1. FASİKÜL Yer Kabuğu ve Dünya mızın Hareketleri

Transkript

1 1. FASİKÜL Yer Kabuğu ve Dünya mızın Hareketleri Yer Kabuğunun Yapısı Dünya mızın Hareketleri 1

2 Yer Kabuğunun Yapısı Etkinlik 1. Aşağıdaki şemada verilen boşlukları uygun kelimelerle tamamlayalım.... ufalanabilirlik sertlik,... parlaklık, boşluklu yapı ve... renk sınıflandırılmasında etkilidir. Yer kabuğu kayaçlardan... Mineraller... kayaçları oluşturur.... Mineral çeşidine ve yoğunluğuna göre... kayaçlar farklılık gösterir. 2. Kayaçlar, gece ve gündüz arasında oluşan sıcaklık farkından veya rüzgâr gibi hava olaylarından dolayı parçalanır. Bu bilgiye göre kayaçların parçalanmasıyla oluşan maddeleri sıralayalım. Kayaçlar... Kaya... Taş... Çakıl... Kum 3. Aşağıdakilerden hangisi kayaçlara örnek gösterilebilir? İşaretleyelim. Taş Ağaç Kum Balık Mercan 3

3 Yer Kabuğunun Yapısı Etkinlik Ekonomik değeri olan kayaçlara maden adı verilir. Madenler çok çeşitli alanlarda kullanılır. Bazı madenlerin kullanım alanları aşağıda verilmiştir. Bu kullanım alanlarının hangi madene ait olduğunu beliyerek numarasını ilgili madenin altına yazalım. 1 Jet ve roket yakıtı olarak kullanılır. 2 Elektrikli cihazların yapımında iletken olarak kullanılır. 3 Ayna üretiminde kullanılır. 4 Elektron mikroskoplarının yapımında kullanılır. 5 Ray yapımında kullanılır. 6 Elektrik enerjisi üretiminde ve asfalt yapımında kullanılır. 7 Termometre üretiminde kullanılır. 8 Tencere kapaklarında kullanılır. 9 Termik santrallerde ısı amaçlı kullanılır. 10 Mezarlıkta ve süs eşyaları yapımında kullanılır. linyit taşkömürü altın cıva bor bakır mermer aliüminyum gümüş demir Bilfen Yayıncılık

4 Fosiller ve Oluşumu Etkinlik Fosiller ile ilgili olarak verilen soruları cevaplayalım. Nasıl Oluşur? Toprak, çamur ve taşların al... tında kalan canlının ölmüş vü... cudu minerallerle etkileşerek... fosili oluşturur Oluşması için en uygun koşullar nasıldır? Nemli çökeltilerde hayvanların ani gö mülmesi Volkanik küllerdeki ana gömülme Sabit ısı koşulları Çok yoğun mineral içeren yeraltı suları Oksijen Nedir? Yeryüzünün farklı dernilkleride... çok uzun zaman önce yaşamış... olan canlıların günümüze ula... şan kalıntı ve izleridir Bize nasıl yarar sağlar? Kömür, petrol, doğal gaz gibi yer altıkay nakların oluşmasını sağlar. Ayrıca bugün yaşamayan, soyları tükenmiş bitki ve hayvanlar hakkında bilgi verir. Canlıların uğradığı değişimi fark etmemizi sağlar. 5

5 Dünya mızın Hareketleri Etkinlik 1. Aşağıda belirtilen varlıkların hangi hareket türünü yaptığını işaretleyelim. Dönme hareketi Dönme hareketi Dolanma hareketi Dolanma hareketi Dönme hareketi Dönme hareketi Dolanma hareketi Dolanma hareketi Dönme hareketi Dönme hareketi Dolanma hareketi Dolanma hareketi 2. Dönme ve dolanma hareketleri arasındaki farkı açıklayalım. Bir varlığın kendi ekseni etrafında tur atmasına dönme hareketi denir. Dönme dolap, pervane gibi cisimler bir nokta etrafında dönme hareketi yapar. Bir varlık belli bir yörüngede bir varlığın etrafında tur atıyorsa dolanma hareketi yapıyor demektir. Dünya kendi ekseni etrafından dönme hareketi yaparken, Güneş in etrafında dolanma hareketi yapar. 6 Bilfen Yayıncılık

