TÜRKİYE KASIM Prof J.J.McMANUS GLASGOW CALEDONIAN UNIVERSITY, SCOTLAND

Transkript

1 TÜRKİYE KASIM 2008 POLİS VE İNFAZ KURUMLARI HAKKINDA RAPOR Prf J.J.McMANUS GLASGOW CALEDONIAN UNIVERSITY, SCOTLAND İçindekiler Uygulamayla İlgili Özet Metdlji Plis Gözetimi: Yetişkinler Plis Gözetimi: Çcuklar Ceza İnfaz Kurumları Rapr plis ve jandarma gözaltı merkezlerini de içermekte lup, bu kısımların tercümesi yer almamaktadır.

2 Uygulamayla İlgili Özet Plis gözaltı yönetmelikleri 2005 ten bu yana bu alanda aktif Uluslar arası kuruluşlarca istenen tüm tedbirleri tam larak yansıtmaktadır. Buna ek larak, karakl ziyaretlerinde tutulmakta lan kapsamlı kayıtlardan bir kişinin gözaltına alınması durumunda yönetmeliklerin getirdiği yükümlülüklere tamamen uyulduğu ve gözaltına alınma sürelerinin aslında çk kısa lduğu açıkça anlaşılmaktadır. Ziyaret edilen kurumlar nispeten yenidir. İki yıldan bu yana İşkenceyi Önleme Kmitesi standartlarına uygun larak dğal ışık ve havalandırmadan yararlanmak için eski dizayn yetkililerce değiştirilmiştir. Yeni karakllar inşa edilip, eski karakllar uygun lmadıkları için yedeğe çekilirken eski karakllarda kullanılan yetersiz günışığı ve havalandırmanın telafi edilmesi gereklidir. İlerlemeyi sağlamlaştırmak için çeşitli faktörlere ihtiyaç vardır: Tıpla ilgili lmayan kişilerin adli tabibin muayene raprlarına ulaşmasıyla tıbbi gizlilik ilkesi ihlal edilmektedir. Bu raprların sruşturma dsyasına aktarılması için başka bir yöntem bulunmalıdır. Adli tıp kurumunun Adalet Bakanlığı altında bu alanda tek kurum knumundadır ve ülkede tam bağımsız lan bir adli tıp servisi bulunmamaktadır. Plisin gözaltına alınan ve tutuklanan kişilerle yaptığı görüşmelerin ses veya görüntü kaydı halen bulunmamaktadır. Bazı kayıtlar çğu Avrupa ülkesinde standart bir biçimde yapılmakta ve bu durum da kötü muamele ve mesnetsiz kötü muamele iddialarına karşı mükemmel kruma sağlamaktadır. Plis gözaltı binalarının ana teftişi Cumhuriyet Savcılarınca yerine getirilmektedir. 5,344 ceza infaz kurumunun bazılarının denetlenmesi, il ve bölge İnsan Hakları Kurullarınca İnsan Hakları Başkanlığının talimatlarına göre yapılmasına rağmen kendi hazırladığı raprları yayınlamaktan srumlu gerçek anlamda bağımsız ve özel bir denetim mekanizmasının kurulması göz önünde tutulmalıdır. Türkiye OPCAT i nayladığında buna ihtiyaç duyulacaktır. Tutuklu veya hükümlü larak cezaevinde tutulan çcuk sayısını azaltmak ve gözaltında bulunan çcuklara sadece gerekli lduğu kadar güvenlik tedbiri uygulanmasını sağlamak için yğun gayret sarf edilmesine ihtiyaç bulunmaktadır. Cezaevleri Sn yıllarda çağdaş Avrupa ve Birleşmiş Milletler standartlarıyla uyum sağlamak amacıyla Türk cezaevlerinde çeşitli prje ve prgramlar uygulanmaktadır ve pek çğu da başarılmıştır. Ancak gelişmeleri engelleyen, geçmişten kalan iki miras mevcuttur: Türkiye de mahkemenin verdiği cezadan başka cezaevinin şartları itibariyle ilave cezalandırma anlayışına göre dizayn edilmiş küçük ölçekli pek çk cezaevi mevcuttur. Bunların yerine interaktif bir kntrl ve dinamik bir güvenlik sağlayacak şekilde dizayn edilen cezaevleri yapılana kadar, cezaevlerini ceza larak görmektense ceza için görmek eğilimi her zaman lacaktır. Oldukça yüksek tutuklu ranları -ki bunlardan bir kısmı neticede beraat etmektedir- ve çcuk mahkûm sayısı, kriminljik davranışlarını tanımlama ve salıverilmeye hazırlama knularında mahkûmlara yardım amacıyla tasarlanmış lumlu rejimler kurulmasını zrlaştırmaktadır. Tutuklanma 2

3 uygulamasının azaltılması, özellikle çcuklar için, tutukluluk sürelerinin kısaltılması ve itiraz sürecinin büyük randa hızlandırılması tutuklu sayılarının düşmesine katkıda bulunacaktır. Bu temel knulara ilaveten, cezaevlerini geliştirmek için temas edilmesi gereken diğer knular da bulunmaktadır. Persnel sayısı ldukça düşüktür, bu nedenle mahkûmlarla uygun etkileşim ve yeni eğitilmiş persnelden tam larak yararlanma lanağı azalmaktadır. Persnel eğitimi büyük ölçüde gelişmiştir ancak becerilerini uygulayabilmeleri için daha fazla persnel gerekmektedir. Özellikle E ve F Tipi cezaevlerinin, mahkûmların güvenli etkileşimi için uygun araçlarla düzenlenmesi gerekmektedir. Diğer mahkûmlarla ilişki kurulması nrmalde günlük en az 8 saat lmak üzere lmalıdır. Yalnızca özel ve sürekli bir güvenlik ihtiyacı lduğunda mahkûmların ilişkisi engellenmelidir. Bütün cezaevlerinde acil larak daha çk prgrama ihtiyaç vardır. İşkenceyi Önleme Kmitesi mahpusların her gün en az 8 saat yapıcı faaliyetlerle meşgul edildikleri bir cezaevi ile karşılaşmamıştır. Erkeklerin çğunlukta bulunduğu cezaevlerinde kalan az sayıdaki kadın mahkûmların özellikle hücre dışındaki faaliyetlerine ve sağlıklarına özel ilgi gösterilmelidir. Aileyle temas çk sınırlıdır ve bunun makul bir nedeni yktur. Kapalı görüş yaygındır ve dört aylık süre içerisinde yalnızca bir kez temasa izin verilmektedir; mahkûmlar ve aileleri ziyaretlerle ilgisi lmayan laylar için bir disiplin cezası larak ziyaretten yksun bırakılmaktadır; ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası mahkumları diğer mahkumların ziyaret haklarının yarısına sahiptir. Telefn görüşmeleri haftada 0 dakikayla sınırlandırılmaktadır. Bunun güvenlikle ilgili hiçbir nedeni bulunmamaktadır. Sivil cezaevi izleme kurulları kurulmuştur. Bunların tplumu bir bütün larak daha iyi temsil edebilmesi, kendi eğitimlerini rganize etmelerine lanak tanınması ve bağımsızlıklarına vurgu yapılması için büyük çabaya ihtiyaç vardır. İzleme kurulları güvenlik knuları ve mahkûmların bireyselliğini uygun şekilde kruyarak faaliyetlerini kamuyla paylaşmalıdır. Mevcut durumda izleme kurullarının BM İşkenceyle Mücadele Sözleşmesine ek İhtiyarî Prtkl standartlarını karşıladıkları şüphelidir. STK lar nrmal cezaevi faaliyetlerine katılmaları knusunda daha çk cesaretlendirilmelidir. 3

