EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Transkript

1 EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Prof. Dr. R. NÜKHET ÇIKRIKÇI DEMİRTAŞLI Editör ><3l edge akademi

2 Bu kitabın Türkiye deki her türlü yayın hakkı Edge Akademi Yayıncılık Ltd. Şti. ye aittir, tüm hakları saklıdır. Kitabın tamamı veya bir kısmı 5846 sayılı yasanın hükümlerine göre, kitabı yayınlayan firmanın ve yazarlarının önceden izni olmadan elektronik, mekanik, fo tokopi ya da herhangi bir kayıt sistemiyle çoğaltılamaz, yayınlanamaz, depolanamaz. Kapak Tasarımı İbrahim Ethem MAZLUMOĞLU Baskı Hazırlık Selman Ali Metin Baskı Tarcan Matbaacılık ANKARA Baskı Yılı Kasım 2014 ISBN edge akademi EDGE AKADEMİ KİTAP YAYIN DAĞITIM Kazını Karabekir Cad. Murat Çarşısı No: 41/91 îskitler / Ankara Tel: Faks: e-m ail: elhankitad@gmail.com

3 "Bu kitap tüm zorluklarına karşıtı mesleğine yüreğini koymuş öğretmenlere adanmıştır"

4

5 İKİNCİ BASKI İÇİN ÖNSÖZ Eğitimde ölçme ve değerlendirme işlemleri eğitim sisteminin kalite kontrol süreci niteliğindedir. Ölçme ve değerlendirme işlemlerinde ve yöntemlerinde yeterlik, her ülkede öğretmenlerin temel yeterlik alanlarından biri olarak kabul edilmektedir. Gözden geçirilmiş 2. baskısını elinizde tuttuğunuz bu kitap, öğretmen adaylarının bu yönde yeterliğini geliştirmek üzere okutulan ölçme ve değerlendirme derslerinde yararlanacakları temel bir kaynak olmayı hedeflemiştir. Ayrıca alanda hizmet veren öğretmenler için öğrenci başarısını ölçme ve değerlendirme işlemlerinde yararlanacakları bir başvuru kitabı olması beklenmektedir. Bu kitaptan yararlanan öğretmenler ve öğretmen adayları, değişik ders alanlarında öğrencilerin öğrenmelerini, üst düzey düşünme becerileri kapsamında ölçecek nitelikli soruları ve nitelikli ölçme araçlannı geliştirmede; ölçme sürecinin geçerli ve güvenilir olmasını sağlayacak önlemleri almada; ölçme araçlarından elde edilen sayısal sonuçlan istatistiksel işlemlerle anlamlı hale getirmede ve ölçme sonuçlarım öğretim sürecinin sonunda nota dönüştürmede izleyecekleri temel ilkeleri, yöntemleri ve teknikleri etkili bir biçimde öğrenebileceklerdir. Genel olarak tanımlanan bu kapsam kitapta 10 bölümde ele alınmıştır. İlk bölüm, öğrenme-öğretim ve değerlendirme arasındaki ilişkileri ve bu ilişkilerin eğitimde hesap verebilirlik kavramındaki yerini vurgulamıştır. Bunun yanı sıra öğretmenlerin değerlendirme sürecinde gözetmesi beklenen temel değerlendirme ilkeleri açıklanmıştır. Bir alanın temel düzeyde okur-yazarı olabilmek için o alanın temel kavram ve terimlerini bilmek gerekir. Bu amaçla ikinci bölümde, ölçme ve değerlendirme konusunda bir öğretmenin bilmesi beklenen temel kavramlar, ilkeler ve sınıflamalara yer verilmiş, örneklerle açıklamalar somutlaştırılmıştır. Üçüncü ve dördüncü bölümde, eğitimde ve psikolojide bireyler hakkında çeşitli kararları (öğrenmeleri teşhis, not verme, seçme ve sınıflama, araştırma sorularım yanıtlama, eğitim politikalarına yön verme) verirken sonuçlarını dayanak aldığımız ölçmelerin teknik olarak sahip olması gereken

