YATIRIM PROJELERİ VE YÖNETİMİ

Transkript

1 YATIRIM PROJELERİ VE YÖNETİMİ YATIRIMLARIN SEÇİMİNDE TEŞVİK TEDBİRLERİ VE TÜRKİYE UYGULAMASI (4) 1

2 Teşvik Tedbirleri Teşvik tedbirleri genel olarak, yatırım kararlarının alınması ve/veya gerçekleştirilmesi aşamasında oldukça etkin olabilmektedir. Ülkelerdeki yatırım teşvik sistemi kamunun öncelikli gördüğü alanlarda yapılması tasarlanan sabit yatırım projelerinin desteklenmesi suretiyle, yatırımların artırılması ve yönlendirilmesini hedefleyen önemli bir kamusal yönlendirme aracıdır. 2

3 Teşvik Tedbirlerinin Tanımı ve Amaçları Devletin ekonomi politikası çerçevesinde bazı faaliyetleri desteklemesi konusunda geliştirdiği ve uyguladığı politikaların tarihi geçmişiyle ilgili detaylı ve güvenilir bilgiler yeterli olmamakla birlikte, teşviklerin tarihi sürecinin verginin gelişimiyle birlikte değerlendirildiği söylenebilir. Nitekim, Devlet tarafından emeğin, sermayenin, malın veya bazı faaliyetlerin vergiden muaf tutulması vergi sisteminin önemli bir unsuru olarak gelişmiştir. 3

4 Teşvik Tedbirlerinin Tanımı ve Amaçları Özellikle endüstriyel faaliyetlerin desteklenmesine ilişkin teşvik yöntemlerinin kullanılması ile ilgili ilk bulgular 12. yüzyıla kadar gitmektedir. Dünya Bankasının yürüttüğü bir araştırmaya göre; 1160 yılında Güney İtalya da kumaş dokuma işiyle uğraşanların Brella Bölgesine yerleşmeleri için bir takım vergisel teşvikler sağlandığına ilişkin somut bilgiler bulunmaktadır 4

5 Teşvik Tedbirlerinin Tanımı ve Amaçları Ancak, teşviklerin sistematik kullanımına ise, Sanayi Devriminden sonra başlanmıştır. Sanayileşmede bazı ülkelerin diğerlerine göre daha erken davranarak (özellikle imalat sanayinde) avantajlı konuma geçmesi, görece rekabet avantajı olmayan diğer ülkelerin yerli sanayileri destekleme yönünde politika geliştirmesinde etkili olmuştur. 5

6 Teşvik Tedbirlerinin Tanımı ve Amaçları Tarihsel gelişimlerin seyri ve ülkelerin durumuna göre, teşvik kavramı, kullanılış amacına göre farklı şekillerde tanımlanabilmektedir. Uluslararası anlaşmalarda (DTÖ, AB vb.) karşılaşılan yatırım kavramları, genelde sübvansiyon ve devlet yardımlarıdır. Ayrıca yatırım teşviklerinin genel bir tanımı da OECD tarafından yapılmıştır. Bu tanıma göre yatırım teşvikleri; bir yatırımın maliyetini veya potansiyel kârını etkileyerek veya yatırımla ilgili risklerini değiştirerek yatırımın büyüklüğünü, bölgesini ve sektörünü etkilemek için hazırlanan hükümet 6 önlemleridir.

7 Teşvik kavramının daha iyi anlaşılabilmesi için temel özelliklerini altı ana başlıkta incelemek mümkündür: Teşvikler, devlet tarafından verilir. Teşvikler, genellikle özel kesime verilmekle birlikte kamu teşebbüslerine de verilebilmektedir. Teşvikler, devlete bir maliyet yükler. Bu, (a) nakdi teşviklerde; ucuz kredi ve hibeler yoluyla yapılan transferler nedeniyle kamu fonlarının azalmasından kaynaklanacağı gibi, (b) vergisel teşviklerde; tahakkuk etmiş veya gelecekte tahakkuk edecek bir devlet gelirinin bağışlanmasından kaynaklanan gelir azalması şeklinde de olabilir. Teşvikler, devlet açısından başlangıçta gelir kaybı veya fon azalmasına neden olurken, firmalar açısından bir yararı ifade eder. Teşvikler, yatırımın mahiyetini, bölgesini, sektörünü, büyüklüğünü ve zamanlamasını etkilemek amacına dönük olarak kullanılır. Teşvikler, dolaylı veya dolaysız verilebilir. 7 Teşvikler, açık veya genel olabilir.

8 Teşvik Tedbirlerinin Tanımı ve Amaçları Devlet yardımları özellikle gelişmekte olan ülkelerde, ekonomik kalkınmanın sağlanmasında önemli rol oynamaktadır. Bu tür ekonomilerin özelliği tasarruf yetersizliği, dengesiz gelir ve kaynak dağılımı ve ekonomik kalkınmayı sağlayacak beşeri ve fiziki sermaye yetersizliğinin hüküm sürmesidir. Ayrıca, yatırım ve kaynak kıtlığı, kurumsallaşma yetersizliği, bölgeler arası dengesizlik ve işsizlik sorunu, doğal kaynaklardan yeterince yararlanılamaması, girişimcilerin eğitim ve denetim yetersizliği, sık sık iktisadi bunalımlarla karşılaşılması gibi nedenlerle çeşitli şekillerde 8 kamudan özel girişimlere kaynak aktarılmaktadır.

9 Teşvik Tedbirlerinin Tanımı ve Amaçları Yatırımları teşvik edici vergi politikaları, piyasa ekonomisi koşullarında değişik biçimlerde uygulanmakta olup, iktisadi kalkınmanın sağlanması ve sosyal refah hedeflerine ulaşılması açısından önemli rol oynamaktadır. Çünkü bir yatırımın kısa vadede bir getiri sağlamaması, belirli bir mali külfeti ve risk unsurunu beraberinde taşıması teşvik politikalarının uygulanmasını zorunlu kılmaktadır Teşvik politikası, ekonominin arzulanan bir yapıya ulaşması için temel bir araçtır. Bu nedenle teşvikler, sanayileşmenin ve sektörel yapı politikasının en uygun biçimde teşekkülü için gerekli ve oldukça büyük önem arz eden araçları 9 konumundadır.

