T.C. VELÎ SEMPOZYUMU. Prof. Dr. Ali Rafet ÖZKAN KASTAMONU

Transkript

1 T.C. ST MO U VE S TES III. ULUSL SI EY -I VELÎ SEMPOZYUMU E T Prof. Dr. Ali Rafet ÖZKAN E T Y IMCIL I Doç. Dr. Burhan BALTACI Ar. r. Be a A i e D C r. Do. Dr. A o an A DO DU Ar. r. Nuran SARICI 06-0 Ma 0 6 KASTAMONU

2 VE HÜLÂSATÜL- - * * 1545 ÖZET selerinden olan Ziyâiyye Medresesi nin müderrislerinden Ahmed Ziyaeddin Efendi ( efkâr isimli eser -berekât en-nesefî nin Menârü l-envâr isimli - SUMMARY Ahmad Dhiyaaddin Efendi ( ) is master of the Madrasa Dhiyaiyye which is one of the most important madrasa in Kastamonu in XIX. century. He is also one of the most famous an popular Alim of the Kastamonu. He wrote 5 books which are accepted as a textbook in the schools. His book Khulasat alafqaar on usul al-fiqh is also accepted as textbook in Madrasas. This book is a sharh (commantary) on ibn Habeb al-halabi s mukhtasar al-manar which is summarizing Abu Barakat al-nasafi s manar al-anwar. Khulasat al-afqaar was published in Istanbul. There is about 10 page of praising writings by the ulama of Kastamonu, Istanbul and Azhar about the book and it s author. It will show us the value and importance of the book. The book consists of 4 bâb,10 fasl and an additional chapter. Anahtar Kelimeler: Ahmed Ziyaeddin, Evliyaefendizade, Kastamonu, Hulasatu l-efkâr, Nesefi, Menâru l-envâr, Muhtasaru l-menâr, ibn Habib el- Keywords: Ahmad Dhiyaeddin, Evliyaefendizade, Kastamonu, Khulasat al-afqar, Nasafi, Manar al-anvar, mukhtasar al-manar, ibn Habeeb al-halabi, usool al-fiqh. I- A- Evliya Efendizâde Ahmed Ziyaeddin (1870) Kastamonu Darü l-muallimîn ini birinci -i seb a, * Yrd. Doç. Dr., Üyesi Vesîletü l-felâh isimli eserinde Müellif kendisini Küreli Ahmed Ziyaeddin olarak ifade etmektedir

3 Vesîletü l-gufrân ve Vesîletü s i Medine li alimlerle dostluk kurup hasbihal etmesi ve Seyyid Ali Zâhir in de ona teberrük icazeti verme ihtimali yüksektir i Mülkî, Mekteb Daru l- monu Ahmed Ziyaeddin efendi - onra 1552 hizmetleri sebebiyle kendisine madalya Cuma günü Donanma Cemiyeti ndeki 1555 Ahmet Ziyaeddin efendi Kastamonu lu m 1556 Kabri Hz. Pir Türbesi haziresindedir. 1- -i Askeriyesi Kitabet ve Lisân Bu bi Sarf- dde halinde 1551 es e - n isi i ese in s i ni i in i i n i i i e i i i i s n i-i i e i-i s e i i e in en e i e in en i nin s e es e - n isi i e is enin s s n i in e i i i 1552 n Ziya Efendi Üniv Belge için bkz. BOA Türk Deniz Kuvvetlerini güçle "Donanma-i Osmani Muavenet- )

4 2- Mekteb-i Sultânî Türkçe Muallimi i Askerî mual 4- Dâru l-muallimîn ve dâru l- - - edilmektedir) 5- Kastamonu Mekteb- -i Askeriye Lisân- Osmânî Muallimi (Vesîletü l- bilgisinde) 6- Kastamonu Mekteb- - B-Ziyâiyye Medresesi: bildirilmektedir Merkezi olarak hizmet vermektedir. C-Ahmed Ziyaeddin Efendinin Eserleri: 1-Matbu Eserleri a-hulâsatü l-efkâr: ulemâ- -i Penahîde tetkik ve tasdik buyurulduktan son -Berekât en-nesefî nin usûl- - Habîb el- âsetü l-efkâr da bunun b.vesîletü l-felâh : Mekâtîb-i sultâniyenin yedinci senesiyle dâru l-muallimin ve dâru l-muallimâta -i Orhaniye, ur. Müellifi eimme-i bahriyeden Küreli Ahmed Ziyaeddin. -i sultâni de ibadetlerle ilgili al c.vesîletü l-gufrân / Ahmed Ziyaeddin. Kastamonu : Kastamonu - -i Askeriye Lisân- -i celile Medresenin kita 656

