ORTA ASYA DA VE AVRUPA DA KURULAN İLK TÜRK DEVLETLERİ

Transkript

1 ORTA ASYA DA VE AVRUPA DA KURULAN İLK TÜRK DEVLETLERİ BÜYÜK HUN DEVLETİ İLK TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK KAVİMLER GÖÇÜ VE AVRUPA HUN DEVLETİ I. KÖKTÜRKLER DEVLETİ II. KÖKTÜRKLER DEVLETİ UYGUR DEVLETİ 1

2 Orta Asya Türklerinin günlük yaşamını gösteren temsilî resim 2

3 HAZIRLIK ÇALIŞMALARI Orta Asya da kurulan ilk Türk devletleri hangileridir? Orhun Abideleri nin Türk tarihi açısından önemi nedir? 3

4 TEMEL KAVRAMLAR İKİLİ TEŞKİLAT ONLU SİSTEM FEODALİTE KURULTAY KURGAN Yanda verilen kavramlar size neleri çağrıştırmaktadır? BALBAL TÖRE KUT 4

5 BÜYÜK HUN DEVLETİ (ASYA HUN DEVLETİ) (MÖ 220-MS 216) Teoman (Tu-man) Dönemi (MÖ 220-MÖ 209) Asya Hun İmparatorluğu arması ve temsili Teoman resmi 5

6 6

7 Bilgi Hazinesi ÇİN SEDDİ Çin Seddi, 2450 km uzunluğunda, 11 m yüksekliğinde ve 7,5 m genişliğinde duvardan oluşmakta, 100 metrede bir gözetleme kulesi bulunmaktadır. Çinliler Hun akınlarını durdurabilmek için büyük emek ve sermaye harcayarak Çin Seddi adıyla anılan dünyanın en büyük savunma sistemini meydana getirdiler. Dünyanın hiçbir yerinde savunma amacıyla yapılmış böylesine muazzam bir eser bulunmamaktadır. Bu da zamanın en güçlü en mükemmel ve en süratli ordusunun Hunlar tarafından eğitilmiş olduğunu gösterir. Çin Seddi ile birlikte Çinliler arasında ilk defa devlet sınırı fikri doğmuş ve gelişmiştir. Ayrıca bu surlar, Çinliler için hem güvenlik açısından hem de ekonomik bakımdan çok büyük yararlar sağlamıştır. Prof. Dr. Salim KOCA Türkler (C 1, s. 689 dan düzenlenmiştir.) 7

8 Mete Han Dönemi (MÖ 209-MÖ 174) 8

9 yorumlayalım METE HAN IN ÇİN İMPARATORUNA MEKTUBU Batıda Yüe-çileri, göğün yardımı ile askerlerimizin üstün yetenekleri ve dayanıklı atlarımızın gücü ile yendim. Bundan sonra yirmi altı kavmi daha hâkimiyetim altına aldım. Bunların hepsi Hun oldu. Yay çekebilen bütün kavimler tek bir aile gibi birleştiler. Şimdi kuzeydeki bütün ülkelerde dirlik ve düzeni kurdum. Artık silahları bir tarafa koymak, subay ve birliklerimi dinlendirmek, atlarımızı beslemek istiyorum. Çocuklarımız ve gençlerimiz büyüsünler, yaşlılarımız rahat ve huzur içerisinde yaşasınlar. Prof. Dr. Salim KOCA Türkler (C 1, s ten düzenlenmiştir.) 9

10 yorumlayalım İKTİDAR MÜCADELESİ Teoman ın diğer hanımı, kendi oğlunu tahta geçirmek istedi. Bu yüzden Teoman, Mete yi Yüe-çilere rehin olarak verdi. Bir fırsatını bulan Mete kaçarak ülkesine geri döndü. Teoman, Mete nin on bin atlıya komuta etmesi için emir çıkardı. Mete ıslık çalan bir ok yaptı. Eğittiği askerlere, Islıklı ok nereye atılırsa herkes aynı hedefe ok atacaktır. Okunu atmayanların ise başı kesilecektir. dedi. Mete, bir gün babası Teoman ile ava çıktı. Avda ıslıklı okunu babasına attı. Mete nin askerleri Mete nin yaptığını yaptılar ve Teoman ı öldürdüler. Böylece Mete Teoman dan sonra hakan oldu. Prof. Dr. Bahaettin ÖGEL Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi I (s den düzenlenmiştir.) 10