10 Yatırımların Seçiminde Teşvik Tedbirlerinin Önemi Teşvik edici politikaların uygulanması neticesinde, toplumsal nitelikli kaynakların devlet eliyle belirli kesimlerin lehine transfer edildiği söylenebilir. Bu ise, bazı tartışmaları gündeme getirerek, teşvik politikalarının kaynak dağılımını bozduğu, toplumun bir kesiminin aleyhine sonuçlar doğurarak gelir adaletsizliğine yol açtığı görüşünün ortaya atılmasına sebep olabilir. Ancak bu tartışmalı yönüne rağmen, serbest piyasa ekonomisi açısından teşvik politikaları vazgeçilmez bir niteliğe sahiptirler. Bu nedenle, önemli olan bu teşvik politikalarının dengeli ve verimli bir 10 şekilde kullanılmasıdır

11 Yatırımların Seçiminde Teşvik Tedbirlerinin Önemi Sermayedar veya müteşebbisleri, yatırım yapmaya yönelten nedenlerden biri gelir, diğeri sosyal tatmin ve işletmenin devamlılığını sağlamak olduğuna ve bunların başında gelen unsur olarak da kâr elde ederek piyasa değerinin maksimizasyonu temel amaç olduğuna göre yatırımlar; finansman, vergi ve diğer teşviklerle, planlanan hedeflere doğru yönlendirilebilir. 11

12 Genel Olarak Teşvik Tedbirlerinin Gerekçeleri Teşvik uygulamalarının gerekçelerinin Teorik temelleri devletin ekonomideki fonksiyonuyla birlikte ele alınmaktadır. Liberal ekonomide teşvik benzeri hükümet müdahalelerinin alanının minimize edilmesi savunulurken, devlete güdümlü ekonomide daha geniş bir alan tanınarak, gerektiğinde iktisadi alanı düzenleme işlevine olumlu yaklaşılabilmektedir. 12

13 Genel Olarak Teşvik Tedbirlerinin Gerekçeleri Devletler uyguladıkları teşvik politikaları ile: Özel sektörün belirli alanlarda faaliyetinin artırılması, Ülkede üretim ve istihdamın artırılması, Teknolojik gelişmenin sağlanmasını, cazip teşvik yöntemleri ile ekonomik olarak az gelişmiş bölgelere yatırımın sağlanarak bölgeler arası gelişmişlik farkının ortadan kaldırılması, Ülke ekonomisinin kalkındırılarak uluslararası ticarette tam rekabet gücüne ulaşılması, İhracatın mümkün olabilecek en yüksek seviyeye çıkartılması ve Sonuç olarak yapılan ekonomik planlar çerçevesinde ülke gelişiminde hedeflenen noktaya hızla ulaşmak suretiyle dünya ticaretinde üst 13 sıralarda yer almayı amaçlamaktadırlar.

14 Gelişmiş Ülkelerde Teşvik Tedbirleri Gelişmiş Ülkelerde yürürlükte olan teşvik önlemleri genellikle görece geri kalmış bölgeleri kalkındırmak, teknolojik gelişmeyi devam ettirmek, bazı faaliyetlerde prodüktiviteyi arttırmak ve işsizliği azaltmak için uygulanmaktadır. 14

15 Gelişmiş Ülkelerde Teşvik Tedbirleri Görece geri kalmış bölgeleri kalkındırmak; Dünyanın hemen tüm ülkelerinde kalkınma sürecinde bazı bölgelerin daha hızlı kalkınırken diğer bazı bölgelerin kalkınmada daha yavaş hareket ettikleri görülmektedir. Dolayısıyla görece geri kalan bölgelerin kalkındırılması için bölgesel kalkınma politikaları çerçevesinde çeşitli ayrıcalıklı, cazip teşvik araçlarıyla teşvik edilmektedir. En gelişmiş ülkelerde bile bölgesel kalkınma programları uygulanmaktadır. 15

16 Gelişmiş Ülkelerde Teşvik Tedbirleri Teknolojik gelişmeyi devam ettirmek; Gelişmiş ülkeler genelde teknoloji üreten ülkeler olup, gelişmişlikleri büyük ölçüde teknolojideki konumlarıyla ölçülmektedir. Teknolojide gerileyen ülkeler, nispi olarak rakip ülkelere göre avantajlarını kaybetmektedirler. Son yıllarda değişen karşılaştırmalı üstünlük ölçütlerine göre, bilgi birikimi, yeterli ve etkin olan ülke veya ekonomiler ve onları nasıl kullanabileceklerini bilenler üstün duruma gelmektedirler. Bu nedenle, eğitim, bilgi birikimi, teknolojik araştırma geliştirme faaliyetleri vb. yatırımlar hemen her ülkede teşvik 16 edilmektedir.

17 Gelişmiş Ülkelerde Teşvik Tedbirleri Bazı faaliyetlerde prodüktiviteyi artırmak; Gelişmiş ülkelerde baş gösteren sorunlardan biri de bazı faaliyetlerin zaman içinde rekabet imkanını yitirerek krize girmesidir. Bu durum firma bazında başlayıp zamanla yaygınlaşarak sektörel krizlere bile neden olabilmektedir. Konjonktürel krizlerden etkilenen faaliyet kollarını krizden çıkarmak ve eski düzeylerine getirmek için teşviklere başvurularak belli bir dönem krizde olan faaliyet kolları veya sektörler teşvikler 17 marifetiyle korunmaktadır.

18 Gelişmiş Ülkelerde Teşvik Tedbirleri İşsizliği azaltmak; Her ne kadar gelişmiş ülkelerde büyük çaplı bir işsizlik söz konusu olmasa da zaman zaman işsizlik oranları kabul edilebilir oranın üzerinde seyrederek ekonomik ve sosyal istikrarı bozucu bir sorun olarak ortaya çıkmaktadır. Ülkeler işsizlikle mücadelede istihdam yaratabilmek için yeni iş kollarının açılmasını teşvik etme gereğini duyarak teşviklere başvurmaktadır. Özellikle yeni faaliyete geçen işletmelere daha düşük faizli kredi imkanları ve şirket kuruluşlarını teşvik eden diğer bürokratik işlemlerin azaltılmasına dönük teşvik araçları gündeme getirilmektedir. 18

19 Gelişmekte Olan Ülkelerde Teşvik Tedbirleri Gelişmekte olan ülkelerin sorunları gelişmiş ülkelere göre daha çok ve daha zor olması nedeniyle teşviklerin önemi daha da artmaktadır. Gelişmekte olan ülkelerin teşviklere başvurmalarının çok çeşitli nedenleri vardır. Bunların başlıcaları; ekonomik ve bölgesel kalkınmayı sağlamak, sanayileşmek, bazı alanlarda dünya piyasalarında rekabet imkanı elde etmek, kaynakların rasyonel dağılımını 19 sağlamak vb. gerekçelerdir.

