7. BÖLÜM EKONOMİK İSTİKRARIN GERÇEKLEŞTİRİLMESİNDE PARA VE MALİYE POLİTİKALARININ ETKİNLİĞİ

Transkript

1 7. BÖLÜM EKONOMİK İSTİKRARIN GERÇEKLEŞTİRİLMESİNDE PARA VE MALİYE POLİTİKALARININ ETKİNLİĞİ 1

2 IS LM MODELİ : MAL PARA PİYASALARINDA DENGE IS - LM modeli, J. Hickstarafından 1939 yılında geliştirilmiş bir yaklaşımdır. Çalışmalar 1944 yılında F. Modiglianitarafından geliştirilmiştir dönemindedea. Hansentarafından popülerhale getirilmiştir. Bu modelin amacı, hasıla düzeyinin ve faiz oranının birlikte nasıl belirlendiğini göstermek, faiz oranı değiştiğinde hasıla düzeyinin nasıl değişeceğini incelemektir. Keynesyen milli gelir analizinde sabit varsayılan 2 değişkenden biri olan faiz oranı (diğeri fiyat düzeyi) bu analizde değişkendir. IS - LM modeli, mal ve varlık (para ve tahvil) piyasaları arasındaki ilişkiyi açıklar.. 2

3 IS EĞRİSİ Mal piyasasını temsil eden IS eğrisi, farklı faiz oranlarına karşılık gelen hasıla düzeyini temsil eden noktaların birleştirilmesiyle elde edilir. IS eğrisi negatif eğimli bir eğridir. Çünkü faiz oranının yükselmesi, yatırımların kârlılık oranını düşüreceğinden, yatırım harcamalarını ve toplam talebi azaltır ve sonuç olarak denge gelir düzeyi düşer. Planlanan yatırımlar, faiz oranı ile negatif yönlü ilişkilidir. Keynes e göre yatırımlar, kâr beklentileri ve faiz oranına bağlıdır: I = f (Kâr beklentisi, faiz oranı) Keynesyen modelde kâr beklentileri daha güçlü olsa da, ölçülemediği için yatırımlar, faizin birfonksiyonu olarakalınır. 3

4 IS EĞRİSİ I = f(i) ; i I Y I = I 0 bi (Faiz ile ilişkili yatırım fonksiyonu) Faiz oranının yükselmesi, planlanan yatırımları ve toplam hasılayı azaltır.. Toplam planlanan harcama eğrisi (AE),aşağı doğru kayar Daha düşükbiry düzeyi elde edilir. Herfaiz düzeyinde farklı bir hasıla düzeyi vardır. Hasıla ile faiz oranı arasında, planlanan yatırımlar aracılığı ile kurulan negatif bir ilişki söz konusudur. Mal piyasasında i ve Y arasında, yatırımlar aracılığı ile kurulan bir ters orantı vardır. Tasarruf ise, Keynesyen modelde gelirin (Y) birfonksiyonudur. S = f(y) Y S I = f(i) (Ters orantı), S = f(y) (Doğru orantı) IS = f(i, Y) IS eğrisi; mal piyasasında dengeyi ifade eden, faiz ve milli gelir (hasıla = Y) arasındaki ilişkiyi gösteren ve üzerindeki her noktada yatırımların tasarruflara eşit olduğu negatif eğimli bir eğridir.. 4

