik bağlantısı olmadan toprak potansiyeline getirilmiş bulunur. Bu durumda : tg6 = co x S 3 R:, olur. Bu formülde, oo açısal frekansı göstermektedir ve sinüsoıdal bir olayda, olay frekansının 2ir çarpanı ile çarpımına eşittir, yani, dır. <o = 2 ir f Bulunacak kayıpların değeri tanıtmalıkta gösterilen sınırları almamalıdır Uçlar ile Kap Arasında Darbe Gerilimi Deneyi ŞEK 1-1 Bu deney, bütün uçlan kaba karşı olan ünitelere uygulanır. yalıtılmış Bu şekilde : T = Transformatör, G = Galvanometre (öncelikle titreşimli), C, = Kayıpları ölçülen kondansatör, C 2 C 5 = Kayıpsız Kondansatör, Yardımcı devre kondansatörü, Sjve S, = İndükleme bobinleri (şelfler), Rs. H«, R 8 = Dirençler. Şekil - 1 de, kayıpları ölçülen kondansatör C ı İle gösterilmiştir. C a, özel olarak yapılmış kayıpsız bir kondansatördür. Cj ve C 2 kondansatörlerine giden iletkenler topraklanmış boru içerisinden geçirilmiş olmalıdır. Ölçme aşağıda açıklandığı gibi yapılır : önce A anahtarı 1 durumuna getirilerek köprü, 3 ve 4 kollan yardımı ile, galvanometre hiçbir sapma göstermeyecek şekilde, ayarlanır. Sonra anahtar 2 durumuna getirilerek 5-6 yardımcı devresi, 2 ve 4 kollan aracılığı ile, galvanometre yine sapma göstermeyecek şekilde ayarlanır. Böylece b noktası toprak potansiyeline getirilmiş olur. Deney, Çizelge - 1 de ünitenin bağlanacağı şebekenin en yüksek gerilimine göre tepe değeri gösterilen 1,2/50 u s lik Standard darbe gerilimi ile yapılır ITS 350). Deney süresince ünitede kusur bulunup bulunmadığı, dalganın şeklini doğrulamaya ve darbe gerilimini kaydetmeye yarayan katot ışınlı osilograf ile kontrol edilir. Deneyde birbirine bağlanmış uçlar ile kap arasına her polariteden S darbe uygulanmalıdır. Aynı polaritedeki uygulamalar sırasında delinme veya birden çok atlama olursa, ünite deneye dayanmamış sayılır. 5 darbelik bir sende yalnız bir atlama olursa, üniteye ayni polantede daha 10 darbe uygulanır. Bu ikinci uygulamalar sırasında hiçbir atlama olmazsa, ünite deneye dayanmış sayılır. 3 - PİYASAYA ARZ İŞARETLEME Her kondansatör ünitesine, bir plaka konulmalıdır. Bu plakaya, çalışma sırasında bile kolayca okunabilecek ve silinmeyecek şekilde en az aşağıdaki bilgiler yazılmalıdır : Firmanın tescilli markası veya kısa adı, Türk Malı deyimi veya TM işareti.

7 5 Haziran 1977 Sayı: RESMÎ GAZETE Sayfa: 7 Bu standardın işaret ve numarası, (TS 1471 şeklinde), Anma gücü, kvar olarak, Anma gerilimi U, V veya kv olarak, Anma akımı, A olarak, Anma frekansı, Hz olarak, YaJıtma seviyesi, kv olarak, Boşaltma düzeni (eğer kondansatör ile birlikte ise). NOT 1 Yalıtma seviyesi, aralan bir (/) işareti ile ayrılmış ıkı rakamla gösterilir (örneğin 28/75 gibi). Bu rakamlardan birincisi kv olarak endüstriyel frekanslı deney geriliminin efıkas değerini, ikincisi de kv olarak darbe geriliminin tepe değerini göstermektedir. NOT 2 Her kondansatörün üzerinde, aynca, «Tehlike Uçlara dokunmadan once kısa devre yapınız ve topraklayınızibaresmı çok belirli bir şekilde gösteren bir plaka bulunmalıdır AMBALAJLAMA Olabildiğinde, kondansatör sağlam ambalaj kâğıtlarına sarıldıktan sonra mukavva veya başka uygun malzemeden yapılmış bir kutu içino yerleştirilmelidir. Kutuların üzerine Madde 3.1 deki bilgiler, dış etkilerle silinip bozulmayacak şekilde yazılmış olmalıdır. Kutulara konulmuş kondansatörlerin taşıma sırasında herhangi bir hasara uğramamaları için kutular, tahtadan veya eşdeğer nitelikte başka malzemeden yapılmış sağlam sandıklara yerleştirilmelidir. Sandıkların üzerine : Boyuttan, A x B x C şeklinde, cm olarak, Ağırlıkları, kg olarak, içlerindeki kondansatör sayısı, yazılmalıdır 4 - ÇEŞİTLİ HÜKÜMLER Yapımcı veya satıcı, istendiğinde, bu standarda uygunluk beyannamesi \ermek veya göstermek zorunluğundadır Bu beyannamede satış konusu malın a) 1. Bolümde belirtilen özeliklerde olduğunun, b) 2 Bölümdeki muayene ve deneyleri yapılmış ve uygun sonuç alınmış bulunduğunun, belirtilmesi gerekir Bu standarda göre yapılacak mal üzerine, gerektiğinde, Madde 3.1 de belirtilen Türkçe bilgilerin yanı sıra, ihraç edilecekleri memleketlerin anlayacağı dilde karşılıkları da yazıla bilir 5 - TÜRK STANDARDLARININ UY GULANMASI HAKKINDAKİ TÜ ZÜK HÜKÜMLERİNE GÖRE YAPI LACAK İŞLEM S.l - Bu standardın kapsamına giren mallar üzerindeki denetleme görevi, gözle muayene edilmek veya deneyler yapılmak veya yaptırıl mak suretiyle yerine getirilir. Denetleme görevi yapılırken, standardın Maddesinde gösterilen usul ve şekilde alman numunelerden oluşturulan numune kümesi içinden gelişigüzel 4 tane numune ayrılır ve Tüzüğün bu yöne ilişkin hükümleri yerme getirilir.