20 Gelişmekte Olan Ülkelerde Teşvik Tedbirleri Ekonomik kalkınmayı sağlamak ve sanayileşmek; Gelişmekte olan ülkelerin en büyük problemlerinden biri, ekonomik kalkınmayı gerçekleştirememiş olmalarıdır. Gelişmiş ülkelerle aralarındaki farkı kapatabilmek için yatırım ve üretimlerini artırmak, kaliteli ve ucuz mal üreterek ihracatlarını artırmak ve tüm bunların sonucu olarak GSMH larını artırmayı amaç edinmektedirler. Dolayısıyla gelişmekte olan ülkeler sanayileşmek için büyük çaba harcamaktadırlar. Sanayileşmenin ilk dönemlerinde teknoloji transferi kolaylaştırılırken daha sonraki yıllarda teknoloji taklidi ve teknoloji üretimi teşvik edilmektedir. Ayrıca gelişen yeni sanayinin belli bir dönem dış rekabete karşı korunması, bilgi, personel, pazar ve yönetim dezavantajlarının belli bir düzeye erişinceye kadar korunması ve stratejik sektörlere ayrıcalıklı teşvikler verilerek ülke sanayinin gelişmesinin 20 sağlanması amaçlanmaktadır.

21 Gelişmekte Olan Ülkelerde Teşvik Tedbirleri Bölgesel kalkınmayı sağlamak, Bölgesel dengesizlikler gelişmiş ülkelerden daha çok gelişmekte olan ülkelerde görülmektedir. Gelişmekte olan ülkelerde, nüfus artış hızının da yüksek olması nedeniyle bölgeler arası göç ve nüfus hareketlerinin doğurduğu sorunlar daha büyük olmaktadır. Bir taraftan kıt kaynaklarla ülke kalkınması hedeflenirken diğer taraftan nüfus ve sermaye hareketlerinin ve bunların doğurduğu sosyal problemlerin önlenebilmesi için bölgesel kalkınma 21 programları gündeme gelmektedir.

22 Gelişmekte Olan Ülkelerde Teşvik Tedbirleri Bazı alanlarda dünya piyasalarında rekabet olanağı kazanmak, Üretim ve yatırım mallarının yanı sıra ülke mallarının uluslararası alanda rekabet edebilirliğini güçlendirmek için de teşvik araçlarına başvurulabilmektedir. Bu amaca paralel olarak özellikle ihracata dönük üretim yapan firmalara daha ayrıcalıklı teşvikler sağlanarak rekabet güçleri artırılmaktadır. 22

23 Gelişmekte Olan Ülkelerde Teşvik Tedbirleri Kıt kaynakları rasyonel bir şekilde kullanmak, Gelişmekte olan ülkelerin en önemli sorunlarından biri kıt kaynakların rasyonel kullanılamamasıdır. Gerek fiziki sermayenin yetersizliği, gerekse beşeri sermayenin yetersizliği devleti bir düzenleyici olarak ekonominin içine çekmektedir. İlave kaynak yaratılması için dış finansman temini, mevcut kaynakların rasyonel kullanılması ve yatırım kararlarını olumsuz etkileyen tüm faktörlerin ortadan kaldırılması görevi büyük oranda kamuya düşmektedir. Devletin özel sektörün yapmadığı ve yapamayacağı hizmetleri yapması ve ayrıca özel sektöre rehberlik etmesi veya yönlendirmesi, zorunlu olarak devlet 23 yardımlarını gündeme getirmektedir.

24 Teşvik Tedbirlerinin Sınıflandırılması Teşvik araçları çeşitli açılardan sınıflandırılmaktadır. Ekonomilerde uygulanabilecek genel amaçlı teşvik araçlarını aşağıdaki başlıklarda incelemek mümkündür. Mali Teşvik Araçları: Arsa, bina ve teçhizat yatırım sübvansiyonu, Orta ve uzun vadeli düşük faizli yatırım kredileri, Özel reeskont kredi faiz oranları, Faiz ve vergi iadeleri, Gümrük taksitlendirmesi, Tam veya kısmî gümrük ve fon istisnaları, 24 Bina vergisi istisnası.

25 Teşvik Tedbirlerinin Sınıflandırılması İktisadi Teşvik Araçları: Özel Amortisman uygulamaları, Gelir ve Kurumlar Vergisi İndirimi, Gelir ve kurumlar Vergisi Muafiyeti, Katma Değer Vergisi Muafiyeti, İhracat Kredi Sigortası, İhracatta Vergi İadesi, Yeni pazar elde etme ve bunlar haklarında bilgi verme. 25

26 Teşvik Tedbirlerinin Sınıflandırılması İdari ve Teknolojik Teşvik Araçları: Araştırma ve geliştirme harcamaları sübvansiyonu, Lisans ve know-how alma kolaylıkları, Yabancı Teknik personel çalışmalarında kolaylık sağlanması, Verimlilik artırma çalışmalarının desteklenmesi, İşgücüne yetenek kazandırma programları. 26

27 Teşvik Tedbirlerinin Sınıflandırılması Yararlanılan teşvik araçları ve dolayısıyla etkileri faaliyet türlerine göre farklı olabilmektedir. Teşvikler faaliyet türüne göre değiştiği gibi, yatırım aşaması, üretim aşaması, üretim sonrası aşamalarına göre de farklılıklar göstermektedir. Ekonomik gelişme sürecinde, kalkınmanın ilk aşamalarında iktisadi ve mali teşviklere ağırlık verilirken, ileri aşamalarda idari ve teknolojik teşvik araçlarının öne çıktığı görülmektedir. 27

28 Genel olarak bir ülkede yatırım teşviklerinin verilme nedenleri Öncelikli sektörler: Doğal faktörlerin etkisinde kalan sektörlerdeki (örn.tarım) dalgalanmaları dengelemek ve bir sanayi dalını korumak veya gerilemesini yavaşlatmak (örn.demir-çelik sanayini ayakta tutmak gibi). Makro ekonomi: Ekonomik çeşitliliği ve sanayi politikalarını destekleyerek büyümeyi sağlamak, İhracat: Dış piyasalara erişimi artırmak ve ihracata yönelik büyümeyi sağlamak, İstihdam: Yatırımları emek yoğun endüstrilere çekerek istihdam yaratmak, Eğitim: Beşeri sermayenin geliştirilmesi suretiyle de özellikle genç, kadın ve engelli 28 insanlar için işsizliği engellemek,

29 Genel olarak bir ülkede yatırım teşviklerinin verilme nedenleri Bölgesel kalkınma: Geri kalmış bölgelerdeki ekonomik faaliyetleri desteklemek ve/veya spesifik bir bölge içinde yer alan firmaların gelişimini sağlamak, Piyasa hatalarını düzeltme: Piyasa mekanizması ile sağlanamayan belli mal ve hizmetlerin üretimini sağlamak (örneğin geri kalmış bir yöredeki ulaşım ve iletişim hizmetlerine destek sağlamak gibi), İnovasyon ve Teknoloji: Ar-Ge çalışmalarını desteklemek ve aynı zamanda teknoloji transferi ve know-how sağlamak, Çevreyi koruma: Çevreye duyarlı yeşil üretim tekniklerini desteklemek, kirliliği azaltan ekipmanları sağlayan ve/veya atık yönetimi alanında faaliyet gösteren sanayi kollarını geliştirmek ve 29 doğal kaynakların korumasını teşvik etmek.