11 cevaplayalım Mete Han ın Çin e yerleşmeyip Çin i sadece vergiye bağlamasının sebepleri neler olabilir? 11

12 12

13 Asya Hunları ile Çinliler arasında yaşanan en büyük sorun aşağıdakilerden hangisinden kaynaklanmıştır? A) Çinlilerin Hunlara bağlı kavimler arasında yaptıkları propagandalar B) Çin sınır boylarında Hun ticaretinin denetlenmesi C) Hun ileri gelenlerinin Çin ipeğine düşkün olması D) Bazı Hun hükümdarlarının Çin prensesleriyle evlenmesi E) Hunlularla Çinliler arasında İpek Yoluna egemen olma mücadelesi 13

14 İLK TÜRK DEVLETLERİ Asya da kurulanlar Asya ve Avrupa da kurulanlar Avrupa da kurulanlar Asya Hun Devleti Hunlar Avrupa Hun Devleti Göktürkler Avarlar Avarlar Kutluk Sibirler Peçenekler Uygur Oğuzlar Bulgarlar Akhun Kırgız Türgiş Karluk Sibirler Hazarlar Kumanlar(Kıpçak) Macarlar Oğuzlar 14

15 İLK TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK Devlet Yönetimi Veraset anlayışı 15

16 Kağan 16

17 Hatun 17

18 Kurultay 18

19 İkili teşkilat 19

20 Kut anlayışı 20

21 TARTIŞALIM İlk Türk devletlerindeki kut anlayışının devletin devamlılığı açısından ne gibi etkileri olmuştur? 21

22 yorumlayalım HÜKÜMDARLARIN GÖREVLERİ Orhun Kitabeleri nde hükümdarın görevleriyle ilgili şu ifadeler yer almaktadır: Türk milleti için gece uyumadım, gündüz oturmadım. Küçük kardeşim Kül Tigin ile, iki şad ile öle yite kazandım. Tanrı bağışlasın, devletim var olduğu için, kısmetim var olduğu için ölecek milleti diriltip besledim. Çıplak milleti elbiseli, fakir milleti zengin kıldım. Az milleti çok kıldım. Değerli illiden, değerli kağanlıdan daha iyi kıldım. Dört taraftaki milleti hep tabi kıldım, düşmansız kıldım. Prof. Dr. Muharrem ERGİN Orhun Abideleri (s. 25 ten düzenlenmiştir.) 22

23 etkinlik Yukarıdaki metinden edindiğiniz bilgilerden hareketle hükümdarın görevlerini verilen örnekteki gibi söyleyiniz. Sosyal devlet anlayışı ile ülkeyi idare eder

24 Bağımsızlık anlayışı Türklerin en büyük özelliklerinden biri de bağımsızlıklarına son derece düşkün olmalarıdır. Bağımsızlık duygusunun oluşmasında bozkır kültürünün etkisi büyüktür. Türkler bağımsızlıklarını kaybetmeyi çok büyük bir felaket olarak görürlerdi. Bağımsızlık duygusu, Türklerin millî benliklerini günümüze kadar korunmalarında etkili olmuştur. 24

25 Türklerde Askerlik 25

26 Türk ordusunun savaş taktiklerinden en önemlisi yandaki resimde temsilî çizimleri gösterilen turan taktiği (Çember taktiği, hilal taktiği adları da verilir.) denilen sahte geri çekilme sistemi idi. Buna göre merkez de ki kuvvetler kaçıyor görünerek geri çekilir ve onları izleyen düşman diğer kuvvetler tarafından çember içine alınarak yok edilirdi. 26

27 Askerliğin bir vatan hizmeti veya vatan borcu olması sözünden neler anlıyorsunuz? 27

28 Sosyal ve ekonomik hayat 28

29 cevaplayalım İlk Türklerin konargöçer bir yaşam sürmelerinde hangi faktörler etkili olmuştur? Atın, Türklerin sosyal, iktisadi ve askerî hayatlarındaki önemi hakkında neler söylenebilir? 29

