OKULLAR İÇİN CİNSEL SAĞLIK EĞİTİM PROGRAMI RAPORU

Transkript

1 Haziran 2012

2 OKULLAR İÇİN CİNSEL SAĞLIK EĞİTİM PROGRAMI RAPORU AMAÇ Ergenlerin cinsel gelişimlerini desteklemek ve güvenli cinsellik kavramı çerçevesinde kazanacakları bilinç ve duyarlılık ile riskli davranışlardan kaçınmalarını sağlamak. HEDEFLER Ergenlerin; Cinsiyetlerine özgü özelliklerini anlamalarını, Bedenlerinin kendilerine ait, özel ve değerli olduğunu fark etmelerini, Kadın-erkek üreme organlarını ve işlevlerini öğrenmelerini, Cinsiyetleri ve bedenleri hakkında olumlu duygular taşımalarını, Özbakım konusunda doğru davranışlar geliştirmelerini, Yaşadıkları bedensel ve duygusal değişimi anlamalarını, Kişiye özel konuların ve bedene dair ayrıntıların paylaşımında sınır koymalarını, Özel alanlarını ihlal edecek davranışlar karşısında doğru duruş sergilemelerini, Toplumsal cinsiyet kalıplarını sorgulamalarını, Cinsel kimlikleriyle barışık ve güvenli bir duruş sergilemelerini, Birbirlerinin değerlerine, sınırlarına saygı gösterme konusunda duyarlılık kazanmalarını, Cinselliğe güvenli cinsellik kavramı çerçevesinde yaklaşmalarını, Doğru bilgi kaynaklarına yönelmelerini desteklemek. UYGULAMA Okul rehberlik birimlerinden gelen talepler doğrultusunda 2000 yılında başlatılan Cinsel Sağlık Eğitim Programı nın uygulama kriterleri şöyledir: Programın içeriği okulun ihtiyaç ve beklentileri dikkate alınarak gözden geçirilir, gereken değişiklikler/düzenlemeler yapılır ve rehberlik birimiyle paylaşılarak geribildirim alınır. Okul ve eğitim ekibinin çalışma takvimi doğrultusunda uygulama planı oluşturulur. Rehberlik birimi tarafından öğrenci, öğretmen ve ebeveynlere program hakkında bilgi verilir. TAP Vakfı tarafından öğretmen ve ebeveynlere yönelik bilgilendirme semineri gerçekleştirilir. Uygulama öncesinde, psikolojik danışmanlardan okulun yapısına, sınıf dinamiklerine, özel durumu olan öğrencilere.. dair bilgi alınır. Program her kademe için 2 şer ders saatinden oluşur; 2 ders arasında 1 hafta zaman bırakılır. Program öğrencilerin kendi sınıflarında, karma şekilde yürütülür. Konular görsel materyaller ve interaktif yöntemlerle işlenir. Uygulama sırasında ilgili psikolojik danışman sınıfta bulunur ve süreci gözlemler. Rehberlik biriminin talebi üzerine, uygulama sonrasında değerlendirme toplantısı yapılır.

3 İLKÖĞRETİM KADEMESİ Cinsel Sağlık Eğitim Programı, okullardan gelen talepler doğrultusunda, ilköğretim kademesinde 3. sınıf ile 8. sınıf aralığında (9-14 yaş) uygulanmıştır. Eğitim ekibi Efsun Sertoğlu Enis Balkan Eylem Karakaya Neslihan Karadaş Nurgül Öztürk Esra Başkaya Programın yürütüldüğü okullar Okul Sınıf Ders saati Adapazarı Enka Okulları* 6, 7, 8 2 ALEV İlköğretim Okulu 4, 5 2 ALKEV İlköğretim Okulu* 5, 6, 7, 8 2 Avrupa Koleji Kazlıçeşme İlköğretim Okulu 5 1 Avrupa Koleji Çekmeköy İlköğretim Okulu 4, 5 1 Ayazağa Işık İlköğretim Okulu 4, 5, 6, 7, 8 1 Erenköy Işık İlköğretim Okulu 4, 5, 6, 7, 8 1 Hisar Okulları* 4, 5, 6, 7, 8 2 Irmak Okulları* 5, 6, 7 2 İELEV Cağaloğlu İlköğretim Okulu 3, 4, 5, 6, 7, 8 2 İELEV 125. Yıl İlköğretim Okulu 3, 4, 5, 6, 7, 8 2 İstanbul Koleji* 4, 5, 6, 7, 8 2 İstanbul Marmara İlköğretim Okulu 4, 5, 6, 7, 8 1 İSTEK Acıbadem İlköğretim Okulu* 4, 5, 6, 7, 8 2 İSTEK Atanur Oğuz İlköğretim Okulu* 4, 5, 6 2 İSTEK Bilge Kağan İlköğretim Okulu* 5, 6, 7, 8 2 İSTEK Kaşgarlı Mahmut İlköğretim Okulu* 5, 6, 7, 8 2 İSTEK Kemal Atatürk İlköğretim Okulu* 4, 5, 6, 7, 8 2 İTÜ Natuk Birkan İlköğretim Okulu 5 2 Koç İlköğretim Okulu 4, 5, 6, 7, 8 2 SEV İlköğretim Okulu 5, 6, 7 1 Şişli Terakki İlköğretim Okulu 4, 5, 6, 7, 8 1 Türk-İsveç Kardeşlik İlköğretim Okulu (d) 4, 5, 6, 7, 8 2 Ulus Musevi İlköğretim Okulu* 4, 5, 6, 7, 8 2 Ütopya İlköğretim Okulu 3, 4, 5, 6 1 Program Eylül Mayıs 2012 döneminde 24 ilköğretim okulunda yürütülmüştür. 24 okuldan 13 i ile önceki yıllarda çalışılmış, 11 i ile bu yıl çalışılmaya başlanmıştır. (Yeni çalışılmaya başlanan okullar (*) ile belirtilmiştir.) 24 okulun 17 sinde 2 ders, 8 inde 1 ders saati üzerinden eğitim verilmiştir. 24 okuldan 23 ü vakıf okulu veya özel okul, 1 i devlet okuludur. (Devlet okulu (d) ile belirtilmiştir.)