5 Şekil 1: TOPLAM HARCAMALAR VE IS EĞRİSİ 5

6 TOPLAM HARCAMALAR VE IS EĞRİSİ 6

7 TASARRUF YATIRIM EŞİTLİĞİNDEN IS TÜRETİLMESİ 7

8 IS EĞRİSİ DENKLEMİNİN ELDE EDİLMESİ Toplam Harcamalar (AE) = Otonom Harcamalar + Uyarılmış Harcamalar Y = AE = C + I + G AE = C 0 + cyd + (I 0 - bi) + G Yd = Y + Tr T ve T = T0 + ty olduğuna göre AE = C 0 + c(y + Tr T 0 ty) + (I 0 bi) + G 0 AE = Y = C 0 + c(y + Tr T 0 ty) + (I 0 bi) + G 0 Y = C 0 + cy + ctr ct 0 cty + I 0 bi) + G 0 Y c (1 t) Y = C 0 + ctr ct 0 + I 0 bi + G 0 Y c (1 t) Y = C 0 + ctr ct 0 + I 0 + G 0 bi C 0 + ctr ct 0 + I 0 + G 0 = A 0 = Otonom harcamalar Y c (1 t) Y = A 0 bi Y = A 0 bi / 1 c (1 t) = 1 / 1 c (1 t) (A 0 bi) 1 / 1 c (1 t) = Harcama çarpanı katsayısı (ke) 8

9 Y = ke. (A0 bi) = IS denklemi IS EĞRİSİ DENKLEMİNİN ELDE EDİLMESİ IS denklemi, milli gelir eşitliğinin gelire bağlı ve otonom harcamalar şeklinde ayrılarak yazılmasıdır. IS denklemi. IS denklemi, mal piyasasını gösteren Y = C + I + G kapalı ekonomi denkleminin faize göre yeniden düzenlenmesi ve otonomile uyarılmışharcamaların ayrılması şeklindedir. Denklemde Y teriminin önünde yer alan 9

10 IS eğrisinin eğimini iki unsur belirler 1- Yatırımın faize duyarlılığı (b) 2- Harcama çarpanı (ke) IS EĞRİSİ EĞİMİ IS nin faiz oranı ve hasıla arasındaki ters yönlü etkileşimi gösterdiği hatırlanırsa (b) ve (ke) ilişkisi daha iyi anlaşılır. i, I Y b ke ilişkisi 1- Faiz oranı düşmesi karşısında yatırımların faize duyarlılığı (b) ne kadar yüksek olursa, bir birim faiz oranı düşüşü karşısında yatırımlardaki ve dolayısıyla hasıladaki artış çok fazla olur ve IS eğrisi yatıklaşır. 2- Ayrıca yatırım artışı karşısında hasıla (Y) düzeyinin ne kadar artacağını çarpan katsayısı göstermektedir. Yatırımlar arttığında Y, çarpan kadar artar. Eğer çarpan katsayısı büyük ise yatırımlar artınca, otonom harcamalar da o ölçüde fazla artar. Bu da Y yi önemli ölçüde arttırır ve IS eğrisi yatıklaşır. 10

11 IS neden dikleşir? Yatırımların Faize Duyarlılığı (b) Marjinal Tüketim Eğilimi (c), Çarpan Katsayısı Çarpan Katsayısı Marjinal Vergi Oranı (t), çarpan Marjinal İthalat Eğilimi (m), çarpan Kısaca faiz oranındaki değişmeler (artmalar ya da azalmalar) yatırımları ve dolayısıyla gelir düzeyini çok fazla etkilemez. 11

12 IS neden yatıklaşır? Yatırımların Faize Duyarlılığı (b) Marjinal Tüketim Eğilimi (c), Çarpan Katsayısı Çarpan Katsayısı Marjinal Vergi Oranı (t), çarpan Marjinal İthalat Eğilimi (m), çarpan Kısaca faiz oranındaki değişmeler (artmalar ya da azalmalar) yatırımları ve dolayısıyla gelir düzeyini çok fazla etkiler. 12

13 13

14 14

15 Şekil 2: IS nin Farklı Konumları i IS 1 IS 1 IS 2 i 1 IS 2 i 2 k e, b k e, b 0 Y 0 Y 1 Y 2 Y 3 Y 15