8 Sayfa: 8 RESMÎ GAZETE S Haziran 1977 Sayı: KURŞUN ASİT AKÜMÜLATÖR AYIRICILARI TS 1701/Nisan 1974 O - KONU, TARİF, KAPSAM o.ı - K o N U Bu Standard, kurşun - asit akumülator ayırıcılarının tarifine, sınıflandırma ve özeliklerine, muayene ve deneylerine, piyasaya arz şekli ile denetleme esaslarına dairdir TARİFLER Ayırıcı Ayırıcı, kurşun - asit akümulatorlermin farklı elektrik kutuplarındaki plakalarını birbirinden yalıtmak ve ayırmak için kullanılan ve elektrolitin geçmesini engellemeyecek biçimde yapılmış bulunan yalıtkan levhalar veya düzenlenmiş çubuklardır Oluklu Ayırıcı Oluklu ayırıcı, yüksekliği boyunca oluklandırılmış ayırıcıdır (ayırıcılardaki oluklar, dalgalı veya köşeli yapılmış olduğuna göre «dalgalı oluk» veya «köşeli oluk- adlarını alır) Kaburgalı Ayırıcı Kaburgah ayırıcı, bir \c\a ner iki yüzü, kaburga ile donatılarak sağlamlaştırılmış bir ayırıcıdır Düz Ayırıcı Düz ayırıcı, oluk veya kaburga ile donatılmamış, duz yüzeyli bir ayırıcıdır 0.2.S - Mikro Gözenekti Lastik Mikro gözenekli lastik, yüzeylerinde çok sayıda gözeneklerin ve içinde de bu gözenekleri birleştiren kanallar bulunan sungerleştırılmiş lastiktir Seyreltik Sülfürik Asit Seyreltik sülfürik asit ayırıcı deneylerinde kullanılan ve 20 C da damıtık suya gore yoğunlu ğu 1,200 olan ve damıtık su ile seyreltilmiş analitik saflıktaki sülfürik asittir (TS 694) '). UDK Sertleştirilmiş Lif Levha Sertleştirilmiş lif levha, ana maddesi odun lifi olup sentetik reçine ile işlem görerek sertleştinlen levhadır (TS 64) Cam Lif Levha Cam lif levha, cam liflerden örülerek veya Diatomıt toprakla özel işlem uygulanarak bu amaç için hazırlanan levhadır. NOT Cam lif levha ayırıcıların kâğıt ve diğer tıp ayırıcılarla birlikte yapıştırılarak yapılanları da vardır 0.2.» - Sentetik Reçine Levha Sentetik reçine levha, ana kısmını sentetik reçineden oluşan ve çeşitli plastikler kullanılarak bazı işlemlerden geçirilip yapılan bir levhadır Ahşap Levhalar Ahşap levhalar ayırıcı yapımında kullanılmak üzere, özel işlemlerden geçirilerek hazırlanmış, birinci sınıf kavak, köknar, selvı, ıhlamur, çam, sedir ve bu nitelikteki yumuşak ağaç odunlarından elde olunan levhalardır (TS 51, TS 1249) Sertleştirilmiş Kâğıt Levhalar Sertleştirilmiş kâğıt levhalar, ayırıcı yapımında kullanılmak üzere, özel işlemlerden geçirilerek hazırlanmış, akumülator e'ektrolıtıne mekanik ve kimyasal yönlerden dayanıklı duruma getirilmiş, kâğıt levhalardır. NOT Sertleştınlnı.ş k.iğıt levhalar, dıger malzemeden yapılmış levhalarla birledik durumda da kullanılabilir Elektrolit Elektrolit, zararlı maddelerden arınmış ve kurşun-esıt akumulatorleri için özel olarak yapılmış derişik sülfürik aside (TS 694) belirli oranda damıtık su katılması ile elde edilen ve akumülator plakaları arasında elektrik akımı geçmesi ile akümulatorlerdeki kimyasal tepkimeyi sağlayan bir karışımdır Aktif Madde Aktif madde, kurşun - asit hücresinden bir elektrik akımı geçtiğinde, plakanın, kimyasal değişime uğrayan kısmıdır.

9 5 Haziran 1977 Sayı: RESMÎ GAZETE Sayfa: K A P S A M Bu Standard, kurşun - asit akumülatorlerinde tarkh elektrik kutuplarını oluşturan plakaların arasında kullanılan ayırıcıları kapsar 1 - SINIFLANDIRMA VE ÖZELİKLER SINIFLANDIRMA Sınıflar Kurşun - asit akumulator ayırıcıları, yapılış şekillerine gore, Duz, Oluklu. Kaburgalı, ayırıcılar olmak üzere uç sınıfa ayrılır J Tipler Her sınıftan ayırıcıların japıldıkları malzemeye gore, Mıkro gözenekli lastikten, Sertleştirilmiş lif levhasından, Cam liflerinden (veya Dıatomıt toprakla karıştırılmış cam lıîı), Sentetik reçine ve plastiklerden, Odundan (ahşaptan), Sertleştirilmiş kâğıttan, yapılmış ayırıcılar olmak üzere 6 tıpı vardır Çeşitler Oluklu ayırıcıların Dalgalı Oluklu ve Köşeli Oluklu olmak üzere iki çeşidi vardır ÖZELİKLER Boyutlar ve Biçimler Kurşun - asit akumulator ayırıcılarının enleri ve boyları ile kalınlıkları, kullanılacakları yeı ve amaca uygun olmak üzere, önceden ve toleransları ile birlikte belirtilmiş olmalıdır Önceden belirtilmemesi halinde, ayırıcıların eni ve boyu için 1 mm ve kalınlıkları için de 100 mikron tolerans kabul edilir Genel Özelikler Kurşun - asit akumulator ayırıcıları aşağıda açıklanan özeliklere uymalıdır Düz levhalar halinde yapılmış olmalı ve yüzeyine düzgün olarak dağılmış çok sayıda küçük delikleri bulunmalıdır. Bu deliklerin oluşturduğu gözeneklerin hacmi toplam ayırıcı hacminin % 50 sinden az olmamalıdır. Dış etkenlerden hasar görmemiş olmalı, içe risine gözle görülebilecek yabancı maddeler karışmış bulnmamalı ve yapımında uygulanan işlemlerden dolayı eğrilme, oluklaşma, burulma, istenmeyen şekilde dalgalanma gibi biçim bozuklukları ve pürüzlülük gibi kusurları bulunmamalıdır. Ayırıcılar, aktif maddelerin geçmesini önlemekle birlikte elektrolitin geçmesine veya girmesine engel olmamalıdır. Ayırıcıların yapıldığı malzeme içerisinde, elektrolitte çözünerek bataryanın çalışmasına engel olabilecek veya ayırıcı şeklinin bozulmasında etkisi bulunabilecek yabancı maddeler bulunmamalıdır. NOT Ahşap ve sertleştirilmiş kağıt ayırıcıların çurume omru, yoğunluğu 1,250 nın üstünde bulunan asitlerde oldukça kısa olduğundan, bu ayırıcılar, asit yoğunluğu az olan ve öncelikle sabit tesis bataryalarında Çekme Dayanımı Madde 2.3 uyarınca yapılacak kullanılmalıdır çekme deneyi sonucunda bulunacak çekme dayanımı, çeşitli malzemeden yapılmış ayırıcılar için, en az 0,15 kgf/mm 2 olmalıdır Serbest Klor Madde 2.4 uyarınca yapılacak deney sonucunda saptanacak serbest klor miktarı, deney parçası levhasının 100 cm 2 lik alanı için sentetik reçine, ahşap ve sertleştirilmiş kâğıttan ayırıcılarda 0,0001 gı geçmemeli ve mikro gözenekli lastik ile sertleştirilmiş lif ayırıcılarda da sıfır olmalıdır. Madde da açıklanan ve plastik maddesi PVC olan ayırıcılarda bu değer 0,005 g ı geçmemelidir Elektrik Direnci Madde 2.5 uyarınca yapılacak deneyle bulunacak direnç, deney parçası levhasının 100 cm 2 alanı için ahşap ve sertleştirilmiş kâğıt levhalarda 0,0045 ve dıger levhalarda da 0,004 Ohm'u geçmemelidir Ahşap ve Sertleştirilmiş Kâğıt Levhaların Rutubeti Madde 2.6 uyarınca bulunan ahşap ve sertleştirilmiş kâğıt levhaların rutubeti ağırlıkça % 8 dan az ve % 15 den çok olmamalıdır.