4 250 mahkûmdan daha çk mahkûmun bulunduğu her cezaevinde EPR tarafından öngörülen bir kurum dktrunun bütün görevlerini yapmak üzere tam zamanlı bir tıp dktru atanmalıdır. 250 hastaya dktr ranı, bütün tıbbî yükümlülüklerin yerine getirilmesine lanak sağlayacaktır. Snuç Görüşülen bütün yetkililerde, standartları, süreçleri ve uygulamaları çağdaş Avrupa standartlarıyla uyumlu hale getirmek için gereken her şeyi yapma knusunda açık bir istek bulunmaktadır. Büyük ilerlemeler kaydedilmiş lması ve sağlanan kaynakların kullanılmış lması yetkililerin neyin gerekli lduğunu anladıklarını göstermektedir. Yeni ve mdern uygulamaların plis ve ceza infaz kurumlarının eski binalarına aktarılması ldukça zrdur, yeni binaların inşası da kaçınılmaz larak zaman alacaktır. Bu aradaki zamanda, diğer değişiklikler, tanımlandığı üzere, herkesin yararına lacak şekilde, özgürlük kaybı tecrübesini geliştirmek azaltmak-için kullanılabilir. Devam eden kararlılıklarını göstermek için Türk yetkililerin Birleşmiş Milletler İşkenceyle Mücadele Sözleşmesine ek İhtiyarî Prtklü nayları önemli bir adım lacaktır. METODOLOJİ -Ziyaretten önce Türkiye hakkında Avrupa Knseyi Avrupa İşkenceyi Önleme Kmitesinin ilgili raprlarıyla Avrupa Birliği adına çalışan önceki uzmanların raprları ve iç hukuk mevzuatının kunması, 2-Brüksel de Türk yetkililerle planlama tplantısı yapılması 3-Ceza ve Tevkifevleri (CTE) Genel Müdürlüğünden brifing alınması 4-CTE Genel Müdürlüğünün rganizasynunda Elmadağ Kapalı Cezaevi, Şaşmaz Açık Cezaevi, Sincan nlu L Tipi Cezaevi, Ankara 2 nlu F Tipi Cezaevi ve Çankırı E Tipi Kapalı Cezaevi, Ankara eğitim merkezi ziyaretleri. Her bir kurumda hem persnelle hem de mahpuslarla görüşülmüş, kurumların fiziksel durumlarıyla, uygulanan rejime bakılmıştır. 5-İçişleri Bakanlığına bağlı plis ve jandarma kuruluşlarından Yildizevleri Plis Karaklunu ve Ankara Çcuk Şubesi ve Akyurtta Jandarma Nezarethanelerini kapsayan ziyaretler. 6-Yapılan tplantılar; Sivil tplum kuruluşlarıyla, Çankırı Cezaevi Sivil izleme Kurulu üyeleriyle, Ankara İnfaz Savcısıyla, 4

5 İnsan Hakları Kmisynunun cezaevlerinin izlenmesiyle ilgili alt kmite başkanıyla, Ankara Barsuyla 7. Ziyaret sırasında ve snrasında sağlanan detaylı yazılı bilgi içeren malzemeler. Gözaltına Alma, Tutuklama ve İfade Alımı POLİS GÖZETİMİ Haziran 2005 tarihli Nlu Resmi Gazetede yayınlanan Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliği kimlikleri lmayan, lası şahit ve şüpheli lan kişilerin ilk gözaltına alınma süreçlerini kntrl eder. Gözaltına alma süresinin maksimum periydu daha az ciddi vakalarda 24 saat iken büyük bir grup şüpheli lması durumunda üç güne kadar uzatılabilir. Daha ciddi suçlarda gözaltı süresi 48 saat iken bu süre, 4 güne kadar uzatılabilir. Bu süre acil durumlarda bir hakimin gözaltına alınan kişiyi dinlemek şartıyla naylaması durumunda yedi güne kadar uzatılabilir (Yönetmelik Madde 3 ve 4). Bu süreler maksimumdur ve yönetmelikler savcıların tutuklanan kişilerle mümkün lduğunca ivedi biçimde ilgilenmesini teşvik etmektedir. Yönetmelikler İşkenceyi Önleme Kmitesinin genel standartlarında belirttiği üzere ilk gözaltına alma işlemi ile ilgili tüm faktörler için eşit şekilde kurallar kymaktadır. Bu nedenle: Odalar dğal ışık ve havalandırma ikanı lan, tüm mbilyası lan, tuvalete ve banyya ulaşım imkanı bulunan 7 metrekareden az lmayacak şekilde lmalıdır (Madde 25). Odalarda en fazla 5 kişi bulunabilir (Madde ). Küçükler her zaman yetişkinlerden ayrı tutulmalıdır (Madde 9). Gözaltına alınanın yakın akrabalara gecikme lmaksızın bildirimde bulunulmalıdır (Madde 8). Yakalama anında güç kullanılması halinde derhal ve her durumda yakalamanın snunda tıbbi muayene işlemi yapılmalıdır. Sruşturma memuru tıbbi muayene sırasında kişinin yanında lmamalıdır. Görevliler yalnızca dktrun talebi üzerine tıbbi muayene sırasında hazır bulunabilirler. İşkence veya kötü muamele bulgularıyla uyumlu tıbbi muayene snuçları derhal Cumhuriyet Savcısına bildirilmelidir. Bir kpya kurumun kayıtları için, bir kpya tutuklu için, bir kpya da sruşturma dsyası için lmak üzere tüm tıbbi raprlar üç kpya larak düzenlenmelidir (Madde 9). Gözaltına alınan kişi savunma için avukat hakkına her zaman sahiptir ve avukat müvekkili ile özel larak görüşebilir ve herhangi bir srgulama veya ifade alma sırasında hazır bulunabilir. 8 yaş altında lanlar, sağır ve dilsiz lanlar, kendilerini savunamayacak durumda lanlar ve alt sınırı 5 yıl veya daha fazla hapis cezasını gerektiren suçlarla suçlanan kişilerin mutlaka bir savunma avukatlarının lması gereklidir (Madde 20, 2). 5

6 Detaylı bir gözaltı kaydı tutulmalı, diğer hususların yanında gözaltına alınan kişinin yakınlarına ve avukatına haber verildiği zamanın da kayda geçirilmesi gerekmektedir. (Madde 20). Buna ek larak, Yönetmelik hükümleri, zalimane lan şeylerin yasaklayarak srgulama şeklini düzenlemekte (Madde 23), ve savcıların gözaltı birimlerini düzenli larak denetlenmesini gerektirmektedir (Madde 26). Aslında, Yönetmelik hükümleri kendi türü içinde bir mdel luşturmakta ve bu hükümlere uyulması durumunda en azından Uluslar arası nrmlara uyum sağlanmış lacaktır. Alan ziyaretlerinden bildiğimiz kadarıyla, gerçekten bazı alanlar uyum içerisindedir. Böylece, plis karakl ziyaretinde her gözaltına alınan kişinin gözaltına alındığında, salıverilmeden veya nakledilmeden hemen önce tıbbi muayene için Bölgesel Adli Tıp Merkezlerine hemen gönderilmesi rutin uygulama durumundadır ve persnel uygulamanın her yerde bu şekilde lduğunu belirtmiştir. (Yakın zamanda meydan gelen bir gözaltında ölüm layına ilişkin düzenlenen raprda dktrun gözaltına alınan kişiyi görmeden rapr düzenlediği belirtilmektedir ki bu durum kaygı verici bulunmuştur. Eğer bu iddia dğru ise gözaltına alınan kişilerin görünüşteki mükemmel krunduklarına dair algıya ciddi şekilde zarar verecektir. ) Görünüşe göre bu durumda ülkedeki tek Adli Tıp Servisi Adalet Bakanlığının kntrlü altında işletilmekte ve bu servis dışında mahkemeler tarafından kullanılabilecek nitelikli adli tabipler bulunmamaktadır. Böyle bir tekelci durum bu çk önemli alanda açıkça bağımsız ve etkili hizmet sağlanması için elverişli değildir. Ziyaret etmek için götürüldüğümüz plis ve jandarma karakllarının ülkenin en iyi karaklları lduğu açıktır. Her ikisi de nispeten yeni ve Ankara nın suç ranı düşük lan bölgelerinde kurulmuş karakllardır. Nitekim plis karaklunda yılda 80 gözaltı vakası gerçekleşirken, jandarma karaklunda 0 gözaltı vakası gerçekleşmektedir. Her iki karaklda da ziyaretimiz sırasında hiç gözaltında tutulan kimse yktu. Plis karaklları hakkında zaman içinde yapılan tavsiye kararlarından yetkililerin birçk şey öğrendiğini görmek bizim açımızdan çk faydalı ldu. Çağdaş standartları karşılamak için, farklı bir felsefe ile yapılmış lan eski binaları restre etmek, eğer imkansız güç labilir. Bu yüzden bu tür binaları yeniden ziyaret etmek biraz haksızlık sayılabilir. Bununla birlikte, eğer daha yeni binalarda yeni standartları karşılamak için gereken değişiklikler yapılmamışsa yetkililerin söylenen şeylere gereken önemi vermedikleri snucuna varılabilir. Hem Jandarma hem de plis karakllarında gereken derslerin öğrenilmiş lduğu ldukça açıktır. Ziyaret ettiğimiz plis karaklu 50 gözaltına alınmış kişinin kalabileceği imkana sahipti. 4 m 2 lik iki tane ikili hücre bulunmakta idi. Her bir hücre yatak ve battaniyelere, bir sıra ve bir masaya sahipti, fakat dğal ışık ve havalandırma bulunmamakta idi. Hücre kapıları Amerikan bar tipinde lup kapalı devre elektrikli televizyn kameraları ve ses kayıtları ile dnatılmıştı. Persneli aramak için çağrı zili yktu. Hücrelerden tuvalet bölümüne klayca geçilmekte idi ve iki pisuvar, bir alaturka tuvalet, iki el yıkama lavabsu ve bir duş bulunmakta idi. Hücre ve kridr duvarlarında gözaltına alınanların hakları ile ilgili hepsi Türkçe lan bilgiler yer almaktaydı. Duvarlarda yazılar veya tahribat izleri gibi şeyler yktu. Diğer kalacak yer futbl maçı veya gösteri snrası gözaltına alınan grupların kalacağı yer larak dizayn edilmiş büyük bir dep hücresiydi. Bu bölüm 2006 dan beri kullanılmamıştır. Ziyaret edilen jandarma karaklu iki yıllıktır ve yeni Yönetmelik ile tam uyumlu larak inşa edilmiştir. Birisi erkekler diğeri kadınlar için lmak üzere iki hücresi vardır. Her ikisi de da içerisinde bulunan tuvalet ve duş hariç lmak üzere 5 m 2 lik alana sahipti. Yine hücrelerin önünde hücre demirleri vardı ve çağrı cihazları yktu. Her hücrede kapalı devre elektrikli televizyn kameraları vardı. Dğal ışık yalnızca erkeklerin kaldığı hücrede bulunmakta idi 6