6 Dünya mızın Hareketleri Etkinlik 1. Aşağıdaki öğrencilerin sorduğu soruların cevaplarını yazalım. Kars ta, Güneş in Çanakkale den önce doğmasının nedeni nedir? Güneşin doğudan doğmasıdır. Türkiye de gündüz yaşanırken aynı anda Amerika da gece yarısı olmasının nedeni nedir? Dünya nın şeklindedir. Güneş in, hareket etmemesine rağmen gün içinde hareketliymiş gibi görünmesinin nedeni nedir? Dünya nın kendi ekseni etrafında dönmesidir. Dünya mız kendi ekseni etrafında dönmeseydi Sedef in cümlesi nasıl tamamlanmalıdır? Yazalım. Dünya nın kendi ekseni etrafında dönmesi sonucunda gece-gündüz Ama Dünya mız kendi ekseni etrafında dönmeseydi Dünya nın bir tarafı hep gündüzü diğer tarafı da hep geceyi yaşardı. Ayrıca Dünya nın kendi ekseni etarfında dönmesiyle günlük sıcaklık farkı Ama Dünya dönmeseydi bu olay da meydana gelmeyecekti. 7

7 Dünya mızın Hareketleri Etkinlik 1. Aşağıda, bazı doğa olaylarının sonuçları verilmiştir. Bunların yaşanmasının nedenlerini yazalım. Gece gündüz Dünya nın kendi ekseni etrafında dönmesiyle Hakkâri de Güneş, İzmir den önce doğar. Güneş in doğmasıyla doğudan Güneş, gökyüzünde hareket ediyormuş gibi görünür. Dünya nın kendi ekseni etrafında dönmesiyle Mevsimler Dünya nın Güneş etrafında dolanımıyla 2. Aşağıdaki şekle göre soruları cevaplayalım. L Serpil N Nilüfer M Metin K Kemal Dünya üzerinde verilen noktalarda yaşayan kişilerden hangisi, öğle vaktini yaşıyor olabilir?... Kemal gece yarısını yaşıyor olabilir?... Nilüfer Bu noktalarda bulunan kişileri, ilk önce gece yarısına ulaşacak olandan en geç gece yarısına ulaşacak olana doğru sıralayalım. Nilüfer - Serpil - Metin - Kemal 8 Bilfen Yayıncılık

8 Kavrama Soruları Kelime sandığında yer alan kelimeleri kullanarak boşlukları tamamlayalım. 1. Dünya nın kendi ekseni etrafında dönmesiyle... gece ve... gündüz 2. Ekonomik değeri olan kayaçlara... maden adı verilir. 1 yıl gündüz dolanma 3. Yeryüzünün farklı derinliklerinde çok uzun zaman önce yaşamış olan canlıların günümüze ulaşan kalıntı ve izlerine fosil denir. 4. Dünya nın karalardan oluşan en dış katmanına... yer kabuğu... adı verilir. 5. Dünya, kendi ekseni etrafındaki dönüşünü saatte... tamamlar. 6. Kayaçlar çeşitli... minerallerden kayaç 24 saatte dönme maden fosil 7. Dünya nın, Güneş etrafındaki dolanım süresi... 1 yıl... olarak kabul edilir. 8. Yer kabuğunu oluşturan ana malzeme... kayaç olarak. adlandırılır. 9. Dünya,... Güneş etrafındaki dönüşünü 365 gün 6 saatte tamamlar. 10. Dünya kendi ekseni etrafında... dönme, Güneş etrafında... dolanma hareket yapar. 11. Dünya, kendi ekseni etrafında... batıdan doğru döner. taş Güneş batıdan doğuya yer kabuğu minerallerden gece mevsimler 12. Kayaçların çeşitli etkenlerle parçalanması sonucu... taş Dünya nın Güneş etrafında dönmesi sonucu... mevsimler... 9