10 Sayfa: 10 RESMÎ GAZETE 5 Haziran 1977 Sayı: HAZIRLAMA VE YAPIM İLE İLGİ Lİ MUAYENE VE DENEYLER MUAYENELER Boyut Muayeneleri Kurşun asit akumülator ayırıcılarının; En ve boylan, militmetre bölün tülü çelik cetvel ile ölçülmelidir. Bu cetvelin mm boluntulu kısmının uzunluğu / mm olduğuna gore, ölçme yanlışı (30-t- 0,05 /) mikronu geçmemelidir. Kalıklıkları ise, 1/100 mm boluntulu kadran lı mikrometreler ile ölçülmelidir. Bu mikrometrelerden 5 mm kalınlığa kadar ölçenlerin en buyuk ölçme yanlışı 10 mikronu ve 10 mm kalınlığa kadar olçemlerin en büyük ölçme yanlısı da 15 mikronu geçmemelidir Boyutlann muayenesi için aynı sınıf, tip ve çeşitteki ayırıcılardan gelişigüzel ayrılacak en az 10 numune üzerinde ölçmeler yapılarak bulunan değerlerin aritmetik ortalaması alınmalıdır Ölçülen değerlerden hiçbirisi, ortalama değerden % 10 dan fazla farklı değilse ve bulunan ortalama değer toleranslar içinde istenilen boyut değerine uygun ise, ayıncılar, boyut mua yenesi yönünden standarda uygun sayılmalıdır. Alınan ilk 10 numuneden bir tanesi bile uygun çıkmazsa, aynı şekilde yeniden 20 ayırıcı ayrılarak ölçmeler tekrarlanmalıdır. Bunlardan da bir ayırıcının uygun sonuç vermemesi veya 20 ayırıcının ölçülen boyutlarının aritmetik ortalamasının uygun bulunmaması halinde, ayırıcıların bu standarda uymadığı kabul olunmalıdır Gözle Muayene Boyut muayenesi için ayrılan «ayırıcı» numu neleri ayrı ayrı, Yapım sırasında dış etkenlerden hasar görüp görmedikleri, İçerisinde gözle görülebilecek yabancı madde bulunup bulunmadığı, Yapımında uygulanan işlemlerden dolayı eğrilme, oluklaşma, burulma, istenmeyen dalgalanmalar ve pürüzlerin olup olmadığı, yönlerinden incelenerek elde olunan sonuçlar Madde1.2.2 deki esaslara gore değerlendirilmelidir NUMUNE ALMA Bir seferde muayene edilecek aynı sınıf, tip ve çeşitteki ayırıcılardan 'e kadan bir parti sayılır. Bunlar arasından gelişigüzel 200 tane laboratuvar numunesi 50 şerlık dort takım halinde hazırlanır ve hermetik olarak muhafaza edilir ÇEKME DENEYİ Deneyden geçirilecek parçalar gelişigüzel 10 ayırıcı numunesinden alınmalıdır. Duz ayırıcılarda deney parçalarının yarısı ayırıcının uzunluğuna., diğer yansı da enine kesilmiş toplam 20 deney parçası, oluklu ayırıcılarda oluk yönünden ve kaburgah ayırıcılarda da kaburga yönünden kesilmiş olmak üzere 10 deney parçası ayrılmalıdır. Deney parçaları 10 mm x 70 mm boyutunda olmalıdır Bu mümkün olamazsa 10 mm x 70 mm boyutuna en yakın boyuttaki deney parçaları üzerinde deney yapılmalıdır. Ancak daha kuçuk boyuttaki deney parçalarının çekme makınosı çeneleri arasına tesbitı ile yapılacak.çekme deneyinde makinenin ölçme duyarlığında bir düzeltmenin gerekmesi halin de, deneyde elde olunan çekme dayanımı, deney makinesi ıçm önceden belirtilmiş düzeltme kat sayısı ile çarpılarak düzeltilmelidir. Ayrılan deney parçaları, tesbıt çene'erı açıklığı yaklaşık olarak 50 mm ve germe yeteneği en çok 30 kg,olan bir çekme makinesinde denenmeli, çekilerek koptuklan andaki gerilme okunmalı ve bu gerilme parçanın ilk kesit alanına bölünerek ayırıcının çekme dayanımı bulunmalıdır. Duz ayırıcılarda, her ayırıcıdan uzunluğuna ve enine olmak üzere ayrılan iki deney parçasından, en kuçuk çekme dayanımı gösterenin değeri kabul edilmelidir. Deney parçalarından çekme makinesinin çenesinde veya çene dibinde kopanları için yeniden deney parçası aynlarak denenmek suretiyle 10 deney parçasından en az 8 inin çekme dayanımının Madde 1.2.3'e uygun bulunması halinde deney uygun sonuç vermiş, aksı halde vermemiş sayılmalıdır ŞERBET KLOR DENEYİ Bu deney ıçm ayırıcılardan gelişigüzel 10 ayırıcı numunesi alınarak bunlardan kesilecek deney parçaları üzerinde deney yapılmalıdır Oluklu veya kaburgah ayırıcı numunelerinin, oluk veya kaburga yüksekliği alan hesabına katılmadan, deney dış boyutları ile hesaplanan 200 cm lık bir a/ırıcı alanındaki ayırıcı par 2 çaları veya ayırıcıların 200 cm den kuçuk ise her birisi deney numunesi olarak kabul edilme hdır Deney numunelerinin her bilisinden ve olabildiği kadar orta yerinden olmak üzere 100 cm lık 10 deney parçası kesilmelidir Nu 8 mune ayırıcı alanının 100 cm lık deney parçaları çıkarılmasına yeterli olmaması halinde, de 2 ney parçalarının, ayırıcının yapıldığı levhalar dan ve 400 cm levhadan J00 cm lık bir deney 2 2 parçası kesilerek yapılmalıdır Bu da mumkun olamazsa, ayırıcılardan 10 cm x 100 cm = 1000 cm alana eşit bir alan sag anacak miktarda 2!