16 Şekil 3: IS in Farklı Konumları 16

17 IS nin Konumundaki Değişmeler Toplam harcamalar (AE) ile tasarruf ve yatırım fonksiyonunda faiz oranı ve hasıla değişmesi dışında kalan her türlü değişiklik, IS eğrisini sağa (yukarı) veya sola (aşağı) kaydırır. Faiz oranı değişmesi durumunda ise IS eğrisi kaymaz; eğri üzerinde bir noktadan yeni bir noktaya geçilir. IS eğrisinin konumu etkileyen unsurlar şunlardır: Otonom harcamalardaki (A0) değişmeler, IS eğrisini kaydırır. Otonom harcamalar arttığında, toplam hasıla çarpan katsayısı kadar artar, IS eğrisi sağa kayar. ΔY = ke. ΔA0 Otonom yatırımlar (I0) ve kamu harcaması (G 0 ) arttığında IS eğrisi sağa kayar; otonom tasarruflar (S0) ve vergiler (T0) arttığında ise IS eğrisi sola kayar. IS nin Sağa Kayması: Milli geliri arttırıcı unsurlardaki (I,G)artışile; IS nin Sola Kayması : Milli geliri azaltıcı unsurlardaki (sızıntılar, S, T) artışla olur. 17

18 IS nin Konumundaki Değişmeler 18

19 IS nin Konumundaki Değişmeler Genişletici maliye politikası (G 0 ve Tr artışı, T 0 azalışı) ile IS sağa kayar. Hicks-Hansen yaklaşımı olarak, IS - LM eğrileri modeli kapak ekonomi için ele alınmıştır. Modelin genişletilerek açık ekonomiye uygulanması durumunda ihracat ve ithalat kalemleri de IS eğrisinin konumunu etkiler. Otonom ihracat (X0) artışı IS eğrisini sağa, otonom ithalat (M 0 ) artışı ise IS eğrisini sola kaydırır. I0, G0 ve X0 ise IS sağa; S0, T0 ve M0 ise IS sola kayar. Otonom kalemlerdeki değişmeler IS eğrisini paralel olarak sağa veya sola kaydırır. Uyarılmış harcamalardaki değişmeler ise (marjinal tüketim eğilimi; marjinal vergi oranı, marjinal ithal eğiliminin değişmesi ile oluşan değişmeler) IS eğrisinin, eğimini değiştirir. Marjinal tüketim eğilimi artınca, marjinal vergi oranı azalınca (ceteris paribus koşulu ile) harcama çarpanı büyürve IS eğrisinin eğimi azalırve IS yatıklaşır. c, t m ise IS yatıklaşır. 19

20 IS nin Konumundaki Değişmeler Genişletici maliye politikası uygulamaları; - kamu harcamalarındaki - transfer harcamaları, yatırımlar ve otonom harcamalardaki - vergi oranlarındaki, Eğer ekonomi dışa açıksa ihracattaki ve ithalattaki, İş hayatına ya da ekonomikgeleceğe ilişkin olumlu beklentiler, kâr beklentileri, Yatırım teşviklerinde meydana gelen artışlar, Sermayenin marjinal verimliliğindeki artış beklentileri, Fiyatlar genel düzeyindeki azalmalar ve buna bağlı olarak servetteki artışlar (Pigou etkisi) Ekonomide denk bütçe politikası izlenmesi 20

21 IS nin Konumundaki Değişmeler 21

22 22

23 23

24 IS Eğrisi ve Mal Piyasası Dengesizliği IS eğrisi üzerindeki her noktada yatırımlar tasarruflara eşit olurken, sağında ve solunda dengesizlik vardır. Bu yatırım - tasarruf dengesizliği mal piyasasında mal talebi veya mal arzı fazlası şeklinde arz-talep dengesizliğine yol açar. Dengesizliğin ne yönde olduğu belirlenirken IS eğrisi üzerinde alınan bir nokta ile, eğrinin dışında kalan nokta karşılaştırılır, bu noktalar için faiz farkı ve hasıla farkı tespit edilir. 24

25 IS Eğrisi ve Mal Piyasası Dengesizliği E1 ve E2 noktalarında yatırım tasarruf denkliği vardır. E3 noktasında ise faiz düzeyi E1 denge düzeyindeki faiz oranından daha düşüktür. i2 < i1 olduğu için yatırımlar artar. Faizin düşük olması yatırımı teşvik eder (I > S) E3 noktasında Y1 < Y2 olduğu için tasarruflar yetersizdir, çünkü tasarruflar gelire baülı kabul edilmiştir. IS nin solunda yatırımlar tasarrufları aşar (I > S), toplam harcama fazlalığı nedeniyle mal talep fazlası oluşur. IS nin sağında, E4 noktasında i1 < i2 olduğundan, yatırımlar azalır. Ayrıca Y2 < Y1 olduğu için tasarruflar artar, toplam harcama yetersizliği nedeniyle mal arz fazlası oluşur. 25