5 efendilere âtideki usul veçhile tedrise riayet tavsiye olunur deni d.vesîletü s-saâde: tatbikli, sualli muhtasar tecviddir. Ahmed Ziyaeddin. Kastamonu: Kastamonu e.vesîletü n-necât 109 s.; Meclis-i Celil-i Maarif-i Askeriyece Mekâtib-i Askeriye de tedrisine karar 2- rleri: Ahmed Ziyaeddin Efendi Vesîletü l- - vermektedir: a.miftâhü l-felâh: Kudûrî tercümesidir. Ebü l-hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed el- Kudûrî (ö. 428/1037) Hanefi mezhebinin ilk dönem önemli fakihlerinden birisidir. Muhsatar isimli eseri -muhtasar Müellifine nisbetle kudûrî 1558 Medreselerde Hanefi mezhebiyle ilgili temel bir metin okutulurken Kudurî nin tercümelerinden birisidir. - : - ve terkip 1559 c.sarf- : umûm Arabî Farsî lügati manal 1560 d.zübdetü s-sarf: Sarftan nüzhetü t-tarf tercümesidir. Nüzhetü t-tarf fi ilmi s-sarf, Allame Ahmed b. Muhammed el- - -tarf 1561 e.sarf- : Türkçedir. II. HULÂSATÜ L- Ziyaeddin Efendi Nesefî nin Menâru l- muhtasaru l Koca, Ferhat, el-muhtasar, DIA, XXXI, 65. Kallek Cengiz, Kuduri, DIA, XXVI, , DIA, XVI,

6 - - B. Menârü l-envâr: Ebü l- -Nesefî nin 1562 (ö. 710/1310) Usûlü büyük etkisi -dekâik, tefsirden Medârikü ttenzîl ve akaidden el Menârü l Menâri l Menâr üzerine 1565 C. Muhtasaru l-menâr: 1- -Halebî: Ebü l- - -Halebî 1566 (ö. 808/1406) 1567 yönü ön planda olup Halep te divânü l- Kendisine nispet edilen muhtelif kitaplar olmakla birlikte 1568 Dürretü l-eslâk fî devleti (mülki, mülûki) l-etrâk isimli eser memlük tarihiyle ilgili olup ( ) tarihleri desteklemektedir Muhtasarü l-menâr: Mâtürîdî Âlimi Ebü l-berekât en- sh: Bedir, Murtaza, Nesefi, Ebu l-berekat, DIA, XXXII, Bedir, Murtaza, Nesefi, Ebu l-berekat, DIA, XXXII, Yaman, Ahmet, Ebul Berekât en- -Dekâik, sh: , Selçuk Üniversitesi -Berekat, DIA, XXXII, zeheb, VII, 75-76; Enbaul -226; Dav u l-lâmi, IV, 3-5; A lam III, 221; Mu cemü l-müellifîn, V, 34; Hediyyetü l-ârifîn, I, Zâhidî, Hulasatu l- - -belhî, Tavdihul mebâni, Zâhidî, Hulasatu l Halebi, DIA, XIX, zeheb, IV, 75; 1571 Senaullah ez-zâhidî, Hulasatu l

7 ibn Habîb el-halebî nin Muhtasar- 3-Muhtasarü l- Muhtasaru l Menâr (Hulâsatü l- -Zâhidi, Beyrut, 1424/2003) /1597): Zübdetü l- - Abdülmevcûd ve Ali Muhammed Muavviz, Riyad, 1419/1998) 3-Ebü l-hasen Nûrüddîn Ali b. Sultân Muhammed el-kârî el-herevî (ö. 1014/1605: Tavdîhu l-mebâni ve tenkîhu l- an) 1573, Beyrut, Evliyâefendizâde Ahmed Ziyaeddin Efendi (ö.1914): Hulâsatü l D. Hulâsatü l-efkâr: Ahmed Ziyaeddin Efendi nin Muhtasar- 1- Hulâsatü l- Hulâsatü l-efkâr - - Dersaadet, 1315,104 sayfa. Müellifi: Kastamonu ulemâ- in. Dâireyi Celîle-i Penahîde tetkik ve tasdik buyurulduktan sonra Maarif Nezâreti Celilesinin 5 Muharrem 2-Hulâsatü l- Ziyaeddin Efendi m -Menâr olup müellifi - -Menâr ismiyle bir ihtisar Halebî nin Muhtasaru l-menâr isimli - - konusudur ki bu eserlerdeki metin ile Ziyaeddin efendinin metni -kârî nin Tavdîhu l-meânî ve tenkîhu l-mebânî Zübdetü l- kütüphanesinde - - Her iki nüshada da önce Muhtasaru l- Bütün bu eserlerdeki metin ile Halebî nin Muhtasaru l- âr, DIA, XXIX, envâr, DIA, XXIX,