11 S Haziran 19T7 Sayı: RESMÎ GAZETE Sayfa: 11 ayırıcı ve denay parçası üzerinde deney yapılmalıdır. Ayrılan 10 tane 100 cm* lık veya toplam 1000 cm lik alana eşit ayırıcı ve parçası, Madde da açıklanan 1 litre 50 +^ 2 C sıcaklıktaki seyreltik sülfürik asit çözeltisine daldırılarak 24 saat bekletildikten sonra sağlanan çözelti «deney çözeltisi» olarak kabul edilmelidir Ayrıca Madde da açıklanan sülfürik asit çözeltisine yeteri kadar su katılarak 1 litre '<ı l 20 lık Sülfürik Asit çözeltisi ve bu çözeltiye 0,165 e sodyum klorür katılıp çalkalanarak iyice karışması sağlanmalıdır. Böylece elde edilen çözeltiden 1 ml alınarak olculu bir balona konulmalı ve Madde ya gore hazırlanmış sülfürik asit çözeltisi ile 1 litreye tamamlanmalıdır. Bu çözeltiden 10 mi alınarak düz dıpli bir deney tüpüne veya bir renk karşılaştırma tüpüne konulmalı ve üzerine 3 damla nitrik asit (1 + 1) ve 3 damla gümüş nitrat ( ) katılarak -Standard karşılaştırma çözeltisi» elde edilmelidir. 10 ml < deney çözeltisi- alınarak 1 litre % 2Q lik sülfürik asit çözeltisi elde edilinceye kadar su katılmalıdır. Bu çözeltinin içinde çok miktarda organik madde bulunması nedeniyle renklenmesi halinde, renksiz bir çözelti sağlanıncaya kadar 0,1 N potasyum permanganatla titre edilmelidir. Bu çözeltiden 10 ml alınarak düz diplı bir deney tüpüne veya bir renk karşılaştırma tüpüne konularak üzerine 3 damla nitrik asit (1 + 1) ve 3 damla gümüş nitrat ( ) damlatılmalıdır. Elde oluna bu çözeltinin bulanıklığı nefolometre aletinde Standard çözeltinin bulanıklığı ile karşılaştırılmalıdır. Deney çözeltisinin bulanıklığı Standard çözelti bulanıklığından çok olması halinde, serbest klor miktarının Madde de öngörülenden daha çok olduğu ve deneyin olumsuz sonuç verdiği kabul edilmelidir. NOT «Deney çözeltisi- potasyum permanganat ile titre edilmiş ise «Standard karşılaştırma çözeltisi- de aynı şekilde potasyum permanganatla titre edilmelidir ELEKTRİK DİRENCİ DENEYİ Deneyde kullanılacak sülfürit asit. Madde da pçıklanan seyreltik sülfürik asit olmalıdır. Bu deney için gerekli deney parçaları, gelişigüzel ayrılacak 10 ayırıcı numunesinden alınmalıdır. Oluklu veya kaburgalı ayırıcılarda oluk veya kaburga yüksekliği alan hesabına katılmadan numunenin dış boyutları ile hesaplanan 200 tm? alan veya yaklaşık olarak bir ayırıcı alanı, bir ünite sayılarak bunun orta kısmından 70 mm x 70 mm lik bir deney parçası ayrılmak suretiyle hazırlanan ve sayıları Çizelge -1 de açıklanan deney parçaları üzerinde deney yapılmalıdır. Av inci alanının, 70 mm x 70 mm ilk deney parçası ayırmaya yeterli olmaması halinde, deney parçaları öncelikle, 400 cm- lık alandan bir deney parçası kesilmek üzere, ayırıcının yapıldığı levhalardan alınmalıdır. Bu da mümkün ola mıyorsa, 70 mm x 70 mm ye en yakın boyutta ayrılacak deney parçası ile, yine bu boyutta akım elektrodu deney makinesine bağlanarak yapılan deneyde elde edilecek sonucun, deney makinesinin bu durumdaki olcusu için önceden belirtilmiş bulunması gerekli düzeltme kat sayısı ile, düzeltilerek deney sonucu olarak kabul edilmesi yoluna gidilmelidir. Ayrılan deney parçalarının, asitte bekletilme sure ve koşulları önceden belırtılmsmiş ise, kalınlığı 1 mm ye kadar olan ayırıcılar 5 saat, kalınlığı 1 mm ve daha çok olan ayırıcılar 24 saat Madde da açıklanan ve sıcaklığı 25 +j2 C olan seyreltik sülfürik asit içerisine daldırılıp bekletilmelidir. Bundan sonra deney parçaları, yanyana yerleştirilerek deneneceklerin sayıları ile deney uygulanmasının tekrarlanma sayıları Çizelge -1 de gösterildiği gibi olmak üzere, elektrik direnci deneyinden geçirilmelidir. Elektrik direnci deney cihazı Föy -1 de gösterilmiştir. Deney elektroliti, Madde da açıklanan seyreltik sülfürik asit olup deney kabına doldurulduktan sonra sıcaklığı, butun deney süresince, termostatlı bir su banyosu yardımı ile ,5 C da tutulmalıdır. Akım elektrodları arasından 1A lık doğru akım geçirilmesi suretiyle elektrolitteki gerilim düşümü, voltmetre ile ölçülerek elektrolitin direnci elde olunur Bundan sonra. Çizelge -1 de belirtilen sayıdaki deney parçaları, kaburgalı ve oluklu, deney parçalarında kaburga veya oluklar aynı yöne gelecek şekilde düzenlenerek cihazdaki yerine yerleştirilerek elektrolit direncinin ölçüldüğü metotla ve aynı yönde elektrik akımı geçirilip gerilim düşümü ölçülmek suretiyle ayırıcılı elektrolit direnci elde olunur. Bundan sonra ayırıcıların direnci (R0); R' R R o 5 n Formülü ile hesaplanır. Bu formülde Ro = Ayırıcının direnci (Ohm/lOOcm 2 levha) R' = Deney parçalarının daldınldığı zaman ölçülen ayırıcılı elektrolit direnci (Ohm) olarak, R Deney parçaları daldırılmadan ölçülen elektrolit direnci (Ohm) olarak, n - Daldırılan deney parçası sayısı. uymadı Bulunan sonucun Madde e uyup ğına bakümalıdır AHŞAP VE SERTLEŞTİRİLMİŞ KAĞIT LEVHALARIN RUTUBET DENEYİ Ağırlığı 10 g dan az olmamak üzere, ahşap ve sertleştirilmiş kağıt Jevhanın genişliğine kesilen doney parçaları üzerinde bu deney uygulanmalıdır.