6 vi Önsöz geçerlilik ve güvenilirlik özelliklerine yer verilmiştir. Bu bölümlerde, benzer amaçla yazılan diğer kitaplardan farklı olarak, geçerlik, geçerlilik ; güvenirlik, güvenilirlik olarak ifade edilmiştir. Bu ifade ediş biçimi, hem Türkçe dil kuralına uygunluk hem de bu kavramların alandaki doğru kullanımı bakımından tercih edilmiştir. Kitabın beşinci bölümünde, öğretim hedeflerinin sınıflamasında yararlanılan önceki ve yeni sınıflama yaklaşımlarına yer verilmiştir. Bu sınıflamaların özellikle bilişsel alan hedefleri ile ilgili açıklamalar daha geniş tutulmuştur. Ayrıca duyuşsal ve psikomotor alandaki sınıflamalara ilişkin açıklamalar yapılmıştır. Bu bölümde, test geliştirme sürecinin ilk aşaması olan ve öğretmenlerin test geliştirme sürecini planlamasını sağlayacak belirtke tablosu hazırlama konusunda örneklerle desteklenmiş açıklamalar yapılmıştır. 6. bölümde, test planına dayalı olarak geliştirilen ve bir testte kullanılabilecek çeşitli madde formatlarına yer verilmiştir. Her madde formatmın geliştirilmesinde gözetilecek ilkeler, örnek maddeler üzerinden yapılan somut açıklamalarla ifade edilmiştir. Kitabın bu baskısında özellikle, açık uçlu madde formatında yeni örnekler ve puanlamalarına ilişkin açıklamalar eklenmiştir. 7. bölümde, tamamlayıcı ölçme araç ve yöntemleri olarak da adlandırılan performans dayanaklı değerlendirme araçlarına yer verilmiştir. Bunlar, kâğıt-kalem testleriyle ölçülemeyen kimi üst düzey bilişsel öğrenmelerin ölçülmesinde yararlanılan araç ve yöntemlerdir. Buna ek olarak, öğrencilerin öğrenmelerini etkileyebilecek biliş ötesi (meta kognitif) özelliklerin gözlenmesini sağlayabilecek çeşitli değerlendirme araçları ile ilgili bilgiler ve örnekler de verilmiştir. 8. bölümde, ölçme sonuçları üzerinde yapılabilecek çeşitli istatistik işlemler ve bunların yorumlamaları açıklamıştır. Bilgisayar ve bilgisayar temelli teknolojiler yeterince yaygınlaştığı için bu işlemler kişisel bilgisayarlarda yüklü bulunan Excel gibi programlarla da kolaylıkla yapılabilmektedir. Bu bölümün son kısmı, bu işlemlerin Excel ortamında yapılışım gösteren ve görsellerle desteklenmiş örnek hesaplamalara ayrılmıştır. 9. bölümde, test geliştirme sürecinin önemli bir adımı olan ve maddenin niteliği hakkında bilgi veren madde analizi işlemleri açıklanmıştır. Bu bölümde maddelerin deneme uygulaması sonrasında niteliklerinin göstergesi olan madde güçlüğü ve madde ayırt ediciliği gibi istatistiklerin hesaplanışı ve sonuçların yorumlanışı verilmiştir.

7 Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme vii 10. bölümde, öğretmenlerin öğretim sürecinde gerçekleştirdikleri çeşitli ölçmelerin sonuçlarını bir nota dönüştürmede gözetecekleri temel ilkeler, teknikler ve hesaplamalar örneklere dayalı olarak belirtilmiştir. Kitabın öğretmen yetiştiren kurumlarm öğrencilerine ve alanda hizmet veren öğretmenlere faydalı olacağını, alandaki uygulamalara katkı sağlayacağını umuyorum. Kitabın bu baskısında önceki basımda gözden kaçan unsurlar düzelti, okuyuculardan gelen çeşitli öneriler dikkate alınarak bazı eklemeler yapıldı ve bazı açıklamalar zenginleştirildi. Gelecek gözden geçirmelerde bu alandaki gelişmeler ve değişiklikler kitabın içeriğine yansıtılmaya devam edecektir. Gösterilen tüm dikkat ve özene rağmen bazı eksiklikler, gözden kaçan noktalar olabilir. Bu konudaki sorumluluk kitabın editörü olarak bana aittir. Bu ürünün ortaya çıkmasında pek çok insanın emeği bulunmaktadır. Burada öncelikle bölüm yazarı genç akademisyen arkadaşlarıma teşekkür ederim. Kitabın önceki basımında temel iki bölümü titizlikle okuyarak önerilerini ileten hocam Prof. Dr. Süleyman Çetin Özoğlu na teşekkür ederim. Ayrıca kitabın ilk basım sürecini koordine eden Gül Ayyıldız a, ikinci basımını koordine eden Kâmil Elhan a, kitabı dil ve anlatım özellikleri açısından gözden geçiren Minel Arslan a teşekkür ederim. Bu süreçte ve akademik yaşamım boyunca bana huzurlu bir çalışma ortamı sağlayan aileme de teşekkür borçluyum. Prof. Dr. R. Nükhet Çıkrıkçı-Demirtaşlı, Editör Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Ölçme ve Değerlendirme Bölümü İletişim E-posta: mukhet@ yahoo.com 1.Basım: Ankara/Kasım Basım: Ankara/Mart Basım: Ankara/Kasım 2014