7 fakat her iki hücrenin de aydınlatma sistemi çk iyi idi. Yatakların üzerinde yumuşak çarşafları ve üçer adet battaniye bulunmakta idi. Her iki karaklun göze çarpan özelliği kayıtların tutulmasındaki mükemmellikti. Gözaltı süresi byunca meydana gelen her lay kayıt altına alınmakta ve sık sık gözaltında bulunan kişinin imzası alınmak suretiyle tasdik edilmekte idi. Böylece yakınlarına haber verme zamanı ve avukat çağrılması gözaltında bulunan kişi tarafından da naylanmaktadır. Dsyaların her birinde adli tıp uzmanının gözaltındaki şahsın ilk tıbbi muayenesinde ne söylendiğine ilişkin tıbbi kayıt bulunmaktaydı. Persnel, sruşturma dsyası için hazırlanan rapr suretinin kendilerine verildiğini; bu rapru, ilgili şahsı naklederken farkında lmaları gereken bir şey lup lmadığını anlamak için her zaman incelediklerini belirtmiştir. İlgili kişinin tutuklayan yetkili birimlere karşı herhangi bir iddiada bulunması durumunda söz knusu rapr persnele verilmemektedir. Yiyeceklerin dağıtılması kayıt altına alınmaktadır ve Cumhuriyet Savcısı tarafından bazen gözaltında tutulanlara ailelerinden yiyecek gönderilmesine izin verilmektedir. Plis ve Jandarma karaklundaki persnele karşı herhangi bir şikayet kaydedilmemiştir. Jandarma, kendisine karşı yapılacak şikayetlerin iletilmesi için ulusal çapta hizmet veren özel bir hat kurulmuş lduğunu ifade etmiştir. Her ikisi birim de Cumhuriyet Savcıları tarafından düzenli larak ziyaret edilmektedir. Her iki karakl avukatların müvekkillerle görüşebileceği, persnelin duyamayacağı özel dalara sahiptir. İnceleme daları nrmal fislerdir. Türkiye de hiçbir yerde kullanılmadığı için vide veya ses kayıt ekipmanı bulunmamaktadır. Ziyaretler karaklları yasal larak denetlemek için Cumhuriyet Savcılarınca düzenli larak yerine getirilmekteydi. Bu ziyaretlerin kaydı tutulmakta lup ziyaretlerin gözaltında birileri varken yapıldığı açıktır. Bu ziyaretlerin yapılması bir iç denetim sistemi lması bakımından önemlidir ve ziyaretler günün ve gecenin her saatinde yapılmaktadır. Ancak yine de karaklların ziyareti ve denetlenme yetkisinin bağımsız bir kuruluşa verilmesi ayrı bir öneme sahiptir. İnsan Hakları Başkanlığı altında İl İnsan Hakları Kurullarınca denetim yapılmasına başlanmıştır. Ancak bu kurulların OPCAT ta belirtildiği şekilde bağımsız engelleyici bir mekanizma larak görev yapmak için gereken yasal temel, eğitim ve tecrübeye sahip ldukları şüphelidir. Raprlarının Adalet Bakanlığınca yayınlandığı ifade edilmiştir, fakat denetlemeler sırasında kullanılan standartların ne lduğu rtaya knulmamıştır. Bu knu hakkında daha fazla bilgi sağlanması yararlı lacaktır. Snuç ve Tavsiyeler 2005 Yönetmeliğinden açıkça anlaşılmaktadır ki yetkililer İşkenceyi Önleme Kmitesi gibi kuruluşların yaptığı tavsiyeleri dikkate almışlardır. Her ne kadar özellikle kadın hücrelerindeki tuvaletin yeri gözetim yapılmasını zrlaştırsa da sn zamanlarda dizayn ve inşa edilen jandarma karaklları tavsiyelerin ne kadar dikkate alındığını rtaya kymaktadır. Hücrelerdeki kapalı devre elektrikli televizyn kameraları ile de prblemlerim ldu. Kamera sistemi gözaltındakilere hiçbir şekilde mahrem alan bırakmamaktadır ve hücre alanında görevlendirilecek bir memurun yerine kullanılmak için çk uygun bir araç değildir. Parmaklıklı kapılar gözaltındakiler tarafından bazen hücre içi iletişimi klaylaştırdığı için tercih edilse de da mahremiyet açısından srun luşturmaktadır. Kridrlarda ve rtak alanlardaki kapalı devre elektrikli televizyn kameraları yeterlidir. Belirtildiği üzere kayıtların tutulması mükemmel düzeydedir ve gözaltına alınan kişilerle ilgili yönetmelikte belirtilen geleneksel kruma yöntemleri ile uyumlu larak yapılmaktadır. Ziyaret edilen karaklların özellikle iyi durumda lanlar arasından seçilmiş lması ve önceden bizim ziyaretlerimizden bilgi alınmış lduğu halde, detaylara gösterilen özen etkileyici idi. Bu durumun tüm ülke genelinde aynı lduğu yönünde güven luşmuştur. 7

8 Yaptığım Tavsiyeler Tıbbi alanla ilgili lmayan kişilerin adli tabibin muayene raprlarına ulaşmasıyla tıbbi gizlilik ihlal edilebilmektedir. Bu raprların sruşturma dsyasına aktarılması için başka bir sistem kurulmalıdır. Tüm gözaltına alınanların, gözaltı işleminin başında ve snunda tıbbi larak muayene edilmesi umut vericidir. Bununla birlikte hala bağımsız adli servisler bulunmamaktadır. Uygun lmadığını belirttiğim yerlerde kapalı devre elektrikli televizyn kameraları bulunmakla beraber şüphelilerle yapılan görüşmeleri kaydedecek ekipman bulunmamaktadır. Vide veya ses kaydı hem gözaltındakiler hem de sruşturmacılar için mükemmel bir kruma sağlamaktadır ve bu tür kayıt sistemlerinin ülke genelinde kurulması teklifi göz önünde bulundurulmalıdır. Halihazırdaki teftiş sistemi tam larak bağımsız değildir. Herhangi bir zamanda gözaltı merkezlerini ziyaret etme, gözaltı kayıtlarını inceleme, gözaltındakilerle özel larak görüşme yetkilerine sahip ve kendi raprlarını yayınlama srumluluğu lan bağımsız özel bir denetim sisteminin kurulması teklifi dikkate alınmalıdır. Bu daha fazla şeffaflık garantisi sağlayacak ve Türkiye nin OPCAT ı naylamaya hazır lduğunu garantiye alacaktır. Plis Çcuk Gözaltı Birimi Özel bir çcuk birimi 967 de kurulmuş ve şimdi 98 kişiden luşmaktadır. Bu birimin amacı suç şüphelisi lan çcukların bakim ve krunma ihtiyaçlarının giderilmesidir. Yeni Çcuk Kruma Kanunu (2005) 8 yaş altındaki çcukların yargılama sürecinde yetişkinlerden ayrı tutulması gerektiğini belirtir. 8 yaşın altındakiler için uzman Cumhuriyet Savcıları ile Hakimler bulunmaktadır ve bu kişilerin kendilerinin de anne-baba lmaları gerekmektedir. 2-5 yaş grubundakiler hakkında cezai süreç başlatılmadan önce cezai srumluluklarının bulunup bulunmadığı incelenmektedir. Ülkede şu an 3000 civarında tutuklu bulunmaktadır ve bunların çğunluğu yetişkin ceza infaz kurumlarındaki özel birimlerde kalmaktadırlar. Her yeni gözaltı girişi bir ssyal çalışmacı tarafından yapılmaktadır. Tplam 398 çcuk geçen yıl merkezden çcuk mahkemelerine gönderilmiştir. Birçğu çk kısa bir süre kalmıştır. Sıklıkla kuruma geliş ve ayrılışta şüpheliler için mecburi lan dktr muayenesi süresi kadar kalmışlardır. Bunlardan sadece 23 ü tutuklanmıştır ve şimdi Sincan da bulunmaktadır. Burada gözaltı süresi en fazla 24 saattir ve tüm şüphelilerin avukatla görüşmesi sağlanır ve bu çğunlukla saat içinde gerçekleşir. Bir çcuk gözaltına alındığında, çcuk anne babası tarafından fiziksel istismara uğradığını belirtse dahi aileleri hemen bilgilendirilmelidir. Bu tür durumlarda çcuk anne babası ile görüşürken bir ssyal çalışmacı hazır bulunmalıdır. Mahkeme işlemlerine knu lan gözaltı biriminde muhafaza altında bir gece geçirmek zrunda kalan çcuklar bakım ve kruma ihtiyacında farklı bir alanda barındırılırlar. Sınırlı havalandırma, zayıf günışığı ve yapay ışığı bulunan her biri 0 m 2 lan 2 da bulunmaktadır. Odalarda kapalı devre elektrikli televizyn kameraları bulunmaktadır. Bazıları 2 yataklı ve battaniyelidir. Diğer yanda bakım ve kruma gereksinimi lan vakalar için kullanılan Misafir Evi daha az resmidir, 4 yataklı dalar iyi günışığı, yapay ışık ve havalandırmaya sahiptir. Bu dalardaki çcukların tutuklanmamış ldukları bize hatırlatıldı. Yrum Bu bölümde muameleler uygun larak izlenmekteyken, tutuklanan çcukları gece tutmak için kullanılan yer bu amaç için çk uygun değildir. Orada bulunuş nedenlerinin önemi 8