12 Sayfa: 12 RESMÎ GAZETE S Haziran 1977 Sayı: ÇİZELGE 1 Birlikte Denenecek Deney Parçalan ve Tekrarlanacak Uygulama Sayılan Ayırıcı Kalınlığı mm 1,1 in Altında 1.1 ve 1.2 ye Kadar 1,2 ve 1.35 e Kadar 145 ve 1,5 e Kadar 1,5 ve 13 e Kadar 1,8 ve 2,2 ye Kadar 2.2 ve 2,7 ye Kadar 2,7 Ve 33 e Kaaı, Birlikte Denenecek Parça Sayısı Deney Uygulanmasının Tekrarı Bir deney parçası, numuneden kesilir kesilmez, duyarlığı 1/500 olan bir terazide tartıldıktan hemen sonra sıcaklığı C olan bir fırına yerleştirilerek, değişmez ağırlığa ulaşıncaya kadar, kurutulmalı ve içinde higroskopik bir madde bulunan desikatorde soğutulmalıdır. Değiztnez ağırlık, birbirini izleyen iki tartı farkının 1/500 g'dan az olması durumu olarak kabul edilmelidir. Böylece kurutulan deney parçası fırından çıkarılır çıkarılmaz, tartılman ve yüzde olarak rutubet oranı: Aı A 2 Rutubet oranı = x 100 A 2 Formülü ile hesaplanmalıdır. Bu formülde; Aı Deney parçasının fırına konulmadan önceki ağırlığı g olarak, A: = Deney parçasının kurutulduktan sonraki ağırlığı g olarak, dır. Elde edilen sonuç Madde 1.2.6'ya uygun bulunmadığında başka numunelerden iki deney parçası daha ve aynı usulde kesilerek deneyden geçirilmelidir. Bunlardan birisinin deney sonucu da Madde 1.2.6'ya uymadığında deney olumsuz sayılmalıdır GÖZENEKLİLİK DENEYİ Bu deney için gerekli deney parçalan, gelişigüzel ayrılacak 10 ayıncı numunesinden alınmalıdır. Ayrılan deney numunelerinden 5 cm x 2 cm boyutunda kesilen 3 deney parçası üzerinde bu deney yapılmalıdır. Deney parçalarının asılabilmesi için bir kenarına bakır tel tesbit edilerek mg duyarlıktaki bir terazide tartıldıktan sonra bunlar, içersinde 400 cm damıtık su bulunan ve deney parçalarının tam olarak dolabileceği biçimdeki bir 3 su kabı içerisine yerleştirilmelidir. Bu durumdaki deney parçalan, su kabı ile birlikte bir vakum desikatörü içerisine yerleştirilerek ayıncı gözeneklerindeki hava kabarcıktan çıkarılarak yerlerine suyun dolması sağlanmalıdır. Bu nedenle, sudan hiç hava kabarcığı çıkmaz duruma gelinceye kadar desikatöre, su trompu veya başka bir yoldan vakum uygulanmalı ve hava kabarcıklarının çıkması bittikten sonra 15 dakika daha aynı vakum altında bekletilmelidir. Böylece gözenekleri su ile dolmuş deney parçalan, su kabı ile birlikte desikatörden çıkarılmalı ve bakır telinin ucundan mg duyarlıktaki terazinin kefesine tutturularak ve suyun içinde olarak tartılmalı ve ağırlıktan bulunmalıdır. " Bundan sonra sudan çıkarılan deney parçalan içerisinde su ile birleşmeyen dilutin veya benzeri bir sıvı bulunan diğer bir kaba, suya daldınldığı gibi daldırılmalıdır. Bu sıvı içerisinde 15 dakika bekletildikten sonra yeniden 1 mg duyarlıktaki terazinin kefesine bakır telinin ucundan tutturularak sıvı içerisindeki ağırlığı saptanmalıdır. Gözeneklilik = 100 I x I (% olarak) L İO W ^ formül ile hesaplanmalıdır. Bu formülde s = a = Dilutin veya benzeri sıvının g/cm 3 olarak özgül kütlesi, Deney parçasının bakır askı teli ve gerektiğinde daldırın ağırlık ile birlikte havada yapılan tartı sonucu bulunan ağırlığı, g olarak, b = Deney parçasının bakır askı teli ve gerektiğinde daldırıcı ağırlık ile birlikte ve gözeneklerine su dolmuş durumda ve su içe-

13 5 Haziran 1977 Sayı: RESMÎ GAZETE Sayfa: 13 risinde yapılan tartı sonucu bulunan ağırlığı, g olarak, c = Deney parçasının bakır askı teli ve gerektiğinde daldırıcı ağırlık ile birlikte ve gözeneklerine su dolu durumda dılutin veya benzeri sıvı içerisinde ve suya daldırıldığı kadar daldırılmış iken yapılan tartı sonucu bulunan ağırlığı, g olarak dır. Böylece bulunacak gözeneklerin hacmi Madde de açıklanan orana uyup uymadığına bakılmalıdır. NOT 1 Dilutin, kaynama noktası başlangıcı 100 C'un üstünde bulunan bir petrol bileşimi olup once su ile doyurulmuş bulunmalı ve ayırıcı gözeneklerindeki suyun çözünmesi önlenmelidir. NOT 2 Gözenekliliği yüksek orandaki ayırıcıların tartma sırasında deney sıvıları içerisine dalmasını sağlamak üzere, gerektiğinde değişmez bir daldırıcı ağırlık ayırıcının alt kenarına uygun şekilde aşılmalıdır. 3 - PİYASAYA ARZ İŞARETLEME Kurşun-asit akumulator ayırıcıları paketlerinin üzerine, en az aşağıdaki bilgiler kolayca okunabilecek, silinmeyecek ve bozulmayacak şekilde yazılmalıdır. Firmanın tescilli markası veya kısa adı, Türk Malı deyimi veya TM işareti, Bu standardın işaret ve numarası (TS 1701 şeklinde), «Kurşun-asit akumulator ayırıcısı» deyimi Boyutları (Yükseklik x Genişlik x Kalınlık) mm olarak, Bir pakette bulunan ayırıcı sayısı, Smıf tipi ve çeşidi (örneğin sertleştirilmiş lif levhalardan dalgalı oluklu ayırıcı gibi) AMBALAJ Bu standard kapsamına giren aynı smıf, tip ve çeşitten kurşun - asit akumulator ayırıcıları,, uygun boyut ve insan kuvveti ile kaldırılabilecek ağırlıktaki paketler halinde ambalajlandıktan sonra taşınma sırasında hasara uğra mamaları ve dış etkilerden korunmaları için, sağlam malzemeden yapılmış kutu veya sandık lar içerisine yerleştirilmelidir. Kutu veya sandıkların üzerine de Madde 3.1 deki bilgiler, dış etkilerden silinip bozulmayacak şekilde yazılmalıdır. Sandıkların üzerine. Boyutları A x B x C şeklinde, cm olarak, Ağırlıkları, yaklaşık kg olarak, İçindeki ayırıcı sayısı, işaret edilmiş bulunmalıdır 4 - ÇEŞİTLİ HÜKÜMLER Yapımcı veya satıcı, istendiğinde, bu standarda uygunluk beyannamesi vermek veya göstermek zorunluğundadır. Bu beyannamede satış konusu malın: a) 1. Bolümde belirtilen özeliklerde olduğunun, b) 2. Bölümdeki muayene ve deneyleri yapılmış ve uygun sonuç alınmış bulunduğunun, belirtilmesi gerekir Bu standarda göre yapılacak mal uzerme, gerektiğinde Madde 3.1 de belirtilen Türkçe bilgilerin yanı sıra ihraç edilecekleri memleketlerin kullandıkları dilde karşılıkları da yazılabilir. 5 - TÜRK STANDARDLARINÎN UY GULANMASI HAKKINDAKİ TÜ ZÜK HÜKÜMLERİNE GÖRE YAPI LACAK İŞLEM Bu standardın kapsamına giren mallar üzerinde denetleme görevi goz ve elle veya ölçme yolu ile muayene etmek, gerektiğinde, deneyler yapmak ve yaptırmak suretiyle yerme getirilir Denetleme görevi yapılırken, gerektiğinde Madde 2.2 de gösterilen usul ve şekilde ayırıcılardan gelişigüzel ayrılacak 200 tane ayırıcı numunesinden 50 şer tanelık 4 takım oluşturulur ve Tüzüğün bu yone ilişkin hükümleri yerme getirilir