8 -efkâr olarak görünmektedir. Ziyaeddin efendi eserine bizzat kendisi Hulâsatü l efkâr isminin Muhammed Suud el-maînî eyyâm isimli eserinin tahkikinde müellifin eserlerini sayarken Menâr üzerine Hulasatü l Muhtasari'l-Menâr 3-Hulâsatü l- Hulâsatü l- Hulâsatü l- -menâr metni par Hulâsatü l-efkâr takrizleri eser i mevalii izâmdan Bereketzâde faziletli Cemaleddin Bey hazretleriyle 2. 5 Muharrem 1313 tarihinde Abdurrahman Bahrâvî, Abdurrahman Nevevî (kutbu l-hanefî Hâdimi l-ilm bi l Maârif Nezâreti Celîlesi Encümen- -i bî medâni Kastamonu ecille- - hazretlerinindir. 5. -ulemâ Senaullah, Hulasatü l-efkâr, sh Muhammed Suud el-maînî, Mucebâtü l

9 4- Genel bilgiler: mukaddime bilgileri gelmektedir. 4. sayfada temel metnin - - zere eser 4 -usûl isimli eserinden Kelimâtü l ve ilave bir 1579 I. Bâb: Kitap: Kur an delili ile ilgilidir. ri ile ilgilidir. -sünne). -icma) s (Bâbu l- 2. Fasl: Hükümler konusu ile ilgilidir. 3.Fasl: Ehliyet konusu ile ilgilidir. -müteferrikât). Ek: Kelimâtü l- -usûl isimli es I. Mukaddime: Muhtasarü l-menâr bib el

10 -Ekînî den 1581 izin isteyip bu 1582 II. Edille Bunlar Fukahâ metodu 1584 B. Kur ân Delili: dille- 1-Kur Genel D de çok önemlidir der ve sonra herbir delili izah eder. : n ifadesi daha 1584 Murteza Bedir, Ferhat Koca, PEZDEVÎ, Ebü l-usr, DIA, XXXIV, sh

11 gerekir. Mana ve Menârü l- emir ve nehiy olarak iki k 1586 Hulâsatü lefkâr da da emir konusu oldukça gen îlere göre bunlar emir kabul lesinden hareketle hüsün- Hanefî usulcüleri hüsün-kubuh ile ilgili meseleleri genelde emir konusunu ve kubh meselesi emir v Osman Güman, M 1587 Yüksek lisans tezi, Haziran Naklen: (ARÛSÎ, Muhammed Abdülkadir (1990), el-mesâilü l- - -dîn, Dar

12 b ii- Bu tasnifte - -Nas - - at ise hakiki ve mecazi tir. Ahkâm- çok C. Sünnet Delili (Bâbu beyâni aksâmi s-sünne) Edille- et 4 A Haber-i vâhid: Metn-i Menâr da haberi vahid ve -Halebî - 664

13 1589 B- 1- tebeu tabiin Mürseller 2- C- D- 4. Fasl: Delillerin Teâruzu: Hâss laf 5.Fasl: Beyân Fasl: Hz. Peygamberin fiilleri incelenerek müstaki uyulursa hidâyete ul

14 afsilâta girilmeden Allah ve (En am 6/90) c.sahabe Kavli: ehl- tefekun aleyh olan husus vacip olur. - -icmâ ) 1592 (Ali imran 3/110) 1593 (Bakara 2/143) (Ahmed b. Hanbel, Müsned, I, 379) 1- - icmâ Sünneti bilmesi Peygamberimiz buyurdular ki: " 1595 e e i i i s n n e e n e i e n e sne ", 7; Ebu Davud, "Ahkam", 2; Darekutnî, IV,

15 8.Fasl: Hükümler Hükümle fade etmektedir. olup hükümlerin rer örnekle izah 1612F1598 olup 9.Fasl: Ehliyet ve fa - ünmektedir. Ziyaeddin efendi Muhtasarda bulunan bu 1600 ldedir: Bkz

16 1- hükümleri de g 2-3- Haraml 4- fiiller. faslun fi l Fasl: Muhtelif Meseleler: Muhtasaru l- Muhtasaru l örf ve ade tarihinde 1603 Mekke- bilgiler meânî ile ilgili bir edilmekte ve örnekler verilmektedir esrâr, Sh: Dâru l-kütübi l-il Nisan 1895 Pazar gününe tekabül etmektedir Nesefî, Menar, sh:9, Dersaadet,

