Türkiye de ve Almanya da Tüketicinin Korunmas ve Ürün Güvenli i

Transkript

1 Türkiye de ve Almanya da Tüketicinin Korunmas ve Ürün Güvenli i Dr. Peter Steinbüchel Üzerinde konuşacağım bugün öğleden önceki konumuz, yerleşik eşleştirme danışmanı olduğum bir projenin içeriği ile ilgilidir: Türkiye de gıda güvenliği ve gıda kontrol sisteminin yeniden yapılandırılması ve güçlendirilmesi * 1 Gıda güvenliği ve gıda kontrol sistemi, tüketiciyi korumaya yöneliktir. Bu bir taraftan sağlığın korunması ve diğer taraftan da hilelerden ve aşırı yarar sağlamaktan korumadır. Bunlar tüketiciyi korumanın iki 343

2 T ü r k i y e d e ve A l m a n y a d a Tüketicinin Korunmas ve Ürün Güvenli i ayağıdır. Bu, Almanya yı ve AB üyesi diğer ülkeleri Türkiye den ayırmaz. Bütünlük sağlanması bakımından yemlerin, ihtiyaç maddelerinin (gıda maddeleriyle veya insanla temas eden her şey) ve aynı şekilde kozmetik ürünlerinin de sağlıkla ilgili tüketiciyi koruma tarafından ele alındığına işaret etmek gerekir. Çünkü örneğin projenin konuları ve projeyi oluşturan parçalar, tüketiciyi korumanın geliştirilmesi gereken en önemli unsurlarının ne olduğunu yansıtmaktadır. Müsaadenizle basit bir örnekle bu bağlantıları ortaya koymak istiyorum. İlk sırada mevzuat gelmektedir. Yasalar ve yönetmelikler parlamento, yani milletvekilleri tarafından çıkarılır. Bunlar tüketiciyi korumaya inanmak zorundadırlar ki bu da ilke olarak zor olmaması gereken bir şeydir. Çünkü aynen burada olan bizler gibi onların kendileri de tüketicidir. Bu durum Almanya da olduğu gibi aynı şekilde Türkiye de de geçerlidir. Fakat AB üyesi ülkeler için söz konusu olan, onların egemenliklerinin bu kısmını, yani gıda maddeleri mevzuatı alanındaki ulusal yasaları Avrupa Komisyonu na bırakmış olmalarıdır. Böylece tüketiciyi koruma ulusal bir mesele değil, aksine bir Avrupa meselesidir. Üye ülkelerin parlamentoları, müşterek hazırlanan hukuk ilkelerini düzenlemeleri ulusal hukuka dönüştürürler. 344

3 Dr. Peter Steinbüchel Yasalar ve yönetmelikler her şeyden önce ilk üretimden başlayarak gıda maddesi zincirindeki son satıcıya kadar ürünlerin mükemmel özellikte olmalarından ve yeterinde etiketlenmelerinden ilk etapta sorumlu olan şirketlere yöneliktir. Burada işletmenin büyüklüğüne göre iyi bir hijyen pratiği (GHP) ve HACCP sistemleri için yönetmeliklerin geliştirilmesi ve uygulanması kaçınılmazdır. Ürünlerin geri takip edilebilirliği konusundaki bir sistemin oluşturulması da düşünülebilir. Böylece ihtiyaç halinde ürünler çabucak piyasadan çekilebilir ve tüketiciler hedefe yönelik bilgilendirilebilir ve uyarılabilirler. Devlet tarafından şirketlerde düzenli ve nitelikli denetimler yapılıp numuneler alınarak mevzuatın uygulanması kontrol edilmelidir. Mevzuat ihlalleri halinde resmi makamlar tarafından bunların tekrarını önleyecek uygun ve etkili önlemler alınmalıdır. Buradan hareketle yasalar ve yönetmeliklerin nitelikli, uygun yetkilerle donatılmış ve iyi donanımlı denetçiler tarafından bağımsız ve etkili bir gıda denetimi sağlamakla yükümlü olan devletlere de yönelik olduğu sonucu çıkmaktadır. 345