26 IS Eğrisi ve Mal Piyasası Dengesizliği 26

27 LM EĞRİSİ ve PARA ARZI Keynes e göre para talebi, likidite tercihi olarak ifade edilir. Likidite tercihinin (L) gelir düzeyine ve faiz oranına bağlı olduğu bilinmektedir. İşlem ve spekülasyon güdüsü ile olan para talebi (M d ); likidite tercihi (L) olarak İfade edilir. L = f (Y, i) + - Para arzı (M = Ms) ise faiz oranından bağımsız, otoriteler tarafından belirlenen dışsal bir değişken olarak alınır. Buradan hareketle; M s = M (Para arzı) Para arzı dışsal, faizden bağımsız olduğu İçin LM denklemi yazılırken sadece para talebi denklemi (M D = L) belirleyici olur. M D = L = f (Y, i) (Para talebi); LM = f(y, i) yazılır. (Para arzı ve para talebi) Kısaca para arzı dışsal olduğu için, para talebi denklemi aynı zamanda LM denklemi (para talebi-para arzı denklemi) olmaktadır. LM; para piyasası dengesini gösteren faiz oranı ile hasıla (Y) arasındaki doğru ilişkiyi ifade eden ve üzerindeki her noktada para talebinin para arzına eşit olduğu bir para piyasası eğrisidir. (L = M) 27

28 LM EĞRİSİ ve PARA ARZI 28

29 LM EĞRİSİ VE PARA TALEBİ Para talebi, Keynesyen ekolde aynı zamanda likidite tercihi olarak da adlandırılır. Para talebi, nominal para talebi ve reel para talebi olmaküzere ikiye ayrılır. Nominal para talebi; bireylerin her an kullanıma hazır bir şekilde ellerinde tutmak istedikleri nakit ya da likit miktarını ifade eder. Reel para talebi ise; nominal para talebinin fiyatlar genel seviyesine bölünmüş halidir. M d ile ifade edilir. Ekonomide herhangi bir anda reel para arzı-reel para talebi eşitliği söz konusudur. Yani M s = M d eşitliği mevcuttur. IS-LMmodelinde daima reel değerler (reel para arzı ve reel para talebi) kullanılır. 29

30 LM EĞRİSİ VE PARA TALEBİ Bireylerin ellerinde tutmak istedikleri para miktarını yani nominal para talebini belirleyen üç faktör söz konusudur. Bunlar; Fiyatlar genel seviyesi, milli gelir ve faiz oranı.. Fiyatlar ve gelir seviyesi, elde tutulmak istenen nakit miktarı (para talebi) veya tersi Faiz oranı ise, elde tutulmak istenen nakit miktarı (para talebi) Nedeni; parayı faizde değerlendirmeyip elde nakittutulmakla uğranılan faiz geliri kaybının artmasıdır. Reel para talebi ise, para talebinin enflasyondan arındırılmış halidir. Bu nedenle iki unsur tarafından belirlenir. Bunlar; milli gelir ve faiz oranıdır Milli gelir ile reel para talebi arasında doğru yönlü ilişki varken; faiz oranı ile reel para talebi arasındaters yönlü ilişkivardır. 30

31 Şekil 5: LM Eğrisinin Elde Edilişi 31

32 LM EĞRİSİ L= ky hi para piyasası; reel para talebi ve para arzının kesiştiği yerde oluşur L = para talebini; ky = işlem ve ihtiyat nedeniyle para talebini; hi= spekülasyon nedeni ile para talebini; i = faiz oranını ; k = para talebinin gelire duyarlılığını; h = paratalebinin faize duyarlılığını gösterir. Para talebinin gelir esnekliği (k); para talebinin gelire duyarlılığıdır. Gelirdeki değişme karşısında para talebinde meydana gelen değişmeyi ifade eder. Para talebinin faiz esnekliği (h); para talebinin faize duyarlılığıdır. Faizdeki değişme karşısında para talebinde meydana gelen değişmeyi ifade eder. 32