30 Teşvik Tedbirlerinin Yatırım Kararlarına Etkisi Teşvik tedbirleri ekonominin ihtiyaç duyduğu saha ve bölgelere çeşitli avantajlar sağlar. Müteşebbis kararları üzerinde etkili olan teşvik avantajlarını şu şekilde sıralamak mümkündür; Yatırımın Maliyetini Düşürmek: Yatırım indirimi, vergi, resim ve harç istisnası ile gümrük vergi ve resim muafiyeti gibi mali teşvikler yatırımın maliyetini düşürmektedir (Türkiye de Yatırım İndirimi tarih ve nolu Resmi Gazete de Yayımlanan 5479 nolu Kanun ile yürürlükten kaldırılmıştır). 30

31 Teşvik Tedbirlerinin Yatırım Kararlarına Etkisi Finansman İhtiyacını hafifletmek: Düşük faizli iç ve dış yatırım kredileri, işletme kredisi, yatırım destekleme primi, teşvik primi gibi finansal nitelikli teşvikler ile finansman fonu uygulaması sayesinde yatırım ve işletme aşamasında yatırım için gerekli finansmanın sağlanmasına, teşviklerle yatırımcıya destek olunmakta ve kolaylık sağlanmaktadır. Kârlılığı Arttırmak: Altyapı yatırımlarının devlet tarafından yapılması, ucuz arsa ve arazi temini, vergi, resim ve harçlardan muaf olması ile maliyetlerin düşürülmesi suretiyle, yatırımın kârlılığı artırılabilmektedir. 31

32 Teşvik Tedbirlerinin Yatırım Kararlarına Etkisi Devlet kaynaklarından özel kesim kaynaklarına pozitif net katkıları ifade eden yatırımları teşvik sistemi aşağı yukarı tüm piyasa ekonomilerinde değişik biçimde uygulanmaktadır. Fakat teşvik sisteminin hangi seviyedeki ve sahalardaki yatırımlar için kullanılacağı ile ne miktarda bir pozitif net transferin gerçek manada teşvik sayılacağı tartışılmaktadır. Bu konuda Yatırımların teşvik esnekliği adıyla bir kavram geliştirilmiştir. Bu kavrama göre, özel kesimi istenilen sahalarda yatırım yapmaya razı etmek için sabit bir teşvik oranı yetmemektedir ve yatırımdan doğan riskleri karşılayacak ölçüde bir telafi oranı uygun 32 teşvik sayılmaktadır.

33 YATIRIMLARI TEŞVİK SİSTEMİNDE TÜRKİYE UYGULAMALARI Günümüz Türkiye sinde uygulanan yatırım teşviklerinin amacı; uluslararası mevzuat ve anlaşmalardaki yükümlülüklere uygun olarak tasarrufları yönlendirmek suretiyle, katma değeri yüksek, ileri ve uygun teknolojilerin kullanılmasını sağlamak, bölgeler arası gelişmişlik farklarını azaltmak, istihdam yaratmak, döviz kazandırmak ve uluslararası rekabet gücü sağlamaktır. İhracata yönelik teşviklerin amacı ise KOBİ ler başta olmak üzere, işletmelerin ihracata yönelik faaliyetlerini gerek üretim, gerekse pazarlama aşamalarında destekleyerek, uluslararası pazarlarda karşılaştıkları sorunların giderilmesine 33 ve rekabet gücü kazanmalarına yardımcı olmaktır.

34 YATIRIMLARI TEŞVİK SİSTEMİNDE TÜRKİYE UYGULAMALARI Türkiye de uygulanan yatırım teşvik politikalarının tarihsel gelişimi incelendiğinde sanayinin desteklenmesi ile ilgili ilk çalışmaların Osmanlı İmparatorluğu nda 1863 yılında kurulan Islah-ı Sanayi Komisyonu nun oluşturulması ile başlamış olduğu, ancak konu ile ilgili olarak çıkarılan ilk Kanunun tarihli Teşvik-i Sanayi Kanunu Muvakkit olduğu görülmektedir yılında günün şartlarına uygun olarak yeniden düzenlemiş olan Teşvik-i Sanayi Kanunu nda sanayi sektörü ile ilgili alınan kararları; sektörün korunması, teşvik edilmesi ve finansmanı hususlarında olmak üzere üç ana başlık 34 altında toplamak mümkündür.

35 YATIRIMLARI TEŞVİK SİSTEMİNDE TÜRKİYE UYGULAMALARI Kanun ile sağlanan teşviklerin zamanın şartlarına göre geniş ve ileri düzeyde olmasına rağmen, gerek o tarihlerde Türkiye'nin ve dünyanın içinde bulunduğu iktisadi bunalımın özel girişimci için geleceğe dönük belirsiz ve ürkütücü bir ortam yaratması gerek sosyal yapının özendirme önlemlerinden yararlanacak düzeyde olmaması, ayrıca sanayide sermaye birikiminin de yetersiz olması nedeniyle bu Kanun istenilen etkiyi gösterememiştir. Böylece, 1942 yılından sonra "Teşvik-i Sanayi Kanunu" tamamıyla yürürlükten kaldırılmıştır yılları arasındaki dönemde özel sektörün kullanabileceği kredi imkanları arttırılmaya, tarımsal üretimi teşvik edici destekleme alımları yapılmaya başlanmış, altyapı yatırımları hızlandırılmış ve özel sektörün yatırım yapmak istemediği alanlarda devlet 35 eliyle yatırımlara da hız verilmiştir

36 YATIRIMLARI TEŞVİK SİSTEMİNDE TÜRKİYE UYGULAMALARI Özel sektör için yol gösterici kalkınma planlarının hazırlanmasına başlandığı 1960 ve sonrası planlı dönemde ise yatırımların teşviki kalkınma planları ve yıllık programlar çerçevesinde çıkarılan kararnameler ve tebliğler ile uygulamaya konulmuş ve sanayi ürünü ihracatı da teşvik tedbirlerinden ilk kez bu dönemde yararlanma imkanını bulmuştur yılları arasındaki dönemde genellikle korumacılık ve ithal ikâmeciliği hakimdir. Bu dönemde ucuz kredi ve girdi temini, vergilendirmede kolaylıklar, ithalatta kota ve yüksek gümrük tarifeleri yoluyla sanayinin dış rekabete karşı korunmasına 36 çalışılmıştır.