4 Programın içeriği 3. Sınıf 1. Ders: Cinsiyetimi tanıyorum Amaç: Öğrencilerin iki cinsiyet arasındaki biyolojik cinsiyete özgü farklılıkları öğrenmelerini sağlamak. Cinsiyet Kadın-erkek bedeni arasındaki farklılıklar Dış üreme organlarının isimleri Anne karnında bebek 2. Ders: Bedenim değerlidir Amaç: Öğrencilerin, bedenlerinin kendilerine ait, özel, değerli olduğunu fark etmelerini ve bedenlerini nasıl koruyacaklarını öğrenmelerini sağlamak. Bedenin özelliği Özel bölgeler Şakalar ve oyunlar İyi ve kötü sırlar Bedenin korunması

5 4. Sınıf 1. Ders: Büyüyorum Amaç: Öğrencilerin, büyüyüp gelişmeye başlayan bedenlerinde meydana gelecek değişimlere hazırlanmalarını sağlamak. Büyümenin anlamı Büyürken bedende meydana gelen değişimler Büyüyen bedene iyi bakmak 2. Ders: Merak ediyorum Amaç: Öğrencilerin, bedene dair merak ettikleri konularda doğru bilgi kaynaklarına yönelmelerini sağlamak. Bedene dair merak edilenler Kimden/nereden öğrenelim? Doğru bilgi kaynakları

6 5. Sınıf 1. Ders: Bedenimi tanıyorum Amaç: Öğrencilerin, kadın-erkek üreme organlarının işleyişini öğrenmelerini sağlamak. Kadın-erkek bedeni arasındaki farklılıklar Kadın-erkek üreme organları Adet görme - meni çıkışı Bebeğin gelişimi ve doğumu 2. Ders: Bedenime iyi bakıyorum Amaç: Öğrencilerin, bedenlerinin sorumluluğunu almaları gerektiğini fark etmelerini ve bedenlerine iyi bakmak için neler yapmaları gerektiğini öğrenmelerini sağlamak. Bedenin sorumluluğunu almak Bedene iyi bakmanın önemi Özbakım, beslenme, spor, uyku Üreme organları hijyeni

7 6. Sınıf 1. Ders: Bedensel değişimler Amaç: Öğrencilerin, bedenlerinde meydana gelen değişimlerin nedenleri ve baş etme yolları hakkında bilgi sahibi olmalarını sağlamak. Ergenlik dönemi Bedensel değişimler: nedenleri ve baş etme yolları Bedenle barışık olma ve iyi hissetme 2. Ders: Özel alan ve sınırlar Amaç: Ergenlerin, özel alan kavramını sorgulamalarını ve bedene dair ayrıntılar ile kişiye özel konuların mahremiyeti ihlal edecek şekilde paylaşılmaması konusunda duyarlılık kazanmalarını sağlamak. Özel alan / mahremiyet / gizlilik kavramları Bedenin, duyguların, düşüncelerin, cinselliğin özelliği Bedensel değişimler ve özel alan Paylaşımlar ve sınırlar Bilişim teknolojisi ve özel alan Özel hayat: haklar ve yasal boyut

8 7. Sınıf 1. Ders: Yanlışlar ve doğrular Amaç: Ergenlerin, ergenlik dönemi, üreme sistemi, cinselliğe yaklaşım, cinsel yönelimler, bilgi kaynakları konularındaki yanlış bilgilerini doğru bilgilerle değiştirmek. Ergenlik dönemi değişimleri Kadın-erkek üreme sistemi ve işleyişi Cinselliğe yaklaşım Cinsel yönelimler Bilgi kaynakları 2. Ders: Toplumsal cinsiyet Amaç: Ergenlerin, toplumsal cinsiyet kalıplarının yarattığı ayrımcılık ve eşitsizliği fark edip sorgulamalarını; cinsel kimlikleriyle barışık ve güvenli bir duruş sergilemelerini desteklemek. Biyolojik cinsiyet kavramı Toplumsal cinsiyet kavramı Cinsiyet kalıpları ve etkileri İyi örnekler

9 8. Sınıf 1. Ders: Cinselliğe yaklaşım Amaç: Ergenlerin, cinsellik kavramını sorgulamalarını ve cinselliğin farklı boyutlar içeren karmaşık bir bütün olduğunu fark etmelerini sağlamak. Cinsellik kavramı Cinselliğin boyutları: beden, duygular, davranışlar, toplum 2. Ders: Güvenli cinsellik kavramı Amaç: Ergenlerin, cinselliğe güvenli cinsellik kavramı çerçevesinde yaklaşarak birbirlerinin değerlerine-saygı göstermelerini ve riskli davranışlardan kaçınma konusunda duyarlılık kazanmalarını sağlamak. Güvenli cinsellik kavramı Cinsellik ve riskler Cinsellikle ilgili değerler ve sınırlar Bilgi kaynakları ve pornografi