33 LM eğrisinin pozitif eğimli olmasının nedeni; milli gelir ile faiz oranı arasında doğru yönlü ilişkinin olmasıdır. Gelir, para talebi, faiz oranları. LM EĞRİSİ Faiz (elde nakit bulundurma maliyeti ) ve para talebi ya da tersi LM in eğimi; para talebinin gelir esnekliği (k) ve para talebinin faiz esnekliğine (h) bağlıdır. 33

34 LM neden dikleşir? - Para talebinin gelir esnekliği (k) ya dapara talebinin faiz esnekliği (h) LM eğrisinin eğimi ve daha dik hale gelir (LM 2 ), LM neden yatıklaşır? - Para talebinin gelir esnekliği (k) ya dapara talebinin faiz esnekliği (h) LM eğrisinin eğimi azalır ve daha yatık hale gelir (LM 3 ), Diğerdurumlarda LM??? - Para talebinin faize duyarlılığı sonsuz olursa (h = ise) yani Likidite tuzağı varsa, LM eğrisi yatay eksene paralel olur (LM 4 ), - Para talebinin faize duyarlılığı sıfır olursa (h = 0) yani klasik durum söz konusu ise, LM eğrisi dikey olur (LM 1 ). i LM 1 LM2 LM 3 LM 4 LM 1 = Para talebinin faiz esnekliği = Sıfır LM 2 = Para talebinin faiz esnekliği düşük, LM 3 = Para talebinin faiz esnekliği yüksek, LM 4 = Para talebinin faiz esnekliği= sonsuz 0 Y 34

35 LM FONKSİYONUNUN TÜRETİLMESİ 35

36 LM FONKSİYONUNUN TÜRETİLMESİ 36

37 Para talebinin gelir esnekliği ve LM eğrisinin eğimi 37

38 Reel Para Arzındaki Değişmeler ve LM eğrisinin konumu 38

39 Gelir sabitken, Para Talebindeki Değişmeler ve LM Nin konumu 39

40 Otonom Para Talebindeki Değişmeler 40

41 41

42 LM Eğrisi Dışındaki Noktalar 42

43 43

44 Para Arz Talep Fazlası 44

45 EŞANLI DENGE IS ve LM eğrilerinin kesiştiği noktada (faiz oranı-hasıla düzeyi bileşiminde) hem para hem de mal piyasasında aynı anda denge sağlanmış olur. Denge durumunda; toplam arz-toplam talebe (IS), para arzı da para talebine (LM) eşittir. Para arzı para talebi dengesi ile faiz oranları belirlenir, sermayenin marjinal etkinliği ile yatırım düzeyi belirlenmekte ve yatırımlar ile tüketim; kamu harcamaları ile efektif talep belirlenmektedir. 45

46 PARA ve MALİYE POLİTİKALARININ ETKİNLİĞİ Maliye ve para politikalarının nispi etkinliği konusu, 1929 Dünya Ekonomi Krizi nden bu yana en hararetli tartışma konularından birisidir dan sonra ağırlıklı olarak uygulanan maliye politikasının, dışa açıklık arttıkça Keynes in önerdiği kadar etkili olmadığı görülmüştür. Ekonomideki krizin etkilerinin bir global kamusal zarar olarak görülmeye başlamasıyla birlikte, tartışma maliye ya da para politikalarının nispi etkilerinin sadece belli bir ülkedeki etkilerinden (kapalı ekonomiden), ülkelerarasıetkilerine (açıkekonomiye) kaymıştır Küresel Krizle birlikte maliye ve para politikalarının nispi etkinliği tartışması, uygun maliye ve para politikaları bileşiminin ne olması gerektiği hususuna kaymıştır. 46