8

9 Prof. Dr. R. Nükhet ÇIKRIKÇI DEMİRTAŞLI Hacettepe Üniversitesi Psikoloji Bölümü nde lisans, Psikometri Programı nda yüksek lisans derecelerini aldı. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Ölçme ve Değerlendirme Programı nda doktora eğitimini tamamladı. Doktora sonrası gözlem ve araştırma çalışmaları için, 1999 yılında beş ay ve döneminde bir yıl süreyle ABD Minnesota Üniversitesi Psikometri Programı nda ziyaretçi öğretim üyesi olarak bulundu. Halen Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Ölçme ve Değerlendirme Bölümü nde öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. Lisans ve lisansüstü düzeylerde Ölçme ve Değerlendirme, Test Kuramları ve Geniş Ölçekli Değerlendirmelere ilişkin dersler vermektedir. Dr. Demirtaşlı, MEB in çeşitli birimlerinde, ÖSYM de, araştırma ve danışmanlık; çeşitli kamu kurum ve kuruluşlarında (Kara Kuvvetleri Komutanlığı, Polis Akademisi, Sağlık Bakanlığı vb.) hizmet içi eğitim faaliyetlerinde bulundu. Teknoloji Geliştirme Bölgeleri yasası kapsamında yılları arasında, ODTÜ Teknokent de Cito Türkiye de görevlendirildi. Bu dönemde, bir ölçme ve değerlendirme sistemi olan Öğrenci İzleme Sistemi- ÖİS in geliştirilmesinde akademik danışman olarak çalıştı. Ulusal ve uluslararası kongrelerde sunulmuş bildirileri, alanla ilgili dergilerde yayınlanmış çeşitli makaleleri bulunmaktadır. Çalışmalarını; öğretmenlerin öğrenci başarısını değerlendirme kapsamındaki yeterliklerinin araştırılması, öğrenci başarısı etkileyen eğitsel faktörler, test ve ölçek geliştirme, madde tepki kuramına dayalı ölçme uygulamaları kapsamında yürütmektedir.

10 Yrd. Doç. Dr. Serkan ARIKAN Aydm da doğdu. Boğaziçi Üniversitesi matematik öğretmenliği bölümünden lisans, Ohio Devlet Üniversitesi eğitimde ölçme ve değerlendirme bölümünden yüksek lisans ve Orta Doğu Teknik Üniversitesi ortaöğretim fen ve matematik alanları eğitimi bölümünden ise doktora derecesini aldı. Geniş ölçekli ulusal ve uluslararası sınavlar ile ilgili SEM (Yapısal Eşitlik Modelleme) ve DEF (Diferansiyel Madde Fonksiyonu) araştırmaların yanı sıra M TK (Madde Tepki Kuramı) analizleri ile ilgili çalışmalar yapmaktadır. Öğrenci yeterliklerinin MTK ve madde haritalama yöntemleri kullanılarak belirlenmesi kapsamında, Cito Türkiye Öğrenci İzleme Sistemi nin (ÖİS) güncellenmesinde ve Genel Dönem Sınavları (GDS) nm geliştirilmesinde akademik danışman ve koordinatör olarak çalışmaktadır. Özel bir lisede matematik öğretmenliği ve ÖSYM de araştırmacı olarak görevler alan Ankan, halen Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Matematik Eğitimi Bölümünde öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır.

11 Yrd. Doç. Dr. Ümit ÇELEN Gevher Nesibe Sağlık Eğitim Enstitüsü Tıbbi İstatistik ve Bilgisayar Bölümü mezunu olup Ankara Üniversitesi Sağlık Eğitim Fakültesi nde lisans tamamlama programını bitirmiştir. Yüksek Lisans ve doktora derecelerini Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü nde Ölçme ve Değerlendirme programlarından almıştır. Halen Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü nde öğretim üyesidir. Ölçme ve değerlendirme, istatistik, bilimsel araştırma yöntemleri derslerini yürütmektedir. Ölçme ve değerlendirme alanının yanı sıra sağlık eğitimi konularında araştırmaları ve makaleleri vardır.

12 Yrd. Doç. Dr. Hamide Deniz GÜLLEROĞLU Tokat ta doğdu. İlk, orta ve lise öğrenimini Ankara da tamamladı yılında Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme Anabilim Dalı ndan lisans, 1996 yılında YÖK bursiyeri olarak Chicago Loyola Üniversitesi Testler ve Ölçme Programı nda yüksek lisans, 2004 yılında Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Ölçme ve Değerlendirme Anabilim Dalı nda doktora eğitimini tamamladı yılları arasında Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi nde Araştırma Görevlisi, yılları arasında Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü nde Araştırma Görevlisi, yılları arasında Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi nde Öğretim Görevlisi olarak görev yaptı yılından beri aynı fakültede öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. Test geliştirme, ölçek geliştirme, klasik test teorisi ve öğrenci başarısının yordanması konularında çalışan yazarın bildiri ve makaleleri bulunmaktadır.

13 Dr. Selda GÜLTEKİN 1980 yılında Ankara da doğdu yıllan arasında Ankara Üniversitesi İstatistik Bölümü nde lisans eğitimi aldı. Aynı üniversitede Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme alanında yüksek lisans eğitimini 2005 yılında, doktora eğitimini 2011 yılında tamamladı yılından bu yana TED Ankara Koleji nde Ölçme Değerlendirme Uzmanı olarak çalışmaktadır. Alanla ilgili yayınlanmış makale ve bildirileri bulunmaktadır.