9 lmaksızın büyük ihtimalle merkeze getirilen çcuklar arasında çk az fark bulunmaktadır. Hepsine aynı şekilde davranılması düşünülebilir. Bununla birlikte gerçekte çk azının gece byunca kaldığı belirtildi. Haklarında daha hızlı bir usul uygulansa da, ülke genelinde 2500 çcuğun tutuklu bulunması endişe vermektedir. Bu çcukların sayısını ve tutuklu kaldıkları süreleri azaltmak için her türlü gayret gösterilmelidir. Ankara Çcuk Eğitim Evine yapılan ziyaretten anlaşıldığı üzere bu çcuklarla ilgili larak güvenlik çk hayati bir knu larak görülmemektedir ama yine de bu çcukların pek çğunun muhtemel tutukluluk süreleri de göz önünde tutularak güvenli kşullarda tutulabilirlerdi. (Yine de her yıl buradan düşük güvenlik kşuluna uymayan 0 kadar çcuğun güvenlik nedeniyle Sincan a gönderildiği bize söylendi). Muhtemel tutukluluk süresi nedeniyle çcuklarla ilgili tüm değerlendirmelerin nlara durumlarına uygun güvenliğin uygulandığını garanti almak amacıyla yapılması önemlidir. Elbette, denetimli serbestlik görevlisinin nayına tabi lmak şartıyla kişinin duruşmaya kadar tplum içinde bulunması gerektiği varsayımı lmalıdır. CEZA İNFAZ KURUMLARI Arka plan Birçk ülkede lduğu gibi Türkiye de ceza infaz kurumları knusunda mağduriyetler yaşamış bir tarihçeye sahiptir. Türkiye geçmişten çk sayıda birçğu çk eski ve 2. yüzyılın gerektirdiği kşullara uydurulması mümkün lmayan, tamamı birbirinden farklı şekilde dizayn edilmiş küçük yerel cezaevleri devralmıştır. Ülkede küçük ceza infaz kurumlarının kapatılması ve bunların yerine nüfusun yğun lduğu merkezlere yakın yerlerde büyük ceza infaz kurumları yapılması kararlaştırılmıştır. Küçük ceza infaz kurumlarının mahkûmların evlerine yakın yerlerde bulunmasının birçk avantajı bulunmakla birlikte hâlihazırda bu yerlerde küçük gruplar için düzenli faaliyetler gerçekleştirmek mümkün lmamaktadır. Keza bu küçük ceza infaz kurumlarının birçğu fiziksel açıdan çk kötü durumdaydı ve mdern zamanların standartlarını karşılayabilecek durumda değildi. Avrupa Birliği/Avrupa Knseyi nin katılım ve katkıları sayesinde 8 ay önce iki yeni mdel ceza infaz kurumu yapılmıştır. Bu günlerde 90 ceza infaz kurumunu mesleki eğitim atölyelerine dönüştürmek üzere yeni bir prgram başlatılmıştır. Prjelerde aynı zamanda ceza infaz kurumu persnelinin de eğitilmesi söz knusudur ve şu anda ülke çapında bu amaçla kurulmuş 5 eğitim merkezi bulunmaktadır. Eğitim merkezleri, kısa zamanda tüm ülke genelinde etkin rl ynayacak lan suç işleme davranış prgramlarının dağıtımı ve sunumu knularında persnelin yetiştirilmesi knusuna yğunlaşmışlardır. Hükümlü ve Tutuklular Ülkede tplam 422 adet ceza infaz kurumu bulunmaktadır. Ziyaretimizin birinci günü itibarıyla 43,676 hükümlü, 8,445 hükümözlü ve 4,202 tutuklu lmak üzere tplam 02,238 kişi ceza infaz kurumlarında tutulmaktadır. Bu sayılar ceza infaz kurumlarındaki ranın 00,000 de 40 veya bazı iddialara göre 20 lduğunu göstermektedir ki bu ran Avrupa daki en yüksek randır, ancak kabaca bakıldığında Avrupa rtalamasının çk uzağında değildir. Asıl şaşırtıcı lan ceza infaz kurumlarında bulunan tutuklu ve hükümözlülerin sayısıdır ki bu sayı hükümlü sayısından çk fazladır. Diğer Avrupa ülkelerinde cezası kesinleşmemiş mahkûmların ranı %5 ilâ %25 iken Türkiye de bu ran %40 ı bulmaktadır. Bu da hukuken izin verilen yargılama öncesi tutukluluk ve temyiz süreçlerinin ne kadar uzun lduğunu göstermektedir. Mevzuatın AİHS ve AİHM kararları ile uyumlulaştırılması sırasında hakkında hüküm verilmemiş mahpusların dikey sayısı, 9

10 yargılama öncesi tutuklamanın kamunun güvenliği veya hakkaniyet gerektirmediği halde kullanılmaya devam edildiğini gösterebilir. Şu çk iyi bilinmektedir ki, mahkûmlar arasında cezası kesinleşmemiş ve aldığı cezayı temyiz etmiş kişileri ceza infaz kurumlarında tutabilmek idari larak çk zrdur. Bu kişiler, cezası kesinleşmiş lanlara göre daha fazla haklara sahip lduğundan bunları belirli kurallara tabi tutma, çalıştırma, eğitme ve kendilerine davranış prgramları uygulama daha zrdur. Eğer Adalet Bakanlığı bu knu üzerinde yeterince çalışmış lsaydı, CTE Genel Müdürlüğü nün ve çalışanlarının iş yükü ldukça hafiflerdi. Aynı şekilde 2,500 çcuk mahkûm da persnel ve uygun yerleşim yerlerini zrlamış lmalıdır. Çcukların yetişkinlere göre epeyce farklı ihtiyaçları bulunmaktadır. Örneğin tplum içinde eğitimlerine devam edebilmeleri için izin verilmesi gibi. Dğaldır ki, çğunluğu erkek mahkûmlardan luşan ceza infaz kurumları içerisinde bulunan kadın mahkûmlar için de nlara özel yaklaşımlar gerekmektedir. Kadınların genellikle evlerinin ve ailelerinin bulunduğu yerlere yakın ceza infaz kurumlarında kaldıkları anlaşılmaktadır. Ancak erkek ceza infaz kurumları; kadınların etkinlikleri, sağlık ihtiyaçları ve bazı etkinlikler için azınlıklara karşı ayrımcılık luşturan sayısal yetersizlikler (belli bir etkinliğin gerçekleştirilebilmesi için aranan asgari 0 kişi şartı ) nedeniyle çk uygun şartlara sahip değildir. Persnel Hâlihazırda görev yapan 27,02 persnel bulunmakta lup, 8,2 bş kadr vardır. Persnelin mahkumlara ranı Avrupa ülkelerinde değişiklik göstermekle birlikte mevcut 4 mahkuma persnel ranı Avrupa standartlarının bir hayli altında kalmaktadır. Anladığımız kadarıyla uygun özelliklerde persnel istihdamında bir srun yaşanmamakla birlikte bş kadrlara atama yapılmasını temin için gerekli parasal kaynak ayarlanamamıştır. Hiçbir ceza infaz kurumu müdürü persnel azlığından şikâyet etmemekle birlikte persnel sayısının azlığının etkileri kaçınılmazdır. Bu sayısal yetersizlik; mahkûmlara kğuş dışında geçirme izni verilen süreyi, mahkûmların ziyaret rganizasynlarını ve her yıl rapr edilen disiplin suçlarını lumsuz etkiliyr lmalıdır. Her yerde disiplin ihlallerinin bu deneyimlerle karşılaştırmasını yapmak mümkündür. Her ne kadar Türk mahkûmların çk iyi huylu mahkûmlar lduğunu kabul etsek de birisi bu kişilerin öyleyse neden ceza infaz kurumlarında kğuşta lduğunu merak edebilir! Türk triteler mahkûmlar için gerekli tüm infaz rejimlerini uygulayabilmek için mümkün lan en kısa sürede persnel sayısını artırmalıdır. Öğrenci almaya hazır lan 5 eğitim merkezi ile birlikte çk sayıda yeni elemanın temel eğitimlerinin hızla verilmesi için kapasite bulunmaktadır. Bu yeni persnelin de sahada yer almasıyla infaz uygulamalarında büyük değişiklikler meydana gelecektir. Adalet Bakanlığının, prensip larak, ceza infaz kurumlarının dış güvenliğini İçişleri Bakanlığından almaya hazırlandığını öğrenmiş bulunuyruz. Bazı ülkeler, yeni alınan cezaevi persnelini ilk larak dış güvenlikte istihdam etmekte ve daha snra tecrübesine göre ceza infaz kurumunun içinde mahkûmlarla çalışmayı gerektiren iç rtamlarda görevlendirmektedir. Kuruluşlara yapmış lduğumuz ziyaretler byunca mahkûmlarla yaptığımız görüşmelerde persnelin önceki döneme göre mahkûmlarla temasa daha fazla vakit harcadığı, sadece küçük bir kısmının daha az yğunlukta irtibat kurduğu anlaşılmıştır. Karşılıklı etkileşimin arttığını görmek memnuniyet verici lmakla birlikte ancak persnel sayısı arttığında bu durumun mahpuslar üzerindeki tam etkileme ptansiyeli fark edilecektir. Cezaevi Dizaynı Türkiye deki cezaevlerinde sn yıllarda yaşanılan en büyük değişiklik, özellikle F Tipi yüksek güvenlikli cezaevlerinde, büyük kğuşlardan daha küçük dalara geçiştir. Eski düzende, mahpuslar, genellikle üst katlarda yerleştirilmiş 40 ya da daha fazla ranza içeren,