47 DIŞA KAPALI BİR EKONOMİDE PARA ve MALİYE POLİTİKALARININ ETKİNLİĞİ Para politikası LM eğrisini; maliye politikası ise IS eğrisini kaydırmaktadır. Gerek para gerekse de maliye politikasının etkinliği, IS ve LM eğrilerinin eğimlerine bağlıdır. PARA POLİTİKALARI Merkez Bankası nın belirlenen amaçlara ulaşabilmek için para arzını değiştirmesine (artırmasına ya da azaltmasına) para politikası denir. Merkez Bankası nın toplam talebi ve bu yolla gelir düzeyini artırmak ya da işsizliği azaltmak için para arzını artırmasına genişletici para politikası (ucuz ya da gevşek para politikası olarak da adlandırılır) denir Toplam talebin kısılıp, enflasyonun önlenmesi amacıyla para arzının azaltılmasına da daraltıcı para politikası (sıkı para politikası) denir.. Merkez Bankası nın para arzını değiştirmede kullandığı temel araç açık piyasa işlemleri dir. Para arzını artırmak için; piyasadan tahvil satın alınır ve karşılığında piyasaya para enjekte edilir. Para arzını azaltmak için; piyasaya tahvil satılır ve karşılığında piyasadaki fazla para emilir 47

48 PARA POLİTİKALARININ ETKİNLİĞİ Para politikasının etkinliği ile kast edilen, örneğin genişletici para politikası izlenmişse bunun gelir düzeyini ne kadar artırabildiğidir Gerek para, gerekse de maliye politikasının etkinliği, IS ve LM eğrilerinin eğimlerine bağlıdır. Burada bir kuralı ifade etmek yararlıdır; Politika uygulamasında kendi piyasasını ilgilendiren doğru ilksırada, karşı piyasayı ilgilendiren doğru ikinci sırada yazılır. İlk sıradaki doğrunun nispeten daha dik, ikinci sıradaki doğrunun nispeten daha yatık olması durumundailgilipolitikanın dahaetkin olacağı kabul edilir. Para politikasını ilgilendiren eğri LM; karşı mal piyasasını ilgilendiren eğri IS ise; 1- LM (para piyasası) nispeten daha dik, 2- IS (mal piyasası) nispeten daha yatay ise, para politikası daha etkin olur. 48

49 PARA POLİTİKALARININ PİYASALARI ETKİLEME SÜRECİ 49

50 GENİŞLETİCİ PARA POLİTİKASI UYGULAMALARI Genişletici para politikaları uygulandığında LM sağa; daraltıcı para politikaları uygulandığında ise LMsola doğru kaymaktadır. Aşağıdaki şekilde genişletici para politikası ile LM sağa kayar ve faizler.. Genişletici para politikası ile, APİ ile tahvil alımı, para piyasasında arz, faiz, yatırım ve gelir Daraltıcı para politikasında ise, LM sola kayar, para piyasasında arzı, faizi, yatırım ve geliri i LM LM 1 i D i 1 D 1 i' D IS 0 Y Y 1 Y 50

51 PARA POLİTİKALARINDA ÖZEL DURUMLAR 1- Para talebinin faiz esnekliğinin sonsuz olması (Likidite Tuzağı) (h = ) (Keynesyen) Para arzı karşısında faizler. Ancak ekonomide faizlerin düşebileceği bir alt sınır vardır. Faizler bu seviyeye kadar indikten sonra para arzı ne kadar artırılırsa artırılsın faizler artık düşmez. Bu durum likidite tuzağı olarak bilinir. Likidite tuzağı durumunda para talebi sonsuz olur. LM eğrisi ise yatay eksene paralel bir hal alır, halk bütün parayı elde tutmaya başlar (gelecekte faizlerin artışı veya tahvil fiyatlarının düşeceği beklentisiyle) Yatırımların faize duyarlılığı (b=0) sıfır ve para talebinin faize duyarlılığı (h = ) sonsuzsa, likidite tuzağı durumunda para arzını artırmak suretiyle gelirin artırılması söz konusu olamaz. Para arzının artırılması sadece LM nin LM 1 konumuna gelmesine neden olur, para arzı ne kadar artırılırsa artırılsın faizler etkilenmemektedir, likidite tuzağı durumunda para politikası tam etkisiz, maliye politikası ise maksimum etkiye sahip olur 51

52 i i 0 i 1 Likidite Tuzağı i 2 M te(i) = i 2 : faizin düşeceği en alt düzey 0 M 0 M 1 M 2 Reel M t 52