14 Yrd. Doç. Dr. Sevilay KİLMEN 1981 yılında İzmir Karşıyaka da doğdu. İlk ve orta öğrenimini İzmir de tamamladı yılları arasında Ankara Üniversitesi nde lisans eğitimine devam etti yılında aynı üniversitede, Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme alanında yüksek lisans eğitimine başladı yıllan arasında Abant İzzet Baysal Üniversitesi nde yılları arasında ise Ankara Üniversitesi nde araştırma görevlisi olarak çalıştı yılında Ankara Üniversitesi Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme Anabilim Dalı nda doktora derecesi aldı. Aynı yıl Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme Anabilim Dalı nda yardımcı doçent oldu. Halen aynı üniversitede Ölçme ve Değerlendirme, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve İstatistik alanına yönelik lisans ve lisansüstü düzeyde dersler vermektedir.

15 Yrd. Doç. Dr. İ. Alper KÖSE 1974 yılında Kars/Çıldır da doğdu. İlk ve ortaöğretimini Türkiye nin çeşitli illerinde tamamladı yılında ODTÜ Biyoloji Öğretmenliği Bölümü nü bitirdi. Denizli ilindeki askerlik görevinin ardından Adana/Ceyhan da öğretmenlik mesleğine başladı. Öğretmenlik mesleğini devam ettirirken, 2004 yılında Ankara Üniversitesi Ölçme ve Değerlendirme Bölümünde yüksek lisans, 2007 yılında doktora öğrenimine başladı yılında öğretmenlik mesleğinden ayrılıp Nevşehir Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü nde Yardımcı Doçent olarak atandı yılında Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme anabilim dalında göreve başladı. Halen aynı üniversitede görevine devam etmektedir. Lisans ve lisansüstü düzeyde ölçme ve değerlendirme, İstatistik ve araştırma dersleri vermektedir. Çalışmalarını modem test kuramına dayalı test ve ölçek geliştirme konularında sürdürmektedir. Evli ve iki çocuk babasıdır.

16

17 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ V BÖLÜM 1 Dr. R. N ükhet Ç. Dem irtaşlı ÖĞRENM E, Ö Ğ RETİM ve DEĞERLENDİRM E ARASINDAKİ İLİŞK İLER EĞİTİM SÜRECİ VE ÖĞRENM E... 3 Öğrenme ve Bilişsel Yaklaşım... 3 Bilişsel Yaklaşımın Eğitimdeki Genel Sonuçları... 8 TEKNOLOJİ KULLANIMI VE ÖĞRENME...9 EĞİTİMDE HESAP VEREBİLİRLİK VE DEĞERLENDİRME ÖĞRETİM VE DEĞERLENDİRM E Ö ZET...23 Değerlendirme Soruları KAYNAKLAR OKUMA ÖNERİLERİ...27 BÖLÜM 2 Dr. Sevilay Kilmen ÖLÇM E VE DEĞERLENDİRM EDE TEM EL KAVRAM LAR ÖLÇM E Ölçme Türleri...31 Doğrudan ölçme Dolaylı ölçme...32 Türetilmiş Ölçm e...33 Ölçmede Birim Kavramı...34 ÖLÇEK TÜRLERİ...39 Sınıflama ölçeği Sıralama ölçeği... 40

18 XX İçindekiler Eşit aralık ölçeği...41 Oran ölçeği...42 DEĞERLENDİRME Değerlendirme Türleri Norm Dayanaklı ve Ölçüt Dayanaklı Değerlendirme Tamlayıcı - Sürece Yönelik (Biçimlendirici) - Sonuca Yönelik Değerlendirme Ölçme Sonuçlarına Dayalı Olarak Verilen Çeşitli Değerlendirme Kararları TESTLER Maksimum Performans - Tipik Tepki Testleri Standart Testler - Öğretmen Yapımı Testler...53 Norm Dayanaklı ve Ölçüt (Kriter) Dayanaklı Testler Hız Testleri - Güç Testleri...57 Objektif Testler - Sübjektif T estler Bireysel Testler- Grup Testleri...60 Ö ZET...61 Değerlendirme Soruları KAYNAKLAR BÖLÜM 3 Dr. I. A lper Köse ÖLÇM EDE G EÇER LİLİK GEÇERLİLİĞİN TANIMI, ANLAMI VE ÖNEM İ...66 GEÇERLİLİK KANITLAMA YÖNTEMLERİ Kapsam ve Görünüş Geçerliliği...69 Yapı Geçerliliği Ölçüt Dayanaklı Geçerlilik Yordama Geçerliliği Uygunluk Geçerliliği Ö ZET...78 Değerlendirme Sorulan... 79