30 Dini inanış Balbal 30

31 Aşağıdakilerden hangisi İslamiyet ten önce, Türklerde ölen kişinin eşyalarıyla birlikte gömüldüğü mezarlara verilen addır? A) Yuğ B) Şad C) Kurgan D) Toy E) Tigin

32 KAVİMLER GÖÇÜ VE AVRUPA HUN DEVLETİ Başlatan: Hunlar (Balamir komutasında) En çok etkilenen: Roma İmparatorluğu Yerl. oynayan kavimler: Alan, Vizigot, Ostrogot, Vandal, Germen vs. 32

33 . 33

34 etkinlik Kavimler Göçü nün Avrupa daki siyasi, sosyal, kültürel ve dinî sonuçlarını söyleyiniz 34

35 Derebeyi şatosu 35

36 Aşağıdakilerden hangisi, Hunların neden olduğu Kavimler Göçü nün sonuçlarından biri değildir? A) Avrupa nın etnik yapısının değişmesi B) Avrupa da bir Hun Devleti kurulması C) Roma İmparatorluğu nun bütünlüğünü ve üstünlüğünü yitirmesi D) Avrupa da skolastik düşüncenin egemen olması E) Göktürk Devleti nin yıkılması

37 AVRUPA HUN İMPARATORLUĞU ( ) Kurucusu: Balamir/ Uldız 37

38 38

39 ATTİLA TANIYALIM ATTİLA Avrupa Hun Hükümdarı Attila nın kişisel özellikleriyle ilgili çeşitli görüşler vardır: Hristiyanların günahlarından dolayı Allah ın kendilerini cezalandırmak maksadıyla Attila yı gönderdiğini düşünmüşlerdir ve ona Flagellum Dei (Allah ın kamçısı) unvanını vermişlerdi. Got efsanelerinde Attila; harpten hoşlanan, ılımlı tabiatta ve keskin zekâlı bir hükümdardı. Galya da meydana gelen menkıbelerde Attila, genellikle çok kan dökücü ve merhametsizdir. Buna karşılık Cermen efsanelerinde Attila, çok büyük ve alicenap bir hükümdardır. Attila nın sarayında birçok Cermen hükümdarı yaşar. Macarlar arasında Attila ve Hunların çok değişik bir yeri vardır. Bir zamanlar Hunlarla Onogurların karışarak yeni bir siyasi Türk topluluğu meydana getirdiği sırada onlarla beraber yaşadıkları sanılan eski Macarlar, Hunları Macarların ceddi sayar ve en eski Macar kroniklerinde bu görüş yer tutar. Prof. Dr. Şerif BAŞTAV Türkler (C 1, s. 878 den özetlenmiştir.)

40 Papa I. Leo nun Attila yı karşılayışı (temsil î resim), Mihály Munkácsy 40

41 Bilgi Hazinesi AVRUPADA HUN İZLERİ Avrupa Hun Devleti, Avrupa da yaklaşık 100 sene hâkimiyet kurdu. Bu dönemde Avrupa nın siyasi, kültürel ve askerî hayatında etkili oldu. Avrupalılar, Türklerden savaş tekniklerini öğrendiler. Ayrıca pantolon, ceket ve iç çamaşırı giymeyi, at koşumları ve atları eyerlemeyi Türklerden aldılar. Hunlarla yaptıkları mücadeleleri anlatan destanlar meydana getirdiler (Nibelungen Destanı, Hun-Burgant çatışmalarını anlatmaktadır.). Prof. Dr. Gyula NEMETH Türkler (C 1, s. 900 den düzenlenmiştir.) 41