9 Kavrama Soruları Aşağıdaki kavram haritasını verilen sözcüklerden uygun olanlarıyla tamamlayalım. gece gündüz gün dönme maden kayaç yer kabuğu mineral mevsimler dolanma yıl... Kayaç... Maden ekonomik değeri olanlarıdır.... Mineral Hava küre Su küre Manto Çekirdek... Yer kabuğu katmanlardan hareketi yapar. Dönme... sonucu Gece... ve Gündüz... Gün... Dolanma etrafında yapar. sonucu Mevsimler Yıl 10 Bilfen Yayıncılık

10 Kavrama Soruları 1. Dünya nın hareketleri nelerdir? Bu hareketlerin sonucunda neler oluşur? Bu oluşumları süreleri ile birlikte aşağıdaki tabloya yazalım. Hareket Dünya nın kendi ekseni etrafında dönmesi Dünya nın Güneş etrafında dolanımı Sonuçları Gece ve Gündüz Mevsimler 2. Kayaç nedir? Açıklayarak iki örnek verelim. Taş, toprak vb. oluşumların tamamına kayaç denir. Yer kabuğu katmanını oluşturan ana malzeme kayaçlardır. Kayaçlar çeşitli minerallerden oluşmuştur. Örnek olarak granit, kaya tuz verilebilir. 3. Madenlerin kayaçlardan farkını açıklayalım. Ekonomik değeri olan kayaçlara maden adı verilir. Madenler de birer kayaçtır ancak madenler diğer kayaçlar göre ekonomik değer taşıyan mineralleridir. Madenler, maden ocaklarından taş ve toprakla karışık olarak çıkarılır. Daha sonra ekonomik değer taşımayan taş ve topraktan arındırılarak ham maddeye ulaşılır. 4. Fosili açıklayarak oluşumu için en uygun şartları yazalım. Yeryüzünün farklı derinliklerinde çok uzun zaman önce yaşamış olan canlıların günümüze ulaşan kalıntı ve izlerine fosil denir. Geçmişte yaşayan canlıların günümüze bir fosil olarak gelebilmesi için canlı kalıntılarının, bakterilerin yaşamasına uygun olmayan yerlerde olması gerekir. Ayrıca nemli çökeltilerde hayvanların ani gömülmesi, volkanik küllerdeki ani gömülme, sabit ısı koşulları, çok yoğun mineral içeren yeraltı suları, oksijen miktarı fosil oluşumu için gereken en uygun şartlardandır. 11

11 Kavrama Soruları 5. Altın, gümüş ve taş kömürü madeninin kullanım alanlarına iki örnek verelim. Altın: Takı ve mücevher yapımında İlaç sektöründe (elektron mikroskopları) Gümüş: Fotoğrafçılıkta Dişçilikte Taşkömürü: Ev ve iş yerlerinin ısınmasında Nükleer santrallerde kullanılmaktadır. 6. Güneş in gün içerisinde hareket ediyormuş gibi görünmesinin nedenini açıklayalım. Güneş in gün içerisinde hareket ediyormuş gibi görünmesinin nedeni aslında Dünya nın hareketidir. Dünya nın kendi ekseni etrafında dönmesiyle Güneş doğar ve batar. Dünya nın herhangi bir yerinde duran biri 24 saat içinde Güneş in tüm konumlarını görebilir. 7. Kayaçların parçalanmasına neden olan etkenleri yazalım. Kayaçlar, gece ve gündüz arasında oluşan sıcaklık farkından veya rüzgar gibi hava olaylarından dolayı parçalanır. Bunun sonucunda büyük kaya parçaları, küçük taş parçalarına, ufak çakıl taşlarına ve en son olarak kum taneciklerine kadar parçalanır. 12 Bilfen Yayıncılık

12 KARMA TEST 1. Fen Bilimleri dersi için hazırlanan etkinlik aşağıdaki gibidir. 1. Etkinlikte yer alan soruları seçeneklerde verilen açıklamalar ile eşleştirelim. 1. Yer kabuğu nedir? 2. Fosil nedir? 3. Maden nedir? B D Aşağıdaki açıklamalardan hangisi etkinlikte yer alan sorulardan birinin cevabı değildir? A) Ekonomik değeri olan kayaç. B) Yerkürede canlıların yaşadığı karalardan oluşan katman C) Yer kabuğunu oluşturan farklı tür minerallerden oluşan kütle D) Uzun zaman önce yer kabuğunun farklı derinliklerinde yaşamış olan canlıların günümüze ulaşan kalıntısı 3. A 2. altın demir gümüş Aşağıdakilerden hangisi yukarıda verilen madenlerden birinin kullanım alanı değildir? A) Katran, akaryakıt ve parafin yapımı B) Uçakların kokpit camları C) Pil üretimi D) Otomotiv sanayi 2. İşaretlediğimiz seçenekte yer alan kullanım alanına ait madeni yazalım. Linyit 13