19 Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme xxi KAYNAKLAR OKUMA ÖNERİLERİ BÖLÜM 4 Dr. î. Alper Köse ÖLÇM EDE GÜVENİLİRLİK ÖLÇMELERİN GÜVENİLİRLİĞİ...:...86 Ölçmede Hata ve Gerçek Puan Modeli...87 Hata Kaynaklan Hata Türleri...90 Sabit Hata Sistematik Hata Tesadüfi Hata...90 GÜVENİLİRLİĞİN TANIMI, ANLAMI VE ÖNEM İ GÜVENİLİRLİK TAHMİN YÖNTEMLERİ Güvenilirliği Katsayı Olarak Veren Yöntemler Tutarlık ve Kararlık: Test Tekrar Test Uygulaması...93 İç Tutarlık ve Homojenlik: İki Yarım Güvenilirliği, KR-20 ve KR-21 Formülleri, Cronbach Alfa...94 İki Yarım Güvenilirliği...95 Kuder-Richardson Formülleri ile Kestirilen Güvenilirlik...97 Cronbach-Alfa Katsayısı...98 Eşdeğerlik: Paralel Formlar Uygulaması Güvenilirliğin Puan Olarak Kestirimi: Ölçmenin Standart Hatası ve Testlerde Kullanımı ÖLÇÜT DAYANAKLI VE TAM ÖĞRENME TESTLERİNİN GÜVENİLİRLİĞİ Livingston Yaklaşımı Yüzdelik Uyuşma Yaklaşımı Güvenilirlik Katsayısını Etkileyen Etmenler...103

20 xxii İçindekiler Öğretmenlerin Ölçme Araçlarının Geçerlilik ve Güvenilirliğini Artırmak için Alacakları Ö nlem ler Ö ZET Değerlendirme Soruları KAYNAKLAR BÖLÜM 5 Dr. Deniz Gülleroğlu EĞ İTİM HEDEFLERİNİN SINIFLAM ASI VE TEST PLA NININ TASARLANM ASI ÖĞRETÎM SÜRECÎNÎN ÖLÇME SÜRECİ İLE BİRLİKTE PLANLANMASI Öğrenci Özellikleri Öğretmen Özellikleri ve Öğretmenin Öğrenme Yaklaşım ı Öğretim Kaynakları Eğitim Hedeflerinin Türleri Öğretim Hedeflerinin Düzeyleri ÖĞRETİM HEDEFLERİNİN SINIFLANDIRILMASI Bilişsel Alandaki Öğretim Hedeflerinin A şam alı Olarak Sınıflandırılması Bloom un Eğitim Hedefleri Aşamalı Sınıflaması Haladayna nın Eğitim Hedefleri Sınıflam ası Marzano nun Eğitim Hedefleri Sınıflaması Öğretim Hedeflerinin Yazımında Gözetilecek İlkeler BELİRTKE TABLOSU HAZIRLAMA DUYUŞSAL ÖZELLİKLERİN ÖLÇÜLMESİ PSİKOMOTOR ÖZELLİKLERİN ÖLÇÜLMESİ Ö ZET Değerlendirme Soruları KAYNAKLAR OKUMA ÖNERİLERİ

21 Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme xxiii BÖLÜM 6 Dr. Selda Gültekin TESTLERDE KULLANILACAK MADDE TÜRLERİ, HAZIRLAM A İLK ELER İ VE PUANLAMASI MADDE TÜRLERİ SEÇME GEREKTİREN MADDELER Doğru - Yanlış Türü Maddeler Eşleştirmeli M addeler Çoktan Seçmeli Maddeler Seçme Gerektiren Maddelerde Puanlama AÇIK UÇLU M ADDELER Açık Uçlu Maddelerde Puanlama TEST DÜZENLEME, ÇOĞALTMA VE UYGULAM A Testin Düzenlenmesinde Gözetilecek İlkeler Testin Çoğaltılmasında Gözetilecek İlkeler Test Uygulama Koşulları: Fiziksel Koşullar ve Psikolojik Hazır Oluşluk Test Uygulama Koşulları: Test yanıtlama süresi Kopya Çekme Davranışı ve Bu Davranışla Baş Etme Yollan ÖZET Değerlendirme Sorulan KAYNAKLAR BÖLÜM 7 Dr. Selda Gültekin PERFORM ANS DAYANAKLI DEĞERLENDİRM E PERFORMANS DEĞERLENDİRMENİN AMACI VE ÖĞRETİM SÜRECİNDEKİ ROLÜ Okul Uygulamalarında Performans Dayanaklı Değerlendirme Örnekleri...243

22 xx iv İçindekiler PERFORMANS DEĞERLENDİRME ARAÇLARI VE YÖNTEM LERİ Gözlem Kayıtları, Kontrol Listeleri, Dereceleme Ölçekleri Gözlem kayıtları Gözlemde Hataya Yol Açabilecek Kaynaklar ve Gözlem Hatalarını Azaltma Yolları Kontrol Listeleri Dereceleme Ölçekleri Dereceli Puanlama Anahtarları (Rubrikler) Ürün Seçki Dosyalan (Portfolyolar) Akran-grup Değerlendirmeleri ve Öz Değerlendirmeler Performans Değerlendirmenin Geçerliliği ve Güvenilirliği Ö ZET Değerlendirme Soruları KAYNAKLAR OKUMA ÖNERİLERİ BÖLÜM 8 Dr. Ümit Çelen ÖLÇM E SONUÇLARINI Ö ZETLEM E VE YORUM LAM A Ölçme Sonuçlarını Hesaplamada Teknoloji Kullanımı Ölçme Sonuçlarının Yorumlanmasında İstatistik Biliminin Yeri ve Anlamı DAĞILIMLARI TANIMLAMAK İÇİN KULLANILAN ÖLÇÜLER 278 Frekans Dağılımları Verilerin Grafiklerle Gösterilmesi MERKEZİ EĞİLİM ÖLÇÜLERİ Aritmetik ortalama Ortanca (Medyan) Tepe Değeri (M od) DEĞİŞKENLİK ÖLÇÜLERİ En Küçük-En Büyük Değerler (Mimmum-maksimum)...299