14 SAYFA :14 RESMÎ G A Z E T E 5 Haziran 1977 Sayı: KURŞUN ASİT AKÜMÜLATÖR AYIRICILARI İÇİN ELEKTRİK DİRENCİ DENEY CİHAZI TS 1701/1 UDK OlçUler mm Jir Belirtilmeyin huluslarda lm»litçı terbetttir. jljljf. ^VVVV\r- Amptrıfitirt Gtnt m ^ ^~ icar: Âkın* ttrktrodu JCJÜ t a. Elektroliti* dtnty banyosu - Vûltlfte fff t tekir odu Akım elekte odu i 70 m 70 * 1 rnm kurşun plâka (en az % 99,90 saflıkta kurşundan) Gerilim elektrodu: Çapı yaklaşık olarak S mm, uzunluğu yaklaşık olarak SJ mm ve daha çok *o az Va 99,99 saflıkta Kadmiyum çubuk olmalı ve seyrettik Süt. uruk aside oda sıcaklığında 24 saat* veya, daha uzun sure once daldırılmış bu jnmcıdır Cuc kaynaç» t Akümyiâtör bataryası* Voltmetre ; 0,5 ve daha ustun sınıftan ıç direnci 3C00 SI dan az olmamalı ve maksimum ölçü alam 3 V bulunmalıdır. Ampermetre : 0,5 ve daha ustun sınıftan maksimum b'iç'u alam 1,5-5 a" e kadar olmalıdır Direnç Değişebilir direnç. Deney banyosu ; 4side doyomkh kab. Akım tltklftd bol m* i ı Mıkro ganntklı çubuk Orrı lım»i* kir ottu öolmr D»n*f fivçolonnm y*rl*»tirflfttği yrr

15 5 Haziran 1977 Sayı: Bia-Mt GAZETE Sayfa: 15 SERİ İNDÜKTANS BOBİNLERİ TS 1819/Şubat 1975 UDK « KONU, TARİF, KAPSAM KONU Bu Standard, seri induktans bobinlerinin tarifine, sınıflandırma ve özeliklerine, muayene ve deneylerine, piyasaya arz şekli ile denetleme esaslarına dairdir. 0,2 - TARİFLER t Seri İnduktans Bobini Seri induktans bobini, şebekede arıza halinde akımı sınırlamak veya yükü paralel devrelere dağıtmak amacıyla şebekeye seri olarak bağlanan bir cihazdır Sürekli Anma Akımı Sürekli anma akımı, induktans bobininin yapılışında esas olarak alınan ve sürekli olarak geçirebildiği akımdır Kısa Süre Anma Akımı Kısa sure anma akımı, induktans bobininin, şebekede bir anza halinde, önceden belirtilen bir süre geçirebilmesi gereken akımdır Anma impedansı Anma impedansı, induktans bobini için önceden belirtilen impedanstır. NOT Anma impedansı, anma faz başına ohm olarak belirtilir Bağlantı Ucu frekansında Bağlantı ucu, induktans bobini sargısının dış iletkenlere bağlanmasını sağlayan iletken kısmıdır Nötr Noktası Nötr noktası, yıldız bağlı çok fazlı bir sistemde faz iletkenlerinin birleştiği noktadır. NOT Simetrik bir sistemde normal durumda bu nokta sıfır potansiyelinde bulunur Sargı Sargı, induktans bobinini'.' ıpılmış olduğu gerilimle ilişkili bir devre ^usturan sarımların tümüdür. 0A8. Anma Frekansı Anma frekansı, induktans bobininin yapılışında esas olarak alınan ve induktans bobininin özelikleri ile ilgili bulunan frekanstır. 0.2.» Isınma Isınma, induktans bobininin herhangi bir kısmının sıcaklığı ile çevre sıcaklığı arasındaki farktır Kararlı Sıcaklık Kararlı sıcaklık, bir cihazın belirli bir süre çalıştıktan sonra eriştiği ve bundan sonraki çalışmaları sırasında artık değişmeyen sıcaklıktır. NOT Bir cihazın herhangi bir kısmının sıcaklığı bir saatte 1 C dan çok değişmezse, pratik bakımdan, cihazın kararlı sıcaklığa eriştiği kabul edilir Yalıtma Seviyesi Yalıtma seviyesi, induktans bobininin endüstriyel frekanslı ve darbe halindeki gerilimlerden, her ikisinde de karşılaşacağı elektrik zorlamalarına karşı dayanma yeteneğidir. 0* Endüstriyel Frekanslı Dayanma Gerilimi Endüstriyel frekanslı dayanma gerilimi, belirli deney koşullarında induktans bobmi yalıtkanlığının dayanması gereken endüstriyel frekanslı ve sinüs eğrisi biçimli alternatif gerilimin efikas değeridir Darbe Dayanma Gerilimi Darbe dayanma gerilimi, belirli deney koşullarında induktans bobini yalıtkanlığının dayanması gereken Standard darbe gerilimi dalgasının tepe değeridir (TS 350 Mart 1866/1. Baskı). OJ Yalıtma Koordinasyonu Yalıtma koordinasyonu, elektrik cihaz ve tesislerinde, hasara neden olan aşırı gerilimleri ön-

16 Sayfam 16 ' RESMÎ GAZETE 5 Haziran 1977 Sayı: lemek ve bunun ekonomik olarak sağlanamaması hallerinde gerilim atlamalarım hasara neden olmayacak noktalarda toplamak amacıyla oluşturulacak düzenlerin veya alınacak tedbirlerin tümüdür Bir Örnek (Üniform) Yalıtma (Tam Yalıtma) Bir örnek yalıtma, her noktada toprağa göre, aynı endüstriyel frekanslı deney gerilimine dayanacak şekilde yapılmış olan yalıtmadır Basamaklı Yalıtma (Azaltılmış Yalıtma) Basamaklı yalıtma, hat yönünden nötr yönüne doğru toprağa gore azalan gerilimlere dayanacak şekilde yapılmış yalıtmadır. NOT Bu şekil yalıtmaya, ancak nötr yönündeki yalıtmaya uygun değerde bir endüstriyel frekanslı deney gerilimi uygulanır Bina Dışı Tesisler Bina dışı tesisler, cihazları, atmosferin aşırı gerilim etkisinde bulunan tesislerdir. NOT Bu gibi tesisler, genellikle, enerji iletim hattına doğrudan doğruya veya kısa bir kablo ile bağlı bulunur Bina İçi Tesisler Bina içi tesisler, cihazları, atmosferin aşırı gerilim etkisinde bulunmayan tesislerdir noktasının toprakla istenerek yapılmış hiç bir bağlantısı bulunmayan bir şebekedir Söndürme Bobini Ue Denkleştirilmiş Şebeke Söndürme bobini ile denkleştirilmiş şebeke, nötr noktası, sistemin kapasitansı ile denkleştirilmiş söndürme bobini aracılığı ile topraklanmış bir şebekedir. NOT Burada sözü geçen söndürme bobininin indüktansı, bir fazın toprak arızası sırasında bu arızadan ve bobinden geçen endüstriyel frekanslı indüktif akım, toprak arızası akımının endüstriyel frekanslı kapasitif bileşenini yeteri kadar denkleştirecek değerde olmalıdır Topraklama Katsayısı Topraklama katsayısı, bir şebekede herhangi bir cihazın yerleştirildiği yerde bir veya daha çok fazdaki toprak arızasında sağam faz - toprak arası endüstriyel frekanslı gerilimin efikas değerinin, arıza