10 Öğrencilerin soruları-cevapları-yorumları 3. sınıf Kızlar ve oğlanlar arasındaki farklılıklar nelerdir? Kızlar futbol oynayamaz. (oğlan) Kızlar daha düzenlidir. Bizim sınıftaki kızların dolapları hep çok düzenli. (oğlan) Oğlanların bebeği olmaz. (kız) Oğlanlar sinirli olur. (kız) Kızlar neden ayakta tuvaletini yapamıyor? (oğlan) Biz neden sünnet oluyoruz da kızlar olmuyor? (oğlan) Anne bebeği karnında taşırken yorulmuyor mu? (kız) Annenin canı niye sürekli bir şeyler istiyor? (kız) Annem ben karnındayken bana müzik dinletiyormuş ama şimdi hiç hatırlamıyorum. (kız) Bebek annesinin karnındayken dışarıdaki sesleri duyabilir mi? Gök gürültüsü olsa duyup korkar mı? (oğlan) Benim kardeşim annemin karnında öldü, çok üzüldüm. Neden olabilir? (kız) Bebek doğarken anne neden çok bağırıyor? (kız) Ben bu konularla ilgili daha çok bilgi sahibi olmak istediğimde Uzman TV yi seyrediyorum. Uzman TV bence gayet iyi. (oğlan) Sizin eğitiminizden sonra akşam eve gidince anneme ve teyzeme özel bölgemin adının vulva olduğunu, bir daha kukuş dememeleri gerektiğini söyledim. Şaşırdılar, daha önce hiç duymamışlar. (kız) Ben annemin beni yıkamasını istemiyorum, utanıyorum ama o saçlarımı iyi yıkayamayacağımı söylüyor. Siz onunla konuşur musunuz? (kız) Bedenin özelliğine dair örnek olayların tartışılırken; Pantolon indirme - Daha önce ona kızdığı için böyle bir şey yapmış. (oğlan) Eşek şakası yapmış. (kız) Ona gıcık olduğu için yapmış. (oğlan) Sınıfı güldürmek için yapmış. (oğlan) 4. sınıf Neden iki cinsiyet var? Aşık olmak, evlenmek için. (kız) Sadece kadınlar ya da erkekler olsaydı dünya çok sıkıcı olurdu. (oğlan) İki cinsiyet olmasaydı hayat çok renksiz olurdu. (oğlan) Kadınlar olmasaydı erkekler bazı işleri yapamaz, kendilerini besleyemezlerdi. (kız) Sadece erkekler olsaydı dans edemezlerdi, sadece halay filan çekebilirlerdi. (oğlan) Sadece kadınlar olsaydı vatanı kim koruyacaktı? (oğlan) Yeni bebekler dünyaya gelmesi için (kız, oğlan) (Erkek üreme organların sayarken) Erkeklerde cesaret var! (oğlan) Erkeklerin penisi neden dışarıya doğru uzun? (oğlan) İnternette ayak numarası büyüdükçe penisin de büyüdüğünü okudum. Doğru mu? (4, kız) Erkekler ayakta çiş yapabiliyor, biz niye yapamıyoruz? (kız) Annem de adet görüyor mu yani! (oğlan) Doktorum süt içmemi istemiyor. İneklere kötü davranıyorlarmış, erken ergenliğe girebilirmişim. (kız) Cinsel bölgelerdeki tüylenmelerde kaşınma olur mu? (kız) Spor yaptıktan sonra penisim çamaşırıma yapışıyor, neden? (oğlan) Spermler bankadan mı alınıyor? (oğlan) Spermler hangi zamanlarda kadına geçiyor? (oğlan) Seks ne demek? (oğlan) Bütün bebekler karından çıkmıyorsa annem beni kandırdı! (oğlan)

11 Siz doğumu anlatınca korkmadım ama Hürrem sultan doğum yaparken çok bağırdı, çok korktum. (kız) Annem benim göbeğimi saklıyor! (oğlan) Anne çikolata yiyince bebek de sevinir mi? (oğlan) Bebek tekme atınca annenin canı acır mı? (kız) Doğumdan sonra rahim küçülünce annenin karnında kırışıklıklar oluyor. (oğlan) Göbek deliğimi artık daha çok seviyorum! (oğlan) Bedenin özelliğine dair örnek olayların tartışılırken; Pantolon indirme - Pipisinin boyunu merak ettiği için indirmiş. (oğlan) Daha önce aynısını o kendisine yaptığı için intikam almış. (oğlan) Dalga geçme - İşte bu benim başıma gelen şey. Kilolu olduğum için hep benimle dalga geçiyorlar. Öğretmene söyleyince de ispiyoncu diyorlar. (oğlan) Gözetlenme - Kızların başına böyle bir şey geldiğinde 155 i arayabilirler. (oğlan) 5. sınıf Neden iki cinsiyet var? Üremek, çoğalmak, bebek dünyaya getirmek, insan neslini devam ettirmek.. için. Kadınlar olmasaydı üreyemezdik, çünkü annem dedi ki, çocuk olması için erkeğin kadına kan vermesi gerekiyormuş. (oğlan) Annemlerin zamanında ergenliğe daha geç giriliyormuş. Hormonlu yiyecekler yüzünden biz erken giriyormuşuz. (kız) Ben çocuk doğurmucam, memelerimin büyümesine gerek yok. (kız) Çocuk istemesek de memelerimiz büyüyecek mi? (kız) Memeli hayvanlar da bebeklerini emziriyor değil mi? (oğlan) Memeler büyürken canımız acıyacak mı? (kız) Anne-babamıza adeti sorunca anlatamıyorlar, kadınlara özel günler deyip konuyu kapatıyorlar. İyi de niye özel? Bence bilmiyorlar. (kız) Regl olunca pedlerimizi çantamızdan kimse görmeden çıkartmamız gerekiyormuş. Doğal bir olaysa neden saklıyoruz? (kız) Her kadın adet oluyor mu? (oğlan) Kaç yaşında adet olmalıyız? (kız) Adette yumurta çatlıyor ve atılıyormuş, annem öyle anlattı. (kız) Annem adette banyo yapmamak gerektiğini, saçımı yıkayabileceğimi söyledi. Siz yapmamız gerektiğini söylediniz. Hangisi doğru? (kız) Meni ne zaman çıkacak? (oğlan) Meni çıkarken canımız acır mı? (oğlan) O sıvının çıktığını nasıl anlayacağız? (oğlan) Bazen bizden de beyaz bir sıvı çıkıyor. (kız) O beyaz sıvı benden çıkıyor! (oğlan) Zevk suyu diye bir şey varmış, spermden önce geliyormuş, doğru mu? (oğlan) Ergenliğe girmek istemiyorum. (oğlan) İyi de öğretmenim, o sperm oraya nasıl gider? (oğlan) Spermle yumurta tüplerde değil, yatak odasında buluşur? (oğlan) Seks ne demek? (kız) Vajinadan yapılan çocuk olması popodan yapılan zevk içinmiş, öyle mi? (oğlan) Öğrenmek için porno mu izlemek lâzım, yoksa nasıl öğrenicez, tecrübemiz olmaz. (oğlan) Rahim küçücük bir organ, kocaman bebeği içinde nasıl taşıyor? (kız) Bebekler karından çıkmıyor muydu? (kız) Memeli hayvanlarda sezaryen yok, insanlarda niye var? (kız) Bedenin özelliğine dair örnek olayların tartışılırken; Biz yurtdışına tatile gitmiştik, denize girdiğimiz yerde kadınlar üstleri çıplak güneşleniyordu, onların bedeni özel değil mi? (oğlan) Pantolon indirme - Böyle bir şaka kızlara yapılmaz. Ayıp. (oğlan)