23 Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme xxv Dağılım Aralığı (Ranj, Açıklık, Dizi Genişliği) Standart Sapma Varyans Varyasyon (Bağıl Değişkenlik) Katsayısı STANDART PUANLAR Normal Dağılımda Bireylerin Yerini Saptama Şans Başarısı ve Düzeltme Formülü Uygulanması İKİ ÖLÇME SONUCU ARASINDAKİ İLİŞKİYİ İFADE ETM E Korelâsyon Katsayısının Hesaplanması HESAPLAMALARDA EXCEL KULLANIMI Giriş (Excel in Temel Özellikleri ve İşlevleri) Veri Girişi İçin Dosya Y aratm a Frekans Dağılımlarının Belirlenmesi Merkezi Eğilim ve Değişim Ölçülerinin Hesaplanması Standart Puanların Hesaplanması Korelasyon H esaplam aları ÖZET Değerlendirme Soruları KAYNAKLAR OKUMA ÖNERİLERİ BÖLÜM 9 Dr. Sevilay Kilmen MADDE ANALİZİ, MADDE SEÇİM İ VE YORUMLANMASI MADDE ANALİZİ Madde Güçlük İndeksi Madde Ayırt Edicilik İndeksi Dereceli Puanlanan Maddeler İçin Madde Güçlük İndeksinin Hesaplanması Madde Ayırt Edicilik İndeksi Alt-Üst Gruba Göre Madde Ayırt Edicilik İndeksini Hesaplama

24 xxvi İçindekiler Nokta Çift Serili Korelasyona Göre Ayırt Edicilik Hesaplama SEÇENEK ANALİZİ Yanlış Anahtarlanmış M addeler Sorunun Tahminle Doğru Yanıtlanma O lasılığı Seçenek Belirsizliği Madde Analizi ile İlgili Pratik Öneriler Ö ZET Değerlendirme Sorulan KAYNAKLAR OKUMA ÖNERİLERİ BÖLÜM 10 Dr. Serkan A rıkan SINIF İÇ İ ÖLÇM E SONUÇLARINA DAYALI OLARAK NOT VERM E GERİ BİLDİRİM VE DEĞERLENDİRME Sürece Yönelik ve Sonuca Yönelik Değerlendirme NOT VERM E Not Vermenin Amacı N ed ir? Not Verme Sistemleri NOT VERMEDE KULLANILAN ÖLÇÜT TÜRLERİ Bağıl (Norm Dayanaklı) Not Verme Mutlak (Kriter Dayanaklı) Not V erm e Öğrencinin Gelişimine Ve Çabasına Bağlı Not V erm e Hangi Not Verme Ölçütü Kullanılmalı? NOT VERMEDE SEÇİLECEK SİSTEM VE SEMBOL TÜRLERİ 389 Harflerin Sembol Olarak Kullanıldığı Not Sistemleri Sayılann Sembol Olarak Kullanıldığı Not Sistemleri Sözel Tanımlayıcıların Kullanıldığı Not Sistem leri Geçti-Kaldı Şeklinde Tanımlanan Not Sistemleri Karma Sistem ler NOT VERMEDE ESAS ALINACAK ÖLÇME SONUÇLARININ SEÇİMİ VE AĞIRLIKLANDIRILMASI...392

25 Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme xxvii Öğrenci Gelişiminin Değerlendirilmesinde Diğer Yöntemler Veli-Öğretmen Görüşmeleri Öğrenci Başarısına İlişkin Diğer Geri Bildirim Yöntemleri: İnternet Teknolojisine Dayalı Uygulamalar e-o kul Ö ZET Değerlendirme Soruları KAYNAKLAR OKUMA ÖNERİLERİ KONU DİZİNİ EKLER EK 1 Standart normal dağılım eğrisi altında 0 ile z değerleri arasında kalan alanları gösteren tablo EK 2 Bölüm sonu değerlendirme sorularının yanıtları...414

26

27 BÖLÜM 1 ÖĞRENME, ÖĞRETİM ve DEĞERLENDİRME ARASINDAKİ İLİŞKİLER1 R. Nükhet Çıkrıkçı DEMİRTAŞLI Bu bölümü çalıştıktan sonra şunları yapabilmelisiniz: Nitelikli eğitim ve değerlendirme arasındaki ilişkileri, Öğretimde nitelikli öğrenmeleri sağlamak üzere, öğretmenlerin benimsemeleri beklenen temel öğrenme yaklaşımını tammlayabilmeli, Öğretmenlerin ölçme ve değerlendirme işlemlerinde gözetmesi gereken ilkeleri örneklerle açıklayabilmelisiniz. 1 Çıkrıkçı-Demirtaşh, N.(2014). Öğrenme, Öğretim ve Değerlendirme Arasındaki İlişkiler. N. Çıknkçı-Demirtaşlı, (Ed.), Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme İçinde (3.baskı) (1-27). Ankara: Edge Akademi.