giderildikten sonra bu noktadaki fazlar arası endüstriyel frekanslı gerilimin efikas değerine oranıdır. NOT Yukarıda sözü edilen gerilimlerden sonuncusunun yüzdesi olarak ifade edilen bu katsayı, incelenen yerdeki şebeke geriliminin fiili işletme değerine bağlı olmaksızın, seçilen noktada topraklama koşullarının genel olarak özeliğini belirten sayısal bir orandır. NOT Bu gibi tesisler, genellike, bir kablo şebekesine bağlı bulunur Şebeke Anma Gerilimi Şebeke anma gerilimi, şebekenin adlandırıldığı gerilim olup fazlar arası gerilimin efikas değeridir Şebekenin En Yüksek Gerilimi Şebekenin en yüksek gerilimi, normal işletme koşullarında şebekenin herhangi bir noktasında, herhangi bir anda oluşabilecek, fazlar arası en yüksek gerilimin efikas değendir Nötrü Topraklanmış Şebeke Nötrü topraklanmış şebeke, nötr noktası ya doğrudan doğruya veya geçici dalgalanmalan azaltacak yetenekte oldukça küçük bir direnç ya da reaktans üzerinden toprağa bağlanmış bulunan ve bu bağlantısından geçici toprak arızasından korunması için yeterli akımı geçirebilen şebekedir. NOT 1 Nötrü etkin olarak topraklanmış şebeke, cihazların bulunduğu yerdeki topraklama katsayısı % 80 i geçmeyen şebekedir. NOT Arızalardan veya önemli yüklerin birdenbire devreden çıkmasından ileri gelen geçici gerilim değişiklikleri, bu değerin saptanmasında hesaba katılmaz. NOT 2 Nötrü etkin olarak topraklanmamış şebeke, cihazlann bulunduğu yerdeki topraklama katsayısı % 80 i geçebilen şebekedir Nötrü Yalıtılmış Şebeke Nötrü yalıtılmış şebeke, çok yüksek impedanslı koruma veya ölçü ve işaret verme cihazlan üzerinden olan topraklamalar dışmda, nötr 0.3 KAPSAM Bu standard, şebekelerde anza halinde akımı sınırlamak veya yükü paralel devrelere dağıt-

17 5 Haziran 1977 Sayı: RESMÎ GAZETE Sayfa: 17 mak amacıyla kullanılan seri indüktans bobinlerini kapsar, şont, ark söndürme nötrü topraklamada kullanılan bir fazlı ve üç fazlı indüktans bobinleri gibi başka çeşit indüktans bobinlerini kapsamaz. 1 - SINIFLANDIRMA VE ÖZELİKLER SINIFLANDIRMA Sınıflar Seri indüktans bobinleri, Bir fazlı, Üç fazlı, olmak üzere iki sınıfa ayrılır Tipler I Seri indüktans bobinleri tesis yerine göre. Bina dışı Bina içi olmak üzere iki tipe ayrılır. II Seri indüktans bobinleri çekirdeğe göre, Çekirdeksiz, Çekirdekli, olmak üzere iki tipe ayrılır Seri indüktans bobinleri ekrana gore, Ekransız, Elektromanyetik ekranlı, Manyetik ekranlı, olmak üzere üç tipe ayrılır Çeşitler Seri indüktans bobinlerinin, Kuru indüktans bobinleri, (Bu çeşit indüktans bobinleri bir yalıtkan sıvıya daldırılmamış durumdadır.) Yağlı indüktans bobinleri, (Bu çeşit indüktans bobinleri bir yalıtkan sıvıya daldırılmış durumdadır.) olmak üzere iki çeşidi vardır. NOT 1 Kuru indüktans bobinleri ya doğal hava dolaşımı veya bir vantilatörle sağlanan ile soğutulur. zorlamalı hava dolaşımı NOT 2 Yağlı indüktans bobinlerinin kazanlarındaki yağın soğutulması, Kazan dış yüzeyinin doğal hava dolaşımı veya bir vantilatörle sağlanan zorlamalı hava dolaşımı ile soğutulması, Yağın doğal dolaşımlı su ile soğutulan bir yüzey uzermden doğal olarak geçirilmesi, Yağın zorlamalı dolaşımlı su ile soğutulan bir yüzey üzerinden zorlamalı olarak geçirilmesi, - Yağın, kazan dışında bulunan ve zorlamalı hava dolaşımı ile soğutulan bir soğutucudan zorlamalı olarak geçirilmesi, yolu ile sağlanır ÖZELİKLER Normal işletme Koşullan Başkaca bir kayıt bulunmadıkça, indüktans bobinleri aşağıda belirtilen koşullar altında çalıştı nlmalıdır Soğutucu Akışkan Sıcaklığı Hava ile soğutulan indüktans bobinlerinin çalıştırılacakları yerdeki hava sıcaklığı. En çok 40 C, Gunluk ortalama, en çok 30 C, Yıllık ortalama, en çok 20 C, En az 25 C, olmalıdır. Su ile soğutulan indüktans bobinlerinde kullanılan soğutma suyunun giriş sıcaklığı 25 C u aşmamalıdır Yükseklik İndüktans bobinlerinin çalıştırılacağı yerin, deniz düzeyine gore yüksekliği 1000 m yi geçmemelidir. NOT İndüktans bobinlerinin deniz düzeyine göre 1000 m ile 3000 m arasındaki yüksekliklerde çalışmak üzere özel olarak yapılmalan ve deneylerin normal yüksekliklerde uygulanmaları halinde uygulanan deney gerilimi 1000 m nin üzerindeki her 500 m lik dilim için % 6,25 artınl malıdır Besleme Geriliminin Biçimi indüktans bobinlennm besleme gerilimi, pratik bakımdan, sinüs eğrisi biçiminde olmalıdır Çok Fazlı Besleme Gerilimlerinin Simetrik Olma Durumu Çok fazlı indüktans bobinleri halinde, besleme gerilimleri ayrıca, pratik bakımdan, simetrik olmalıdır.

18 Sayfa: 18 RESMİ GAZETE 5 Haziran 1977 Sayı: ÇİZELGE 1 Anma Yalıtma Seviyeleri (3,6-72,5 kv) Şebekenin En Yüksek Gerilimi (Efikas Değer) kv Darbe Gerilimine Dayanma Deneyi Gerilimi (Tepe Değer) kv Endüstriyel Frekanslı Gerilime Dayanma Deneyi Gerilimi (Efikas Değer) kv 1. Seri 2. Seri 3, , , , Genel olarak, l. seri yağlı induktans bobinlerine, 2. sen kuru induktans bobinlerine uygulanır. ÇİZELGE 2 Anma Yalıtma Seviyeleri ( kv) Şebekenin En Yüksek Gerilimi (Efikas Değer) Darbe Gerilimine Dayanma Deneyi Gerilimi Tepe Değer kv Endüstriyel Frekanslı Gerilime Dayanma Deneyi Gerilimi (Efikas Değer) kv kv Tam Yalıtma Azaltılmış Yalıtma Tam Yalıtma Azaltılmış Yalıtma Anma Yalıtma Seviyesi İnduktans bobinlerinin anma yalıtma seviyeleri Çizelge - 1 ve Çizelge-2 de gösterildiği gibi olmalıdır Isınma İnduktans bobinleri sargılarının manyetik devrelerinin ve içinde bulunduktan yağın ısınması, Madde ve Madde deki koşullarda çalıştınlmaları halinde, Çizelge - 3 ve Çizelge - 4 deki değerleri açmamalıdır Yalıtkan Sınıflar A Sınıfı : Bu sınıfa, uygun şekilde emprenye edilmiş veya yağ gibi yalıtkan sıvıya batırılmış, yahut böyle bir sıvı ile kaplanmış pamuk, ipek, kağıt veya bunların karışımından oluşan yalıtkanlar girer. Başka malzeme veya malzeme karışımından yapılmış yalıtkanlar da bu sınıf yalıtkanların dayanabildiği sıcaklıklara dayandıkları deneylerle doğrulanmak kaydı ile bu sınıftan sayılır.