12 Deli, kafadan çatlak olduğu için böyle bir şey yapmış. (kız) Dalga geçme - Dudağımın üzerindeki tüylerle bıyık diye dalga geçiyorlar. Siz bu konuları anlattıktan sonra belki vazgeçerler. (kız) 6. sınıf Boyumuzun uzaması için hangi sporları yapmalıyız? (oğlan) Ergenlikte aldığımız kiloları vermemiz zor mu? (oğlan) Adetten sonra boy uzaması durur mu? (kız) Adetliyken banyo yapmak zararlı değil mi? (kız) Adetin düzensiz olması normal mi? (kız) Annelerimizin adet gördüğü yaşta mı adet olacağız? (kız) Kaç yaşına kadar adet görmüş olmamız gerekir? (kız) İdrar gelince de penis sertleşir mi? (oğlan) Uygunsuz yerlerde penis sertleştiğinde ne yapmak gerekir? (oğlan) Neden ilk boşalma gece uykudayken oluyor? (oğlan) Meni çıktıktan sonra her seferinde duş almak gerekir mi? (oğlan) Meni çıktıktan sonra gusül abdesti almak gerekir mi? (oğlan) Sperm üretimi bitmediğine göre her yaşta çocuğumuz olur mu? (oğlan) Terlemeye karşı deodorant kullanıyoruz, yetmez mi? (oğlan) Neden erkeklerin daha çok tüyü var? (kız) Kızların yüzlerinde de sakal-bıyık çıkabiliyor. Onlarınki de siyah olabiliyor. Neden? (oğlan) Lazer epilasyon yaptırabilir miyiz? (kız) Sporcu erkeklerde bacak tüylerinin alınması gerekiyormuş. Hızlarını kesiyormuş. Doğru mu? (oğlan) Kendi kendini boşaltmak zararlı mı? (oğlan) Mastürbasyon ne demek? (oğlan) Mastürbasyon neden yapılır? (oğlan) Hermafrodit ne demek? Lady Gaga öyleymiş. (kız) Çift cinsiyet ne demek? (oğlan) Korunmak için hangi yöntemler var? (oğlan) Neler özel alanınıza girer? Özel organlarım, bedenimle ilgili ayrıntılar, bazı duygu ve düşüncelerim, aile hayatım, sırlarım, aşk hayatım, cinsel hayatım, hastalıklarım, günlüğüm, telefonum, bilgisayarım, facebook hesabım, odam, birine yazdığım not.. Hangi durumlarda özel alanınızın ihlal edildiğini düşünürsünüz? Rahatsız edici bakışlar, bedenime dokunulması, bedenimle dalga geçilmesi, laf atılması, lakap takılması, yakıştırmalar, özel şeylerimin karıştırılması, biriyle paylaştığım bir sırrın yayılması, notlarımın okul koridoruna asılması.. Annemi telefonumu karıştırırken yakaladım, şifre koydum, zorla öğrenmek istiyor. (oğlan) Kendi özel alanımızı koruyoruz ama başkalarının özel alanı? (kız) Magazin programları kişilerin özel hayatına saldırmıyor mu? (kız) Evet, hatta bu yüzden Lady Diana hayatını kaybetti. (oğlan) Özel alandan bahsediyorsunuz ama devlet insanları dinliyor. (oğlan) Çıplak modellik yapan insanların mahremiyeti yok mu? (oğlan) Mobese kameraları hakkında ne düşünüyorsunuz? (oğlan) Facebook ta herkesi gözetliyoruz, biz de gözetleniyoruz. (kız) 7. sınıf Biz de adet görecek miyiz? (oğlan) Prostat hastalığında idrar ve meni birbirine mi karışıyor? (oğlan) Çekerek boşalmak normal mi? (oğlan) Mastürbasyon yapmak spermleri bitirir mi? (oğlan)