28 2 R. Nükhet Çıkrıkçı DEMİRTAŞLI Çağımız, yaşam boyu öğrenmenin önemli olduğu bilgi ve iletişim çağı. Bu çağda öğrenme becerilerini geliştirmek daha da anlamlı hale geldi. Bu doğrultuda çağın eğitim sistemleri, teknolojiden de yararlanarak öğrenmeleri üst düzeye çıkaracak yöntem ve yaklaşımları kullanır, öğrenmelerin niteliğini yine üst düzeyde ölçen ve değerlendiren geçerli ve güvenilir sistemlere başvurur. Bu sürecin kilit unsuru durumundaki donanımlı öğretmenler, sistemin işleyişini eğitim-öğretim hedefleri doğrultusunda, bireyin ve toplumun mutluluğu için yönlendirir. Eğitim sisteminin odak noktası öğrencidir. Dolayısıyla eğitim sisteminin en önemli çıktısı da nitelikli öğrenmelere sahip öğrencidir/öğrenendir. Bu noktadan hareketle eğitim sisteminin niteliğini etkileyen unsurlar, öğretim, öğrenme ve değerlendirmedir. Bunlar arasındaki ilişkiler bu bölümde dört başlık altında ele alınmıştır: Eğitim süreci ve öğrenme, teknoloji kullanımı ve öğrenme, eğitimde hesap verebilirlik ve değerlendirme, öğretim ve değerlendirme. Öğrenme davranışının doğası ve öğrenmeyi öğrenmede öğretmenin rolü, Eğitim süreci ve öğrenme başlığı altında ele alındı. Bu başlık altında öğretmenin etkili öğrenme ortamları yaratmak üzere esas alacağı bilişsel yaklaşım türleri üzerinde duruldu. Eğitimde teknoloji kullanımı son 20 yılda giderek bilgisayara dayalı hale geldi. Teknoloji okur-yazarlığı öğretmenlik mesleği için de önemli hale geldi. Bu bakımdan Teknoloji kullanımı ve öğrenme başlığı altında, öğrenmelerin niteliği ve teknoloji kullanımı arasındaki ilişkiler, uluslararası standartlar kapsamında betimlendi. Toplumlar, her sorunun çözümü için eğitim derken, eğitime ayrılan kaynakların ve gerçekleştirilen yatırımların öğrencinin niteliğini ne denli etkilediğini somut olarak görmek ister. Eğitimde hesap verebilirlik ve değerlendirme başlığı altında eğitim sisteminin niteliğini sorgulamada değerlendirme sistemlerinin önemine dikkat çekildi. Eğitim-öğretim sürecinin başarılı yürütülemesi için öğretim ve değerlendirmenin birbirine dönüt vermesi gerekir. Bu işleyişi yönlendiren kişi öğretmendir. Öğretmenin öğretim sürecinde ve sonucunda öğrencilerin başarısını değerlendirirken gözetmesi gereken temel ilkeler bu işleyişin niteliğini etkiler. Öğretim sürecinde gözetmesi gereken temel değerlendirme ilkeleri, "Öğretim ve Değerlendirme" başlığı altında ele alındı. Şimdi bu başlıklar altında verilen açıklamaları inceleyelim.