42 I. KÖKTÜRKLER DEVLETİ ( ) Kurucusu: Bumin Kağan Kurulduğu yer: Ötüken 42

43 Tarih şeridine göre I. Köktürk Devleti hangi devletlerle siyasi ilişkilerde bulunmuştur? 43

44 44

45 45

46 yorumlayalım ERGENEKON DESTANI Bu dağların arasında sıkışarak çoğalmaya başlayan halklar, artık bu dağ ve ormanlıklar içinde yaşayamaz hâle geldiler. Dağlar arasında tek geçitten geçmek de yine çok zor idi. Hepsi bir araya gelip bu dar geçitten nasıl geçeceklerini düşündüler ve kurtuluş için bir yol aradılar. Bu geçitte bir demir madeni vardı. Bu madeni işletir ve demir çıkarırlardı. Başka bir yol bulamayınca bu demir kapıyı eritip oradan çıkmaya karar verdiler. Hepsi bir araya gelip ormandan odunlar topladılar ve eşeklerle yük yük kömürler getirdiler. Ayrıca da körükler yaptılar. Topladıkları dağ gibi odun ve kömürleri geçidin önüne yığdılar. Körükleri öyle dizdiler ki ateş yanıp da körükler üflenmeye başlayınca dağ hemen eriyip delinecekti. En sonunda ateşler yandı, körükler işledi ve geçitte eriyip parçalandı. Tabii olarak yolda açılınca içeride hapsolan halkın hepsi dışarıya kolaylıkla çıkabildiler. Bu suretle bozkırlara yayılıp her biri bir yerde yerleştiler. Prof. Dr. Bahaettin ÖGEL Türk Mitolojisi (C I, s ten özetlenmiştir.) 46

47 47

48 II. KÖKTÜRKLER DEVLETİ ( ) (KUTLUK DEVLETİ) Kurucusu: Kutluk Kağan (İlteriş, derleyen- toplayan) Kurulduğu yer: Ötüken 48

49 49

50 50

51 cevaplayalım Kürşat ve arkadaşlarının bağımsızlık mücadelesi, esaret altındaki Türk boylarını nasıl etkilemiş olabilir? 51

52 yorumlayalım KÖKTÜRK KİTABELERİ (ORHUN YAZITLARI) Orhun Nehri civarında bulunan Köktürk Kitabeleri ile Güney Sibirya da Talas şehri havzasında bulunan Talas ve Yenisey Yazıtları, Türk dili ve tarihinin en eski örnekleridir. Bu yazıtlar 1893 yılında Danimarkalı dil bilimci Wilhelm Thomsen (Vilhem Tomsen) tarafından okundu. Orhun Yazıtları Tonyukuk, Kül Tigin ve Bilge Kağan adına Yolluğ Tigin tarafından yazıldı. Bilge Kağan yazıtında Köktürk Devleti nin kuruluşu ve elli yıllık tutsaklık dönemi şöyle anlatılmaktadır: Üstte mavi gök, altta yağız yer kılındıkta, ikisi arasında insanoğlu kılınmış. İnsanoğlunun üzerine ecdadım Bumin Kağan, İstemi Kağan oturmuş. Oturarak Türk ilini, töresini tutuvermiş düzene sokuvermiş. Beyleri milleti ahenksiz olduğu için, Çin milleti hilekâr ve sahtekâr olduğu için, küçük kardeş ve büyük kardeşi birbirine düşürdüğü için, bey ve milleti karşılıklı çekiştirdiği için Türk milleti il yaptığı ilini elden çıkarmış, kağan yaptığı kağanının kaybedivermiş. Prof. Dr. Muharrem ERGİN Orhun Abideleri (s 11-12, ten özetlenmiştir.) 52

53 cevaplayalım Orhun Kitabelerinin Türk tarihindeki önemi hakkında neler söylenebilir? Çin, Türk devletlerini yıkmak için nasıl bir siyasi politika izlemektedir? 53

54 BİLGE KAGAN HAZİNESİ 54

55 etkinlik Aşağıda İpek Yolu nun Asya güzergâhı ve kullanılan ulaşım araçlarına göre tahminî ulaşım süreleri gösterilmektedir. Siz de İpek Yolu merkezlerinden hareketle, İpek Yolu güzergâhını yukarıdaki harita üzerinde çiziniz. 55

56 Göktürkler le ilgili bilgilerden bazıları şunlardır: I. İlk kez Türk adını taşıyan kavim olarak ortaya çıkmışlardır. II. Doğu batı olmak üzere iki koldan yönetilmişlerdir. III. Kendilerine özgü yazıyı kullanmışlardır. IV. Orta Asya da devlet kurmuşlardır. V. Hükümdarları, komşu ülke hanedanlarıyla akrabalık kurmuştur. Bu bilgilerden hangilerine dayanarak Göktürkler de ulusçu bir devlet anlayışı olduğu söylenebilir? A) I ve III B) II ve III C) II ve IV D) III ve IV E) IV ve V