13 Mastürbasyon erken boşalmaya sebep olur mu? (oğlan) Kızlar mastürbasyon yapabilir mi? (oğlan) Kadınlar nasıl mastürbasyon yapar? (kız) Azınca insan çok tuhaf hissediyor. Normal mi? (kız) Eşcinseller bir gün normale dönebilir mi? (oğlan) Eşcinseller dış görünüşlerinden anlaşılır. Yurtdışına tatile gitmiştik. Orada bayağı anlaşılıyordu. Kıyafetleri, yürüyüşleri çok farklı oluyor. Anlamamak imkânsız. (oğlan) Travesti ve transeksüel aynı şey mi? (oğlan) Bülent Ersoy adet görür mü, çocuğu olur mu? (oğlan) Bülent Ersoy un sevgilisi gay mi? (oğlan) Cinsel ilişkiyi erken yaşlarda yaşamak riskleri de beraberinde getirir. Kızlık zarı patlayabilir. (oğlan) Evlendik diyelim, o zaman da riskli mi? (oğlan) Erkekler bacakları açık oturuyor, bize derli toplu otur deniyor. (kız) Biz kaslı olduğumuz için daha güçlüyüz, kızlar zayıf. (oğlan) İçimizde bebek taşıyor, sonra doğuruyoruz. Zayıf değil, güçlüyüz! (kız) Kadınlar her şeyi yapabilir, üstelik topuklu ayakkabılarla! (kız) Topuklu ayakkabılarla futbol oynarlarsa çimleri mahvederler. (oğlan) Ablama gece dışarı çıkma izni 18 yaşından sonra verildi. Geçen gün ablam bana sen de 18 yaşına kadar beklemek zorundasın dediğinde babam ona, o erkek, 15 yaşından sonra çıkabilir dedi. Bu tam sizin anlattığınız konuya denk geliyor. (oğlan) Pembe giyen erkeklere o biçim erkek dendiği için giymiyoruz. (oğlan) Dizilerde genellikle kadınlar ağlıyor, erkekler çok güçlü. (oğlan) Kadınlara ehliyet vermeyeceksin! (oğlan) Bu anlattığınız kalıplar en çok reklamlarda var. Araba reklamlarında hep erkekler oynuyor, kadınların oynadığı reklamlar daha çok ev ve mutfak eşyalarına yönelik.. Bir de Magnum reklamında oynuyor kadınlar. Seksi olsun diye herhalde. (kız) Axe bayan futbol takımını gördünüz mü? Kadınlar da futbol oynayabilir, yetenek işi değil diyorsunuz ya.. Böyle bir takım kurmuşlar ama orada da yine başka şeyler ön planda.. En ateşli futbol takımı diye tanıtıyorlar. Sırf erkeklerin ilgisini çekmek için. (kız) Kız ve oğlan çocuklar benzer yeteneklerle doğarlar. Kızın önüne araba koyarsan arabayla oynar. Bu ebeveynlerle ilgili bir durum. (kız) Ailenin reisi erkektir. Doğru, çünkü erkek çalışıp para kazanır. (oğlan) Benim annem ve babam ayrı. Babam İzmir de yaşıyor. Biz annemle yaşıyoruz. Annem çalışıyor. Bizim evin reisi o. Aslında birinin reis olmasına ihtiyaç da yok. Reislik çok saçma. (kız) Duygusal ilişkilerde erkeklerin daha belirleyici olması beklenir. Çıkma belki ama bana bir kadın evlilik teklif ederse kaçarım. (oğlan) Merak ettiğimiz şeyleri nereden öğrenebiliriz? Siz senede sadece bir defa geliyorsunuz. (kız) 8. sınıf Cinsellik nedir? Seks, cinsel birleşme, kadın ve erkek, üremek, bebek yapmak, korunma yöntemleri Toplum başkalarının cinselliğine karışıyor, yolda öpüşen iki genç görse cık cık deyip başını çeviriyor ama taciz, tecavüz, küçük kızların zorla evlendirilmesi.. bu toplumda oluyor. İki yüzlülük değil mi? (kız) Doğuştan bir hymenim yoksa ve bu konuya kafasını takacak bir adama aşık olursam o zaman ne olacak? Neden bunlarla uğraşmak zorundayız? (kız) Mastürbasyon erken boşalmaya neden olur mu? (oğlan) Ne sıklıkta mastürbasyon yapılmalı? (oğlan) İki taraf da istiyorsa 18 den önce cinsel ilişki suç olamaz. (oğlan)

14 Devlet bizi kıskandığı için 18 yaşından öncesine yasak koyuyor. (oğlan) Ergenlerin, gençlerin cinselliği yokmuş, olmamalıymış gibi davranılıyor. Gençken her haltı yiyen yetişkinler şimdi bize akıl veriyor, yasak koyuyor. (oğlan) Beğenmediğiniz o porno filmlerden çok şey öğreniyoruz. (oğlan) Pornografi en iyi bilgi kaynağı bence.. Ne biliyorsak o filmlerden öğrendik. (oğlan) Güvenli cinsellik ne demek? Daha önce cinsel ilişkiye girmemiş biriyle birlikte olmak. (oğlan) Cinselliği kimsenin görmeyeceği, güvenli yerlerde yaşamak. (oğlan) Korunma yöntemleri kullanmak. (kız) Böyle bir konuyu sınıfta, ders saatinde konuştuğumuza inanamıyorum. Şimdi ben bu eğitimden dışarıda birine bahsetsem size okulda bunları mı öğretiyorlar der kesin. Topluca ayıplanırız. Ama burada son derece keyif alarak, sorgulayarak, güzel güzel konuştuk. (kız) Niye bu konularda kızlara anneler, erkeklere babalar bilgi verir hiç anlamam. Annem benimle konuşmaktan kaçıyor, babama paslıyor. Aslında babamdan daha bilgili bu konularda. (oğlan) Bilgi edinmek için en doğru kaynakların anne-babalar olduğunu söylüyorsunuz. Ben televizyonda öpüşme sahnesi çıktığında kanal değiştirilen bir evde büyüdüm. Bu konuları onlarla nasıl konuşabilirim? (oğlan) Eğitimcilerin gözlemleri-deneyimleri 4. ve 5. sınıflarda, kaç cinsiyet var? sorusuna genellikle kızlar ve erkekler şeklinde cevap verilmiş, kadın kelimesi daha az söylenmiştir. Bazı sınıflarda bayan kelimesi kullanılmıştır. Küçük yaş gruplarında kullanılan kelimeler sorulduğunda ise yine kızlar ve erkekler denmiş, oğlan kelimesi ilk seferde hiç akla gelmemiştir. 4. ve 5. sınıflarda, kadınların ve erkeklerin dış görünüş açısından farklılıklarının konuşulduğu bölümde, genellikle saç, ses tonu, yüz, kıyafet, takı, sakal-bıyık, ayakkabı, makyaj, söylenmiş, memeler akla gelse de çekingenlik gösterilmiş, biliyorum ama söyleyemem, ayıp gibi ifadeler kullanılmış, eğitimci tarafından desteklenerek söylendiğinde ise hemen her sınıfta göğüs denmiştir. 4. ve 5. sınıflarda, erkeklerin bedenindeki kas miktarının ergenlikle birlikte arttığından bahsedilirken oğlanların çoğu pazularını şişirerek güç gösterisi yapmıştır. 4. ve 5. sınıflarda üreme organları için kullanılan en yaygın isimler vulva yerine kukuş ve kutu, penis yerine pipi, testisler yerine yumurtalıklar ve taşaklar dır. ( Taşak kelimesi genellikle argo olduğu bilinmeden kullanılmıştır.) İlk defa duyulan isimler ise testisler için kullanılan boncuklar ve topçuklar olmuştur. 4. ve 5. sınıflarda, adet konusundan bahsedilirken oğlanlarda genellikle şaşırma, yüzünü buruşturma, tiksinme gibi tepkiler gözlemlenmiş, bazı sınıflarda bu durum iğrenç kelimesiyle dile getirilmiştir. 4. ve 5. sınıflarda, penis kelimesi söylendiğinde ve beden maketi üzerine yerleştirildiğinde vulva veya vajina anlatılırken olmadığı kadar heyecan, sabırsızlık, gülme, çığlık atma, tezahürat etme vb. abartılı tepkiler gelmiştir. Bu tepkiler genellikle oğlanlarda gözlenmiştir. 4. ve 5. sınıflarda, üreme organlarının ve büyürken bedende meydana gelecek değişikliklerin anlatılmasının ardından çocuklardan en sık gelen yorumlar midem bulandı ve psikolojim bozuldu olmuştur.