29 Öğrenme, Öğretim ve Değerlendirme Arasındaki İlişkiler 3 EĞİTİM SÜRECİ VE ÖĞRENME Eğitim, insanlığın en eski uğraş alanlarından biridir. Eğitim, sosyal, politik, kültürel, bireysel unsurları barındırdığı için tanımının yapılması zor olan bir kavramdır. Eğitim, bireyi mutlu ve refah kılacak hedefler doğrultusunda çok yönlü ve kalıcı değişimleme süreci olarak tanımlanabilir. Eğitim hedeflerinin gerçekleşmesi, bireyin eğitim sürecinde edineceği temel beceriler ve değerlerle mümkün olacaktır. Temel becerilerin ve değerlerin kazandırıldığı formel eğitimin ilk basamağı temel eğitimdir. Farklı ülkelerde süresi değişiklik gösterse de, temel eğitim zorunludur ve bir ülkenin insan gücünün niteliğini belirleyici bir eğitim kademesidir. Bir toplumun refahı büyük ölçüde eğitilmiş insan gücünün niteliğine bağlı olduğu için temel eğitimin niteliği bu noktada ayrı bir önem taşır. Nitelikli eğitim, öncelikle eğitim uygulamalarının ve politikalarının çağdaş, akılcı ve bilimsel temellere dayalı olarak yürütülmesine bağlıdır. Eğitim bilimlerinin kuram ve uygulama boyutlarında yürütülen çalışmalara bilimsel araştırmaların sonuçları yön verir. Eğitim-öğretimde temel amaç, eğitimin niteliğini geliştirmektir. Öğretim, öğrenme ve ölçme değerlendirme boyutları eğitimin niteliği ile ilişkili temel boyutlardır. Eğitim bilimlerinin farklı disiplinlerinde yürütülen bilimsel çalışmalar özellikle hem öğrenme- öğretim hem de ölçme ve değerlendirme alanındaki yaklaşım ve uygulamalarda değişikliklere yol açtı. Bu değişikliklerde, son otuz yılda bilişsel öğrenme kuramları kapsamında yürütülen çalışmaların önemli etkileri oldu. Öğrenme ve Bilişsel Yaklaşım Öğrenme, gündelik yaşam içinde çeşitli bilişsel süreçleri kullanarak gerçekleşir. Öğrenme sadece okul gibi formel ortamlarda olmaz; her gün her yerde öğrenebiliriz. Bazen ne kadar iyi öğrendiğimiz kritik önem taşır; öğrendiğimiz bilgi ve beceriler sayesinde kimi zaman zor bir sınavı başarır veya meslek yaşamımızda önemli bir kıdem/ödül alırız. Günümüzde nasıl öğrendiğinin farkında olmayan bir kimse hızla değişen yaşam koşulları ve bilgilerle baş etmede zorluk yaşayacaktır. Buna karşın kendi öğrenme sürecini ve öğrenme biçimini anlamış biri, kolay ve kalıcı öğrenme yolunu da bulmuştur. Bir Çin atasözünün de belirttiği gibi Öğrenme öyle bir hazinedir ki gittiğiniz her yere taşıyabilirsiniz.

30 4 R. Nükhet Çıkrıkçı DEMİRTAŞLI Öğrenme geniş anlamda değişim olarak tanımlanabilir Öğrenmede odak noktası ne öğreneceğimiz (öğrenme ürünü) veya nasıl öğreneceğimiz (süreç) olabilir. Öğrenme, bir anlamda nasıl değiştiğimiz, nasıl uyum sağladığımız, nasıl büyüyüp, geliştiğimizdir. Bu uyum, büyüme ve gelişme içten dışa doğrudur. Bir anlamda öğrenmek için doğduğumuz söylenebilir (Berens, 2000). Bilişsel yaklaşım, 1960 lardan bu yana öğrenmenin doğasını açıklamada, eğitim ve psikoloji alanında yapılan öğrenme araştırmalarının ve öğrenme kuramlarının gelişiminde giderek önemli bir yer tuttu (Ormrod, 1999). Günümüz öğrenme ve öğretim uygulamalarında önemli etkileri olan bilişsel yaklaşımın ilk izlerine, deneysel psikolog Edward C. Tolman m ( ) görüşlerinde karşılaşılmaktadır. Tolman, davranışçı yaklaşımı benimseyen biri olmasına rağmen, öğrenmenin ortaya çıkışında içsel zihinsel süreçlerin değerini inkâr etmemiştir. Tolman, deney fareleri ile yaptığı araştırmaların bulgularına dayanarak organizmaların kendi yaşadıkları çevrenin bilişsel haritasını çıkarabildiklerini öne sürmüştür. Onun çalışmaları sonucunda ulaştığı bilişsel harita kavramı daha sonra zihinsel harita kavramı adı altında deneysel psikoloji araştırmalarına konu olmaya devam etmiştir. Tolman m öğrenmeye ilişkin temel fikirlerinden bazıları şunlardır: (1) Davranış bağlamı içinde incelenmelidir, (2) öğrenme pekiştirme olmadan da gerçekleşir, (3) öğrenme davranışta bir değişme olmaksızın da gerçekleşir,(4) davranış belli bir amaca yöneliktir. Tolman ın fikirleri daha sonra bilişsel öğrenme kuramlarını etkilemiştir. Tarihsel süreçte, gelişim psikoloğu J.Piaget nin ( ) bilişsel gelişim kuramı, zihinsel süreçleri ve öğrenme olgusunu açıklamaya önemli katkılar sağlamıştır. Bu kısımda bu kuramın ayrıntılarına girilmeyecek daha çok Piaget nin öğrenmeye ilişkin temel fikirleri özetlenecektir. Ayrıntılı bilgi edinmek için öğrenme psikolojisi, öğretim yöntemleri konularında yazılmış kaynaklara bakılabilir. Piaget e göre, insanların bilişsel gelişimi 0-12 yaşları arasında süren ve birbirini takip eden dört dönemden geçerek gerçekleşir. Ancak öğrenme ve yeni deneyimler elde etme sadece bu dört dönemle sınırlı değildir, yaşam boyu devam eder. Bu yaklaşıma göre, bireyler aktif bilgi işleyicilerdir; çevrelerini ve olayları anlamaya ve yorumlamaya aktif olarak katılırlar.