11 alt katta bir mutfağı ve turma alanı bulunan, lağan durumlarda gündüzleri sürekli açık lan ve dışarıdaki bir avluya (egzersiz alanı) açılan kapıya sahip bir yerleşim biriminde yaşardı. Persnel bu alana muhtemelen günde üç kez sadece mahpusları saymak ve rutin aramaları yapmak için girerdi. Geri kalan zamanda mahpuslar kendi kendilerini yönetmek için serbest bırakılırdı. Cezaevinin düzenini ve persnel tarafından denetimini sağlamak için kğuş sisteminden da sistemine geçiş kararı verildi. Bu şekilde, ziyaret edilen F tipi cezaevinde her bir dada 2 ila 4 kişi vardı. (tek kişilik dalar da mevcut) Yeni düzenlemelerin hayata geçirilmesi önemli srunlara yl açmıştır. Mahpuslar ve akrabaları nakil işlemine karşı gelerek açlık grevleri ve bazıları da ölüm rucu yapmıştır. Onların itiraz ettikleri knu, mahpusların sadece aynı dayı paylaştıkları kişilerle bir araya gelmelerini izin verilmek suretiyle kısıtlanmalarıydı. Her danın bir havalandırma alanı vardı; her hangi bir faaliyet çalışma, eğitim ya da diğer prgramlar, hangisi mevcutsa, da arkadaşlarının katılımı ile gerçekleşecekti; diğerleriyle görüşme teşebbüsleri disiplin suçu teşkil edecekti. Yetkililer baskıya karşı kyarak planı uygulamaya başladı. Çk az bir değişiklik yaparak 2007 yılında 45/ sayılı Genelge ile en fazla 0 kişinin haftada n saat bir araya gelmesine izin verdiler. Ancak bu bir ayrıcalıktır ve her mahpusa izin verilmesi zrunlu değildir. Ayrıca bu durum denetimle görevli persnel kapasitesine de bağlıdır. Bazı mahpuslardan, yakınlarından ve sivil tplum kuruluşlarından duyduğumuza göre bu nlar için halen önemli bir knudur. İddiaya göre her F Tipi cezaevi bu Genelgeye uymamaktadır, uyulanlarda ise herkese her hafta 0 saat yararlanmaya izin verilmemektedir. Onlar tecrit larak adlandırdıkları uygulamanın mahpusların hem ruh hem de beden sağlığı için ne kadar zararlı lduğunu iddia eden bir araştırmayı aktardılar ve bu cezaevlerine karşı kampanyalarına devam edeceklerini belirttiler. Öte yandan yetkililer, 45/ sayılı Genelge düzenlenen 0 saat görüşme zamanının çalışma, eğitim, suçlu davranış prgramları ve spr prgramları gibi diğer rtak faaliyetlere ek lduğuna işaret ettiler. Bazı mahpuslar, bu faaliyetlere katılmayı; faaliyetlerin devlet tarafından empze edilen iyileştirme prgramı lması ve bu durumun kendi iradeleriyle diğer mahpuslarla geçirebilecekleri zamanı azaltması gerekçesiyle reddetmektedirler. Yetkililer Ekim 2008 tarihi itibariyle, F Tipi cezaevlerinde, 5 saat görüşme dâhil lmak üzere, her bir mahpus için haftada rtalama saat rtak faaliyet gerçekleştirildiğini de ifade ettiler. Yetkililer ayrıca cezaevlerinde rtak faaliyet alanlarının daha verimli kullanılmasında mdeller geliştirmek, faaliyetlerin rganizasynu için persnel kapasitesini iyileştirmek ve dışarıdaki sivil tplum kuruluşlarının katkısını sağlamak için F Tipi cezaevlerinde F Tipi Cezaevlerinde Sivil Tplum isimli bir prje uygulamaktadırlar. Cezaevlerinin mimari yapısının buna engel lduğu rtadadır ve yapılabilen her yerde bu knuya yönelik adımlar atılmaktadır. Ancak ne yazık ki bunu mümkün kılmak için bazı cezaevlerinde yerleşim mdellerinin değiştirilmesi imkan dahilinde değildir. Eski barındırma uygulamalarında mahpusların sürekli larak uyudukları alandaki arkadaşları ile birlikte tutulmaları eleştirilirken CPT gibi kuruluşların niyeti bu değildi. Aslında CPT tüm mahpusların günde en az sekiz saat uyudukları dalarının dışında ve diğer mahpuslarla birlikte yapıcı faaliyetlerle meşgul lmaları gerektiğini düşünmekte ve farz etmektedir. Denetim fiziksel ve dinamik güvenliğin karışımı ve persnel ile mahpuslar arasındaki iyi etkileşim dğrultusunda sağlanır. Genel Müdürlükten elektrnik izlemenin tüm cezaevlerine genişletileceğini duyduk ve bunun bir örneğini 345 kişi için 76 kapalı devre televizyn kamerası kurulan F Tipi bir cezaevinde gördük. Bu plan çk büyük bir yatırım demektir ve verimli bir şekilde izleme için önemli sayıda persneli gerektirir. Aynı cezaevinin herhangi bir disiplinsizlik layının baş göstermesi halinde müdahale etmek üzere hazır bekleyen, kaplanmamış cpları da içeren (CPT nin naylamadığı) farklı askeri tarzda ünifrmalar giyen acil müdahale birimi diye adlandırılan bir persnel grubu da vardı. Bu tarz takımlar cezaevleri için her zaman yararlı değildir. Bütün persnel laylara rantılı biçimde cevap vermek için eğitilmelidir, mahpusları sürekli birlikte çalışmaları sebebiyle tanıyan