17 usûl 1606 Amasya -Amâsî nin 1607 (1006 / /1675) Menâru l-envâr - özellikler -i cerler. Bu böl sayfada hata- - cetvelde gösteril üzü olup burada mahall- SONUÇ Ahmed Ziyaeddin Efendi son dönem Kastamonu âlim ve âriflerindendir. Kastamonu nun ilmî ve -i mülkî, dâru l-muallimîn gibi okullarda müderrislik Ziyaeddin Efendi nin Muhtasar- - okutulabilecek özellikte -envâr üzerine -Halebî nin Muhtasaru l-menâr isimli Ziyaeddin Efendi nin eseridir. Muhtasaru l- -i Hulâsatü l- - gerekse Hulâsatü l Osmaniye no: 4432; Amasya il Halk Ktp. No: Muhammed El

18 de r da ve Ziyaeddin Efendi nin 2-3- Vaz î hükümlerden rükün ve mâni Menâr da, muhtasar- 4- -menârda ve Ziyaeddin Sonuç olarak Ahmed Ziyaeddin Efendi nin Hulâsatü l Nesefî, Menar, sh: Nesefi, Menar, sh:

19 Ek-1 Hulâsatü l- I. Mukaddime: II. Edille- - B. Kur ân Delili: 1-Kur an deliliyle ilgili bilgiler: 2- i.vaz o 1.Has: a. Emir: b) Nehiy 2-Amm 3-4-Müevvel ii- 1-Zahir 2- Nass 3- Müfesser 4- Muhkem 1-Hafi 2-3-Mücmel: 4-1-Hakikat 2-Mecaz 3-Sarih 4- Kinaye ) a.azimet 1.Farz 2.Vacip 3.Sünnet 4.Nafile 5.Mübah b.ruhsat C. Sünnet Delili (Bâbu beyâni aksâmi s-sünne) 1. Sünnetin tarifi 671

20 2.Sünnetin Tasnifi 1-Mütevatir fi aa. Sahabe mürseli bb.tabiin ve tebe-i tabiin mürseli c.konusu itibariyle Haber 4. Fasl: Delillerin Teâruzu: 5.Fasl: Beyân 1.Ayetin neshi 2.Hadisin neshi 3.Hükmün neshi 4. Tilavetin neshi 6.Fasl: Hz. Peygamberin fiilleri -icmâ ) sünneti bilmek 3-672

21 8.Fasl: Hükümler b.vaz î hükümler 1.Sebep 4.Alamet 9.Fasl: Ehliyet a.ehliyet tarifi Nisyân (unutma), 4-Nevm (uyku) 1-Sukr 2-Hezl 3-Sefer 4-Hata 5-10.Fasl: Muhtelif Meseleler a.firaset b.hüküm c.delil d.örf e.adet 673

22 KAYNAKÇA Ahmed Ziyaeddin Efendi, Hulâsatü l- --Vesîletü l- ARÛSÎ, Muhammed Abdülkadir, el-mesâilü l- - -dîn, Dar-ü Hafîd, y.y. Bedir, Murtaza, Nesefi, Ebu l-berekat, DIA, XXXII, 568. Bedriye binti Hasen b. Said el- - tasari l-menâr li molla Ali b. Sultan Muhammed el- BOA, DH-KMS., Dosya: 13, Gömlek: 8. BOA, MF.MKT.) Dosya :1031 Gömlek :32, Tarih :20/Za/1325 (Hicrî - Belediyesi. Donanma Cemiyeti Dergisi, nadolu da örgütlenmesi, Ankara 2007, Dr. Tezi Ankara Üniv Amâsî (Amasya Müftüsü), Gusûnü l- Nuru Osmaniye no: 4432; Amasya il Halk Ktp. No:409 -zeheb, IX, 92- Konya tanbul, 1951 Kallek Cengiz, Kuduri, DIA, XXVI, Menâr (Hulâsatü l- -Zâhidi, Beyrut, 1424/2003) - - -Maînî), 1983, yy. Koca, Ferhat, el-muhtasar, DIA, XXXI, 65. Koca, Ferhat, Menârü l-envâr, DIA, XXIX, Mâtürîdî Âlimi Ebü l-berekât en- Fakültesi Dergisi, sh: Belhî, Tavdihu l-mebânî li Molla Aliyyi l- Ummul Kura, Murteza Bedir, Ferhat Koca, PEZDEVÎ Ebü l-usr, DIA, XXXIV, sh esrâr, Sh: Dâru l-kütübi l- n Halebi, DIA, XIX, 510. Yaman, Ahmet, Ebul Berekât en- -Dekâik, Selçuk Üniversitesi -Âmâsî, -70., Diyanet Dergis 674