37 YATIRIMLARI TEŞVİK SİSTEMİNDE TÜRKİYE UYGULAMALARI 24 Ocak 1980 tarihli ekonomik istikrar kararları ile birlikte sanayileşme stratejisinde önemli değişiklikler olmuş, ithal ikamesine dayalı sanayileşme stratejisi terk edilerek, bunun yerine yerli hammadde kaynaklarına öncelik veren dışa dönük sanayileşme stratejisi benimsenmiştir. Bu stratejiye uygun olarak ihracatın teşviki önem kazanmış ve ihracata dönük sanayileşme teşvik edilmiştir sonrası dönemde benimsenen yeni anlayışla birlikte kurumsal bakımdan önemli değişiklikler yapılmış, Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) nın Teşvik ve Uygulama Dairesi 1993 yılında HDTM'na devredilmiştir. HDTM'nın 1994 yılında ikiye ayrılmasıyla, yatırım teşvikleri konusunda Hazine Müsteşarlığı, ihracat teşvikleri konusunda ise Dış 37 Ticaret Müsteşarlığı (DTM) görevlendirilmiştir.

38 YATIRIMLARI TEŞVİK SİSTEMİNDE TÜRKİYE UYGULAMALARI Türkiye'de devlet yardımları alanında birbirinden bağımsız olarak faaliyet gösteren birçok kurum ve kuruluş bulunmaktadır. Bir başka ifadeyle, Devlet Yardımları alanında ana sorumlu kuruluşlar olan Hazine Müsteşarlığı, DTM ve Eximbank dışında, mevzuat gereği görev verilmiş olan Bakanlıklar, Kurum ve Kuruluşlar ile bankalar da yetkili olabilmektedirler. 38

39 39

40 AB TEŞVİKLERİ Bölgesel kalkınma amaçlı yardımlar: Satın alma gücü paritesine göre hesaplanan kişi başı GSYH nın son üç yıl içerisinde AB ortalamasının %75 inden düşük olan bölgeler bu yardımdan yararlanabilir coğrafi alanlardır. 40

41 AB TEŞVİKLERİ Genel amaçlı yardımlar: Yatay Yardımlar: Genel amaçlı yardımlar 6 temel kategoride incelenmektedir: Araştırma geliştirme yardımları İstihdam yardımı Küçük ve orta boy işletmelere verilen yardımlar Kurtarma ve yeniden yapılandırma yardımları Çevre koruma yardımları Eğitim yardımı 41

42 AB TEŞVİKLERİ Spesifik/ sektörel amaçlı yardımlar: AB politikaları çerçevesinde tarım, balıkçılık, motorlu taşıtlar, sentetik elyaf, gemi inşa, ulaştırma tekstil gibi hassas kabul edilen sektörlere ilişkin devlet yardımları hakkında özel kurallar belirlenmiştir. 42

43 Tablo: IV Kasım Ayında Verilen Yatırım Teşvik Belgelerinin Sektörel Dağılımı Table: IV.3 - Sectoral Breakdown of Investment Incentive Certificates (November 2014) Belge Sayısı (Adet) Number of Certificates Sabit Yatırım (milyon TL.) Fixed Investment (million TL.) İstihdam (Kişi) Employment (Person) Yıllar Tarım Madencilik İmalat Enerji Hizmetler Toplam Years Agriculture Mining Manufacturing Energy Services Total

44 Tablo IV yılı Kasım Ayında Verilen Yatırım Teşvik Belgelerinin Mahiyetine Göre Dağılımı Table: IV.5 - Breakdown of Investment Incentive Certificates According to their Types (2014) (November) Kaynak: Ekonomi Bakanlığı tarih ve 2009/15199 sayılı Karara göre düzenlenen Yatırım Teşvik Belgeleri Source: Ministry of Economy Investment Incentive Certificates according to the date of and the law no 2009/ Belge Sayısı (Adet) Number of Certificates Sabit Yatırım (milyon TL.) Fixed Investment (million TL.) İstihdam (Kişi) Employment (Person) Darboğaz Giderme Elimination of Bottlenecks Entegrasyon Integration of Facilites Komple Yeni Yatırım New Investment Modernizasyon Modernization Nakil Removal Tamamlama Completion Tevsi Expansion Ürün Çeşitlendirme Product Diversification Diğer Other Toplam Total

45 Tablo IV yılı Kasım ayında Verilen Yatırım Teşvik Belgelerinin Bölgesel Dağılımı Table IV.4 - Regional Breakdown of Investment Incentive Certificates (2014) (November) Belge Sayısı (Adet) Number of Certificates Sabit Yatırım (milyon TL.) Fixed Investment (million TL.) İstihdam (Kişi) Employment (Person) Tarım Madencilik İmalat Enerji Hizmetler Toplam Agriculture Mining Manufacturing Energy Services Total 1. Bölge / Region Bölge / Region Bölge / Region Bölge / Region Bölge / Region Bölge / Region Toplam / Total Bölge / Region Bölge / Region Bölge / Region Bölge / Region Bölge / Region Bölge / Region Toplam / Total Bölge / Region Bölge / Region Bölge / Region Bölge / Region Bölge / Region Bölge / Region Toplam / Total Kaynak: Ekonomi Bakanlığı Source: Ministry of Economy

46 Tablo 4.22: Türkiye de Kalkınmada Öncelikli Yöreler Listesi 1. ADIYAMAN 26. KARS 2. AĞRI 27. KASTAMONU 3. AKSARAY 28. KIRIKKALE 4. AMASYA 29. KIRŞEHİR 5. ARDAHAN 30. KİLİS 6. ARTVİN 31. MALATYA 7. BARTIN 32. MARDİN 8. BATMAN 33. MUŞ 9. BAYBURT 34. NEVŞEHİR 10. BİNGÖL 35. NİĞDE 11. BİTLİS 36. ORDU 12. ÇANAKKALE(Bozcaada ve Gökçeada İlçeleri) 37. OSMANİYE 13. ÇANKIRI 38. RİZE 14. ÇORUM 39. SAMSUN 15. DİYARBAKIR 40. SİİRT 16. ELAZIĞ 41. SİNOP 17. ERZİNCAN 42. SİVAS 18. ERZURUM 43. ŞANLIURFA 19. GİRESUN 44. ŞIRNAK 20. GÜMÜŞHANE 45. TOKAT 21. HAKKARİ 46. TRABZON 22. IĞDIR 47. TUNCELİ 23. KAHRAMANMARAŞ 48. VAN 24. KARABÜK 49. YOZGAT 25. KARAMAN 50. ZONGULDAK

47 YATIRIM ORTAMINI İYİLEŞTİRME POLİTİKALARI 1990 yılında, Dünya genelinde yabancı sermaye stoku milyar dolar iken, 2004 yılında bu tutar milyar dolara yükselmiştir 5. Bu dönemde, en belirgin gelişme, yabancı sermaye yatırımının daha önce yasak veya çok sınırlı olduğu Rusya, Polonya, Macaristan ve Romanya ya yabancı sermaye girişlerinin hız kazanmasıdır. Diğer bir gelişme de, Çin e yönelik yabancı sermaye girişlerinin artış göstermesidir. Nitekim, döneminde, Çin, Hong-Kong, Rusya, Macaristan, Polonya ve Romanya nın yabancı sermaye stoku içindeki payı yüzde 3,8 den (67 milyar dolar) yüzde 10,6 ya (93947 milyar dolar) yükselmiştir.