15 4. ve 5. sınıflarda bedenin özelliği, 6. sınıflarda ise facebook ile ilgili vakaların çözümünde siz olsaydınız ne hissederdiniz? sorusu yöneltildiğinde genellikle duygular yerine şiddet içeren davranışlar (ağzını-burnunu kırardım, döverdim, tehdit ederdim, aynısını ben de ona yapardım..) söylenmiştir. Sınıfa hitap ederken oğlanlar kelimesinin kullanılması özellikle 6. sınıftan itibaren oğlanlar tarafından yadırganmış, zaman zaman sözlü olarak da dile getirilmiştir. 6. sınıflarda, aynı yıl Fen Bilgisi dersinde üreme sistemi konusunu işlemelerine rağmen bilgi eksikliklerinin fazla olduğu, yanı sıra adet sürecinde döllenmeyen yumurtanın dışarı atıldığı yönünde hatalı bilgi edindikleri görülmüştür. Mahremiyet ve sınırlar konusunun tartışıldığı 6. sınıfların hemen hepsinde sosyal paylaşım ağları (özellikle facebook) ile ilgili olumsuz bir deneyim (başkaları tarafından adına facebook hesabı açılması, şifresinin kırılması, duvarına cinsel içerikli sözlerin yazılması veya pornografik videoların eklenmesi..) yaşandığı görülmüştür. 3 ten 8 e kadar her sınıf kademesinde genellikle oğlanlar rahat, konuşkan, hareketli, cevap vermeye-soru sormaya istekli iken kızlar sessiz ve çekingen bir tutum sergilemiştir. Hatta bazı kızlar eğitim boyunca başını önünden kaldırmamış, eğitimciyle/arkadaşlarıyla göz teması kurmaktan kaçınmıştır. Kızlar ve oğlanlar arasındaki bu fark sınıflar büyüdükçe daha da artmıştır. Özellikle 6, 7 ve 8. sınıflarda toplumsal cinsiyet konusu tartışılırken cinsiyet kalıplarının yerleşik olduğu ve konunun yeterince sorgulanmadığı görülmüştür. Oğlanlar genellikle cinsiyet kalıplarını sahiplenmiş/savunmuş, kızlar ise kısıtlanmaktan şikayet etmiştir. Eğitim bittikten sonra sınıfların çoğunda kızların bir araya gelerek konu hakkında konuşmaya ve kendi hayatlarından örnekleri birbirleriyle paylaşmaya devam ettikleri gözlemlenmiştir. Cinsel yönelimler konusunun 4. sınıftan itibaren çocukların gündeminde olduğu gözlemlenmiştir. Küçük sınıflarda, kaç cinsiyet var? sorusuna cevaben bazı sınıflarda alaycı bir tavırla üç/dört cinsiyet olduğu söylenmiştir. Büyük sınıflarda ise eşcinsel, travesti, transseksüel kelimelerinin birbirine karıştırıldığı ve özellikle oğlanlarda homofobi nin hakim olduğu görülmüştür. Erkek eşcinseller için gay yerine top, yumuşak gibi kelimeler kullanılmış, lezbiyenler neredeyse hiç konu edilmemiştir. Cinsel yönelimler konusu hemen her sınıf kademesinde özellikle meşhur bazı kişilerin isimleri (Bülent Ersoy, Fatih Ürek, Cemil İpekçi, Ajdar) verilerek konuşulmak istenmiştir. Önceki yıllardan farklı olarak, bu yıl interseks ve hermafrodit kavramları Lady Gaga üzerinden daha sık dile getirilmiştir. 8. sınıflarda cinsel davranışlar hakkında konuşulurken oğlanlar hayal etme, şiir yazma, hediye alma, mesaj yazma gibi dokunmaya/temasa dayalı olmayan davranışların cinsel davranış olamayacağı konusunda ısrar etmiştir. Bu bölümde genellikle cinsel birleşme, sevişme, seks, oral ilişki, mastürbasyon, öpüşme gibi davranışlar söylenmiştir. 8. sınıflarda E. ve C nin vakası güvenli cinsellik kavramı çerçevesinde tartışılırken oğlanlar genellikle E nin öpüşme konusundaki ısrarını bir mesele/risk olarak değerlendirmemiş, kız için öpüşüversin, ne olacak? gibi ifadeler kullanmışlardır. 6. sınıftan itibaren zaman zaman taciz ve tecavüz konuları genellikle oğlanlar tarafından doğrudan veya dolaylı olarak gündeme getirilmiştir. Bu genellikle ya Fatmagül ün Suçu Ne? dizisine atıfta bulunarak, ya da 8. sınıflarda cinselliğin boyutları çalışmasında taciz ve tecavüzün birer cinsel davranış olarak sayılmasıyla yapılmıştır. Taciz ve tecavüzden bahsedildiğinde genellikle oğlanlarda en sık gözlenen tepkiler gülme ve alay etme olmuştur.