4 T ü r k i y e d e ve A l m a n y a d a Tüketicinin Korunmas ve Ürün Güvenli i Bu görevi yerine getirebilmek için Ulusal Gıda Kurumu tarafından (NLA; NFA) Avrupa Topluluğu nun bazı ülkelerinde ve bu ülkeler dışında da temsil edildiği gibi uygun bir yapı oluşturulmak zorund a d ı r. Ulusal Gıda Kurumu nun ( U G K ) en iyi konumlanması doğrudan parlamento içerisinde yer alması ve böylece bakanlığın her türlü etkilerinden uzak kalmasıdır. Burada anlatılanların gösterdiği gibi UGK her halükarda bağımsızdır. Bu kurumun diğer çevrelerle ve diğer unsurlarla teması da aynı şekilde belirgindir. Bu da denetimin dayanaksız yapılmadığını gösterm e k t e d i r. Kurum, çeşitli alanlardaki gelişmeleri dikkatlice ve önyargısız şekilde gözlemlemeli ve görevleri doğrultusunda hareket etmelidir. Denetimin etkili olması için bilimsel olarak belirlenmiş risk kriterlerini ve tecrübeleri esas alan planlı çalışma gereklidir. Yani işletme denetimi için koordinasyonlu planlar, numune alma ve bu numunelerin incelenmesi yapılmalıdır. İncelemenin toplam çeşitliliğine aynı değerlilikle etiketlemenin denetimi ve içindeki maddelerin analizi veya çeşitli türden kalıntıların belirlenmesi dahildir. 346

5 Dr. Peter Steinbüchel Görev devlete ait olduğu için, benim anlayışıma göre denetimin özelleşmesi söz konusu olmaz. Kısım kısım da olsa bu görevi özel veya benzeri şekilde organize olmuş işletmelere devretme çabaları, kötü bir etki bırakacak şekilde başarısız olmuştur. Acaba tüketicilerde durum nasıl? Bu manzara içinde tüketiciler de kendilerine has bir grup teşkil etmektedirler. Hayatta sık sık olduğu gibi münferit olarak sadece zayıf bir konuma sahiptirler. Dolayısıyla tüketicileri korumak gerekmektedir, ki bu konuda tüketiciler de kendi payına düşeni yapmak zorundadırlar. Onlara düşen bu pay ise sonradan dengeli bir satın alma kararı vermek için bilgi edinmek, araştırmak veya bilgi almaktan ibarettir. Kapsamlı bir bilgi edinmenin birey için kolay olmadığını herhalde hepimiz biliyoruz. 347

6 T ü r k i y e d e ve A l m a n y a d a Tüketicinin Korunmas ve Ürün Güvenli i Bu nedenle de Gıda Denetimi Kurumu nun bir b i l g i l e n d i r m e yükümlülüğü mevcuttur. Bu kurum yasalarla veya yönetmeliklerle belirlenmiş faaliyetinin sonuçlarını düzenli ve ayrıntılı raporlarla anlatmak zorundadır. Bunun nasıl olduğunu aşağıdaki örnekle sizlere açıklamak istiyorum. İşletme denetiminden ve incelemelerinden elde edilen sonuçlarla ilgili bilgi konusunda Federal Tüketici Koruma ve Gıda Güvenliği Dairesi (FTKveGGD) yetkilidir. FTK ve GGD nin genel tabelasından küçük bir kesit olarak yıllarında belli ürünler için pestizit incelemesinin sonuçları * 2 348

7 Dr. Peter Steinbüchel Bitki Koruma Maddelerinin Karfl laflt r lmas Y llar Kal nt lar NB: ispat edilemeyecek şekilde mevcut kontaminasyon <= HM: En yüksek miktar dahil olmak üzere kontaminasyon > HM: En yüksek miktardan fazla kontaminasyon BVL Değişiklik tarihi:

8 T ü r k i y e d e ve A l m a n y a d a Tüketicinin Korunmas ve Ürün Güvenli i G ö rdüğünüz gibi FTK ve GGD tarafından ürünlerin adları ve incelemelerin sonuçları verilmektedir. Uyulacak ilk değerler olarak bunlar yararlıdır. Ama daha doğru bilgiyi münferit eyaletlerin bakanlıkları vermektedir. Örn. Kuzey Ren Vesfalya Eyaleti Çevre, Doğayı Koruma, Tarım ve Tüketiciyi Koruma Bakanlığı gibi. * 3 Aynı şekilde malların geldiği ülkeler ve buna ilave olarak numune ürünlerin alındığı firmalar gibi incelenen ürünler ve bunların sayısı yanında, tespit edilen pestisitler veya pestisit gruplarının adları da belirtilmektedir. Bunun yanında ve bana göre önemi bakımından neredeyse aynı seviyede çeşitli tüketici kuruluşları gelmektedir. Birincisi bölgesel faaliyet gösteren ve bir Federal Birlik * 4 aracılığıyla temsil edilen tüketici merkezleri. Ayrıca uluslararası normlara göre onaylanmış ve böylece tanınmış laboratuarlarda gıda maddelerinde kendi incelemelerini yaptıran food watch veya Greenpeace gibi kuruluşlar. Günümüzde tüketiciyi kapsamlı şekilde bilgilendirmek için uygun araç Internettir. Sonuçlara Internetten her zaman bakılabilir. Bu bilgi sistemi ilgili ülke, ilgili devlet tarafından kurulmak zorundadır. Çünkü bu sistem sadece tüketiciyi değil aynı zamanda şirketleri de bilgilendirmeye yarar. Piyasaya güvenli ürünler çıkarmak ve böylece tüketiciyi korumada üzerinize düşeni yapmak için sizden hangi önlemlerin beklendiğini bundan çıkarabilirsiniz. Sonuçların yine kurumların kendisi tarafından değerlendirilmesi fikir oluşmasına yol açar, ki daha yüksek seviyede bir tüketici koruma sağlamak için bunu planlı yapmak gerekir. Alman aynı zamanda Avrupa gıda hukuku bunun için yalnız baskı uygulayıcı yani cezalandırıcı araçlar değil, aynı zamanda engelleyici 350

9 Dr. Peter Steinbüchel önlemler de öngörmektedir. Ürünleri her zaman son satıcıya şikayet etmenin ne yararı var? Üreticilerin, ithalatçıların ve gıda maddelerini ilk olarak piyasaya sunanların daha güçlü ve hedefe yönelik olarak denetlenmesi. İlk etapta bu yine bilgi demektir. Üreticilerin, ithalatçıların veya üretici ülkenin ve diğer üye ülkelerin inceleme sonuçları hakkında bilgilendirilmesi. Özellikle yasak maddeler veya tüketicinin sağlığını tehlikeye atan veya atabilecek diğer olaylar söz konusu ise. Danışmanlığını yaptığım projenin görevlerinin neler olduğunu Almanya ve Türkiye de tüketiciyi koruma yaklaşımı temelinde etraflıca aktarmaya çalıştım, umarım başarılı olmuşumdur. Bu sunumumla, tüketiciyi korumanın ancak bütün tarafların ve çıkar gruplarının müşterek aktiviteleriyle ele alınabileceğini ve hedefe götürecek şekilde uygulanabileceğini ortaya koymaya çalıştım. 351

10 T ü r k i y e d e ve A l m a n y a d a Tüketicinin Korunmas ve Ürün Güvenli i Kaynakça: * 1 Project TR 04 IB AG 02 * 2 auch in englischer Sprache * 3 * 4 Verbraucherzentrale Bundesverband 352