48 YATIRIM ORTAMINI İYİLEŞTİRME POLİTİKALARI döneminde, Türkiye de mevcut yabancı sermaye stoku 11 milyar dolardan, 35 milyar dolara yükselmiş, ancak dünya genelindeki yabancı sermaye stoku içindeki payı yüzde 0.62 den yüzde 0.39 a gerilemiştir. Böylece, Türkiye 2004 yılında incelenen 25 ülke içinde 22. sırada yer almıştır. 48

49 YATIRIM ORTAMINI İYİLEŞTİRME POLİTİKALARI ATKearney nin "FDI Confidence Index" adlı araştırması (Ekim 2004) 2000 den bu yana ilk kez çok uluslu şirket yöneticilerinin çoğunluğunun (%69) global ekonominin seyri açısından iyimser beklentilere sahip olduğunu ortaya koymaktadır. Söz konusu rapor bulgularına göre, yabancı yatırımlar açısından en cazip ülke sıralamasında, Çin 1. ABD ise 2. sıradaki yerlerini korurken, Hindistan önemli bir fark yaratarak 6. sıradan 3. sıraya yükselmektedir. Türkiye ise, bir önceki yıla nazaran listede 24. sıradaki yerini koruyamayarak ATKearney in bu yılki raporunda, doğrudan yatırımların yöneldiği ilk 25 ülke sıralamasında liste dışında kalmıştır. Türkiye, aynı rapor bulgularına göre toptan ve perakende sektörünce tercih edilen bir ülke olarak öne çıkmaktadır. Türkiye, bu sektördeki Avrupalı yatırımcılar açısından 21. Alman yatırımcılar özelinde ise 9. olarak 49 öncelikli listede yer almaktadır.

50 YATIRIM ORTAMINI İYİLEŞTİRME POLİTİKALARI ABD merkezli A.T. Kearney danışmanlık şirketi tarafından yayımlanan FDI Confidence Index 2007 (Doğrudan Yabancı Yatırım Güven Endeksi) listesinde ; 2002 yılında 7., 2005 yılında ise 17. sırada bulunan İspanya, ilk defa yabancı yatırımcılar için en cazip ilk 25 ülke arasında yer almamıştır. Firma tarafından yapılan çalışmada İspanya nın ileriye dönük olarak artık yabancı yatırımcılar için cazip bir pazar olma özelliğini kaybettiği belirtilmektedir. Diğer taraftan ülkemiz ise mezkûr listede 2005 yılında 13., 2007 yılında ise 20. sırada yer almıştır. 50

51 51

52 İş ortamı açısından Türkiye nin rakip ülkelere göre zayıf ve güçlü yanları aşağıdaki gibi özetlenebilir: Firma kurulusu aşamasında karşılaşılan maliyet, kişi basına gelirin yüzde 27,7 si ile Türkiye de en yüksek seviyededir. Ancak, işlem sayısı açısından Türkiye rakiplerine göre olumlu bir performans sergilemektedir. Lisans ve izin işlemleri alt bileşeni kapsamında bulunan, inşaat ruhsat ve izin alımı ile bu inşaata getirilecek olan elektrik, su, gaz ve telefon altyapısıyla ilgili işlem sayısı ve karşılaşılan maliyetin en yüksek olduğu ülke Türkiye dir. İşe alma ve isten çıkarma alt bileşeni kapsamında istihdam katılık endeksi ve isten çıkarma maliyetinin en yüksek olduğu ülke, Brezilya dan sonra Türkiye dir. Yaygın görüsün aksine, sosyal güvenlik ödemeleri ile ücretlerden alınan vergilerin ücrete oranı olarak tanımlanan ise alma maliyeti, Türkiye de rakiplerinin 52 çoğuna göre daha düşüktür.

53 Emlak alım ve kayıt işlem sayısı Türkiye de daha fazla iken, işlem maliyeti açısından rakiplerine göre daha olumlu bir performans sergilemektedir. Kredi temini kapsamında yer alan ve alacaklı ile borçlunun hakları ve teminat sistemini değerlendiren yasal haklar endeksinin en düşük olduğu ülke Türkiye dir. Kredi bilgi sisteminin kalitesi ve kapsamı açısından ise Türkiye olumlu bir performansa sahiptir. Yatırımcı koruması açısından Türkiye, rakiplerinin çoğundan daha avantajlı bir konuma sahip bulunmaktadır. Vergi ödemesi ile ilgili işlem sayısı ve harcanan zaman açısından Türkiye, yaygın kanaatin aksine, rakiplerine göre en olumlu performansı gösteren ülkedir. Ancak, Türkiye de vergi yükü Güney Kore, Meksika ve Çin den daha yüksektir. 53

54 YATIRIM ORTAMINI İYİLEŞTİRME POLİTİKALARI Dış ticaret işlemlerindeki bürokrasinin göstergesi olan belge ve imza sayısı dikkate alındığında, Türkiye en olumsuz performansı gösteren ülkedir. Ticari sözleşme yaptırım gücü ile ilgili işlem sayısı, işlem süresi ve maliyeti dikkate alındığında, Türkiye genelde olumlu performans sergilemektedir. Firma iflas süresi ve alacak tahsilat oranı açısından Türkiye, Brezilya dan sonra en olumsuz performansı gösteren ülkedir. Ancak, işlem maliyeti açısından çoğu rakibine göre 54 daha avantajlı konumda bulunmaktadır.