16 Eğitim sürecinin riskleri Eğitimlere başlamadan önce her sınıfta kontrat yapılmış, aşağıdaki grup kuralları vurgulanmış ve çocuklardan kabul ettiklerine dair onay alınmıştır. Kendi aralarında konuşmama Söz alarak konuşma, konuşanı dinleme Argo kelimeler kullanmama Rahatça gülebilme, sonrasında hızlıca toparlanıp konuya dönme Sınıf içinde veya dersten sonra bireysel olarak soru sorabilme Başkaları hakkında ve isim vererek konuşmama Özel paylaşımları sınıf dışına çıkartmama Grup kurallarının başta belirlenmesine ve süreç içinde ihlaller olduğunda hatırlatılmasına rağmen zaman zaman sıkıntılar ve zorluklar yaşanmıştır. Bu zorlukların temel sebepleri şöyledir: Eğitim sürecinde psikolojik danışman yerine veya yanında sınıf veya branş öğretmeni bulunmasının çocukları ketlemesi. Sınıf veya branş öğretmenlerinden bazılarının, kendi değerleri nedeniyle cinsel sağlık eğitimine karşı duruş sergilemeleri ve bunu öğrencilerine hissettirmeleri. Büyüme-gelişme hızı, ilgi-bilgi düzeyi, aile yapısı.. açısından homojen olmayan gruplara hitap etmenin ortak dil oluşturmayı zorlaştırması. Kontrolsüz internet kullanan ve/veya pornografiye maruz kalan çocukların eğitim sürecinde sınıf içi paylaşımlarının diğer çocuklar açısından risk oluşturması. Özel alan ve sınırlar konusunda önceden yeterli farkındalık yaratılmadığı için çocukların kendileriyle veya birbirleriyle ilgili özel bir bilgiyi herkesin duyacağı şekilde paylaşmasının sınıf içi mahremiyeti/gizliliği bozması. Bazı dersleri sınıf yerine fen/bilgisayar laboratuarında yapmak zorunda kalmanın iletişimi olumsuz yönde etkilemesi ve sınıf yönetimini zorlaştırması. Öğretmen+ebeveyn seminerleri Öğretmenleri ve ebeveynleri Cinsel Sağlık Eğitim Programı hakkında bilgilendirmek ve çocukların cinsel gelişim sürecindeki ihtiyaç ve beklentilerine dair farkındalık oluşturmak amacıyla, 9 ilköğretim okulunda, öğretmenlere ve ebeveynlere yönelik 90 ar dakikalık seminerler gerçekleştirilmiştir. Okul Adapazarı Enka Okulları ALKEV İlköğretim Okulu Bahçeşehir Koleji İELEV Cağaloğlu İlköğretim Okulu İELEV 125. Yıl İlköğretim Okulu İstanbul Koleji İSTEK Acıbadem İlköğretim Okulu İSTEK Kemal Atatürk İlköğretim Okulu Erenköy Işık İlköğretim Okulu

17 Seminerler kapsamında; programa temel oluşturan ihtiyaç ve beklentiler, programın kapsamı ve temel mesajları, öğrencilerin soruları ve geribildirimleri, öğretmen ve ebeveynlerin konuya yaklaşımlarını ve çocuklarla iletişimlerini destekleyecek öneriler paylaşılmıştır. Öğretmenlerden ve ebeveynlerden alınan geribildirimlerden bazıları şöyledir: Bu eğitimler sırasında ben de bir psikolojik danışman olarak çok şey öğrendim. Hem bilgi açısından, hem de eğitimleri verirkenki duruşunuz ve diliniz açısından. Siz okuldan ayrıldıktan sonra öğrencilerim bana bu konularla ilgili başvurduğunda öğrendiklerim çok işime yarayacak. (Erenköy Işık İlköğretim Okulu) Geçtiğimiz senelerde sınıfları yönetmekte oldukça zorlanmıştık. Konu gereği gülmeler, abartılı tepkiler, kontrolsüzlük yoğundu. Her sene bu eğitimle karşılaştıkça çocukların konuyu normalleştirdiğini bu yıl daha net gözlemledim. Zorluk yaşadığımız sınıflar oldu ama önceki yıllara göre belirgin bir fark vardı. Önümüzdeki yıl daha da iyi olacağını tahmin ediyorum. (İELEV Cağaloğlu İlköğretim Okulu) Çok keyif aldığım bir süreç oldu. Kullandığınız dilin, bedeninize rahatça dokunmanızın onları ne kadar etkilediğini farkettim. Başta tedirgin oldular, bir yetişkinin onlara bu denli rahat ve endişesiz bilgi verebilmesine şaşırdılar, ancak sonra bu çok hoşlarına gitti. Eminim içlerinden keşke annelerimiz-babalarımız da böyle olsa diye geçirdiler. (İSTEK Atanur Oğuz İlköğretim Okulu)