53 2- Para talebinin faiz esnekliğinin sıfır olması hali (h = 0) (Klasik durum) Para talebinin faiz değişmelerine karşı duyarsız olmasıdır, bu durum paranın sadece işlem güdüsüyle talep edildiğini gösterir Spekülasyon amacıyla para talebi yoktur. Genişletici para politikası uygulandığında, LM sağa kaymakta ve gelir artmaktadır. Yatırımların faize duyarlılığı (b) yüksek, fakat para talebinin faize duyarlılığı sıfır (h=0) olduğundan LM yatay eksene dik ya da faize paraleldir. Uygulanan genişletici para politikası sonucunda, LM eğrisi LM 1 den LM 2 konumuna gelir, faiz oranları i 1 düzeyinden i 2 düzeyine düşerken, gelir düzeyi ise Y 1 den Y 2 ye yükselir. Monetaristlerin savunduğu bu duruma göre, para politikasının tam etkili olduğu kabul edilir. Maliye politikasının ise gelir üzerinde hiçbir etkisi yoktur (Bu durum TAM DIŞLAMA olarak adlandırılır) i LM 1 LM 2 i 1 D 1 i 2 D 2 IS 0 Y 1 Y 2 Y 53

54 3- Yatırımların faiz esnekliğinin sıfır olması hali (b = 0) Yatırımlar faizdeki değişmelere karşı duyarsız ise, IS eğrisi dikey konumda olur. Bu durumda para politikasının hasıla etkisi ortaya çıkmaz. Yani yatırımlar ve gelir düzeyi değişmez. Para politikası tam etkisizdir. Genişletici para polit izlenerek, LM eğrisi sağa kaymıştır. Bireylerin para-tahvil bileşiminin değişmesi sonucunda faiz oranı i1 den i 2 ye düşmüş, D 1 - D 2 kadar likidite etkisi oluşmuştur. Ancak yatırımlar faize karşı tam duyarsız olduğundan faiz düşse de yatırımlar artmamış, bu nedenle hasıla etkisi ortaya çıkmamıştır.. Ms, Tahvil Talebi, Tahvil Fiyatı, i, I, Y Para arzının artırılmasıyla LM 1 eğrisi LM 2 konumuna gelmiştir. Faizler ise i 1 düzeyinden i 2 düzeyine düşmüştür. Ancak yatırımların faize duyarlılığı sıfır olduğundan hasıla düzeyinde herhangi bir artış olmamıştır.. 54

55 MALİYE POLİTİKALARI Hükümetin ya da parlamentonun hedeflenen amaçlara ulaşabilmek için (enflasyonu önleme ya da işsizliği azaltma gibi), --- kamu harcamalarını (kamu alımları), --- transfer ödemelerini ve --- vergi oranlarını değiştirmesi (artırma ya da azaltma) maliye politikası olarak adlandırılır. IS-LMmodelinde maliye politikası uygulamaları, IS eğrisinin konumunu değiştirir Kamu harcamaları ile transfer harcamalarının artırılıp, vergi oranlarının düşürülmesi genişletici maliye politikası olarak bilinir. Genişletici maliye politikası uygulaması ile IS eğrisi sağa kayar. Genişletici maliye politikalarının amacı; üretim ve istihdamı artırmak, işsizliği azaltmaktır Tersi ise daraltıcı politikalardır, IS eğrisi sola kayar. 55