55 YATIRIM ORTAMINI İYİLEŞTİRME POLİTİKALARI Türkiye nin, iç pazarın büyüklüğü, kalifiye ve verimli iş gücü, gelişmiş ve güçlü yerli sanayi, coğrafi konumu, çevre pazarlarla bağı, gelişmekte olan ülkelere kıyasla gelişmiş alt yapısıyla yabancı sermaye konusunda son derece önemli avantajlara sahiptir. Türkiye nin 1992 yılından ( yıllarına kadar) yıllık bazda çektiği yabancı sermaye tutarının maksimum 1 milyar ABD doları olduğu dikkate alındığında, ülke olarak yatırım ortamına ilişkin reformların gerçekleştirilmemesi ve bu konuda ulusal bir strateji ve politikamızın olmaması nedeniyle ödediğimiz bedelin, alternatif maliyetin büyüklüğü daha da iyi 55 anlaşılmaktadır.

56 Finansal Kriz Ortamında Yatırım Teşvikleri Ülkeler arasında önemli bir yarışın konusunu oluşturan yatırım teşvikleri aynı zamanda önemli bir maliyet unsurunu da beraberinde getirmektedirler. Ülkelerin uyguladıkları ve en çok göze çarpan yedi neden şu şekilde sıralanabilir: Cari açığın azaltılması amacıyla, yüksek oranda ithalata konu olan malların ülke içinde üretilmesinin sağlanması, Değer zinciri içinde önemli yer işgal eden ürünlerin üretilerek katma değerin ve rekabet gücünün artmasının sağlanması, Teknoloji transferi, Özellikle altyapı yatırımları söz konusu olduğunda, yerli sermayenin finansman ya da beceri açısından yeterli olmaması, Ülkede yaşayan vatandaşlar için istihdam alanları sağlanması, Bölgeler arası eşitsizliğin giderilmesi, Evrensel hizmet ilkesi (bazı hizmetlerin sunulmasının özel sektör açısından kârlı olmadığı geri kalmış bölgelerde, özel 56 sektörün bu hizmeti sunması karşılığında teşvik edilmesi).

57 57

58 Finansal Kriz Ortamında Yatırım Teşvikleri Krizin başlaması ile birlikte ülkelerin aldıkları tedbirler incelendiğinde, az sayıda ülkede yerli üreticileri desteklemek amacıyla tarife ve tarife dışı koruma önlemleri alındığı görülmektedir. Örneğin Rusya ithal otomotiv ve kamyonlara uygulanan vergi oranlarını yükseltmiş, Arjantin otomobil yedek parça, tekstil, oyuncak, televizyon, ayakkabı ve deri eşya ürünlerinde yeni tarife dışı engeller getirmiş, Endonezya Aralık 2008 den geçerli olmak üzere bazı ürünlerin ithalinde yalnızca 5 liman ve bazı havaalanlarının kullanılmasına izin vermiş, Brezilya, Arjantin, Paraguay, Şili ve Uruguay ortak dış gümrük tarifelerini beşer puan yükseltmişlerdir. Hindistan Kasım 2008 de bazı çelik ürünlerindeki tarifeleri artırmış, bazı çelik ürünlerinin ithalatına sınır getirmiştir. 58

59 Finansal Kriz Ortamında Yatırım Teşvikleri Özellikle OECD ülkelerindeki ana müdahale yöntemi, finansal kurumlara ve otomotiv başta olmak üzere bazı sektörlere mali destekler ile olmuştur. Ekim-Kasım 2008 döneminde Hong-Kong, Çin, Fransa, Almanya, Şili ve ABD deki ihracat kredisi veren kurumlar KOBİ lere finans desteği ve ihracat sigortası yardımı vereceklerini açıklamışlardır. Çin ve ABD Eximbank ları Aralık 2008 de, gelişmekte olan ülkelerdeki ithalatçılar için 20 milyar Dolarlık yeni bir kredi paketi açıklamışlardır. AB tarafından ilan edilen canlandırma paketinin bir parçası olarak Aralık 2008 de, AB nin devlet yardımları politikalarının esnekleştirilmesi ile bir kısım üye ülkeler, kamunun sübvanse ettiği düşük faizli kredi vermeye başlamışlardır 59

60 Finansal Kriz Ortamında Yatırım Teşvikleri Ülkelerin dış ticaret noktasında uygulamaya koydukları hem korumacılık tedbirleri hem de ihracatı teşvik yöntemleri, ülkelerin uluslar arası rekabette sahip oldukları pozisyonların belirleyicisi olabilmektedir. Dış ticareti konu alan tedbirlerin ötesinde ülkelerin sorunlu gördükleri reel sektörleri kurtarmaya ya da rehabilite etmeye yönelik finansal destekler, o sektör özelinde de olsa rekabetçi yapıya etki edecektir. 60

61 Finansal Kriz Ortamında Yatırım Teşvikleri Söz konusu tedbirlerin genel özelliği kısa dönemli olmaları ve kriz ortamında etkilerini hemen göstermeleridir. Bu yönüyle söz konusu tedbirlerin doğrudan krizle mücadele aracı olduğunu söylemek mümkündür. Bunların yanı sıra krizin ortaya çıkardığı sorunlara yönelik doğrudan müdahale aracı olmamakla birlikte orta ve uzun vadede ekonominin rekabetçiliğine önemli katkılan olan tedbirler de bulunmaktadır. Burada amaç, krizin kısa vadeli olumsuz etkilerini dengelemek değil, kriz sonrası dönemde küresel rekabet ortamında avantajları 61 kaybetmemektir.

62 Finansal Kriz Ortamında Yatırım Teşvikleri Son dönemde küresel krize karşı alınan tedbirler incelendiğinde ülkelerin, olası yeni yatırım imkanlardan yararlanmak adına, yatırım teşvik sistemlerini de revize ettikleri görülmektedir. Kriz paketlerinin küçük bir parçasını oluşturan söz konusu revizyonlar, paketin diğer önemli parçalarının gölgesinde kalmakta ve bu nedenle çok da tartışılmamaktadır. Buna rağmen ülkeler vergisel, finansal ya da diğer yatırım teşvik sistemlerinin ya koşullarını daha aşağı çekerek ya da sağlanan teşviklerin seviyesini artırarak, mevcut yatırım teşviklerini çok daha cazip hale getirmeye çalışmaktadırlar. 62

63 Finansal Kriz Ortamında Yatırım Teşvikleri Belirsizliğin ve riskin önemli ölçüde yükseldiği kriz dönemlerinde firmalar kapasite indirimine, konsolidasyona giderlerken yeni yatırım yapmaktan da imtina etmektedirler. Bu nedenle kriz ortamında sağlanan teşviklerin etkilerinin, normal dönemlere kıyasla oldukça sınırlı kalacağını öngörmek yanıltıcı olmayacaktır. Bugün yaşamakta olduğumuz küresel kriz ortamında ülkelerin karşı karşıya kaldıkları ekonomik küçülmede, talebe bağlı olarak üretimin azalmasının ve yeni yatırımların yapılmamasının etkisi vardır. Ekonomik daralma beraberinde işsizlik oranlarında da önemli artışları getirmektedir. Bu açıdan bakıldığında, firmaları yeni yatırım yapmaya teşvik edecek sistemlerin, kriz dönemlerinde etkileri 63 azalmasına rağmen önemleri artmaktadır.