19 5 Haziran 1977 Sayı: RESMÎ GAZETE Sayfa: 19 ÇİZELGE 3 Kuru İnduktans Bobinlerinin Isınma Sınırlan İnduktans Bobini Kısmı Soğutma Sekli Yalıtkanın Sınıfı Isınma Smırı C I Sargılar (sıcaklık direnç değişimi metodu ile ölçülür) Doğal veya zorlamalı hava dolaşımı A E B 80 F 100 H 125 C 150 ') Manyetik devre : a) Sargılarla temas halinde ise Doğal veya zorlamalı hava dolaşımı a) Sargılarmkilerle aynı değerler b) Sargılarla temas halinde değil ise (sıcaklık termometre ile ölçülür) b) Sargılarla temas halinde bulunabilecek yalıtkan kısımlara zarar vermeyecek değerler ') Bazı C sınıfı yalıtkan maddeler için, önceden bildirilmek kaydıyle, 150 C smır aşılabilir. ÇİZELGE 4 Yağlı İnduktans Bobinlerinin Isınma Sınırları İnduktans Bobini Kısmı Yağın Soğutulma Şekli Yağ Dolaşımı Isınma Sının C A sınıfı yalıtkanla yalıtılmış sargılar (sıcaklık direnç değişimi metodu ile ölçülür) Doğal Zorlamalı hava dolaşımı, zorlamalı su dolaşımı Doğal 65 Zorlamalı hava dolaşımı, zorlamalı su dolaşımı Zorlamalı 65 Üst kısımdaki yağ (sıcaklık termometre ile ölçülür) İnduktans bobini kazanının ısı geçirmez veya hava sızdırmaz olması halinde, 60 İnduktans bobini kazanının ısı geçirmez veya hava sızdırmaz olmaması halinde, 55 Manyetik devreler ve diğer kısımlar (sıcaklık yüzeye yerleştirilen termometre ile ölçülür) Sıcaklık hiç bir durumda, manyetik devreye veya temas halinde bulunduğu kısımlara zarar verebilecek bir değere yükselmemelidir. 1

20 Sayfa: 20 RESMÎ GAZETE 5 Haziran 1977 Sayı: E Sınıfı : Bu sınıfa, A sınıfındaki malzemelerden 15 C daha yüksek isletme sıcaklığına, özeliğini yitirmeden sürekli olarak dayanabilen yalıtkan malzeme veya malzeme karışımı girer. B Sınıfı : Bu sınıfa, uygun bağlayıcı maddeler kullanılmak suretiyle mika, cam lifleri, amyant gibi malzeme veya bunların karışımından yapılan yalıtkanlar girer. Organik ve inorganik malzeme veya bunların karışımından yapılan yalıtkanlar da, bu sınıf yalıtkanların dayandığı sıcaklıklara dayandıkları deneylerle doğrulanmak kaydı ile, bu sınıftan sayılır. F Sınıfı : Bu sınıfa, B sınıfı yalıtkanlara göre 2S"C daha yüksek sıcaklıklara sürekli olarak dayanabilen ve uygun bağlayıcı maddelerle birleştirilen mika, cam lifleri, amyant gibi inorganik yalıtkanlar veya bunların karışımından yahut organik malzeme ile bunların karışımından yapılan ve bu sınıf yalıtkanların dayanabildiği sıcaklıklara dayandıkları deneylerle doğrulanan diğer yalıtkanlar girer. H Sınıfı : Bu sınıfa, silikon elastomer, mika, cam lifi, amyant vb. malzemenin bu işe uygun silikon reçinesi gibi bağlayıcı bir madde ile birleştirilmesinden elde edilen yalıtkan maddeler ile bunların dayanabildiği sıcaklıklara dayandıkları deneylerle doğrulanan diğer yalıtkanlar girer. C Sınıfı : Bu sınıfa, H sınıfı yalıtkanlara göre, daha yüksek sıcaklıklara sürekli olarak dayanabilen ve inorganik bağlayıcı maddelerle birleştirilmiş veya birleştirilmemiş mika, porselen, kuvarz, cam gibi yalıtkan malzeme veya malzeme karışımı ile bunların dayanabildiği sıcaklıklara dayandıkları deneylerle doğrulanan diğer yalıtkanlar girer. indüktans bobinlerinin Madde de belirtilen hava veya giriş suyu sıcaklıklarını en çok 10 C aşan bir soğutucu akışkanla çalıştırılmalarının öngörülmesi halinde. Çizelge - 3 ve Çizelge - 4 deki ısınma sınırlan, Akışkanın sıcaklık artışı 5 C dan az ise, 5 C Akışkanın sıcaklık artışı 5 C dan çok ve 10 C dan az veya buna eşitse, 10 C azaltılmalıdır. Deniz düzeyine göre 1000 m yi aşan yüksekliklerde çalıştırılmaları öngörülen hava soğutmalı indüktans bobilneri deneylerinin, normal yüksekliklerde yapılması halinde, Çizelge - 3 ve Çizelge - 4 deki ısınma sınırlan, 1000 m nin üzerindeki her 500 m lik dilim için aşağıda gösterildiği gibi azaltılmalıdır: Doğal hava dolaşımı ile soğutulan yağlı indüktans bobinlerinde % 2,0 Doğal hava dolaşımı ile soğutulan kuru indüktans bobinlerinde % 2.5 Zorlamalı haya dolaşımı ile soğutulan yağlı indüktans bobinlerinde % 3,0 Zorlamalı hava dolaşımı ile soğutulan kuru indüktans bobinlerinde % 5,0 NOT Kısa Devreye Dayanma Bu ısınma sının azaltmaları su ile soğutulan indüktans bobinlerine uygulanmaz. indüktans bobinleri, belirli koşullarda belirtilen süre, kısa süre anma akımı etkilerine dayanacak şekilde projelendirilmiş ve yapılmış olmalıdır. Aksi belirtilmedikçe, kısa.süre anma akımı, sürekli anma akımının 25 katını aşmamak ve belirtilen süre 3 saniyeyi geçmemelidir Elektromanyetik Kuvvetlere Dayanma indüktans bobinleri, normal işletme koşullarında, kısa devre sırasında cluşan ve değerleri, aksi belirtilmedikçe, Çizelge-5 de gösterilen aşın akımların efikas değerlerinin 2,55 = (1,8 x ^/2) katını geçmemesi gereken, sargılardaki akımın simetrik olmayan tepe değerlerine dayanılarak tayin edilen, elektromanyetik kuvvetlere, hasara uğramadan, dayanabilmelidir. NOT Üç fazlı grup oluşturacak şekilde bağlanmış bir fazlı üniteler halinde, anma güç değeri üç fazlı gruba uygulanır Termik Etkilere Dayanma İndüktans bobinleri, işletme koşullannda, uçlarındaki bir kısa devrenin termik etkilerine aşağıdaki sürelerle hasara uğramadan, dayanabilmelıdır: a) Simetrik kısa devre akımı efikas değen, anma akımının 20 katından büyük ise, 2 saniye, b) Simetrik kısa devre akımı efikas değeri, anma akımının 20 katından kuçuk veya buna eşitse 3 saniye. Kısa devre sırasında indüktans bobini sargısının ulaşacağı en yüksek ortalama sıcaklık Tı aşağıdaki formülden hesaplanmalıdır.- Tı = T» + a J 2 s x 10' 3 C