57 UYGURLAR DEVLETİ ( ) Kurucusu: Kutluk Bilge Kül Kağan Kurulduğu yer: Ötüken 57

58 Bilgi Hazinesi MANİ DİNİ Mani dini, hayvan eti yemeyi yasaklayan, savaşa karşı çıkan, askerliğe önem vermeyen bir felsefeye sahipti. Minyatür: Mani rahipleri 58

59 TARTIŞALIM Mani dini Türk inançlarını ve yaşantısını nasıl etkilemiş olabilir? 59

60 Uygurlu Budist rahipler 60

61 yorumlayalım UYGUR SANATI Uygurlar yerleşik hayata geçince mimari alanda gelişmişlerdir. Genellikle iki kanatlı kapı ile açılan ve küçük bir evcik şeklinde giriş yeri olan yarı yü kseklikte duvarla çevrili evlerde oturuyorlardı. Evler yarım metre yü ksek bir tuğla duvar ü zerinde yükseliyor, uzun kenarın ortasında bir merdiven yukarı götürüyordu. Asıl ev çok defa tek katlı, pencereler ilk zamanlarda yuvarlak kemerli, sonraları dört köşelidir. Uygurlar eski Türk resminin asıl temsilcileridir. VII. ve IX. yüzyıllardan kalma Budizm ve Manihaizmle ilgili duvar resimleri ile minyatürler Türk resminin bugüne kadar bilinen en eski örnekleridir. Heykel sanatı alanında da benzersiz eserler bırakan Uygurlar daha çok dinî heykeller ve hayvan heykelleri yapmışlardır. At, deve, keçi, fil gibi hayvanların başları şaşılacak bir doğrulukla resmedilmiştir. Uygurlarda gelişmiş olan sanat gittikçe kuvvetlenerek devam etmiş, Uygur devleti dağılınca bu kabiliyetli Türklerin parlak mirası yeni hâkimiyet kuran Moğollarla Batı ya ve İslam dünyasına geçmiştir. Tu rk Dünyası El Kitabı (C 2, s dan düzenlenmiştir.) 61

62 Genel olarak Türklerde sanat Uygurlara kadar taşınabilir malzemeden deri, ahşap, metal ve taş işçiliğine dayalıdır. Uygurlarda ise sanat manastır, saray yapımı ve bunların iç donanımı biçiminde gelişme göstermiştir. Türklerde sanatta görülen bu gelişme, aşağıdakilerden hangisinin bir göstergesidir? A) Göçebe hayattan yerleşik hayata geçildiğinin B) Ülke sınırlarının genişlediğinin C) Komşu devletlerle ilişkilerin zayıfladığının D) Ticaret anlayışının değiştiğinin E) Ülkenin istilalardan korunduğunun

63 63

64 YAZILI ÜRÜNLER II. GÖKTÜRKLER KIRGIZLAR UYGURLAR UYGURLAR 64

65 o Kaşgarlı Mahmut, Divan-ı Llügati-t- Türk adlı eserinde Türk kelimesinin olgunluk çağı anlamına geldiğini söyler. o Türklerin ilk ana yurdu Orta Asya.... dır. o Orta Asya da siyasi birlik kuran ilk Türk devleti. Hun Devleti dir. o Türkler Orta Asya da ilk siyasi birliği. Mete Han öncülüğünde kurmuştur. o Türk devletlerinde siyasi teşkilatlanmanın en üst basamağı İl yani devlettir. o Türk hükümdarlarına devleti yönetme hakkının Gök Tanrı tarafından verildiğine inanmaya kut denir.

66 o İlk Türk devletlerinde ülkeyi daha kolay yönetmek amacıyla doğubatı şeklinde ayırarak yönetmeye... ikili teşkilat (federe sistem) denir. o Türklerde kadın erkek farkı gözetmeden herkesin asker sayılmasına Ordu millet anlayışı denir. o Türk tarihinde ilk düzenli ordu. Mete Han tarafından kurulmuştur. o Türklerde mezarın başına ölen kişinin öldürdüğü düşman sayısı kadar dikilen heykelciklere.. balbal denilmiştir. o Kavimler..., Göçü tarihçiler tarafından İlk Çağ ı bitiren Orta Çağ ı başlatan olay olarak kabul edilir.