64 Finansal Kriz Ortamında Yatırım Teşvikleri Potansiyel girişimcilerin karşı karşıya kaldıkları risklerin azaltılması, yaratıcı fikirlerin kriz döneminde de olsa hayata geçirilmesi, olası üretim imkanlarının realize edilmesi amacıyla ülkeler, kriz ortamlarında, mevcut teşvik sistemlerinde farklılaştırmaya gidebilmektedirler. Örneğin İspanya, 2009 yılının Ocak ayından itibaren geçerli olmak üzere yeni yatırımlar için tanınan vergisel teşviklerinde farklılaştırmaya gitmiştir yılında belirlenen bölgelerde yapılacak olan 5 milyon Euro nun altındaki yatırımlara, yatırımların %25 ine kadar vergi kredisi imkanı tanınmaktadır. Diğer taraftan Ar-Ge harcamalarına tanınan 64 %20 lik vergi kredisi, %32.5 e yükseltilmiştir.

65 Finansal Kriz Ortamında Yatırım Teşvikleri Portekiz 2009 Mart ayında uygulamaya koyduğu yasa ile, 2009 yılında yapılacak olan yeni yatırımlara tanınacak vergisel teşvikleri düzenlemiştir yılında istihdam yaratılması ve söz konusu istihdamın 5 yıl süreyle sürdürülmesi şartıyla yeni yatırımlara, yatırımın miktarına göre azalarak değişen, %25 e kadar ilave vergi kredisi teşviki getirilmektedir. Fransa, 2009 sonuna kadar yapılan yatırımları, yatırım süresi boyunca kurumlar vergisinden muaf tutmuştur. İrlanda, belirli limitler dahilinde olmak kaydıyla 2009 yılında kurulan yeni şirketlere kurumlar vergisi muafiyeti sağlamıştır. 16 Mart 2009 tarihinde Kore Strateji ve Finans Bakanlığı kurumlar vergisi kanununun revizyon yaparak, geçmiş üç yılda yapılan ortalama yatırım miktarının üzerindeki yeni yatırımlara ilave %10 vergi kredisi verilmesine imkan tanımaktadır. Ayrıca vergi kredisi teşvikinden yararlanabilecek olan sektörlerin de kapsamı genişletilmiştir. 65

66 Finansal Kriz Ortamında Yatırım Teşvikleri Söz konusu vergisel teşviklere ilave olarak, kriz döneminde sıklıkla uygulanan bir diğer yatırım teşvik aracı hızlandırılmış amortismandır. Avusturya 2009 yılının Ocak ayından başlamak üzere 2010 yılının sonuna kadar yapılacak olan duran varlık harcamalarının hızlandırılmış yöntem ile amortize edilmesine imkan tanımıştır. Amerika, Almanya, Çin, Norveç, İspanya, Güney Kore ve Singapur da da kriz döneminde sermaye malı yatırımlarının devamını temin etmek adına hızlandırılmış amortisman uygulamasına geçilmiş ya da halihazırda varolan mevcut uygulamanın kapsamı genişletilmiştir. Finlandiya, 2009 ve 2010 yılında alınan yeni ekipmanlara iki katı oranda 66 amortisman ayırma fırsatı tanımıştır.

67 Finansal Kriz Ortamında Yatırım Teşvikleri Bugün için henüz arka planda kalan ve diğer kriz tedbirlerine kıyasla üzerinde çok da tartışılmayan yatırım teşvikleri, kriz sonrası dönemde çok daha önemli hale gelecektir. Krizde kapanan ya da konsolide edilen fabrikalar, azaltılan kapasiteler, krizin bitiminde alternatif yatırım yeri arayışına uygun bir zemin hazırlayacaktır. Kriz sonrasında tüm ülkeler, krizin yaralarını sarmak ve önceki büyüme trendlerine yeniden kavuşmak adına daha fazla üretim, yatırım ve istihdamı hedefleyeceklerdir ki bu durum, küresel ölçekte çok ciddi bir rekabeti de beraberinde getirecektir. Bu rekabet sürecinde ülkeler, yerli yatırımcılarını elinde tutmak isterken aynı zamanda yabancı yatırımcılan ülkelerine çekmeye çalışacakladır. 67

68 Finansal Kriz Ortamında Yatırım Teşvikleri Önceki yıllarda yaşanan bölgesel krizlerden etkilenen ülkelerin, kriz sonrası dönemde doğrudan yabancı yatırım çekme yarışına girmeleri, bugün yaşamakta olduğumuz küresel kriz sonrasında da ülkelerin benzer bir rekabete gireceklerine işaret etmektedir. Nitekim 1997 Asya krizinden etkilenen ülkeler, kriz sonrasında hızlı iyileşme ve kalkınma amacıyla doğrudan yabancı yatırımları ülkelerine çekmeye çalışmışlardır. Asya Krizi nden önemli ölçüde etkilenen Güney Kore, yabancı yatırımları ülkesine çekmek için 1998 yılında Yabancı Yatırım Promosyon Yasasını uygulamaya koymuştur. Tayland, yabancı yatırımcılara hizmet vermek üzere 1997 yılında Yatırım Kurulu nu kurmuştur. Bir diğer ülke Endonezya, kriz sonrası dönemde döviz rezervlerini artırmak ve varlık satışlarını desteklemek amacıyla 1990 lann ortalarında yabancı yatırım kanununu liberalize etmiştir. Benzer şekilde Malezya Sanayi ve Ticaret Bakanlığı kriz sonrası dönemde aldığı bir kararla doğrudan yabancı yatırım üzerindeki sınırlamaları 68 kaldırmıştır.

69 Finansal Kriz Ortamında Yatırım Teşvikleri 1997 Asya krizinde liberalleşme ve yatırım promosyon ajansı kurma gibi metotlar üzerinden yürüyen yabancı yatırım çekme yarışı, günümüz küresel krizin sonrasında yatırım teşviklerini çok daha kritik ve belirleyici hale getirecektir. Bu dönemde kriz tedbiri olarak küçük çaplı revizyonların yaşandığı yatırım teşvik sistemleri, kriz sonrasında gündemin önemli bir parçası olacaktır. Bugünden yatırım ortamına yönelik tedbirler alan, yatırım teşvik sistemini etkili, cazip ve farklı kılan ülkeler, kriz sonrası dönemde avantajlı 69 konuma gelebileceklerdir.