13 KARMA TEST 3. Uzun zaman önce yaşamış olan canlıların günümüze ulaşan kalıntı ve izlerine fosil denir. Buna göre aşağıdaki öğrencilerden hangisi fosilleşmiş canlılara örnek vermemiştir? A) Buzullarda donan canlı 3. Fosilleşmenin oluşumu için en iyi koşullar nelerdir? Yazalım. 1- Nemli çökeltilerde hayvanların ani gömülmesi 2- Volkanik küllerdeki ani gömülme. 3- Sabit ısı koşulları B) C) Yanarak kül olan canlı Toprak altında bulunan canlı 4- Çok yoğun mineral içeren yer altı suları 5- Oksijen miktarı D) Denizin dibinde bulunan canlı 4. Kayaçlar ile ilgili olarak Yer kabuğu katmanını oluşturan ana maddedir. Çeşitli minerallerden oluşmuştur. 4. Yanlış olan ifadelerin doğrularını yazalım. Kayaçlar tek çeşit değildir. Kayaçların ekonomik değeri vardır. Ekonomik değeri olan kayaçlara maden denir. Tek çeşittir. Ekonomik değeri yoktur. verilen ifadelerden hangileri doğrudur? A) ve B) ve C) ve D) ve 14 Bilfen Yayıncılık

14 KARMA TEST 5. D Sertlik, ufalanabilirlik, boşluklu yapı, renk ve parlaklık kayaçların sınıflandırılmasını sağlar. Y 5. Şemadaki yanlış ifade ya da ifadelerin doğrularını yazalım. Fosilleşmenin gerçekleşmesi için bakterilerin yaşamasına uygun olmayan ortam gerekir. Madenlerin çok farklı kullanım alanları olur. Fosilleşmenin gerçekleşmesi için bakterilerin yaşamasına uygun ortam gerekir. D Y D Y Yukarıdaki ifadeler doğru (D) ya da yanlış (Y) olarak değerlendirip ilgili ok yönünde ilerlendiğinde hangi sembole ulaşılır? A) B) C) D) 6. K. 1 yıl L. Gece-gündüz M. 1 gün 6. Dünya nın yaptığı diğer dönme hareketini model üzerinde gösterelim. Dünya nın kendi ekseni etrafında dönmesiyle yukarıda verilenlerden hangisi ya da hangileri oluşur? A) Yalnız L B) K ve M C) L ve M D) Yalnız M 15

15 KARMA TEST 7. Yasemin Mevsimler, Dünya nın kendi ekseni etrafında dönmesiyle 7. Yanlış olan bilgiyi ya da bilgileri düzelterek yazalım. Mevsimler, Dünya nın Güneş etrafında dolanımıyla Mert Dünya, Güneş etrafındaki dönüşünü 365 gün 6 saatte tamamlar. Tuğçe Gece ve gündüz, Dünya nın kendi etrafında dönmesiyle Öğrencilerden hangisi ya da hangilerinin söylediği bilgiler doğrudur? A) Yalnız Tuğçe B) Yalnız Yasemin C) Mert ve Yasemin D) Tuğçe ve Mert 8. Bir yıl gün saattir. Bir gün saattir. Yukarıdaki cümlelerde, ve ile belirtilen yerlere gelmesi gerekenler, seçeneklerin hangisinde doğru verilmiştir? A) B) C) D) Yandaki olayların gerçekleşme sebepleri nelerdir? Açıklayalım. Dünya, Güneş etrafında dolanımını 365 gün 6 saatte tamamlar. Bu süre 1 yıl olarak kabul edilir. Dünya nın kendi ekseni etrafında dönmesi ile gece ve gündüz Dünya bu dönüşünü 24 saatte tamamlar. 16 Bilfen Yayıncılık