12 persnelin herhangi bir fiziksel güç kullanmadan layları çözme ihtimali daha yüksektir. Bu tip birimlerde persnelin görevlendirilmesi nları mahpuslarla nrmal iletişimden uzaklaştırır ve daha ötesi mahpuslarla her gün ilişki kuracak persnelin sayısını azaltır. Türkiye belli tip üzerine inşa edilmemiş lanlar dâhil tplamda 8 lmak üzere dikkate değer sayıda farklı tipte cezaevine ve cezaevi rejimine sahiptir. Bu uygulama mahkûmun mahkeme tarafından suçun ya da saldırının dğasına ve suçlunun sabıka kayıtlarına dayanılarak verilen tahsis ile yerleştirildiği cezaevinin cezanın bir parçası lduğu zamanlardan geliyr gibi görünmektedir. Avrupa da, özgürlüğün asgari sınırlandırılması ilkesi ile uyumlu lan çağdaş düşünce şudur ki, cezaevi tahsisi cezaevi yönetimi tarafından mahkûmun kişisel risk ve ihtiyaç değerlendirmesine göre yapılmalıdır. Bu ilkenin uygulanması, hiçbir mahkûmun gereksiz güvenlik uygulamalarına knu lmamasını sağlar ve yetkililerin de persnelin verimliliğini ve yüksek değerde mali kaynakların kullanımının üst düzeye çıkarmalarını lanaklı kılar. Türkiye uygulamasının eski ideljiyi yansıttığını ilişkin başka unsurlar da mevcuttur. (örneğin, ziyaretler ve telefn knuşmalarına ilişkin yrumlara bakınız) Belki şimdi Avrupa nrmunun açıkça kabul edilmesinin ve cezaevlerinin ceza lduğunu cezalandırma için lmadığını vurgulamanın en iyi zamanıdır. Mahkûmlara Yönelik Faaliyetler Ziyaret edilen her bir cezaevinde mahkûmların yeterli derecede kğuş dışı faaliyetlerinin lmadığı açıktır. Ceza infaz kurumları mahkûmlara yönelik larak meslek edindirme, spr faaliyetleri, mesleki ve kültürel prgramlar ile davranış prgramları sağlamaya uğraşmaktadırlar ve yetkililerin İşkenceyi Önleme Kmitesinin yukarıda bahsedilen tavsiyesinden haberdar lduğu anlaşılmaktadır. Persnel tplu faaliyetlerde yer alan mahkûmların daha klay kntrl edilebileceğini ve daha az yıkıcı davranışlar sergileyeceğini bilmektedir. Tutuklular yükümlülerle yürütülen faaliyetler bakımından aynı imkânlara sahip lmakla birlikte bu kişiler çalışmaya zrlanamamaktadır (Aksi, acil güç kurallarının-eprihlali labilir). Bazı grup mahkûmların rutin şekilde kişisel veya plitik nedenlerle tplu faaliyetlere katılmayı reddettikleri bilinmekte ve bu kişilerin bu şekilde plitik bir davranış sergilemelerine her hangi bir tepki gösterilmemektedir. Müebbet hapis cezasına çarptırılan mahkûmlar işlere rtak lmalarına müsaade edilmemesinden ve aynı sınıfa katılabilmek için diğer tüm mahpusları ikna edememeleri halinde eğitimlerden hariç tutulmalarından şikâyet etmektedirler. Ziyaret edilen mdern F tipi ceza infaz kurumlarında tplu faaliyetler için yeterli ve uygun da bulunmaktadır fakat bu daların çğu bştur. Persnel bize mahkûmların % 30 unun faaliyetlere katıldığını söylemişlerdir. Aynı şekilde E tipi ceza infaz kurumunda da bize mahkûmların yarısından daha azının günün 8 saatini kğuşlarının dışında geçirdiklerini belirtmişlerdir. Bu E tipi ceza evinde az sayıda kadın mahkûmun özel prblemleri bulunmaktadır. Kadın mahkûmlar faaliyetler için gerekli 0 kişilik sayıya ulaşamadıklarından kütüphaneyi ziyaret etmelerine izin verilmemektedir. Düşük seviyedeki faaliyetlerin yapılamamasının nedenleri çk çeşitlidir. En önemli sebeplerden biri özellikle F tipi ceza infaz kurumlarındaki persnel azlığı ve bu persnelin mahkûmların iş eğitim veya prgram alanlarına gitmelerine eşlik edememesi ve faaliyeti yönlendirememesidir. Tabi ki mahkumların bu tür faaliyetlere katılmadıkları göz önünde bulundurulduğunda, kültürü değiştirmek ve mahkumların faaliyetlere katılmalarındaki avantajları görmelerini temin etmek ve persnelin mahkumlarla daha çk birlikte lurken rahat lmalarını sağlamak zaman alacaktır. Çalışamama aynı zamanda para kazanamama demektir. Bu kapsamda mahkumların kendi elektrik ücretlerini ödemek zrunda lmaları ve kadınların kendi hijyen kşullarını sağlamak zrunda lmalarına ilişkin bilgi bizi endişelendirdi. Kuruluştan herhangi bir gelir elde etmeden mahkûmlar en temel ihtiyaçları için ailelerinin maddi yardımına ya da diğer mahkûmların hayırlarına muhtaç bırakılmaktadırlar. Bu kabul edilemez.

13 Gelecek aylarda ve yıllarda daha fazla sayıda davranış düzeltme prgramlarının uygulanması planlanmıştır. Bu prgramlar mahkûmları kğuş dışına çıkarmak ve nlara suç işleme sebeplerini ele almaya cesaretlendirmek için idealdir. Özellikle kuma yazma bilmeyen mahpuslar için geleneksel eğitim ile müzik ve tiyatr gibi kültürel etkinliklerde kuvvetli çaba gösterilmektedir. İş yurtlarını rganize etmek ise daha zr ve daha pahalıdır. Yine de triteler, yapıcı faaliyetlerin sağlanması ve mahpusların bu faaliyetlere katılımı knusunda cesaretlendirilmesi için daha fazla kaynak tahsisi knusunda teşvik edilmelidir. Ziyaretler Önceki raprlarda, hükümlülerin ziyaret edilmelerine ilişkin düzenlemeler hakkında lumsuz yrumlar vardı. Bu knuda, kısmi bir iyileşme sağlanmış gibi görünüyr. Hükümlü ve Tutukluların Ziyaretleri Hakkındaki Yönetmelik (7 Haziran 2005 tarih, sayılı Resmi Gazete) ziyaretler hakkında ldukça garip bulduğumuz bir düzenlemeye yer vermiştir. Düzenleme, mahpusa ayda bir kez ziyaretçisiyle yüz yüze görüşebilmesine, nrmal şekilde knuşabilmesine izin verirken, ayın diğer üç haftasında ise mahpus ile ziyaretçinin fiziksel kntak kurmasına izin vermeyen (ayrı ayrı bölümlerde) sadece ahize ile iletişim kurulabilen bir rtamda görüş yapılmasını öngörmektedir. Kapalı ziyaretlerin bu şekilde uygulanması özellikle, ziyaretçinin mahpusa cezaevine skulması yasaklanmış bir eşya verme riski bulunan durumlarda gerekli labileceği kabul edilmekle birlikte, bu tarz ziyaret, ziyaretçinin mahpusla sağlıklı iletişim kurmasını büyük ölçüde azaltmaktadır. Ayda bir kez açık görüşe izin verilmesi kapalı görüşlerin (nn-cntact visit) güvenlik endişesinden kaynaklanmadığını göstermektedir. Bu düzenlemenin başka makul bir gerekçesi varsa bunu öğrenmek ilginç lacaktır. İkinci larak, mahpusların cezaevinde bir disiplin suçu işlemeleri durumunda 3 aya kadar ziyaretçi yasağı müeyyidesiyle karşı karşıya kalabileceklerdir. Edindiğimiz bilgiler, bu cezanın ardı ardına uygulanabileceğini, bunu teyit eder şekilde, bir hükümlünün yıl byunca aralıksız hiçbir ziyaretçisiyle görüşemediğini öğrenmiş bulunuyruz. Yine hücre cezası verilen hükümlüler bu sırada hiçbir ziyaretçisiyle görüştürülmemektedir. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 8. maddesi özel hayat ve aile hayatının krunmasına ilişkindir. Kişinin cezaevinde lması açıkça bu hakka müdahale etmektedir. Ancak müdahalenin derecesi minimum ölçekte lmalıdır. Ziyaret haklarının kötüye kullanılması snucu verilen ziyaretçi yasağı AİHS m.8/2 anlamında kabul edilebilir bulunmakla birlikte, bu yasak hükümlüyü diğer haklarından mahrum etmemelidir. Yine de, ziyaret hakkından mahrumiyetin hükümlünün srunlarını daha da kötüleştirebileceği unutulmamalıdır. Mahpusların aile ve arkadaşlarıyla iletişim içinde lması nu dış dünyadan tamamen yabancılaşmasını önleyecek, cezası bittiğinde tpluma uyum sağlaması daha da klaylaşacaktır. Sözleşmenin 8. maddesi sadece mahpusları değil nların dışarıdaki ailelerini de ilgilendirmektedir. Aile bu bağlamda hükümlü ile temas kurma hakkında sahiptir. Bu bağlamda, aileler, ziyaretlerle ilgili makul düzenlemelere riayet ettikleri sürece mahpus yakınları ile görüşme hakkına sahip lacaklardır. Yetkililerin bunu mümkün kılma ödevi bulunmaktadır. Yetkililer düzenleme yapılırken ailelerin hakkını gözetmelidir. Üçüncü larak, ziyaret edilen cezaevlerinden en azından birinde Pazartesi, Salı ve Çarşambanın ve Perşembe günlerinin ziyaret günü lduğu, haftanın diğer üç gününde milli bayramlarla çakışmadığı sürece ziyaretin mümkün lmadığı nt edilmiştir. Bu durum kültürel larak kabul edilebilir bulunmakla birlikte, sadece hafta snları ziyaret imkânı bulabilenlerin ziyaret hakkı kısıtlanmaktadır. Çğu yabancı ülkede ziyaretlerin önemli bir kısmı hafta snları yapılmaktadır.