18 Sınıftaki en sessiz, sosyal ilişkileri en zayıf öğrencilerimin bu eğitimlerde kendilerini ifade ediş biçimleri, yönelttikleri sorular ve grup çalışmalarına katılımları beni çok şaşırttı. (İSTEK Bilge Kağan İlköğretim Okulu) Eğitimcinin duruşu ve konuya hâkimiyeti, kullanılan materyaller ve eğitimin genel olarak akışı çok başarılıydı. Bu eğitimler sırasında öğrencilerimin konuyla ilgili eksik-yanlış bilgilerini ve bu konularla ilgili soru sorma ihtiyaçlarının ne kadar fazla olduğunu gözlemledim. Yalnız, eğitim sırasında kullanılan sevgililerin buluşması ifadesini pedagojik açıdan 4. ve 5. sınıflar için çok uygun olmadığını düşünüyorum. (İSTEK Kemal Atatürk İlköğretim Okulu) Eğitimci sınıfa hakimdi, öğrencilerin hareketlenmelerini iyi kontrol etti, güvenli bir ortam oluşturdu, konuyu öğrencilerden gelen tepkilere göre detaylandırdı, öğrencilerin sorularını konu çerçevesinde yönlendirebildi. (İSTEK Kemal Atatürk İlköğretim Okulu) 4. sınıf içeriğinin yoğun olduğunu düşünüyorum. Gelişim dönemleri gereği dikkatleri bir süre sonra dağılıyor. Böyle olunca da kendi aralarında konuşmalar, başka şeylerle meşgul olmalar vs. başlıyor. Daha basit bir içerik hazırlanmalı. Böylesi hem eğitimci hem çocuklar için daha verimli olacak. (Hisar Okulları) Bu konuları dışarıdan birileri olarak sizlerin anlatması çok etkili oluyor. Sizi uzman olarak görüyor, farklı bir yere koyuyorlar. Yabancı olduğunuz için çekinebilecekleri düşünülebilir, ancak tam tersi oluyor. Okul ekibi dışından birileri olmanız daha rahat soru sorabilmelerini sağlıyor. (Koç İlköğretim Okulu) Okulun Fen Bilgisi öğretmeniyim. 6. sınıfa giden bir oğlum var ve bu okulda okuyor. Ergenlik dönemi değişimleriyle, özellikle sivilceleriyle ilgili çok kaygılıydı. Eğitimde paylaştığınız bilgileri bana da aktardı. Değişimlerin normal olduğunu vurgulamanız kaygılarını azalttı. Sivilceleri için önerdiğiniz şekilde sabun aldırdı ve yüzünü yıkamaya başladı. Ben yurtdışında büyüdüm. Okulda cinsel eğitim derslerine katılırdık. 12 yaşındaki oğlumla da bu konularda konuşmak hep yapmayı düşündüğüm bir şeydi. Ancak okulda katıldığı bu eğitim çalışmasına kadar yapabildiğimiz bir şey değildi. Eğitimden sonra eve gelince bana öğrendiklerini anlattı ve biz konuşmaya başladık. Bu eğitim sanki ortak bir dil oluşturmamıza yardım etti. Okulda başlaması bizim paylaşımımızı destekledi, kolaylaştırdı. 5. sınıftaki kızım arkadaşlarından daha önce ergenliğe girdi ve adet oldu. Bu yüzden çok mutsuzdu, kendisini yalnız hissediyordu. Sınıfta yapılan eğitim çalışmasında ergenlik dönemi anlatılırken bu bilginin paylaşılması, her ergenin farklı zamanlarda ve farklı şekillerde bu değişimleri yaşayacağı bilgisi onu çok rahatlattı. Şimdi yaşadıklarını daha doğal karşılıyor. Bu da annesi olarak beni çok mutlu ediyor. Çok önemli bir iş yapıyorsunuz. Kızımla hep konuşmayı düşündüğüm ama nasıl yapacağımı bilemediğim konulardı bunlar. Bu seminerde anladım ki aslında cinsellik kavramını algılayışımız, kendi yaşantılarımız, çocukluğumuzdan-gençliğimizden bugünlere taşıdıklarımız dolayısıyla cinsel eğitim ifadesini bile bambaşka türlü anlıyoruz. Çocuklarımızla konuşmakta zorlanıyoruz. Siz bizim yerimize bunu kırıyorsunuz.

19 ORTAÖĞRETİM KADEMESİ Cinsel Sağlık Eğitim Programı, okullardan gelen talepler doğrultusunda, ortaöğretim kademesinde hazırlık ile 12. sınıf aralığında (15-18 yaş) uygulanmıştır. Eğitim ekibi Enis Balkan Eylem Karakaya Nurcan Müftüoğlu Efsun Sertoğlu Okul Sınıf Ders saati Adapazarı Enka Okulları* Hazırlık, 9, 10, 11, 12 2 Anabilim Koleji* Hazırlık, 9 2 Erenköy Işık Lisesi Hazırlık, 9 1 Hisar Okulları* Hazırlık, 9, 10, 11, 12 2 İSTEK Kaşgarlı Mahmut Lisesi* 10, 11 2 İTÜ Ekrem Elginkan Lisesi 9 2 Koç Lisesi Hazırlık, 9, 10, 11 1 Robert Lisesi Hazırlık, 9, 10, 11, 12 1 Şişli Terakki Lisesi Hazırlık, 9 1 Ulus Musevi Lisesi Hazırlık, 9, 10, 11 2 Üsküdar Amerikan Lisesi Hazırlık, 9, 10, 11 2 Program Ekim Mayıs 2012 döneminde 11 lisede yürütülmüştür. 11 okuldan 7 si ile önceki yıllarda çalışılmış, 4 ü ile bu yıl çalışılmaya başlanmıştır. (Yeni çalışılmaya başlanan okullar (*) ile belirtilmiştir.) 11 okulun 7 sinde 2 ders, 4 ünde 1 ders saati üzerinden eğitim verilmiştir. 11 okulun tamamı vakıf okulu veya özel okuludur.