56 MALİYE POLİTİKALARININ PİYASALARI ETKİLEME SÜRECİ 56

57 GENİŞLETİCİ MALİYE POLİTİKASI UYGULAMALARI Kamu harcamalarındaki artış önce mal piyasası üzerinde etkisini gösterir. IS doğrusu IS 1 şeklinde sağa kayar. Çarpan mekanizmasının işlemesi neticesinde gelir düzeyi Y den Y 1 düzeyine.. Faiz oranlarında ise henüz bir değişme olmamıştır. Ekonomi geçici olarak D noktasında dengeye gelir. Para talebi ile gelir arasında doğru yönlü ilişki olduğundan, gelir düzeyindeki, para talebini Para arzı sabit olduğundan, para talebindeki, faizleri başlar. Faizler, i düzeyinden i 1 düzeyine Faiz oranlarındaki, hem yatırımların hem de tüketim harcamalarının neden olur. Tüketim ve yatırımlardaki azalma toplam talebin ve neticede milli gelirin neden olur. Y 1 düzeyinde olan milli gelir düzeyi Y düzeyine. Yatırımların faize duyarlılığı (b) düşük (IS dik); fakat para talebinin faize duyarlılığının (h) yüksek (LM yatık) olması durumunda maliye politikası daha etkilidir 57

58 GENİŞLETİCİ MALİYE POLİTİKASI UYGULAMALARI i LM i 1 D 1 i D D IS 1 IS 0 Y Y Y 1 Y 58

59 MALİYE POLİTİKALARININ ETKİNLİĞİ Maliye politikasının etkinliği ile kast edilen, örneğin genişletici maliye politikası izlenmişse bunun gelir düzeyini ne kadar artırabildiğidir. Maliye politikasını ilgilendiren eğri IS, karşı para piyasasını ilgilendiren eğri LM olmak üzere; 1. IS eğrisi nispeten daha dik, 2. LM eğrisi nispeten daha yatay ise maliye politikası daha etkin olur. 59

60 MALİYE POLİTİKALARI ÖZEL DURUMLAR 1- Para talebinin faiz esnekliğinin sonsuz olması (Likidite Tuzağı) (h = ) Likidite tuzağı durumunda faiz oranları minimum düzeydedir. Kamu harcamaları ve transfer harcamalarının artırılması ve vergi oranlarının düşürülmesine bağlı olarak toplam talepte artışlargörülür. IS eğrisi sağa kayar, IS konumundan IS 1 konumuna gelir. Talep, üretim düzeyini ve istihdam seviyesi, işsizlik oranları ve gelir düzeyi Y 1 den Y 2 ye Gelirdeki, para talebini de. Ancak, ekonomi likidite tuzağında olduğu için para talebindeki artış, atıl duran fonlardan karşılanır. Bu nedenle faiz oranında herhangi bir değişiklik olmaz.. Sonuçta, likidite tuzağı durumunda maliye politikası tam etkilidir. IS IS 1 i 1 D 1 D 2 LM 0 Y 1 Y 2 Y 60

61 2- Para talebinin faiz esnekliğinin sıfır olması hali (h = 0) Para talebinin faiz değişmelerine karşı duyarsız olması hali, paranın sadece işlem ve ihtiyat güdüsüyle talep edilmesi halidir. Bu durumda LM doğrusu, faiz oranını temsil eden eksene paralel bir hal alır. Uygulanan genişletici maliye politikası sonucunda, IS doğrusu IS 1 konumundan IS 2 konumuna gelir. Faiz oranları i 1 düzeyinden i 2 düzeyine yükselirken, gelir düzeyinde herhangi bir değişiklik olmaz. Bunun nedeni tam dışlama etkisinin ortaya çıkmış olmasıdır. Faizlerdeki artışın, milli gelirdeki artışın bir kısmını ortadan kaldırması ise kısmi dışlama dır. Artan faiz oranları nedeniyle yatırımlarda meydana gelen azalma, milli gelirdeki artışın tamamını ortadan kaldırmıştır. Bu duruma göre, maliye politikası tam etkisizdir i LM i 2 D 2 i 1 D 1 IS 2 IS 1 0 Y 1 Y 61

62 3- Yatırımların faiz esnekliğinin sıfır olmasıhali (b = 0) Yatırımlar faiz değişmelerine karşı duyarsız ise, IS eğrisi dikey konumda olur Bu durumda uygulanan genişletici maliye politikası sonucunda, IS doğrusu sağa doğru kayar, IS 1 konumundan IS 2 konumuna gelir Faiz oranları i 1 düzeyinden i 2 düzeyine yükselirken, gelir düzeyi de Y 1 den Y 2 ye yükselir. Dışlamaetkisi görülmez. Bu durumdamaliye politikası etkilidir.. 62