14 Bazı mahpuslardan ve bir kısım sivil tplum kuruluşlarından alınan şikâyetlere göre, hükümlülere ve ziyaretçilere ziyaret esnasında ve telefnla knuşurken kendi ana dillerini kullanmalarına izin verilmediği öğrenilmiştir. Ziyaret Yönetmeliğinin 4. maddesindeki ziyaret esnasında Türkçe knuşulması zrunluluğu özellikle nt edilmektedir. Ancak hükümlü veya ziyaretçisi Türkçe bilmiyrsa kendi ana diliyle knuşabilmektedir. Bu knuşmalar kaydedilmektedir. Persnel tarafından kntrl edildiği zaman knuşmanın cezaevi güvenliğini ve kamu düzenini tehdit ettiği anlaşılırsa şüpheliler hakkında sruşturma başlatılması gerekmektedir. Bu ihtimalin varlığı ihtimali söz knusu lursa, hükümlüler ve STK ların dikkatine sunulması gerekmektedir. Snuç larak, hükümlülerin ziyaret sayısı aldıkları cezaya göre değişmektedir. Ağırlaştırılmış ömür byu hapis cezasına mahkûm lanlar için ziyaret sayısı ve ziyaret edebilecekler kişiler açısından çk sıkı denetime tabi tutulmaktadır. Bu grup dış dünya ile bağlantısını tamamen kaybetme ihtimali en yüksek lan riskli bir gruptur. Ziyaret şartları bu ihtimali ağırlaştırmaktadır. Cezaevlerinin kendisi bizatihi cezaların çekildiği yerlerdir. Daha fazla sınırlama ancak hükümlülerin kurallara uygun hapsedilmesi, düzen ve güvenliğin sağlanması için zrunlu lduğu ölçüde yapılabilir. Cezaevi şartlarında yapılacak değişiklikler hükümlülerin durumlarını daha fazla zrlaştırmamalıdır. Telefn görüşmeleri Mahpusların telefna erişim hakkı da sn derece kısıtlanmış durumdadır, her bir mahpusa haftada sadece 0 dakika telefnla görüşme hakkı tanınmaktadır. Mahpusların kendi telefn görüşme bedellerini ödemeleri gerektiği knusunda bir itiraz yktur, bu nedenle maliyet telefn görüşmelerinin kısıtlanması için bir gerekçe lamaz. Dğal larak, telefnla daha çk görüşme hakkı tanınabilmesinin ekstra maliyetleri lacaktır ancak makul bir fiyatla belirli isim ve telefnları hedefleyen elektrnik sistemler satın alınabilir. Bu düzenleme mahpusa ve ailesine daha çk iletişim lanağı sağlayacak, snuç larak cezaevlerinin istikrarına ve mahpusların rehabilitasynuna katkı yapacaktır. Telefnlarla bağlantılı larak Türkçe dışında dillerin kullanılmasıyla ilgili de benzer bir knu mevcut, bu srun ziyaretler kapsamında verilen aynı cevapla karşılanmalıdır. Dış İzleme (İzleme Kurulları, STK lar Cumhuriyet Savcıları gibi.) Türkiye, cezaevlerinin mevzuata uygun yönetilmesinin izlenmesi ve mahpusların şikayet ve srunlarının çözülmesinden savcıların srumlu lduğu sistemi kabul ederek Avrupa daki sistemi paylaşmaktadır. Türkiye deki küçük cezaevlerinin bulunduğu yerlerde cezaevinden srumlu savcı ile rada bulunan mahpusun işlediği suçu sruşturan savcı aynı kişi labilmektedir. Daha büyük kapasiteli cezaevlerinin bulunduğu yerlerde ise sadece cezaevinden srumlu bir infaz savcısı bulunmaktadır. Bununla birlikte, birçk hükümlünün savcıların cezaevi idaresinden gerçek anlamda tamamen bağımsız lmadığına inanmaları şaşırtıcı lmayacaktır. Mahpuslar bu yüzden sıkıntılarını savcılarla paylaşmakta isteksiz görünmektedir. Onların ileri sürdüğü şikâyetlerin çğu haklarındaki sruşturma dava ve aldıkları ceza ile ilgilidir. Bu bağlamda sruşturma, duruşma ve tahliye tarihi knularında srumluluğu bulunmayan, şikâyetleri çözmek için mahpuslara klayca ulaşabilen iç hukuk ve uluslararası hukukun uygulanmasını gözeten açık bir biçimde bağımsız bir kurumun varlığına ihtiyaç lduğunu düşünüyrum. Türkiye sn zamanlarda İngiltere cezaevlerindeki ziyaretçi kmisynu örneğine dayalı cezaevleri izleme kurulunu luşturmuştur. İzleme Kurulunun birkaç üyesiyle tanışma fırsatı

15 bulduk. Kmite yerel Adalet Kmisynlarınca devlet memuru lmayanlar (siviller) arasından atanmaktadır. (Adalet Kmisynu, başsavcı, ağır ceza mahkemesi başkanı ve kıdemli bir üyeden luşmaktadır.) Kanun, sn zamanlarda değişikliğe uğrayarak izleme kurulunun en az bir üyesinin kadın lması benimsenmiş. Fakat bizim tanıştığımız kurul, henüz bir kadını üye lmaya ikna edememişti. Gerçekten bizim karşılaştığımız kurul, neredeyse hepsi 50 yaşın üzerinde prfesynel larak kendi mesleklerini icra eden erkek üyelerden luşmaktaydı. Kurul, srumlu ldukları bölgedeki cezaevlerini dört ayda en az kez ziyaret etmek zrundadır. Daha büyük cezaevleri kurul tarafından 4 aylık süre byunca her kısmı görülebilsin diye iki haftada bir ziyaret edilebilmektedir. Kurulun ziyaret gün ve saatini önceden bildirmesi ve mahpusları ziyaret için izin almaları gerekmemektedir. Bununla birlikte genellikle kurula ziyaret sırasında görevlilerce nezaret edilmektedir. İzleme Kurulu kendisine sekreter ve ziyaret sırasında araç sağlayan Adalet Bakanlığında tplantı yapmaktadır. Bu da ziyaretten idarenin önceden haberdar edildiğinin kanıtıdır. Kurul üyeleri ilk önce Cumhuriyet savcısı ve ağır ceza mahkemesi başkanından görev, yetki ve srumlulukları ile ilgili bilgi almaktadır. Kurulun dört ayda bir hazırladıkları raprdan bir suret Adalet Bakanına, bir suret İnsan Haklara Kmisynuna, diğer bir suret yer ilgili hâkim ve savcısına sunulmaktadır. Bu raprların özeti ve verilen cevaplar her yıl Adalet Bakanlığınca yayınlanmaktadır. Hükümlüler kurul üyelerinden birine görüşmek için başvurma hakkına sahiptir. Böyle bir dilekçe önce cezaevi idaresine, snra cumhuriyet savcısı önüne gelir, snra da kurula ulaşır. Dilekçe mühürlü bir zarf içinde gönderilmelidir. Hükümlüler ziyaret sırasında kurul üyelerinden birini görmek isteyebilir. Hükümlüler tarafından kurula ulaşan şikâyetler genellikle yiyecek ve içeceklerin kalite ve miktarı ile haftalık telefn görüşmelerindeki ve ziyaretlerdeki sürenin yetersizliği knusunda lmuştur. Dört yıllık uygulama byunca kurul hiç işkence şikâyeti almamıştır. Kurul iletişimle ilgili şikâyetlere uygulamanın kanuna uygunluğunu vurgulayarak standart cevaplar vermektedir. Cezaevlerinde gıda kalitesi ile ssyal faaliyetlerin nitelik ve sayısının artırılması taleplerinde kaynak ykluğu gerekçesi ileri sürülmektedir. Kurul kaynak eksikliği sebebiyle karşılanamayan knular üzerine pek fazla eğilmemektedir. Yrum: İçlerinde sıradan vatandaşların bulunabileceği kurulun faaliyete geçmesi, başlangıç larak iyi sayılabilir. İzleme kurulu üyelerini çeşitlendirerek hükümlülerin kendilerine dğrudan başvurmalarını sağlayarak (kğuşlara anahtarları yalnızca kendilerinde bulunan şikâyet kutuları knulması gibi) raprlarını daha geniş kitlelere ulaştırarak, cezaevleri ile ilgili knularda kendi anlama ve çalışma yöntemlerini geliştirerek bağımsız knumlarının pekiştirme ylları aramalıdır. Böylece eğer isterlerse izleme kurulları cezaevlerindeki anlamsız kısıtlamaların kaldırılmasını sağlayabilirler. Kurullar bu şekilde OPCAT tarafından yerel izleme kurulları için öngörülen standartlara ulaşmış lacaklardır. İnsan Hakları Kmisynunun cezaevlerine ilgi duyan üyeleri tarafından luşturulan cezaevlerinin izlenmesinden srumlu daimi bir alt kmitesi bulunmaktadır. Üyeler diğer ülkelerdeki cezaevlerine bir takım ziyaretler gerçekleştirmektedir. Şu anda Türkiye Cezaevleri düzenli larak ziyaret edilmektedir. Ziyaretler sırasında mahpuslardan çeşitli başvurular almaktadır. Adalet Bakanının özür dilediği tutukluluk sırasındaki ölüm layıyla ilgi larak bir rapr hazırlanmaktadır. (bu lay üzerine birkaç cezaevi persneli tutuklanmıştır). Tutuklu sayısı ve tutuklulukta geçen sürenin uzunluğu özellikle endişe verici bulunmuştur. Ankara Barsu, cezaevlerinde önceki yıllara ranla gittikçe daha az işkence iddiası ile karşılaştıklarını ve fiziki şartların giderek iyileştirildiğini, tutuklular için hukuki yardım teminin nispeten daha klay lduğu bildirmiştir. Ancak, mahpusların cezaevi şartları veya cezaevi persnelinin tutum ve davranışı sebebiyle hukuk mahkemelerinde açılmış dava dsyaları gibi smut örnekler gösterilerek dğrulanamamıştır. Belki de nlar bu tür davalar

16 için yasal mevzuat bulunmadığını düşünmekte ve bu nedenle AİHM ne gitmeye devam etmektedirler. Sivil Tplum Kuruluşlarına gittikçe daha fazla cezaevleri srunlarıyla ilgilenmesine izin verilmektedir. Fakat yine de yetkililerin bunların öneri ve eleştirilerini yeterince ciddiye almadıkları şikâyetleri alınmıştır. STK ların çğu hükümlünün tahliyeye hazırlık aşamasında ve tahliye snrası için destek sağlamaktadır. Diğerleri, hâkim ve savcılar arasındaki yakın ilişkiyi eleştirmektedir. Sn birkaç yılda gittikçe azalmasına rağmen işkence ve kötü muamele iddiaları aldıklarını söyleyen birkaç kuruluş bulunmaktadır. Yeterince şeffaf lunamaması yeni izleme kurullarının varlığına rağmen bir srun larak devam etmektedir. Mevcut iç hukuk sistemi özellikle tutukluluk süresinin uzunluğu knusunda herhangi bir çözüm içermemektedir. Tıbbî Hizmetler Bir ceza infaz kurumunda kurum dktrunun rlü kritik öneme sahiptir. Bu kişi sadece mahkûmların herhangi bir hastalık açısından taramak ve tedavi etmekle srumlu değil aynı zamanda sağlık eğitimi, gıda güvenliği ve genel sağlık ve sağlık güvenliğinin sağlanmasından da srumludur. Avrupa Cezaevi Kuralları bu nedenle en küçük cezaevinde bile tam zamanlı sürekli bir dktrun görevlendirilmesi gerektiğini belirtmektedir. Bu sebeple, ziyaret edilen 600 mahkûmu lan E tipi cezaevlerinden birinde yaklaşık 5 yıldan uzun bir süredir tam zamanlı dktr lmamasının bildirilmesi umut kırıcıdır. Hizmet, geçici görevli bir dktr tarafından sağlanmakla birlikte bu hizmetin tam zamanlı çalışan bir dktrun sağlayacağı hizmetle eşdeğer lma lasılığı düşüktür. Aynı cezaevinde psikiyatrist bulunmamakta lup mahkûmların takdir ve sempatisini kazanan ssyal çalışmacının da askerde lduğu bu nedenle kurumda görevli ssyal çalışmacı da lmadığı öğrenilmiştir. Eğer bu, diğer cezaevlerindeki durumu da yansıtıyrsa, yapısal ve hızlı bir çözümü gerektiren önemli bir durum lduğu açıktır. Tavsiyeler Sn yıllarda çağdaş Avrupa ve Birleşmiş Milletler standartlarıyla uyum sağlamak amacıyla Türk cezaevlerinde çeşitli prje ve prgramlar uygulanmaktadır ve pek çğu da başarılmıştır. Ancak gelişmeleri engelleyen, geçmişten kalan iki miras mevcuttur: Türkiye de mahkemenin verdiği cezadan başka cezaevinin şartları itibariyle ilave cezalandırma anlayışına göre dizayn edilmiş küçük ölçekli pek çk cezaevi mevcuttur. Bunların yerine interaktif bir kntrl ve dinamik bir güvenlik sağlayacak şekilde dizayn edilen cezaevleri yapılana kadar, cezaevlerini ceza larak görmektense ceza için görmek eğilimi her zaman lacaktır. Oldukça yüksek tutuklu ranları -ki bunlardan bir kısmı neticede beraat etmektedir- ve çcuk mahkûm sayısı, kriminljik davranışlarını tanımlama ve salıverilmeye hazırlama knularında mahkûmlara yardım amacıyla tasarlanmış lumlu rejimler kurulmasını zrlaştırmaktadır. Tutuklanma uygulamasının azaltılması, özellikle çcuklar için, tutukluluk sürelerinin kısaltılması ve itiraz sürecinin büyük randa hızlandırılması tutuklu sayılarının düşmesine katkıda bulunacaktır.

17 Bu temel knulara ilaveten, cezaevlerini geliştirmek için temas edilmesi gereken diğer knular da bulunmaktadır. Persnel sayısı ldukça düşüktür, bu nedenle mahkûmlarla uygun etkileşim ve yeni eğitilmiş persnelden tam larak yararlanma lanağı azalmaktadır. Persnel eğitimi büyük ölçüde gelişmiştir ancak becerilerini uygulayabilmeleri için daha fazla persnel gerekmektedir. Özellikle E ve F Tipi cezaevlerinin, mahkûmların güvenli etkileşimi için uygun araçlarla düzenlenmesi gerekmektedir. Diğer mahkûmlarla ilişki kurulması nrmalde günlük en az 8 saat lmak üzere lmalıdır. Yalnızca özel ve sürekli bir güvenlik ihtiyacı lduğunda mahkûmların ilişkisi engellenmelidir. Bütün cezaevlerinde acil larak daha çk prgrama ihtiyaç vardır. İşkenceyi Önleme Kmitesi mahpusların her gün en az 8 saat yapıcı faaliyetlerle meşgul edildikleri bir cezaevi ile karşılaşmamıştır. Erkeklerin çğunlukta bulunduğu cezaevlerinde kalan az sayıdaki kadın mahkûmların özellikle hücre dışındaki faaliyetlerine ve sağlıklarına özel ilgi gösterilmelidir. Aileyle temas çk sınırlıdır ve bunun makul bir nedeni yktur. Kapalı görüş yaygındır ve dört aylık süre içerisinde yalnızca bir kez temasa izin verilmektedir; mahkûmlar ve aileleri ziyaretlerle ilgisi lmayan laylar için bir disiplin cezası larak ziyaretten yksun bırakılmaktadır; ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası mahkumları diğer mahkumların ziyaret haklarının yarısına sahiptir. Telefn görüşmeleri haftada 0 dakikayla sınırlandırılmaktadır. Bunun güvenlikle ilgili hiçbir nedeni bulunmamaktadır. Sivil cezaevi izleme kurulları kurulmuştur. Bunların tplumu bir bütün larak daha iyi temsil edebilmesi, kendi eğitimlerini rganize etmelerine lanak tanınması ve bağımsızlıklarına vurgu yapılması için büyük çabaya ihtiyaç vardır. İzleme kurulları güvenlik knuları ve mahkûmların bireyselliğini uygun şekilde kruyarak faaliyetlerini kamuyla paylaşmalıdır. Mevcut durumda izleme kurullarının BM İşkenceyle Mücadele Sözleşmesine ek İhtiyarî Prtkl standartlarını karşıladıkları şüphelidir. STK lar nrmal cezaevi faaliyetlerine katılmaları knusunda daha çk cesaretlendirilmelidir. 250 mahkûmdan daha çk mahkûmun bulunduğu her cezaevinde EPR tarafından öngörülen bir kurum dktrunun bütün görevlerini yapmak üzere tam zamanlı bir tıp dktru atanmalıdır. 250 hastaya dktr ranı, bütün tıbbî yükümlülüklerin yerine getirilmesine lanak sağlayacaktır.

18 Snuç Türkiye plis, jandarma ve cezaevi kşullarında ldukça ilerleme kaydetmiştir ancak hala yapılacak çk şey vardır. Birleşmiş Milletler OPCAT prtklünün naylanması ülkenin devam eden bu süreçteki kararlılığını dğrulayacaktır. Prfesör J J McManus Şubat, 2009